Meetinstrumenten Chronische pijn - Pijn Kennis Centrum

De kwaliteit van een meetinstrument is afhankelijk van verschillende
eigenschappen 5 6 7 .Meetinstrumenten kunnen een diagnostisch, een
prognostisch of een evaluatief doel hebben. Per doel worden andere eisen
gesteld aan de inhoud en kwaliteit van het meetinstrument 8 9 .
Een meetinstrument moet op de eerste plaats relevant zijn. Voor
evaluatieve doeleinden moet het aansluiten bij de theoretische achtergrond van
je behandelmethode en het daaruit voortvloeiende behandeldoel. Op de
tweede plaats is de praktische toepasbaarheid van belang of een
meetinstrument bruikbaar is.Wat zijn kosten, de tijdsinvestering, de belasting
voor patiënt en beoordelaar? De in dit boek opgenomen meetinstrumenten zijn
vragenlijsten. Deze zijn meestal goedkoop, en snel in te vullen.
Naast de twee genoemde eigenschappen zijn de begrippen betrouwbaarheid
en validiteit van belang. Het begrip betrouwbaarheid beschrijft de
nauwkeurigheid van de meting. Een meting is betrouwbaar, als de uitkomsten bij
herhaling van de meting binnen een bepaalde periode hetzelfde blijken te zijn.
Het begrip betrouwbaarheid kent een aantal aspecten, namelijk: testhertestbetrouwbaarheid,
intra-en interbeoordelaarsbetrouwbaarheid en interne
consistentie. De reproduceerbaarheid van uitkomsten bij herhaling van de
meting kan op twee manieren worden beschouwd. Bij herhaling door dezelfde
persoon wordt het test-hertestbetrouwbaarheid of intra-beoordelaarsbetrouwbaarheid
genoemd.Wanneer de meting door verschillende personen
uitgevoerd wordt spreekt men van inter-beoordelaarsbetrouwbaarheid.
De betrouwbaarheid wordt meestal uitgedrukt in een maat voor
overeenstemming tussen de twee metingen. Dit kan het percentage
overeenstemming zijn of de Kappa (het percentage overeenstemming
gecorrigeerd voor toevallige overeenstemming) 5 . Een andere maat voor de
overeenstemming of samenhang is de correlatiecoëfficiënt. De waarde van de
correlatiecoëfficiënt ligt tussen –1 en +1. De waarden –1 en +1 betekenen een
perfect verband. Hoe dichter de waarde bij nul ligt hoe lager het verband en
dus hoe slechter de betrouwbaarheid is. Er bestaan meerdere
correlatiecoëfficiënten (Pearsons productmoment correlatiecoëfficiënt = r, de
Spearman correlatiecoëfficiënt = rs de intraclasscorrelatiecoëfficiënt = ICC, zie
hoofdstuk 6).Welke correlatiecoëfficiënt gebruikt mag worden is afhankelijk van
de aard van de gegevens die gemeten worden.
Een vragenlijst of een ander meetinstrument kan bestaan uit meerdere
onderdelen of vragen, die allemaal een ander aspect van het achterliggend
construct meten. Hoe goed de onderdelen samen het hele construct meten is de
“interne consistentie”. Cronbach’s alpha () is een maat voor de interne consistentie,
welke kan variëren van 0 tot 1. Hoe dichter bij 1 hoe hoger de interne
consistentie en hoe hoger men de betrouwbaarheid van de vragenlijst acht.
12
Het begrip validiteit verwijst naar de mate waarin een instrument ook
werkelijk meet wat het beoogt te meten.Theoretisch is dit een complex
onderwerp. Bij het meten van de lengte van een voorwerp is bijvoorbeeld vrij
duidelijk wat gemeten moet worden en kan de validiteit van het instrument
worden bepaald. Bij vele andere metingen is dit lastiger. Pijn bijvoorbeeld is niet
rechtstreeks observeerbaar. Hoe kan dan worden bepaald of een meting bij pijn
valide is? Voor dergelijke complexere onderwerpen zijn meerdere vormen van
validiteitbepaling ontwikkeld:
1. inhoudsvaliditeit (content validity): de mate waarin de verschillende
onderdelen/gebieden van het meetinstrument het totale inhoudsdomein van
het te meten kenmerk dekken. Dit wordt bepaald door bijvoorbeeld diverse
onafhankelijke experts (hulpverleners, onderzoekers maar ook patiënten) op
het gebied van het onderwerp te laten oordelen of inhoud compleet is.
2. construct- of begripsvaliditeit: de mate waarin een instrument
overeenkomt met het achterliggende construct (theoretische raamwerk). De
construct validiteit wordt bepaald door het te onderzoeken meetinstrument te
vergelijken met een ander meetinstrument, wat een ‘soortgelijk’ construct
beoogt te meten. De uitkomsten moeten, indien de meetinstrumenten
inderdaad hetzelfde construct meten, met elkaar overeenkomen.Als maat
gebruikt men hiervoor de al eerder genoemde correlatiecoëfficiënt.
3. criteriumvaliditeit: de mate waarin de uitkomsten van een test
overeenkomen met de uitkomsten, die worden gevonden bij toepassing van een
extern criterium. Dit extern criterium is idealiter een ‘gouden standaard’.
Wanneer deze niet aanwezig is moet men gebruik maken van een alternatieve
test, waarvan de validiteit onbekend is of minder perfect. Door gelijktijdig het
extern criterium en het te onderzoeken meetinstrument te meten bepaald men
de concurrent validiteit.Als het externe criterium pas later gemeten wordt
spreekt men van predictieve validiteit.Voor het meten van de functionele status
bestaat geen gouden standaard.
Een ander belangrijk aspect van validiteit is bij evaluatieve vragenlijsten de
responsiviteit.Responsiviteit verwijst naar de mate waarin een instrument
werkelijke veranderingen kan detecteren. Dit betekent dat een responsief
meetinstrument in staat is om te discrimineren tussen een klinisch relevante en
klinisch niet-relevante veranderingen.Voor het bepalen van de responsiviteit
bestaat geen consensus. Meerdere methoden zijn ontwikkeld om de
responsiviteit te bepalen.
Men kan de correlatie bepalen tussen de uitkomsten van een
meetinstrument met uitkomsten van andere meetinstrumenten. Indien er
13