Beheer- en Inrichtingsplan - De Alde Feanen

Daarin kwam vanaf halverwege de Middeleeuwen verandering. Rond 800 nam de
bevolkingsdruk toe en begon men, vooral vanaf de hogere gronden, het gebied te
ontginnen. Dit gebeurde via het graven van ontwateringssloten vanaf de dorpen.
Deze middeleeuwse lijnen zijn nog altijd een zichtbaar netwerk in het huidige
gebied en goed te traceren op de kaart. Duidelijk is te zien dat deze ontginningslijnen
op elkaar botsten, deels ook midden in de De Alde Feanen, daarbij de grens
vormend van de oude grietenijen (gemeenten). In deze tijd werden ook húskopkes
(veenterpen) opgericht; die misschien jaarrond, maar wellicht alleen in het
zomerseizoen werden gebruikt tijdens het weiden van het vee.
Een rechtstreeks effect van de ontginningen was de drastische inklinking van het
veen, waardoor het gebied lager kwam te liggen en opnieuw gevoelig werd voor
overstromingen. In de periode 1000-1200 werd het gebied weer in toenemende
mate onbewoonbaar en nauwelijks bruikbaar. Daarin kwam vanaf ca. 1200
verandering omdat men toen flink ging ingrijpen in de waterhuishoudkundige
inrichting van het gebied. De ontwatering van het gebied veranderde, de Boarn
werd bedijkt, water moest via nieuw gegraven vaarten (zoals de oude en de
nieuwe Headamsleat en de Greft) worden afgevoerd. Daarmee werd overigens
ook de scheiding tussen de noordelijke en zuidelijke veenkern (Soarremoare) een
feit.
Hoewel verschillende gebieden van deze ontwikkelingen konden profiteren, was
dat voor het centrale gebied van De Alde Feanen minder het geval. Het gebied
bleef in grote mate onder invloed staan van overstromingen, mede door water
afkomstig van de hogere zandgronden. Het gebruik van het gebied bleef dan ook
vooral beperkt tot het “plukken van de vruchten” die het gebied bood: jacht,
visserij, turf graven, rietsnijden, etc. De betekenis van de jacht blijkt ook uit het
bestaan van ‘s Princenhof en een eendenkooi (vogelkooy) op kaarten van eind
1600.
De turfgraverij is in het gebied lange tijd ook een kleinschalig gebeuren geweest.
De meest kleinschalige methode was wel die van de eenmansput: men groef dat
wat men nodig had voor eigen gebruik. Het kleine gat, dat deels werd
dichtgegooid met de zode, was al snel weer verland. Grootschaliger werd het
toen men veen ging winnen op perceelsniveau (rond 1700). Daartoe werd het
perceel eerst bedijkt en drooggemalen (met tjaskers) en werd vanaf de kant
uitgegraven, tot ca. 1 m diepte. Deze vervening gebeurd dus nog “in den droge”
en wordt wel de Friese verveningsmethode genoemd.
Nog wat later, vanaf 1750, raakte de Gieterse methode in zwang. Nu vond de
vervening niet meer in het droge plaats. Het veen werd onder water weggetrokken
en dat hoefde niet meer vanaf de kant plaats te vinden. Vervening kon
nu dieper en over grotere breedte plaatsvinden. De zetwallen waren beperkt tot
enkele kleine walletjes, die al snel wegsloegen temidden van de grotere watervlakten.
De grotere plassen in het gebied zijn zo ontstaan. Aan het eind van de
19 e eeuw was het met de vervening in het gebied vrijwel afgelopen.
22
BEHEER- EN INRICHTINGSPLAN NATIONAAL PARK DE ALDE FEANEN 2005