De Kruishaarderberg te Nijkerk - Historisch Geografische Artikelen

Overigens ontbreekt het de onderzoekers aan feitelijke informatie (bijvoorbeeld
archiefmateriaal, bodemprofielstudies of dateringsgegevens) die direct naar de functie van
schapenkamp verwijzen.
De kampjes zijn in het huidige landschap ook nog aanwezig (zie figuur 7). De wallen zijn ca.
100 meter in het vierkant en het afgesloten kampje is even hoog als de omringende heide.
In het artikel wordt verder niet ingegaan op de Kruishaarderberg.
2.12 “De sprong van Jan van Schaffelaar, oorlog en partijstrijd in de late middeleeuwen”,
Janse, A. Uitgeverij Verloren bv, Hilversum, 2003, pg. 32-41
Een aanknopingspunt voor een militaire functie van de Kruishaarderberg is terug te vinden in
het populaire boekje over Jan van Schaffelaar en de Stichtse oorlog (1481-1483) door A.
Janse. Een belangrijke bron voor de historicus Janse was de Utrechtse Kroniek 20 waarin
verschillende gebeurtenissen in Utrecht en het grensgebied met Gelderland worden
genoemd. De Stichtse oorlog was voor een belangrijk deel een zogenaamde ‘rijdende oorlog’
waarbij beide partijen korte invalsacties uitvoerden om zich daarna weer terug te trekken in
versterkingen (zoals de steden Amersfoort, Montfoort, Utrecht, Wijk bij Duurstede en vanaf
1482 ook Nijkerk). Beide partijen voerden regelmatig plundertochten uit waarbij in sommige
gevallen de acties gericht waren op het buitmaken van vee. Volgens de Utrechtse kroniek
maakte het bisschoppelijke leger in september 1481 rond Amersfoort wel vijftienhonderd
beesten buit. De bevolking probeerde zich tegen deze plunderingen te weren door de bouw
van zogenaamde blokhuizen, kleine forten met een aarden wal of een houten omheining.
Mogelijk werden deze versterkingen ook aangelegd als veekraal. In 1482 werden Franse
huurlingen naar Nijkerk gestuurd om de beesten rond de stad in beslag te nemen. In dit
geval werden de plunderaars door de Nijkerkers verrast, omsingeld en gedood. In sommige
gevallen legden de strijdende partijen zelf versterkingen aan als terugvalbasis. Van Dooren
verwijst hierbij naar de geschiedschrijver Slichtenhorst.
2.13 Conclusies over de functie en ouderdom van de Kruishaarderberg op basis van het
literatuuronderzoek
2.13.1 Literatuur
De naam Kruishaar wordt voor het eerst genoemd in een zestiende eeuws verslag over
zandverstuivingen op de Veluwe. Op de stuivende zanden van ‘Cruyshaer’ lag toen een clip
of zandheuvel de ‘Cromhaer’ waarmee zeer waarschijnlijk de Kruishaarderberg wordt
bedoeld. De Kruishaarderberg is daarmee niet de naamgever van het gebied maar de zanden
rondom de berg; de zanden van Kruishaar.
De eerstevolgende publicaties waarin de Kruishaarderberg wordt genoemd zijn van G.
Haasloop Werner in het midden van de negentiende eeuw. Over de functie van de
Kruishaarderberg is deze oud legerofficier wat vaag. In eerste instantie gaat hij uit van een
militaire functie (redoute of schans) terwijl hij ruim tien jaar later de Kruishaarderberg als
vergaderplaats van de geërfden van het Hellerveld omschrijft. Onderbouwingen van beide
functies ontbreken. Een functie als vergaderplaats van het Hellerveld is in ieder geval niet af
te leiden uit het nog bestaande malenboek van het Hellerveld (zie hoofdstuk 3). Ook de
20 “Bisschop David van Bourgondië en zijn stad. Utrechts-Hollandse jaarboeken 1481-1483 van de hand van een
onbekende, gelijktijdigen schrijver, naar den eersten druk van Antonius Matthæus’ Analecta, N.B. Ten Haeff,
1698.
14