ruimtelijke onderbouwing verl awl koegorsstraat te wing verlegging ...

RUIMTELIJKE ONDERBOUWING WING VERLEGGING 

AWL KOEGORSSTRAAT TE TERNEUZEN 

WATERSCHAP SCHELDESTROMEN ROMEN 

22 augustus 2011 

075634998:D - Definitief 

C01024.000145.0100

Inhoud 

Ruimtelijke onderbouwing Verlegging AWL Koegorsstraat Terneuzen 

1 Inleiding ____________________________________________________________________________________________ 2 

1.1 Aanleiding __________________________________________________________________________________ 2 

1.2 Ligging plangebied ________________________________________________________________________ 2 

1.3 Vigerend bestemmingsplan ______________________________________________________________ 4 

1.4 Leeswijzer __________________________________________________________________________________ 5 

2 Projectbeschrijving ______________________________________________________________________________ 6 

2.1 Huidige situatie ____________________________________________________________________________ 6 

2.2 Verlegging AWL Koegorsstraat __________________________________________________________ 6 

3 Toetsing project __________________________________________________________________________________ 8 

3.1 Toetsing aan het beleid____________________________________________________________________ 8 

3.1.1 Van rijksproject tot provinciaal project_______________________________________ 8 

3.1.2 Bestemmingsplan N62 Sluiskil ________________________________________________ 9 

3.2 Toetsing aan milieuthema’s ______________________________________________________________ 9 

3.2.1 Bodem ____________________________________________________________________________ 9 

3.2.2 Ecologie _________________________________________________________________________ 10 

3.2.3 Water ____________________________________________________________________________ 10 

3.2.4 Archeologie_____________________________________________________________________ 11 

3.2.5 Kabels en leidingen ____________________________________________________________ 13 

3.3 Financiele haalbaarheid __________________________________________________________________ 13 

3.4 Maatschappelijke uitvoerbaarheid______________________________________________________ 14 

Bijlage 1 Situatie- / plantekening ________________________________________________________________ 15 

Bijlage 2 Verklaring Gasunie d.d. 27 juli 2011 _________________________________________________ 16 

Bijlage 3 Archeologische inventarisatie ________________________________________________________ 17 

Bijlage 4 Tabel toets onderzoeksplicht archeologie ___________________________________________ 18 

Bijlage 5 Verkort evaluatie verslag / adviesdocument kanaalkruising Sluiskil – zone 3 _ 20 

Bijlage 6 Verklaring ProRail _____________________________________________________________________ 21 

075634998:D - Definitief ARCADIS 1

HOOFDSTUK 

1.1 AANLEIDING 


Het project kanaalkruising Sluiskil omvat het realiseren van een nieuwe tunnel onder het 

kanaal van Gent naar Terneuzen, de aansluitende wegen en een aantal bijkomende werken. 

Door de tunnel komt de nieuwe N62 te lopen. 

1.2 LIGGING PLANGEBIED 

Ten behoeve van de aanleg van de tunnel dienen een aantal kabels en leidingen te worden 

verlegd. Eén van deze leidingen betreft een vrijvervalriolering met een betonbuis met een 

diameter van 900 mm van waterschap Scheldestromen. 

Recentelijk is het bestemmingsplan N62 Sluiskiltunnel vastgesteld (25 februari 2010). Het 

bestemmingsplan maakt het mogelijk deze tunnel te realiseren. De verlegging van de 

vrijvervalriolering is in dit bestemmingsplan niet meegenomen. Deze leiding komt te liggen 

buiten de aangegeven leidingstroken. Derhalve dient voor deze leiding een 

omgevingsvergunning voor het afwijken van het bestemmingsplan te worden opgesteld. 

Deze ruimtelijke onderbouwing vormt de onderbouwing bij deze omgevingsvergunning. 

Het plangebied is gelegen aan de oostzijde van het kanaal ter hoogte van de Lange 

Blikstraat en de Koegorsstraat en aangegeven op de luchtfoto en tekening op de volgende 

bladzijde. De huidige en toekomstige ligging van het leidingtracé zijn weergegeven op de 

situatie-/plantekening in bijlage 1. 

1Inleiding 


Globale ligging plangebied (Bron: Google Earth Pro) 

Plangebied leidingtracé inclusief beschermingszone 


Het plangebied betreft het nieuwe leidingtracé voor de vrijvervalriolering inclusief de 

bijbehorende beschermingszone. In hoofdstuk 2 wordt nader ingegaan op de voorgenomen 

ontwikkeling en het toekomstige leidingtracé. 


1.3 VIGEREND BESTEMMINGSPLAN 

Bestemmingsplan N62 Sluiskiltunnel 


De gronden van het plangebied zijn gelegen in het bestemmingsplan N62 Sluiskiltunnel 

welke op 25 februari 2010 is vastgesteld. Deze hebben hierin de tijdelijke bestemming 

‘Werkterrein-1’ en voor een kleine strook ‘Werkterrein-6’. De aanleg van een 

vrijvervalriolering inclusief beschermingszone is hierin niet mogelijk. 

Bestemmingsplan Koegorsstraat 

Een deel van de leiding is gelegen in het bestemmingsplan ‘Koegorsstraat’. Een deel van de 

gronden is gelegen in de bestemmingen ‘Water’ en ‘Verkeer’. Tevens ligt er een 

dubbelbestemming ‘Waarde – Archeologie’ en ‘Leiding – Gas’. 

De aanleg van een vrijvervalriolering inclusief beschermingszone is hierin niet mogelijk. 

Voor de dubbelbestemmingen ‘Waarde – Archeologie’ en ‘Leiding – Gas’ geldt dat er een 

omgevingsvergunning nodig is voor het aanleggen van de leiding. 

‘Waarde –Archeologie’ 

Voor ‘Waarde-Archeologie’ geldt dat voor het uitvoeren van grondbewerkingen op een 

grotere diepte dan 2 m beneden het maaiveld en grondbewerkingen groter dan 1.000m2, 

waartoe worden gerekend het afgraven, woelen, mengen, diepploegen, egaliseren en 

ontginnen, een omgevingvergunning is vereist. 

In paragraaf 3.2.4 wordt nader ingegaan op de archeologische waarden in het plangebied. 


‘Leiding – Gas’ 

1.4 LEESWIJZER 


Voor ‘Leiding – Gas’ geldt dat voor het aanleggen van andere kabels en leidingen dan in de 

bestemmingsomschrijving is aangegeven een omgevingsvergunning is vereist. In de 

bestemmingsomschrijving staat dat deze is bedoeld voor ondergrondse leidingen voor 

transport van aardgas. Voor de aanleg van de leiding is dus een omgevingsvergunning 

vereist. Met Gasunie is overlegd en deze heeft per mail d.d. 27 juli 2011 verklaard in te 

stemmen met het kruisen van de gastransportleiding met het vrij verval riool d.m.v. een 

open ontgraving. De e-mail is opgenomen in bijlage 2. 

De onderliggende bestemmingen worden voor het totale plangebied gehandhaafd. Ten 

behoeve van het afwijken van het bestemmingsplan is deze ruimtelijke onderbouwing 

opgesteld om de leiding met de daarbijbehorende beschermingszone mogelijk te maken. 

Hoofdstuk 1 - Inleiding 

Hoofdstuk 2 - Projectbeschrijving 

Hoofdstuk 3 - Toetsing project 


HOOFDSTUK 

2.1 HUIDIGE SITUATIE 


De bestaande vrijvervalriolering van waterschap Scheldestromen is gelegen in de zakelijk 

rechtstrook aan de oostzijde van de Koegorsstraat. Vanwege de aanleg van de Sluiskiltunnel 

dient deze vrijvervalriolering verplaatst te worden. 

2.2 VERLEGGING AWL KOEGORSSTRAAT 

Het plangebied voor de omgevingsvergunning bestaat uit het nieuwe tracé van de 

vrijvervalriolering inclusief de bijbehorende beschermingszone. 

De gronden waar de nieuwe leiding komt te liggen zijn op dit moment deels agrarisch in 

gebruik en deels kruist het bestaande functies zoals de spoorlijn en een weg. Doordat het 

een ondergrondse leiding betreft zal het gebruik boven de grond niet wijzigen. 

Echter door de aanleg van de leiding zullen de gronden tijdelijk worden gebruikt als 

werkterrein. Na realisatie krijgen de gronden hun oorspronkelijke bestemming weer terug. 

De leiding zal de bestaande spoorlijn kruisen. Overleg met Prorail heeft plaatsgevonden 

over de aanleg (boring) van de leiding onder het spoor. Zij hebben aangegeven in te 

stemmen met de plantekeningen. De instemmingsbrief is opgenomen in bijlage 6. 

De huidige vrij vervalleiding ligt aan de oostzijde van de Koegorsstraat en kruist het 

tunneltracé. Uiteindelijk loost deze leiding in een ontvangput (P47) op de hoek van de 

Oostkade en de Lange Blikstraat. 

In de nieuwe situatie is een tracé gekozen waarbij de leiding de spoorlijn kruist ten zuiden 

van de nieuwe tunnelweg. Vervolgens loopt het tracé evenwijdig aan de Lange Blikstraat en 

de ballastterp van de tunnel naar de Lange Blikstraat om hier aan te sluiten op een 

bestaande rioolleiding aan de noordzijde van de Lange Blikstraat, die afvoert naar de 

ontvangput (P 47). Het tracé is op de navolgende afbeelding aangegeven (zie ook bijlage 1 

voor situatie-/plantekening). 

2Projectbeschrijving 

De leiding ligt voor ca. 50 m in het bestemmingsplan Koegorsstraat en voor de overige ca. 

550 m, waarvan ca. 75 m onder de spoorlijn, in het bestemmingsplan N62. De nieuwe buis 

heeft een diameter van 900 mm. Bij de Koegorsstraat sluit de nieuwe leiding aan op NAP – 

1,97 m en aan de Lange Blikstraat is de aansluithoogte NAP - 2,25 m. 

De leiding wordt onder de spoorlijn geboord door een gesloten frontboring en voor het 

overige deel vindt aanleg plaats in een open ontgraving. De bodembreedte onderkant sleuf 



zal ca. 2 m bedragen. De gemiddelde sleufbreedte zal bij een bovenbreedte van 8 m ca. 5 m 

bedragen. De leiding komt in het bodemkundig profiel te liggen nabij de overgang veen – 

pleistoceen zand. Waar veen onder de buis resteert zal dit worden verwijderd en worden 

vervangen door zand (grondverbetering). Om het werk “in de droge” uit te kunnen voeren 

zal een bronnering door middel van een drain onder de te leggen rioolbuis worden 

toegepast. Bij putten / kuipen zal een putbemaling worden toegepast. 

Tracé huidige (rood) en toekomstige (groen) vrijvervalriolering 


HOOFDSTUK 

3.1 TOETSING AAN HET BELEID 


In deze paragraaf wordt kort ingegaan op het relevante beleid in het kader van deze 

omgevingsvergunning. Gezien het feit dat de aanleg van de vrijvervalriolering een 

uitvloeisel is van eerdere besluitvorming, wordt met name op deze eerdere besluitvorming 

aangehaakt. 

3Toetsing project 

3.1.1 VAN RIJKSPROJECT TOT PROVINCIAAL PROJECT 

De brug bij Sluiskil over het Kanaal van Gent naar Terneuzen vormt een knelpunt voor het 

wegverkeer. De brug staat gemiddeld 5 uren per dag open voor de (zee)scheepvaart en dat 

zorgt voor lange wachttijden en een verminderde bereikbaarheid. Gevolg is onder meer 

economische schade en sluipverkeer door de kernen van Terneuzen en Sas van Gent. Het 

sluipverkeer leidt op haar beurt tot onveilige situaties, hinder en milieuoverlast in de 

kernen. Met de aanleg van de Sluiskiltunnel wordt het knelpunt in de N61 - de brug over 

het kanaal van Gent naar Terneuzen bij Sluiskil - opgelost. 

In 2005 is een Trajectnota/MER gepubliceerd waarin de effecten van de mogelijke 

oplossingen inzichtelijk gemaakt zijn. Op basis van de Trajectnota/MER, de inspraakreacties 

en het advies van de Commissie voor de Milieueffectrapportage heeft de Minister van 

Verkeer en Waterstaat (V&W), in overeenstemming met de Minister van Volkshuisvesting, 

Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM), in het kader van de Tracéwet- procedure de 

voorkeur gegeven voor één van de alternatieven uit de Trajectnota/MER, het (concept) 

Standpunt, te weten het tunnelalternatief. 

Dit Standpunt is onder leiding van de Projectgroep Kanaalkruising Sluiskil - een 

samenwerkingsverband van Rijkswaterstaat Zeeland, de provincie Zeeland, de gemeente 

Terneuzen en de NV Westerscheldetunnel - vervolgens gedetailleerd uitgewerkt in een 

Ontwerp-Tracébesluit (OTB) Kanaalkruising Sluiskil. Dit OTB was in de loop van 2008 

vrijwel gereed, maar is niet gepubliceerd. 

Het ministerie van V&W en het ministerie van VROM hebben in goed overleg met de regio 

tussentijds namelijk besloten dat het nieuwe tracé een regionale verbinding wordt en dat 

niet het Rijk, maar de provincie Zeeland de tunnel gaat aanleggen. De weg wordt daarmee 

onderdeel van het provinciale wegennet. 


3.1.2 BESTEMMINGSPLAN N62 SLUISKIL 


Eind 2008 is als gevolg van de wijziging in het initiatiefnemerschap besloten om voor de 

realisatie van de Sluiskiltunnel met aansluitende weginfrastructuur een reguliere 

bestemmingsplanprocedure conform de Wet ruimtelijke ordening (Wro) te starten in de 

gemeente Terneuzen. Dit bestemmingsplan is op 25 februari 2010 vastgesteld. 

Verlegging vrijvervalriool 

Onderdeel van het bestemmingsplan vormt de omlegging van kabels en leidingen, zoals de 

hier betreffende vrijvervalrioolleiding van het Waterschap Scheldestromen. 

In het bestemmingsplan is een aantal leidingstroken aangegeven waar de planologisch 

relevante leidingen zijn gelegen. 

De nieuwe vrijvervalrioolleiding betreft een planologisch relevante leiding die op dit 

moment niet in het bestemmingsplan is geregeld. Om deze leiding mogelijk te maken is 

deze ruimtelijke onderbouwing opgesteld. 

3.2 TOETSING AAN MILIEUTHEMA’S 

3.2.1 BODEM 

In deze paragraaf worden de relevante milieuthema’s toegelicht. 

In het kader van het bestemmingsplan N62 Sluiskiltunnel zijn reeds veel onderzoeken 

uitgevoerd en adviezen opgesteld. Deze onderzoeken zijn recentelijk uitgevoerd en derhalve 

nog actueel. Daar waar mogelijk is voor informatie geput uit deze onderzoeken. 

De milieuthema’s geluid, lucht, externe veiligheid en landschap zijn niet van toepassing op 

het project omdat het de aanleg van een ondergrondse vrijvervalriolering betreft. 

In het kader van het bestemmingsplan ‘N62 Sluiskiltunnel’ is een verkennend 

bodemonderzoek uitgevoerd. De resultaten van dit verkennend bodemonderzoek 

zijn beschreven in de rapportage Kanaalkruising Sluiskil, ‘inventarisatie bestaand 

grondonderzoek en grond gerelateerde risico’s’, juli 2007 . Tevens is een uitgebreid 

veldonderzoek uitgevoerd. Resultaten hiervan zijn opgenomen in het rapport 

'Sluiskiltunnel, geotechnisch risicodossier aanbestedingsfase', Deltares 2009. 

In het plangebied van de Sluiskiltunnel is een tweetal locaties vastgesteld met een 

bodemverontreiniging. Dit betreft de kanaalbodem in het Kanaal Gent - Terneuzen en de 

locatie van het voormalige woonwagenkamp en autosloopterrein Blikweide, net ten oosten 

van het kanaal. 

Ter plaatse van de nieuwe vrijvervalriolering zijn geen milieuhygiënische risico’s of 

gebruiksbeperkingen aanwezig voor het realiseren van de beoogde functie. 

Ook voor het gedeelte van het bestemmingsplan ‘Koegorsstraat’ is een bodemonderzoek 

uitgevoerd en is gebleken dat de grond geschikt is voor het beoogd gebruik. 

Voor zover bekend zijn geen veranderingen in de toestand van de bodem opgetreden of 

ongevallen met mogelijk bodembedreigende consequenties voorgevallen. Derhalve zijn de 


3.2.2 ECOLOGIE 


conclusies uit het bovenstaand genoemde bodemonderzoek nog actueel en zijn er op dit 

moment vanuit het thema bodem ook geen beperkingen voor ruimtelijke besluitvorming. 

Ten behoeve van het bestemmingsplan ‘N62 Sluiskiltunnel’ heeft uitgebreid onderzoek 

plaatsgevonden op het gebied van flora en fauna. Onderstaand is opgesomd welke 

onderzoeken zijn uitgevoerd: 

Natuurinventarisatie Kanaalkruising Sluiskil (Witteveen+Bos, 21 oktober 2004); 

Vleermuizenonderzoek kanaalkruising Sluiskil (Zoogdiervereniging VZZ, maart 2008); 

Onderzoek naar het voorkomen van de veldspitsmuis in de Oud Westenrijkerpolder 

(Adviesbureau Wieland, 17 november 2008); 

Natuurcompensatieplan - Kanaalkruising Sluiskil en reconstructie N62 - Realisatie 2,2 ha 

binnendijks zilt grasland + schema ontheffingen (Dienst Landelijk Gebied, 22 december 

2008); 

3.2.3 WATER 

Toetsing Flora- en faunawet en Natuurbeschermingswet - Natuurcompensatielocatie 

Kanaalkruising Sluiskil en reconstructie N62 (Dienst Landelijk Gebied, 19 maart 2009). 

Op basis van bovenstaand onderzoek is geconcludeerd dat realisatie van de plannen zoals 

mogelijk gemaakt met het bestemmingsplan N62 Sluiskiltunnel op basis van ecologie is 

toegestaan. Het nieuwe leidingtrace is gelegen binnen de grenzen van het bestemmingsplan 

N62 Sluiskiltunnel. Er mag dan ook van uitgegaan worden dat de conclusies uit eerdere 

onderzoeken nog valide zijn en van toepassing op de gronden binnen het plangebied van 

deze ruimtelijke onderbouwing. 

De aanleg van een ondergrondse leiding is op zich niet van invloed op het thema water. 

In het kader van het bestemmingsplan ‘N62 Sluiskiltunnel’ is een watertoets uitgevoerd. In 

deze watertoets zijn 11 waterthema’s aan bod gekomen en is aangegeven hoe met de 

randvoorwaarden, die uit de verschillende thema’s voortvloeien, is omgegaan in het 

ontwerp. De waterparagraaf en de daaraan ten grondslag liggende onderzoeken en 

ontwerpkeuzes zijn intensief met de waterbeheerders besproken. De waterbeheerders 

hebben hieromtrent een positief advies afgegeven. De realisatie van de leiding betreft geen 

aanpassing voor de uitgangspunten van de watertoets. 

In het bestemmingsplan ‘Koegersstraat’ doorkruist de nieuwe leiding een gebied met de 

bestemming water en groen. Tussen de oude en de nieuwe Koegorsstraat is een driehoekig 

gebied bestemd als waterberging ten behoeve van de ontwikkeling van het bedrijventerrein. 

In voornoemd bestemmingsplan is aangegeven dat er een bergingsbehoefte van 1.461 m3 

nodig is, hetgeen bij een mogelijke peilstijging van max. 0,60 m (tot NAP) een benodigde 

oppervlakte van 2.435 m2 betekent. Het betreft een globale dimensionering op basis van 

een maximale afkoppeling van verhard oppervlak naar het oppervlaktewater. 

De rioolleiding kruist in de noordelijke punt de waterberging. Door de diepteligging van de 

rioolleiding ontstaat een drempel in het bergingsgebied. De bovenkant van de rioolleiding 

ligt op NAP-1,0 m en met een dekking op de buis van 0,60 a 0,70 m, ligt de bodem van de 



berging op NAP-0,30 a 0,40 m. Hierdoor resteert tot NAP nog een berging van 0,35 m. Bij 

een maximale waterschijf van 0,60 m is er sprake van een vermindering in de berging nabij 

de riolering van 0,25 m. 

3.2.4 ARCHEOLOGIE 

De opervlakte van de waterberging neemt niet af door de aanleg van de rioolleiding; wel is 

er bij de maximaal gekozen uitgangspunten (afkoppeling en peilstijging) een beperkte 

afname van de berging met ca. 75 m3. (ca. 300 m2 x 0,25 m). 

In een overleg met het Waterschap is vastgesteld dat deze geringe afname van berging er 

voor de aanleg van het vrijvervalriool op het aangegeven tracé geen beperkingen voor 

ruimtelijke besluitvorming bestaan. 

Om de archeologische waarden, die zich mogelijk in het plangebied bevinden is een 

archeologische toets / inventarisatie gedaan. Deze inventarisatie geeft de noodzaak tot het 

verrichten van archeologisch onderzoek aan. De complete inventarisatie is als bijlage 3 van 

deze ruimtelijke onderbouwing gevoegd. 

Beleid 

De gemeente heeft in januari 2011 het ‘gemeentelijke interimbeleid archeologie’ vastgesteld. 

De achterliggende gedachte van het archeologiebeleid is het in beeld brengen van de 

gebieden in de gemeente Terneuzen met een archeologische verwachtingswaarde. 

Aan de hand van de archeologische verwachtingswaarde wordt per deelgebied een grens 

gesteld waarboven archeologische onderzoek verplicht is en waaronder vrijstelling wordt 

verleend. Aan de hand van de tabel ‘toets onderzoeksplicht’uit het interim-beleid kan 

worden bepaald of een bepaald gebied onderzoeksplichtig is. De tabel is toegevoegd als 

bijlage 4 van deze ruimtelijke onderbouwing. 

Uit de tabel wordt duidelijk dat er een aantal voorvragen zijn die beantwoord moeten 

worden voordat de conclusie of iets onderzoeksplichtig is (ja/nee) getrokken kan worden. Er 

dient gekeken te worden naar de Archeologische Monumentenkaart (AMK), de Indicatieve 

Kaart Archeologische Waarden (IKAW), of er een archeologisch onderzoek en/of vondst is 

gedaan (Archis), het Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA) en de bodemopbouw. Op basis 

van de voornoemde invenatrisatie worden de stappen voor het onderhavige plangebied 

doorlopen en van een ja/nee (onderzoeksplicht) voorzien. 

Stap 1: AMK 

In of nabij het plangebied is geen AMK-terrein gelegen; geen onderzoeksplicht. 

Stap 2: IKAW 

Voor het gebied geldt een lage verwachting op de IKAW; geen onderzoeksplicht. 

Stap 3: Vondstmeldingen (Archis/ZAA) 

Binnen het onderzoeksgebied en ruim daarbuiten bevinden zich geen vindplaatsen of 

vondstmeldingen. Enkel ten noorden van het plangebied, ten westen van het spoor, is 

vuursteen aangetroffen tijdens inventariserend booronderzoek; geen onderzoeksplicht. 


Stap 4: Bodemkaart 

De bodemopbouw ter plaatse van de ontwikkeling betreft Pleistoceen Zand en 

Hollandveen. De leiding zal meer dan 2 meter onder maaiveld worden gerealiseerd. 

Hiervoor geldt voor Pleistoceen Zand en Hollandveen een onderzoeksverplichting wanneer 

de oppervlakte groter is dan 1.000 m2. 

De conclusie uit het gemeentelijk beleid is dat er een onderzoeksverplichting geldt v vvoor 

de 

voorgenomen ontwikkeling doordat de totale oppervlakte, die verstoord wordt meer 

bedraagt t dan 1.000 m2. Het te verstoren oppervlakte betreft echter een langgerekt gebied 

van circa 600 m met een breedte van ca. 2 meter. Een deel hiervan is reeds mogelijk 

verstoord door de aanleg van de spoorlijn. In onderstaande paragraaf is de archeologische 

verwachting ter plaatse van het plangebied op basis van reeds uitgevoerde onderzoeken 

beschreven. 

Archeologische verwachting 

Het plangebied is momenteel niet bebouwd. Uit historisch kaartmateriaal is gebleken dat dit 

tevens geldt voor de 19de en 20ste eeu eeuw. w. Met historische bebouwing behoeft dan ook geen 

rekening te worden gehouden. Het plangebied wordt wel doorkruist door een spoorlijn. Bij 

de aanleg van deze spoorlijn is de bodem hoogstwaarschijnlijk ernstig verstoord. 

Het plangebied valt binnen het onde onderzoeksgebied rzoeksgebied van bovengenoemd inventariserend 

booronderzoek van de universiteit van Gent in 2008. 

Vijf zones met archeologische potentieel binnen het tracé van de kanaalkruising Sluiskil Sluiskil, binnen het 

onderzoeksgebied van het booronderzoek van de universit universiteit eit van Gent in 2008 

Op basis van dit inventariserend booronderzoek is een zone met archeologisch potentieel 

gedefinieerd (zone 3), waarbinnen het huidige plangebied ligt. 

075634998:D - Definitief 


ARCADIS 12


Uit twee aanvullende onderzoeken naar deze zone 3 is echter gebleken dat zich geen sporen 

of vondsten binnen zone 3 bevinden die wijzen op oude bewoning ter plaatse. Het fysisch 

geografisch onderzoek toont aan dat het gebied in pre-historische tijden niet geschikt is 

geweest voor bewoning, met name vanwege de natte omstandigheden en de sterk 

wisselende grondwaterspiegel. Hoewel nattere delen van het landschap soms extensief 

werden gebruikt voor uiteenlopende doeleinden, zijn ook daarvoor geen aanwijzigingen 

aangetroffen. Het evaluatieverslag van dit onderzoek is toegevoegd als bijlage 5 van deze 

ruimtelijke onderbouwing. 

Aangezien aangenomen wordt dat zone 3 nooit geschikt is geweest voor bewoning, en 

tijdens beide aanvullende veldonderzoeken noch sporen noch vondsten zijn aangetroffen, is 

de kans op het aantreffen van archeologische resten binnen het plangebied nihil. 

Conclusie 

Op basis van het gemeentelijk beleid (tabel onderzoeksverplichting) is een onderzoek 

noodzakelijk. Uit eerdere onderzoeken blijkt echter de verwachting op het aantreffen van 

archeologische resten binnen het plangebied uiterst laag. Met het feit dat er sprake is van 

een langgerekt, smal te vergraven tracé en de reeds aanwezige mogelijke verstoring door de 

aanleg van de spoorlijn, is het verlenen van een ontheffing door het bevoegd gezag van de 

onderzoeksplicht gerechtvaardigd. 

Bij graafwerkzaamheden kunnen (niet voorspelbare) toevalsvondsten worden aangetroffen, 

als bedoeld in paragraaf 7, artikel 53 van de Monumentenwet. In dat geval moet hiervan 

melding worden gedaan bij het Bevoegd Gezag. 

3.2.5 KABELS EN LEIDINGEN 

Het nieuwe leidingtracé kruist enkele planologisch relevante kabels en leidingen en 

leidingen van diverse leidingeigenaren (derden). Deze leidingen blijven op deze locatie 

liggen. 

De functionaliteit van deze kabel- en leidingnetten van derden, die ter plaatse van of in de 

directe omgeving van het project aanwezig zijn, moet uiteraard in stand worden gehouden. 

Met deze leidingbeheerders/eigenaren worden afspraken gemaakt over mogelijke 

maatregelen. 

3.3 FINANCIELE HAALBAARHEID 

Het verleggen van de leidingen vindt geheel plaats voor rekening en risico van de 

leidingbeheerder waterschap Scheldestromen en BV Kanaalkruising Sluiskil (BV KKS). 

Op grond van artikel 6.12, lid 1 Wet ruimtelijke ordening (Wro) dient de gemeenteraad een 

exploitatieplan vast te stellen voor gronden waarop een in het Besluit ruimtelijke ordening 

(Bro) aangewezen bouwplan is voorgenomen. In artikel 6.2.1. Bro worden de bouwplannen, 

waarvoor een exploitatieplan moet worden opgesteld, genoemd. 

De verlegging van het leidingtrace voor de vrijvervalrioleing valt niet onder een van de 

genoemde bouwplannen. Op grond hiervan bestaat dan ook geen verplichting tot het 

opstellen van een exploitatieplan. 


3.4 MAATSCHAPPELIJKE UITVOERBAARHEID 


Voor het vaststellen van onderhavige omgevingsvergunning wordt op grond van artikel 

3.10 Wabo de uitgebreide procedure op grond van afdeling 3.4 van de Algemene wet 

bestuursrecht (Awb) doorlopen. 

Dit betekent dat het ontwerp van deze omgevingsvergunning ter inzage wordt gelegd. 


BIJLAGE 1 Situatie- / plantekening 



BIJLAGE 2 Verklaring Gasunie d.d. 27 juli 2011 



Berg S.T.A. van den (Susan) 

Van: Jesse J. 

Verzonden: woensdag 27 juli 2011 16:07 

Aan: Overwater A. (Arie); s.korevaar@vshanab.nl 

CC: Registratuur en Archief 

Onderwerp: TOLTW 11.1680 Kruising Gasunie met vrij verval riool Koegorsstraat 

Bijlagen: Z-555-01-KR-004.PDF 

Heren, 

Hierbij ontvangen jullie de tekening met profiel van de gastransportleiding langs de Koegorsstraat. De 

werkelijke ligging zal d.m.v. proefsleuven vastgesteld moeten worden. 

Bij deze gaat Gasunie akkoord met het kruisen van de gastransportleiding met het vrij verval riool 

d.m.v. een open ontgraving, mits aan de volgende veiligheidsaspecten wordt voldaan: 

Minimaal drie werkdagen voor de uitvoering van de werkzaamheden dient door de 

aannemer een KLIC-melding gedaan te worden bij KLIC-Nederland, tel. 0800-0080, waarna 

door ons een afspraak gemaakt zal worden om de te markeren met piketten toezicht te 

houden. De gegevens van uw project zijn vastgelegd in melding 11637630 

(Meldkamer Waadinxveen 0182 62 33 68) 

De geplaatste piketten dienen tijdens de uitvoering van de werkzaamheden zichtbaar te blijven. 

Wanneer piketten verdwenen zijn dient u contact op te nemen met onze toezichthouder om, in 

overleg, de markering te herstellen. 

De technische voorwaarden luiden als volgt: 

a. Binnen de zakelijk rechtstrook van 4 meter aan weerszijde van de gastransportleiding mag niet 

machinaal worden ontgraven, tenzij toezichthoudend personeel van ons bedrijf aanwezig is. 

b. Binnen de zakelijk rechtstrook van 4 meter aan weerszijde van de gastransportleiding is opslag 

van grond en/of materialen niet toegestaan. 

c. Transport over de gastransportleiding is niet toegestaan, tenzij gebruik wordt gemaakt van een 

door ons goedgekeurde beschermingsconstructie. 

d. Indien de gastransportleiding over een grotere lengte dan 4,00 meter vrij komt te liggen, dienen 

maatregelen te worden genomen om de veilige ligging van de leiding te waarborgen en de 

bekleding voor beschadiging te behoeden. De bekleding moet beschermd worden tegen UV-straling 

d.m.v. landbouwplastic en tegen mechanische beschadiging d.m.v. een lattenmantel. 

e. Beschadigingen aan de gastransportleiding en/of bekleding dienen terstond aan ons te worden 

gemeld. 

f. Binnen een strook van 1,00 meter vanaf de gastransportleiding mogen geen palen of andere 

voorwerpen worden ingedreven. 

g. Binnen de zakelijk rechtstrook van 4 meter aan weerszijde van de gastransportleiding is het 

aanbrengen van een gesloten verharding niet toegestaan. 

h. De ontvangstput voor de schildboring dient meer dan 1 meter uit de leiding aangelegd te worden. 

N.B. Onze leidingen zijn kathodisch beschermd. 

Voor een complete lijst van voorwaarden verwijs ik u naar de site van de VELIN: 

http://www.velin.nl/nl/graafvoorwaarden 

Met vriendelijke groet, 

Judy Jesse 

Tracébeheerder 

E: J.Jesse@gasunie.nl 

T: +31 182 62 33 45 

M: +31 6 1100 58 15 

1

F: +31 182 62 33 99 

I: www.gasunie.nl 

N.V. Nederlandse Gasunie 

Tracébeheer West 

Postbus 444 

2740 AK Waddinxveen 

Coenecoop 7 

Gasunie gaat verder in gastransport / Gasunie takes gas transport further 

E6 - Z-555-01-KR-004 

This communication is intended only for use by the addressee. It may contain confidential or privileged 

information. If you receive this communication unintentionally, please let us know by reply immediately. 

N.V. Nederlandse Gasunie does not guarantee that the information sent with this E-mail is correct and does 

not accept any liability for damages related thereto. 

2

BIJLAGE 3 Archeologische inventarisatie 



ARCHEOLOGISCHE INVEN INVENTARISATIE 

VERLEGGING AWL KOEGO KOEGORSSTRAAT 

TERNEUZEN 

WATERSCHAP SCHELDESTROMEN ROMEN 


075685368:A - Concept 

C01024.000145.0100

Inhoud 

Archeologische Inventarisatie 

verlegging AWL Koegorsstraat Terneuzen 

1 Inleiding ____________________________________________________________________________________________ 2 

1.1 Aanleiding __________________________________________________________________________________ 2 

1.2 Doel _________________________________________________________________________________________ 2 

1.3 Plangebied onderzoeksgebied____________________________________________________________ 2 

1.4 Beleid________________________________________________________________________________________ 3 

1.4.1 Gemeentelijk beleid_____________________________________________________________ 3 

1.5 Werkwijze __________________________________________________________________________________ 3 

2 Inventarisatie______________________________________________________________________________________ 4 

2.1 Archeologische vindplaatsen_____________________________________________________________ 4 

2.1.1 IKAW_____________________________________________________________________________ 4 

2.1.2 AMK______________________________________________________________________________ 5 

2.1.3 Archis 2: Vondstmeldingen en waarnemingen______________________________ 5 

2.1.4 Historisch kaartmateriaal ______________________________________________________ 5 

2.2 Eerder uitgevoerd onderzoek ____________________________________________________________ 7 

3 Archeologische verwachting en conclusie _________________________________________________ 9 

3.1 Archeologische verwachting _____________________________________________________________ 9 

3.2 Conclusie ___________________________________________________________________________________ 9 

Colofon ________________________________________________________________________________________________ 11 

075685368:A - Concept ARCADIS 1

1.1 AANLEIDING 

1.2 DOEL 



De aanleiding van deze inventarisatie is de verlegging van een vrijvervalriolering langs de 

Koegorstraat te Terneuzen. 

Bij de aanleg van de vrijvervalriolering kunnen mogelijk archeologische waarden verstoord 

worden. Deze inventarisatie heeft als doel inzicht te verschaffen in de archeologische 

waarden die zich in het plangebied kunnen bevinden. Daarnaast geeft deze inventarisatie de 

noodzaak tot het verrichten van archeologisch onderzoek aan. 

1.3 PLANGEBIED ONDERZOEKSGEBIED 

Afbeelding 1 

Plangebied 

vrijvervalriolering Sluiskil – 

Koegorstraat. 

HOOFDSTUK 

1Inleiding 

Het plangebied betreft het tracé voor een te leggen vrijvervalriolering bij de Koegorstraat / 

Lange Blikstraat te Terneuzen zoals weergegeven op Afbeelding 1. 

Voor deze inventarisatie is uitgegaan van een onderzoeksgebied dat bestaat uit het 

plangebied en een zone van 500 meter daaromheen. Hierdoor wordt een completer beeld 


1.4 BELEID 



verkregen van de aanwezige waarden in en rondom het onderzoeksgebied en kunnen 

resultaten uit de omgeving worden geëxtrapoleerd. 

1.4.1 GEMEENTELIJK BELEID 

1.5 WERKWIJZE 

De gemeente heeft in januari 2011 het ‘gemeentelijke interimbeleid archeologie’ vastgesteld. 

De achterliggende gedachte van het archeologiebeleid is het in beeld brengen van de 

gebieden in de gemeente Terneuzen met een archeologische verwachtingswaarde. 

Aan de hand van de archeologische verwachtingswaarde wordt per deelgebied een grens 

gesteld waarboven archeologische onderzoek verplicht is en waaronder vrijstelling wordt 

verleend. Aan de hand van de tabel ‘toets onderzoeksplicht’uit het interim-beleid kan 

worden bepaald of een bepaald gebied onderzoeksplichtig is. De tabel is toegevoegd als 

bijlage 4 van de ruimtelijke onderbouwing. 

Uit de tabel wordt duidelijk dat er vijf voorvragen zijn die beantwoord moeten worden 

voordat de conclusie of iets onderzoeksplichtig is (ja/nee) kan worden getrokken. Er dient 

gekeken te worden naar de Archeologische Monumentenkaart (AMK), de Indicatieve Kaart 

Archeologische Waarden (IKAW), of er een archeologisch onderzoek en/of vondst is gedaan 

(Archis), het Zeeuws Archeologisch Archief (ZAA) en de bodemopbouw. 

Bij deze inventarisatie is gekeken naar het beleid van de gemeente Terneuzen ten aanzien 

van archeologie en archeologische bronnen zoals de Indicatieve Kaart van Archeologische 

Waarden (IKAW), de Archeologische Monumentenkaart (AMK) en de archeologische 

database Archis2 van de Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed (RCE). Daarnaast is gebruik 

gemaakt van enkele historische kaarten, de geomorfologische kaart en de bodemkaart. Tot 

slot is gekeken naar eerder uitgevoerd archeologisch onderzoek in de nabijheid van het 

plangebied. 


2.1 ARCHEOLOGISCHE VINDPLAATSEN 

2.1.1 IKAW 

Afbeelding 2 

Indicatieve Kaart van 

Archeologische Waarden 

met de AMK-terreinen, 

waarnemingen en 

vondstmeldingen. 

HOOFDSTUK 

2Inventarisatie 



De Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW) is een landelijk bestand dat is 

gebaseerd op de gedachte dat in Nederland de mogelijkheden tot bewoning sterk 

samenhangen met het oorspronkelijke landschap en bodemtype, zodat men voorspellingen 

kan doen over de kans op het aantreffen van archeologische waarden. Deze trefkans staat op 

de IKAW weergegeven als zeer laag, laag, middelhoog of hoog. Vooral gebieden met een 

middelhoge en hoge trefkans zijn van archeologisch belang. 

Zoals op Afbeelding 2 te zien is geldt voor het onderzoeksgebied een lage trefkans op het 

aantreffen van archeologische vindplaatsen. 


2.1.2 AMK 



De Archeologische Monumenten Kaart (AMK) geeft terreinen weer van archeologische 

waarde, hoge archeologische waarde, zeer hoge archeologische waarde en beschermde 

terreinen met zeer hoge archeologische waarde. 

Binnen een straal van meer dan 1 km rondom het plangebied zijn geen archeologische 

monumenten aanwezig (zie Afbeelding 2). 

2.1.3 ARCHIS 2: VONDSTMELDINGEN EN WAARNEMINGEN 

De Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed (RCE) heeft de beschikking over een 

archeologisch informatiesysteem, Archis2. In deze database staan alle gegevens over 

vondstmeldingen, waarnemingen en archeologische onderzoeken in Nederland. 

Binnen het onderzoeksgebied zijn geen (recente) vondstmeldingen aanwezig (Afbeelding 2 

). Wel bevindt er zich één waarneming welke betrekking heeft op vuursteen, afkomstig uit 

een inventariserend veldonderzoek uit 2008 van de Universtiteit van Gent. 

2.1.4 HISTORISCH KAARTMATERIAAL 

De historie van een onderzoeksgebied speelt een grote rol bij het bepalen van de 

archeologische verwachting. Historische bronnen kunnen informatie over de 

ontwikkelingen in het onderzoeksgebied geven. Voor de negentiende en twintigste eeuw 

zijn de ontwikkelingen te achterhalen door historisch kaartmateriaal te onderzoeken. 

Kaarten worden met een relatief grote regelmaat geproduceerd, en laten de ontwikkeling 

van een landschap nauwkeurig zien. 

Kadasterkaart 1811-1832 

Nadat het koninkrijk Holland in 1810 werd ingelijfd bij het Franse keizerrijk, werd 

begonnen aan het systematisch in kaart brengen van landeigendom, volgens het Franse 

systeem. Dit was de start van het kadaster. In de periode 1811-1832 werd vrijwel geheel 

Nederland in kaart gebracht met een in die tijd ongekende detaillering. De kadasterkaarten 

zijn te verdelen in twee soorten. Als overzichtskaarten zijn de verzamelplannen gemaakt. 

Voor details tot op perceelniveau zijn er de minutenplannen. 


Afbeelding 3 

Kadasterkaart 1811-1832, 

links Neuzen sectie G, 

blad 3, rechts blad 1. Het 

plangebied bevindt zich 

bovenaan de kaarten in 

het midden. 

Afbeelding 4 

Topografisch Militaire 

Kaart 1913. 



Op de kadastaerkaart 1811-1832 is te zien dat het gebied in grote blokken is verkaveld. 

Binnen het plangebied is geen bebouwing aanwezig, tevens zijn er geen wegen of 

waterlopen die het plangebied doorkruisen. 

Topografisch Militaire Kaart 1913 

Op de Topografisch Militaire Kaart uit 1913 is te zien dat het onderzoeksgebied reeds 

doorkruist werd door de spoorlijn. Bij de aanleg van deze spoorlijn is de bodem ter plaatse 

hoogstwaarschijnk grootschalig verstoord. Direct ten zuidoosten van het plangebied is het 

station te zien. Binenn het plangebied liggen nog steeds geen bebouwing, wegen of 

waterlopen. 


2.2 EERDER UITGEVOERD ONDERZOEK 

Afbeelding 5 

Afbakening van het 

onderzoek in 2008. 



In verband met de geplande aanleg van een tunnel onder het kanaal Gent-Terneuzen bij 

Sluiskil, is in 2008 door de universiteit van Gent een inventariserend veldonderzoek in de 

vorm van karterend booronderzoek uitgevoerd voor de kanaalkruising. In Afbeelding 5 is 

de afbakening van het onderzoeksgebied te zien. 

Uit het booronderzoek is gebleken dat in het landschap pleistocene afzettingen van de 

Schelde voorkomen met daarop dekzand. Plaatselijk komen venige bandjes in de Schelde 

afzettingen voor, die mogelijk wijzen op warmere fasen waarin bewoning mogelijk was. 


Afbeelding 6 

Vijf zones met 

archeologische potentieel 

binnen het tracé van de 

kanaalkruising Sluiskil. 



In de top van het dekzand kan, met name op de hoger gelegen delen, prehistorische 

bewoning worden verwacht. In het booronderzoek zijn vijf hoger gelegen zones afgebakend 

die mogelijk archeologisch potentieel hebben (zie Afbeelding 6). 

Zone 3 bevindt zich ter hoogte van het huidige plangebied voor de vrijvervalriolering. In het 

inventariserend veldonderzoek van de universiteit van Gent, is zone 3 uitgebreid 

bemonsterd. Hierbij werden fragmenten vuursteen aangetroffen welke wijzen op menselijke 

tijd in de steentijd. 

In 2010/2011 heeft Earth Integrated Archaeology voor een deel van zone 3 een 

geoarcheologisch onderzoek door middel van boringen en specialistische analyses 

uitgevoerd. Hierbij zijn vier niveau’s van afzettingen aangetroffen; Schelde-afzettingen, 

Dekzand, Basisveen en Sluiskilafzettingen. Uit het booronderzoek is gebleken dat de toppen 

van deze afzettingen niet bewoond zijn geweest. De vindplaats werd als ‘niet 

behoudenswaardig’ aangemerkt. 

In 2011 heeft ADC-Archeoprojecten op hetzelfde perceel een proefsleuvenonderzoek (IVO- 

P) uitgevoerd waarbij één proefsleuf is aangelegd. Dit onderzoek bevestigde hetgeen uit het 

booronderzoek is gebleken, namelijk dat er ter plaatse geen bewoning in de toppen van de 

vier sedimenten heeft plaats gevonden. Het fysisch geografisch onderzoek heeft daarbij 

aangetoond dat het gebied in pre-historische tijden niet geschikt is geweest voor bewoning, 

met name vanwege de natte omstandigheden en de sterk wisselende grondwaterspiegel. 


HOOFDSTUK 

3.1 ARCHEOLOGISCHE VERWACHTING 



Het plangebied is momenteel niet bebouwd. Uit historisch kaartmateriaal is gebleken dat dit 

tevens geldt voor de 19 de en 20 ste eeuw. Met historische bebouwing hoeft geen rekening te 

worden gehouden. Het plangebied wordt wel doorkruist door een spoorlijn. Bij de aanleg 

van deze spoorlijn is de bodem hoogstwaarschijnlijk ernstig verstoord. 

Voor het gebied geldt een lage verwachting op de IKAW. Binnen het onderzoeksgebied en 

ruim daarbuiten bevinden zich geen archeologische monumenten, vindplaatsen of 

vondstmeldingen. Enkel ten noorden van het plangebied, ten westen van het spoor, is 

vuursteen aangetroffen tijdens inventariserend booronderzoek. 

Zoals op Afbeelding 5 te zien is, valt het huidige plangebied binnen het onderzoeksgebied 

van voornoemd inventariserend booronderzoek van de universiteit van Gent in 2008. 

Op basis van dit inventariserend booronderzoek is een zone met archeologisch potentieel 

gedefinieerd (zone 3), waarbinnen het huidige plangebied ligt. 

Uit twee aanvullende onderzoek naar deze zone 3 is echter gebleken dat zich geen sporen of 

vondsten binnen zone 3 bevinden die wijzen op oude bewoning ter plaatse. Het fysisch 

geografisch onderzoek toont aan dat het gebied in pre-historische tijden niet geschikt is 

geweest voor bewoning, met name vanwege de natte omstandigheden en de sterk 

wisselende grondwaterspiegel. Hoewel nattere delen van het landschap soms extensief 

werden gebruikt voor uiteenlopende doeleinden, zijn ook daarvoor geen aanwijzigingen 

aangetroffen. 

3.2 CONCLUSIE 

3Archeologische 

verwachting en conclusie 

Aangezien aangenomen wordt dat zone 3 nooit geschikt is geweest voor bewoning, en 

tijdens beide aanvullende veldonderzoeken noch sporen noch vondsten zijn aangetroffen, is 

de kans op het aantreffen van archeologische resten binnen het plangebied nihil. 

De verwachting op het aantreffen van archeologische resten binnen het plangebied is 

uiterst laag. Bovendien wordt het plangebied doorkruist door een spoorlijn, waarvoor de 

verwachting geldt dat bij de aanleg grondige bodemverstoring heeft plaatsgevonden. 

Derhalve wordt geadviseerd om geen archeologisch vervolgonderzoek uit te voeren. 

Wij maken u erop attent dat bovenstaand advies niet uitsluit dat er bij graafwerkzaamheden 

(niet voorspelbare) toevalsvondsten kunnen worden aangetroffen, zoals bedoeld in 




paragraaf 7, artikel 53 van de Monumentenwet. In dat geval moet hiervan melding worden 

gedaan bij het Bevoegd Gezag. 

Dit advies dient door de initiatiefnemer te worden voorgelegd aan het Bevoegd Gezag, in 

dit geval de gemeente Terneuzen. Het Bevoegd Gezag zal het advies beoordelen en een 

“Besluit tot vervolgonderzoek” nemen. Het Bevoegd Gezag kan van het advies afwijken. 


Colofon 

ARCHEOLOGISCHE INVENTARISATIE 


OPDRACHTGEVER: 

Waterschap Scheldestromen 

STATUS: 

Concept 

AUTEUR: 

T. Vanderhoeven MA KNA-archeoloog 

GECONTROLEERD DOOR: 

A. Overwater 

VRIJGEGEVEN DOOR: 

A. Overwater 


075685368:A 

ARCADIS NEDERLAND BV 

Utopialaan 40-48 

Postbus 1018 

5200 BA 's-Hertogenbosch 

Tel 073 6809 211 

Fax 073 6144 606 

www.arcadis.nl 

Handelsregister 9036504 

©ARCADIS. Alle rechten voorbehouden. Behoudens 

uitzonderingen door de wet gesteld, mag zonder schriftelijke 

toestemming van de rechthebbenden niets uit dit document 

worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door 

middel van druk, fotokopie, digitale reproductie of anderszins. 




BIJLAGE 4 Tabel toets onderzoeksplicht archeologie 





BIJLAGE 5 Verkort evaluatie verslag / adviesdocument 

kanaalkruising Sluiskil – zone 3 



Kanaalkruising Sluiskil - Zone 3 

Een Inventariserend Veldonderzoek in de vorm van proefsleuven/testvakken 

Verkort Evaluatieverslag / Adviesdocument 

ADC ArcheoProjecten 

Datum: 01-06-2011 

Versie: Definitief 

T. Obdam, H. Molthof, J. Brijker, P. Vos. 

M. Opbroek & D. Gerrets (red.)

Inhoudsopgave 

Administratieve gegevens van het onderzoeksgebied 3 

1 Inleiding 5 

1.1 Algemeen 5 

1.2 Vooronderzoek 5 

2 Methoden en technieken H. Molthof & T. Obdam 7 

2.1 Veldwerk 7 

2.1.1 Fase 1 7 

2.1.2 Fase 2 8 

2.1.3 Fase 3 8 

2.1.4 Fase 4a 8 

2.1.5 Uitbreidingen 12 

2.1.6 Fase 4b 13 

2.2 Fysische geografie 14 

2.2.1 Monstername 14 

3 Resultaten 16 

3.1 Fysisch geografisch onderzoek 

J. Brijker (ADC ArcheoProjecten), & P. Vos (Deltares) 16 

3.2 Sporen 19 

3.3 Vondstmateriaal 19 

3.3.1 Houtskool 19 

3.3.2 Botfragmenten 20 

3.3.3 Hazelnootdoppen 20 

3.3.4 Overig botanisch materiaal 20 

3.3.5 Vuursteen en natuursteen 20 

4 De onderzoeksvragen 21 

5 Conclusie en selectieadvies 25 

6 Herziene planning 26 

Bijlagen 27 

Bijlage I: Hoogtekaart top dekzand 28 

Bijlage II: Overzicht gezeefde vlakken 29 

Bijlage III: Locatie Profielen 30 

Bijlage IV: Afbeeldingen aangelegde vlakken 31 

Bijlage V: Verspreidingskaart houtskool 36 

Bijlage VI: Verspreidingskaart botmateriaal 37 

Bijlage VII:Verspreidingskaart hazelnootdoppen 38 

Bijlage VIII: Overzicht laagnummering 39 

Bijlage IX: Overzicht monsters 40 

Verklarende woordenlijst 41 

Afkortingen in de database 43

375000 

375000 

375000 

370000 

370000 

370000 

365000 

365000 

365000 

360000 

360000 

360000 

0 

40000 

40000 

PHILIPPINE 

PHILIPPINE 

2500 2500 m 

m 

HOEK 

HOEK 

SLUISKIL 

SLUISKIL 

WESTDORPE WESTDORPE WESTDORPE WESTDORPE 

WESTDORPE WESTDORPE 

SAS SAS SAS SAS SAS SAS SAS SAS SAS SAS SAS VAN VAN VAN VAN VAN VAN VAN VAN VAN VAN VAN VAN VAN VAN VAN VAN VAN GENT GENT GENT GENT GENT GENT GENT GENT 

GENT 

45000 

45000 

Afbeelding 1: Locatie van het onderzoeksgebied. 

TERNEUZEN 

TERNEUZEN 

SPUI SPUI SPUI SPUI SPUI SPUI SPUI 

SPUI SPUI SPUI SPUI SPUI SPUI SPUI 

50000 

50000 

AXEL 

AXEL AXEL AXEL AXEL AXEL AXEL AXEL 

ZAAMSLAG ZAAMSLAG ZAAMSLAG ZAAMSLAG 

ZAAMSLAG ZAAMSLAG ZAAMSLAG ZAAMSLAG ZAAMSLAG ZAAMSLAG ZAAMSLAG 

ZUIDDORPE ZUIDDORPE ZUIDDORPE ZUIDDORPE 

ZUIDDORPE ZUIDDORPE ZUIDDORPE ZUIDDORPE ZUIDDORPE 

Administratieve gegevens van het onderzoeksgebied 

Provincie: Zeeland 

Gemeente: Terneuzen 

Plaats: Sluiskil 

Toponiem: Koegorsstraat 

Kadastrale gegevens: Perceel TNZP2523 

Kaartblad: 67G 

Coördinaten: NW-hoek:47.320 / 368.212 

Projectverantwoordelijke: M. Opbroek 

NO-hoek: 47.329 / 368.215 

ZW-hoek: 47.333 / 368.180 

ZO-hoek: 47.341 / 368.184 

Bevoegde overheid: Gemeente Terneuzen 

Contactpersoon: F.D.M. Weemaes 

ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer (CIS-code): 46659 

ADC-projectcode: 4130417 

KNA versie: 3.2 

© ADC 2010 

55000 

55000 

Geomorfologische context: Dekzand op rivierafzettingen afgedekt door 

getijdeafzettingen. 

NAP hoogte maaiveld: 1,40 m + NAP 

Maximale diepte onderzoek: 380 cm - mv 

Uitvoering van het veldwerk: 17 mei 2011 - 31 mei 2011 

KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT 

KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT KOEWACHT 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE 

VOGELWAARDE

Contactpersonen: 

Sluiskiltunnel project : Projectorganisatie BV KKS 

-contactpersoon : D.E.J. Eggermont 0115-647685 / 06-5119707 / 

d.eggermont@sluiskiltunnel.nl 

Adviseur Sluiskiltunnel project : RAAP-Oost-Nederland 

-contactpersoon : S.W. Jager 0575-567876 / 06-13104440 / 

s.jager@raap.nl 

Opdrachtgever : Combinatie BAM-TBI (CBT) 

-contactpersoon : Erik Quanjer 06-23007990 / 

ep.quanjer@mobilis.nl 

Bevoegd gezag : Gemeente Terneuzen 

-contactpersoon : F.D.M. Weemaes 0115-455348 / 

f.weemaes@terneuzen.nl 

Adviseur Bevoegd Gezag : Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland 

-contactpersoon : M.W.A. de Koning 0118-670611 / 06-23391972 / 

mwa.de.koning@scez.nl 

368750 

368750 

368750 

368500 

368500 

368500 

368250 

368250 

368250 

368000 

368000 

368000 

367750 

367750 

367750 

367750 

000 

Legenda 

46750 

46750 

Kanaal Terneuzen - Sas van Gent 

200 200 m 

m 

47000 

47000 

Locatie van het onderzoeksgebied 

N61 / N62 

47250 

47250 

Afbeelding 2: Detailopname locatie onderzoeksgebied. 

Koegorsstraat 

47500 

47500 

47750 

47750 

© © © © ADC ADC ADC ADC 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011

1 Inleiding 

1.1 Algemeen 

In dit verkorte evaluatieverslag wordt een overzicht gegeven van het aangetroffen archeologische 

vondstmateriaal, de sporen en de indrukken met betrekking tot de bodemopbouw en fysische 

geografie. Daarnaast wordt het onderzoeksproces besproken en een herziene planning gegeven 

op basis van de nieuwe einddata van het veldonderzoek. Dit verslag wordt een verkort evaluatieverslag 

genoemd, aangezien dit verslag nog geen uitwerkingsvoorstel bevat en sommige 

onderdelen zich nog in de fase van technische uitwerking bevinden (zoals het digitaliseren van de 

profielen). Deze onderdelen zullen in een later stadium worden toegevoegd. Het evaluatieverslag 

wordt op verzoek van de opdrachtgever en het bevoegd gezag, anders dan gebruikelijk is, nu reeds 

in verkorte vorm gepresenteerd om snelle besluitvorming over de voortgang van de bouw van de 

Sluiskiltunnel mogelijk te maken. 

1.2 Vooronderzoek 

In het kader van de aanleg van de Sluiskil tunnel met bijbehorende verbindingswegen heeft 

archeologisch vooronderzoek in het gehele plangebied plaatsgevonden. Hierbij ging met name de 

aandacht uit naar de top van het veen en de pleistocene ondergrond. Op basis van het 

vooronderzoek door de Universiteit Gent konden vijf zones van archeologisch belang worden 

onderscheiden waarbij in zone 3 archeologische indicatoren in de vorm van vuursteen en houtskool 

werden aangetroffen. In deze zone 3 werden diverse vervolgonderzoeken uitgevoerd door SOB 

Research / Earth Integrated Archaeology die echter tot tegenstrijdige conclusies leidden. Om tot 

een definitief oordeel te komen omtrent de archeologische waarde van zone 3 is uiteindelijk 

besloten alsnog waarderend onderzoek uit te laten voeren op een klein deel van het 

onderzoeksgebied (zie afb. 1 en 2), in het bijzonder de pleistocene zandondergrond. Dit onderzoek 

vond plaats in de vorm van 30 proefputjes van 1 x 1 m in de top van de pleistocene dekzandondergrond. 

Het onderzoek zou in verschillende fasen met diverse beslismomenten worden 

uitgevoerd. 

Voor het onderzoek werden meerdere verwachtingen genoemd in het PvE, die op basis van 

uitgevoerde vooronderzoeken echter niet volledig waren bevestigd, maar ook niet konden worden 

uitgesloten. Voor de top van het veen was de kans op de aanwezigheid van sporen van bewoning 

en/of landschapgebruik uit de ijzertijd en/of Vroeg-Romeinse tijd klein, maar wel aanwezig (zie tabel 

1 voor periodisering). Daarnaast was de kans groot dat in het veen resten van fossiele bomen 

konden worden gevonden, aangezien ook in de boringen al houtresten waren aangetroffen. In de 

top van het pleistocene zand en de onderkant van het veen zouden sporen van mesolithische en/of 

neolithische bewoning evenals het toenmalige landschapsgebruik kunnen worden aangetroffen, 

aangezien in verschillende boringen vuursteenmateriaal was aangetroffen. Vanwege de geringe 

grootte van het aangetroffen vuursteen (naast andere overwegingen) werd eerder aan 

mesolithische dan neolithische resten gedacht. 

Gezien de diversiteit van de te verwachten perioden en archeologische resten vereisten de diverse 

fasen van onderzoek verschillende methoden en technieken. Deze stonden beschreven in het 

goedgekeurde PvE. 1 Vervolgens is op basis van het PvE een PvA een draaiboek gemaakt wat als 

aanvulling op het PvE kan worden beschouwd, meer gericht op de praktische inhoud van het 

onderzoek. 2 In het PvA zijn daarbij twee aanpassingen voorgesteld op het PvE, t.w. een wijziging 

van de maaswijdte van de zeven (van 3 mm naar 2 mm) en de dikte van de te graven lagen van de 

vakken van 2 x 5 cm + 2 x 10 cm, naar alle lagen in 5 cm. 

Tijdens het veldwerk zijn de dagrapporten als dagelijkse voortgangsrapporten naar alle betrokken 

partijen gemaild. Dagelijks was er contact via telefoon, mail of in persoon met de verschillende 

betrokken partijen. Over het algemeen werden mondeling beslissingen genomen zodat de 

voortgang van het werk niet in het gedrang kwam. Deze beslissingen zijn vervolgens in het eerst 

volgende dagrapport of via de mail op schrift gesteld. De eindbeslissing met betrekking tot de 

1 S.W. Jager 2011, RAAP-PvE 917. 

2 M. Opbroek & D. Gerrets 2011. 

5

opgegraven kuip is mondeling in een veldoverleg en via de mail genomen zodat de uitvoerder door 

kan met de werkzaamheden zoals het aanvullen van de kuip en het trekken van de damwanden. 

Dit verkort evaluatieverslag zal als officieel beslisdocument dienen. 

Tabel 1. Overzicht van de verschillende (pre)historische perioden. 

Periode Tijd in jaren 

Romeinse tijd: 12 voor Chr. – 450 na Chr. 

Laat-Romeinse tijd 270 - 450 na Chr. 

Midden-Romeinse tijd 70 - 270 na Chr. 

Vroeg-Romeinse tijd 12 voor Chr. - 70 na Chr. 

IJzertijd: 800 – 12 voor Chr. 

Late IJzertijd 250 - 12 voor Chr. 

Midden-IJzertijd 500 - 250 voor Chr. 

Vroege IJzertijd 800 - 500 voor Chr. 

Bronstijd: 2000-800 voor Chr. 

Late Bronstijd 1100 - 800 voor Chr. 

Midden-Bronstijd 1800 - 1100 voor Chr. 

Vroege Bronstijd 2000 - 1800 voor Chr. 

Neolithicum (Jonge Steentijd): 5300 – 2000 voor Chr. 

Laat-Neolithicum 2850 - 2000 voor Chr. 

Midden-Neolithicum 4200 - 2850 voor Chr. 

Vroeg-Neolithicum 5300 - 4200 voor Chr. 

Mesolithicum (Midden-Steentijd): 8800 – 4900 voor Chr. 

Laat-Mesolithicum 6450 -4900 voor Chr. 

Midden-Mesolithicum 7100 - 6450 voor Chr. 

Vroeg-Mesolithicum 8800 - 7100 voor Chr. 

Paleolithicum (Oude Steentijd): tot 8800 voor Chr. 

Laat-Paleolithicum 35.000 - 8800 voor Chr. 

Midden-Paleolithicum 300.000 – 35.000 voor Chr. 

Vroeg-Paleolithicum tot 300.000 voor Chr. 

Bron: Archeologisch Basis Register 1992 

6

2 Methoden en technieken 

H. Molthof & T. Obdam 

Het hoofddoel van het veldonderzoek was het beantwoorden van de vraag of er binnen het 

onderzoeksgebied sprake was van één of meerdere archeologische relevante zones, waarbij deze 

gewaardeerd zouden worden en eventueel opgegraven. 

Het onderzoek vond plaats in een bouwkuip van 34 x 10 meter die met 20 meter diepe damwanden 

werd omsloten. Hierbinnen viel het archeologisch te onderzoeken gebied van 30 x 10 meter. Aan 

beide korte zijden (noord en zuid) van de werkput is 2 meter ruimte gelaten voor het betreden en 

verlaten van de bouwkuip door middel van trappen en om materiaal in en uit de werkput te kunnen 

hijsen. In de kassen van de damwand is binnen de bouwkuip spanningsbemaling aangelegd om te 

voorkomen dat het grondwater het onderzoek onmogelijk zou maken. Deze bronnering is in de 

kassen geplaatst om zo min mogelijk verstoringen te geven binnen het archeologisch te 

onderzoeken gebied. 

Het uitgevoerde veldwerk was verdeeld in verschillende fasen: 

Fase 1: Afgraven, het afgraven van de bouwkuip tot bovenkant veen. 

Fase 2: IVO-proefsleuven, het opgraven van een eventueel archeologisch niveau op het veen. 

Fase 3: Voorbereiding IVO-testvakken, machinaal verdiepen naar top pleistoceen zand. 

Fase 4a: IVO-testvakken, het handmatig verdiepen van segmenten. 

Fase 4b: Opgraving en aanleg van een controlevlak (sporenvlak). 

Hieronder volgt een beschrijving van de toegepaste methoden en technieken per fase en per 

handeling. 

2.1 Veldwerk 

2.1.1 Fase 1 

In deze fase is de opgebrachte zandlaag en de kleilaag daaronder machinaal verwijderd (zie afb. 

3). Bij de start van deze werkzaamheden bleek dat het terrein niet deels was afgegraven (zoals 

vermeld in het PvE), maar dat het ophogingszand direct op de bouwvoor was aangebracht. Dit had 

tot gevolg dat onder het ophogingszand niet de veronderstelde 30 centimeter dikke kleilaag zat, 

maar dat hier ook nog de bouwvoor en ruim een meter klei afgegraven diende te worden. Gezien 

de achterstand die werd opgelopen door de extra tijd die met het plaatsen van de bronnering 

gemoeid was en de extra hoeveelheid grond die moesten worden afgegraven en afgevoerd, is 

besloten een tweede kraan in te zetten om verdere vertraging van het project te voorkomen. Met 

één kraan werd onder begeleiding van een archeoloog en een fysisch geograaf het kleipakket laag 

voor laag verdiept terwijl de tweede kraan het bouwzand, de bouwvoor en het eerste deel van het 

kleipakket afgroef. De grond is gescheiden afgegraven en vervolgens in dumpers geladen en 

afgevoerd, aangezien er geen ruimte was voor het ter plekke opslaan van deze grond. 

De laatste 50 cm van de kleilaag is onder begeleiding van twee archeologen voorzichtig afgegraven 

tot op de top van het veen. Hierbij is gewerkt met één kraan met een verlengde giek die boven aan 

de westzijde van de bouwkuip kon rijden. De gehele kuip is hierbij ontgraven exclusief de 

profieldam, van 1 meter breed en 34 meter lang (aan de oostzijde van de kuip). Hier is een 

kleipakket van circa 50 centimeter dikte op blijven staan om een veilige profieldam over te houden 

en later de bodemopbouw te kunnen bestuderen en documenteren. 

Tijdens het laagsgewijs verdiepen van de klei tot in het top van het veen zijn geen archeologische 

vondsten gedaan of sporen aangetroffen. Er zijn daarmee geen aanwijzingen voor de resten van 

bewoning uit de IJzertijd of Romeinse tijd gevonden. Het vlak is aangelegd in de top van het veen 

(vlak 10), gefotografeerd en vervolgens ingemeten met behulp van de rTS (roboticTotalStation). 

7

Afbeelding 3: De situatie tijdens fase 1, het ontgraven van de kuip tot in de top van het veen. 

2.1.2 Fase 2 

Fase 2 omvatte het opgraven van een eventueel archeologisch niveau in de top van het veen. 

Aangezien er in de top van het veen geen sporen van bewoning of anderszins archeologisch 

relevante zaken werden aangetroffen, kon het waarderend onderzoek worden vervolgd met het 

uitvoeren van fase 3. 

2.1.3 Fase 3 

Fase 3 bestond uit het verdiepen van het vlak tot de bovenkant van de zandondergrond. Daarbij 

werden houtresten in het veen geborgen en gedocumenteerd. Voor deze houtresten is een 

tussenvlak in het veen aangelegd en gedocumenteerd (vlak 11). Het betreft deels rechtopstaande 

boomstronken en voor het overige deel gaat het om omgevallen bomen en takken. Deze 

overblijfselen bevonden zich aan de onderkant in het pakket amorf veen (S3001). Aan deze sporen 

is het spoornummer 997 gegeven (houtresten) en zijn vervolgens van elkaar onderscheiden door 

elk een individueel vullingnummer toe te kennen. Het vlak en details van de bomen zijn 

gefotografeerd en de contouren van de sporen 3D ingemeten met de rTS (zie bijlage IV). Van deze 

bomen, wortels en boomstronken zijn monsters genomen, die gebruikt kunnen worden voor o.a. het 

bepalen van boomsoort en de landschapsgeschiedenis van de locatie. Twee omgevallen bomen 

(S997 vulling 1 en 13) zijn met behulp van de kraan gelicht. Na afronding van de documentatie van 

het tussenvlak is het verdiepen vervolgd. Tijdens deze fase is het veenpakket afgegraven tot net 

boven het pleistoceen zand of de top van het amorf veen. Door continu te gutsen met een handguts 

is het vlak aangelegd op 5 tot 15 cm boven de onderkant van het veen om zodoende een 

beschermende laag op het zand te houden. Dit vlak is in zijn geheel gedocumenteerd als vlak 0. 

Tijdens de aanleg naar dit vlak zijn geen archeologische vondsten gedaan. Dit vlak is tevens het 

niveau waarop de testvakken van fase 4 zijn uitgezet. Al tijdens het verdiepen tot onderkant veen is 

gestart met het uitzetten van de eerste testvakken (aan de zuidzijde van de werkput doorlopend 

naar het noorden van de werkput). 

2.1.4 Fase 4a 

Graven testvakken 

Tijdens deze fase is gestart met het handmatig verdiepen van de testvakken van 1 x 1 meter. In 

totaal bevat het archeologisch te onderzoeken gebied van 30 x 10 meter dertig testvakken die in 

een verspringend patroon over het terrein zijn verspreid (zie afb. 4). Daarmee is 10% van het 

archeologisch te onderzoeken gebied gedekt. Elk testvak is onderverdeeld in 4 segmenten van 

50x50x5 centimeter (in totaal 720 segmenten). Van elk segment zijn de exacte coördinaten van de 

hoekpunten van te voren in het rTS gezet waarna met ditzelfde toestel de hoekpunten uitgezet zijn 

in de werkput (9 punten per testvak). Elk segment was voorzien van voorgedrukte vondstkaartjes 

waarbij ieder segment een uniek vondstnummer had. Van elk segment zijn allereerst zogenaamde 

0-waarden gemeten. Dit is de hoogte van het segment voordat er begonnen wordt met handmatig 

verdiepen. Vervolgens kon worden gestart met het handmatig voorgraven van de vakken. Hierbij is 

8

de laatste laag grof veen met de hand schavend verwijderd naar de top van het dekzand of de top 

van het amorf veen. Bij het handmatig verwijderen van het veen zijn geen vondsten gedaan. 

368180 368190 368200 368210 

N 

0 

283 

283 

252 

252 

286 

286 

223 

223 

255 

255 

192 

192 

226 

226 

163 

163 

195 

195 

132 

132 

289 

289 

258 

258 

166 

166 

103 

103 

135 

135 

72 

72 

229 

229 

198 

198 

106 

106 

43 

43 

12 

12 

169 

169 

138 

138 

75 

75 

2 

3 

4 

1 

109 

109 

46 

46 

15 

15 

2 

1 

78 

78 

4 

3 

2 

1 

2 

3 

49 

49 

4 

18 

18 

1 

2 

195 

195 

47320 47330 47340 

10m 

4 

3 

2 

1 

4 

3 

4 

1 

2 

3 

4 

© © ADC ADC 2011 

2011 

Afbeelding 4: Vakkenplan. Zwart omrand zijn de testvakken aangeduid met hun vaknummer. De grijze baan is 

de profieldam die bij het ontgraven van de werkput is uitgespaard. In de inzet is de verdeling van de testvakken 

in segmenten in detail weergeven. 

9

Het daadwerkelijk handmatig, schavend verdiepen van de segmenten is gestart vanaf de eerste 

zandige laag onder het grove veen of de top van de laag amorf veen (in het veld ‘detritusachtige 

laag’ genoemd, zie afb. 5). Omdat van ieder segment een hoogtemeting van de top van de zandige 

laag is genomen, konden deze gegevens worden gebruikt voor het maken van een hoogtekaart van 

de top van het zand in de werkput. Deze kaart is afgebeeld in bijlage I. 

Zodra een vak (4 segmenten) op niveau was gebracht, zijn van ieder segment hoogtemetingen met 

de rTS verricht. Hierdoor is de hoogte van elk segment op elk vlak (elke 5 cm) bekend. Hierbij heeft 

elk vlak in elk segment een spoor/laagnummer meegekregen tijdens het nemen van deze 

hoogtemeting. Alle testvakken zijn in 6 vlakken verdiept (totale diepte van 30 centimeter) zodat elk 

testvak tot in het schone zand is opgegraven. Tijdens het schavenderwijs verdiepen zijn geen 

sporen of vondstmateriaal aangetroffen. Van alle testvakken zijn de noordprofielen gefotografeerd 

en getekend op schaal 1:20. 

De grond van alle 720 eenheden/segmenten is in plastic kratten verzameld en vervolgens voorzien 

van een voorgedrukt vondstkaartje met uniek vondstnummer dat bij elk segment aan een pin 

bevestigd was. Deze kratjes konden in een grotere metalen box worden geplaatst. Deze box werd 

vervolgens met hijsbanden aan de giek van de kraan bevestigd en uit de werkput gehesen, zodat 

zij gelijk bij de zeef neergezet konden worden (zie afb. 6). Vanwege deze werkwijze was in het 

draaiboek vastgelegd dat alle segmenten in lagen van 5 cm dienden te worden opgegraven 

aangezien niet meer dan 50x50x5 cm grond in een krat past. Als gedeeltelijk in 10 cm lagen had 

moeten worden opgegraven, hadden deze tijdens het zeven of in een andere fase weer bij elkaar 

gebracht moeten worden, wat de administratie nodeloos complex en foutgevoelig zou maken. 

Daarnaast zouden alle eenheden onderling beter vergelijkbaar zijn doordat ze dezelfde afmetingen 

hadden. Database technisch zou achteraf altijd nog door middel van een query grotere 

eenheidsmaten gevormd kunnen worden. 

Afbeelding 5: Het verdiepen van de testvakken. Afbeelding 6: Transport van kratten uit de kuip. 

Zeven 

Voor het zeven van de geschepte monsters uit vakken en sporen is gebruik gemaakt van een 

’natte’ zeefmethode; namelijk het zogenaamde ’hondenhokken’-zeefsysteem. Dit is een systeem 

waarbij de te zeven grond wordt geplaatst in een speciaal hiervoor ontworpen kruiwagen, waarvan 

de bodem en de zijkanten van zeefgaas is voorzien. De kruiwagen met grond wordt in een 

kunststof ‘hondenhok’ gereden (zie afb. 7). Alle hondenhokken zijn aangesloten op een 

pompinstallatie en bevatten ronddraaiende sproeikoppen, die ervoor zorgen dat de grond door de 

mazen van de zeef spoelt. Verstopping van het zeefgaas wordt opgelost door regelmatig met een 

borstel de zeefgaas “open” te borstelen. In het draaiboek was voorgesteld om gebruik te maken 

van 2 mm zeven in plaats van 3 mm, aangezien het hier een waarderend onderzoek betrof waarbij 

juist microdebitage een grote rol speelt. Vanuit het advies van de vuursteenspecialist werd daarom 

2 mm kansrijker geacht wat betreft deze vondstcategorie. Vanuit de expertise van het ADC bestond 

voldoende ervaring, waaruit duidelijk was dat zeven over 2 mm niet vertragend zou werken, ook 

met doorworteling door het veen in het zand. Met deze voorgestelde werkwijze werd door alle 

partijen ingestemd en vervolgens uitgevoerd. 

10

Voor het huidige onderzoek is gebruik gemaakt van tien hondenhokken, aangesloten op één pomp. 

De hondenhokken stonden aan een met water gevulde zeefput, met een overloopbassin waaruit de 

pomp het water onttrok. Hierdoor ontstond een gesloten systeem. De zeefput was zo ingericht dat 

alle hondenhokken op één rij waren geplaatst, om te voorkomen dat de kraan met boxen over de 

werkende mensen heen moest draaien. 

Nadat steeds één krat (en dus één eenheid) in een kruiwagen was geleegd, werd het bijbehorende 

vondstkaartje aan het hondenhok bevestigd. Nadat het zand door de zeef was gespoeld, is het 

zeefresidu verzameld en samen met het vondstkaartje in een droogbakje gestopt. Hiervoor werden 

twee soorten bakjes gebruikt: zwarte plastic bakjes voor kleine hoeveelheden residu en houten 

bakken voor grotere hoeveelheden residu. De bodem van de houten bakken bestaat uit gaas met 

een maaswijdte van 1 mm. De zwarte bakjes hebben echter gaatjes die groter zijn dan 2 mm en 

daarom worden deze bekleed met grote koffiefilters of zijn voorzien van millimetergaas op de 

bodem. De droogbakjes met zeefresidu worden verzameld en in een droogkamer geplaatst. 

Afbeelding 7: Voorbeeld van het ‘hondenhokken’-zeefsysteem (N23). 

Drogen en vondstverwerking 

De droogkamer bestond uit een unit van 6 x 3 meter met daarin stellingkasten voor de residuen (zie 

afb. 8). Door middel van kacheltjes, ventilatoren en een bouwdroger werd gezorgd voor een zo 

optimaal mogelijke temperatuur, doorstroom van lucht en een lage luchtvochtigheid. 

Grote residuen nemen 1,5 tot 2,5 dag om te drogen, kleine residuen ca. 1 dag (de residugrootte is 

afhankelijk van de mate van ‘vervuiling‘ van de grond door bijvoorbeeld doorworteling of ijzeroer 

ed.). De gedroogde residuen zijn gesorteerd in de verschillende categorieën. In deze fase van het 

onderzoek is een onderscheid gemaakt in de volgende (hoofd)categorieën: houtskool, bot, 

hazelnootdoppen, overig botanisch materiaal, en zeefresidu. Voor houtskool en hazelnootdoppen 

was in verband met de tijdsdruk van tevoren besloten dat deze alleen apart verpakt zouden worden 

en op aan of afwezigheid gevinkt, maar niet geteld en gewogen behalve bij exceptionele 

hoeveelheden. Tijdens het splitsen bleek echter dat deze categorieën slechts zo sporadisch 

aanwezig waren, dat tellen en wegen nauwelijks extra tijd kostte. Daarom zijn ook deze categorieën 

meteen geteld en gewogen. 

11

Afbeelding 8: Voorbeeld van een droogkamer. 

Al het residu is bewaard voor eventueel verder onderzoek. Na het splitsen zijn de vondsten geteld, 

gewogen en zijn de verkregen gegevens ingevoerd in een Access-database. Voor het invoeren van 

de splitsgegevens is gebruik gemaakt van een zogenaamd barcodesysteem, waarbij de 

contextgegevens van ieder vondstnummer (put, vlak, vak en segment) worden verwerkt in een 

unieke barcode op het vondstkaartje. Na het invoeren van de vondstgegevens wordt een 

zogenaamd ‘splitskaartje’ uitgeprint, waarop eveneens een barcode staat. In deze barcode zijn 

behalve het vondstnummer ook de categorie, het aantal en het gewicht verwerkt. Deze werkwijze 

versnelt het invoerwerk (gegevens worden ingevoerd door het kaartje te scannen), vermindert de 

foutenmarge doordat schrijf- en leesfouten niet meer mogelijk zijn, en vergemakkelijkt het opzoeken 

van gegevens. De ingevoerde vondsten zijn in deponeringsdozen verpakt. 

Verspreidingskaarten 

Om de in de vondstdatabase ingevoerde gegevens om te zetten in verspreidingskaarten, is gebruik 

gemaakt van GIS. Dit is een geografisch informatiesysteem waarmee ruimtelijke informatie over 

geografische objecten kan worden opgeslagen, bewerkt, geanalyseerd en gepresenteerd. Een GIS 

bestaat uit twee componenten: een database en een geografische dimensie. Door een koppeling 

tussen deze componenten ontstaat een digitaal ‘model van de werkelijkheid’. In het GISprogramma 

MapInfo is een koppeling gemaakt tussen de gegevens uit de Access-database en de 

vakken- en segmentenkaarten. Op deze manier konden thematische verspreidingskaarten worden 

gemaakt die allerlei verspreidingen en combinaties van verspreidingen weergeven. Voor het maken 

van verspreidingskaarten wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van het aantal of het gewicht aan 

vondsten, per categorie en per zeefvak. Daarnaast kan het voorkomen van vondstmateriaal door 

de verschillende gezeefde vlakken inzichtelijk worden gemaakt. Wanneer vuursteen wordt 

aangetroffen, is het bovendien mogelijk om de verspreiding van de verschillende typen artefacten, 

of van verbrand en onverbrand materiaal in kaart te brengen. Door de verspreidingen te projecteren 

op bijvoorbeeld een hoogtekaart, de geomorfologische ondergrond, of de verspreidingen van 

andere vondstcategorieën, kunnen ruimtelijke patronen zichtbaar worden gemaakt. 

Verspreidingskaarten van de verschillende vondstcategorieën uit het onderhavige project zijn 

weergegeven in paragraaf 3.3 en bijlagen V t/m VII. 

2.1.5 Uitbreidingen 

Tijdens het proces van zeven en de daaropvolgende vondstverwerking werd al snel duidelijk dat 

nog geen enkel stukje antropogeen vuursteen of natuursteen was aangetroffen nadat alle 

testvakken/segmenten waren geschept. Daarom werd besloten rond de boringen die 

vuursteenmateriaal hebben opgeleverd nog een aantal testvakken (segmenten) uit te zetten en 

deze op dezelfde wijze te verdiepen en te verwerken (zie afb. 9). 

Rondom boring 1200 (van het onderzoek van Gent) in het zuidelijk deel van de werkput zijn in vak 

45 de segmenten 1 en 2 geschept en van vak 55 de segmenten 3 en 4. Voor alle zekerheid zijn van 

deze segmenten ook vlak 0 (de laatste circa 10 centimeter van het grove veen) per segment 

verzameld, gezeefd en gesplitst. Daarnaast zijn deze 4 segmenten niet tot vlak 6 maar tot en met 

vlak 8 geschept. Tevens is segment 1 van vak 46 nog met twee lagen extra verdiept. 

Rond boorpunt 1202 (van het onderzoek van Gent) zijn 3 extra segmenten verdiept, t.w. vak 245 

segment 2, vak 246 segment 1 en vak 256 segment 3. Ook deze zijn vanaf vlak 0 (veenlaag) 

gezeefd en verdiept tot en met vlak 8. Eveneens is van vak 255 segment 4 met twee vlakken extra 

verdiept tot op ditzelfde niveau. 

Hierdoor zijn 67 extra eenheden onderzocht, waardoor het totaal aantal opgegraven eenheden op 

787 komt. Een overzicht van het aantal onderzochte vlakken per segment is afgebeeld in bijlage II. 

Van deze uitbreidingen zijn bij boorpunt 1200 het noordprofiel getekend en bij de uitbreiding rond 

boorpunt 1202 het zuidprofiel (zie bijlage III). 

Tegelijk met het uitvoeren van de uitbreiding is begonnen met het documenteren van het 

doorlopend oostprofiel. Dit profiel is in zijn geheel geschaafd, gefotografeerd, ingekrast en 

getekend op schaal 1:20. Zie bijlage III voor de locatie van het lengteprofiel in de werkput. 

12

368180 368190 368200 368210 

0 

1202 ingemeten 

1202 

( 

Begemann 5 

( 

((((((((((((( ((((((( 

10m 

Begemann 1 ingemeten 

Begemann 1 

(( 

1200 ingemeten 

47320 47330 47340 

1200 

Uitbreiding testvakken bij boringen 1202 en 1200 

Legenda 

T estvakken 

Uitbreiding testvakken 

Boorpunten 

N 

368207 

368188 

4 

Boorpunt 1202 

3 

2 

2 

1 

4 

3 

2 

1 

55 

55 

3 

255 

255 

3 

1 

45 

45 

2 

4 

245 

245 

47326 47327 

Boorpunt 1200 

2 

1 

4 

2 

1 

4 

2 

3 

1 

4 

56 

56 

1 

3 

256 

256 

3 

4 

1 

2 

46 

46 

47334 47335 

Detail uitbreiding en boorpunten 

Legenda 

T estvakken 

Uitbreiding testvakken 

Ingemeten boorpunten 

Boorpunten 1200 en 1202 

Afbeelding 9: Rechts zijn de uitgebreide vakken/segmenten weergegeven en de boorpunten waaromheen 

aanvullend onderzoek heeft plaatsgevonden. Hieruit kan worden opgemaakt dat de daadwerkelijke locatie van 

de boorpunten niet geheel overeenkomt met de beschikbare gegevens. 

2.1.6 Fase 4b 

In geen van alle 787 opgegraven eenheden zijn overtuigend antropogene resten aangetroffen. Na 

een kort mondeling evaluatieoverleg met het bevoegd gezag, ondersteund door de dagrapporten, is 

daarom aansluitend gestart met het verdiepen van de werkput naar een mogelijk sporenvlak, het 

‘controle vlak’ genoemd. 

Dit gebeurde eveneens met de kraan en onder begeleiding van een archeoloog en fysisch 

geograaf. Eerst werd het veen met de kraan verwijderd om vervolgens bij het ontbreken van sporen 

het vlak te verdiepen tot in het schone pleistocene zand c.q. de top van de zogenoemde Scheldeafzettingen 

om sporen op een dieper niveau volledig uit te sluiten. Op enkele natuurlijke 

verstoringen na (boomvallen) zijn geen archeologische sporen of andere indicatoren aangetroffen. 

Het controlevlak (vlak 12) is gefotografeerd en ingemeten met de rTS (zie bijlage IV). 

1 

3 

2 

4 

246 

246 

4 

3 

2 

13 

2

2.2 Fysische geografie 

Nadat dit laatste controlevlak was aangelegd is het profiel op diverse plekken extra verdiept en 

nogmaals opgeschaafd om beter de overgang van de rivierafzettingen met de dekzandafzettingen 

in beeld te brengen. De overgang van het veen naar het zand is bijgetekend op de profiel tekening. 

Vervolgens is begonnen met het documenteren en nemen van diversen monsters volgens het 

daarvoor opgestelde monsternameplan van de fysisch geograaf. De documentatie, beschrijving en 

bemonstering vond plaats door en onder begeleiding van de fysisch geografen J. Brijker (ADC) en 

P. Vos (Deltares). 

2.2.1 Monstername 

Een overzicht van het aantal genomen monsters is weergegeven in tabel 2. Een uitgebreid 

overzicht van de contextgegevens en laagnummers van de genomen monsters is opgenomen in 

bijlage VIII. 

Op drie locaties (noordelijk, centraal en zuidelijk) zijn volledige transecten met monsterbakken (50 

x 10 x 10 cm) bemonsterd. Deze transecten beginnen onder in het dekzand en eindigen onder in 

de kleilaag. Deze monsters kunnen tevens gebruikt worden voor diverse typen onderzoek 

waaronder micromorfologie, pollen en zaden en 14 C. Naast de transect-bemonstering zijn op enkele 

locaties extra monsterbakken geslagen om specifieke/opvallende overgangen te bemonsteren. 

Uit het veenpakket zijn extra 14 C monsters genomen (5 liter emmers). Deze zijn genomen uit het 

geoxideerde veen (S3002), de top en onderkant van het gelaagde veenpakket (S3000) en uit de 

top en onderkant van het veenpakket waarin zich de resten van het oerbos bevinden (S3001). 

Het hout is in het veld onderzocht en bemonsterd door houtspecialist Dr. L. Kooistra (BIAX). Er zijn 

verschillende houtmonsters uit het profiel genomen die gebruikt zullen worden voor het vaststellen 

van boomsoort en om te bekijken of het gaat om wortels of takken. Dit kan gebruikt worden bij de 

analyse van het niveau waarop de bomen hebben gegroeid. Twee boomstammen die 

(hoogstwaarschijnlijk) geschikt zijn voor onderzoek aan jaarringen zijn eveneens bemonsterd (het 

betreft hier vulling 1 en 13). Deze monsters zijn geschikt voor dendrochronologie dateringen; 

onderzoek van de jaarringen kan een bijdrage leveren aan de landschapsgeschiedenis (meer 

specifiek de vernatting en veengroei) van deze locatie. Uit de inspoelingslaag (S5000) zijn losse 

brokjes houtskool verzameld voor eventuele nadere bestudering en ouderdomsbepaling. 

Tabel 2. Overzicht van het aantal genomen monsters. 

Monster Aantal Opmerking 

Pollen (MP) 15 Pollenbakken (50x10x10cm + 50x5x5cm) 

Hout (MHT) 30 Zowel soortbepaling als dendro. 

Houtskool (MHK) 1 Uit inspoelingslaag verzameld. 

C14 (MC14) 5 Uit veenpakket, 5L emmers. 

Totaal 51 

14

Afbeelding 10: Overzicht oostelijk lengteprofiel met monsterbakken. 

15

3 Resultaten 

3.1 Fysisch geografisch onderzoek 

J. Brijker (ADC ArcheoProjecten), & P. Vos (Deltares) 

De bodemopbouw is bestudeerd aan de hand van het doorlopende profiel en de profielen binnen 

de testputten. Hiermee is ook de ruimtelijke variatie in de bodemopbouw in beeld gebracht. De 

geologie en bodemopbouw van het plangebied wordt hieronder besproken aan de hand van 

landschapsgenetisch model, waarbij de verschillende afzettingen en processen die door de tijd 

hebben plaatsgevonden worden besproken. 

Laat-Pleistoceen - Schelde-afzettingen 

In het laat-pleistoceen stroomde de rivier de Schelde ter hoogte van het plangebied. Deze heeft 

een pakket van lemig zand afgezet. Deze afzettingen zijn binnen het plangebied aan de basis van 

de testvakjes waargenomen. In het vooronderzoek zijn deze afzettingen gedateerd op 15.000 jaar 

voor heden. 

Laat-Pleistoceen - dekzand 

Boven de Schelde-afzettingen is een pakket dekzand van 50-150 cm dikte afgezet. Het betreft een 

pakket van matig siltig, matig fijn, goed gesorteerd witgrijs zand. De top van het dekzand vertoont 

lokaal zeer veel (micro)reliëf, er komen meerdere kopjes voor van ca. 50 cm hoogte en 2 meter in 

diameter. Dit geeft een zeer grillig profiel van de top van het dekzand. Het dekzand binnen het 

plangebied bestaat waarschijnlijk uit lokaal verstoven zand vanuit de onderliggende Scheldeafzettingen. 

In het vooronderzoek zijn deze afzettingen gedateerd op 10.000 jaar voor heden. 

In het Holoceen heeft er bodemvorming plaatsgevonden in deze afzettingen. In het profiel is een 

circa 5-10 cm dikke humueze A-horizont herkend, die direct ligt boven het matig siltige witgrijze 

zand. Het betreft de A-horizont van een bodem die gevormd is onder relatief natte omstandigheden 

in een voedselarme ondergrond. Er is hier sprake van een AC-profiel. Door sterke oxidatie binnen 

de ondergrond zelf heeft er verder geen inspoeling meer kunnen plaatsvinden. Door een sterke 

aeratie van de bodem is er geen organisch materiaal bewaard gebleven in de ondergrond. Alleen 

verkoold materiaal is bewaard gebleven. Er zijn dan ook meerdere spikkels/fragmenten houtskool 

aangetroffen in het profiel. Dit zijn de enige overgebleven restanten van de oorspronkelijke 

begroeiing binnen het plangebied. 

Door een proces van secundaire bodemvorming (zie onder) is de primaire bodemvorming moeilijk 

te bestuderen. Nader specialistisch onderzoek moet de precieze mate en aard van deze 

bodemvorming vaststellen. Binnen het plangebied zijn geen aanwijzingen gevonden voor 

grootschalige erosie of verspoeling van de top van het dekzand. Op enkele plaatsen is de top van 

het dekzand verstoord als gevolg van boomwortels/omvallende bomen. 

Initiële veenvorming 

Boven het zand bevindt zich een 5-30 cm dikke sterk amorfe, zwarte veenlaag. Deze veenlaag 

heeft een lichtelijk schoensmeerachtige consistentie. Er zijn nog zichtbare plantenresten in 

herkenbaar, welke duiden op een oligotroof (voedselarm) veen. Met de veengroei zijn de 

aanwezige laagtes in de top van het dekzand opgevuld. Aan de noordzijde van het profiel is een 

gyttja aangetroffen, wat erop wijst dat er lokaal plassen water op het dekzand hebben gestaan. 

Het betreft basisveen dat is gevormd onder invloed van de stijgende grondwaterspiegel in het 

Holoceen. Voor de precieze datering van de start van de veengroei en een milieureconstructie zijn 

monsters genomen. 

Bomen en secundaire bodemvorming 

Op het pakket amorf veen zijn zeer veel resten van bomen aangetroffen. Uit de profielen blijkt 

duidelijk dat deze op dit veenpakket hebben gegroeid (en niet direct op het dekzand). De groei van 

de bomen op het veen wijst op een (tijdelijke) daling van de grondwaterstand. 

Als gevolg van de wisselende grondwaterstanden en de aanwezigheid van het veenpakket heeft er 

secundaire bodemvorming plaatsgevonden in de top van het dekzand. In de top van het dekzand 

16

Afbeelding 11: Voorbeeld van zeer lokaal dekzandkopje. 

17

heeft er (onregelmatig) uitspoeling plaatsgevonden, herkenbaar aan het witgrijze ‘loodzand’. Uit 

deze lagen zijn alle humus en ijzermineralen uitgeloogd. Hiernaast heeft er inspoeling 

plaatsgevonden, herkenbaar aan zowel verticale als horizontale haren van humus. Deze netwerken 

zijn gevormd als gevolg van grondwaterbeweging in de top van het dekzand. Door dit proces van 

secundaire bodemvorming is de oorspronkelijke bodem grotendeels verdwenen. 

Afbeelding 12: Voorbeeld van boom op amorfe veenlaag overgroeid door hoogveen. 

Hoogveenvorming 

Boven het niveau van de bomen bevindt zich een pakket gelaagd veen. Dit pakket is duidelijk over 

de bomen heen gegroeid. Het bestaat grotendeels uit een oligotroof veenmosveen. Binnen dit 

pakket zijn onder andere duidelijk zaden van waterdrieblad aangetroffen. 

De top (bovenste 30 cm) van het veen is sterk geoxideerd en er bevinden zich meerdere scheuren 

in de top. De sterke oxidatie geeft aan dat de oorspronkelijke top van het veen veel hoger lag, 

mogelijk 1,5-2 meter. Van deze oorspronkelijk top is veel materiaal door oxidatie verdwenen. Er zit 

dus een hiaat in de top van het veen. De top van het veen is niet verstoord of geërodeerd door een 

fysiek proces (als afspoeling), maar is sterk ingeklonken door de oxidatie. Dit proces heeft kunnen 

plaatsvinden als gevolg van sterke ontwatering van het veen. De krimpscheuren geven aan dat de 

top volledig droog heeft gestaan. Dit maakt dit niveau potentieel geschikt voor bewoning/menselijk 

gebruik in het algemeen. 

Mariene invloed – Sluiskilafzettingen 

Boven het veen ligt een pakket matig siltige kalkrijke klei. Hierbinnen zijn enkele laagjes en 

concentraties van schelpen aangetroffen, zowel verslagen als in levenspositie. Het betreft kwelder 

afzettingen die tijdens een fase van hernieuwde mariene invloed zijn gevormd. De scheuren in de 

top van het veen zijn opgevuld met deze afzettingen. Het is heel goed mogelijk dat de scheuren in 

het veen en de opvulling ervan nagenoeg gelijktijdig hebben plaatsgevonden. In de zomer met een 

18

lage grondwaterstand zouden de scheuren zijn ontstaan, waarbij in de winter met een stormvloed 

er klei binnen het plangebied is afgezet. 

3.2 Sporen 

Op enkele natuurlijke verstoringen na (boomvallen) zijn geen archeologische sporen of andere 

indicatoren aangetroffen. Afbeeldingen van de verschillende aangelegde vlakken zijn opgenomen 

in bijlage IV. Voor de beschrijving van de spoor- en laagnummers zie bijlage VII. 

Afbeelding 12: Overzicht sporenvlak. 

3.3 Vondstmateriaal 

Tabel 3: Overzicht totaal aantal en gewicht van de aangetroffen categorieën. 

INHOUD Categorie Totaal aantal Totaal gewicht in gram 

HK Houtskool 1293 65,7 

NT Hazelnoot- & eikelfragmenten 55 3 

OPX Overig botanisch materiaal 96 8,2 

OXB Botfragmenten 12 1,5 

RES20 Residu 550 8793,1 

3.3.1 Houtskool 

In vrijwel alle segmenten is houtskool aangetroffen (zie de afbeelding in bijlage V), in totaal 1293 

fragmenten. Het houtskool heeft een gezamenlijk gewicht van 65,7 gram. Het houtskool bestaat 

voor het grootste deel uit fragmenten kleiner dan een centimeter. Daarnaast is een deel van het 

houtskool langwerpig van vorm en één tot enkele centimeters lang. Hoewel er enkele vakken zijn 

die meer houtskool bevatten dan andere, is de hoeveelheid houtskool over het algemeen zeer 

klein. Veel gezeefde eenheden leverden slechts één of twee fragmenten houtskool op. Op dit 

19

moment is niet te zeggen of het houtskool een antropogene of natuurlijke oorsprong heeft. Gezien 

de kleine hoeveelheden, de grote mate van verspreiding en het ontbreken van grondsporen, is het 

echter aannemelijk dat het om houtskool van natuurlijke oorsprong gaat zoals een veen of 

bosbrand. Branden zouden natuurlijk door de mens kunnen zijn aangestoken en daarmee een 

antropogene oorsprong kunnen hebben. Het is echter (nog) niet mogelijk dit op basis van deze 

restanten vast te stellen doordat het onderzoek op dit vlak nog niet ver genoeg gevorderd is. 

3.3.2 Botfragmenten 

In totaal zijn uit de 787 gezeefde eenheden 12 fragmenten bot afkomstig, met een totaalgewicht 

van 1,5 gram. De fragmenten zijn over het algemeen zeer klein; slechts één stuk is groter dan een 

centimeter. Negen van de fragmenten hebben een witte kleur en lijken verbrand , de overige drie 

zijn onverbrand. De meeste stukken zijn te klein om met zekerheid vast te kunnen stellen of het 

gaat om dierlijk of menselijk bot, maar in ieder geval twee fragmenten lijken delen van vissenbotjes 

te zijn. De fragmenten bot zijn aangetroffen in alle vlakken behalve in vlak 1. Ook de horizontale 

verspreiding is groot, zoals de afbeelding in bijlage VI laat zien. Hoewel verbrand botmateriaal duidt 

op menselijke aanwezigheid is er geen clustering waar te nemen in de horizontale verspreiding. De 

fragmenten zijn daarnaast dermate klein dat deze waarschijnlijk onder natuurlijke omstandigheden 

(wind, water, dierlijke agentia) verspreid zijn vanuit een voorlopig onbekende primaire locatie in het 

gebied naar deze plek in het landschap. 

3.3.3 Hazelnootdoppen 

Tijdens het splitsen van de residu’s zijn 55 fragmenten van mogelijke hazelnootdoppen verzameld 

(zie bijlage VII). Samen wegen deze fragmenten 3 gram. Het grootste deel van de fragmenten 

bestaat uit kroontjes van noot-achtige plantenresten, waarvan lastig te bepalen is of het gaat om 

hazelnootdoppen, eikels of een andere notensoort. Aangezien in sommige residuen, naast de 

kroontjes, ook eikeldopjes zijn aangetroffen, is het waarschijnlijk dat deze kroontjes behoren tot 

eikels, en niet tot hazelnootdoppen. Alle kroontjes zijn onverbrand, en op één na komen ze uit de 

vlakken 0, 1 en 2. Dit maakt het des te aannemelijker dat het gaat om natuurlijk voorkomende 

plantenresten en niet om resten die verband houden met menselijke activiteiten. 

Behalve deze kroontjes is een 20-tal andersoortige fragmenten aangetroffen die mogelijk wel van 

hazelnoten afkomstig zijn. De fragmenten zijn afkomstig uit verschillende vlakken (0, 1, 3, 5 en 6). 

Eén fragment is verkoold. 

3.3.4 Overig botanisch materiaal 

Tijdens het splitsen van de zeefresidu’s zijn in 32 residu’s plantaardige resten aangetroffen van een 

niet-nootachtige aard. Het gaat om 96 resten, met een totaal gewicht van 8,2 gram. Een deel van 

de botanische resten is al in het veld herkend als de zaadjes van waterdrieblad, een veel 

voorkomende plant in veengebieden. Het is aannemelijk dat ook de overige aangetroffen zaden- en 

plantenresten met de veengroei en natuurlijke vegetatie samenhangen. Tweederde van de 

aangetroffen resten is afkomstig uit vlak 1 of 2. 

3.3.5 Vuursteen en natuursteen 

Tijdens het sorteren van de residu’s zijn geen stukken vuursteen of natuursteen van antropogene 

herkomst aangetroffen. Het enige steen dat in de zeefmonsters aanwezig was, betreft enkele 

sporadische, kleine grindjes. Hun gerolde en glanzende uiterlijk duidt erop dat deze op een 

natuurlijke wijze op de locatie zijn terechtgekomen. Al het materiaal is door de vuursteenspecialist 

bekeken en beoordeeld. 

20

4 De onderzoeksvragen 

De onderzoeksvragen die in het Programma van Eisen zijn gesteld zullen hier voor zo ver nu 

mogelijk kort worden beantwoord op basis van de voorlopige bevindingen en eerste indrukken van 

het onderzoek. Diverse vragen zullen pas tijdens/na de uitwerking definitief kunnen worden 

beantwoord en bij deze vragen zal dit worden aangegeven. Vragen die vervallen doordat er geen of 

onvoldoende archeologische resten zijn aangetroffen zijn in grijs gezet. 

Pleistocene ondergrond: 

1. Wat kan er worden gezegd over de mate van gaafheid van de toplaag? Is hier sprake van 

verspoeling, en zo ja waar blijkt dat uit en hoeveel centimeter is er in dat geval van de 

toplaag verdwenen? Geldt in dat geval de erosie van de toplaag voor de gehele 

pleistocene ondergrond in de werkput of zijn er nog delen intact? Zo ja, waar? Zo nee, zijn 

er in de toplaag sporen van bodemvorming aanwezig? Wat kan hier verder over worden 

gezegd? 

De eerste conclusies van het fysisch geografisch onderzoek wijzen uit dat de toplaag 

intact is, er geen duidelijke sporen van verspoeling zijn aangetroffen en dat er sporen van 

bodemvorming aanwezig zijn (zie pag. 15 & 16). Of de bodemvorming primair of secundair 

is zal bij de uitwerking moeten worden bevestigd door analyses van de monsters. 

2. Zijn in het onderzoeksgebied archeologische resten aanwezig die (mogelijk) bedreigd 

worden door de herinrichting van het gebied? 

Nee. Doordat het waarderend onderzoek in een klein verspringend grid heeft 

plaatsgevonden en over 2 mm is gezeefd, kan met een grote mate van zekerheid gesteld 

worden dat er geen archeologisch relevante resten aanwezig zijn. Omdat de bevindingen 

van de testvakken ogenschijnlijk in tegenspraak leken met de bevindingen van het 

vooronderzoek zijn tevens rond de boringen met vuursteen (waar de trefkans bijzonder 

hoog zou moeten zijn) aanvullende segmenten zowel vanaf een hoger tot op een dieper 

niveau uitgegraven en gezeefd. Ook hierin werden geen verdere archeologische 

indicatoren aangetroffen. Het controlevlak (ca. 30cm onder de top van het dekzand) heeft 

evenmin enige indicatie voor menselijk gebruik van de onderzoekslocatie opgeleverd. Uit 

dit onderzoek is dan ook gebleken dat er geen archeologische resten op deze locatie 

aanwezig zijn die bedreigd worden. 

2a. Wat is de aard en datering (periodisering) daarvan, en op grond waarvan? 

2b. Wat is de (horizontale) verspreiding daarvan? 

2c. Wat is de diepteligging (en spreiding) daarvan? 

2d. Wat is de gaafheid en conservering daarvan? 

2e. Is binnen het onderzoeksgebied onderscheid te maken tussen kerngebied(en) en perifere 

activiteiten? 

3. Welke materiaalcategorieën zijn aanwezig, wat is de vondstdichtheid en hoe is de 

conserveringstoestand? 

Uit de zeefresidu’s van de testvakken zijn tijdens het splitsen hoofdzakelijk 

houtskoolfragmenten, mogelijke hazelnootdoppen en andere botanische fragmenten 

verzameld die zowel verbrand als onverbrand zijn. Hoewel verbrande hazelnootdoppen en 

houtskool over het algemeen als archeologische indicatoren gelden kunnen deze ook 

onder natuurlijke omstandigheden ontstaan. Hun interpretatie als archeologische indicator 

is dan afhankelijk van context (bijvoorbeeld een antropogeen spoor), aantal en combinatie 

met per definitie archeologische indicatoren zoals bewerkt vuursteen. Van geen van de 

vondsten is in deze situatie met zekerheid vast te stellen dat het om archeologische 

indicatoren gaat aangezien zij zich niet in een antropogene context bevinden, het geen 

bijzondere hoeveelheden zijn en ze niet in samenhang met vuursteen zijn aangetroffen. 

Daarnaast zijn enkele verbrande botfragmenten aangetroffen, die in principe als 

antropogeen beschouwd worden, maar in te kleine hoeveelheden voorkomen en diffuus 

verspreidt zijn. De lage vondstdichtheid van al het vondstmateriaal en het feit dat de 

meeste vondsten in de bovenste lagen zijn aangetroffen, doen vermoeden dat het gaat om 

vondsten die veelal op natuurlijke wijze zijn ontstaan (met uitzondering van het 

botmateriaal) en/of op de locatie zijn terechtgekomen . 

De conservering voor verbrande resten is zoals verwacht goed. De conservering voor 

onverbrande resten in het pleistocene zand wordt voorlopig als matig beschouwd. De 

meeste onverbrande resten zijn namelijk afkomstig uit de top van het zand/onderkant van 

21

het veen waardoor hun oorsprong waarschijnlijk eerder in het veen gezocht moet worden 

dan in het zand zelf. Wellicht dat het pollenonderzoek nog tot een wijziging in deze 

interpretatie kan leiden. 

Kunnen op grond van het vondstmateriaal concrete uitspraken worden gedaan over de 

functie van deze activiteitenzone? Zo ja, licht dit toe. 

4. Wat kan er worden gezegd over het gebruik van het dekzandlandschap ter plekke? 

Op basis van de resultaten van dit onderzoek is aangetoond dat op de locatie geen 

gebruik is gemaakt van de dekzandkop op een manier die duidelijke sporen en/of 

vondstverspreidingen heeft achtergelaten (bijvoorbeeld in de vorm van een jachtkamp). 

Het vuursteen uit de boringen en verbrande botmateriaal die wel antropogeen zijn, laten 

echter zien dat de locatie mogelijk wel onderdeel was van een leefgebied wat men in ieder 

geval af en toe doorkruiste. 

5. Zijn er dumps aangetroffen? Zo ja, waar bestaan die uit? 

6. Bestaat er een relatie tussen eventuele opeenhopingen van (vuurstenen) artefacten en 

aangetroffen grondsporen? 

7. Kunnen er, indien er grondsporen worden aangetroffen, uitspraken worden gedaan over 

de functie ervan? 

8. Kunnen er op grond van het waarderend onderzoek uitspraken worden gedaan hoe de 

voedselvoorziening was geregeld in termen van jacht, visvangst, veeteelt en/of 

akkerbouw? 

9. Kunnen op basis van het waarderend onderzoek concrete uitspraken worden gedaan 

omtrent de intensiteit en duur van de prehistorische bewoning ter plekke? En welke 

conclusies zijn hier aan te verbinden ten aanzien van de informatie- (en zeldzaamheids) 

waarde? 

10. Kan er, voor wat de aangetroffen archeologische resten betreft, een verband worden 

gelegd met soortgelijke vindplaatsen in de directe of wijdere omgeving (lees: Zeeuws- 

Vlaanderen en het noorden van Vlaanderen)? 

11. Zijn de archeologische resten behoudenswaardig en om welke reden(en)? 

Nee, de aangetroffen resten zijn niet behoudenswaardig. Ze zijn minimaal en grotendeels 

niet antropogeen van karakter (op het verbrand bot na). De diffuse verspreiding en het 

aantal stukjes verbrand bot (hetgeen in principe als enige archeologische indicator kan 

worden beschouwd) is dermate marginaal dat dit naar alle waarschijnlijkheid door middel 

van natuurlijke agentia op de locatie terecht is gekomen. 

Indien de aangetroffen archeologische resten niet in aanmerking komen voor behoud, 

welke aanbevelingen zijn er ten aanzien van de verdere omgang van het hier aanwezige 

bodemarchief? 

Hoewel op deze specifieke locatie geen relevante archeologische resten zijn aangetroffen, 

is het aannemelijk dat ergens in de directe of wijdere omgeving menselijke activiteiten 

hebben plaatsgevonden. Het vuursteen uit de boringen is van antropogene origine en ook 

het verbrand botmateriaal kan als zodanig worden beschouwd. 

Dit waarderend testvakkenonderzoek, waarbij een groter profiel bestudeerd kon worden, 

kan een bijdrage leveren aan de kennis en interpretaties van boringen in soortgelijke 

landschappen. De dynamiek van het landschap en de grote verscheidenheid in 

bijvoorbeeld het microreliëf over korte afstand brengen met zich mee dat bevindingen van 

het uitgevoerde testvakkenonderzoek niet één op één kunnen (en mogen) worden 

geëxtrapoleerd naar de rest van het plangebied. 

De aanwezigheid van vuursteen in een boring is een belangrijke en duidelijke indicatie 

voor menselijke aanwezigheid. De resultaten van dit onderzoek laten echter ook zien dat 

het aantreffen van vuursteen in relatief ver uit elkaar liggende boringen aanvullend 

onderzoek (aanvullende boringen met vuursteen uit een dichter grid) vereisen voordat in 

dergelijke afgedekte en bijzonder dynamische landschappen de stap naar gravend 

onderzoek wordt gezet. Hier geldt net als bij booronderzoeken voor andere perioden dat 

archeologen in het geval dat het vuursteenvindplaatsen betreft slechts tot op zekere 

hoogte betrouwbare voorspellingen kunnen doen op basis van dergelijke kleine monsters 

in een relatief groot grid. Gezien deze achtergrond is en blijft het raadzaam locaties waar 

tijdens een karterend of inventariserend onderzoek vuursteenmateriaal is aangetroffen 

volgens de standaard AMZ-procedures te behandelen en te waarderen door middel van 

boringen in een klein verspringend grid (maximaal 5 x 2,5 m) of als dit mogelijk/haalbaar is 

door middel van testvakken. Alleen op deze wijze kan meer inzicht worden verworven in 

de betekenis en inhoudelijke waarde van dit soort vondstcomplexen. 

22

12. Is er aanleiding om aan de vondsten een bovenregionaal belang toe te kennen, ook met 

het oog op eventuele expositie van vondsten die tijdens het veldonderzoek aan het licht 

zijn gebracht. 

13. Lenen de onderzoeksresultaten zich voor een vertaling naar een groot publiek? Zo ja, hoe 

kunnen deze dan vertaald worden? 

Op het vlak van archeologische resten lenen de resultaten zich niet voor een groot 

publiek. De resultaten die kunnen gaan voortkomen met betrekking op de 

landschapsreconstructie en landschappelijke historie kunnen mogelijk interessant zijn om 

op te nemen in een overkoepelend werk dat de gehele regio beslaat. Zeker visueel 

aantrekkelijk en tot de verbeelding sprekend is de ontwikkeling van de (oer)bossen die op 

meerdere plekken al zijn aangetroffen in de regio en zoals bekend van Ellewoudsdijk 

gebruikt kunnen zijn in latere perioden voor huizenbouw. 

Top van het veen: 

1. Wat kan er worden gezegd over de mate van gaafheid van de top van het veen? Is hier 

sprake van erosie, en zo ja waar blijkt dat dan uit en hoeveel (cm) van de bovenkant is er 

in dat geval verdwenen? Geldt de verspoeling in dat geval voor de gehele locatie of zijn er 

nog delen intact? Zo ja, waar? Zo nee, licht toe op grond waarvan kan worden 

geconcludeerd dat de bovenkant van het veen intact is. 

De top (bovenste 30 cm) van het veen is sterk geoxideerd en er bevinden zich meerdere 

scheuren in de top. De sterke oxidatie geeft aan dat de oorspronkelijke top van het veen 

veel hoger lag, mogelijk 1,5-2 meter. Van deze oorspronkelijk top is veel materiaal weg 

door oxidatie. Er zit dus een hiaat in de top van het veen. De top van het veen is niet 

verstoord of geërodeerd door een fysiek proces (als afspoeling), maar is sterk ingeklonken 

door oxidatie als gevolg van het ontwateren van het veen. De krimpscheuren geven aan 

dat de top volledig droog heeft gestaan. Dit maakt dit niveau potentieel geschikt voor 

bewoning/menselijk gebruik in het algemeen. 

2. Zijn in het onderzoeksgebied archeologische resten aanwezig die (mogelijk) bedreigd 

worden door de herinrichting van het gebied? 

Nee, er zijn op deze locatie geen archeologische resten of indicatoren aangetroffen in de 

top van het veen. 

Zo ja: 

2a. Wat is de aard en datering (periodisering) daarvan, en op basis waarvan? 

2b. Wat is de (horizontale) verspreiding daarvan? 

2c. Wat is de diepteligging (spreiding) daarvan? 

2d. Wat is de gaafheid en conservering daarvan? 

2e. Is binnen het onderzoeksgebied onderscheid te maken tussen kerngebied(en) en perifere 

activiteiten? 

3. Welke materiaalcategorieën zijn aanwezig, wat is de vondstdichtheid en hoe is de 

conserveringstoestand? 

4. Kunnen complexen en/of structuren worden onderscheiden? Zo ja, welke? 

5. Kunnen er specifieke activiteitenzones worden onderscheiden. Zo ja, waaruit bestaan die? 

6. Kunnen op grond van het vondstmateriaal concrete uitspraken worden gedaan over de 

functie van deze activiteitenzone? Zo ja, licht dit toe. 

7. Zijn er dumps aangetroffen? Zo ja, waar bestaan die dan uit? 

8. Kunnen er uitspraken worden gedaan hoe de voedselvoorziening was geregeld in termen 

van jacht, visvangst, veeteelt en/of akkerbouw? Zo ja, licht dit toe. 

9. Kunnen op basis van het waarderend onderzoek concrete uitspraken worden gedaan 

omtrent de intensiteit en duur van de bewoning ter plekke? En welke conclusies zijn hier 

aan te verbinden ten aanzien van de informatie- (en zeldzaamheids)waarde? 

10. Kan er, voor wat de aangetroffen archeologische resten betreft, een verband worden 

gelegd met soortgelijke vindplaatsen in de directe of wijdere omgeving (lees: Vlaanderen 

en Borsele-Ellewoutsdijk)? 

11. Zijn de archeologische resten behoudenswaardig en om welke reden(en)? 

12. Indien de aangetroffen archeologische resten niet in aanmerking komen voor behoud 

welke aanbevelingen zijn er ten aanzien van de verdere omgang van het hier aanwezige 

bodemarchief? 

13. Is er aanleiding om aan de vondsten een bovenregionaal belang toe te kennen, ook met 

het oog op eventuele expositie van vondsten die tijdens het veldonderzoek aan het licht 

zijn gebracht. 

14. Lenen de onderzoeksresultaten zich voor een vertaling naar een groot publiek? Zo ja, hoe 

kunnen deze dan worden vertaald? 

Zie antwoord vraag 13 ‘Pleistocene ondergrond’. 

23

Het veen zelf: 

1. In welke mate bevinden zich in het veen houtresten? 

Op en in het pakket amorf veen aan de basis van het veenpakket zijn resten van 

verschillende houtsoorten aangetroffen in de vorm van boomstronken, boomstammen, 

wortels en takken. Uit de profielen blijkt duidelijk dat deze bomen op diverse niveaus op en 

in dit veenpakket hebben gegroeid en niet direct op het dekzand. 

2. Welke samenstelling en opeenvolging ( in de tijd) laat zich hierin onderscheiden en welke 

conclusies kunnen hieraan worden verbonden? 

Deze vraag kan pas na de uitwerking worden beantwoord. 

3. In hoeverre zijn er houtdelen aanwezig waaraan een antropogeen karakter kan worden 

toegerekend? 

Het hout dat in het veenpakket is aangetroffen, kent geen antropogeen karakter. Het gaat 

om boomstronken, takken en omgevallen boomstammen zonder enige sporen van 

bewerking. 

4. Is het mogelijk de aangetroffen houten worteldelen in een bredere landschappelijke 

context te plaatsen? Zo ja, in welke? Zo nee, waarom niet? 

Deze vraag zal in de definitieve versie van dit evaluatierapport worden beantwoord en 

worden vergezeld van een uitwerkingsvoorstel. 

5. Waaruit bestond het aanwezige oerbos en hoe kan dit het best worden aangeduid en 

omschreven? 


6. Kunnen meer concrete uitspraken worden gedaan omtrent de vernatting van het gebied 

en het begin van de veengroei? 


7. Welke houtsoorten kunnen worden onderscheidden en in welke mate kan hierin een 

geleidelijke vernatting van het gebied worden herkend? 


8. Zijn er aanwijzingen die zich laten verbinden met de winning van hout uit het veen, 

bijvoorbeeld voor de bouw van huizen? 

Deze vraag kan pas na de uitwerking worden beantwoord, maar de eerste indrukken zijn 

dat dit niet het geval is, aangezien er geen kapsporen of andere sporen van bewerking zijn 

aangetroffen op het hout. 

Kan op grond van de aangetroffen houtresten en de bestudering van het veenprofiel een 

meer compleet beeld worden gegeven van de vegetatiegeschiedenis van deze plek en 

wijdere omgeving, meer specifiek het bomenbestand? 

Deze vraag zal bij het uitwerkingsvoorstel worden beantwoord. 

En in het verlengde hiervan: 

9. Is het wenselijk, na bestudering en interpretatie van het vrijgelegde veenprofiel en de 

reeds beschikbare analyses aan de hand van de genomen (pollen)monsters hieraan nog 

aanvullend specialistisch onderzoek te verrichten, met het oog op het 

completeren/bijstellen van het geschetste beeld dat de vegetatiegeschiedenis van het 

gebied, en de plaats van de mens hierin? Zo ja, licht dit toe. 


10. Is het, na bestudering en interpretatie van de contactzones van het veen met enerzijds de 

zandondergrond, anderzijds met het bovenliggende kleidek, nog wenselijk aanvullend 

specialistisch onderzoek te laten verrichten naar de mate van erosie van de top van het 

veen en de zandondergrond? Zo ja, licht dit toe. 


24

5 Conclusie en selectieadvies 

Tijdens het proefsleuvenonderzoek zijn zowel bij het graven van de testvakken als bij het 

aanleggen van het controlevlak geen aanwijzingen gevonden voor bewoning of enige andere 

aanwijzing voor langduriger aanwezigheid van de mens gedurende de prehistorie op deze locatie. 

De gezeefde eenheden hebben slechts wat houtskool, sporadisch botmateriaal en enkele mogelijke 

hazelnootdoppen opgeleverd. Van de vondsten is niet met zekerheid vast te stellen dat het om 

archeologische indicatoren gaat en alleen van het verbrande botmateriaal valt aan te nemen dat dit 

door menselijk toedoen is ontstaan, echter niet primair op deze locatie. Het gaat namelijk om zeer 

weinig botmateriaal en het is diffuus verspreid. De lage vondstdichtheid en het feit dat de meeste 

vondsten in de bovenste lagen zijn aangetroffen, doen vermoeden dat het gaat om vondsten van 

hoofdzakelijk natuurlijke oorsprong. Buiten de spaarzame vuursteenvondsten uit het vooronderzoek 

heeft het waarderend testvakkenonderzoek geen nieuwe vondsten van bewerkt vuursteen of 

natuursteen opgeleverd. In het controlevlak zijn, op enkele natuurlijke verstoringen na, geen 

archeologische sporen of andere antropogene indicatoren aangetroffen. 

Het uitgevoerde onderzoek heeft op landschappelijk gebied uitsluitsel kunnen bieden over twee van 

de vragen van het vooronderzoek. In de eerste plaats is vastgesteld dat de top van het veen is 

geoxideerd en ingeklonken. Ten tweede is vastgesteld dat in de top van het pleistocene zand zich 

een beginnende bodem heeft ontwikkeld, terwijl het onderzoek geen aanwijzingen heeft opgeleverd 

voor grootschalige erosie door bijvoorbeeld verspoeling. Wel was er waarschijnlijk sprake van een 

sterk wisselende grondwaterspiegel dicht onder het toenmalige maaiveld, waardoor zich op 

sommige lager gelegen delen van dit verder reliëfrijke landschap onderwaterafzettingen (gyttja) 

konden vormen. Uiteindelijk neemt de vernatting van het landschap dusdanige vormen aan dat 

veen tot ontwikkeling komt. Dit proces van vernatting is overigens geen lineair proces geweest. De 

ontwikkeling van het oerbos op het veen geeft aan dat dit proces tijdelijk werd onderbroken door 

een drogere periode. 

De natte omstandigheden van het onderzoeksterrein ten tijde van de prehistorie zou tevens het 

antwoord kunnen zijn waarom de mens hier slechts voorbijganger is geweest en nooit zijn domicilie 

heeft gekozen. Daarvoor zoekt hij immers doorgaans de hogere terreindelen op. Wel heeft het 

onderzoek van de laatste jaren uitgewezen dat deze nattere delen van het landschap extensief 

werden gebruikt voor uiteenlopende doeleinden. Daarvoor zijn op deze onderzoekslocatie echter 

geen concrete aanwijzingen aangetroffen. 

Gezien de resultaten van dit onderzoek wordt het onderzochte terreindeel van zone 3 als nietbehoudenswaardig 

gekwalificeerd en wordt ter plekke geen archeologisch vervolgonderzoek 

aanbevolen. 

Het is echter feit dat ter plekke, zij het in zeer geringe mate, archeologische indicatoren zijn 

aangetroffen. Daarom moet er rekening mee worden gehouden dat de zandondergrond in de 

directe of wat wijdere omgeving de resten van een of andere activiteitenzone bevinden waar het 

materiaal van afkomstig is. Tegen deze achtergrond wordt de uitvoerder van het grondwerk 

geadviseerd archeologische vondsten te melden bij de bevoegde overheid, zoals vastgelegd in de 

Monumentenwet 1988, artikel 53, lid 1. 

25

6 Herziene planning 

onderdeel doorlooptijd afgerond? Opmerkingen 

Vervaardigen draaiboek: 12 mei. 16-mei 

Start-up overleg met 

betrokken partijen: 

18 mei. 18-mei 

Veldverkenning 11 mei. 11-mei 

Start veldwerk: 18 mei. 18-mei 

Aanvoer keten 17 mei. 16 & 17 mei 

Doorlooptijd veldwerk 

fase I: 

18 mei. 19-mei achterstand door uitloop plaatsen 

bronnering 

Evaluatie fase 1: 18 mei. 19-mei 


fase II: 


fase III: 

Optioneel 19 en 20 

mei. 

19 mei mits geen fase 

2 anders 23 mei. 

Voorbereiding fase IVa: 19 mei (mits geen fase 

2) anders 23/24 mei. 


fase IVa: 

20 mei (mits geen fase 

2) t/m 30 mei anders 

23/24 mei t/m 1/2 juni. 

Evaluatie fase IVa: 6 juni mits geen fase 2 

anders 7 of 8 juni. 

nvt geen archeologie aangetroffen in de top 

van het veen 

19 & 20-mei Overlapt met fase II door achterstand door 

bronnering en het afgraven van 1,5 meter 

klei i.p.v. 30 cm. 

20-mei door achterlopen aanlegvlak overlapt de 

voorbereiding met fase IVa 

20 t/m 27-mei Graafwerk klaar op 25 mei. 

Vondstverwerking op 26 mei doordat er 

geen materiaal wordt aangetroffen. Profiel 

documentatie en bemonstering 27 mei. 

25-mei Doordat geen antropogeen materiaal werd 

aangetroffen kon dit beslismoment eerder 

plaatsvinden. 

Fase IVb: opgraven controlevlak 25 & 26-mei geen archeologie aangetroffen in de 

testvakken. 

Bespreking evaluatie: Tot maximaal 22 juni nvt tussenevaluatie heeft mondeling en via 

email en dagrapporten plaatsgevonden 


fase IVb: 

opgraven controlevlak 

21 juni. 25 & 26-mei geen archeologie aangetroffen in de 

testvakken. 

Einddatum veldwerk: 22 juni. 1-jun terrein volledig verlaten 

Opruim dag: 23 juni. 30-mei 

Afvoerdag ketenpark: na opruimdag 31-mei 

Opruimen terrein door 

CBT 

Vervaardiging verkort 

evaluatierapport: 

Levering volledig 

evaluatie-rapport en 

uitwerkingsvoorstel: 

Overleg met directie / 

opdrachtgever t.b.v. 

uitwerkingstraject: 

24 juni t/m 30 juni. vanaf 1 juni 

na afronding 

technische uitwerking 

8 weken na einde 

veldwerk 

1 week na inlevering 

evaluatierapport 

Start uitwerking: Na goedkeuring 

evaluatierapport en 

uitwerkingsplan 

Levering conceptrapport: 8 maanden na einde 

veldwerk 

Levering 2 e concept: Maand na 

commentaar 

conceptrapport 

Levering definitief 

rapport: 

Na definitieve 

goedkeuring door de 

bevoegde overheid. 

1 & 6 juni 

wordt week 29 

wordt week 31 

Week 33, mits goedkeuring van het 

evaluatierapport en goedkeuring van het 

uitwerkingsvoorstel is ontvangen. 

begin februari 2012, mits vlotte doorloop 

van voorgenoemde factoren. Tevens 

afhankelijk van de planning van de 

specialisten 

26 

Afhankelijk van verloop voorgaande traject 

en rekening houdend met een termijn van 3 

weken voor de levering van commentaar 

en 1 week voor het verwerken van het 

commentaar. 

Mei 2012, afhankelijk van voorgaande 

traject en rekening houdend met een 

termijn van 5 weken voor de reactie van de 

bevoegde overheid en het verwerken van 

eventueel aanvullend commentaar.

Bijlagen 

27

Bijlage I: Hoogtekaart top dekzand 

368190 368200 368210 

N 

0 

Legenda 

2,22 m - NAP (0%*) 

1,92 m - NAP (25%) 

5m 

47320 47330 47340 

1,87 m - NAP (50%) 

1,81 m - NAP (75%) 

1,52 m - NAP (100%) 

Gezeefde vakken 

© ADC 2011 

* De percentages betekenen dat 25% van het op de kaart afgebeelde gebied een hoogte heeft tussen de 2,22 en 1,92 m - NAP, 

50% tussen 2,22 en 1,87 m - NAP, enz. 

28

Bijlage II: Overzicht gezeefde vlakken 

368190 368200 368210 

N 

0 

5m 

47320 47330 47340 

Terneuzen, Sluiskil Koegorsstraat 

Overzicht gezeefde vlakken 

Legenda 

Vlak 1 t/m 6 gezeefd Vlak 1 t/m 8 gezeefd 

Vlak 0 t/m 8 gezeefd Gezeefde vakken 

© ADC 2011 

Segmentenplan 

Onderzoeksgebied 

29

368180 368190 368200 368210 

Bijlage III: Locatie Profielen 

N 

Legenda 

0 

1,72 1,80 1,90 

283 

1,71 

252 

1,64 

245 

1,67 

258 

256 

246 

1,73 1,66 

223 

1,73 

286 

192 

255 

1,81 

163 

1,66 

1,84 

132 

226 

Meetpen 1; 1,00 m - NAP 

289 

1,63 

195 

1,63 

1,76 

103 

1,70 


1,65 

1,71 

72 

229 Meetpen 3; 1,00 m - NAP 

166 

1,71 

135 

198 

1,49 

1,78 

1,78 

1,75 1,77 1,80 

55 

45 

43 

2,03 

1,73 

106 

12 

169 

1,75 

75 

138 


1,49 

46 

1,90 


109 

1,85 

15 

78 


47320 47330 47340 


S egmentenplan 

Putomtrek 

10m 

49 

1,81 

18 

P rofielkolom zeefvak 

Lengteprofiel 


XXX 

XXX 

Vaknummers 

© © ADC ADC 2011 

2011 

Top profielkolom in m - NAP 

30

Bijlage IV: Afbeeldingen aangelegde vlakken 

Zie bijlage VII voor de betekenis van de spoor- en laagnummers. 

368215 

368215 

368215 

368210 

368210 

368210 

368205 

368205 

368205 

368200 

368200 

368200 

368195 

368195 

368195 

368190 

368190 

368190 

368185 

368185 

368185 

368185 

368180 

368180 

368180 

000 

47320 

47320 

5 5 m 

m 

47325 

47325 

Terneuzen, Sluiskil Lange Blikstraat 

Werkput 1 vlak 10 

Top veen 

3.000 

47330 

47330 

47335 

47335 

© © ADC ADC 2011 

2011 

47340 

47340 

31

368215 

368215 

368215 

368210 

368210 

368210 

368205 

368205 

368205 

368200 

368200 

368200 

368200 

368195 

368195 

368195 

368190 

368190 

368190 

368185 

368185 

368185 

368180 

368180 

368180 

000 

47320 

47320 

997 vul. 12 

997 vul. 10 

5 5 m 

m 

47325 

47325 

997 vul. 5 

997 vul. 6 

997 vul. 4 

997 vul. 3 

997 vul. 2 

997 vul. 14 

47330 

47330 



Tussenvlak 

997 vul. 13 

3.001 

47335 

47335 

997 vul. 11 

997 vul. 9 

997 vul. 8 

997 vul. 7 

997 vul. 1 

997 vul. 19 

47340 

47340 

© © ADC ADC 2011 

2011 

32

368215 

368215 

368215 

368215 

368210 

368210 

368210 

368210 

368205 

368205 

368205 

368205 

368200 

368200 

368200 

368200 

368195 

368195 

368195 

368190 

368190 

368190 

368185 

368185 

368185 

368180 

368180 

368180 

000 

47320 

47320 

BOORGAT 

5 5 m 

m 

997 vul. 2 

47325 

47325 

3.000 



Onderkant veen 

47330 

47330 

BOORGAT 

BOORGAT 

BOORGAT 

47335 

47335 

© © ADC ADC 2011 

2011 

47340 

47340 

33

368180 368190 368200 368210 

N 

Zeefvak 43, HOUT S997 vul. 16 

0 

Vondstnr. 9; 1,92 m - NAP 


Zeefvak 166; HOUT S997 vul. 17 


Zeefvak 18, HOUT S997 vul. 15 

47320 47330 47340 

Legenda 

5m 

Gezeefde vakken S egmentenplan Onderzoeksgebied 

© © ADC ADC 2011 

2011 

34

368210 

368210 

368210 

368205 

368205 

368205 

368200 

368200 

368200 

368195 

368195 

368195 

368190 

368190 

368190 

368185 

368185 

368185 

6.001 

000 

47320 

47320 

998 

6.001 

6.001 

47325 

47325 

5 5 m 

m 

1 vul. 1 

6.001 

999 

6.000 

47330 

47330 



Controlevlak 

999 

1 vul. 2 

6.001 

999 

47335 

47335 

999 

6.001 

997 vul. 21 

999 

997 vul. 22 

999 

6.001 

999 

998 

999 

© © ADC ADC 2011 

2011 

47340 

47340 

35

Bijlage V: Verspreidingskaart houtskool 

368180 368190 368200 368210 

N 

0 

5m 

47320 47330 47340 

Terneuzen, Sluiskil Koegorsstraat 

Verspreiding houtskool 

Legenda 

2,1 - 5,5 gram 

0,7 - 2,0 gram 

0,3 - 0,7 gram 

0,2 gram 

0,1 gram 


© ADC 2011 

Segmentenplan 


36

Bijlage VI: Verspreidingskaart botmateriaal 

368180 368190 368200 368210 

N 

0 

5m 

47320 47330 47340 

Terneuzen, Koegorsstraat 

Verspreiding botmateriaal 

Legenda 

0,7 gram Gezeefde vakken Segmentenplan 

0,1 gram 


© ADC 2011 

37

Bijlage VII: Verspreidingskaart hazelnootdoppen 

368215 

368215 

368215 

368215 

368210 

368210 

368210 

368210 

368205 

368205 

368205 

368205 

368200 

368200 

368200 

368200 

368195 

368195 

368195 

368195 

368190 

368190 

368190 

368190 

368185 

368185 

368185 

368185 

368180 

368180 

368180 

000 

47320 

47320 

5 5 m 

m 

47325 

47325 

Terneuzen, Koegorsstraat 

Verspreiding hazelnootdoppen 

Legenda 

47330 

47330 

47335 

47335 

© © ADC ADC 2011 

2011 

47340 

47340 

0,8 gram 0,1 gram Segmentenplan 

0,2 - 0,4 gram 



38

Bijlage VIII: Overzicht laagnummering 

Spoor Kleur Text. Gevlekt/ 

gelaagd 

Insluitsels/ 

Opmerking 

Omschrijving 

997 Dbr HT Bomen/stronken+hout voor bemonstering 

998 Wt/gr Zs1 Boomvallen 

999 Lgr/zdgr Zs1 gevlekt REC (restanten testvakken) 

1000 (Dbr/gr ?) Bouwvoor 

2001 Gr/gl Ks3 gevlekt +SC, Ca3 Kleilaag met schelp 

2002 Bl/gr Ks3 Ca3 Klei 

2003 Gn/gr Ks3 gevlekt Ca3 Klei 

2004 Gr Ks2 Ca3 Klei Eenzelfde pakket 

2005 Gr Ks3 Ca3 Klei 

2006 Bl/gr Ks3 Ca3 Klei 

2500 Gr/dgr Ks2 Gevlekt H2 Mix van klei en veen + kleibrokken (baan) 

3000 Lbr/Dbr VKM Gelaagd Veenlagen 

3001 Dbr VKM +HT Veenlaag met bomen 

3002 Zdbr VKM Ox Geoxideerde veenlaag 

3003 Zdbr VKM Ox + amorf Geoxideerde, amorfe veenlaag 

4000 Dbr/zdgr Zs1 H2 Humeuze zandlaag direct onder veen 

4500 Wt/lgr Zs1 Uitspoeling 

5000 Gr/br Zs1 H1 Inspoeling 

5500 Br/gr Zs1 Overgangslaag (van 5000 naar 6000) 

5600 Dgr/gr Zs1 Grijze versie van 5500 (band) 

6000 Lgr Zs1 

6001 Gr/lbl Zs1 Scheldeafzetting 

39

Bijlage IX: Overzicht monsters 

Vondstnr Put Vak Vlak Spoor Vulling Monster Verzamel 

61 1 102 3001 1 MC14 SCHA 

62 1 102 3001 1 MC14 SCHA 

63 1 102 3000 1 MC14 SCHA 

64 1 102 3000 1 MC14 SCHA 

65 1 102 3002 1 MC14 SCHA 

60 1 102 5000 1 MHK SCHA 

1 1 2 1 1 MHT AANV 

2 1 1 997 2 MHT AANV 

3 1 1 997 6 MHT AANV 

4 1 1 997 9 MHT AANV 

5 1 11 997 11 MHT AANV 

6 1 11 997 13 MHT AANV 

7 1 11 997 14 MHT AANV 

8 1 18 7 997 15 MHT AANV 

9 1 43 7 997 16 MHT AANV 

10 1 166 7 997 17 MHT AANV 

38 1 102 997 13 MHT SCHA 

39 1 102 3001 1 MHT SCHA 

41 1 102 997 11 MHT SCHA 

42 1 102 997 11 MHT SCHA 

43 1 102 997 11 MHT SCHA 

44 1 102 997 11 MHT SCHA 

46 1 11 997 19 MHT SCHA 

47 1 11 997 2 MHT SCHA 

48 1 102 997 15 MHT SCHA 

49 1 102 997 15 MHT SCHA 

50 1 102 997 15 MHT SCHA 

51 1 102 3001 1 MHT SCHA 

52 1 102 997 18 MHT SCHA 

53 1 102 997 16 MHT SCHA 

54 1 102 3000 1 MHT SCHA 

55 1 102 3001 1 MHT SCHA 

57 1 102 6000 1 MHT SCHA 

66 1 102 997 11 MHT SCHA 

67 1 11 997 1 MHT SCHA 

68 1 11 997 13 MHT SCHA 

28 1 102 2004 1 MP SCHA 

29 1 102 3000 1 MP SCHA 

30 1 102 3001 1 MP SCHA 

31 1 102 2004 1 MP SCHA 

32 1 102 3002 1 MP SCHA 

33 1 102 3000 1 MP SCHA 

34 1 102 2005 1 MP SCHA 

35 1 102 3002 1 MP SCHA 

36 1 102 3000 1 MP SCHA 

37 1 102 3001 1 MP SCHA 

40 1 102 2000 1 MP SCHA 

45 1 102 3000 1 MP SCHA 

56 1 102 3000 1 MP SCHA 

58 1 102 3001 1 MP SCHA 

59 1 102 3000 1 MP SCHA 

40

Verklarende woordenlijst 

Antropogene sporen Alle immobiele sporen van menselijke oorsprong, variërend van paalgaten of 

fosfaatvlekken tot muurresten. 

AMK Archeologische Monumentenkaart geeft een overzicht van gewaardeerde archeologische 

terreinen in vier categorieën: 1). Archeologische waarde, 2) Hoge archeologische waarde, 3) Zeer 

hoge archeologische waarde en 4) Zeer hoge archeologische waarde beschermd. De AMK is de 

gezamenlijke verantwoordelijkheid van de RCE en de provincies en wordt beheerd door de RCE. 

Archeologische indicatoren Indicatief archeologisch materiaal dat bij (boor)onderzoek een 

aanwijzing kan zijn voor de aanwezigheid, ter plaatse of in de nabijheid, van een archeologische 

vindplaats. 

Archis Archeologisch Informatie Systeem. Dit door de RCE beheerde systeem bevat informatie 

over o.a. onderzoeksmeldingen, vondstmeldingen, waarnemingen, complexen en monumenten. 

14 C Koolstof (radioactieve isotoop), gebruikt voor datering. 

CIS Het landelijke registratienummer ten behoeve van archeologisch onderzoek, uitgegeven door 

het Centraal Informatiesysteem. 

CMA Centraal Monumenten Archief. 

Conservering De mate waarin anorganische (aardewerk, vuursteen, metaal, glas etc.) en 

organische archeologische resten (bot, zaden, hout etc.) bewaard zijn gebleven. 

Dierlijke agentia Dierlijke actoren (oorzaken) die er voor zorgen dat archeologisch materiaal zich 

niet meer in de primaire context bevindt. Dit kunnen bijvoorbeeld wormen en torren zijn die zorgen 

voor een verticale verplaatsing van het materiaal of roofdieren die botmateriaal verslepen en zo 

voor een horizontale verspreiding zorgen. 

Ensemblewaarde De meerwaarde die aan een vindplaats wordt toegekend op grond van de mate 

waarin sprake is van een landschappelijke en/of archeologische context. 

Ex situ niet ter plaatse. Aanduiding die wordt gebruikt om aan te geven of grondsporen en / of 

artefacten zich niet meer op de oorspronkelijke plaats in de bodem bevinden. Behoud ex situ is het 

bewaren van de archeologische informatie door definitief onderzoek (opgraven, documenteren en 

registreren). 

Gaafheid De mate van (fysieke) verstoring van de bodem en/of de (eventueel aanwezige) 

archeologische waarden, zowel in verticale zin (diepte) als in horizontale zin (omvang) 

Herinneringswaarde De herinnering die een archeologisch monument oproept over het Verleden. 

IKAW Indicatieve kaart van archeologische waarden, een door de RCE geproduceerde kaart op 

landelijk niveau met de verwachte relatieve of absolute dichtheid van (bepaalde) archeologische 

verschijnselen in de bodem. 

IVO Inventariserend Veld Onderzoek. Het verwerven van (extra) informatie over bekende of 

verwachte archeologische waarden binnen een onderzoeksgebied, als aanvulling op en toetsing 

van de archeologische verwachting, gebaseerd op het bureauonderzoek middels waarnemingen in 

het veld. 

Informatiewaarde De betekenis van een monument als bron van kennis over het verleden. De 

informatiewaarde wordt bepaald door de mate waarin (een opgraving van) het monument een 

bijdrage kan leveren aan nieuwe kennisvorming over het verleden. 

In situ Achtergebleven op exact de plaats waar de laatste gebruiker het heeft gedeponeerd, 

weggegooid of verloren. Behoud in situ is het behouden van archeologische waarden in de bodem. 

KNA Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie. 

NAP Normaal Amsterdams Peil (=officieel peilmerk). 

PVA Plan van Aanpak. Een door de opdrachtnemer op te stellen plan voor de uit te voeren werken 

waarmee beoogd wordt aan de vereisten zoals geformuleerd in het Programma van Eisen en/of het 

41

ontwerp te voldoen. Ook wordt hierin een voorstel gedaan voor de werkwijze waarmee de in het 

Programma van Eisen en/ of ontwerp geformuleerde resultaatsverwachtingen bereikt kunnen 

worden. 

PVE Programma van Eisen. Het PvE is een door een bevoegde overheid opgesteld of bekrachtigd 

document dat de probleem- en doelstelling van de te verrichten werkzaamheden van de vindplaats 

geeft en de daaruit af te leiden eisen formuleert met betrekking tot het uit te voeren werk. 

RCE Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. 

Representativiteit De mate waarin een bepaald type vindplaats typerend is voor een periode dan 

wel een gebied. 

RTS Robotic Total Station. Hiermee worden vlakken direct digitaal ingemeten. 

Schoonheid De esthetisch-landschappelijke waarde van een archeologisch monument, die vooral 

in zichtbaarheid tot uiting komt. 

Selectieadvies Archeologisch inhoudelijk advies over de behoudenswaardigheid van een 

vindplaats. Dit wordt opgesteld aan de hand van de waarderingscriteria. 

Zeldzaamheid De mate waarin een bepaald type monument schaars is (of is geworden) voor een 

periode of in een gebied. 

42

Afkortingen in de database 

43

BIJLAGE 6 Verklaring ProRail 



Inframanagement 

Regio Zuid, Veiligheid Milieu & 

Juridisch Beheer 

Bezoekadres 

De Veste 

18 Septemberplein 30 

5611 AL Eindhoven 

Postadres 

Postbus 624 

5600 AP Eindhoven 

www.prorail.nl 

Waterschap Scheidestromen 

ta.v. A. Wisse 

Postbus 1000 

4330 ZW MIDDELBURG 

Datum 

Uw kenmerk 

Ons kenmerk 

Onderwerp 

Geachte heer Wisse, 


9W6881A0/L003/416110/ 

411660 

PR/AMA/MJ B/H K/6443 

vergunning 

NO. 

WATERSCHAP 

2 9 AUG. 2011 

Behandeld door Hans Keeris 

Telefoonnummer 088 231 3486 

E-mail hans.keeris@prorail.nl 

Namens de Minister van Infrastructuur en Milieu (lenM) wordt het volgende medegedeeld. 

Op 24 maart 2011 is door Royal Haskoning te Goes, namens Waterschap Scheldestromen, 

Postbus 1000, 4330 ZW Middelburg, bij ProRail regio Zuid een aanvraag ingediend voor een 

vergunning als bedoeld in artikel 19 lid 1 van de Spoorwegwet. De aanvraag is op 25 maart 2011 

ontvangen en geregistreerd onder het nummer PR/AMA/MJB/HK/6443. De aanvraag heeft 

betrekking op het leggen en onderhouden van een middels een gesloten frontboring aangebrachte 

betonnen mantelbuis met een uitwendige diameter van 1310 mm en een inwendige diameter van 

900 mm t.b.v. een vrijverval riolering op een diepte van 3 meter minus maaiveld op de locatie: 

Spoorweg Hulst grens - Terneuzen aansluiting, geocode 130, nabij km 62.985 

BESLUIT 

De vergunning als bedoeld in artikel 19 in samenhang met artikel 20 van de Spoorwegwet wordt 

verleend voor het leggen en onderhouden van een middels een gesloten frontboring aangebrachte 

betonnen mantelbuis met een uitwendige diameter van 1310 mm en een inwendige diameter van 

900 mm t.b.v. een vrijverval riolering op een diepte van 3 meter minus maaiveld , verder genoemd 

"het werk", waarvan de plaats in rood zijn aangegeven op de bij deze vergunning behorende 

gewaarmerkte tekening van ProRail met nummer 6443. 

OVERWEGINGEN 

Op het aangevraagde werk zijn van toepassing de op 1 februari 2002 vastgestelde "Technische 

Voorschriften bij vergunningen voor kabels en leidingen langs, onderen boven de spoorweg", 

uitgave 2002. Gedeponeerd en geregistreerd ter Griffie van de Arrondissementsrechtbank te 

Utrecht op 20 december 2001 nr. 395/2001. 

De vergunningaanvraag is door de volgende afdelingen getoetst aan de criteria van de 

betrouwbaarheid, beschikbaarheid, onderhoudbaarheid en veiligheid in relatie tot het veilige en 

doelmatig gebruik van de hoofdspoorweg: Veiligheid Milieu en Juridisch Beheer, InfraSystemen,, 

Planvorming en Infra Operatie. 

De vergunninghouder dient zich te houden aan de hieronder genoemde voorschriften. 

ProRail b.v., Kvk 30124359, ABN AMRO 451952014

P 

iny O «*

Prolteil 

Herstellen van zettingen in het terrein en in de spoorbaan 

15. Zettingen, anders dan reeds tijdens de nulmeting geconstateerd en vastgelegd, die een gevolg 

zijn van het gebruik van de vergunning, worden door of namens ProRail, voor rekening van de 

vergunninghouder, hersteld. 

Schade aan de hoofdspoorweqinfrastructuur 

16. a. De vergunninghouder dient bij het maken, hebben, gebruiken, onderhouden, vernieuwen, 

wijzigen of opruimen van het in deze vergunning genoemde werk, ervoor zorg te dragen dat 

de spoorweginfrastructuur of deien daarvan niet worden beschadigd en dient zich te 

onthouden van enige handeling op of nabij de spoorweg die (ernstige) hinder of gevaar 

oplevert of kan opleveren voor een veilig en doelmatig gebruik of beheer van de spoorweg. 

b. Indien ten gevolge van het gebruik van de vergunning de spoorweginfrastructuur of delen 

daarvan zijn beschadigd, moet de vergunninghouder daarvan onverwijld kennis geven aan de 

toezichthouder spoorwegen en de procesaannemer. 

c. Eventueel opgetreden beschadigingen zoals vermeld onder b, worden op aanwijzing van de 

toezichthouder spoorwegen en de procesaannemer direct door vergunninghouder hersteld. 

d. Na constatering van eventueel opgetreden beschadigingen zoals vermeld onder b, die na 

beoordeling van de toezichthouder spoorwegen of de procesaannemer een acuut gevaar 

opleveren voor het veilig gebruik van de hoofdspoorweginfrastructuur worden direct door 

ProRail op kosten van de vergunninghouder hersteld. 

Werkterrein en aan- en afvoer van (bouw)materialen 

17. Voor de aan- en afvoer van materiaal of materieel mag geen gebruik worden gemaakt van 

de spoorweg. 

18. Na de oplevering van het vergunde werk moet alle niet gebruikt materiaal en materieel worden 

verwijderd en het bouwterrein schoon worden achtergelaten, ter beoordeling van de 

procesaannemer. 

3/6

Prevail 

Veiligheid 

19. De uitvoerend aannemer dient te zijn gecertificeerd volgens de VeiligheidChecklist Aannemer 

(VCA) en de Branchegerichte Toelichting Infrastructuur-normen (BTR 2004, code RIB0094- 

V002 van d.d. 31 oktober 2005, versie 2.1). 

20. Materiaal en materieel moeten zodanig worden opgeslagen en/of geplaatst zodat geen 

gevaar en hinder voor het treinverkeer ontstaat of kan ontstaan. 

21. Het werkterrein en de bouwplaats dienen zodanig te worden gebruikt, onderhouden en 

schoonhouden dat de spoorweginfrastructuur geen enkele hinder ondervindt. 

Bouwcontainers/afvalcontainers dienen na afloop van de werkdag zodanig te zijn afgedekt dat 

er geen afval/materialen/etc. op de spoorweg kan komen. 

22. De vergunninghouder, zijn opdrachtnemer(s) en hun personeel moeten, om op het 

spoorwegterrein werkzaamheden te verrichten, in het bezit zijn van een persoonlijk "Bewijs 

van Toegang tot Spoorwegterreinen" dat wordt verstrekt door ProRail. 

23. Ingeval van (dreigende) calamiteiten bij de uitvoering van het werk en/of in geval van gebreken 

die ontstaan aan het werk en gevolgen kunnen hebben voor de veilige berijdbaarheid van het 

spoor, moet de vergunninghouder contact opnemen met met het Schakel- en Meidcentrum 

van ProRail, telefoonnummer 040-233 4555 

Rechtsopvolging 

• Van iedere overgang van de vergunning naar rechtverkrijgenden moet de vergunninghouder 

of rechtverkrijgende mededeling doen aan de afdeling Veiligheid, Milieu en Juridisch Beheer 

van de regio Zuid van ProRail. 

ONDERTEKENING 

DE MINISTERVAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU, 

namens deze, 

de Voorzitter van de Raad van Bestuur van ProRail B.V., 

namens deze, 

de Manager Veiligheid'? neid, Milieu en Juridisch Beheer Regio Zuid 

Mr. AJ 

4/6

äL w jpi. dl JL * 

MEDEDELINGEN 

Bezwaar 

Op grond van de Algemene wet bestuursrecht kan tegen dit besluit binnen zes weken na de dag 

waarop dit is bekendgemaakt een bezwaarschrift worden ingediend. Het bezwaarschrift moet 

worden gericht aan de Ministervan Infrastructuur en Milieu en moet worden ingediend bij de 

Directeur Assetmanagement ProRail (p/a Afdeling Veiligheid, Milieu en Juridisch Beheer, Postbus 

2038, 3500 GA te Utrecht). 

Het bezwaarschrift dient te zijn ondertekend en ten minste het volgende te bevatten: 

a. de naam en het adres van de indiener; 

b. de dagtekening; 

c. de omschrijving van het besluit waartegen het bezwaar is gericht en 

d. de gronden van het bezwaar 

Voorlopige voorziening 

Indien een bezwaarschrift is ingediend, is het mogelijk om daarnaast een verzoek tot het treffen van 

een voorlopige voorziening in te dienen. Een dergelijk verzoek dient te worden gericht aan de 

Voorzieningenrechter van de Rechtbank binnen het rechtsgebied waarvan de indiener van het 

bezwaarschrift zijn woonplaats heeft. Het verzoek dient te zijn ondertekend en ten minste het 

volgende te bevatten: 

a. de naam en het adres van de verzoeker; 

b. de dagtekening; 

c. de gronden van het verzoek (motivering). 

Bij het verzoek dient voorts een afschrift van het bezwaarschrift en van het bestreden besluit te 

worden overgelegd. 

Naar aanleiding van het verzoek kan de bevoegde voorzieningenrechter een voorlopige 

voorziening treffen, indien onverwijlde spoed, gelet op de betrokken belangen, dat vereist. 

Privaatrechtelijke toestemming 

Het verlenen van toestemming tot het privaatrechtelijk gebruik van eigendom van Railinfratrust, 

alsmede het aangaan van een overeenkomst omtrent dat gebruik, is namens Railinfratrust 

voorbehouden aan ProRail. 

Op onderhavige werk(en) is van toepassing: 

- de algemene overeenkomst inzake het gebruik van de spoorweg die met uw bedrijf is afgesloten. 

Overige vereiste vergunningen of ontheffingen 

Naast deze vergunning kunnen tevens, voor de handelingen waarop deze vergunning betrekking 

heeft, tevens vergunningen en/of ontheffingen vereist zijn op grond van andere wetten en/of 

verordeningen dan waarop deze beschikking steunt. 

Gecertificeerde aannemers en engineeringbureaus 

Voor een actueel overzicht van de gecertificeerde bedrijven kan vergunninghouder contact 

opnemen met de afdeling aanbestedingszaken, kostenmanagement en inkoop (AKI), bereikbaar 

onder telefoonnummer 030-2356059. Zie ook website www.prorail.nl/zakenpartners onder het 

kopje "zakenpartners", dan "aanbesteding en inkoop" en dan erkenningsregeling". 

5/6

'Witte boekje' 

Indien de vergunninghouder niet in het bezit is van de "Technische Voorschriften bij vergunningen 

voor kabels en leidingen langs, onder en boven de spoorweg", uitgave 2002, dan kan dit 

zogenoemde 'witte boekje' tegen kostprijs worden verkregen bij de afdeling Infrasystemen van 

ProRail te Utrecht faxnummer: 030-2356465. 

EXPEDITIE 

Een afschrift van deze vergunning is gezonden aan: 

1. (procesaannemer) 

2. (toezichthouder spoorwegen) 

3. (centraal geleid project) 

4. (vergunningaanvrager indien niet gelijk aan vergunninghouder) 

6/6

Tekening behorende bij vergunning d.d. 24-08-2011 

de Minister van Infrastructuur en Milieu, 

namens deze, 

de directeur van ProRail, 

namens deze, 

de manager Veiligheid, Milieu en Juridisch Beheer, 

mr. A.J.M. Scharpach. 

\J 

schaal 

1 : 1000 

/ > 

62,9 

L

ProÄail 

Uitvoeringsvoorschriften 

Spoorweg kruising ten behoeve van Waterschap Scheldestromen 

In het baanvak Terneuzen ~ Axelse Vlakte ter hoogte van km 62.985 

Van 

Auteur 

Kenmerk 

Versie 

Datum 

Bestand 

Status 

ProRail Ondergrondse Infra 

Rudolf Robben 

11.625 

C-02 

15-aug-2011 

Spoorwegkruisingen 

Definitief

2 

2.1 

2.2 

2.3 

2.4 

2.5 

2.6 

ProjRail 

Inhoudsopgave 

Algemene gegevens 3 

Inrichting persen ontvangzijde 

Persrichting 

Perskuip 

Ontvangkuip 

Peilbuizen 

Bronnering 

Rapporten 

3 Watergangen, spoorsloten en gronddammen 7 

4 Wijze van uitvoering 7 

5 Toe te passen apparatuur 8 

6 Meten van de spoorbaan 8 

7 Uitvoeringstekeningen 8 

8 Aan- en afvoer materiaal 9 

9 Werkterrein 9 

10 Materialen 9 

11 Overdracht en afwerking 9 

12 Algemene voorwaarden 10 

12.1 Bepalingen in verband met het spoorwegverkeer 10 

12.2 Nadere voorwaarden geëlektrificeerde spoorwegen 11 

13 Lijst van afkortingen 11 

Regio Centraal, Infra-informatie 

5 

5 

5 

5 

5 

6 

6 

Uitvoeringsvoorschriftenl 2/12

Prevail 

1 Algemene gegevens 

Uitvoeringsvoorschriften voor het aanbrengen van een vrijverval rioolleiding 

Deze uitvoeringsvoorschriften behoren bij de goedgekeurde werktekening met 

tekeningnummer TP11169-D-X-01 

Dossier nummer 11.625 

Type beschermbuis en de plaats waar de kruising plaatsvindt 

Berding Beton 

Uitwendige diameter van 1180 mm 

Inwendige diameter van 900 mm 

Wanddikte van 140 mm 

Maximaal toelaatbare perskracht is 2900 kN 

Baanvak Hulst Grens ~ Terneuzen Aansluiting 

Geocode130 

Ter hoogte van km 62.985 

De werken zijn ten behoeve van: 

Waterschap Scheldestromen 

Postbus 1000 

4330 ZW Middelburg 

Contactpersoon is de heer A. Wisse 

Telefoonnummer 088 - 246 10 81 of 06 - 53 16 87 77 

De werkzaamheden zullen worden uitgevoerd door: 

Visser en Smit Hanab 

Rietgorsweg 6 

Postbus 305 

3350 AH Papendrecht 

Contactpersoon is de heer L. Kuiper 

Telefoonnummer 078 - 641 74 44 of 06 - 50 22 55 36 

E-mail adres: l.kuiper@vshanab.nl 


Uitvoeringsvoorschrifterj 3/12

ProÄail 

Technisch toezicht en veiligheid zal worden geleverd 

Strukton Railinfra Zuid 

Laan van Diepenvoorde 23 

5582 LA Waalre 

Contactpersoon is de heer H.Huijs 

Telefoonnummer 040 - 227 33 00 

Vergunning wordt verleend door: 

ProRail Regio Zuid 

18 Septemberplein 30 

Postbus 624 


Contactpersoon is de heer H. Keeris 


E-mail: hans.keeris@prorail.nl 

In geval van calamiteiten contact opnemen met: 

Schakel en Meld Centrum Zuid 

Fuutlaan 2b 

5613 AD Eindhoven 



Uitvoeringsvoorschriften] 4/12

Prevail 

2 Inrichting persen ontvangzijde 

2.1 Persrichting 

De persing dient te geschieden vanaf.de westzijde van de spoorweg. 

Aan deze zijde zal de perskuip worden gesitueerd. 

2.2 Perskuip 

D Ter inrichting van de perskuip dient op een afstand van ± 42 meter uit het hart van het 

naastbij gelegen spoor een stalen kopwand te worden aangebracht met een breedte van 

4,5 meter. Planklengte minimaal 10 meter en inhei/intrildiepte ca. 9,5 meter minus 

maaiveld. 

G De perskuip dient verder gesloten uitgevoerd te worden met een binnenafmeting van 

4,5 x 5 meter, planklengte en inhei/intrildiepte als hier boven. De perskuip dient verder te 

worden voorzien van de nodige gordingen en stempels van voldoende sterkte. 

D De bodem van de perskuip dient te worden "gestabiliseerd" d.m.v. een bronbemaling ter 

voorkoming van opbarsten. 

D De kopwand dient voorzien te worden van een waterdichte doorvoering ter passage van de 

doorpersbuis. 

D Met de berekening van de achterwand van de perskuip dient rekening te worden gehouden 

dat deze de maximale perskrachten, gerelateerd aan de persbuis, moet kunnen opnemen. 

G Het drukscherm dient zowel in het horizontale als verticale vlak haaks op de boorlijn te 

staan. 

G De perskuip dient te voldoen aan alle Arbo- en veiligheidseisen. 

O Daar de perskuip niet ligt binnen de invloedsfeer van de spoorbaan hoeft hiervoor geen 

2.3 Ontvangkuip 

vergunning te worden aangevraagd. 

D De ontvangkuip zal als sleuf bekisting worden uitgevoerd zoals op het goedgekeurd 

werkplan staat aangegeven. 

G De bodem van de ontvangkuip dient te worden "gestabiliseerd" d.m.v. een bronbemaling 

ter voorkoming van opbarsten. 

D De ontvangkuip dient te voldoen aan alle Arbo-en veiligheidseisen. 

G Daar de ontvangkuip niet ligt binnen de invloedsfeer van de spoorbaan hoeft hiervoor geen 

2.4 Peilbuizen 

vergunning te worden aangevraagd. 

Ter weerszijden van de spoorbaan zullen in de nabijheid van de persen ontvangkuip 

peilbuizen geplaatst te worden tot een diepte van 2 meter onderzijde te persen buis. 


Uitvoeringsvoorschriften! 5/12

ProJteii 

2.5 Bronnering 

D Bij de damwandpassage van persen ontvangkuip mag een lichte bronnering worden 

toegepast in de hulpkuipen. 

D Aan de perszijde van de spoorbaan zal aan de kopzijde van de perskuip een bronbemaling 

worden aangebracht zoals op de goedgekeurde tekening staat aangegeven. 

D Aan de ontvangzijde van de spoorbaan zal rondom de sleufbekisting bronbemaling 

worden aangebracht zoals op de goedgekeurde tekening staat aangegeven. 

n De pompen voor de bemaling dienen aan de geldende geluidsnormen te voldoen. Een 

2.6 Rapporten 

reserve pomp dient stand-by te staan. 

D De persaannemer stuurt ter goedkeuring een eindconclusie van de damwandberekening 

naar ProRail IM, afdeling Productbeheer van persen ontvangkuip . 

Uit de eindconclusie moet blijken dat de opbouw veilig en van voldoende sterkte is en in 

staat is de perskrachten op te vangen zonder dat er zetting plaatsvinden. 

D De persaannemer stuurt ter goedkeuring een berekening naar ProRail IM, afdeling 

Productbeheer van het bronneringsplan. In dit rapport dient tevens een berekening te 

worden opgenomen over eventuele zettingen van het spoor als gevolg van de bemaling. 

D De persaannemer stuurt de meetgegevens van de persing door naar ProRail IM, afdeling 

Productbeheer. Deze gegevens worden aangeleverd bij de revisie. 



ProÄail 

3 Watergangen, spoorsloten en gronddammen 

D De spoorsloten aan de persen ontvangzijde van de spoorbaan dienen voorzien te worden 

van een tijdelijke gronddam van voldoende breedte en hoogte voor de stabilisatie van de 

frontdruk van de TBM. 

G Voor de instandhouding van de waterhuishouding dient in bovengenoemde gronddam een 

duikerbuis aan de persen ontvangzijde te worden opgenomen met voldoende 

doorlaatcapaciteit, e.e.a. ter goedkeuring van de waterbeheerder. 

D Op deze tijdelijke gronddam dient ter afsluiting van de spoorweg een tijdelijke afrastering te 

worden geplaatst, parallel aan de spoorlijn, over de gehele lengte van de aanvulling welke 

voldoet aan minimale wettelijke eisen die gelden voor de afsluiting van de spoorbaan. 

4 Wijze van uitvoering 

D Met het aanbrengen van bovengenoemde voorzieningen mag niet eerder worden 

begonnen dan nadat een kabel en leidingen onderzoek heeft plaatsgevonden aan de hand 

van de gegevens van de WION. 

G De persaannemer draagt er zorg voor dat geen ontgronding of oppersing van de 

spoorbaan kan plaatsvinden. 

D De persbuizen dienen zuiver in eikaars verlengde te worden gelegd. De lengteas van de te 

persen buizen moet samenvallen met de as van de persinstallatie. Tijdens het doorpersen 

dient regelmatig te worden gecontroleerd of de te persen buis in de juiste richting ligt. 

G De totaal te persen lengte van de te persen buizen bedraagt 78 meter. 

D Ter verlaging van de perskrachten dient bentonietsmering te worden toegepast. Hiertoe 

dienen 8 doorpersbuizen als smeerbuis te worden uitgevoerd. 

D Uitgegaan wordt van uitvoering in normale daguren. Wanneer nodig dient ter plaatse van 

de spoorbaan continue te worden geperst. 

G Tussen de betonbuizen dienen houten drukringen te worden toegepast. 

• De voegen tussen de doorgeperste buizen binnen de druklijnen zullen worden afgewerkt 

met Berding Iclo profiel. 

D Persaannemer dient alle maatregelen te nemen ten behoeve van de spoorweg veiligheid 

en dient zorg te dragen dat de veilige berijdbaarheid en beschikbaarheid van het spoor is 

gewaarborgd. 

G De persaannemer verzorgt vooraf de benodigde verkeersvoorzieningen incl. onderhoud en 

draagt na afloop van de werkzaamheden zorg voor de verwijdering. 



Prevail 

5 Toe te passen apparatuur 

D De persing dient te worden uitgevoerd met een gesloten front techniek met een slurry 

schild op basis van een watermengsel. 

G De maximale perskracht bedraagt 80 % van de toelaatbare perskracht en bedraagt voor 

deze doorpersing 2320 kN. 

6 Meten van de spoorbaan 

G Voor de aanvang van de werkzaamheden dient door de persaannemer een nulmeting te 

worden verricht ter plaatse van de kruising en ter weerszijde van de persing over een 

lengte van 2x12 meter. De afstand tussen de meetpunten bedraagt 0 ~ 3 ~ 6 ~ 12 meter. 

Het meetpunt 0 is de uitgezette boorlijn. Wanneer uit grondgegevens blijkt dat de 

zettingtrog groter is dan 24 meter zal het meetgebied hierop worden aangepast. 

G In overleg met een door ProRail erkend Werkplekbeveiligingsbedrijf zal de bewaking van 

ongecontroleerde spoorzettingen geschieden door middel van een baak met 

waterpastoestel of door een reflectorloos meettoestel buiten de risico zone. 

D Binnen de druklijnen, zoals op het goedgekeurde werkplan is weergegeven, dienen de 

sporen dagelijks te worden gemeten. 

G Na de passage van deze druklijnen tot aan de definitieve ligging dienen de sporen 1x per 

week te worden gemeten. 

G Na het gereedkomen van de persing, het verwijderen van de kuipen en wanneer het terrein 

en werk wordt opgeleverd dient een eindmeting te worden uitgevoerd. 

7 Uitvoeringstekeningen 

De persaannemer dient ter goedkeuring bij ProRail IM, afdeling Productbeheer 

profieltekeningen in (in zesvoud), waarop staat aangegeven; 

G Een noordpijl. 

G De resultaten en de plaats van de genomen grondmonsters en sonderingen. 

G De aangetroffen grondwaterstand. 

Q Het bronneringsplan. 

G De situering van de persen ontvangkuip. 

G Een planningsschema van de uitvoering van de werkzaamheden. 

G Een opgave van de theoretisch te verwachten perskrachten; 

G Type en diameter van de aan te brengen doorpersbuizen en plaats van de smeemippels. 

D Op de tekening zal worden aangegeven waar de buizen met smeemippels zullen worden 

geplaatst. Mocht in het werk blijken dat i.v.m. nazettingen hiervan moet worden afgeweken 


Uitvoeringsvoorschriftenj 8/12

Profil 

dan zal dit pas gebeuren na overleg met ProRail IM, afdeling Productbeheer en de 

boormeester. 

D Plaats, inrichting en wijze van afscherming van het werkterrein. 

8 Aan- en afvoer materiaal 

D De aan- en afvoer van materialen aan de persen ontvangzijde kan geschieden via de 

openbare weg. 

D De vergunninghouder dient met de betreffende grondeigenaren overleg te plegen om 

overeenstemming te krijgen met betrekking tot het gebruik van hun terrein. 

9 Werkterrein 

D Het werkterrein dat benodigd is voor de uitvoering van deze doorpersing ligt geheel buiten 

10 Materialen 

het beheer gebied van ProRail zowel aan de pers- als aan de ontvangzijde 

D De doorpersbuizen worden door de persaannemer geleverd. 

D De buizen worden geleverd met een eindbuis in verband met "casing end seals" (spie-spie) 

D 8 buizen dienen te worden voorzien van smeemippels ten behoeve van de 

bentonietsmering. 

11 Overdracht en afwerking 

De persing dient zo nauwkeurig mogelijk te worden uitgevoerd en mag ten opzicht van de 

uitgezette boorlijn; 

D in het verticale vlak geen grotere afwijking vertonen dan + 100 mm en - 100 mm. Wanneer 

de afwijking + 100 mm bedraagt zal de rioolbuis nog voldoende afschot hebben. 

D in het horizontale vlak geen grotere afwijking vertonen dan + 100 mm en - 100 mm. 

D Na het gereedkomen van de persing en de overdracht aan de vergunninghouder zal de 

hoofdaannemer C.B.T. zorg dragen dat de persen ontvangkuip zorgvuldig zal worden 

aangevuld en verdicht en dienen de hierdoor ontstane beschadigingen aan spoorinfra 

hersteld te worden. Tevens zal deze zorg dragen dat de damwanden, peilbuizen en 

bronnering worden verwijderd. 

D Damwand die niet mag of kan worden verwijderd dient men af te branden tot 1,5 meter 

minus maaiveld (kopwand). 



ProJïail 

D De grond uit de persen ontvangput/kuip zal hergebruikt worden en zal in de nabijheid van 

het werk in depot worden opgeslagen. 

G De vrijkomende grond uit de boring zal door de persaannemer verwerkt worden. 

D De opdrachtgever maakt een controle meting voor aanvang boring. 

12 Algemene voorwaarden 

Voorts dienen alle beschadigingen aan de spoorweg en overige eigendommen van ProRail 

hersteld en in de oorspronkelijke toestand te worden teruggebracht. Alle in of in de 

onmiddellijke nabijheid van de spoorweg uit te voeren werkzaamheden dienen te geschieden 

in overleg met en met goedkeuring van: 

ProRail Regio Zuid 

Manager Bureau Veiligheid, Milieu en Juridisch Beheer (VMJB), 

namens hem de heer H. Keeris 

Postbus 624 



Tot afwijking van het bij deze uitvoeringsvoorschriften bepaalde mag niet worden overgegaan 

dan na overleg en met goedkeuring van vorengenoemde Manager Bureau Milieu en Juridisch 

Beheer. Alle maatregelen, die vervolgens die Manager VMJB nodig zijn vooreen veilige en 

continue exploitatie van het spoorwegverkeer, dienen op eerste aanzegging getroffen te 

worden. 

12.1 Bepalingen in verband met het spoorwegverkeer 

1 Gedurende en als gevolg van de uitvoering van het werk mag geen gevaar voor het verkeer 

op de spoorweg of voor een ontregelde loop van de treinen ontstaan. Alle aanwijzingen 

gegeven door ProRail, of hij die daartoe bevoegd is door ProRail, dient men onverwijld en 

stipt op te volgen. 

2 ProRail zal het recht hebben, die maatregelen te treffen of die werken uit te voeren of te 

doen uitvoeren, die zij voor de veiligheid van het verkeer of geregelde loop van de treinen 

nodig acht. De kosten van zulke maatregelen, indien en voor zover deze aantoonbaar 

samenhangen dan wel aantoonbaar het gevolg zijn van de door opdrachtgever uit te voeren 

dan wel uitgevoerde werkzaamheden, zullen aan de opdrachtgever in rekening worden 

gebracht, tenzij naar het oordeel van ProRail blijkt dat de getroffen maatregelen het gevolg 

waren van schuld of nalatigheid van de aannemer. 



12.2 

ProÄail 

3 In het bijzonder wordt nog bepaald, dat voor alle werkzaamheden nabij en boven de 

spoorweg, zoals het maken van steigers en bekistingen enz., alsmede het aanbrengen van 

tuien over en het vervoer van materialen, werktuigen en gereedschappen dwars over de 

spoorweg, steeds voorafgaande toestemming van Manager VMJB, uit der betreffende 

regio, nodig is. 

4 In verband met de ter zake te treffen regelingen, voorzieningen en het stellen van veiligheid 

en technisch toezicht namens ProRail om een veilige en regelmatige exploitatie te 

waarborgen, en het daartoe vereiste nauwe overleg moet deze toestemming voor de 

bovenbedoelde werkzaamheden tijdig worden aangevraagd. Men dient daarbij nauwkeurig 

het gewenste tijdstip van aanvang, de duur en de aard van de desbetreffende 

werkzaamheden te worden opgegeven. De kosten voor het stellen van een functionaris 

namens ProRail voor het houden van toezicht op de veilige berijdbaarheid en de 

werkzaamheden komen ten laste van de aannemer. 

Nadere voorwaarden geëlektrificeerde spoorwegen 

Bij het werken nabij geëlektrificeerde spoorwegen moet de aannemer handelen volgens de 

Richtlijn RLN00128. Dit voorschrift is bij ProRail, afdeling Basisgegevens, tegen betaling 

verkrijgbaar. Telefoonnummer: 030-235 96 50 

13 Lijst van afkortingen 

BS Bovenkant spoorstaaf 

CUR Civieltechnisch Centrum Uitvoering Research en Regelgeving 

PCA Proces Contract Aannemer 

RLN00128 Richtlijn Bepalingen werken onder spanning. 

SMC Schakel en Meld Centrum 

TBM Tunnelboormachine 

VMJB Veiligheid Milieu en Juridisch Beheer 

WION Wet Informatie Ondergrondse Netten 



Colofon 

Titel 

Documentnummer 

Versie/Datum 

Status 

Van 

Auteur 

Projectleider 

Distributie 

Document 

ProÄail 

Uitvoeringsvoorschriften 

11.625 

15aug2011 

Definitief 

ProRail Ondergrondse Infra 

Rudolf Robben 

Autorisatie 

gecontroleerd prl 

projectleider 

datum 

l£-~u$-7oU 

Vertrouwelijk Regio Centraal, Infra-informatie 

Uitvoeringsvoorsch ritten] 12/12

ruimtelijke onderbouwing verl awl koegorsstraat te wing verlegging ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?