Didasko: handleiding vertaalprogramma Latijn - Slo

DIDASKO
Auteur: Jan Leenders
Inleiding
In mijn loopbaan als docent klassieke talen – ik sta al meer dan dertig jaar voor de klas; de laatste
jaren aan het Valuascollege in Venlo – heb ik de vaardigheid van de leerlingen om zelfstandig een
stukje Grieks of Latijn te vertalen zien afnemen tot praktisch nul. De precieze en verantwoorde
beschrijving van de oorzaken hiervan laat ik aan anderen over. Voor mij staat vast dat het ontbreken
van dagelijkse oefening en correctie (tijd dus) een van de oorzaken is.
Het is dan ook geen wonder dat de meeste examenkandidaten na hun examen nooit meer Latijn of
Grieks vertalen, laat staan een Romeinse of Griekse auteur in het origineel lezen. Jammer van de
geïnvesteerde tijd en moeite.
Toen ik tien jaar geleden al experimenterend met de computer ontdekte welke mogelijkheden dit
apparaat bood, ontstond langzaam het idee om een programma te maken dat extra hulp kon bieden bij
het vertalen en dat de mogelijkheid bood na het examen zelfstandig bezig te zijn met Griekse en
Latijnse teksten. Zo ontstond het programma Didasko, in het begin een grote makro die functioneerde
binnen WP51, sinds enkele jaren een zelfstandig programma dat in een Windowsomgeving werkt.
Aanvankelijk werden alleen examenpensa bewerkt en was het programma bedoeld voor de
examenkandidaten op de middelbare scholen; inmiddels zijn ook nog vele andere teksten bewerkt en is
het programma interessant voor ieder die zich bezig wil houden met Latijn en/of Grieks. Het
programma wordt aangeboden op CD-ROM en installeert zichzelf. Bij het programma wordt een
handleiding meegeleverd. Zie verder www.didaskoo.nl
Werking
Als het programma is gestart (het programma kan ook vanaf de CD-ROM werken) en een tekst is
opgevraagd, ziet u een scherm zoals hieronder. Bij proza is een zin steeds een aparte eenheid op het
scherm. Het tekstscherm kan naar believen naar links of rechts verkleind of vergroot worden.

Omschrijving - Betekenis
Door in de tekst op een woord te klikken wordt rechtsboven bij Omschrijving de omschrijving van
het woord ingevuld. Daaronder verschijnt bij Betekenis een bruikbare vertaling van het woord in deze
tekst (zie hierboven).
Woordenlijst
Door in de werkbalk op Woordenlijst te klikken activeert men de woordenlijst en verschijnen bij
Woord in de woordenlijst (rechts) andere betekenissen en/of vormen van het woord (zoals op de
afbeelding hieronder). Door opnieuw op Woordenlijst te klikken schakelt men de functie uit. Ook de
twee andere functies (Omschrijving / Betekenis) kunnen worden uitgeschakeld.
Notities
Door op Naar notities in de werkbalk te klikken verschijnt in de onderste helft van het scherm een
nieuw scherm (zoals op de afbeelding hieronder) waarin de bij Betekenis gegeven vertaling is
opgenomen. Bij een volgend woord kan men de vertaling ervan daarbij opnemen door opnieuw op
Naar notities te klikken. In dit venster kunnen ook de meest elementaire tekstbewerkingen (zoals
knippen en plakken) worden verricht. De in Notities vergaarde en bewerkte tekst kan worden geprint
en opgeslagen.

Markering
Bij de examenteksten van 2002 en 2003 is het ook mogelijk te zien in welk verband het aangeklikte
woord thuishoort. Alle woordenvan het betreffendeverband krijgen dezelfde kleur. Met verband wordt
bedoeld:
- Hoofdzin, bijwoordelijke bijzin, bijvoeglijke bijzin, afhankelijke vraagzin, onderwerpszin,
voorwerpszin.
- Ablativus absolutus, genitivus absolutus, accusativus absolutus, accusativus cum infinitivo,
accusativus cum participio, dubbel verbonden bepaling, gerundivum-constructie, bijstelling, uitroep.
In een geel kadertje (hint) bij het aangeklikte woord is even te zien om welk verband het gaat.
Dezelfde aanduiding is te zien in de statusregel (onderaan), totdat een woord uit een ander verband
wordt aangeklikt. De kern van de zin (onderwerp en gezegde) wordt vet weergegeven (zie hieronder).
Ook deze functie kan naar believen worden uit- en ingeschakeld.

Help
Men kan onderdelen van een helpbestand bekijken door op Help in de eerste werkbalk te klikken. Na
enkele ogenblikken verschijnt er een nieuw scherm. Het scherm is verdeeld in tweeën. Links een lijst
van allerlei onderdelen van helpbestand, rechts de uitleg van het aangeklikte onderdeel, bijvoorbeeld
het gebruik van Notities (zie hieronder). Het venster wordt gesloten zoals een Windowsvenster

Grammatica
Men kan onderdelen van een grammatica bekijken door op Grammatica in de eerste werkbalk te
klikken. Bij een Latijnse tekst verschijnt een scherm met de Latijnse grammatica, bij een Griekste
tekst de Griekse. Het scherm is verdeeld in tweeën. Links een lijst van allerlei onderdelen van de
grammatica, rechts de uitleg van het aangeklikte onderdeel, bijvoorbeeld de verbuiging van femina
(zie hieronder). Het venster wordt gesloten zoals een Windowsvenster.
Encyclopedie
Bij de namen in de examenteksten van 2003 is extra informatie beschikbaar in de vorm van een
beschrijving, eventueel met een plaatje, of een kaart. De informatie kan worden opgeroepen door eerst
gewoon op de naam te klikken. Er verschijnt een geel kadertje (hint) met de mededeling Encyclopedie
(rechter muisknop). Dezelfde mededeling staat ook in de statusregel (onderaan).
Door vervolgens met de rechter muisknop te klikken op de naam wordt de informatie in een apart
venster zichtbaar gemaakt. Het venster wordt gesloten zoals een Windowsvenster.

Ervaring
Tot de zomerconferentie was de enige informatie die ik kon verschaffen over ervaringen met het
programma wat ik van collega’s had gehoord, meestal telefonisch). Dat waren steeds positieve
reacties: de leerlingen konden er goed mee werken en vonden het een welkome afwisseling.
Bij de workshops van de zomerconferentie waren onder de deelnemers ook gebruikers van het
programma: allen waren enthousiast over de mogelijkheden ervan.
Zelf heb ik dit jaar een examengroep Latijn van 16 leerlingen. Zij hebben allemaal het programma
aangeschaft om er thuis mee te kunnen werken; op school zelf is het programma ook geïnstalleerd op
een groot aantal computers. Mijn leerlingen werken er graag mee. Elke week gaan zij 1 uur (van een
blokuur) ermee aan het werk op een computer in de mediatheek en presteren meer dan het dubbele van
wat zij anders met de aantekeningen en woordenlijst zouden hebben gedaan. En belangrijk: ze brengen
begrijpelijke vertalingen mee terug.
In LUMINA (het Klassieke Talen-lokaal van Digischool) beschrijven twee examenkandidaten hun
ervaringen met het eindexamen Latijn / Grieks dit jaar. Over Didasko schrijven zij:
Enkele weken geleden kreeg ik van de webmaster van deze onvolprezen website een exemplaar
aangeboden van de CD-rom “Didasko 2003”. Dit ronde schijfje bevat een programma met hierop de
letterlijke examenteksten vanaf 1999 tot en met 2003, en daarnaast ook nog eens teksten van andere
auteurs, die niet tot de examenschrijvers behoren. Gezien ik alleen Latijn heb, zal ik mij dan ook
beperken tot het geven van een recensie van het CD-rom gedeelte met betrekking tot de doodste taal
ter wereld; het Latijn.
Je kunt via het menu iedere tekst oproepen die op de CD staat; dit kan zowel via auteur als
examenjaar. De teksten staan overzichtelijk en in een duidelijk lettertype op je scherm. Het mooie is,
dat wanneer je met je cursor op een woord klikt, in een balk aan de rechterzijde van het beeldscherm
van het woord wordt gezegd in welke naamval het staat, welke persoon, welke tijd, en welke betekenis
het heeft.
Zo kun je dus de tekst vertalen zonder steeds zeeën van tijd kwijt te zijn aan het opzoeken in een
daarvoor bestemd woordenboek. Prisma kan wel inpakken!

Een waarschuwende opmerking is hier echter wel gewenst; Gebruik dit programma met beleid; Pak
de vertaling van een zin nog altijd systematisch aan! Dus zoek eerst de persoonsvorm, dan het
onderwerp, etc. etc.
Het woord voor woord vertalen heeft geen zin, aangezien er dan allerlei foutieve ‘worstzinnen’
uitkomen; je gooit een aantal direct uit het Latijn vertaalde Nederlandse woorden in de blender, houdt
de knop gedurende een halve minuut ingedrukt, waarna de woorden tot een grijze, op smurriegelijkende
substantie zijn verworden!
Desalniettemin is Didasko, mits in goede handen, een zéér bruikbaar en handig programma, dat
iedere eindexamenkandidaat in huis zou moeten hebben!
Michèl
Ook ik heb de CD-rom met daarop “Didasko” uitgeprobeerd en het is me zeer goed bevallen. Deze
Cd-rom is zeer handig en makkelijk in gebruik. Je hoeft absoluut niet veel kennis van computers te
hebben om met dit programma aan de slag te gaan! Het gedeelte grieks werkt precies hetzelfde als het
gedeelte van latijn, en daar heeft Michèl het al over gehad. Wel wil ik nog vermelden dat er ook een
heel duidelijk grammatica overzicht op de CD-rom staat. Ik kan dit programma aan iedereen
aanraden.
Liselotte
Slot
Voor mij is dit een stimulans om verder te werken aan het programma en steeds meer teksten geschikt
te maken voor het programma.
Jan Leenders