zie presentatie - JSO
zie presentatie - JSO
zie presentatie - JSO
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Kenniskring Delft 28 november 2012<br />
Herkennen en bespreken van<br />
seksueel grensoverschrijdend<br />
gedrag bij kinderen en jongeren<br />
Wendy Tazelaar
Programma<br />
• Kennismaken<br />
• Wat is ‘normale’ seksueel gedrag<br />
• Wat is seksueel grensoverschrijdend?<br />
• Hoe kan je seksueel gedrag duiden:<br />
Vlaggensysteem<br />
• Pedagogische reactie op seksueel<br />
grensoverschrijdend gedrag
Seksualiteit bij kinderen van 0-6 jaar<br />
• ontdekken van het eigen lichaam en<br />
geslachtsorganen<br />
• ontdekken van de verschillen tussen mannen en<br />
vrouwen<br />
• spel waarbij lustgevoelens een rol spelen, zoals<br />
‘doktertje spelen’<br />
• vragen stellen over seksualiteit, voortplanting en<br />
alles eromheen
Seksualiteit bij kinderen van 6-12 jaar<br />
• eerste verliefdheden en flirten<br />
• interesse in de ‘technische aspecten’ van seks<br />
• nieuwsgierigheid naar het lichaam van de ander<br />
• spelen nog veel met kinderen van de eigen sekse<br />
• beginnende preutsheid<br />
• Een derde van de meisjes rond het achtste jaar<br />
heeft seksueel spel met andere meisjes.<br />
• de helft van de tienjarige jongens heeft onderling<br />
seksueel getinte spelletjes<br />
• 80% van de 12 jarigen heeft seksuele fantasieën<br />
• 10% van de kinderen onder de 12 heeft wel eens<br />
een orgasme
• Seksuele spelletjes zijn interessant:<br />
Meestal met een leeftijdgenoot<br />
Jongens en oudere kinderen nemen vaker<br />
initiatief<br />
4 van de 5 gevallen is het contact volledig<br />
vrijwillig
12-13 jaar<br />
14-15 jaar<br />
16-18 jaar<br />
Vooral de lichaamsveranderingen staan<br />
centraal. Lichamelijke fascinatie.<br />
Onzeker over eigen lichaam.<br />
Nieuwsgierigheid naar het lichaam van anderen,<br />
zowel van de eigen als van de andere sekse.<br />
Er wordt begonnen met individuele<br />
toenaderingspogingen.<br />
De eerste oppervlakkige vrijpogingen vinden<br />
plaats<br />
• Het vrijen verder geëxploreerd.<br />
• Kortdurende, los-vaste verkeringen.<br />
• goede communicatie tussen de partners<br />
belangrijker.<br />
• Meer aandacht voor de ‘technische’ kanten<br />
van het vrijen (doe ik het wel goed?)
Wat doen jongeren op welke leeftijd in<br />
Nederland?<br />
Tongzoenen 50 % 14 jaar<br />
Strelen 50% 15 jaar<br />
Vingeren / aftrekken 50 % 16 jaar<br />
Gemeenschap 25% 15 jaar<br />
35% 16 jaar<br />
50 % 17 jaar
Beschermingsgedrag en zwangerschap<br />
Bij de eerste geslachtsgemeenschap:<br />
75 % van zowel de jongens als de meisjes gebruikt<br />
een condoom<br />
58% van de gebruikt de pil<br />
34 % beiden<br />
13 % van de jongens en 9% van de meisjes gebruikt<br />
niets<br />
Bij geslachtsgemeenschap met de laatste partner:<br />
78% van de jongens en 81% van de meisjes gebruikt<br />
altijd iets om zwangerschap te voorkomen.
Definitie<br />
seksueel grensoverschrijdend gedrag<br />
Elke vorm van seksueel gedrag of seksuele<br />
toenadering die tot uiting komt in verbaal, fysiek<br />
of non-verbaal gedrag. Dit gedrag wordt door<br />
degene die het ondergaat, ongeacht sekse en/of<br />
seksuele voorkeur, ervaren als ongewenst en<br />
onple<strong>zie</strong>rig.
Normaal – afwijkend – grensoverschrijdend?<br />
Belangrijk is context waarbinnen leren plaatsvindt<br />
1. Cultuur<br />
2. Waarden/normen<br />
3. Religie<br />
4. Opvoedingsvaardigheden<br />
Reactie van de omgeving<br />
1. Traditionele respons: straffen/veroordelen en negeren<br />
2. Laatste jaren eerder ingrijpen van ouders, politie,<br />
justitie<br />
Verwarring bij omgeving.
Seksueel grensoverschrijdend gedrag (SGG)<br />
Gedwongen seksuele handelingen<br />
17 % procent van de meisjes en 4% van de jongens<br />
Boven de 17:<br />
16% van de homo en biseksuele jongens,<br />
21% van de heteroseksuele meisjes<br />
33% van de homo- en biseksuele meisjes.<br />
Gedwongen geslachtsgemeenschap<br />
7% van de meisjes en 2 % van de jongens
Online<br />
• 7 op de 10 jongens en 8 op de 10 meisjes kregen het voorbije<br />
jaar een seksueel getinte vraag (‘heb je het al eens gedaan’ …)<br />
terwijl ze online waren.<br />
• Bijna 6 op de 10 meisjes en 4 op de 10 jongens kregen het<br />
voorbije jaar de vraag om zich uit te kleden voor de webcam of<br />
iets ‘seksueels’ te doen (masturberen bijvoorbeeld).<br />
• 4 op de 10 meisjes en 4 op de 10 jongens werden het voorbije<br />
jaar geconfronteerd met webcambeelden van iemand die naakt<br />
is, zich masturbeert … Bij drie kwart van de meisjes gebeurde dit<br />
ongevraagd.
8 % van de jongens en 4% van de meisjes liet het<br />
afgelopen jaar zijn of haar borsten, billen of<br />
geslachtsdelen <strong>zie</strong>n voor de webcam,<br />
met het risico dat deze beelden ergens terecht<br />
komen waar je ze niet wilt hebben.
isicogroepen<br />
• Geslacht; Meisjes lopen gemiddeld 2,5 tot 3 keer meer risico dan<br />
jongens. Een kwart van alle kinderen en jongeren is jongen<br />
• Leeftijd; Een derde van de jongeren is 12 of ouder bij de eerste<br />
confrontatie met sgg. Een kwart is tussen de 8 en 11, een ander<br />
kwart is tussen de 4 en 7. In 10 procent van de gevallen is het<br />
slachtoffer een kleuter van 0 tot 3 jaar.<br />
• Beperking; Kinderen met een beperking :groter risico! Vooral binde<br />
en dove kinderen en voor lvb-kinderen .<br />
• kwetsbare gezinssituatie. Bijvoorbeeld bij de afwezigheid van één<br />
of beide ouders, verslavingsproblematiek en sociale isolatie.<br />
• Seksuele oriëntatie. holebi-jongeren krijgen meer te maken krijgen<br />
met ongewenste seks dan heterojongeren.
Seksualiteit in en<br />
via media. Wat is<br />
nieuw?<br />
Cyberseks<br />
Chatten/msn<br />
Gsm/foto/film<br />
De beeldcultuur en de grote<br />
hoeveelheid van die beelden.
Pijpwedstrijd op jongerenparty<br />
in Zaandam
Wat is het probleem?<br />
Geseksualiseerde samenleving<br />
Seksuele weerbaarheid beperkt aanwezig<br />
Verschillen in visie seks verlamt teams<br />
De discussie seks is vaak geladen en persoonlijk<br />
Er is een groot gevoel van verantwoordelijkheid<br />
Men wil vooral risico’s vermijden<br />
Seksuele ontwikkeling krijgt moeilijk ruimte<br />
Overreactie of laisser faire<br />
Men gaat het gesprek uit de weg<br />
Mistoestanden blijven lang toegedekt
Seksualisering, seks en<br />
grensoverschrijding: wat weten we?<br />
Dubbele moraal die jongeren weerspiegeld <strong>zie</strong>n in media:<br />
•Neerbuigende en agressieve houding t.o.v. meisjes (o.a.<br />
meisjes als “hoeren” typeren), houding die je weerspiegeld <strong>zie</strong>t<br />
in bepaalde mu<strong>zie</strong>kclips of in porno. Groepsdruk bij ventileren<br />
van opvattingen.<br />
•Jongens die altijd seks willen & meisjes die daaraan grenzen<br />
moeten stellen.
Seksualisering, seks en grensoverschrijding: wat weten<br />
we?<br />
Gender ongelijkheid belangrijk thema, dubbele<br />
moraal jongens en meisjes<br />
Verschillen in opvattingen over sekserollen zijn groter in culturen<br />
waar familie-eer een grote rol speelt<br />
Tweeledige rol media<br />
Bevestiging genderstereotiepe beeldvorming, ook druk op<br />
jongens om initiatief te nemen en meisjes te versieren<br />
(intern) dilemma voor meisjes: seksueel lijken (medianormen)<br />
dat niet mogen zijn (maatschappelijke normen).
Seksualisering, seks en<br />
grensoverschrijding: gevolgen?<br />
Psychosociaal welzijn<br />
Vergelijken met ideaalbeelden in media, onhaalbaar<br />
ideaal.<br />
Lager gevoel van eigenwaarde bij meisjes (zelfbeeld).
Seksualisering, seks en<br />
grensoverschrijding: gevolgen?<br />
Dubbele moraal, seks en grenzen:<br />
Meisjes worden verantwoordelijk gehouden voor aangeven van<br />
grenzen, voor mogelijke grensoverschrijding (zoals aanranding en<br />
verkrachting).<br />
Meisjes komen hierdoor onvoldoende toe aan herkennen en<br />
realiseren wensen.<br />
Jongens nauwelijks bewust van eigen grenzen.
Pedagogische interventie “Het<br />
Vlaggensysteem”<br />
Het Vlaggensysteem.<br />
Praten met kinderen en jongeren over seks en seksueel<br />
grensoverschrijdend gedrag.<br />
Ontwikkeld door Sensoa in samenwerking met MOVISIE
Bedoeling Vlaggensysteem<br />
Objectievere normen<br />
Gesprek te stimuleren<br />
Kader scheppen<br />
Seksueel gedrag duiden
Het vlaggensysteem bestaat uit<br />
Een normatieve lijst (korte versie- lange<br />
versie)<br />
Criteria voor beoordeling<br />
Vlaggen (gradaties)
Grensoverschrijdend of niet?<br />
Verschillen in beoordeling<br />
Persoonlijke visie.<br />
De persoon over wie het gaat.<br />
De context.<br />
Je kennis en ervaring.
Beoordelen van seksueel gedrag<br />
Groene vlag: aanvaardbaar en positief seksueel<br />
gedrag<br />
Gele vlag: occasioneel licht grensoverschrijdend<br />
gedrag<br />
Rode vlag:zorgwekkend grensoverschrijdend gedrag<br />
Zwarte vlag:zwaar seksueel grensoverschrijdend<br />
gedrag
De normatieve lijst<br />
Gebaseerd op bestaande literatuur over<br />
seksuele ontwikkeling<br />
Ingedeeld in leeftijdsfases<br />
Consequent volgens de vlaggen ingevuld<br />
Uitgebreid feedback van experts, werkveld en<br />
ouders (2008-2009)<br />
Is slechts vertrekpunt voor beoordeling
Zes criteria:<br />
SEKSUALITEIT, WANNEER<br />
GRENSOVERSCHRIJDEND?<br />
Consent of wederzijdse toestemming<br />
Vrijwilligheid<br />
Gelijkwaardigheid<br />
Leeftijdsadequaat<br />
Contextadequaat<br />
Zelfrespecterend<br />
Één criteria afdoende, per geval uniek.
Wederzijdse toestemming<br />
Is er wederzijdse toestemming (consent)?<br />
Begrip en besef van wat voorgesteld wordt<br />
Kennis van de maatschappelijke norm<br />
Bewustzijn van de mogelijke gevolgen en<br />
alternatieven<br />
Verwachting dat een onderling akkoord<br />
gerespecteerd zal worden<br />
Mentale competentie
Is er dwang?<br />
Druk die de vrije wil van het slachtoffer ontkent<br />
Perceptie van macht of autoriteit<br />
Perceptie van kracht<br />
Vrijwilligheid<br />
Secundaire winst of verlies (geld, voordelen,<br />
vriendschap in ruil voor seks of angst voor verlies<br />
van liefde en vriendschap)
Gelijkwaardigheid<br />
Is er gelijkwaardigheid tussen beide partijen?<br />
Is er een balans tussen beide partijen op vlak van<br />
leeftijd, kennis, intelligentie, macht, aan<strong>zie</strong>n, religie,<br />
levenservaring…
Leeftijds- of ontwikkelingsadequaat gedrag<br />
Is dit gedrag geobserveerd bij meer dan 20 % van de<br />
actoren bij recente observaties<br />
Is het ge<strong>zie</strong>n de leeftijdsspecifieke mogelijkheden te<br />
verwachten?<br />
Is het ge<strong>zie</strong>n de specificiteit van de ontwikkeling te<br />
verwachten vb autisme, intelligentieniveau,…
Context adequaat<br />
Contextgebonden regels<br />
De algemene maatschappelijke norm:<br />
Privacy: naaktheid en aanrakingen zijn beperkt tot bepaalde<br />
plaatsen en mensen<br />
Tijd en cultuurgevoelig<br />
Persoonlijk en specifiek<br />
Storend voor een meerderheid
Zelfrespect<br />
Gedrag kan fysiek en/of psychisch zelfbeschadigend<br />
zijn:<br />
Fysieke kwetsuren zoals wondjes; pijn, infectie,<br />
mishandeling<br />
Psychische pijn zoals vernederd worden,<br />
uitgelachen, te kijk gezet, …
Richtlijnen voor het beoordelen<br />
van seksueel gedrag<br />
Grensoverschrijding op één van de criteria<br />
voldoende<br />
Mate van grensoverschrijding bepaalt de<br />
kleur van de vlag<br />
Herhaald gedrag - rodere kleur<br />
Urgentie vanaf Rood<br />
Seksueel misbruik: grijze zone
groen geel rood zwart<br />
toestemming OK +- OK - OK --OK<br />
vrijwilligheid OK +- OK - OK --OK<br />
gelijkwaardig<br />
heid<br />
Leeft/ontw.<br />
adequaat<br />
Contextadequaat<br />
OK +- OK - OK --OK<br />
OK +- OK - OK --OK<br />
OK +- OK - OK --OK<br />
Zelfrespect OK +- OK - OK --OK
Indien het gedrag:<br />
Seksueel misbruik<br />
• Duidelijk zonder wederzijdse toestemming is<br />
• Duidelijk niet vrijwillig is<br />
• Er geen voldoende gelijkwaardigheid is<br />
tussen de partners wordt het beschouwd als<br />
seksueel misbruik.
Een pedagogisch antwoord<br />
De pedagogische reactie is:<br />
1. Niet-veroordelend.<br />
2. Focust zich op het gedrag van het kind, en niet op het<br />
kind.<br />
De algemene bedoeling moet zijn dat:<br />
1. Communicatie gestimuleerd wordt.<br />
2. Empathie gestimuleerd wordt.<br />
3. Verantwoordelijkheid gestimuleerd wordt.
Hoe reageren?<br />
Groen: accepteren en eventueel uitleggen<br />
Geel: begrenzen en alternatieven bieden, uitleggen<br />
Rood: verbieden, uitleggen en controleren, eventueel<br />
straf of interventie aankondigen<br />
Zwart: verbieden, uitleggen, tussenkomen met straf<br />
of/en begeleiding<br />
herkennen en bespreken van seksueel<br />
grensoverschrijdend gedrag; kenniskring<br />
kindermishandeling Zoetermeer
2 jongens en een meisje van 8 maken grapjes en seksuele toespelingen<br />
Groene vlag.
Groene vlag<br />
Wederzijdse Toestemming? Ja<br />
Vrijwilligheid? Ja, geen dwang.<br />
Gelijkwaardigheid? Ja<br />
Context: kan licht aanstootgevend zijn.<br />
Leeftijdsadequaat: ja (<strong>zie</strong> normatieve lijst)<br />
(zelf) respect (eventueel zelfbeschadigend)? ja<br />
herkennen en bespreken van seksueel<br />
grensoverschrijdend gedrag; kenniskring<br />
kindermishandeling Zoetermeer
• ingaan op<br />
• Niet reageren<br />
• eventueel bevestigen<br />
• respecteren.<br />
Groene vlag reactie<br />
• Ook grapjes op het niveau van het kind
13 jarige masturberende jongen met<br />
pornografische foto’s aan de muur
Gele Vlag<br />
Toestemming? --<br />
Vrijwilligheid? ja<br />
Gelijkwaardigheid? --<br />
Leeftijdsadequaat? ja<br />
Context? Nee Licht aanstootgevend<br />
(Zelf) respect? ja
Gele vlag reactie<br />
Benoem<br />
Je hebt porno aan de muur<br />
Begrens<br />
Je mag wel masturberen<br />
(Zeg waarom): vrijwilligheid,<br />
contextadequaatheid, (zelfrespect ?)<br />
Monitor<br />
Niet verbieden, wel grenzen aangeven, hang de<br />
foto’s in een kast zodat niemand er mee wordt<br />
geconfronteerd
Normaal of over de grens?
Rode vlag<br />
Toestemming? --<br />
Vrijwilligheid? Nee<br />
Gelijkwaardigheid? onbekend<br />
Leeftijdsadequaat? Nee<br />
Context? N.v.t.<br />
(Zelf) respect? Nee, kan fysieke schade tot gevolg<br />
hebben
Rode vlag reactie<br />
Benoem;<br />
Wat jij doet is je lichaam verkopen.<br />
Verbied<br />
Je mag dat niet doen<br />
Leg uit: Het is niet goed voor je om de webcam op deze manier te<br />
gebruiken. De ander kan opnames van je maken en deze verspreiden.<br />
Monitor/ begeleiding/hulpverlening/ straf?<br />
Je moet hiermee stoppen, we controleren vanaf nu de computer. Als het<br />
nog eens voorvalt mag je de computer niet meer gebruiken.
Normaal of over de grens?
Zwarte vlag<br />
Toestemming? Nee<br />
Vrijwilligheid? nee<br />
Gelijkwaardigheid? Nee (sprake van overmacht)<br />
Leeftijdsadequaat? Nee<br />
Context? Nee<br />
(Zelf) respect? Nee
Zwarte vlag reactie<br />
Benoem<br />
Jullie hebben misbruik gemaakt van het feit dat dit meisje<br />
alleen is en jullie met meer zijn om haar kleren uit te<br />
trekken. Zij heeft geen toestemming gegeven<br />
Verbied<br />
Niet ok ivm ongelijkheid, onvrijwilligheid, geen<br />
toestemming. Is seksueel misbruik.<br />
Waarom<br />
zij is veel jonger dan jij en durft dat niet te weigeren, dat is<br />
machtsmisbruik.<br />
Monitor<br />
is begeleiding/hulpverlening en/of straf nodig?<br />
Meisje kan klacht indienen, aangifte doen. Er zullen<br />
maatregelen genomen moeten worden dat dit niet meer<br />
kan gebeuren.
Vlaggensysteem heeft nut<br />
Helpt om seksualiteit bespreekbaar te maken<br />
Helpt opvoeders de emoties te hanteren die SGG oproept<br />
Stimuleert het praten over SGG<br />
Het gesprek is neutraler en rustiger<br />
Je kan kinderen verantwoordelijkheid geven<br />
Het kind luistert en voelt zich begrepen, is minder defensief<br />
Het SGG neemt af<br />
Nadenken over “toezicht”, ook bij nieuwe vormen van<br />
misbruik
PAUZE
Change language