Download Spoorzoeker lente 2011 (pdf-document) - Agentschap ...

SpoorZoekeR
Magazine over het natuurbeleid in vlaanderen – jaargang 5 – april 2011 – www.natuurenbos.be
afgiftekantoor 8400 oostende - erkenningsnummer 708746 - pb-nummer 2/111
het Jaar van
de bossen
de natuur als
filMdecor:
wikken en wegen
het laboratoriuM
van Moeder natuur
van bits & bytes naar
plaggen & kappen
de carrièreswitch
van bruno rutten

inhoud
2
6
12
28
FoCus
Het Internationaal Jaar van de Bossen
de natuur als FilMdeCor
Hoe het ANB omgaat met vragen over
filmopnames in haar gebieden
“Vlinders en VoGels
Weten Waar Het Goed is”
Ecologische tuinlessen zitten in de lift
16 Van bits & bytes naar
plaggen & kappen
20 Het laboratorium van Moeder Natuur
24 Vissen tellen op het Albertkanaal
26 Het Maria Hendrikapark:
koningin der parken
30 Ambassadeurs van de heide
ruBrieKen
3 Seizoen in beeld
18 Natura 2000
22 Bossen
33 Buiten Beeld
4|34 Spoorzoeker Kort
©Colin Monteath/AGE Fotostock
© Ruud Vangestel
© Inverde
Groen in de stad?
terwijl ik dit schrijf keren de eerste boerenzwaluwen terug uit hun
winterverblijfplaatsen in West- en Centraal afrika. 19 centimeter groot,
22 gram en een spanwijdte van 33 centimeter. dit alles volstaat voor het
jaarlijks weerkerende huzarenstukje van de natuur: de voorjaarstrek. in
de lente keren deze trekvogels terug naar hun broedplaatsen. Zo ook
in Vlaanderen. en ik weet het ‘één zwaluw maakt de lente niet’, maar
toch kan je er prat op gaan dat wanneer de zwaluwen verschijnen onze
landschappen en steden weer groener kleuren. Fris groen.
Zowel de boerenzwaluw als de huiszwaluw zijn ook om een andere
reden fascinerende vogels. Zo wijst de naamgeving op de verwevenheid
van deze dieren met die andere diersoort: de mens. en laat dat nu juist
essentieel zijn voor het gros van de natuur in Vlaanderen. Vlaanderen is
met zijn 6 miljoen inwoners immers mondiaal gezien een middelgrote
stad. een kwart van de Vlamingen woont daadwerkelijk in een stad.
een voldoende reden voor de Vlaamse overheid om in het kader van
Vlaanderen in actie (Via) plannen te ontrollen om van Vlaanderen een
groen en dynamisch stedengewest te maken.
als agentschap hebben we hier, samen met een groeiend aantal partners,
een verpletterende verantwoordelijkheid. en voor ons is het duidelijk:
‘Meer groen, ’t zou deugd doen.’ onder die vlag organiseren we zondag
29 mei de volgende editie van de dag van het Park. een dag waarop we
hopelijk ook jou samen met tienduizenden andere Vlamingen kunnen
laten genieten van groen in de buurt. Hiernaast lanceerden we ook
een nieuwe projectoproep bij Vlaamse steden en gemeenten voor
groenprojecten met aandacht voor kunst. Hierbij kan het gaan over
vernieuwende en kunstzinnige ingrepen in de groene omgeving, maar
ook om tijdelijke projecten of een performance. Kortom nieuwe wijzen
van kijken naar en genieten van groen. twee zaken die ook aan bod
komen in deze spoorzoeker. die, zoals je al gemerkt zult hebben, ook in
een nieuw kleedje steekt.
Veel leesplezier.
Marleen evenepoel
Administrateur-generaal
Agentschap voor Natuur en Bos
Ieder zIjn lentekrIebels
In het voorjaar halen de rammelaars alles uit de kast om
indruk te maken op het andere geslacht. Staand op hun
achterpoten geven deze boksende mannetjeshazen elkaar
rake klappen met hun voorpoten. Ook haasje over komt
eraan te pas, en wie niet uitkijkt krijgt van zijn belager
een harde trap.
Virtuoze kickboksers, die hazen …
ColoFon Spoorzoeker is het magazine van het Agentschap voor Natuur en Bos. Verantwoordelijke uitgever en hoofdredacteur: Dirk Bogaert, directeur Communicatie.
Redactie: Pantarein. Layout: F-Twee. Redactieadres: Koning Albert II-laan 20 bus 8, B-1000 Brussel, tel. 02 553 81 13, spoorzoeker@vlaanderen.be. Werkten mee aan dit nummer: Dirk Bogaert,
Inge Buteneers, Bert De Doncker, Evelien De Munter, Carl De Schepper, Veronique De Smedt, Guy de Veth, Christine Goethals, Dries Gorissen, Filip Hubin, Tom Impens, Els Martens, Wouter Mortier, Katelijne Norga,
Marc Punt, Wouter Rombouts, Bruno Rutten, Regine Vanallemeersch, Bernard Van Elegem, Liesbet Van Laer, Wouter Van Lerbergen, Jan Vannoppen, Stijn Verdickt, Patrick Verheye, An Wouters, Rudi Yseboodt.
De meningen die derden in dit magazine vertolken, vallen buiten de verantwoordelijkheid van het ANB.

het seIzoen In beeld
© Vildaphoto
3

© DeKoloGi
© An Wouters
4
spelend het bos in!
Kinderen houden van zorgeloos ravotten. Dat kan sinds afgelopen
winter in het Domeinbos ’t Broek in Willebroek. Geholpen door
tientallen kinderhanden heeft het ANB er een tweede speelzone
aangelegd. De nieuwe speelplek in het bos is bijna tien voetbalvelden
groot. Om het de kinderen naar hun zin te maken, werden
grachten en poelen (opnieuw) aangelegd en tal van jonge struiken
en bomen geplant. Helemaal op maat van het jonge volkje zijn de
berm en speeltunnel, deze laatste mét graffiti. De informatieborden
met illustraties van tekenaar Jan Van Lierde maken kinderen en hun
kijk eens binnen
bij spinnen
Waarom zijn zoveel mensen bang bij het zien van een spin?
Is spinnenrag echt sterker dan staal? En hoeveel soorten leven
er in Vlaanderen? We kennen deze weinig aaibare achtpotigen
allemaal, maar eigenlijk weten we er maar bitter
weinig over. Wie zijn kennis over spinnen wil bijspijkeren,
kan nog tot 1 mei terecht op de spinnententoonstelling in
Turnhout. Bezoekers ontdekken er hoe stadsspinnen jagen
en zich verdedigen, in welke habitats ze het liefste vertoeven,
en … waarom deze diertjes voor de mens zó nuttig zijn.
De spinnententoonstelling kwam tot stand met de medewerking
van het Ecohuis Antwerpen en de Belgische Arachnologische
Vereniging Arabel. De toegang is gratis.
Meer info: Lotte Struyf, Natuurpunt Museum,
tel. 014 47 29 55, museum@natuurpunt.be
ouders attent op wat wel en niet mag in een speelzone en in de
natuur erbuiten.
Wil je graag een overzichtskaart van alle erkende speelzones in
Vlaanderen? of ben je op zoek naar een kant-en-klaar bosspel voor
je vereniging, school of familiefeestje?
Alle info op www.natuurenbosspel.be
Meer info over de speelzone in het Domeinbos ’t Broek:
an.wouters@lne.vlaanderen.be

oomhut, droomhut
op de hoge rielen
De Hoge Rielen, een 230 hectare groot natuurdomein bij Kasterlee, is vanaf nu
ook te beleven met de voeten in de lucht. Rondom een honderdjarige eik in het
natuurgebied is eind vorig jaar een majestueuze boomhut gebouwd. Bijzonder
aan de hut is dat ze uitsluitend uit milieuvriendelijke materialen is opgebouwd.
De boomhut biedt je een weergaloos uitzicht op een idyllisch vennetje in het
gebied, dat naar de toepasselijke naam ‘Kikkerkwartier’ luistert. De tweede (!)
verdieping is dan weer ideaal om net onder de kruin van de eik te picknicken of
gewoon gezellig samen te zitten. Een plek om weg te dromen …
Voor meer info: na@dehogerielen.be, tel. 014 55 84 22
natura 2000 breidt uit
fietsen voor de natuur
Op zondag 29 mei 2011 nodigt de Meetjeslandse Gordel
voor de zesde keer uit tot eindeloos fietsen. Vier themaroutes
van 25 tot 50 kilometer loodsen je langs de mooiste
plekjes van de streek, zoals het Drongengoed en de Kalevallei.
Starten is mogelijk van 10 u tot 16 u op het dorpsplein van
Bellem of Merendree, aan het Drongengoed in Ursel of in
het Heldenpark in Eeklo. De opbrengst van het evenement
gaat integraal naar de Meetjeslandse natuur. De Meetjeslandse
Gordel is een initiatief van Natuurpunt, Partners
Meetjesland en het Regionaal Landschap Meetjesland,
met steun van het ANB.
Meer info: www.meetjeslandsegordel.be,
info@meetjeslandsegordel.be of tel. 09 377 93 00
© Partners Meetjesland
© Roland Kums
word boomkenner
met de bomenwaaier
Een beukennootje of een eikenblad herkent iedereen
met zijn ogen dicht. Maar hoe onderscheid je
een veldesdoorn van een gewone esdoorn? Of een
fijnspar van een douglasspar? Bij twijfel komt de bomenwaaier
als geroepen. Hij helpt je om de veertig
meest voorkomende bomen in België te herkennen.
Het handige, geïllustreerde boekje in zakformaat,
toont in één oogopslag de belangrijkste kenmerken
van boom en blad.
De bomenwaaier kost 5 euro.
Bestel hem via www.inverde.be/informatie/boeken
739 sites of omgerekend 27 000 km 2 : met die oppervlakte is Natura 2000, Europa’s netwerk van beschermde
natuurgebieden, recent uitgebreid. Natuurgebieden op zee op onder meer Frans, Deens en Spaans grondgebied
nemen meer dan de helft voor hun rekening.
Er zijn geen Vlaamse of Waalse gebieden toegevoegd. Honderden vierkante kilometers aan de monding
van de Loire kregen wél Natura 2000-bescherming. Dit gebied staat te boek als een vitale stopplaats voor
de Atlantische zalm. Op het vasteland krijgen onder meer Tsjechische beukenbossen extra bescherming,
en ook Poolse meren en grasland. Die streken geven onderdak aan enkele van Europa’s meest bedreigde
en zeldzame soorten, zoals de marmerschildpad en de otter. Natura 2000 dekt intussen 18 % van het
Europese land en meer dan 13 000 km 2 op zee.
Meer info: www.natuurenbos.be/natura2000
spoorzoeker kort
5

6
©Colin Monteath/AGE Fotostock

2011:
Het internationaal
Jaar Van de Bossen
Bossen: ze zijn een voorraadschuur vol biodiversiteit, de longen van onze
aarde, de leefplek van meer dan 300 miljoen mensen, een recreatieoord
voor jong en oud, en nog zoveel meer. En toch gaat de ontbossing op
wereldschaal nog steeds oerend hard. Om het tij te keren, hebben de
Verenigde Naties het jaar 2011 uitgeroepen tot het Internationaal Jaar van
de Bossen. Onder de baseline ‘Forests for People’ staan het bos en zijn
ontelbare diensten aan de mens een jaar lang in de spots.
Bossen behoren tot de meest biodiverse
gebieden op aarde. Niet alleen bestaat
er een ongelooflijke variëteit aan bostypes
– tropische bossen, boreale bossen,
loof- en naaldbossen … –, samen hebben
ze liefst 80 % van de biodiversiteit
op het land onder hun dak. “Bovendien
helpen bossen als opslagkamer van CO 2
en andere broeikasgassen de klimaatopwarming
tegen te gaan”, vertelt Carl De
Schepper van het ANB. “En ze leveren al
duizenden jaren een duurzaam bouwmateriaal
en dito brandstof. Driekwart
van het drinkwater op aarde komt uit
beboste stroomgebieden. En heel wat
moderne geneesmiddelen, zoals aspirine,
vinden hun oorsprong in bosplanten.
Voeg daarbij dat het bos voor heel wat
mensen een inspiratiebron is én een ideaal
decor om op adem te komen, te sporten
en te spelen. Dat bossen onmisbaar
zijn voor mens en natuur, zal niemand
durven ontkennen.”
Minder bossen, minder welvaart
Toch staan bossen de laatste decennia,
juist door toedoen van de mens, zwaar
onder druk. Ontbossing, overmatig gebruik
en verontreiniging zijn de belangrijkste
oorzaken. “Bosgebieden worden
omgevormd tot landbouw-, woon- of
industriegebied. Of kampen met vervuiling,
de gevolgen van de klimaatverandering,
het oprukken van invasieve
soorten… Elk jaar verdwijnt er ongeveer
13 miljoen hectare bos in de wereld. Dat
is 24 hectare of ongeveer 36 voetbalvelden
per minuut. Doordat bossen zoveel
functies hebben, ondergraven we op die
manier langzaamaan ook de welvaart
van de mens: dat merken we nu al, en dat
Bossenforum
Het wereldwijde behoud van bossen
staat gelukkig al een tijdlang hoog op
de internationale agenda’s. “Sinds de
conferentie van Rio in 1992, die het idee
van duurzame ontwikkeling op de wereldkaart
zette, is er een hele dynamiek
ontstaan rond duurzaam bosbeheer. Het
was ook in de aanloop naar deze conferentie
dat voor het eerst de vraag naar
“Elk jaar verdwijnt er ongeveer
13 miljoen hectare bos in de wereld.
Dat is 24 hectare per minuut.”
zullen we in de toekomst nog harder voelen.
Er komt natuurlijk ook bos bij, jaarlijks
zo’n 6 à 7 miljoen hectare. Zo plant China
op grote schaal nieuwe bossen aan als
industriële grondstof, voor brandhout
en om de bodem te beschermen. Die
plantages dragen dan wel minder bij tot
de biodiversiteit dan de oerbossen die
stelselmatig verdwijnen. Maar op langere
termijn kunnen ook zulke nieuwe bossen
uitrijpen tot rijkere ecosystemen.”
een Bosconventie werd gesteld. Een internationaal
bindend verdrag rond bossen,
zeg maar. Zo’n Bossenverdrag kwam
er uiteindelijk niet, maar het idee leeft
vandaag nog altijd voor een stuk voort,
onder meer in het VN-Bossenforum. Die
VN-commissie brengt sinds 2000 beleidsmakers,
ngo’s, wetenschappers en handelsfederaties
samen om het duurzame
bosbeheer te bevorderen en de internationale
samenwerking te versterken.”
FoCUs
7

8
“Het Bossenforum mikt op vier globale
objectieven. Eén: het verlies aan bossen
omkeren, twee: de op bos gebaseerde
sociale, economische en ecologische
voordelen versterken, drie: het areaal
aan beschermde en duurzaam beheerde
bossen doen toenemen en vier: de ontwikkelingssamenwerking
rond bossen
promoten. Ook andere internationale
processen en verdragen krijgen oog voor
bossen, bijvoorbeeld het Klimaatverdrag
en het Verdrag rond Biodiversiteit. Die
wereldwijde aanpak heeft zichtbaar effect.
De laatste tien jaar blijkt uit luchtopnames
en satellietbeelden dat de
snelheid van ontbossing afneemt. Traag
maar gestaag... met de snelheid van een
groeiende boom.”
Forests for people
De negende sessie van het Bossenforum
begin 2011 (in het VN-hoofdkwartier in
New York) luidde officieel het Internationaal
Jaar van de Bossen in. Twee weken
lang bogen deskundigen en beleidsmakers
van over de hele wereld zich over de
culturele en sociale aspecten van het bos.
Denk: boseducatie, de veiligheid van bosarbeiders,
toegankelijkheid van bosgebieden,
maar ook heikele kwesties zoals
gebruiks- en eigendomsrechten. “Het VNforum
wil met het Jaar van de Bossen de
boodschap geven: bossen zijn nog zoveel
meer dan opgeslagen koolstof in bomen
en bodem, en een hotspot voor biodiversiteit.
Ze staan ook ten dienste van de
mens en hebben ons ook ontzettend veel
te bieden op sociaal en cultureel vlak. De
belangrijkste krachtlijnen van het forum
werden op het einde van de twee weken
durende sessie in een resolutie gegoten.”
©Yann Arthus-Bertrand/Altitude
Op het Bossenforum kwam ook het
REDD+-systeem ter sprake, dat tijdens
de Klimaatconferentie in Cancún is uitgedokterd.
“Landen die inspanningen leveren
om ontbossing en bosdegradatie
te bestrijden, zullen die in de toekomst
kunnen inbrengen in de strijd tegen klimaatverandering.
Het REDD+-systeem,
wat staat voor Reducing Emissions from
Deforestation and Degradation, is een
toepassing van dat principe. Het idee is
dat bosrijke landen de wereld een dienst
bewijzen als ze hun bossen laten staan.
Maar door dat te doen, lopen ze wel inkomsten
mis, bijvoorbeeld uit hout, land-
en mijnbouw. Daarvoor moeten ze dus
gecompenseerd worden, bijvoorbeeld
aan de hand van koolstofkredieten, die
opbrengen op de koolstofmarkt. Het systeem
vraagt nog een verdere uitwerking
vooraleer we het in de praktijk kunnen
brengen. Wat niet evident is: als je zorgt
dat bossen behouden blijven dankzij een
bepaald beloningssysteem, moet je wel
weten wie recht heeft op een stuk van
die beloning. Wie is de rechtmatige eigenaar
van die bossen, wie heeft inspanningen
geleverd om ze te behouden? Zeker
in ontwikkelingslanden is dat niet altijd
duidelijk. Het waarborgen van de rechten
van inheemse bevolkingsgroepen
en van een eerlijke opbrengstverdeling is
sowieso een basisprincipe.”
En Vlaanderen?
Bijna 11 % van Vlaanderen is op dit moment
bedekt met bos. Hiermee is Vlaanderen
één van de bosarmste streken in
Europa. Binnen de Europese Unie scoren
alleen Ierland (8,6 %), Nederland (10 %)
“Landen die inspanningen leveren om
ontbossing en bosdegradatie te bestrijden,
zullen die in de toekomst kunnen inbrengen
in de strijd tegen klimaatverandering.”
en het Verenigd Koninkrijk (10,3 %) nog
lager. Die beperkte bosgebieden moeten
we zo goed mogelijk beschermen. Maar
het is in Vlaanderen, met zijn grote druk
op de open ruimte, niet evident om bosuitbreiding
te realiseren. Nog een probleem
is versnippering van bossen. Het
ANB zorgt voor behoud en uitbreiding
van de bosoppervlakte in Vlaanderen.
Dat doet het door gebieden voor bos af
te bakenen, door particulieren of organisaties
die bossen aanleggen te steunen
en door zelf gronden aan te kopen om ze
te bebossen.
Door meer inheemse boomsoorten te
kiezen en dood hout te laten liggen in
duizelingwekkende bossen
• Bossen stockeren meer dan 1 triljoen ton Co 2 .
• Bossen herbergen circa 80 % van de biodiversiteit op land.
• Ontbossing draagt bij tot 12 tot 20 % van de broeikasgassen, verantwoordelijk
voor de klimaatwijziging.
• Er wordt jaarlijks tot 13 miljoen hectare ontbost.
• Meer dan 1,6 miljard mensen zijn rechtstreeks afhankelijk van het bos.
• Tijdens de voorbije 8000 jaar is 45 % van het oorspronkelijke bos op aarde
verdwenen.
• Wereldwijd bestrijkt bos 31 % van het landoppervlak.
• Gabon, Suriname, Guyana en een aantal eilanden in de Indische Oceaan zijn
de enige landen in de wereld die voor meer dan 75 % bedekt zijn met bos.

©Yann Arthus-Bertrand/Altitude
zijn domeinen werkt het ANB ook aan
ecologisch waardevollere bossen. “Daarnaast
willen we ook de economische en
sociaalrecreatieve waarde van het bos
meer uitspelen. Doordat bossen zo sterk
versnipperd zijn, is het voor individuele
boseigenaars vaak onmogelijk om ze efficiënt
te beheren. Bovendien hebben
lang niet alle eigenaars voldoende bosbouwkundige
kennis. Door eigenaars in
een bepaalde regio via de Bosgroepen
samen te brengen, wordt de economische
waarde van de Vlaamse bossen beter
benut.”
Een rol in de internationale
bospolitiek
“Hetzelfde voor de toegankelijkheid van
bossen. Met het oog op een goed gastheerschap
maken we de bossen die we
zelf in beheer hebben toegankelijker.
Daarnaast zijn 70 % van alle bossen in
Vlaanderen privébezit. Om ook die bossen
zo veel mogelijk open te stellen voor
het brede publiek, steunen we de Bos-
groepen, die boseigenaars in een bepaalde
regio met elkaar in contact brengen.
De Bosgroepen slaan dus eigenlijk de
brug tussen de overheid en de boseigenaars.
Ze helpen om bepaalde initiatieven
rond bijvoorbeeld toegankelijkheid
of veiligheid breed te verspreiden.”
De slogan van het Internationaal Jaar
van de Bossen weerklinkt dus ook luid
in de bossen van Vlaanderen? “Je kan gerust
zeggen dat het ANB het internationale
bosbeleid verder doortaalt naar het
Vlaamse niveau en het lokale niveau. Dat
is maar logisch ook. Het spreekt vanzelf
dat we ons beleid ijken op internationale
tendensen. Maar we leveren ook zelf,
vanuit de Europese Unie, een belangrijke
bijdrage aan het internationale debat.
Het ANB treedt namelijk namens België
op als nationaal contact voor verschillende
processen rond internationale bospolitiek.
Het was bijvoorbeeld op aansporen
van Europa dat de laatste resolutie aandacht
geeft aan de veiligheid en de gezondheid
van bosarbeiders.”
Tijdens het Jaar van de Bossen heeft
het ANB heel wat in petto. op 17 maart
ging al een symposium over bos door
voor jonge Vlaamse wetenschappers.
In het najaar is ook een internationaal
wetenschappelijk congres gepland over
de informatiebehoeften rond duurzaam
bosbeleid. Natuurlijk zal ook de Week
van het Bos (9 – 16 oktober) - de
jaarlijkse hoogweek voor het Vlaamse
Bos, georganiseerd door het ANB,
Natuurpunt en de Vereniging voor Bos
in Vlaanderen - zich aan het Jaar van de
Bossen linken.
Meer info:
carl.deschepper@lne.vlaanderen.be
www.natuurenbos.be/jaarvandebossen
www.goodplanet.org/forests
FoCUs
9

10
De Blankaart
Geef ze de ruimte,
die open ruimte …
Vlaanderen is na het Ruhrgebied de meest verstedelijkte regio van
Europa. Met meer dan 65 000 km wegen behoort het Vlaamse wegennet
bovendien tot de meest fijnmazige van het continent. Echte open ruimte
is in Vlaanderen dan ook met een kaars te zoeken. Weidse natuur
en uitgestrekte bossen zijn nochtans cruciaal voor de biodiversiteit:
grote zoogdieren bijvoorbeeld moeten over een grote afstand kunnen
rondzwerven om voldoende voedsel en een partner te vinden. Door het
Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen in de praktijk te brengen, werkt het
ANB mee aan een groener en opener buitengebied.
© VLM

In 1997 publiceerde de Vlaamse overheid
haar Ruimtelijk Structuurplan: een
wetenschappelijk geschraagd plan van
hoe de schaarse ruimte in Vlaanderen het
beste gebruikt wordt. Een van de krachtlijnen
van het plan is dat natuur en bos
in het buitengebied alle ruimte moeten
krijgen. Met de natuur- en landbouworganisaties
werd afgesproken om de natuur
in ons gewest met 38 000 hectare
en het bos met 10 000 hectare te doen
groeien. Dat was het antwoord van de
Vlaamse overheid op negatieve evoluties
in het buitengebied, zoals versnippering
door bebouwing, achteruitgang van de
biodiversiteit …
AGNAS
Welke gebieden voor de landbouw herbevestigd
worden, en waar er ruimte is
voor natuurontwikkeling of bosuitbreiding,
gaat de Vlaamse overheid momenteel
na. Deze afbakening van landbouw-,
natuur- of bosgebieden, ook AGNAS
genoemd (kort voor ‘Afbakening van de
Gebieden van de Natuurlijke en Agrarische
Structuur’) wordt concreet door
de opmaak van de ruimtelijke uitvoeringsplannen
(RUP’s). Die vervangen de
bestaande gewestplannen en leggen de
bestemming van perceel tot perceel vast.
Ondanks alle inspanningen is het aantal
hectare natuur en bos in het buitengebied
de afgelopen jaren nog niet voldoende
toegenomen. Om de opmaak
van de uitvoeringsplannen te versnellen ,
richtte de Vlaamse Regering in mei 2010
een AGNAS-coördinatieplatform op.
Daarin zitten vertegenwoordigers van
verschillende ministeriële kabinetten,
administraties en natuur- en landbouworganisaties.
Met dit platform wil de
Vlaamse Regering het project meer slagkracht
geven. En meer garanties krijgen
dat de partners de beslissingen ook werkelijk
realiseren.
overleg voor een betere open ruimte
Eind 2010 keurde het coördinatieplatform het ‘gebiedsgericht programma
2011’ goed. Dat somt de acties op waarvoor het overleg in 2011 start. De natuur-
en landbouworganisaties in het coördinatieplatform hebben zich expliciet
achter de nieuwe aanpak geschaard. Via het overlegmodel hopen alle partners
de komende jaren samen te werken aan meer en betere open ruimte in Vlaanderen.
Lokale actoren
Het coördinatieplatform bestudeert voor
welke gebieden een uitbreiding van het
areaal bos en natuur via een RUP van
start kan gaan. De acties worden elk
jaar gebundeld in een ‘gebiedsgericht
programma’. Er is afgesproken dat voor
“ Voor elke zes hectare die als landbouwgebied
wordt herbevestigd komt er
één hectare bos- of natuurgebied bij.”
© VLM
elke zes hectare die als landbouwgebied
wordt herbevestigd, er één hectare bos-
of natuurgebied bijkomt.
Een planningsteam met leden van verschillende
administraties moet al deze
RUP’s voorbereiden. Dit team overlegt
intensief met de lokale besturen en middenveldorganisaties
(Boerenbond, VOKA,
UNIZO …). Naast de Afdeling Ruimtelijke
Planning, de Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling
en het Agentschap
Ruimte en Erfgoed, zetelt ook het ANB in
dit team. Voor bepaalde aspecten geven
de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) en
het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek
(INBO) specifieke ondersteuning.
Natuur en landbouw verenigd
In totaal moet het planningsteam voor
ongeveer 600 gebieden gewestelijke
RUP’s voor landbouw, natuur en bos
voorbereiden. Welke gebieden eerst worden
aangepakt, hangt nauw samen met
een aantal strategische projecten van de
Vlaamse overheid. Het beschermen van
onze regio tegen overstromingen, het in
stand houden van het Europese Natura
2000-netwerk en het realiseren van randstedelijke
groengebieden en stadsbosprojecten
zijn bijvoorbeeld prioriteiten.
Meer info:
liesbet.vanlaer@lne.vlaanderen.be
www.rsv.vlaanderen.be (rubriek
planningsprocessen)
beleId
11

12
de natuur als FilMdeCor
“Afwegen wat wel kan, en wat niet”
Voor een vurige liefdesscène of een bloedstollende achtervolging is een
onaangeroerd decor van natuur en bos niet mis. Alleen: aan dit mooie schouwspel
op het witte doek of televisiescherm gaat een opname vooraf, en die verloopt
voor de natuur niet altijd even rimpelloos. Verzoening tussen pellicule en pure
natuur is niet altijd mogelijk, maar vaak is een goed compromis dat wel. “De film
Frits & Freddy is voor een groot deel opgenomen in de Lommelse Sahara, die
deel uitmaakt van Bosland. Die toelating gaven we, onder specifieke voorwaarden
natuurlijk”, zegt Dries Gorissen van het ANB.
© Independent Films

De belangen van de filmproducent aan
de ene kant, en de natuurbeheerder aan
de andere zijn allesbehalve gelijklopend.
De eerste wil efficiënte, knappe shoots
en idyllische decors die de kijkers beroeren.
De tweede wil niet alleen gastvrij
zijn, maar tevens schade aan kwetsbare
natuur vermijden. Maar soms komen de
twee elkaar tóch tegen, en gaat dat met
het grootste respect gepaard.
Woestijn
Dries Gorissen: “Op vrijdagnamiddag
rinkelde hier de telefoon. Of we een geschikte
filmlocatie op een verlaten heidegebied
ter beschikking hadden? Al gauw
kwam de Sahara in Lommel in beeld. En
daarna is alles heel snel gegaan. De opnames
moesten enkele dagen later al
starten. Daarom hebben we vanuit het
ANB toen per telefoon met de Stad Lommel
(de eigenaar van het gebied, n.v.d.r.)
overlegd wat wel en niet mogelijk was.
De stad heeft deze afspraken de dag nadien
al doorgesproken met de productieploeg.”
“Als je voor het eerst in de Sahara komt,
begrijp je niet dat dit een stukje Vlaanderen
is. Het lijkt wel een uit een ander
continent overgewaaide miniwoestijn.
Dezelfde verbazing was er ook bij de
acteurs en de filmploeg. Vanuit die verwondering
groeide spontaan een groot
respect voor de omgeving. Uiteindelijk
zijn alle opnames doorgegaan in het
deel van de Sahara dat ook voor recreanten
toegankelijk is. Een minder kwetsbaar
deelgebied waar altijd wel beweging is.”
Bosland
“We stelden ook als voorwaarde dat de
hele filmploeg - de regisseur, maar ook
alle acteurs -, zou worden rondgeleid
in het gebied. We wilden immers heel
duidelijk maken dat ze een film zouden
opnemen in een van de meest uitzonderlijke
natuurgebieden van Vlaanderen.
Waar heel bijzondere planten en dieren
voorkomen, die zelfs internationaal
echt zeldzaam zijn – ik noem ze vaak de
pandaberen van Vlaanderen. Met Peter
Van Den Begin, Tom Van Dyck, Tania
Kloek … in mijn kielzog door het domein:
dat maak je natuurlijk niet iedere
dag mee. Maar iedereen was oprecht
“Met Peter Van Den Begin, Tom Van Dyck, Tania
Kloek … in mijn kielzog door het domein: dat
maak je natuurlijk niet iedere dag mee. Maar
iedereen was oprecht geïnteresseerd.”
“heldere afspraken tussen
filmploeg en beheerder”
Filmen in natuur- of bosgebied: het ANB wikt en weegt of het kan. An Wouters
van het ANB in Antwerpen: “Een tijd geleden komt hier een eenvoudige vraag
binnen. FC De Kampioenen zoekt een vijver voor een scène met drie acteurs,
tot aan hun middel in het water. We bespreken het plan met de regiobeheerder
en de boswachter. Uiteindelijk beslissen zij: is er geen of niet te veel schade,
vallen de draaidagen buiten het broedseizoen, …? Dan bekijken we wat mogelijk
is.”
“Achteraf gezien, lijkt ‘drie acteurs in een vijver’ alleen maar eenvoudig. Want
de boswachter trok grote ogen toen hij zag hoeveel entourage daarbij kwam
kijken: de filmploeg, de regie, de catering, … Dat zorgt voor behoorlijk wat
beweging in de buurt van die vijver. Daarom blijft de boswachter permanent
op post – tijdens deze en andere opnames – om te helpen en een oogje in het
zeil te houden. Vóór de opnames spreken de (film)ploeg en de boswachter met
elkaar. Samen maken ze duidelijke afspraken. Over de plaats waar ze mogen
staan én de plekken waar niemand mag lopen. Heel concrete dingen zoals: ‘Je
mag alleen van op de weg filmen.’ Alleen zo weet iedereen hoever ie kan gaan
zonder schade aan te richten. Mocht er toch iemand in de verleiding komen,
dan herinnert de boswachter aan de afspraken. Maar hij helpt evengoed met
poorten en slagbomen op tijd te openen. Of hij geeft suggesties als de ploeg
daarnaar vraagt. Voor al die extra inspanningen vragen we een vergoeding.”
© Ruud Vangestel
reportage
13

14
ingezoomd
De Sahara in Lommel doet zijn naam alle eer aan: de grote zandvlakte lijkt
wel een miniatuurwoestijn. De natuur die er leeft, heeft zelfs trekjes van die
immense en kurkdroge vlakte. Het contrast met de nabij gelegen waterplassen
- het zijn voormalige zandgroeves - maakt dit gebied tot een speciale plek.
Berken- en dennenbossen liggen als een zoom rond de open zandvlakte en
waterplassen. Het gebied is erg kwetsbaar. Delen ervan zijn daarom afgesloten,
daar krijgt de natuur voorrang. Het gedeelte aan de grote waterplas is wel
toegankelijk. In de zomer kan het er erg druk zijn, maar gedurende de rest van
het jaar én in de vroege ochtend en avond heerst er een zalige rust.
Natuur? Vorig jaar bracht Natuurpunt tijdens de actie ‘Levend Zand’ de biodiversiteit
in de Sahara en de naburige Maatheide in kaart. In de Sahara alleen
werden 580 soorten aangetroffen, waaronder verschillende Rode-Lijstsoorten.
Vooral voor geleedpotigen zoals grote oorworm en dikkoploopkever is
het op het eerste zicht doodse gebied een echte levensader.
Weten wat er nog meer werd aangetroffen? www.waarnemingen.be (project
Levend Zand)
Wandelen? In de Sahara liggen twee bewegwijzerde wandelroutes van 4 km
(oranje route) en 7 km (rode route). Starten doe je aan evenementenhal De
Soeverein, Sportveldenstraat in Lommel.
Meer info: www.bosland.be
© Monique Bogaerts

“Dit was het desolate,
heideachtige gebied
waar we de sfeer van
niemandsland konden
vastleggen! Je gelooft
hier amper nog dat je in
België bent.”
geïnteresseerd . Tijdens de wandeling zag
je het respect nog groeien.”
De Sahara ligt in Bosland, waar het ANB
samen met de gemeenten Hechtel-Eksel,
Overpelt en Lommel het grootste bos
van Vlaanderen realiseert. “Op het grondgebied
van deze drie gemeenten liggen
zesduizend hectare bos die we ecologisch,
economisch en sociaal opwaarde-
ren. We werken hard om de natuurwaarden
te verbeteren en werken nieuwe
educatieve projecten uit. Het bos moet
straks niet alleen uitgroeien tot een ecologisch
waardevol gebied, we willen het
project ook toeristisch in de kijker zetten.
Met een uitgebreid wandel- en fietsaanbod
bijvoorbeeld, en avontuurlijke doewandelingen
voor kinderen.”
“In de voorwaarden om te mogen filmen,
stond ook dat de ploeg zou helpen om
het Bosland-project onder de aandacht
te brengen. En dat hebben ze ook gedaan.
Tijdens interviews spraken de acteurs
hun bewondering uit voor dit stuk
natuurpracht. Bekende mensen die onze
zaak promoten – de bescherming van
en de bewustwording rond een groots
bosgebied –, dat was voor ons een ge-
“Als de uitzonderlijke waarde van het gebied
hierdoor extra aandacht krijgt, is deze
samenwerking ook voor het grootste bos van
Vlaanderen een goede zaak.”
© Ruud Vangestel
zonde ruil. We hopen ook op een verdere
samenwerking om het gebied blijvend
de aandacht te geven die het verdient.”
Niemandsland
Marc Punt van Independent Films: “Twee
dagen voor de opnames zouden starten,
zaten we met een gigantisch probleem.
De filmlocatie die we eerst op het oog
hadden, was plots geen optie meer. Alles
was ingepland, dus moesten we razendsnel
op zoek naar alternatieven. We kwamen
de Sahara op het spoor via internet,
we zijn een kijkje gaan nemen en waren
meteen verkocht. Dit was het desolate,
heideachtige gebied waar we de sfeer
van niemandsland konden vastleggen!
Je gelooft hier amper nog dat je in België
bent. Via Ivan Bynens, het diensthoofd
Milieu en Natuur van de stad Lommel
kwamen we bij de mensen van het ANB
terecht.”
“Na de opnames hebben we het domein
verlaten zoals we het gevonden hebben:
dat was de afspraak. En dat is toch even
plannen. Want op de set bouwden we
twee huizen met een weg én verlichting.
Zonder de omgeving te beschadigen,
reden we alles met één tractor naar zijn
bestemming. Een week na de opnames
was daar niets meer van te zien. De verantwoordelijken
van het ANB en de stad
bezochten de set geregeld en volgden
het filmproces intensief, om te kijken of
we ons wel aan de afspraken hielden. We
zijn zeer content dat we uitgerekend hier
hebben mogen filmen. Het snel reageren
op onze vraag, de duidelijke afspraken en
de vlotte samenwerking: het was voor
ons allemaal een grote meevaller.”
reportage
15

MIjn job In de natUUr
16
Van Bits &
Bytes naar
PlaGGen &
KaPPen
Op een dag vind je de job van je leven en dan ben je
weg natuurlijk! In een vorig leven was Bruno Rutten
als informaticus aan de slag bij een Amerikaanse
multinational. Vandaag werkt hij als ploegbaas bij de
sociale werkplaats De Winning in Limburg, waar hij in
opdracht van onder meer het ANB natuurbeheerwerken
uitvoert. “Een grote verandering, maar een verademing.”
Bruno Rutten, 45 jaar, is van vele markten
thuis. Hoewel hij van opleiding licentiaat
vertaler is, ging hij na zijn studies aan de
slag in de sociale sector, als begeleider
van jongvolwassen meervoudig gehandicapten.
Vier jaar later koos hij voor een
loopbaan als informaticus. Zeven jaar
deed hij deze job, eerst nog als helpdeskmedewerker,
daarna als teamleider.
“Ik werkte bij een groot Amerikaans concern.
Op den duur werd je een nummer.
Er kwam geen waardering en dan verdwijnt
de arbeidsvreugde gaandeweg.
Als je je luidop afvraagt “Waar doe ik het
nog allemaal voor?”, dan weet je dat het
tijd is voor een nieuwe uitdaging. En zo
kwam ik uit bij mijn eerste liefde: de natuur.”
De Winning
Voor Bruno Rutten is het ideale vakantieconcept
rondzwerven in bos en groen.
Het natuurleven zit in hem. “Ik dacht:
door een job in de groene sector te zoeken,
kan ik elke dag met een vakantie-
gevoel gaan werken. Voldoende kennis
had ik niet. Om die broodnodige theorie
op te doen heb ik eerst twee jaar lang
de ene cursus na de andere gevolgd bij
Inverde. Natuurbeheer, waterbeheer,
veldvegetatiekunde, omgaan met grote
grazers, noem maar op. Met als hoogtepunt
natuurlijk Bosbouwbekwaamheid,
de boswachtercursus. Ook behaalde ik
mijn diploma Landbouw- en Natuurgids
bij het Centrum voor Natuur- en Milieueducatie.”
Met een voorraad vorming op zak zocht
Rutten de praktijk op. Na één jaar als natuurarbeider
bij het Turnhoutse Natuurwerk
vzw werkt hij nu als monitor (zeg
maar ploegbaas) voor Groenwerk vzw
in Genk. Dat is een dochter-vzw van De
Winning, een sociale-economiebedrijf.
“Mijn ploeg bestaat uit mensen die het
in het leven wat moeilijk gehad hebben.
Samen voeren we werken uit die de
natuur een stuk vooruithelpen. Aanvankelijk
was dat vooral maaien en afrasteringen
plaatsen, soms zelfs wieden. Maar
bruno rutten (45)
• Eerst: informaticus bij
multinational
• Switch: schoolde zich om
tot ploegbaas in de groene &
sociale economie
intussen staat ons werk uitsluitend in het
teken van de biodiversiteit. Zo voeren we
grootschalige Amerikaanse vogelkersbestrijdingsprojecten
uit (van meer dan 100
hectare), mede onder supervisie van het
ANB. We verzamelen autochtone zaden
en bessen in opdracht van de Limburgse
Regionale Landschappen in het kader
van het ’Plant van Hier’-project. Dat autochtone
bosplantsoen planten we hier
in de streek ook massaal aan. Ook hiervoor
werken we nauw samen met het
ANB.”
Derde keer, goeie keer?
Zijn nieuwe leven bevalt Bruno wel: “Ik
weet dat ik vroeger mijn carrière al meer
dan eens helemaal overhoop heb gegooid,
maar nu heb ik echt mijn draai
gevonden. Van job veranderen zie ik me
niet meer snel doen. Daarvoor doe ik het
veel te graag. En bovenal is de werkomgeving
als nergens anders. Het enige
waar ik spijt van heb, is dat ik hier niet
eerder aan gedacht heb.”
©Tom Linster

nieuWe CenterFold:
natura 2000
wat is natura 2000?
In Natura 2000, het grootste netwerk
van natuurgebieden ter wereld, nemen
alle lidstaten van de Europese Unie
maatregelen om de Europese soorten
en hun leefplekken duurzame kansen te
geven. Daarbij laten ze zich leiden door
de instandhoudingsdoelstellingen of
kortweg natuurdoelen. Deze mikken op
een betere bescherming van de soorten
uit de Vogel- en Habitatrichtlijn.
wat zijn de
natuurdoelen?
De Vlaamse Regering heeft de gewestelijke
natuurdoelen (G-IHD) voor Vlaanderen
al goedgekeurd. Die geven weer
wat in het totaal in Vlaanderen nodig is
om de bedreigde Europese soorten en
habitats een veilige toekomst te geven.
Hoeveel broedparen van een bepaalde
vogelsoort, welke oppervlakte van een
bepaald habitat … De G-IHD worden
vervolgens verder vertaald naar specifieke
natuurdoelen (S-IHD) voor de
verschillende Natura 2000-gebieden.
Deze geven aan welk aandeel van het totale
doel voor Vlaanderen ieder Natura
2000-gebied voor zijn rekening neemt.
wat gebeurt er
vandaag?
Over de omzetting van G-IHD naar S-
IHD voert het ANB een breed overleg.
Per Natura 2000-gebied, met alle gebruikers
en actoren die daar aanwezig
zijn: landbouwers, natuurverenigingen,
bedrijven, jagers, de recreatiesector,
de landeigenaars … Lokale factoren en
maatschappelijke gevoeligheden krijgen
zo hun plaats. Vandaag zit Natura 2000
volop in de fase van dit lokale overleg.
Het is onmogelijk om het overleg in
alle gebieden tegelijk te voeren, daarom
wordt er in stappen gewerkt.
Begin 2010 is het ANB gestart met het
overleg voor acht gebieden, waaronder
het Zoniënwoud en de Kalmthoutse Heide.
In december 2010 startte een tweede
reeks van overlegmomenten voor onder
meer het Hallerbos, de Bosbeekvallei en
de Fortengordel rond Antwerpen.
Natura 2000 beschermt
in Vlaanderen 107
Europese soorten, waarvan
4 plantensoorten, 65
vogelsoorten en 38 andere
diersoorten. Voortaan prijkt
op de middenpagina van
Spoorzoeker een van de
zeldzame Europese soorten
die ook in Vlaanderen extra
bescherming krijgen.
en straks?
Wanneer de specifieke natuurdoelen
zijn goedgekeurd, komt er voor elk Natura
2000-gebied een draaiboek: het
gebiedsplan. Daarin zal staan hoe de
natuurdoelen voor dat gebied gehaald
kunnen worden, en wie voor welke
maatregelen verantwoordelijk is.
Meer info over Natura 2000 vind je op
www.natuurenbos.be/natura2000
En verder … laten we de beelden spreken.
natUra 2000
17

18
boomkikker voelt het verschil
Nauwelijks enkele centimeters groot, is de boomkikker ongetwijfeld de meest
fotogenieke kikkersoort van het land. Maar tegelijk is hij een sterk bedreigde
diersoort. Je treft hem nog maar op enkele plaatsen aan, zoals vlak bij het Zwin,
en in en nabij het vijvergebied van Midden-Limburg. Ook op andere plekken in
Europa duikt de boomkikker nog maar zelden op: reden waarom hij in Natura
2000 bescherming krijgt.
Goed nieuws is er ook: door een samenwerking van Natuurpunt, het Limburgs
Landschap en het ANB klom de boomkikker in Limburg de laatste jaren stilaan
uit een dal. Dat ging van 400 mannetjes in 2007 tot meer dan 1000 vandaag.
Met dank aan de tientallen poelen, die de boomkikker met financiële steun
van de provincie kreeg toebedeeld. Helder water is voor de boomkikker immers
onmisbaar om zich voort te planten. Alertheid blijft voor deze kikkersoort
geboden. Zijn opleving in Limburg maakt alvast zonneklaar dat goed gekozen
maatregelen écht het verschil kunnen maken.

natUra 2000
© Bart Heirweg
19

20
Het laBoratoriuM
Van Moeder natuur
Beter goed gejat dan slecht bedacht: dat zou het levensmotto kunnen
zijn van de Amerikaanse biologe Janine Benyus. Zij gaat al sinds de jaren
1990 op zoek naar duur- en leerzame oplossingen uit de natuur, om er
milieuvriendelijkere producten of procedés mee te ontwikkelen. Met haar
pionierswerk ligt Benyus aan de basis van de biomimetica of biomimicry.
Een nieuwe wetenschap die de beste ideeën in de natuur tracht na te
bootsen om menselijke problemen op te lossen. Leentjebuur bij de natuur:
Spoorzoeker zocht enkele knappe vondsten op.
het idee
De natuur van vandaag is het resultaat van vier miljard jaar evolutie, ontwikkeling
en perfectionering. Fossielen zijn ‘mislukkingen’. De dieren, planten en
microben die vandaag leven, zijn de volmaakte ingenieurs. Zij hebben reeds
uitgevonden wat werkt, wat geschikt is en wat het leven op aarde doorstaat.
Kijk naar de natuur en naar de oplossingen die zij heeft bedacht! Dat leert ons
de biomimetica - een samentrekking van de Griekse woorden ‘bios’ (leven) en
‘mimesis’, wat nabootsen betekent.
De ijsvogel: een neus voor innovatie
Een van de bekendste toepassingen van
de biomimetica is het nieuwe ontwerp
van de Shinkansen, de Japanse hogesnelheidstrein.
Oorspronkelijk vertraagde
deze trein bruusk: dat zorgde voor een
oorverdovend lawaai, telkens wanneer
hij een van de vele tunnels op de lijn
Tokyo -Osaka binnenreed. Een logisch,
maar heel vervelend gevolg van het
drukverschil buiten en binnen de tunnel.

Een nieuwe neus zou kunnen helpen.
Maar hoe moest die er uit zien?
Een ingenieur en gepassioneerd vogelliefhebber
vroeg zich af hoe dieren die
met vergelijkbare omstandigheden te
maken krijgen, zich hebben aangepast.
Hij richtte zijn onderzoek op ijsvogels.
Die worden bij het duiken tegen hoge
snelheid ook geremd door de bruuske
overgang tussen twee omgevingen:
lucht en water. De spitse vorm van hun
snavel blijkt een technologisch hoogstandje
van de natuur. De snavel van een
ijsvogel is namelijk zo gebouwd dat de
weerstand in de lucht en het water minimaal
is. De ingenieur hertekende de
locomotief van de hst zo, dat die op de
kop van een ijsvogel leek. De nieuw ontworpen
trein maakt veel minder lawaai,
rijdt 10 % sneller en verbruikt 15 % minder
energie.
De lotus: wassen zonder schrobben
De bladeren van de lotus groeien dan
wel in de modder, ze ogen altijd kraaknet.
Dat heeft te maken met de microscopische
structuur van hun oppervlak.
De bladeren zijn bedekt met voor het
oog onzichtbare oneffenheden. Die zorgen
ervoor dat het water er in druppels
op blijft liggen en geen laagje vormt.
Omdat de bladeren iets afhangen, lopen
de druppels er gemakkelijk af. Daarbij
voeren ze al het stof van op het blad met
zich mee. Een lichte bries is voldoende
om de bladeren schoon te blazen.
Door die structuur te kopiëren, zijn ont-
werpers erin geslaagd om zelfreinigende
ruiten, gevelpleisters en autoverf te maken.
Het hoeft alleen maar te regenen
en het water spoelt het glas schoon. Er
is ook al een zelfreinigende dakpan op
de markt gebracht, die werkt volgens het
principe van het lotusblad.
Spinrag: sterker dan staal,
beter voor het milieu
De wetenschap investeert volop in de
zoektocht naar duurzame materialen.
Hulp komt daarbij uit onverwachte hoek:
de spinnenwereld. Spinrag is namelijk zo
stevig, dat het veertig keer het gewicht
van een spin kan dragen. Het is zelfs vijf
keer sterker dan staal. De spin heeft alleen
maar voedsel in de vorm van vliegjes
nodig om spinrag te produceren. Bovendien
ontstaat er bij de ‘fabricage’ geen
restafval en kan spinrag makkelijk gerecycleerd
worden. Er loopt momenteel een
onderzoek om synthetische spinnenzijde
op massale schaal te produceren. Als dat
lukt, denken wetenschappers het lichtste
en sterkste bouwmateriaal ter wereld te
hebben uitgevonden.
Koolstofdioxide: van probleem-
naar bouwstof
De CO 2 -uitstoot is een van de belangrijkste
oorzaken van het broeikaseffect.
Planten en dieren die schelpen maken,
vangen CO 2 op en gebruiken het als
bouwsteen. Naast calcium in het water
en carbonaten, is CO 2 immers het derde
hoofdingrediënt van calciumcarbonaat,
het basisbestanddeel van een schelp.
Op dit moment zijn er al bedrijven die
met behulp van de basisprincipes van
biomimicry CO 2 afvangen en gebruiken
voor de productie van beton. Waar vroeger
voor elke ton cement 1 ton koolstofdioxide
werd uitgestoten, wordt met
deze techniek per ton cement een halve
ton CO 2 opgeslagen … Met dank aan het
recept van de schelpdieren.
Water uit nevel
In de Namibische woestijn regent het zo
goed als nooit. Alleen in de dikke ochtendmist
waait er wel eens wat vocht
voorbij. De kever Stenocara die in dat
onherbergzame gebied woont, haalt zijn
drinkwater uit de lucht. Op zijn achterlijf
liggen er kleine bobbeltjes, die als een
magneet voor water werken. Een aantal
bouwbedrijven en architectenbureaus
wil nu de techniek van dit kleine beestje
toepassen op de façades van gebouwen,
om water uit mist te halen. Voorlopig nog
toekomstmuziek, maar de eerste resultaten
zijn veelbelovend.
Meer voorbeelden vind je op
www.biomimicry.net
natUUr en wetensChap
21

22
Spoorzoeker
laat het Internationaal
Jaar van de Bossen niet
zomaar voorbijgaan.
Een jaar lang zetten we
in elke editie een ander
bostype in de kijker. Het oud
bos bijt – hoe kan het ook
anders – de spits af.
Oude bOssen,
rijke bOssen
In een dichtbevolkt gebied als Vlaanderen draagt elke vierkante meter
wel sporen van de mens. Echte oerbossen, zoals in Zuid-Amerika, Afrika
of dichterbij, zoals in Polen en Rusland, komen hier dan ook nergens
meer voor. Toch zijn er hier en daar in Vlaanderen nog wel resten van
oude bossen te vinden. Ze dragen vaak de rijke biodiversiteit van hun
voorouders in zich mee.
© Patrick Huvenne

hoe oud is oud?
Natuurlijke oerbossen van duizenden of
miljoenen jaren oud komen niet meer
voor in Vlaanderen. We spreken in onze
streken al van een ‘oud bos’ als het sinds
de laatste 230 jaar onafgebroken bos is
geweest. Het jaar 1780 wordt gebruikt
om oude bosgebieden aan te duiden.
Dat komt omdat de oudste gebiedsdekkende
informatiebronnen over grondgebruik
in Vlaanderen, de Ferraris-kaarten
(genoemd naar de ontwerper ervan:
Graaf de Ferraris) rond deze tijd gemaakt
zijn.
restanten van
het kolenwoud
De grootste oppervlakten oud bos
in Vlaanderen zijn restanten van het
Kolenwoud, dat vroeger Midden-
België bedekte. Het ontstond zo’n
10.000 jaar geleden na de laatste ijstijd.
Overblijfselen van het Kolenwoud zijn
de bosgebieden rond Brussel, waaronder
het Zoniënwoud en het Hallerbos, en het
Violette schallebijter
De violette schallebijter is een opvallende
loopkever, die zich prima thuis voelt in
oud bos. Net zoals heel wat andere grote
loopkevers, is ook de schallebijter ongevleugeld
en verplaatst zich daardoor niet
gemakkelijk. Deze loopkevers zijn dus
eigenlijk gebonden aan het bos, en verdwijnen
doorgaans tijdens lange periodes
van ontbossing. Ze hebben achteraf veel
tijd nodig om jonge bossen via houtkanten
opnieuw te veroveren.
© Bernard Van Elegem
Meerdaalwoud in Leuven. Andere oude
bossen in Vlaanderen zijn een pak kleiner
en komen verspreid over Vlaanderen
voor.
oude bossen,
jonge bomen?
De ouderdom van een bos zegt niets
over de leeftijd van de bomen. Zo is
het Hallerbos een oud bos met jonge
bomen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog
liet de Duitse bezetter bijna alle grote
bomen kappen en werd het bos ei zo
na verwoest. Tussen 1930 tot 1950 werd
een groot deel van het bos opnieuw
aangelegd. Jarenlang hakhoutbeheer,
waarbij het bos periodiek gekapt wordt
en de stronken daarna opnieuw kunnen
uitlopen, heeft ervoor gezorgd dat het
bos continu verjongde. Toch wordt het
Hallerbos als ‘oud’ aanzien: het was door
de eeuwen heen immers steeds bos, en
kende nooit een ander gebruik.
In Vlaanderen komen ook échte oude
bossen met zeer oude bomen voor: het
Zoniënwoud bijvoorbeeld. Kathedralen
Eenbes
© Lars Soerink
Een typische inheemse oud-bosplant is de
zeldzame eenbes. De soort is gemakkelijk
herkenbaar aan de vier brede langwerpige
bladeren die in een kransje staan. In
het midden van die krans verschijnt in de
lente een merkwaardig groen gekleurde
bloem. Na de bloei wordt het een giftige,
donkerblauwe bes.
van bomen wisselen af met dode exemplaren.
De grote hoeveelheden dood
hout zijn een weldaad voor honderden
soorten zwammen en insecten. Verspreid
in het oude bos komen ook open
plekken voor. Die zijn rijk aan licht en geven
jonge bomen opnieuw een kans.
voorjaarsbloeiers
en oud bos
Wat alle oude bossen gemeenschappelijk
hebben, is hun intacte bodem, die
nooit werd verstoord. Het onafgebroken
gebruik als bos zorgt vaak voor een
rijke flora. Voorjaarsbloeiers zijn typisch
voor oud bos en komen soms uitbundig
voor in bossen waar eeuwenlang aan
hakhoutbeheer werd gedaan. Ook de
bodemgesteldheid bepaalt welke soorten
voorkomen. Voorjaarsbloeiers zijn
bijvoorbeeld heel nadrukkelijk aanwezig
in de Vlaamse Ardennen. Typische oudbosplanten
zijn bosanemoon, wilde hyacint,
daslook en eenbes.
Middelste bonte specht
Hoe ouder het bos, hoe meer de middelste
bonte specht zich in zijn nopjes
voelt. De laatste jaren is deze specht aan
een opmars bezig. In de oude eikenbossen
van Meerdaal en Zoniën worden nu
steevast broedparen waargenomen. Maar
ook in de Voerstreek en de bossen van de
Vlaamse Ardennen komt deze soort meer
aan zijn trekken.
© Bernard Van Elegem
jaar van de bossen
23

24
Vissen tellen
oP Het alBertKanaal
Kaarsrechte waterwegen die binnenland en zee met elkaar verbinden: kanalen
zijn zowat de autostrades van de scheepvaart. Dat ze economisch gezien van
groot belang zijn, staat vast. Maar zijn ze ook levensvatbaar? Het ANB zocht
het uit aan de hand van een visstandonderzoek in de Haven van Antwerpen,
op het Albertkanaal en het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten.
1 WAT IS EEN
VISSTANDoNDErZoEK?
Een visstandonderzoek laat toe om de
visstand of de totale populatie vissen in
een watersysteem in kaart te brengen.
Belangrijk, want de visstand is een goede
graadmeter voor de ecologische staat
van een waterloop, een vijver, enzovoort.
Zulke onderzoeken leveren bovendien
interessante informatie op voor de hengelsport
en het beheer van de visstand.
Concreet zoekt men in dit onderzoek antwoorden
op vragen zoals welke en hoeveel
vissoorten er in de waterlopen leven,
wat de verhouding is tussen jonge en oude
vissen, … Tot nu toe was er nog maar
weinig onderzoek verricht in havens en
grote kanalen. Wetenschappers richtten
zich vooral op kleinere en natuurlijke
waterlopen. Het visstandonderzoek van
het ANB is het eerste dat de zogenaamde
kunstmatige watersystemen op zo’n grote
schaal heeft onderzocht.
2 WIE HEEFT MEEGEHoLpEN?
Het ANB, verantwoordelijk voor de visserij
in Vlaanderen, is de opdrachtgever van
het visstandonderzoek. Om wetenschappelijk
gefundeerde uitspraken te kunnen
© ANB

doen, heeft het ANB een beroep gedaan
op Nederlandse beroepsvissers voor de
bemonstering. Zij zijn in eigen land al
langer vertrouwd met dit soort onderzoek
en kennen de methodiek door en
door. Via fuiken, sonar, sleepnetten en
elektrovisserij (enkel gebruikt in de oeverzone)
hebben ze op verschillende
locaties een aantal hectare afgevist. Het
gespecialiseerde onderzoeksbureau Vis-
Advies stond in voor de wetenschappelijke
analyse van de visstand in de Haven
van Antwerpen en het Albertkanaal. Het
milieuadviesbureau Tauw analyseerde de
gegevens voor het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten.
Een stuurgroep met onder
meer het ANB, de waterbeheerders
en provinciale visserijcommissies begeleidde
het onderzoek.
3 WELKE ZIJN DE rESuLTATEN?
Uit het onderzoek blijkt dat vooral de
biomassa in de Vlaamse kanalen teleurstellend
is: het aantal kilogram vis per
hectare. Het Albertkanaal ‘spant de kroon’
met gemiddeld amper 10 à 15 kilogram
per hectare. Terwijl je hier minstens 200
à 300 kilogram per hectare zou mogen
verwachten. Wellicht als gevolg van de
drukke scheepvaart en de harde betonnen
oevers zijn hier slechts een tiental
soorten gevangen. Voor de Haven van
Antwerpen en het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten
is het rapport iets gunstiger.
In de Haven van Antwerpen, waar
zowel zoet- als zoutwatervissen zich thuis
voelen, zijn 16 soorten geteld (blankvoorn,
brasem, paling, bot, snoekbaars,
haring,…). De biomassa schommelt hier
tussen 50 en 80 kilogram per hectare.
Het kanaal Dessel-Turnhout-Schoten, dat
het minst druk wordt bevaren, scoort het
best met 17 soorten en gemiddeld 205
kilogram per hectare.
4 WAT IS DE WAArDE
VAN HET oNDErZoEK?
Een visstandonderzoek in Vlaamse kanalen
is op deze schaal nooit eerder uitgevoerd.
Voor het eerst is nu aangetoond
hoeveel en welke vissen in de haven en
de kanalen leven. Bovendien beschikt
het ANB met dit onderzoek over een nulmeting,
waartegen het latere studies en
maatregelen kan afwegen. Het ANB zal
de resultaten ook gebruiken om waterbeheerders
te stimuleren om visvriendelijke
maatregelen te treffen. Denk maar
aan het aanleggen van vispaaiplaatsen
en natuurvriendelijke oevers.
Heel wat vissoorten liggen in de lappenmand, andere herstellen zich langzaamaan.
Zo boekt de brasem een opvallende vooruitgang, terwijl het de
snoek heel wat minder goed gaat. Spoorzoekers NatuurBarometer zoekt
uit waarom.
Algemene
kenmerken
Heeft het moeilijk:
DE SNoEK
• Tot 125 centimeter lang
• Tot 25 kilogram
• Voornamelijk in zoet water
• Roofvis
Voortplanting Om eitjes af te zetten hebben
snoeken waterplanten
nodig. In kunstmatige
watersystemen groeien er
hiervan te weinig.
Jacht
Voedsel
Verspreiding
Eigenaardig!
© Rollin Verlinde
natuurbarometer
De snoek jaagt op zicht en
heeft dus helder water nodig.
Door de drukke scheepvaart
en bodemwoelers is
het water hem te troebel.
In kanalen leven er te weinig
(grote), roofbare vissen.
Er zijn weinig tot geen
exemplaren geteld in het Albertkanaal
en de Haven van
Antwerpen. In het Kanaal
Dessel-Turnhout-Schoten is
de situatie beter. Maar daar
is dan ook snoek uitgezet.
Het gebrek aan waterplanten
(schuilplaatsen) in
kanalen en havens doet dat
jonge snoeken ten prooi vallen
aan kannibalisme.
© Rollin Verlinde
Aan een opmars bezig:
DE BrASEM
• Tot 70 centimeter lang
• Tot 6 kilogram
• Ook in brak water
• Bodemvis, karperachtige
De brasem stelt geen hoge
eisen: ze kan haar eieren
zowat overal afzetten. Zelfs
op stortstenen of zwerfvuil.
De brasem kan het leven
in zeer troebel water aan.
Meer nog: hij is ook zelf een
bodem woeler.
De brasem is minder kieskeurig.
Deze vis eet zowat
alle kleine levende organismen
die hij tegenkomt.
Brasem is overal geteld. Uitgedrukt
in biomassa was het
vaak de belangrijkste vis.
De brasem kan door z’n
eigen succes voedseltekort
veroorzaken. Er treedt dan
dwerggroei op.
vInger aan de pols
25

26
Het Maria HendriKaParK:
KoninGin der ParKen
Oostende: dan denk je aan zon, zee en strand, het
Kursaal, de Wellingtonrenbaan, het Domein Raversijde,
de zanger Arno … Minder bekend is dat de koningin
der badsteden ook een van de mooiste parken van
Vlaanderen heeft: het Maria Hendrikapark. Met
financiële steun van het ANB en onder impuls van de
stad Oostende onderging dit park, op een zucht van het
stadscentrum, een ware metamorfose.
© Kristine Daem

Elke rechtgeaarde Oostendenaar noemt
het steevast ’t Bosje. De officiële naam
van de groene Oostendse long is het
Maria-Hendrikapark, naar de vrouw van
koning Leopold II. De grote bezieler van
het park was dan ook niemand minder
dan koning Leopold II zelf. Hij nam eind
negentiende eeuw de bekende Duitse
landschapsarchitect Eduard Keilig (die
ook het Ter Kamerenbos uittekende) onder
de arm. Op basis van zijn schetsen en
tekeningen werd het park tussen 1888
en 1892 aangelegd. Maar het zou niet
lang de grandeur uitstralen die van een
koninklijk park verwacht kan worden. Na
de eeuwwisseling gebeurde er aan het
park een tijdlang nauwelijks iets. Sinds de
Tweede Wereldoorlog liet het zelfs een
verloederde indruk na. Wanneer in 2000
de Oostendenaars bevraagd worden
over wat ze graag zouden zien veranderen
in hun stad, scoort de renovatie van ‘t
Bosje’ tot niemands verbazing hoog.
Disney
Sindsdien heeft de stad Oostende een inhaalbeweging
gemaakt die mag gezien
worden. Tussen 2003 en 2006 onderging
het Maria-Hendrikapark een grondige
renovatie, volgens de principes van het
Harmonisch Parkbeheer. Nieuw aange-
dag van het park:
‘meer groen, ‘t zou deugd doen!’
De lente is in het land, en dat betekent
dat er weer een frisse editie (de 21e alweer!)
van de Dag van het Park voor de
deur staat. Dit groenste evenement van
Vlaanderen - met een niet te missen aanbod
van wandel- en fietstochten, buurtpicknicks
en andere activiteiten - gaat
door op zondag 29 mei. Het centrale thema
is de heilzame werking van de natuur
op de mens. Of kortweg: ‘Meer groen, ’t
zou deugd doen!’. Studies tonen immers
aan dat groen een kalmerende werking
heeft en de stress verlaagt. Dat een groene
omgeving uitnodigt om (meer) te bewegen,
en dat bomen en struiken helpen
om luchtverontreiniging tegen te gaan.
Volg de Dag van het park op www.facebook.com/dagvanhetpark voor info,
foto’s en filmpjes. Klik op ‘vind ik leuk’ en laat je vrienden kennismaken met
Dag van het park 2011!
Meer info: www.dagvanhetpark.be
“In de negentiende eeuw was het park
er enkel voor ‘the rich and famous’,
vandaag voelt iedereen er zich thuis.”
legde paden loodsen wandelaars, joggers
en fietsers door het park. Hoofdtoegangen
verbinden de groene long met
het stadscentrum. Speelzones en ligweiden
lachen de wandelaars toe. En op het
vernieuwde speelplein gaan kinderen
urenlang uit de bol. Op en rond de Koninginnevijver
is het heerlijk toeven. Vissen
tussen de bomen, ronddobberen op
een bootje of waterfiets: het kan hier allemaal.
Zittreden, ligweiden, picknicktafels
en een evenementenweide maken deze
ontmoetingsplek compleet. Het absolute
pronkstuk is de lange voetgangers- en
fietsbrug over de Koninginnevijver. Het
hele plaatje lijkt zo weggelopen uit een
Disneyfilm.
De herinrichting werd doordacht aangepakt.
Landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen,
biologen, communicatiedeskundigen:
allemaal zaten ze mee
aan de tafel. De inwoners van Oostende
werden tijdens de renovatie op de hoogte
gehouden en gehoord via brochures,
overlegmomenten en rondleidingen.
Dankzij de samenwerking tussen verschillende
stadsdiensten en de ideeën
van de bevolking spitste de herinrichting
zich toe op een multifunctioneel gebruik:
voor elk wat wils, met zowel ruimte voor
ontspanning en park, als plaats voor natuur.
In de negentiende eeuw was het
park er enkel voor ‘the rich and famous’,
vandaag voelt iedereen er zich thuis:
jong of oud, Oostendenaar of kusttoerist.
In goede banen
In de buurt van de Konijnenvijver voelt
de natuur zich in zijn nopjes. In dit deel
van het park worden bezoekers letterlijk
in goede banen geleid, over verhoogde
vlonderpaden. De natuurlijk aangelegde
oevers, het bos en de grasweiden worden
ecologisch beheerd. Dood hout mag
blijven liggen. Een houtril, waar heel wat
kleine dieren schuilgaan, omgeeft een
groot stuk van deze zone. Ook de derde
vijver van het park, De Spiegelvijver,
spreekt tot de verbeelding. Hier voert de
traditionele parkaanleg de boventoon.
Rond het meer ligt een immense border
van vaste planten en heesters: een knipoog
naar de oorspronkelijke ‘arabesque
de sable’ (een border met sluiers van kiezelsteentjes).
De vaste planten sterven
af in de winter, maar komen in de lente
opnieuw tot volle bloei: een adembenemend
zicht.
Mooiste plekje
Het Maria Hendrikapark trekt meer bezoekers
dan ooit tevoren. En er zijn ook
meer en meer aanvragen om in het
park evenementen te organiseren. In
2007 kreeg de stad Oostende van de
Vlaams Bouwmeester de prestigieuze
prijs ‘bouwheer’ voor de renovatie van
het park. Als kers op de taart verkozen de
inwoners van Oostende het park tot het
mooiste natuurplekje van de stad.
Meer info: eli.devriendt@oostende.be,
tel. 059 80 55 00
lICht op groen
27

28
“Vlinders en VoGels
Weten Waar Het Goed is”
Ecologische tuinlessen in de lift
De tuin! Wie er één heeft, steekt deze dagen de handen uit de mouwen
om hem klaar te maken voor een eindeloze zomer buiten. Goed om
weten is dat die instant oase dicht bij huis ook voor dieren een gerieflijk
toevluchtsoord is. Met een beproefd recept helpt VELT tuiniers bij de
aanleg en het onderhoud van een plek op maat van de natuur.
Voor VELT (de Vereniging voor Ecologisch
Leven en Tuinieren) is het zo klaar
als een klontje: de natuur alle kansen
geven is niet enkel de taak van natuurorganisaties,
maar een zaak van iedereen.
Jan Vannoppen, directeur van VELT
vzw: “En dat begint bij je thuis. Gewoon
al letten op wat je eet, en bijvoorbeeld
kiezen voor lokale, seizoensgebonden
producten, is een stap in de goede rich-
ting. Maar je kan ook verder gaan en zelf
je groenten ecologisch kweken. Of gewoon
je tuin natuurvriendelijk inrichten.
Zo’n natuurlijke tuin evolueert al snel tot
een groene stapsteen tussen grotere natuurgebieden.
Kijk naar de eenvoudige
principes uit de natuur, en zo maak je het
de dieren op doortocht in je tuin uitstekend
naar hun zin.”
© Inverde

Ten huize van
Om het belang van zo’n ecologische
moes- en siertuin in de verf te zetten, organiseert
VELT al sinds haar oprichting in
1973 cursussen, lezingen en campagnes.
Een boodschap die goed aankomt: VELT
telt nu 13 000 leden. Gemiddeld gaat er
elke dag wel ergens in Vlaanderen een
ecologische tuincursus door. Intussen
zijn ook al meer dan 550 hectare tuin natuurvriendelijk
(her)ingericht. Ecologisch
tuinieren is in, zoveel is duidelijk.
Biodiversiteit is een steeds terugkerend
aandachtspunt in de cursussen van VELT.
Het beproefde recept om mensen er
kennis mee te laten maken is ‘Siertuin
ten huize van’. Die cursus werkt volgens
het Tupperware-principe. Een lesgever
komt samen met enkele andere cursisten
bij iemand thuis en er worden ecologische
tuintips uitgewisseld. Een week
later komt iedereen dan weer samen bij
iemand anders thuis. Vannoppen: “Wij
willen vooral benadrukken dat het echt
geen moeite kost om van je tuin je eigen
natuurplekje te maken, waarin het heerlijk
verdwalen is. Natuurlijk tuinieren krijg
je gewoon heel snel in de vingers. De natuur
toont je immers zelf hoe het moet.
En het leuke is, dat je heel snel resultaat
ziet: vlinders en vogels weten de beste
plekjes zo te vinden.”
Je tuin natuurvriendelijk ingericht en
zin om je te outen als pesticiden- en
kunstmestvrije tuinier? Vraag dan
bij VELT gratis het bordje ‘Zonder is
gezonder’ aan en hang het uit aan
je huisgevel of tuinpoortje. Tijdens
de VELT-ecotuindagen op 4 en 5 juni
stellen meer dan 120 ecotuiniers hun
tuin open voor het grote publiek: geen
beter moment om inspiratie op te doen.
Meer info: www.velt.be en
www.durftuinierenzonder.be
zelf geplant,
zelf geplukt met inverde
“Dat een tuin je helemaal tot rust doet komen, hoef je mij niet te vertellen”,
vertelt Annick Beeterens. “Ik heb een heel fijne job, maar één die af en toe
ook voor flink wat stress zorgt. Als ik dan ’s avonds nog even in het groen kan
zitten, dan voel ik me zo ontspannen. Toen mijn man en ik een nieuw huisje
zochten in Brussel, was een tuin dan ook een must. Ons oog viel op een rijwoning
in Sint-Pieters-Woluwe met een klein lapje groen van 2 are. Eén probleem:
de tuin lag er woest en onverzorgd bij. En groene vingers had ik niet. Ik heb
daarom bij Inverde een cursus Natuurvriendelijk tuinieren gevolgd. Een praktische
opleiding zonder franjes, waar ik onder meer het belang van streekeigen
planten voor de biodiversiteit leerde kennen. Palmbomen of andere exotische
planten kom je bij mij niet tegen, wel veel inheemse fruitbomen en bessen. In
de lente en de zomer, wanneer alles in bloei staat, trek ik met mijn vier kinderen
de tuin in. Niets smaakt beter dan een stukje fruit van eigen bodem.”
tips voor een gezonde natuurtuin
Een ecologische moes- of siertuin: hoe begin je daaraan? Vier gouden regels:
1. Kunstmest en pesticiden = taboe. In een natuurlijke tuin voed je de grond
met natuurlijke materialen, zoals compost, die het bodemleven stimuleren.
Uit onderzoek blijkt dat 98 % van ziekten en plagen die je tuin kunnen schaden,
vanzelf verdwijnen. Als je de natuur maar haar gang laat gaan en geen
chemische middelen gebruikt.
2. Kies de juiste gewassen en planten. Als je heideplanten wilt laten groeien op
een kleigrond, dan is je tuinproject al een misser nog voor je eraan begint.
Kijk naar wat er groeit en bloeit in je omgeving, en pas je tuin daaraan aan.
3. Wat hebben dieren en planten nodig? Maak in een stille hoek in je tuin
een ruig plekje, met brandnetels en andere kruiden waar muizen en ander
klein grut zich kunnen schuilhouden. Of kies voor een natuurlijke haag waar
vogels kunnen nestelen. En zorgt voor planten die lange tijd bloeien: zo
komen vlinders en andere insecten niets te kort.
4. Invasieve exoten: geen goed idee. Inheemse soorten zijn altijd de beste
keuze. Dotterbloem en glanzend fonteinkruid bijvoorbeeld voor in je vijver
vormen goede alternatieven voor invasieve exoten zoals Amerikaanse
waternavel. Deze exotische planten zijn te allen tijde te vermijden. Meer
info vind je op de website van het Interreg-project Invexo: www.invexo.eu.
In dit project, dat nog tot 2012 loopt, zoeken partners uit Vlaanderen en
Nederland naar een grensoverschrijdend, kosteneffectief en ecologisch verantwoord
beheer voor invasieve soorten.
© Inverde
saMen UIt, saMen thUIs
29

30
aMBassadeurs
Van de Heide
Militairen op de bres voor fragiele natuur
Met het LIFE-project DANAH (Defensie + ANB = NAtuurHerstel) balden
het ministerie van Landsverdediging en het ANB de laatste jaren hun
krachten. Het doel: de heide herstellen op twaalf militaire domeinen in
Vlaanderen. Na afloop van het project in juni 2010 kon net geen 4000
hectare natuur met een schone lei beginnen. Nog geen jaar nadien hebben
heel wat typische heidebewoners hun weg naar deze domeinen opnieuw
gevonden. Mission accomplished, durven we voorzichtig zeggen.
© Azouk Malek

pioniers!
Struikhei, gewone en rode dophei, draadgentiaan,
moeraswolfsklauw, grondster
… Het zijn allemaal planten die amper
één jaar na voltooiing van de werken al
in verschillende militaire domeinen opnieuw
zijn opgedoken. Opvallend, maar
niet toevallig: deze planten zijn echte
pioniersoorten. Na een grootschalige
natuurinrichting zijn deze vegetaties de
eerste om tot bloei te komen. In hoeverre
hun toename echt duurzaam is, moet de
komende jaren duidelijk worden. Maar
hun aanwezigheid is alvast een beloftevolle
start.
Vlinders keren terug
Het groentje is een vlinder die dankzij
DANAH danig opfleurt. Deze vlinder zet
haar eitjes af op gewone dophei en gewone
brem: typische heideplanten. Vóór
de inrichtingswerken moest de vlinder
het vaak stellen met karige restanten van
heide. Nu lijkt het voortbestaan van deze
soort een zekerheid. Onder meer in het
Vloethemveld in Zedelgem - één van de
twaalf militaire domeinen waar natuurherstelwerken
zijn uitgevoerd – fladdert
het groentje weer naar hartenlust rond.
De zeldzame aardbeivlinder heeft zich
dan weer laten zien in het militair domein
in Houthulst. Deze soort komt maar
op drie plaatsen in Vlaanderen voor.
Ook het gentiaanblauwtje, dat vochtige
heide en heischrale graslanden als biotoop
heeft, leeft op. Deze vlinder, die in
een bijzondere symbiose leeft met de
klokjesgentiaan, is al veelvuldig gespot in
Kamp Beverlo in Leopoldsburg.
Nog even wachten op
boompieper en tapuit
De werken van DANAH moeten ook
vogels opnieuw naar de heide lokken.
Het is voor een aantal gebieden nog te
vroeg om concrete resultaten te zien.
Maar het ANB verwacht dat typische heidevogels
zoals klapekster, nachtzwaluw,
“Rode dophei, draadgentiaan en
grondster zijn nu al teruggekeerd:
een pluim op de hoed van DANAH.”
boomleeuwerik, boompieper, tapuit en
grauwe kiekendief dankzij DANAH meer
kansen zullen krijgen. Heel wat van deze
zeldzame vogels zijn opgenomen in de
Vogelrichtlijn. Via DANAH helpen het
ANB en Defensie dus samen mee om de
Europese natuurdoelen in het kader van
Natura 2000 te realiseren.
Meer dan natuurherstel
Een andere missie van het project was
om ook de omwonenden bewuster te
maken van de grote natuurwaarde in militaire
domeinen. Precies doordat de natuur
in deze gebieden decennialang haar
gang kon gaan, is ze zo bijzonder. Die
boodschap werd veelvuldig verspreid
tijdens begeleide bezoeken en informatiesessies
in een aantal gebieden.
Meer info over dit grootschalige
natuurproject, een overzicht van de
projectgebieden en publicaties:
www.danah.be
De tapuit is een van de vogels die het ANB straks opnieuw verwacht
in de Vlaamse heidegebieden.
© Yves Adams
saMen UIt, saMen thUIs
31

saMen UIt, saMen thUIs
32
“natuur en militaire oefeningen
sluiten elkaar niet uit.”
Majoor Guy de Veth was als piloot-officier van bij het begin betrokken bij DANAH.
Hoe kijkt hij terug op zeven jaar heideherstel en samenwerking met het ANB?
Waarom heeft Defensie deelgenomen aan DANAH?
“Door te participeren in DANAH, boekten we vooruitgang
op twee vlakken. Eén: heel wat van onze domeinen kampten
al geruime tijd met verbossing. Dat is voor militaire
oefeningen een grote bedreiging. Een dropping voor parachutisten
bijvoorbeeld is gewoonweg ondenkbaar in bebost
terrein. Dankzij DANAH konden we, met de expertise en
hulp van het ANB, onze terreinen opnieuw omvormen tot
heidegebied. Waar militaire oefeningen in alle veiligheid
kunnen doorgaan. Twee: het LIFE-project was ook de ideale
gelegenheid om de natuurwaarden van onze domeinen op
een hoger niveau te brengen. Het zijn in Vlaanderen belangrijke
schakels in het Natura 2000-netwerk. We gaan er prat
op dat onze militaire activiteiten de biodiversiteit niet in het
gedrang brengen. De natuurfunctie van onze domeinen is
voor ons altijd al een aandachtspunt geweest. Sinds DANAH
is milieu- en natuurzorg trouwens onderdeel van de militaire
opleiding.”
Heeft DANAH ook bij de militairen iets teweeggebracht?
“Weinig soldaten waren er zich vóór het LIFE-project echt bewust
van dat de onze domeinen echt unieke natuurgebieden
zijn, en een grote rol spelen als schatkamer voor de biodiversiteit.
En onbekend is vaak ook onbemind. Via vorming en
opleiding leren de militairen de natuur en haar belang appreciëren,
en maken ze zich de knepen van het natuurbeheer
eigen. Onze militairen zijn nu zowat de ambassadeurs van
de heidegebieden. Hun enthousiaste reacties tonen dat ze
die taak ook heel goed zien zitten.”
Hoe gaat het nu verder?
“Defensie en het ANB blijven samenwerken. Ook na het
LIFE-project is het nodig om het beheer verder vorm te geven.
Voor elk domein is een natuurbeheerplan opgesteld dat
de duurzame instandhouding van de natuurwaarden moet
verzekeren. De monitoring is in handen van het ANB, maar
Defensie staat mee in voor de opvolging. Ecologische en
militaire doelstellingen kunnen samengaan: die boodschap
willen we door vorming en sensibilisering aan ons personeel
doorgeven.”
© Azouk Malek

Buiten Beeld
Gewapend met niets meer dan een camera en zin voor avontuur, zoeken elke week
tientallen natuurliefhebbers de buitenlucht op. Dat dit vaak wonderbaarlijke plaatjes
oplevert, kon je de voorbije weken en maanden al aanschouwen in de rubriek ‘Foto van
de Week’ op de website van het ANB. Voortaan laat ook Spoorzoeker je mee genieten
van de meest tot de verbeelding sprekende foto’s. Kijken moet!
de fotografeerkriebels beet?
© Bart Wellens
© Ivan Aerts
© Geert Cools
ApoCALypS
Op dinsdagochtend 4 januari was er een gedeeltelijke zonsverduistering
in België. Jammer genoeg gooiden wolkenpakken
hier en daar roet in het eten. Op heel wat plaatsen in het land
ging de zonsverduistering dan ook onopgemerkt voorbij. Bart
Wellens maakte van die wolken een bondgenoot, en schoot
een prachtige, duister getinte foto in de vallei van de Zwarte
Beek te Zelem.
ToVErpLANT
Een van de mooiste winterbloeiers is de toverhazelaar, met zijn
gele, rode, witte of roodbruine bloemen. De bloemblaadjes
krullen op bij mist, regen of kou om zich te beschermen, maar
weerstaan de vorst wonderwel. Zodra de zon schijnt ontvouwen
ze zich weer. De toverhazelaar, hier te zien op een foto van
Ivan Aerts, heeft zijn naam niet gestolen: Noord-Amerikaanse
indianenstammen dichtten aan deze plant genezende krachten
toe en gebruikten ze om onder meer wonden te ontsmetten.
De toverhazelaar is geen inheemse plant, maar werd in
de vorige eeuw geïntroduceerd in onze Vlaamse parken en
tuinen.
STILLE GETuIGE
Een pluim van een fazant herken je met je ogen dicht. Oorspronkelijk
afkomstig uit Azië werd deze vogel door de
Romeinen naar onze streken gebracht. Je kan hem spotten op
akkergronden en in bossen, maar in zijn element is hij pas echt
op de heide. Straks tijdens de paartijd, wanneer de mannetjes
zoveel mogelijk hennen voor zich proberen te winnen, maken
ze een hels lawaai. Deze foto werd getrokken door Geert Cools
vlak bij de Huwynsbossen in Lichtervelde.
Ga je zelf vaak op stap met je camera in de Vlaamse natuur? Mail je favoriete foto in hoge resolutie (300 dpi op A4)
naar webmaster.anb@ vlaanderen.be met vermelding ‘Foto van de Week’. Wie weet prijkt jouw foto binnenkort op onze
homepage. Vergeet ook niet te melden waar de foto genomen is en wie de fotograaf is.
FotowedstrIjd
33

© Museum voor Natuurwetenschappen
©Lucas Bergmans
34
opnieuw scheldewater voor burchtse weel
Na drie jaar natuurwerken stroomt er weer Scheldewater naar de
Burchtse Weel. Deze plas, ooit door een dijkbreuk ontstaan, zal
onder invloed van het Scheldetij opnieuw ontwikkelen tot een slikken-
en schorrengebied. Zo groeit hier een paradijselijke plek voor
broedvogels. De Burchtse Weel krijgt ook een andere functie: water
bergen. Een bufferbekken moet bij hevige regen het water vanuit
Burcht opvangen. In geval van watersnood voeren pompen het
biodivercitY:
een stadsavontuur
voor jong en oud
De stad mag dan soms somber en grijs lijken, toch zit ze
vol verrassingen. Dieren en planten bijvoorbeeld, die je er
nooit zou verwachten. Speciaal voor gezinnen en kinderen
(vanaf 8 jaar) ontwierp het Museum voor Natuurwetenschappen
BiodiverCITY: een gloednieuwe galerij waar je op
verkenning trekt door de natuur in de stad. Aan de hand van
foto’s, films, en interactieve toepassingen vertrouwt de stedelijke
biodiversiteit je haar geheimen toe. Bovendien krijg
je allerlei tips om de biodiversiteit in jouw stad te beschermen.
De stad zoals je ze nog nooit zag.
Meer info: BiodiverCITy.
Museum voor Natuurwetenschappen, tel. 02 627 42 38,
www.natuurwetenschappen.be
water via het natuurgebied naar de Schelde. Wandelaars en fietsers
kunnen van op de verharde dijk genieten van de weidse natuur. Het
natuurproject Burchtse Weel maakt deel uit van het Parkproject
Linkeroever, dat het natuurverlies ten gevolge van de Oosterweelverbinding
moet compenseren.
Meer info: an.wouters@lne.vlaanderen.be

de schelde gevierd!
natuur en cultuur houden
rendez-vous in zwarte beek
Wat gebeurt er als een kunstenaar met een eigenzinnige kijk (Dirk Van de Weyer)
de pracht van de Zwarte Beek wil vatten op papier? Het resultaat is een
indrukwekkende collectie van tot de verbeelding sprekende tekeningen. Die tekeningen
zijn nu samen gebracht in de tentoonstelling ‘Down by the River’. De
tentoonstelling gaat door tussen 1 april en 31 mei in het Bezoekerscentrum De
Watersnip in Koersel. Toegang is gratis. De tentoonstelling is elke namiddag
(behalve maandags) open.
Meer info: www.dewatersnip.be, tel. 011 45 03 91,
krista.bovens@lne.vlaanderen.be
De Schelde nodigt het hele jaar door
uit om te wandelen, te fietsen, vogels
te kijken, bootje te varen. Maar de
komende weken staat ‘Vlaanderens
langste rivier’ extra in de spots. Tijdens
de tweede editie van de Scheldehappening
op 25 april (Paasmaandag) kan
iedereen al varend, fietsend en wandelend
de natuurpracht van de Schelde
en het Scheldeland beleven. Op acht
locaties kan je voor 1 euro genieten
van een gegidste boottocht op de
Schelde of Rupel.
De Schelde is niet alleen in Vlaanderen
een fenomeen. Tijdens de Internationale
Scheldeweek zetten organisaties
uit de verschillende Schelderegio’s de
rivier in de kijker met een grensoverschrijdend
activiteitenprogramma. Op 22 mei bijvoorbeeld laten het ANB en
Waterwegen en Zeekanaal NV bezoekers op een heel aparte manier kennismaken
met de Hedwige Prosperpolder: per huifkar of op 30 meter hoogte vanuit
een kraan.
Bekijk het volledige programma op www.scheldehappening.be en
www.scheldeweek.org.
Voor wie op de hoogte wil blijven van het reilen en zeilen in het Scheldeestuarium,
is er de vernieuwde website van de Vlaams-Nederlandse
Scheldecommissie (VNSC): www.vnsc.eu. Je kan je er ook inschrijven op de
nieuwe digitale nieuwsbrief van de VNSC.
het anb
op de sociale
netwerken
Wil je ook online op de hoogte blijven
van de Vlaamse natuur en de activiteiten
van het ANB? Ga dan als de bliksem
naar www.facebook.com/natuurenbos &
www.twitter.com/natuurenbos. Je vindt er
onder meer allerlei natuurnieuws uit diverse
media. Natuurlijk blijft ook de officiele
ANB-website www.natuurenbos.be het
vertrekpunt voor informatie over natuur
en bos in Vlaanderen.
© Vincent Van Den Bosch
liefdesnestje
voor ooievaars
Ooit waren ooievaars vaak geziene gasten in het Waasland,
maar de sierlijke dieren worden hier steeds zeldzamer.
Slechts op enkele plaatsen zitten er broedende
koppels. Elders vangen streekbewoners nog maar af en
toe een glimp op van trekkende ooievaars. Het Regionaal
Landschap Schelde-Durme plaatste in januari een
nestplatform in het overstromingsgebied in Tielrode,
waar vorig jaar nog trekkende ooievaars werden gezien.
Volgens kenners is het de geknipte plek voor een nestplatform:
het is er rustig en ooievaars kunnen zich in
vochtige graslanden tegoed doen aan grote insecten en
muizen. Het nest is goed zichtbaar vanaf de dijk tussen
de Schelde en de potpolder. Nu is het wachten tot
een broedend ooievaarspaartje het platform ontdekt en
passend inwijdt.
Meer info: info@rlsd.be
vlaamse ardennendag telt 33 lentes
De Vlaamse Ardennendag lokt al meer dan dertig jaar talloze wandelaars naar de Zuid-Oost-
Vlaamse heuvels. Wil je er dit jaar ook bij zijn, kruis dan alvast zondag 17 april aan op de
kalender. In de voormiddag kan je het Koppenbergbos verkennen: daar wordt de nieuwe wandelinfrastructuur
officieel ingehuldigd. In de namiddag is het Volkegembos aan de beurt. Deelnemen
aan de Vlaamse Ardennendag - een organisatie van Natuurpunt, Regionaal Landschap
Vlaamse Ardennen, het ANB en de stad Oudenaarde - is helemaal gratis.
Meer info vind je op www.vlaamseardennendag.be, via info@vlaamseardennendag.be
of bij het regionaal Landschap Vlaamse Ardennen (tel. 055 207 265).
spoorzoeker kort
35

Expeditie Groen, op safari in de stad, groene ouverture, groen podium, groen parkeren ...
Het kan allemaal op 29 mei 2011, de Dag van het park. Die staat dit jaar helemaal in het teken van
de weldaden van meer groen zoals stadsparken, geveltuintjes en groene buffers in bebouwd gebied.
Snuister naar tips en activiteiten voor deze lentegroene dag op www.dagvanhetpark.be
Hét startpunt voor een avontuur in het groen:
de Vlaamse Bezoekerscentra
Alle adressen op www.natuurenbos.be
Vind het ANB ook op de sociale netwerken via
www.facebook.com/natuurenbos
www.twitter.com/natuurenbos