Download uitgave als PDF - Zuiderlucht
Download uitgave als PDF - Zuiderlucht
Download uitgave als PDF - Zuiderlucht
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
2<br />
cultureel maandblad | jaargang 1 | april 2007<br />
z u i d e r l u c h t<br />
Jurriaan Benschop bericht uit Berlijn 8<br />
Heerlen bespeurt culturele lente 4<br />
Wandel met Reve door Weert 7<br />
De houdbaarheid van BritArt 8<br />
Franse zuchtmeisjes raken de ziel 2<br />
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007<br />
gratis
www.heukelomverbeek.nl<br />
Betrokken, anders, actief en trefzeker!<br />
Voor informatie kunt u contact opnemen met één van de onderstaande<br />
vestigingen:<br />
Baat Heerlen: 045 – 5711338<br />
Baat Maastricht: 043 – 3258700<br />
Baat Roermond: 0475 – 350909<br />
Baat Sittard: 046 – 4200620<br />
Baat Venlo: 077 – 3549955<br />
of kijk op onze website www.baat.nl.<br />
Landmark Steenberg<br />
Staatsmijn Wilhelmina<br />
‘Baat accountants en fiscalisten’ onze naam zegt het al!<br />
.nl maastricht<br />
Levenskunst<br />
Hectische weken waren het, zowel voor <strong>als</strong> na de lancering<br />
van het eerste nummer van <strong>Zuiderlucht</strong>. Maar<br />
niemand hoort ons klagen, want de reacties waren even<br />
talrijk <strong>als</strong> overweldigend. Verderop, op pagina 13, een<br />
bloemlezing.<br />
Een van de reacties maakte melding van een verre voorganger<br />
van dit blad, getiteld Zuidenwind, een katholiek<br />
cultureel maandblad van Paul Haimon. Omdat wij hier,<br />
om het maar Lubberiaans te zeggen, geen herinnering<br />
aan hebben (we waren nog niet geboren) roepen we lezers<br />
op ons te voorzien van herinneringen aan en materiaal<br />
over dat blad – maar ook van andere tijdschriften<br />
over cultuur die in deze gebieden de laatste halve eeuw<br />
zijn verschenen. Kan een mooie aanleiding zijn om in een<br />
volgend nummer een stukje persgeschiedenis te<br />
schrijven.<br />
Terug naar het heden. “De energie en levensvreugde<br />
die de kunst mij schenkt, wil ik graag overbrengen op<br />
anderen”, zegt huisarts Jeu van Sint Fiet in de rubriek<br />
De verzamelaar in dit nummer. Vandaar dat hij een deel<br />
van zijn kunstverzameling heeft ondergebracht in zijn<br />
praktijk. Levenskunst noemt hij het; in de mond van een<br />
huisarts/verzamelaar krijgt dat begrip toch een nieuwe<br />
lading.<br />
Energie, dynamiek en levenskunst spatten van de pagina’s<br />
in dit tweede nummer van <strong>Zuiderlucht</strong>. Jurriaan<br />
Benschop beschrijft vanuit Berlijn de culturele dynamiek<br />
in die stad, veroorzaakt door de vele nationaliteiten die<br />
er zijn neergestreken. In een tijd waarin de geest van de<br />
xenofoob Geert Wilders aanstekelijk blijkt te werken op<br />
tot voor kort eerbare politieke partijen, zou je dit voor de<br />
hand liggende effect bijna vergeten.<br />
Dynamiek en energie zijn ook de trefwoorden in de reportage<br />
die we maakten in Heerlen, tien jaar geleden nog<br />
een culturele woestenij, nu een kraamkamer van tal van<br />
culturele initiatieven die de voormalige mijnstad nieuw<br />
zelfvertrouwen geven.<br />
Cyrille Offermans neemt aan de hand van de expositie<br />
van Gavin Turk in Den Haag de BritArt, de stroming die<br />
in de jaren negentig de ingedutte Britse kunst een nieuwe<br />
impuls gaf, de maat. Vol levensdrift zit ook het artikel<br />
van Guuz Hoogaerts, verslingerd <strong>als</strong> hij is aan de klanken<br />
van Franse zuchtmeisjes <strong>als</strong> Charlotte Gainsbourg (inderdaad,<br />
dochter van…), Coralie Clément en Carla Bruni. In<br />
een hartverwarmende brief wekt hij zijn vroegere lerares<br />
Frans, soeur Ignace, tot leven. Had hij tijdens haar lessen<br />
maar beter opgelet, merdenomdedieu!<br />
Wido Smeets<br />
w.smeets@zuiderlucht.eu<br />
Begunstigers krijgen <strong>Zuiderlucht</strong> elke<br />
maand franco thuisbezorgd.<br />
Aanmelden <strong>als</strong> begunstiger kan via de<br />
site www.zuiderlucht.eu, klikken op<br />
‘begunstiger’.<br />
Inhoud<br />
3 Joke van Leeuwen<br />
komt voorlezen<br />
7 Kunst in de<br />
huisartspraktijk<br />
8 Benschop bericht<br />
uit Berlijn<br />
Jonge Makers:<br />
Pedro Meireles<br />
2 Maastrichtse<br />
architecten op<br />
Céramique<br />
4 Culturele lente<br />
in Heerlen<br />
7 Wandel met<br />
Reve door Weert<br />
8 Cyrille Offermans<br />
over de<br />
BritArt<br />
2 Zuchtende<br />
Franse chansonnières<br />
22 Verliefd in het<br />
Strauss Orkest<br />
25 Heksensabbat in<br />
Limburgs Museum<br />
26 Simone stript<br />
26/27 Agenda<br />
En verder:<br />
3 Reacties van lezers<br />
3 Column Expats door<br />
Hans Dekkers<br />
3 De schatkist van Stijn<br />
Merris (Monza)<br />
Cover: Muziekschool/Glaspaleis<br />
in Heerlen. Foto: Romy Finke<br />
2 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
Goedmoedige<br />
reus in sprookjesachtig<br />
landschap<br />
door Wido Smeets<br />
Er was eens een wondermooie<br />
streek waar de bewoners<br />
hun kachels stookten op steenkool<br />
uit eigen bodem. Maar ze<br />
groeven zo lang en zo diep dat er<br />
van die bodem weinig overbleef.<br />
Uiteindelijk moesten ze hele<br />
dorpen slopen om aan steenkool<br />
te komen.<br />
Op een dag stuitten ze in de<br />
groeve op een netwerk van<br />
onderaardse tunnels.<br />
De aarde begon te beven en<br />
er kwam een hoekige, metalen<br />
reus uit te voorschijn. Hij werd<br />
erg treurig toen hij zag hoe de<br />
mensen het landschap hadden<br />
vernield. Toch beloofde<br />
hij de bevolking te helpen met<br />
de steenkoolwinning, op één<br />
voorwaarde: dat ze na afloop de<br />
natuur haar oude glorie zouden<br />
teruggeven.<br />
De reus hielp de bevolking met<br />
het bouwen van grote machines,<br />
die supersnel konden graven. Ze<br />
leidden de loop van een rivier<br />
(de Inde) om, en verzamelden regenwater<br />
in een nieuw meer.<br />
Toen het afgraven voorbij was,<br />
keerde de reus tevreden terug<br />
naar zijn onderaardse gangenstelsel.<br />
Het heringerichte landschap<br />
was mooier dan voorheen.<br />
Uit dankbaarheid richtten de<br />
bewoners een standbeeld voor<br />
hem op.<br />
Het Maastrichtse architectenechtpaar<br />
Marc en Nicole Maurer<br />
bedacht niet alleen dit eigentijds<br />
sprookje, maar ook het eruit<br />
voortgekomen ‘standbeeld’<br />
– dat langzamerhand werkelijkheid<br />
gaat worden. Volgend<br />
jaar zomer wordt het 45 meter<br />
hoge beeltenis van de reus,<br />
uitgevoerd in glas en staal, in<br />
gebruik genomen, aan de rand<br />
van de bruinkoolgroeve bij het<br />
Duitse Inden, net over de grens<br />
bij Kerkrade.<br />
Het gaat natuurlijk niet echt<br />
om een standbeeld. Maar de<br />
sprookjesachtige symboliek<br />
om het bouwwerk, waar een<br />
bezoekerscentrum, uitkijktoren<br />
en restaurant worden gevestigd,<br />
is er niet voor niets.<br />
De bruinkoolgroeve heeft grote<br />
s i g n a l e m e n t<br />
Ontwerpschetsen van de Indemann,<br />
het 45 meter hoge bezoekerscentrum<br />
aan de rand van<br />
de bruinkoolgroeve bij Inden.<br />
Artist’s impression: Maurer United<br />
Architects<br />
schade aangericht in het landschap.<br />
Duizenden bewoners van<br />
het Indeland hebben de afgelopen<br />
jaren huis en haard moeten<br />
verlaten vanwege de afgraving.<br />
Hele dorpen zijn vermalen door<br />
de grote bruinkoolmachines die<br />
zich door het landschap vreten.<br />
De verontwaardiging van de reus<br />
uit het sprookje van de Maurers<br />
komt niet uit de lucht vallen. Het<br />
is de daadwerkelijke gemoedstoestand<br />
van veel Indelanders.<br />
Nu het einde van de bruinkoolwinning<br />
in zicht komt,<br />
zijn er plannen ontwikkeld om<br />
het geteisterde landschap een<br />
metamorfose te laten ondergaan.<br />
De groeve zal halverwege<br />
de eeuw zijn veranderd in een<br />
meer, de Indesche See. Aan de<br />
rand ervan komt de tot ‘Indemann’<br />
gedoopte schepping van<br />
Maurer United Architects te<br />
staan, <strong>als</strong> een wachtpost die het<br />
landschap in de gaten houdt.<br />
Marc Maurer: “We willen Inden,<br />
een jonge gemeente met een<br />
nog te ontwikkelen identiteit,<br />
iets geven waarmee de inwoners<br />
zich kunnen profileren.<br />
De Indemann heeft de vorm<br />
van een game character, maar<br />
is tegelijkertijd een archetype.<br />
Wie hem eenmaal heeft gezien,<br />
vergeet hem nooit meer.”<br />
De Indemann moet niet alleen<br />
verwijzen naar een keerpunt<br />
in de plaatselijke geschiedenis,<br />
maar verwijst ook naar de overgang<br />
van een industrieel tijdperk<br />
(in het materiaalgebruik: glas en<br />
staal) naar het huidige mediatijdperk<br />
(in de vorm: die van een<br />
game character).<br />
Daarnaast symboliseert de<br />
Indemann ook de economische<br />
verandering in de regio zelf. De<br />
natuur gaf de bevolking welvaart<br />
door zijn bruinkoolgroeve. Als<br />
de groeve is omgevormd tot een<br />
meer, zullen de watertoeristen<br />
toestromen, verwacht Volmar<br />
Delheij, de Heerlenaar die <strong>als</strong><br />
projectleider van de Euregionale<br />
2008 aan de basis stond van de<br />
Indemann. “We waren aan het<br />
stoeien met het idee van een<br />
uitkijktoren. Ik vond dat het<br />
geen standaardgebouw mocht<br />
worden, dat we jonge, brutale<br />
gasten moesten uitnodigen om<br />
met een ontwerp te komen dat<br />
niemand had verwacht. Zo zijn<br />
we bij de Maurers uitgekomen.”<br />
Op dit moment proberen Nicole<br />
en Marc Maurer de opdrachtgevers<br />
te overtuigen van het<br />
belang van een interactief<br />
lichtprogramma. Nicole Maurer:<br />
“Hierdoor zou de façade van de<br />
Indemann een samengesteld<br />
beeldscherm worden. Zelfs met<br />
een lage resolutie is het effect<br />
enorm omdat het game character<br />
daadwerkelijk interactief zou<br />
worden.”<br />
Delheij onderschrijft de voordelen<br />
van de verlichte reus die<br />
ook ’s nachts het landschap zal<br />
blijven overheersen en medio<br />
2008 wordt geopend. “Vanaf de<br />
autobaan tussen Aken en Keulen<br />
moet dat een fantastisch beeld<br />
bieden.”<br />
3 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
De kunst van het wonen<br />
Vesteda is een landelijke verhuurder van kwalitatief hoogwaardige woningen en richt zich op huurders die grote<br />
waarde hechten aan plezierig wonen, een hoog wooncomfort en een aangename leefomgeving. Kunst voegt daar<br />
ons inziens een extra kwaliteit aan toe. Daarom combineren we in steeds meer projecten architectuur en woon-<br />
beleving met kunst. Zo hebben we in de Vesteda Toren in Eindhoven nauw samengewerkt met kunstenaar Fons<br />
Haagmans; in deze woontoren heeft hij zijn concept ‘Die Magie der Zahl’ op iedere verdieping integraal toegepast.<br />
Ontwerp Vesteda Toren: Jo Coenen & Co Architecten. 44 luxe appartementen en twee penthouses. Met gastenverblijven, health club, services en meer.<br />
Te huur vanaf € 1.700 per maand. Geïnspireerd? Maak een afspraak voor een Grand View. Bel (040) 296 93 50 of kijk op www.vestedatoren.nl.<br />
4 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
Schrijfster, tekenaar en performer Joke van<br />
Leeuwen is op 13 april te gast op de Avond van<br />
de Poëzie in Landgraaf. “Wat niet doorsnee is,<br />
noemen we weer veel te gauw elitair.”<br />
door Emile Hollman<br />
Lees je met plezier op zo’n<br />
poëzieavond? ,,Optreden biedt<br />
een mooi tegenwicht tegen het<br />
alleen thuis zitten. Het beeld van<br />
een gedicht op papier valt weg,<br />
wat niet geheel onbelangrijk is,<br />
maar daar staat tegenover dat<br />
je het rechtstreeks kan brengen.<br />
Dat kan een meerwaarde geven<br />
<strong>als</strong> je het met plezier en overtuiging<br />
voordraagt.”<br />
Heb je voor dat soort avonden<br />
een vast programma? ,,Ik<br />
probeer een mengeling te maken<br />
van poëzie uit de bundels en<br />
gedichten die wat meer geschikt<br />
zijn voor performance. Meestal<br />
begin ik wat zwaarder en eindig<br />
ik meer entertainend.”<br />
Schrijf je gedichten met in het<br />
achterhoofd het idee dat ze<br />
je wel eens voor zou moeten<br />
dragen? ,,Nee, meestal merk ik<br />
in de praktijk dat gedichten zich<br />
goed laten brengen. “<br />
Je bent vaker te gast geweest<br />
op het festival in Landgraaf.<br />
Wat is er speciaal aan? “Wat<br />
ik leuk vind is dat ze een link<br />
met de omgeving proberen te<br />
leggen. De laatste keer dat ik er<br />
was, speelde bijvoorbeeld een<br />
plaatselijke fanfare, en die was<br />
van hoog niveau. Het is niet te<br />
massaal, er heerst een bepaald<br />
soort intimiteit.”<br />
Dezer dagen ben je erg veel op<br />
pad. Ligt het schrijven dan stil<br />
of doe je dat tussen de bedrijven<br />
door? “De maand maart is<br />
wel erg druk. Ik werk projectmatig<br />
en in periodes. Poëzie<br />
schrijf ik soms tussendoor maar<br />
<strong>als</strong> er een bundel aankomt, dan<br />
richt ik me daar helemaal op.<br />
Vorige zomer werkte ik aan<br />
een boek voor volwassenen.<br />
Ik zocht eigenlijk naar meer<br />
combinatie tussen tekst en<br />
beeld. Zo kreeg ik het idee voor<br />
een non-fictieboek. En dan ga je<br />
weer mijmeren. Momenteel ben<br />
ik bezig met een opdracht voor<br />
een festival in Brussel rond Billie<br />
Holiday. En daarna volgt weer<br />
iets van de lange adem.”<br />
Schrijf je gemakkelijk in opdracht?<br />
Je schreef het Stadsgedicht<br />
voor de gemeente Genk.<br />
,,Voor dat gedicht ben ik naar<br />
Genk gegaan, heb de cités bezocht,<br />
ben in de bieb gaan<br />
kijken. Zelf heb ik in Kerkrade<br />
en Maastricht gewoond dus ik<br />
ben wel bekend met de mijngeschiedenis<br />
en hoe niet alleen<br />
Genk na de sluitingen een<br />
nieuwe toekomst moest vinden.”<br />
Je grossiert in griffels, prijzen<br />
en nominaties. Hoeveel succes<br />
kan een mens hebben? “Het is<br />
altijd mooi. Het is een erkenning<br />
van kwaliteit.”<br />
Toen Kees Fens je jaren geleden<br />
belde om je te vertellen dat<br />
je de Theo Thijssenprijs zou<br />
krijgen, zou je gereageerd<br />
hebben met een afgemeten ‘o<br />
leuk’. Fens overdreef. Al jaren<br />
lees ik in allerlei eindstudies dat<br />
ik iets gezegd zou hebben in de<br />
trant van: ‘Als ik maar lol heb<br />
bij het schrijven; de kinderen<br />
kunnen me niks schelen’. Zoiets<br />
blijft je achtervolgen. Maar het<br />
is fijn dat ik gewaardeerd word<br />
in mijn eeuwige drang om iets te<br />
maken.”<br />
Nu was je genomineerd voor<br />
de zeer prestigieuze internationale<br />
Astrid Lindgren Award. “Ik<br />
ben nuchter genoeg om me te<br />
Een weerwoord<br />
tegen de<br />
tijdgeest<br />
Joke van Leeuwen tijdens een optreden in de Kruisherenkerk in 2005. foto: Johannes Timmermans<br />
realiseren dat er voor die prijs<br />
een stuk of honderd schrijvers<br />
wereldwijd genomineerd waren.<br />
Het is een opsteker alhoewel ik<br />
er niet op reken dat ik de prijs<br />
krijg. Wat me wel opvalt, is dat<br />
het de laatste jaren beter gaat<br />
met mijn boeken in Vlaanderen<br />
en Duitsland dan in Nederland<br />
waar de meisjesboeken de markt<br />
domineren.”<br />
Wat bedoel je precies met<br />
meisjesboeken? “Zowel veel<br />
pubermeisjes <strong>als</strong> veel volwassen<br />
vrouwen lezen ‘chick lit’,<br />
eigenlijk eigentijdse meisjesboeken.<br />
Nog maar pas een halve<br />
eeuw geleden zijn we juridisch<br />
en maatschappelijk volwassenen<br />
verklaard. Ik vind het vervreemdend<br />
dat dit soort boeken weer<br />
overheersend zijn geworden.<br />
Los daarvan beweerde recensent<br />
Pjotr van Lenteren eens in de<br />
Volkskrant dat boeken die de<br />
staatsprijs kregen niet door<br />
kinderen werden gelezen. Terwijl<br />
ik jaar in jaar uit kinderen die<br />
niet van lezen houden, heb<br />
geënthousiasmeerd, en ik regelmatig<br />
van ouders te horen kreeg<br />
dat kinderen door mijn boeken<br />
het plezier van het lezen te pak-<br />
ken kregen. Maar dat gaat meer<br />
over het veel te gauw elitair noemen<br />
van wat niet doorsnee is.”<br />
Wacht even, je voelt je toch<br />
niet miskend? ,,Welnee, daar<br />
heb ik het niet over. Ik heb het<br />
over een andere tijdgeest en de<br />
gevolgen daarvan. Als je nu aan<br />
kinderen vraagt wat ze willen<br />
worden, gebeurt het nogal eens<br />
dat ze geen beroep noemen,<br />
maar zeggen: beroemd. Je kunt<br />
hen dat niet verwijten, het zijn<br />
de volwassenen die hen ermee<br />
overvoeren. Door al die soaps en<br />
door Idols zie je soms ook dat in<br />
de theaterwereld de hoofdrollen<br />
niet meer gaan naar de beste<br />
acteurs maar naar tv-bekendheden.<br />
Met <strong>als</strong> gevolg dat de<br />
bijrollen dan kwalitatief beter<br />
bezet zijn dan de hoofdrollen.<br />
Toneel wordt ook in veel theaters<br />
nog maar moeilijk verkocht.<br />
Momenteel speel ik, <strong>als</strong><br />
herintreedster, in Vlaanderen<br />
EN/EN, een cabaretesk programma,<br />
samen met de Bosnisch-<br />
Limburgse gitarist-zanger Mario<br />
Paric. Het is nog afwachten of er<br />
in Nederland belangstelling voor<br />
zal zijn.”<br />
Kun je <strong>als</strong> schrijfster de tijdgeest<br />
beïnvloeden? “Je kunt er<br />
hooguit op je eigen manier een<br />
weerwoord aan geven. Ik heb<br />
nu bijvoorbeeld net een boek af<br />
over kijken. Beeld is allesbepalend<br />
geworden, dus heeft het zin<br />
daarover na te denken, ook <strong>als</strong> je<br />
een kind bent.”<br />
Hoe merk je de verschillen<br />
tussen Nederland, België en<br />
Duitsland? ,,Wat me bijvoorbeeld<br />
opvalt is dat er in Vlaanderen<br />
meer plaats is voor experimenteel<br />
illustreren en dat men<br />
daar trots op is. Een boek <strong>als</strong><br />
Kweenie heeft in Nederland niet<br />
veel gedaan, al had het goede<br />
recensies, maar in Duitsland<br />
eindigde het in de eindejaarslijstjes.”<br />
Hoe verklaar je dat? ,,Ik denk<br />
dat we een cultureel probleem<br />
hebben, dat in Nederland sterker<br />
speelt, omdat het vergeleken<br />
met de omringende landen<br />
trendgevoeliger te is. Het overheersende<br />
marktdenken heeft<br />
toch iets kapot gemaakt.”<br />
www.jokevanleeuwen.com<br />
www.poeziefestival.nl<br />
5 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
Hoogbrugstraat 69<br />
Leenen galerieWolfs<br />
Maastricht<br />
t 043 321 04 41<br />
m 06 18 64 10 31<br />
www.galeriewolfs.nl<br />
Peter<br />
Cox<br />
Juan<br />
Heurter<br />
Ben<br />
openingstijden<br />
donderdag en vrijdag<br />
12.00–18.00 uur<br />
zaterdag<br />
12.00–17.00 uur<br />
(en op afspraak)<br />
dichters<br />
Joke van Leeuwen<br />
Hans Dekkers<br />
Lucienne Stassaert (b)<br />
Erik Menkveld<br />
presentatie<br />
Lizet Duyvendak<br />
muzikale entr’acte<br />
Tanja van der Kooij hobo<br />
Marieke Schoenmakers harp<br />
reserveren<br />
Theater Landgraaf<br />
t 045 531 0929<br />
www.poeziefestival.nl<br />
Theater Landgraaf, Kerkberg 4 / Aanvang 20.00 uur / entree Ð7,50<br />
6e<br />
avond van de<br />
vrijdag 13 april 2007<br />
6 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
HIER & DAAR<br />
Wie werkte bij Cuypers?<br />
De 19e eeuwse bouwmeester Pierre Cuypers overleed<br />
honderd jaar geleden. Dus wordt 2007 een Cuypersjaar:<br />
we mogen de biografie van Wies van Leeuwen tegemoet<br />
zien, en exposities bij het Nederlands Architectuurinstituut<br />
(NAi) in Maastricht en in het Stedelijke Museum in<br />
zijn geboorteplaats Roermond. De meeste activiteiten<br />
vinden in de tweede helft van het jaar plaats, hegeen het<br />
museum nog even de tijd geeft (verder) te zoeken naar<br />
familieleden van werknemers die vóór 1900 gewerkt<br />
hebben in de befaamde werkplaatsen van Cuypers in Roermond.<br />
Ook zoekt het museum naar gereedschap, tekenmateriaal,<br />
foto’s, werkbriefjes, schetsontwerpen, studieboeken,<br />
modellen of andere voorwerpen die iets vertellen<br />
over het werken bij Cuypers. Bellen naar 0475 333496.<br />
Het visioen, niet de methode<br />
Deze vijf woorden vormden de inhoud van een advertentie<br />
in <strong>Zuiderlucht</strong> van maart. Ze maakten deel uit van een<br />
project van de Venlose kunstenares Trudy van Soest, die<br />
enkele weken later tekst en uitleg verschafte. Met een gedicht<br />
en een sprookjesachtige tekst over een man die aan<br />
de oever van de Maas in slaap viel en een visioen kreeg.<br />
Hij droomde van muren, torens, witte vlaggen, van overvloed<br />
en veiligheid, werd wakker en noemde zijn visioen<br />
STAD (Samen Tegen Alles Daarbuiten). Hij overtuigde zijn<br />
omgeving en de stad werd gebouwd. Lang geleden dus.<br />
Het is al lang de (vrij)stad niet meer waar Trudy van Soest<br />
anno 2007 in woont, die anonieme verzameling gebouwen<br />
en mensen met de suggestie van veiligheid en geborgenheid.<br />
“Het is alweer heel lang geleden dat die eerste stad<br />
er was, met muren, torens en witte vlaggen. Ik zie vanuit<br />
mijn huis de lucht niet meer, de zon alleen maar even,<br />
door dat ene raam, zo en zo laat. Ik zie vanuit mijn huis de<br />
grond niet meer; ik kan nog wel even naar buiten... Op het<br />
dak van een ander huis... Ik weet niet wie daar woont.”<br />
Peter Greenaway <strong>als</strong> VJ<br />
Vorig jaar zou hij naar Cultura Nova komen, het grote<br />
zomertheaterfestival in Heerlen, maar het ging niet door.<br />
Vrijdag 6 april komt de vermaarde Britse cineast <strong>als</strong>nog,<br />
en wel <strong>als</strong> VJ. Samen met DJ Radar zal hij de multimediale<br />
show The Tulse Luper VJ Performance verzorgen. Het is<br />
de allereerste voorstelling in de Limburgzaal van de verbouwde<br />
Stadsschouwburg, die na de heropening <strong>als</strong><br />
Theater Heerlen door het leven gaat. Onlangs oogstte<br />
Greenaway veel succes met zijn programma tijdens het<br />
Londense festival Optronica.<br />
Peter Greenaway is bekend van vaak controversiële films<br />
<strong>als</strong> The Pillow Book, The Cook The Thief His Wife And Her<br />
Lover, Prospero’s books and The Tulse Luper Suitcases. In<br />
Heerlen staat hij op het podium <strong>als</strong> VJ. Een enorm touch<br />
screen plasmascherm maakt het hem mogelijk om op de<br />
muziek van DJ Radar filmbeelden in voortdurend wisselende<br />
samenstelling op zes videoschermen tegelijk te<br />
laten zien. Greenaway (1942) is behalve <strong>als</strong> filmmaker ook<br />
curator, kunstenaar, schilder, schrijver, theatermaker,<br />
componist, documentairemaker en filmcriticus.<br />
Peter Greenaway in actie <strong>als</strong> VJ. foto Parkstad Limburg Theaters<br />
Jeu van Sint Fiet<br />
Sommigen vinden het net een circus<br />
Jeu van Sint Fiet in zijn huisartspraktijk: “Je koopt geen kunst om in de<br />
garage op te slaan.” foto: Moniek Wegdam<br />
door Wido Smeets<br />
”De liefde voor de kunst<br />
heb ik van huis uit meegekregen.<br />
Mijn vader verzamelde antiek,<br />
maar ook kunst. Hij had schilderijen<br />
van Hofhuizen, Jonas en<br />
Charles Eyck. Als slager richtte<br />
hij op Witte Donderdag, de dag<br />
van de slachters, zijn etalage in<br />
met stukken uit zijn verzameling.<br />
Toen ik geneeskunde studeerde<br />
in Nijmegen had ik een Rietveldstoel<br />
op mijn kamer staan. Weliswaar<br />
een kopie, van Cassina,<br />
maar toch. Als er gefeest werd,<br />
zei ik tegen mijn medestudenten:<br />
doe wat je wil, maar van die stoel<br />
blijven jullie af. Mijn vriendin<br />
Netty, mijn huidige vrouw, was<br />
ook in kunst geïnteresseerd, zo<br />
stimuleerden we elkaar.<br />
Later, toen ik huisarts was, kon<br />
ik daadwerkelijk dingen gaan<br />
kopen. De laatste jaren geniet<br />
ik ook van de contacten met<br />
kunstenaars van wie ik werk<br />
heb. Joep van Lieshout, Rieneke<br />
Dijkstra, Ted Noten, Marc Mulders.<br />
We verzamelen alleen he-<br />
d e v e r z a m e l a a r<br />
dendaagse kunst. De energie en<br />
de dynamiek die daarvan afspat.<br />
Dat oudere werk, och, ik merkte<br />
het weer toen ik op de Tefaf was,<br />
het raakt me niet.<br />
Achttien jaar lang had ik een<br />
maatschap met een collegahuisarts.<br />
In 2004 hebben we de<br />
praktijk opgesplitst, we waren op<br />
elkaar uitgekeken. Men vindt het<br />
tegenwoordig vanzelfsprekend<br />
dat je samenwerkt, terwijl het<br />
zoveel beter is je eigen identiteit<br />
te benadrukken.<br />
Ik heb Joep van Lieshout<br />
gevraagd mijn praktijk, die ik<br />
Mediville heb genoemd, in te<br />
richten. De anonimiteit van de<br />
wachtkamer contrasteert met de<br />
intimiteit van de spreekkamer.<br />
Vanwege haar spilfunctie heeft<br />
hij de assistente een centrale<br />
positie gegeven; haar werkruimte<br />
noemen we de cockpit.<br />
De portretten in de wachtkamer,<br />
van Jody Foster en Michael Stipe,<br />
zijn gemaakt door Anton Corbijn.<br />
De wanden in de behandelka-<br />
mer zijn bekleed door Fransje<br />
Killaars. Dat de vloer en het<br />
meubilair in de spreekkamer<br />
oranje zijn, komt niet doordat ik<br />
zo’n fan ben van het Nederlands<br />
elftal, zo<strong>als</strong> patiënten in het<br />
begin wel eens dachten. Oranje<br />
is in de filosofie de kleur van de<br />
rust. In een spreekkamer is het<br />
belangrijk dat patiënten tot rust<br />
komen, in balans raken. Vandaar<br />
dat er de befaamde foto van Job<br />
Koelewijn hangt, ‘A Balancing<br />
Act’, waarbij de kunstenaar op<br />
een trottoir in New York staat<br />
te balanceren met een toren van<br />
gestapelde plankjes en glazen,<br />
tegen een achtergrond van wolkenkrabbers.<br />
De energie en de levensvreugde<br />
die de kunst mij schenkt, wil<br />
ik graag overbrengen op mijn<br />
patiënten. Sommige mensen<br />
vinden dat ik er een circus van<br />
maak, maar ik weet dat het<br />
werkt. Tegelijkertijd realiseer ik<br />
me de kwetsbaarheid van dat<br />
streven: mensen die zich ziek<br />
voelen, hebben geen boodschap<br />
aan al die kunst.<br />
Toch maakt de kunst mijn praktijk<br />
laagdrempelig. Ik wil laten<br />
zien hoe kwetsbaar kunstenaars<br />
zijn, hoe consciëntieus ze met<br />
het materiaal en hun gedachten<br />
omgaan. Het is een vorm van levenskunst<br />
die ik patiënten graag<br />
wil bijbrengen. Je kunt de pijn er<br />
niet mee wegnemen, maar kunst<br />
kan je de energie geven om pijn<br />
te accepteren. Het is meer dan<br />
troost, het is ook kracht.<br />
Inmiddels hebben we zoveel<br />
verzameld dat we voor de keuze<br />
staan: reorganiseren of de lat<br />
hoger leggen. Je koopt geen<br />
kunst om in de garage op te<br />
slaan. Mooie dingen vragen en<br />
verdienen respect. Ze moeten<br />
getoond worden, <strong>als</strong> je ze moet<br />
opslaan, levert dat een gevoel<br />
van schaamte op.<br />
Voor mij is het ook niet langer<br />
een verzameling, maar een<br />
concept waar ik mee bezig ben.<br />
Een concept waar mijn praktijk<br />
deel van uitmaakt. Kunst is een<br />
instrument om dingen te realiseren<br />
die anders buiten mijn bereik<br />
zouden zijn gebleven.”<br />
7 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
Daar woonden<br />
de anderen<br />
door Jurriaan Benschop Vorig jaar werkte Jurriaan Benschop nog <strong>als</strong> gastcurator in de Stads-<br />
EOp een maandagavond in<br />
het najaar reed ik vanuit Heerlen<br />
over de snelweg richting Beek<br />
om van daaruit naar Berlijn te<br />
vertrekken. Het waren de dagen<br />
dat een makkelijk genaamd<br />
vliegtuig de Euregio nog met<br />
een van Europa’s metropolen<br />
verbond. Twee keer per dag<br />
van Maastricht-Aachen, zo<strong>als</strong><br />
het vliegveld schizofreen maar<br />
internationaal wordt genoemd,<br />
naar Berlin-Schönefeld. Ondanks<br />
het lokkende vooruitzicht van<br />
een nieuwe standplaats stemde<br />
de rit naar Beek ook weemoedig.<br />
Het was een afscheidsrit, het<br />
land uit.<br />
Ik had een half jaar gewerkt<br />
in museum De Stadsgalerij in<br />
Heerlen. Een periode waarin ik<br />
<strong>als</strong> ‘Hollander’, zo bleek, Limburg<br />
beter had leren kennen en<br />
contact had gelegd met kunstenaars<br />
in de regio, met stad en<br />
landschap. De plattegrond van<br />
het zuiden had kleur en reliëf<br />
gekregen. Waar vroeger het land<br />
ophield op de kaart, wandelde<br />
ik nu op een zondagmiddag<br />
nietsvermoedend België in. De<br />
bomen keken er niet van op, alleen<br />
de ijscovrouw sprak een andere<br />
taal. Achter een rij flats in<br />
de stad bleken ateliers te liggen<br />
waar kunstenaars aan een door<br />
toeval gestuurd schilderij of een<br />
verminkte collage werkten. En<br />
op een terras aan de Maas werd<br />
gepraat over de kansen voor<br />
jonge kunstenaars. Werd het<br />
niet tijd om te vertrekken, <strong>als</strong> je<br />
verder wilde? Of moest je juist<br />
hier iets uit de grond trekken,<br />
meestuwen in de regio?<br />
Dit weerspannige zuiden van<br />
Limburg, waar het zo goed<br />
toeven was geweest, werd nu<br />
een verzameling lichte vlekken<br />
en punten in een verdonkerend<br />
landschap. Het vliegtuig steeg<br />
op, trok zich van weemoed of<br />
Voormalig Oost-Berlijn, bij de<br />
Bornholmerstrasse.<br />
foto: Jurriaan Benschop<br />
galerij in Heerlen. Inmiddels woont hij in Berlijn, waar hij schrijft aan<br />
een nieuw boek. Voor <strong>Zuiderlucht</strong> zette hij zijn ervaringen op een<br />
rijtje. “Europa is hier oud en getekend, maar niet vermoeid.”<br />
andere zwaartekracht niets aan<br />
en stak de neus naar het oosten.<br />
Weg zuiderlucht. Na een uurtje<br />
was ik in Berlijn. Een nieuwe<br />
stad, een nieuw begin.<br />
Er zijn weinig steden met een<br />
zo verdeeld verleden <strong>als</strong> Berlijn.<br />
Met zo’n geschiedenis zou je<br />
denken dat Berlijn een treurige<br />
stad is, een lelijk oorlogskind.<br />
Deels is dat ook zo. Wie snel een<br />
stad moet herbouwen kan niet<br />
alles mooi en elegant maken. En<br />
een wandeling door de binnenstad<br />
levert meestal ook nog wel<br />
een gevel op waar kogelgaten<br />
in zitten. Toch is Berlijn ook een<br />
opgewekte en een gemoedelijke<br />
stad, wat je misschien niet direct<br />
verwacht van een metropool.<br />
Kunstenaars uit alle hoeken<br />
van het continent zijn sinds<br />
de ommekeer hier naartoe<br />
gekomen. Zo is Berlijn met<br />
recht een Europese hoofdstad<br />
te noemen. Portugal, Spanje,<br />
België, Holland, Limburg, noem<br />
het maar op en je vindt het. En<br />
ieder brengt zijn vaderland mee,<br />
zijn culturele achtergrond en<br />
eigenaardigheden. De Portugese<br />
die klaagt dat het voedsel hier<br />
niet vers is, de Spanjaarden die<br />
ruzie maken over hun galerie.<br />
Tegelijk deelt ieder deze stad<br />
met elkaar en geeft elkaar de<br />
ruimte. Er is ‘s avonds geen eigen<br />
land waarnaar je terugkeert.<br />
Europa is hier oud en getekend,<br />
maar niet vermoeid. In tegen-<br />
8 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
deel, de stad is in verandering<br />
en volop in beweging.<br />
Ondernemend ook. Hoeveel<br />
kunstenaars beginnen hier niet<br />
hun eigen ‘Produzentengalerie’<br />
<strong>als</strong> ze niet door een bestaande<br />
galerie worden opgepikt. Vaak<br />
zijn het mensen die elkaar van<br />
de academie kennen, of uit een<br />
atelierpand. Ze besluiten om<br />
de handen ineen te slaan, een<br />
ruimte te huren en zelf hun werk<br />
te verkopen, of iemand daarvoor<br />
aan te stellen. Anderen bouwen<br />
een kamer van hun woning<br />
om tot ’Projektraum’ waar in<br />
het weekend publiek langs<br />
kan komen en dat gebeurt dan<br />
ook. Hier wacht je niet tot de<br />
telefoon gaat, maar pakt zelf de<br />
hoorn op. Die mentaliteit maakt<br />
de stad levendig en monter.<br />
Het ruime aanbod zorgt er<br />
bovendien voor dat de aandacht<br />
verdeeld is. Niet iedereen kijkt<br />
steeds naar hetzelfde.<br />
Ik woon nu in een wijk die<br />
vroeger achter de Muur lag,<br />
waar zich een leven afspeelde<br />
dat voor ons in het westen<br />
‘geheim’ was. Daar in de DDR,<br />
daar woonden de anderen, de<br />
communisten, daar was kunst<br />
een voertuig voor propaganda,<br />
en niet vrij, zo<strong>als</strong> bij ons. Zo<br />
herinner ik me Berlijn van een<br />
schoolreisje vanuit Nederland.<br />
Een stop op de Potsdamer Platz<br />
die toen nog een vlakte was.<br />
Daar kon je, tien of vijftien<br />
treden op, een houten plateau<br />
bestijgen en dan over de muur<br />
kijken naar het oosten, zwaaien<br />
naar de anderen, die niet zo’n<br />
kijkpost hadden.<br />
Het is merkwaardig hoe de<br />
Muur nog bestaat nu hij er<br />
niet meer is. Bezoekers van de<br />
stad zoeken hem nog dagelijks,<br />
waar liep hij precies?<br />
Zijn we nu in oost of west?<br />
Bijna teleurgesteld <strong>als</strong> hij niet<br />
meer te vinden is. Alleen een<br />
dubbele rij stenen op de grond<br />
of bordjes met de aanduiding<br />
‘Mauerweg’ markeren nog waar<br />
de grens liep, het is nu een<br />
voetpad aan het worden. Goddank<br />
is het ding zelf verdwenen,<br />
afgebikt en opgeruimd. Bij<br />
genoeg mensen loopt hij toch<br />
nog door het hoofd, door hun<br />
geschiedenis, door hun familie.<br />
Een film die daar iets van doet<br />
oplichten is Das Leben der<br />
Anderen. Ik zag de film een jaar<br />
geleden, ook in Berlijn. Toen ik<br />
de bioscoop uitkwam, was er<br />
iets veranderd in de stad. Het<br />
was <strong>als</strong>of er een sluier was weggenomen,<br />
<strong>als</strong>of ik nu iets wist<br />
over de mensen op straat. De<br />
film greep om zich heen, ook de<br />
weken erna, nog steeds eigenlijk.<br />
In de Stadtbahn bijvoorbeeld,<br />
waar het zo muisstil kan zijn dat<br />
het gaat opvallen. Tijdens de<br />
spits, <strong>als</strong> het treinstel helemaal<br />
vol is, dan gaat het klinken,<br />
dat zwijgen. Wat denken al die<br />
mensen, vraag ik me af. Wat zit<br />
er in die geheime kamers achter<br />
die geplooide gezichten? Wie<br />
bekeek wie destijds en hoe gaan<br />
ze daar vandaag mee om? Maar<br />
misschien zie ik spoken, want<br />
het is ook gewoon algemeen<br />
Duits gebruik om je een beetje<br />
koest te houden in het openbaar.<br />
De film werkt ook <strong>als</strong> een<br />
spiegel. Ik zie terug in wat voor<br />
clichébeelden ik heb gedacht<br />
over de DDR en de mensen die<br />
daar woonden. De anderen, die<br />
altijd in een paar zinnen samengevat<br />
lijken te kunnen worden,<br />
vooral <strong>als</strong> ze ver weg zijn, over<br />
de grens. Duitsers, communisten,<br />
Stasi’s.<br />
Limburgers, Belgen, Hollanders.<br />
In dit geval was er een kunstwerk<br />
voor nodig, een film, om<br />
uit zo’n clichébeeld te stappen.<br />
Dankzij fictie kon ik iets van de<br />
werkelijkheid zien zo<strong>als</strong> die zich<br />
destijds achter de Muur had<br />
afgespeeld.<br />
Kijken naar het leven van<br />
anderen. Sinds ik in Berlijn ben,<br />
doe ik weinig anders. Wat een<br />
merkwaardig bestaan moet<br />
het geweest zijn, <strong>als</strong> je dat in<br />
opdracht van de staat deed om<br />
te zien of die anderen zich wel<br />
gedroegen. Fascinerend ook,<br />
om zo dicht bij andere levens<br />
te zijn. Op zolder met een<br />
koptelefoon, luisterend naar<br />
wat er twee verdiepingen lager<br />
werd gezegd. Maar in de film<br />
werd er dan ook een interessant<br />
leven afgeluisterd, van mensen<br />
die iets wilden, die destijds het<br />
kunst- en theaterleven in Oost-<br />
Berlijn bezielden, het vrije woord<br />
zochten en daarmee een grens<br />
overschreden. In de meeste<br />
gevallen zal het behoorlijk saai<br />
zijn geweest, om op te tekenen<br />
wat mensen ‘s avonds achter de<br />
gordijnen tegen elkaar zeiden.<br />
Dan kun je beter een boek lezen,<br />
of naar de film gaan, waarin de<br />
werkelijkheid is verdicht.<br />
Het doet ook denken aan die andere<br />
filmklassieker, Der Himmel<br />
über Berlin, uit de jaren tachtig.<br />
Daar zijn het geen informanten,<br />
maar engelen die het leven van<br />
anderen bekijken en in kaart<br />
brengen. Zij kunnen gedachten<br />
lezen, gevoelens peilen, meekijken<br />
over de schouder van de<br />
mensen die in Berlijn leven. Ze<br />
kunnen zelfs over muren vliegen,<br />
wat een vrijheid, maar het zijn<br />
dan ook engelen, gezanten van<br />
het goede, en die mogen dat.<br />
Ze kijken belangeloos naar het<br />
leven van anderen.<br />
De plattegrond van Berlijn begint<br />
langzaam kleur te krijgen.<br />
Ik woon hier tussen mensen<br />
die op zeker moment collectief<br />
in een andere werkelijkheid<br />
zijn wakker geworden. Alleen<br />
dat stemt al nederig, zoveel<br />
dubbele geschiedenis om je<br />
heen. Het spreekt ook tot de<br />
verbeelding, maakt nieuwsgierig<br />
naar de verhalen van<br />
anderen die een film zouden<br />
kunnen zijn. In een parkje<br />
spreek ik een man die Berlijn<br />
nog nooit is uitgeweest. Hij<br />
kent de stad <strong>als</strong> zijn broekzak,<br />
woonde zowel in het oosten<br />
<strong>als</strong> het westen. Je had een<br />
tweede hart, zegt hij, wijzend<br />
naar zijn borst en doelend op<br />
de periode dat Berlijn verdeeld<br />
was en hij achter de Muur<br />
woonde. Een extra zintuig.<br />
Altijd peilend in welke realiteit<br />
je verkeerde.<br />
Jurriaan Benschop stelde in 2004<br />
de bundel Atelier Berlijn samen,<br />
met teksten van onder meer Adriaan<br />
van Dis en F. Springer. Vorig<br />
jaar verscheen van zijn hand de<br />
essaybundel ‘De berg van Cézanne.<br />
Kijken naar kunst.’<br />
g r a p h i c d e s i g n<br />
w w w . o b i d e s i g n . n l<br />
Bodosz<br />
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007<br />
minds<br />
are<br />
like<br />
parachutes,<br />
they<br />
function<br />
best<br />
when<br />
open<br />
galeriedestijl.be<br />
AGENDA<br />
BELGIË<br />
<br />
Limburgse kunst<br />
uit de 20 e eeuw<br />
Maastricht, Witmakersstraat 1<br />
T. 043 - 325 85 89<br />
www.schiltaere.nl<br />
wo. t/m vr. 14.00-17.30 u.<br />
zaterdag 12.00-17.00 u.<br />
Distance to the sun<br />
studio-kernland<br />
ideeën | concepten |<br />
journalistieke producties<br />
T +31 43 3510029<br />
www.bodosz.nl
2007<br />
t/m 29 april<br />
John Klijnen – Limburg met vlag en wimpel<br />
t/m 31 oktober<br />
Zwerkballen, grobbebollen en toverkollen<br />
Heksen en tovenaars van toen en nu<br />
t/m 20 mei<br />
Cultuurlab 3 – Collectie Schiffmacher<br />
Tatoeage: taal, teken & trend<br />
4 mei t/m 12 augustus<br />
Patricia Steur – Dutch beauty<br />
4 mei t/m 12 augustus<br />
Brendan van den Beuken – Why Music?<br />
8 juni t/m 14 oktober<br />
Breekbaar Verleden – Het mooiste Romeinse glas<br />
Limburgs Museum<br />
Keulsepoort 5, 5911 bx Venlo<br />
077 3522112<br />
www.limburgsmuseum.nl<br />
38-Adv glasp-122x178,5fc 20-03-2007 10:37 Pagina 1<br />
GLASPALEIS<br />
venster op cultuur<br />
performances>onderwijs><br />
exposities>bijeenkomste<br />
n>uitleen>muziek>archit<br />
ectuur>literatuur>dans><br />
kunst>film>lunch>diner><br />
www.glaspaleis.nl<br />
Voor programmering zie onze maandbrochure, o.a. verkrijgbaar bij het<br />
Glaspaleis | Bongerd 18 6411 JM Heerlen | Postbus 1 6400 AA<br />
Heerlen | ma-za 9-23 u I zo 11-17 u | 045 - 5772200<br />
Platform Limburg Beeldende Kunsten wenst, in<br />
samenspraak met haar huidige zeven structurele partners Z33, CIAP,<br />
FLACC , NICC, PHL, Artisit en KHLim, een voedingsbodem te creëren<br />
waarbinnen de beeldende Kunsten in Limburg kunnen floreren.<br />
PLBK heeft een heel eigen dynamiek. De platformfunctie is uitgespro-<br />
ken ondersteunend, medieert tussen verschillende actoren – organisa-<br />
ties, kunstenaars en publiek. PLBK voert ondermeer een uitgebreide en<br />
gediversifieerde communicatiestrategie, werkt faciliterend (door zowel<br />
reële <strong>als</strong> virtuele ruimtes beschikbaar te stellen), gaat coproducties aan,<br />
ontwikkelt en ondersteunt kunstenaars en hun werken én stimuleert<br />
bovenal de dialoog rond beeldende kunsten.<br />
Meer weten? www.platformlimburg.be/beeldende_kunsten<br />
<br />
Zuivelmarkt 33, 3500 Hasselt<br />
0032 (0)11 29 59 77<br />
0032 (0)11 29 59 85<br />
beeldende_kunsten@platformlimburg.be<br />
www.platformlimburg/beeldende_kunsten<br />
ADVPRINSENHOEK:ADVPRINSENHOEK 30-03-2007 09:28 Pagina 1<br />
JUBILEUMEXPOSITIE<br />
GALERIE PRINSENHOEK 5 JAAR<br />
VAN 15 APRIL T/M 13 MEI<br />
MET WERK VAN: FABIENNE CLAESEN | LO VAN DER LINDEN<br />
FRANÇOISE DEPREZ | ENA LINDENBAUER | CHRISTA<br />
DOHMEN | SABINE LINTZEN | TON FREENS | JORGEN POL-<br />
MAN | IZY•MANNY | ALEXANDER VOGELS | SJER JACOBS<br />
JENNY ROOST | RUDY LANJOUW | OENE ZWIETINK<br />
galerie<br />
prinsenhoek<br />
RINGWEG 7 6141 LM LIMBRICHT-SITTARD T 046 451 84 59<br />
WWW.GALERIEPRINSENHOEK.NL<br />
OPENINGSTIJDEN DO. VAN 14.00 - 21.00 UUR ZO. VAN 13.00 - 17.00 UUR EN OP AFSPRAAK<br />
0 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
Pas na jaren<br />
ga je elkaar<br />
aanvoelen<br />
Het talentvolle Galitzin Quartet uit Londen miste vorig jaar op een haar de<br />
finale van het kamermuziekcompetitie Charles Hennen Concours in Heerlen.<br />
Deze maand komen ze terug. Een vraaggesprek met de Portugese voorman Pedro<br />
Mereiles. “Promotie en marketing zijn net zo belangrijk geworden <strong>als</strong> kwaliteit en<br />
ervaring van de muzikanten”.<br />
door Emile Hollman<br />
Wie was Charles Hennen?<br />
“?!”<br />
Kende je het Charles Hennen<br />
Concours voor je in 2006 werd<br />
uitgenodigd? “Het kwartet van<br />
een vriend nam eerder deel en<br />
raadde ons aan zijn voorbeeld te<br />
volgen. Het zou anders zijn dan<br />
andere competities. Dat klopte;<br />
de accommodatie bijvoorbeeld<br />
is geweldig. Wij kregen bijna een<br />
vakantiegevoel en dat scheelde<br />
in de stress. Verder is er een<br />
masterclass op de dag van de<br />
finale voor de niet-finalisten en<br />
spelen de meeste kwartetten<br />
buiten het concours nog ergens<br />
in of rond Heerlen. Daar kun je<br />
alleen maar beter van worden.”<br />
Wat heb je in Heerlen ervaren?<br />
“Veel. Van een aangename tijd<br />
Pedro Mereiles: “Iedereen heeft recht op zijn mening, en die mag<br />
afwijken van die van de jury”. foto: Galitzin Quartet.<br />
in de kroeg terwijl de zon aangenaam<br />
scheen tot een poging<br />
tot wraak op de winnaars van<br />
het concours op het dartboard,<br />
enkele uren na de finale. Onze<br />
beste momenten beleefden we<br />
toen we verdwaalden op weg<br />
naar de finale. De chauffeur<br />
bracht ons naar het verkeerde<br />
kasteel. Op hoeveel plaatsen<br />
ter wereld kun je naar het<br />
verkeerde kasteel gebracht<br />
worden? Verkeerde straat, verkeerde<br />
kerk, allemaal tot daar<br />
aan toe, maar het verkeerde<br />
kasteel…?!”<br />
Het Galitzin Quartet is geformeerd<br />
uit prijswinnende<br />
musici, is dat een garantie voor<br />
succes? “Absoluut niet. Die prijzen<br />
laten zien dat we waardige<br />
performers en musici zijn. Maar<br />
kamermuziek is een pad vol<br />
obstakels. Het is wel van belang<br />
om vast te stellen dat elke<br />
muzikant kamermuziek moet<br />
ervaren om een goede musicus<br />
te worden. Muziek is zelden een<br />
individuele aangelegenheid.<br />
Om een strijkkwartet te op<br />
niveau te brengen, moet je helemaal<br />
opgaan in het repertoire<br />
en de behoeften van het kwartet<br />
onderkennen. Een kwartet is<br />
meer dan de optelsom van vier<br />
leden. Het heeft een eigen dynamiek<br />
en kan onvoorspelbaar<br />
zijn. Pas na jaren ga je elkaar<br />
aanvoelen en alleen dan kun je<br />
écht met zijn vieren samen spelen.<br />
Maar zelfs dan is succes niet<br />
gegarandeerd want in de 21e<br />
eeuw zijn promotie en marketing<br />
net zo belangrijk geworden<br />
<strong>als</strong> kwaliteit en ervaring.<br />
j o n g e m a k e r s<br />
En de concurrentie is groot. Er<br />
zijn geweldige musici en ensembles<br />
en iedereen wil een deel van<br />
de koek.”<br />
Wat vind je van dat circus van<br />
concoursen, prijzen en awards?<br />
Het lijkt wel spelen in de premier<br />
league van de klassieke<br />
muziek? “Zeker weten. Ik zou er<br />
een boek over kunnen schrijven.<br />
Maar laat ik me ertoe beperken<br />
te zeggen dat deze competities<br />
voor het publiek inzichtelijk<br />
maken wie wie is. Voor jonge<br />
musici bieden zulke podia een<br />
kans om in de muziekscène te<br />
rollen. Sommige competities<br />
zijn eerlijk, andere zijn dat niet,<br />
maar meestal komt muziek <strong>als</strong><br />
winnaar uit de bus.”<br />
Wat maakt het Galitzin<br />
Quartet zo bijzonder? “Om te<br />
beginnen spélen we niet alleen<br />
samen maar zijn we ook goede<br />
vrienden. Ieder kwartet koestert<br />
het imago van een vriendenclub<br />
maar vaak is dat een leugen, een<br />
professionele noodzakelijkheid.<br />
In een kwartet spelen is zoiets<br />
<strong>als</strong> getrouwd zijn met drie andere<br />
mensen en het huwelijk is<br />
een openbare aangelegenheid.”<br />
Waarom is het kwartet<br />
vernoemd naar prins Nicolas<br />
Galitzin? “Hij was de opdrachtgever<br />
van drie van de vijf meest<br />
bijzondere strijkkwartetten die<br />
ooit zijn geschreven: Beethovens<br />
latere opus 127, opus 132 en opus<br />
130. Hij speelde zelf ook viool.<br />
De kwartetten werden ook aan<br />
hem opgedragen.”<br />
Jullie behaalden de derde<br />
prijs vorig jaar. Teleurgesteld?<br />
“No way. We waren verbaasd<br />
dat we zo ver kwamen, omdat<br />
we geen idee hadden wie we<br />
waren en waar we stonden. De<br />
belangrijkste reden om deel te<br />
nemen was het vooruitzicht op<br />
een masterclass met professor<br />
Thomas Brandis. Die was dus<br />
voorbehouden aan kwartetten<br />
die de finale niet haalden. Wat<br />
dat betreft zou het zelfs jammer<br />
zijn geweest <strong>als</strong> we de finale<br />
hadden gehaald.”<br />
In de popmuziek is Britpop<br />
leading op dit moment. Is dat<br />
ook zo in klassieke muziek?<br />
“Ja, ik denk dat Engeland aan<br />
het muziekfront staat. Vergelijkenderwijs<br />
zijn Amerikanen erg<br />
klinisch, de Zuid-Europeanen<br />
licht chaotisch, maar ongelofelijk<br />
gepassioneerd en extravert, de<br />
Russen worstelen om hun tradities<br />
te behouden. Maar al met al<br />
loopt Europa voorop <strong>als</strong> het gaat<br />
om de traditie van musiceren.<br />
Internationale samenwerking<br />
kan die alleen maar verrijken.”<br />
In hoeveel kwartetten en<br />
ensembles schabbel je? “Ha ha.<br />
Eén kwartet is genoeg. Een dag<br />
heeft 24 uur. Tussen oefenen,<br />
repeteren, zoeken naar muziek<br />
en organiseren van concerten<br />
door gaan er zes tot tien uur per<br />
dag op aan het kwartet. En een<br />
week telt bij ons zeven dagen.<br />
Daarnaast speel ik voornamelijk<br />
solo. Ik ben wel een liefhebber<br />
van concerto´s en heb op uitnodiging<br />
gespeeld bij het Kreutzer-<br />
en het Alberni kwartet.”<br />
Wat kunnen we van jullie verwachten?<br />
“Dat we vol vreugde<br />
een prachtig programma brengen<br />
en ons uiterste best zullen<br />
doen. Competities zijn altijd<br />
onvoorstelbaar. Er speelt een<br />
Londens orkest waarin ik ooit<br />
viool speelde dat erg goed is, en<br />
zo zullen er meer zijn. Dit soort<br />
evenementen zijn de beste podia<br />
voor nieuwe generaties artiesten<br />
die hun gevoelens willen communiceren<br />
door middel van<br />
muziek. En vergeet niet dat<br />
iedereen recht heeft op zijn<br />
mening en dat die mag afwijken<br />
van die van de jury.”<br />
Het Charles Hennen Concours<br />
dankt zijn naam aan de oprichter<br />
van de Heerlense Muziekschool. De<br />
competitie voor jonge strijkers is<br />
op 20, 21 en 22 april in de muzieksc-<br />
holen van Heerlen en Hoensbroek.<br />
Zie ook www.chc.nl<br />
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
Met La Forma en Piazza Céramique leveren de Maastrichtse<br />
architecten Harry Gulikers en Jo Janssen twee<br />
van de drie sluitstukken van Céramique af. Nog maar<br />
tien jaar geleden morde de stad omdat plaatselijke<br />
coryfeeën er niet aan de bak zouden komen.<br />
door Wido Smeets<br />
Een tijdje geleden bezocht Jo Janssen de Braziliaanse hoofdstad<br />
Brasilia, de stad van Oscar Niemeyer. Wereldberoemde architectuur,<br />
maar voor Janssen een afknapper. Veel meer genoot hij van de<br />
gebouwen van Paulo Mendes de Rocha. Hij fotografeerde zich suf, en<br />
probeerde de beelden tijdens een lezing <strong>als</strong> illustratie te gebruiken<br />
van zijn stelling dat het werk van Mendes, de Pritzker Prize-winnaar<br />
van 2006, interessanter is dan dat van Niemeyer.<br />
Het pakte averechts uit. De spierballenarchitectuur van Niemeyer<br />
bracht zijn gehoor in verrukking, terwijl de sfeervolle subtiliteit in<br />
de gebouwen van Mendez niet bleek te werken. “Dat heb je vaker”,<br />
haalt Janssen de schouders op. “Niet alle architectuur leent zich voor<br />
fotografie.”<br />
Vorm verbergt<br />
functie<br />
Harry Gulikers bij de royale entree van la Forma.<br />
Misschien bedoelt hij wel dat<br />
architectuur niet over het<br />
ontwerpen van gebouwen gaat,<br />
maar over het vormgeven van<br />
ruimte, over het creëren van<br />
sfeer. En sfeer laat zich nu eenmaal<br />
moeilijk fotograferen.<br />
Wat de anekdote ook duidelijk<br />
maakt, is dat je voor spektakelarchitectuur<br />
niet bij Jo Janssen<br />
moet zijn. Zijn gebouwen<br />
zijn introvert, op het saaie<br />
af. Geen blikvangers, geen<br />
tierelantijnen. Veel aandacht<br />
voor symmetrie, minimalisme<br />
en esthetiek. Janssen: “Bij ons<br />
begint het spektakel pas <strong>als</strong> je<br />
binnen bent.”<br />
Is een gebouw de weerspiegeling<br />
van het karakter van een<br />
architect? Moet je een ontwerp<br />
schil voor schil afpellen om<br />
tot de kern te komen? Janssen,<br />
glimlachend: “Misschien klopt<br />
dat wel. In de gebouwen die<br />
wij maken gaat het vaak over<br />
de overgang tussen openbaar<br />
en privé. Ik hou wel van die<br />
duidelijkheid. Als je door die<br />
laag heen dringt, begin je te<br />
ontdekken dat een gebouw<br />
veel interessanter is wanneer<br />
de binnenkant anders blijkt dan<br />
wat je aan de buitenkant had<br />
verwacht.“<br />
In het zes verdiepingen hoge<br />
Piazza Céramique gebeurt<br />
dat vooral wanneer je de trap<br />
neemt – de ingang van de lift<br />
heeft Janssen min of meer verborgen.<br />
Hij wil dat de gebruikers<br />
de trap nemen die <strong>als</strong> een<br />
promenade architecturale in het<br />
atrium van het gebouw zweeft.<br />
Nog geen honderd meter verderop,<br />
aan de andere kant van<br />
de Avenue Céramique,<br />
wordt de binnentuin ingericht<br />
van het appartementencomplex<br />
La Forma, de jongste schepping<br />
van Gulikers Architecten.<br />
Midden in de tuin komt een<br />
bosje met van onder aangelichte<br />
vliegdennen, vertelt Harry<br />
Gulikers. Als verlengstuk van<br />
de gezichtbepalende kolommen<br />
in de royale entree van het<br />
complex.<br />
Net <strong>als</strong> Janssen bouwt Gulikers<br />
over het hele land, maar<br />
een gebouw op Céramique, de<br />
wijk die Maastricht tot architectuurstad<br />
maakte, is en blijft<br />
speciaal. In de jaren negentig<br />
haalde Céramique-supervisor<br />
Jo Coenen grootheden <strong>als</strong><br />
Botta, Siza, Rossi en Snozzi naar<br />
Maastricht. Janssen ziet het <strong>als</strong><br />
een erkenning dat hij nu ook in<br />
dat rijtje staat.<br />
De kritiek van tien jaar geleden,<br />
dat de plaatselijke architecten<br />
op Céramique het nakijken<br />
hadden, schuift hij terzijde. “Ik<br />
moet er niet aan denken dat de<br />
grote bureaus van die tijd hier<br />
aan het werk zouden zijn gezet.<br />
Qua architectuur was dat een<br />
ramp geweest.”<br />
Gulikers houdt zich op de<br />
vlakte. Hij had in een vroeg<br />
stadium de opdracht op zak<br />
voor een groot blok op een<br />
prominente plek, halverwege<br />
de Avenue Céramique. Dat<br />
“Het<br />
spektakel<br />
begint pas<br />
<strong>als</strong> je<br />
binnen<br />
bent.”<br />
het meer dan tien jaar duurde<br />
eer hij kon beginnen, och, in<br />
de bouw ben je pas zeker van<br />
je zaak <strong>als</strong> de bewoners hun<br />
meubeltjes naar binnen dragen.<br />
Door de vertraging, vindt hij, is<br />
zijn ontwerp er trouwens alleen<br />
maar beter op geworden.<br />
Waar Jo Janssen vasthoudt aan<br />
een stringente symmetrie, laat<br />
Gulikers de verdiepinghoge<br />
vensters in het zes lagen tellende<br />
gebouw naar hartenlust<br />
verspringen. Met hetzelfde<br />
effect <strong>als</strong> bij Janssen: aan de<br />
buitenkant is niet te zien hoe<br />
groot de appartementen zijn.<br />
“Vorm verbergt functie”, ironiseert<br />
Janssen het motto van de<br />
20e eeuwse modernisten. Met<br />
Piazza Céramique heeft hij niet<br />
een doorsnee monofunctioneel<br />
gebouw willen ontwerpen,<br />
maar een ensemble dat zowel<br />
appartementen, kantoren, een<br />
museum of een theater kan herbergen.<br />
“Zonder dat je de gevel<br />
hoeft aan te passen.”<br />
2 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
Architect Jo Janssen in het atrium van Piazza Céramique.<br />
Gulikers heeft zich met La<br />
Forma geconcentreerd op de<br />
openheid en toegankelijkheid<br />
van het gebouw. Dat lijken<br />
clichés, maar niet voor wie de<br />
gesloten blokken links en rechts<br />
van La Forma in ogenschouw<br />
neemt.<br />
Als reactie op de steriele gevel<br />
van het aanpalende gebouw<br />
Patio Sevilla van Cruz & Ortiz,<br />
opgebouwd uit horizontale<br />
lagen oranjerood keramiek<br />
en gepatineerd zink, heeft La<br />
Forma een beweeglijke huid van<br />
verspringende ruwe baksteen.<br />
“Zo<strong>als</strong> je in Italië wel ziet bij<br />
gebouwen waar de baksteen<br />
te voorschijn komt achter de<br />
afgebladderde laag stucwerk”,<br />
zegt Roel Hochstenbach, die<br />
het ontwerp van Gulikers Architecten<br />
onder zijn hoede had.<br />
Meest opvallende aan La Forma<br />
zijn de horizontale waterlijsten<br />
aan de gevel. Het lijkt natuur-<br />
steen, maar is in werkelijkheid<br />
gestort beton met een grillige<br />
granietstructuur en het kleurpigment<br />
van hardsteen. Net<br />
<strong>als</strong> de verdiepinghoge kozijnen<br />
verwijzen de waterlijsten naar<br />
de traditionele Maaslandse<br />
architectuur in de oude binnenstad<br />
van Maastricht. Gevoegd<br />
bij de Italiaanse uitstraling biedt<br />
La Forma hiermee een synthese<br />
van regionale en mediterrane<br />
architectuur.<br />
La Forma is vrijwel uitverkocht,<br />
van de relatief moeilijk verhuurbare<br />
woonwerkwoningen<br />
in Piazza Céramique is inmiddels<br />
tweederde in gebruik.<br />
Voor een zich deels onder het<br />
maaiveld bevindende loftachtige<br />
atelierruimte heeft zich een<br />
opvallende kandidaat gemeld:<br />
architectenbureau Coenen & Co.<br />
Jo Janssen ziet het <strong>als</strong> een bevestiging<br />
dat hij een goed gebouw<br />
heeft afgeleverd.<br />
r e a c t i e s v a n l e z e r s<br />
“Complimenten! Ziet er fantas-<br />
tisch uit. Veel succes.” Jan Brouw-<br />
ers, Venlo.<br />
“Een lang verwachte wens voor<br />
de Limburgse en Euregionale<br />
kunst en cultuur is verwezenlijkt.<br />
Mag <strong>Zuiderlucht</strong> bijdragen aan<br />
informatie, debat en verrijking.”<br />
Bert Bremen, Heerlen.<br />
“Het is een bijzonder cultureel<br />
maandblad omdat het zich me-<br />
teen al niet beperkt tot Limburg<br />
en ook internationaal verschijnt.”<br />
Sante Brun, Landgraaf<br />
”Vormgeving is in deze bepalend<br />
voor de sfeer van een blad, dat is<br />
helemaal gelukt. Tot en met de<br />
geur van het krantenpapier. De<br />
artikelen zijn van hoge kwaliteit,<br />
de onderwerpen divers en inte-<br />
ressant. (…) Een verademing bij<br />
alles wat op dat gebied ver-<br />
schijnt.” Frans Budé, Maastricht.<br />
“Goed initiatief, dat Zuider-<br />
lucht!” Maurice Copier en Frans<br />
Bronzwaer, Brunssum<br />
“Mooi initiatief, serieuze jour-<br />
nalistiek. Dat kunnen we best<br />
gebruiken in Limburg.” Jos Corten-<br />
raad, Meerssen<br />
“Eindelijk, hier kunnen we om<br />
juichen. Heel brede scope en<br />
verdiepend. Fons Haagmans, Paul<br />
Cox, Q4, het kan niet op.”<br />
Emma Crebolder, Maastricht.<br />
“Complimenten. Sterke<br />
hoofdredactionele (en be-<br />
loftevolle) opening, mooi rond<br />
verhaal met Fons Haagmans, ook<br />
voor een breder publiek prikke-<br />
lend stuk van Cyrille Offermans.<br />
Ook grafisch concept staat <strong>als</strong><br />
een huis.” Govert Derix, Maas-<br />
tricht.<br />
“Een prachtig nieuw blad.” Maud<br />
Douwes, Heerlen.<br />
“Complimenten. Een juiste mix<br />
van onderwerpen. Prettige en<br />
zorgvuldige schrijfstijl, schit-<br />
terende foto’s en advertenties<br />
die niet storend en schreeuwend<br />
aanwezig zijn.” Pieter Duijf, Venlo.<br />
“<strong>Zuiderlucht</strong> van A tot Z gelezen.<br />
Je kunt met al je medewerkers<br />
met recht trots zijn op het<br />
resultaat. Heel goed dat het zo<br />
divers is, volgens mij bereik je zo<br />
een groot publiek. Van TEFAF tot<br />
de straat. Fris is de zelfreflectie<br />
van de lui in Venlo. Laat de wind<br />
voortaan maar uit het zuiden<br />
komen.” Guido Geelen, Tilburg<br />
“Goede opzet, serieuze inhoud.<br />
Heel professioneel. Bravo! Ook<br />
voor de vormgeving!” Piet Ger-<br />
ards, Amsterdam<br />
“Je hebt ’t geflikt: een eigen<br />
kwaliteitsblad. Met recht een mijl-<br />
paal.” Jasper Groen, Amsterdam.<br />
“Hartelijk gefeliciteerd met de<br />
eerste frissen geluiden uit het<br />
zuiden.” Marcel van der Heyden,<br />
Heerlen.<br />
“Een echte verrijking voor de<br />
bladenmarkt.” Roermond, Jeannine<br />
Hövelings.<br />
“Het ziet er aantrekkelijk uit en<br />
je hebt kundige mensen aan je<br />
weten te binden.”Ad van Iterson,<br />
Maastricht.<br />
“<strong>Zuiderlucht</strong> is noodzakelijk om<br />
het cultureel klimaat in Limburg<br />
op niveau te houden/krijgen. Is<br />
misschien wat aan de dikke kant,<br />
zeker gezien de opmaak, die<br />
te veel ruimte open laat. Alsof<br />
een ‘witbord’ met pastelviltstift<br />
beschreven staat ergens in een<br />
vormingscentrum. Foto’s zijn vaak<br />
saai en braaf, net <strong>als</strong> de inhoud.<br />
Volgens mij ligt ’t aan het feit<br />
dat jullie geen recensieachtige<br />
stukken hebben. Ik verheug me<br />
desondanks op het volgende num-<br />
mer.” Ben van Melick, Hoensbroek<br />
“De brede opzet, de hoge<br />
kwaliteit van de bijdragen, de<br />
prachtige vormgeving én het<br />
ontbreken van kneuterigheid,<br />
vluchtigheid, leukigheid en<br />
misplaatst chauvinisme maken<br />
het lezen tot een genot.” Wim<br />
Moorman, Horst.<br />
“Eindelijk een gevarieerd,<br />
cultureel sterk maandblad. We<br />
verheugen ons op de volgende<br />
druk.” Elly van Laar, Peter Cox,<br />
Maastricht.<br />
“Mooie lay out en pakkende<br />
onderscheidende intro.” Paul<br />
Moris, Wessem.<br />
“Proficiat met je eerste nummer.<br />
Ook op het web ziet het er zeer<br />
goed uit.” Geert Mullens, Heus-<br />
den-Zolder.<br />
“Complimenten. Mooi portret van<br />
Fons Haagmans. Een inleiding die<br />
me uit het hart gegrepen is.” Wim<br />
Ortjens, Maastricht.<br />
“Zie er geweldig uit, dat eerste<br />
nummer van <strong>Zuiderlucht</strong>, zowel<br />
inhoudelijk <strong>als</strong> vormtechnisch.”<br />
Ton Pagen, Heerlen.<br />
“De krant is prachtig geworden en<br />
de artikelen spreken me erg aan.<br />
Ook in de redactionele formule<br />
kan ik me goed vinden.”<br />
Nicole Pol, Roermond.<br />
“Complimenten voor dit<br />
initiatief!” Pauline van der Pol,<br />
Maastricht.<br />
“Dat de <strong>Zuiderlucht</strong> nog lang<br />
helder blauw mag blijven.”<br />
Guido Provaas, Maastricht.<br />
“Het leest lekker, eigenzinnig,<br />
informatief en fris. Een goeie ver-<br />
zamelplaats voor nieuwe luchtjes.<br />
Veel succes!” Ardi Poels, Maas-<br />
3 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007<br />
tricht.<br />
“Een cultureel blad in Limburg<br />
uitgeven, daar heb ik een compli-<br />
mentje voor over.” Luc de Rooy,<br />
Amsterdam.<br />
“<strong>Zuiderlucht</strong> zet mensen aan tot<br />
nieuwsgierigheid en verheldering;<br />
tevens ook een aantrekkelijke lay-<br />
out. ” Martine Strous, Maastricht<br />
“Eindelijk een serieus cultuurblad<br />
voor het zuiden! En dan ook nog<br />
eens openen met een stuk over<br />
Q4 en over mijn grote Belgische<br />
held Luc de Vos!.” Marcel Tabbers,<br />
Venlo.<br />
“Indrukwekkend stukje werk… een<br />
aanwinst voor de hele provincie,<br />
<strong>Zuiderlucht</strong>.” Jean-Paul Toonen,<br />
Maastricht.<br />
“Ik heb ergens een mooie, blonde,<br />
bijna lente-achtige cultkrant<br />
gevonden. Ik mis een beetje de<br />
hoekigheid, maar de makers<br />
verdienen alle lof.”<br />
Henk Verbeek, Sint Odiliënberg.<br />
“Complimenten. Ik kijk uit naar<br />
het volgende nummer.” Tieneke<br />
Verstegen, Venlo.<br />
“Keep up the good work.” David<br />
de Visser, Amsterdam.
door Emile Hollman en Wido Smeets<br />
“Veel mensen schrikken<br />
van Heerlen”, zegt Joep Moonen<br />
van de Amsterdamse projectont-<br />
wikkelaar Snippe. “Wij niet.”<br />
Dat wil zeggen: niet meer.<br />
In de bouwwereld staat Heerlen<br />
te boek <strong>als</strong> een moeilijke stad.<br />
Niet zo vreemd dus dat Snippe<br />
de enige projectontwikkelaar van<br />
Nederland was die toehapte toen<br />
De 3 Musketiers, drie woontorens<br />
aan de rand van het stadscen-<br />
trum, zich aandienden. “Omdat<br />
we gespecialiseerd zijn in bin-<br />
nenstedelijke projecten”, luidt de<br />
laconieke uitleg van Moonen.<br />
En zie. De kijkdag voor de eerste<br />
van de drie door Wiel Arets<br />
ontworpen glazen woontorens<br />
had 100 voorinschrijvingen opge-<br />
leverd. Uiteindelijk kwamen 450<br />
kijkers. Van de 42 appartementen<br />
in de toren waren er twee weken<br />
na de kijkdag al twaalf vergeven.<br />
Bij het dubbele gaat het sein op<br />
groen. Moonen: “Dan beginnen<br />
we op het eind van het jaar te<br />
bouwen.”<br />
Op ranglijsten die steden ru-<br />
briceren in termen van lelijkheid,<br />
onveiligheid en drugsoverlast<br />
scoorde Heerlen jarenlang top-<br />
posities. De stad stond bekend<br />
<strong>als</strong> zouteloos, een culturele<br />
woestenij. Pogingen om de stad<br />
meer dynamiek te geven door<br />
het stadscentrum op te knappen,<br />
liepen uit op decepties. “<br />
“Ambities genoeg, maar ze wer-<br />
den nooit waargemaakt”, brengt<br />
Jules Beckers de laatste twee<br />
decennia in beeld. Begin jaren<br />
negentig was er het centrumplan<br />
van Oscar Mathias Ungers, toch<br />
niet de eerste de beste, maar het<br />
belandde in de la. Beckers:<br />
“Ungers legde de focus terecht<br />
op het centrum, want daar<br />
verdient een stad zijn geld.”<br />
Maar PvdA-wethouder Zuidgeest<br />
verlegde de aandacht naar sta-<br />
tion en omgeving, broeinest van<br />
drugsoverlast en criminaliteit.<br />
Zuidgeest presenteerde een<br />
stationsplan van de hand van Jo<br />
Coenen; het belandde in dezelfde<br />
la <strong>als</strong> het denkwerk van Ungers.<br />
Inmiddels ligt daar ook het<br />
Heerlen voelt iets van<br />
Eindelijk lijkt Heerlen zich te ontworstelen aan het imago van culturele woestenij. Glaspaleis,<br />
Stadsschouwburg en de Nieuwe Nor geven de stad nieuw zelfvertrouwen. Heerlernaren maken<br />
zelfs weer een lange neus naar die andere Zuid-Limburgse stad. “In Maastricht wonen mensen<br />
die ooit iets deden, in Heerlen wonen mensen die iets aan het doen zijn.”<br />
concept van Stadspark Oranje-<br />
Nassau, nog zo’n ambitieus, in de<br />
kiem gesmoord plan.<br />
Er zijn ook initiatieven die de<br />
eindstreep wèl hebben ge-<br />
haald. Zo<strong>als</strong> de renovatie van<br />
het Glaspaleis en de onlangs<br />
geopende poptempel de Nieuwe<br />
Nor. En het stationsgebied<br />
verandert in Maankwartier,<br />
naar een ontwerp van beeldend<br />
kunstenaar Michel Huisman. Een<br />
plan dat de stad heeft verdeeld<br />
in voor- en tegenstanders. Jules<br />
Beckers hoort bij de laatsten. Als<br />
architect heeft hij weinig fiducie<br />
in de stedenbouwkundige opzet<br />
van het ontwerp. “Los daarvan<br />
is het geen goed idee, omdat<br />
Heerlen deze maatvoering niet<br />
aankan.“<br />
“Een kleurloze, wat verpauperde<br />
industriestad”, was het beeld van<br />
Heerlen dat Joery Wilbers jaren-<br />
lang met zich meedroeg. “Of<br />
erger nog: een winkelstad.<br />
Alsjeblieft zeg, een stad moet<br />
niet praktisch zijn, een stad<br />
moet bruisen. Een stad moet ook<br />
niet te makkelijk zijn. Pas <strong>als</strong> je<br />
moeite moet doen, ga je opletten<br />
en zie je dingen die je anders<br />
niet zou zien.” Nieuwe Nor-baas<br />
Wilbers werpt zich op <strong>als</strong> repre-<br />
sentant van de Heerlen Revival.<br />
“In Heerlen gebeurt het”, hiep-<br />
hoit hij. “De term ‘on-Heerlens<br />
goed’ is hier al gevallen.”<br />
De Nieuwe Nor wordt genoemd<br />
<strong>als</strong> een van die initiatieven die<br />
Heerlen uit het moeras van<br />
richtloosheid en apathie heb-<br />
ben getrokken. “Voor een goed<br />
popconcert hoeven we niet<br />
meer naar Tilburg, Eindhoven of<br />
Keulen”, zegt Wilbers.<br />
Beckers prijst vooral het stads-<br />
bestuur dat onder de nieuwe<br />
burgemeester Gresel - eindelijk<br />
- met één mond spreekt. “Gresel<br />
en wethouders <strong>als</strong> Riet de Wit,<br />
Lex Smeets en Karel Scholtissen<br />
erkennen het belang van het<br />
centrum. En ze dragen het posi-<br />
tivisme uit dat deze stad zo nodig<br />
4 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007<br />
heeft. ”<br />
Heerlen lijkt zijn zelfvertrouwen<br />
te hervinden met het gerestau-<br />
reerde Glaspaleis, de vernieuw-<br />
de schouwburg en poptempel<br />
Nieuwe Nor. Schouwburgdirec-<br />
teur Bas Schoonderwoerd vult<br />
het rijtje moeiteloos aan met het<br />
Patronaat en, elders in Parkstad,<br />
de vernieuwde Rodahal en het<br />
uitbreidende Industrion. Hij<br />
citeert burgemeester Gresel die<br />
Billboard op het Pancratiusplein. foto: Romy Finke<br />
een “nieuwe lente“ ontwaart in<br />
Heerlen.<br />
Hoewel hij vindt dat de Haagse<br />
cultuurpausen de Parkstad<br />
– “toch de vijfde stad van Ne-<br />
derland “- links laten liggen, prijst<br />
Schoonderwoerd zich aan de<br />
vooravond van de opening van<br />
zijn nieuwe schouwburg geluk-<br />
kig met een kaartverkoop “die<br />
gaat <strong>als</strong> een speer”. Als klinkend<br />
bewijs dat kunst en cultuur hot<br />
zijn in Parkstad.<br />
Fiedel van der Hijden betitelt<br />
de Stadsschouwburg <strong>als</strong> “het<br />
bovenregionaal uithangbord” van<br />
Parkstad. Hij weet waarover hij<br />
praat. In de jaren tachtig begon<br />
hij met het straattheaterfestival<br />
Kultuur Avontuur, inmiddels<br />
uitgegroeid tot het multidisci-<br />
plinaire zomerfestival Cultura<br />
Nova. Van der Hijden herkent het
een culturele lente.<br />
“Nu speelde bij wijze van spreken een blokfluitclub het Vader Jacob achterstevoren.”<br />
revivalgevoel bij Beckers, Wilbers<br />
en Schoonderwoerd, maar weet<br />
het ook te relativeren. “Ik loof<br />
een VVV-bon uit voor de<br />
bezoeker die in deze stad binnen<br />
een uur de VVV weet te vinden.”<br />
Waarom zit de VVV niet in het<br />
Glaspaleis, vraagt hij zich af. “Dat<br />
moet het kloppende hart van<br />
het centrum worden en dient<br />
dezelfde uitstraling te hebben <strong>als</strong><br />
de nieuwe Stadsschouwburg. Ze<br />
zouden de schouwburg moeten<br />
verplichten om ook kaarten te<br />
verkopen in het Glaspaleis, vindt<br />
hij.<br />
Schouwburgdirecteur Schoonder-<br />
woerd ziet niets in dat idee. “Ik<br />
beschouw het Glaspaleis <strong>als</strong> een<br />
perfect ensemble van culturele<br />
rust en stilte, contrasterend met<br />
de stedelijke drukte eromheen.<br />
Daar moet je helemaal geen kas-<br />
sadrukte willen hebben.”<br />
Van der Hijden heeft nog meer<br />
kritiek op het Glaspaleis, enkele<br />
jaren geleden opgeknapt door Jo<br />
Coenen en Wiel Arets, getalen-<br />
teerde stadszonen die Heerlen<br />
ontvlucht zijn. Over tien, twintig<br />
jaar geldt de restauratie wellicht<br />
<strong>als</strong> het startpunt van de Heer-<br />
lense revival. Maar op dit mo-<br />
ment is het Glaspaleis in de ogen<br />
van Van der Hijden “een veredeld<br />
gemeenschapshuis”. De opening<br />
was al een gemiste kans. Die had<br />
de ambities moeten blootleggen:<br />
een breed programma met inter-<br />
nationale toppers uit architec-<br />
tuur, literatuur en theater. Gasten<br />
van allure. Nu speelde bij wijze<br />
van spreken een blokfluitclub het<br />
Vader Jacob achterstevoren.”<br />
Joery Wilbers karakteriseert de<br />
verzamelde directies van muziek-<br />
school, Stadsgalerij, bibliotheek,<br />
filmhuis De spiegel en architec-<br />
tuurcentrum Vitruvianum, de<br />
instellingen die onderdak vonden<br />
in het Glaspaleis <strong>als</strong> “een naar<br />
binnen gekeerd clubje. Men kijkt<br />
teveel naar elkaar, er is te weinig<br />
samenhang. Heerlen heeft pas<br />
echt kans van slagen <strong>als</strong> het<br />
zich ook hier <strong>als</strong> een stad gaat<br />
gedragen.”<br />
“Dat begint met de juiste mensen<br />
op de juiste plek te zetten en<br />
een zakelijk en artistiek directeur<br />
aan te stellen”, vervolgt Van der<br />
Hijden.<br />
En dan hoor je in Heerlen al snel<br />
de naam van Stijn Huijts door<br />
de straten gonzen. De directeur<br />
van het Sittardse museum het<br />
Domein is een Heerlenaar met<br />
hart voor de stad. Samen met his-<br />
toricus Volmar Delheij, ontwer-<br />
per Marcel van der Heyden en<br />
Cultura Nova-directeur Rocco<br />
Malherbe richtte hij vorig jaar<br />
SOA op, de Stichting Ongevraagd<br />
Advies. Te pas en te onpas voor-<br />
ziet SOA de stad van adviezen<br />
op het gebied van cultuur en<br />
stedenbouw.<br />
Is duizendpoot Huijts wellicht<br />
in om algemeen directeur te<br />
worden van het Glaspaleis? “Een<br />
serieuze vraag verdient een<br />
serieus antwoord. Deze vraag is<br />
mij nooit gesteld. Dus kan ik ook<br />
geen serieus antwoord geven.<br />
Onlangs heeft zich wel een par-<br />
ticulier gemeld met een serieuze<br />
vraag: hij wil een museum stich-<br />
ten in de Randstad. Ik ga hem dus<br />
een serieus antwoord geven.”<br />
‘Heerlen, tijd om te genieten’,<br />
prijkt op een billboard op het<br />
Pancratiusplein. “’Handen aan de<br />
ploeg’ lijkt me een betere slogan”,<br />
reageert Huijts. “Er is in deze stad<br />
altijd een onderstroom geweest<br />
van cultureel ondernemerschap<br />
die best bijzonder is. Heerlen<br />
heeft altijd een open cultuur<br />
gehad en een multicultureel<br />
klimaat. Er is inderdaad iets van<br />
een nieuw elan bespeurbaar,<br />
nieuwe ambities komen aan de<br />
oppervlakte en er wordt minder<br />
geklaagd. L1-programmamaker<br />
Hans op den Coul riep laatst dat<br />
hij naar Heerlen wilde verhuizen<br />
omdat hij hier de dynamiek en<br />
tegendraadsheid aantreft die in<br />
Maastricht aan het verdampen<br />
zijn. Dat neemt niet weg dat de<br />
culturele elite zich nog steeds<br />
niet in Heerlen vestigt maar in<br />
Maastricht. Het is gemakkelijk<br />
zoiets te roepen vanuit Sjiek en<br />
Sjoen Maastricht, maar het ligt<br />
genuanceerder. Heerlen biedt<br />
veel kansen en er blinkt veel<br />
goud. Als je het wil zien.”<br />
In de ogen van Huijts kan het<br />
Glaspaleis dé aanjager zijn voor<br />
hedendaagse cultuur. “Als ac-<br />
commodatie, <strong>als</strong> landmark en <strong>als</strong><br />
logo van de stad mag Heerlen<br />
zichzelf feliciteren met deze<br />
investering. Maar de program-<br />
mering moet wel van afgeleid<br />
niveau zijn. Op lokaal niveau lijkt<br />
het Glaspaleis goed te functio-<br />
neren, maar het komt er op aan<br />
een samenhangend beleid te<br />
voeren onder de titel ‘Hei brennt<br />
de lamp’. Met tot voorbeeld<br />
strekkende kwaliteit boven het<br />
concept van de breedte. Volgens<br />
mij was dat ook ooit de ambitie.”<br />
Vorige maand werd in de<br />
Stadsgalerij, gevestigd in het<br />
souterrain van het Glaspaleis,<br />
een tentoonstelling geopend<br />
van de schilder Jan Roeland. Na<br />
afloop streek kunstverzamelaar<br />
Jacques Defauwes neer op het<br />
terras aan het net opgeknapte<br />
Pancratiusplein, klagend over<br />
de plaatselijke elite die het weer<br />
eens had laten afweten. Hij<br />
somt de kunstenaars op die hij<br />
onder de bezoekers aantrof. Jan<br />
Roeland uiteraard, K. Schippers,<br />
Klaas Gubbels, Reinier Lucas-<br />
sen, Alphons Freimuth, Fons<br />
Haagmans. “De eredivisie van de<br />
kunst.” Allemaal naar Heerlen ge-<br />
komen voor deze opening. “Maar<br />
waar was de Heerlense elite? B<br />
en W? De politici? De krant? Het<br />
bedrijfsleven?”<br />
Het ontbreekt Heerlen aan flair,<br />
stelt Defauwes vast. Aan mensen<br />
die het voortouw nemen en<br />
anderen aan zich kunnen binden.<br />
”Er is zoveel power in Heerlen, er<br />
zijn zoveel jongeren die iets wil-<br />
len, maar ze worden geblokkeerd<br />
door een bovenlaag. Ze houdt<br />
tegen in plaats van te begees-<br />
5 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007<br />
teren.”<br />
Maar Defauwes is niet bevattelijk<br />
voor cynisme. Heerlen gaat het<br />
maken, weet hij, het is slechts<br />
een kwestie van tijd. “Maastricht<br />
is de stad voor de ouderen. Dat<br />
Plein 1992 is aangelegd voor rol-<br />
lators, daarom ligt het waterpas.<br />
In Heerlen barst het van de jonge<br />
mensen die wat willen, het plein<br />
voor het Glaspaleis ligt dan ook<br />
een tikkeltje scheef.” Heerlen<br />
durft Maastricht weer aan: een<br />
teken van hervonden zelfver-<br />
trouwen? Stijn Huijts is niet te<br />
beroerd een duit in het zakje<br />
te doen. “In Maastricht wonen<br />
mensen die ooit iets deden, in<br />
Heerlen wonen mensen die iets<br />
aan het doen zijn.”<br />
Links: De vernieuwde Stadschouwburg.<br />
foto: Romy Finke<br />
Rechts: Poppodium de Nieuwe<br />
Nor. foto: Nieuwe Nor
Geboren: In Neerpelt, op 1<br />
december 1964.<br />
Gaat het goed? Redelijk. Teveel<br />
werk door teveel spin off van<br />
allerlei projecten, die soms op<br />
hun beurt weer spin off zijn van<br />
de dingen waarmee ik echt bezig<br />
zou willen zijn: muziek en regisseren.<br />
Maar verder alles okay,<br />
want we zijn met Monza ook<br />
bezig aan een nieuw album.<br />
Hoe zou je die nieuwe cd willen<br />
omschrijven? Als een vervolg op<br />
de vorige, ‘Grand’, die twee jaar<br />
geleden akelig dicht in de buurt<br />
kwam van hoe ik een Monzaplaat<br />
zie: intens, eerlijk tot op<br />
het pijnlijke af, groots en toch<br />
intiem, verrassend en volstrekt<br />
autonoom binnen het muzikale<br />
landschap.<br />
Wie zijn je helden? Mensen die<br />
dwars door alle tendensen heen<br />
hun eigen intuïtie volgen. Dat<br />
kunnen kunstenaars zijn (in ons<br />
land bij voorbeeld de schilder<br />
Luc Tuymans of de jonge beeldende<br />
kunstenaar Jan de Cock),<br />
artiesten (Nick Cave, Arno, Tragically<br />
Hip, Arcade Fire) of gewoon<br />
mensen die met iets bezig zijn<br />
dat hen begeestert en daardoor<br />
anderen over de lijn trekt.<br />
Waarom breken je bands niet<br />
door in Nederland? Geen idee.<br />
We hebben er vroeger met<br />
Noordkaap en nu met Monza<br />
hard aan gewerkt, en live lukt<br />
het steeds: mensen die naar een<br />
concert kwamen kijken, waren<br />
nadien danig perplex. Hetzelfde<br />
geldt voor de schrijvende pers:<br />
hadden ze nog nooit gezien,<br />
zoveel authentieke energie die<br />
niet enkel door decibels gegene-<br />
deschatkist<br />
van<br />
Stijn Meuris (42)<br />
zanger van popgroep<br />
Monza<br />
reerd werd maar door euh… muziek.<br />
Maar op de Nederlandse<br />
radio doen we helemaal niks.<br />
En dan houdt het blijkbaar op.<br />
Kortom, we zijn gestopt met het<br />
idee dat een Nederlandstalige<br />
band met weerhaakjes ook in<br />
Nederland moet scoren. Op dit<br />
moment wil Monza überhaupt<br />
niet ‘scoren’, enkel een impressionante<br />
nieuwe plaat maken.<br />
En daarna weer spelen, dit keer<br />
bijvoorbeeld in een tour met een<br />
schitterende circustent.<br />
Als Nederland een teken van<br />
leven zou geven (en ophoudt<br />
met vreemde vergelijkingen te<br />
maken, zo<strong>als</strong> ‘het is een beetje<br />
zo<strong>als</strong> Blöf’...), dan proberen we<br />
het graag opnieuw.<br />
Wat is je meest kostbare bezit?<br />
Mijn brein. Dat helaas vaak in<br />
zesde versnelling staat, terwijl<br />
het volgens mij slechts vijf versnellingen<br />
heeft.<br />
De plek waar je steeds naar<br />
terugkeert? Naar huis. In Hasselt,<br />
België.<br />
Het grootste misverstand over<br />
Stijn Meuris? Weet ik niet, maar<br />
het zal allicht lijken op: ‘Meuris is<br />
ooit, lang geleden, in een grote<br />
koperen ketel met een vreemd<br />
demonisch drankje gevallen...’<br />
Welk concert zal je het langste<br />
heugen? Zo vele, maar om er<br />
eentje te noemen: de ge-weldige<br />
en volstrekt onderschatte<br />
Canadese band Tragically Hip,<br />
vorige zomer nog op BosPop<br />
in Weert. Was van zo’n enorme<br />
schoonheid, dat concert.<br />
Welk boek lees je? ‘Tirza’ van<br />
Arnon Grunberg.<br />
Met wie zou je ooit samen willen<br />
spelen? Met de Talking Heads,<br />
van wie ik nog altijd hoop dat ze,<br />
zo<strong>als</strong> de Pixies, ooit een sterke<br />
comebacktour zullen doen.<br />
Wie zou je graag willen<br />
ontmoeten? David Byrne van<br />
diezelfde Talking Heads.<br />
Wat is je motto? Think Global,<br />
Act Local.<br />
Fijnste land? Wellicht Canada.<br />
De ruimte, de lucht, de bergen,<br />
de baaien. De muziek.<br />
Welke kunstenaar krijgt je<br />
mond gesnoerd? De jonge<br />
Vlaamse theatermaker Wayn<br />
Traub.<br />
Welke film moeten we gaan<br />
zien? ‘Magnolia’ van Paul Anderson.<br />
Heb ik twee keer gezien.<br />
Een groot wonder.<br />
De mooiste zin die je ooit aan<br />
een nummer hebt toevertrouwd?<br />
‘Jij daar boven Afrika /<br />
en ik hier in dit land / Jij ziet de<br />
halve wereld / en ik zwaai eens<br />
met mijn hand’. Uit Satelliet Suzy<br />
van Noordkaap.<br />
Nederland is om zeep, riep<br />
je vorig jaar. Euh, ja sorry. Ik<br />
bedoelde daarmee dat het land<br />
– dat ik tamelijk goed ken – althans<br />
op media- en muziekvlak<br />
gekozen heeft voor een volstrekt<br />
versuikerde vervlakking, de<br />
loutere commercie. Waardoor<br />
pure schoonheid geen kans meer<br />
krijgt, terwijl er zo verrekte veel<br />
talent rondloopt.<br />
Meer info: www.monza.be<br />
foto: Alex Varhee<br />
e x p a t s<br />
De Toevlucht<br />
W at doet me ertoe besluiten<br />
bij een recent bezoek<br />
aan mijn ouders in Venlo<br />
het kapelletje van Genooi<br />
te bezoeken? Is het om een<br />
soortgelijke reden <strong>als</strong> wat Frank<br />
Westerman dreef om de heilige<br />
Armeense berg Ararat te beklimmen<br />
en daardoor te onderzoeken<br />
of er nog een religieus<br />
residu in hem sluimerde? Nee,<br />
niets religieus sluimert nog in<br />
mij en van kwezels heb ik een<br />
uitgesproken afkeer. Het is iets anders en het heeft te maken met het<br />
verschil tussen een plek die in de werkelijkheid bestaat en wat die plek<br />
in de verbeelding is geworden.<br />
Het ‘Kepelke van Genuë’ speelt een rol in een aantal van mijn ‘Venlose’<br />
verhalen. Als kind zwierf ik vaak met mijn vriendjes langs de oever van<br />
de Maas en geregeld gingen we er vissen. Tijdens die tochten deden<br />
we wel eens het kapelletje aan. We troffen bij de ingang een register<br />
aan waarin bezoekers verzoeken aan de Heilige Maagd deden. Meestal<br />
betrof het de smeekbede een ziekte of gebrek te verhelpen, een<br />
enkele keer de dringende vraag te voorzien in een nieuwe brommer of<br />
aantrekkelijkere vriend.<br />
Ook nu tref ik ook zo’n register aan met soortgelijke verzoeken. Het<br />
kapelletje is erg klein en omdat de walmende kaarsen roet achterlieten<br />
op de wanden en het plafond is er – hoe bizar – een reusachtige afzuigkap<br />
geplaatst boven een zee van waxinekaarsjes in rode glaasjes. Het<br />
geheel is even groot <strong>als</strong> het altaar met de Maagd. Er is geen echte kaars<br />
meer te bekennen. De theelichtjes hullen de ruimte naast het altaar in<br />
een rode hoerengloed.<br />
Ik verlaat het kerkje en loop het pad af naar de Maas. Eerst langs de<br />
sportvelden en daarna langs een groot stoppelveld met kraaien. En<br />
ineens weet ik waarom ik hierheen ben gekomen. Het is niet het kapelletje,<br />
niet de Maria die wonderen heeft verricht, niet de geur van walmende<br />
was. Het is de rivier. De talloze uren die ik <strong>als</strong> kind aan de oever<br />
heb doorgebracht komen in mijn herinnering terug. Het is ‘ôs Mooder<br />
Maas’ die me linea recta kan terugvoeren naar mijn kinderjaren. Een<br />
moeder die ik in een verhaal heb aangeduid <strong>als</strong> ‘een moeder die rook<br />
naar bederf en riool.’ Vreemd genoeg is dat bederf verdwenen op het<br />
moment dat ik aan de oever sta en de geur van het water opsnuif.<br />
‘Je ruikt nooit twee keer dezelfde rivier,’ denk ik teleurgesteld.<br />
Ik buig me voorover en vis een kiezelsteen uit het water. T.S. Eliot<br />
noemde de rivier een bruine god, ‘reminder of what men choose to<br />
forget.’ Ik verkies niet te vergeten hoe ik hier <strong>als</strong> kind nadacht over<br />
alle dingen die nog te gebeuren stonden. Nadat ik de kiezelsteen heb<br />
afgedroogd, stop ik hem weg in mijn jaszak. De steen is tegelijk mijn<br />
verleden en mijn toekomst.<br />
Hans Dekkers (Venlo, 1954) schrijft romans, verhalen, gedichten en<br />
theaterstukken. Hij woont en werkt in Amsterdam. Op 13 april is hij te gast<br />
op de Avond van de Poëzie in Landgraaf. Zijn vijfde roman Lady Di en de<br />
verwildering verschijnt in het najaar. Zie ook www.hansdekkers.org<br />
Expats is een estafettecolumn. Voor het volgende nummer geeft<br />
Dekkers het stokje over aan componist Bart Spaan.<br />
6 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
Weert gaat er prat op dat volksschrijver Gerard Reve – hij over-<br />
leed een jaar geleden – er van 1972 tot 1975 woonde. Koninklijke<br />
jaren zouden het zijn geweest, aldus Bert Boelaars die er een<br />
boek over schreef. Hij stelde ook een stadswandeling samen.<br />
door Emile Hollman<br />
Het toeval voerde de grote<br />
volksschrijver ooit naar Weert.<br />
Op 12 januari 1968 had hij een<br />
lezing gegeven bij het COC<br />
Eindhoven. Reve wilde in de<br />
buurt overnachten maar beslist<br />
niet in een hotel. Kapelaan Jan<br />
Hendrix van de Weerter parochie<br />
De Keent bood hem een kamer<br />
aan in zijn pastorie, waar Reve<br />
een heftige nacht beleefde met<br />
de eerste jongen die hij Jakh<strong>als</strong><br />
noemde en op wie de kapelaan<br />
zelf al vijftien jaar tragisch verliefd<br />
was.<br />
In Weert raakte Gerard Reve<br />
bevriend met COC-voorzitter<br />
Guus van Bladel die hem woonruimte<br />
aanbood in zijn appartement<br />
aan de Nieuwe Markt. Van<br />
Bladel trachtte de alcoholconsumptie<br />
van de schrijver binnen<br />
de perken te houden, bewaakte<br />
zijn schrijfrust en keurde zijn<br />
vriendjes alvorens ze door Reve<br />
bereden werden. In die tijd legde<br />
Van Bladel ook een collectie<br />
Reve aan die hij vele jaren later<br />
aan de gemeente Weert zou<br />
verkopen.<br />
Je zou derhalve denken dat die<br />
collectie een prominente plaats<br />
heeft gekregen in de Stadswandeling<br />
die Weert aan de schrijver<br />
heeft gewijd, maar niets is<br />
minder waar.<br />
Treed mee in de voetsporen van<br />
de Grote Schrijver, tettert de<br />
folder van de wandeling, die begint<br />
bij het station. Als er bezoek<br />
per trein kwam, wachtte Reve<br />
zijn gast vaak op aan het station,<br />
zo luidt de verantwoording.<br />
Joseph C<strong>als</strong>, Ernst-Jan Engels, Rik<br />
van Dam en Joop Schafthuizen<br />
namelijk kwamen herhaaldelijk<br />
met het openbaar vervoer naar<br />
Weert, moet u weten. Maar je<br />
kunt het prachtige stationsge-<br />
bouw in Weert binnenste buiten<br />
keren zonder dat er iets naar<br />
boven komt dat aan Reve doet<br />
denken of anderszins met hem<br />
in verband gebracht kan worden.<br />
Een jaar geleden, om precies te<br />
zijn op 8 april 2006, stierf de<br />
volksschrijver in het Vlaamse<br />
dorp Machelen. Zijn naam staat<br />
nog steeds in het telefoonboek<br />
- waarvan hij al bij leven wist dat<br />
hij het in populariteit nooit zou<br />
kunnen overtreffen.<br />
“Het leven is erg zwaar geworden”,<br />
bekent zijn weduwnaar<br />
Joop Schafthuizen telefonisch.<br />
,,Ik heb teveel verdriet om door<br />
te kunnen leven.” Heeft hij speciale<br />
herinneringen aan Reves<br />
tijd in Weert? ,,Ik ben er een paar<br />
keer geweest, maar kan me daar<br />
niets van herinneren. Wel was<br />
ik erg geroerd toen ik er vorig<br />
jaar een plaquette voor Gerard<br />
mocht onthullen. Het spijt me<br />
maar het lijkt me geen belangrijke<br />
periode te zijn geweest.”<br />
Inmiddels lopen we in Weert<br />
langs de voormalige friethal<br />
waar Reve graag hoereerde.<br />
Volgens de wandeltekst betreft<br />
het hier kiosk Primera, een<br />
voortreffelijke naam die helaas<br />
is veranderd in Tabakscorner.<br />
Het is wel de poort naar een<br />
groezelig stukje stad waar<br />
Schoenenreus en Scapino uit<br />
elkaar worden gehouden door<br />
een gribus. Hier was vroeger de<br />
mensenvriend Hema waar Reve<br />
kaas, rookworst en enveloppen<br />
kocht, zo leren we.<br />
En verder voert het door Weert.<br />
Onze papieren gids wijst op<br />
het pand van ABN-Amro aan de<br />
Langstraat. ‘Hier was vroeger<br />
de Algemene Bank Nederland<br />
waar Reve en Van Bladel klant<br />
waren.’ En: ‘Waar nu de Douglas<br />
is, haalde Reve vroeger voor 7,50<br />
Ergens moeten<br />
we een boek van<br />
Reve hebben…<br />
gulden nasi’. Dat biograaf Nop<br />
Maas dit straks niet over het<br />
hoofd ziet!<br />
Op nummer 14 moet destijds<br />
een boekhandel zijn geweest<br />
die bij de verschijning van Lieve<br />
Jongens de etalage inrichtte<br />
rondom Reve. Nu zien we even<br />
verderop een boekhandel. ,,We<br />
moeten èrgens een boek van<br />
Gerard Reve hebben”, stelt de<br />
verkoopster ons gerust terwijl<br />
ze door de knieën gaat. Maar<br />
hoe zeer zij ook zoekt, zij zal niet<br />
vinden.<br />
Reve sleet zijn Weerter jaren in<br />
een appartement aan de Nieuwe<br />
Markt, op nummer 12. Van<br />
daaruit had hij volop uitzicht op<br />
de gymzaal van het Bisschoppelijk<br />
College. Dat wil zeggen, de<br />
ramen waren gematteerd tegen<br />
inkijk, maar er was een klein gat<br />
uitgespaard voor des schrijvers<br />
uitkijk, opdat hij ongestoord aan<br />
zijn gerief kon komen.<br />
Het college is inmiddels verdwenen.<br />
Net <strong>als</strong> de buren, de<br />
Zusters van Liefde, aan wie hij<br />
het gedicht Roeping opdroeg.<br />
De tekst is gebeiteld in een in de<br />
Nieuwe Markt verzonken steen.<br />
Onder het appartement huist<br />
tegenwoordig een broodjeszaak.<br />
De lieftallige uitbaatster heeft<br />
nog nooit van Reve gehoord.<br />
Ook het gedicht in de bestrating<br />
van de markt kan ze niet<br />
aanwijzen. ,,Sorry, maar ik ben<br />
van Roermond.”<br />
En zo gaat dat door. In het<br />
gemeentehuis kreeg hij zijn<br />
ridderorde, in de Martinuskerk<br />
stak hij wel eens een kaars op.<br />
Bij boekhandel Willems kocht hij<br />
wel eens een krant, en zowaar,<br />
ze verkopen er ook boeken van<br />
Reve, zeven verschillende titels<br />
zelfs. We passeren het restaurant<br />
waar hij zijn verjaardag<br />
vierde, de apotheek waar hij<br />
zijn pillen kocht, de warme<br />
bakker die hem inspireerde tot<br />
het verhaal Lekker Kerstbrood.<br />
Hoogtepunt van de Reve-wandeling<br />
is ongetwijfeld aanmeerplek<br />
nummer 26. Gepaste<br />
stilte graag. Hier woonde Guus<br />
van Bladel voordat hij naar de<br />
Nieuwe Markt verhuisde! Komt<br />
dat zien. En stoot dan door<br />
naar het voormalige huis van<br />
schrijver Bert Boelaars aan de<br />
Kapittelstraat. Die was destijds<br />
hoofdredacteur van het Weerter<br />
blad Op de keper waar Reve<br />
nog een jaar na diens vertrek<br />
uit Weert in het colofon stond.<br />
Het moge duidelijk zijn: in het<br />
spoor van de volksschrijver<br />
mogen we ook Boelaars en Van<br />
Bladel rekenen tot de groten der<br />
gemeente Weert.<br />
Stadsarchivaris Jos Wassink<br />
hoort het allemaal aan. Wie een<br />
blik wil werpen op de collectie<br />
die de gemeente aankocht, dient<br />
met hem een afspraak maken<br />
om de archiefbewaarplaats te<br />
openen. Heeft ie al veel bezoek<br />
gehad? ,,Als ik zeg tien keer<br />
dan is het veel.” Inclusief de<br />
bezoeken van Nop Maas, Reves<br />
biograaf.<br />
,,Het is de bedoeling om de<br />
inventaris ooit op internet te<br />
zetten, op een speciale website,<br />
want Gerard Reve is een goede<br />
pr voor de stad. En wie weet<br />
komt er, <strong>als</strong> we ooit verhuizen<br />
naar een andere locatie, een<br />
vitrine met een deel van de collectie.”<br />
En de wandeling?<br />
,,Er zijn plannen om die te<br />
upgraden. We willen er ook<br />
meer algemene informatie over<br />
Gerard Reve in stoppen. Want<br />
Weert wil zich profileren <strong>als</strong><br />
Reve-stad.” Wanneer mogen we<br />
al dit heugelijks verwachten?<br />
“Oh dan moet er eerst een<br />
advies worden uitgebracht aan<br />
de gemeenteraad. Die neemt<br />
daar dan een besluit over.”<br />
7 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
Gavin Turk, The Negotiation<br />
of Purpose. GEM Den Haag,<br />
tot en met 20 mei .<br />
www.gem-online.nl<br />
Foto’s: GEM<br />
De indiscrete charmes<br />
van echte rotzooi<br />
Met Gavin Turk heeft het GEM in Den Haag een overzichtstentoonstelling van een van<br />
de representanten van de gedurende de jaren negentig zo hippe BritArt in huis gehaald.<br />
Cyrille Offermans speculeert over de plek die Turk en de zijnen, groot gemaakt door<br />
kunstverzamelaar Charles Saatchi, ten deel zal vallen in de kunstgeschiedenis.<br />
door Cyrille Offermans<br />
Charles Saatchi weet hoe je<br />
iets aan de man brengt. Samen<br />
met zijn broer Maurice is hij de<br />
oprichter van ’s werelds grootste<br />
reclamebureau, Saatchi &<br />
Saatchi, later omgedoopt tot M<br />
& C Saatchi, met 143 vestingen<br />
in 84 landen. Zijn belangrijkste<br />
bijdrage aan de modernisering<br />
van de wereld bestaat eruit dat<br />
hij niet alleen producten ‘in de<br />
markt zet’, maar ook ideeën,<br />
concepten, reputaties, programma’s,<br />
personen. Tot zijn indrukwekkendste<br />
wapenfeiten rekent<br />
hij de campagne waarmee hij de<br />
Conservatieve Partij van Marga-<br />
ret Thatcher vanaf 1979 aan drie<br />
achtereenvolgende verkiezingsoverwinningen<br />
heeft geholpen.<br />
Daarmee is niet gezegd dat<br />
Saatchi rechts is. In zijn universum<br />
zijn begrippen <strong>als</strong> links<br />
en rechts of goed en kwaad<br />
achterhaald, alle morele en<br />
politieke onderscheidingen zijn<br />
er opgelost in het teken van het<br />
pond. Voor Amnesty International<br />
ontwierp hij een serie<br />
postzegels gericht tegen diverse<br />
lugubere despoten. Een andere,<br />
nauwelijks minder lugubere<br />
despoot, Boris Jeltsin, hielp hij<br />
Gentleman Jim (2005)<br />
ondanks diens dronkemanstronie<br />
aan het eerste democratische<br />
presidentschap van Rusland.<br />
Als we er tegenwoordig van<br />
overtuigd zijn dat de wereld één<br />
grote markt is, dat alles, zonder<br />
uitzondering, is voorbestemd<br />
daar <strong>als</strong> product te verschijnen,<br />
dan danken we die overtuiging<br />
aan het visionaire genie van<br />
Saatchi, de geboren conceptkunstenaar.<br />
Daarom kon het niet<br />
uitblijven dat hij zich ooit op de<br />
kunst zou storten. Je kunt ook<br />
zeggen: de kunst was rijp voor<br />
een Saatchi. In het spoor van Duchamp<br />
en Dali had Andy Warhol<br />
in de jaren zestig en zeventig al<br />
het nodige voorwerk verricht<br />
en de ernstig verstoorde relatie<br />
tussen kunst en markt hersteld.<br />
Daarmee was de kunstkritiek<br />
op een zijspoor gezet. Saatchi<br />
begreep dat het voortaan niet<br />
meer ging om de vermeende<br />
kwaliteit van het werk, ja, dat<br />
kwaliteit <strong>als</strong> effect van bluf en<br />
slogans objectief meetbaar was<br />
in handelswaarde.<br />
Het duurde even voor hij <strong>als</strong><br />
kunsthandelaar zijn draai vond.<br />
In 1985 opende hij een galerie in<br />
Londen, zijn thuisbasis, waar hij<br />
werk van Twombly en Serra, van<br />
8 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
LeWitt en Koons verkocht. Maar<br />
Saatchi wist natuurlijk dat hij<br />
met onbekende namen veel sensationeler<br />
kon uitpakken. Snakte<br />
het publiek immers niet naar iets<br />
nieuws? Was het niet uitgekeken<br />
op die eeuwige zeefdrukken<br />
van Warhol en dat afgezaagde<br />
minimalisme van Judd?<br />
Eind jaren tachtig deed hij<br />
vrijwel zijn hele collectie gevestigde<br />
Amerikanen van de hand.<br />
Vervolgens kocht hij, uiteraard<br />
voor een appel en een ei, het<br />
complete oeuvre van een groep<br />
jonge Britse kunstenaars, door<br />
één van hen, Damien Hirst<br />
(1965), in 1988 bijeengebracht in<br />
een expositie getiteld Freeze.<br />
Een merknaam was gauw<br />
gevonden: Young British Artists,<br />
ofwel YBA’s. De verzamelnaam<br />
voor hun werk: BritArt.<br />
De eerste grote groepstentoonstelling<br />
vond plaats in 1992. Het<br />
pronkstuk was een installatie<br />
van Hirst, die sindsdien <strong>als</strong> een<br />
soort groepssymbool van BritArt<br />
zou fungeren: een zes meter<br />
lange tijgerhaai op sterk water,<br />
getiteld The Physical Impossibility<br />
of Death in the Mind<br />
of Someone Living. Opgezette<br />
dieren in een aseptische vitrine<br />
of op sterk water bleken al gauw<br />
een specialiteit van Hirst. Een<br />
schaap – Away from the Flock<br />
Oil (1998)<br />
– bezorgde hem opnieuw publiciteit<br />
en roem, vooral dankzij de<br />
actie van een bezoeker die een<br />
fles inkt in de conserveringssoep<br />
van het schaap gooide, een daad<br />
die toch ook gemakkelijk <strong>als</strong><br />
kunstwerk betiteld had kunnen<br />
worden.<br />
Saatchi doet zijn heilzame werk<br />
uiteraard niet pro Deo. De<br />
tijgerhaai had hij voor een paar<br />
duizend pond gekocht; toen hij<br />
hem in 2004 van de hand deed<br />
ving hij zes en een half miljoen<br />
pond voor het beest, hoewel dat<br />
zijn schrikaanjagendheid allang<br />
verloren had. Vanaf dat moment<br />
was Hirst, na Jasper Johns, de<br />
duurste contemporaine kunstenaar.<br />
Toen Hirst onlangs de<br />
garantie gaf dat zijn handtekening<br />
op een waardeloos<br />
rommelmarktschilderijtje van<br />
Josef Stalin met een door hem<br />
rood geverfde neus echt was,<br />
betaalde een bewonderaar bij<br />
het gerenommeerde Sotheby’s<br />
grif 140.000 pond voor het<br />
werkstuk.<br />
Behalve Hirst heeft vooral<br />
Tracey Emin (1963) Saatchi geen<br />
windeieren gelegd. Zij maakt<br />
deel uit van de groep sinds de<br />
geruchtmakende tentoonstelling<br />
Sensations, die Saatchi in<br />
1997 organiseerde in de Royal<br />
Academy. Emin was inderdaad<br />
Gavin Turk’s Bronze Roller (1998) Relic (Cave) (1991-93)<br />
een sensatie. Niet alleen verscheen<br />
ze dronken en scheldend<br />
op tv, ze was ook bereid haar<br />
intieme leven te delen met de<br />
toeschouwers. Vooral My bed<br />
trok veel aandacht. Het ging dan<br />
ook om het bed van Tracey zelf,<br />
in authentieke staat kort na het<br />
bedrijven van de liefde. De door<br />
elkaar gewoelde dekens, een panty,<br />
vuil ondergoed, gebruikte en<br />
ongebruikte condooms, dat alles<br />
was ruimschoots voldoende om<br />
het publiek actief speculerend bij<br />
het kunstwerk te betrekken.<br />
Ooit wilden kunstenaars<br />
volledig verdwijnen in de<br />
anonimiteit, autobiografische<br />
gegevens waren voor het begrip<br />
van hun werk irrelevant. Tracey<br />
Emin rekent af met die traditie.<br />
Zij heeft het onderscheid tussen<br />
kunst en leven opgeheven, haar<br />
werk is alleen kunst dankzij de<br />
galerie of het museum waarin<br />
het wordt getoond. In feite gaat<br />
het om het verhaal dat bij het<br />
werk hoort. Daarom was het<br />
alleen maar consequent dat zij<br />
in 2005 een autobiografisch<br />
boek publiceerde, Strangeland,<br />
waarin zij de triest stemmende<br />
geschiedenis van haar jeugd,<br />
compleet met de onvermijdelijke<br />
verkrachtingen omstreeks haar<br />
dertiende, uit de doeken doet.<br />
Tracey Emin bewijst het<br />
publiek, dat in de jungle van<br />
de eigentijdse kunst allang de<br />
weg kwijt is, een grote dienst.<br />
Ze komt tegemoet aan een<br />
diep gekoesterd verlangen naar<br />
echtheid. Want verlangen wij,<br />
kunstliefhebbers, niet elk seizoen<br />
naar iets authentieks? En<br />
voelen we ons niet elk seizoen<br />
opnieuw bedrogen <strong>als</strong> we met<br />
nieuwe bergen rotzooi worden<br />
afgescheept? Ons rest dan nog<br />
maar één hoop: dat het dan in<br />
elk geval om echte rotzooi gaat.<br />
Zelfs dat kan van het werk van<br />
Gavin Turk niet gezegd worden.<br />
Ook Turk (1967) is een YBA, dus<br />
gaan ook voor hem alle museumdeuren<br />
open. Op dit moment<br />
exposeert hij in het Haagse<br />
GEM. Een muurtekst leert ons<br />
dat Turk vooral geïnteresseerd is<br />
in kwesties <strong>als</strong> de authenticiteit,<br />
originaliteit en context van het<br />
kunstwerk, <strong>als</strong>ook in de positie<br />
van de kunstenaar. Dat blijkt in<br />
de praktijk neer te komen op<br />
een speelse obsessie voor zijn<br />
eigen handtekening. Die heeft<br />
hij in uiteenlopende afmetingen<br />
en materialen uitgevoerd, soms<br />
flauw, soms vindingrijk, altijd<br />
smetteloos. Zeker niet onaardig<br />
is de reusachtige wandhandtekening<br />
in metaal, versierd<br />
met een flink aantal sponzen<br />
gedrenkt in Yves Klein-blauw.<br />
Maar het blijft salonkunst, er<br />
staat niets op het spel.<br />
En echt is noch het opgebaarde<br />
lijk van Che, noch de<br />
afgebrande lucifer, het afgeklo-<br />
ven appeltje of het opengeklapte<br />
eierdoosje, al is het duidelijk de<br />
bedoeling dat we ons dat <strong>als</strong><br />
bezoeker afvragen. Het gaat om<br />
wassen beelden of beschilderd<br />
brons, precies één keer was dat<br />
min of meer verrassend: een<br />
slaapzak (vorig jaar nog te zien<br />
in Odapark Venray) met daarin<br />
een opgerolde zwerver, in een<br />
hoek van het trappenhuis van<br />
het museum. Maar schokkend?<br />
De trompe-l’oeil was ook in<br />
vroeger eeuwen al bedoeld <strong>als</strong><br />
sophisticated vermaak.<br />
Of Turk over tien jaar nog<br />
zo gemakkelijk in het museum<br />
komt is twijfelachtig. Als geen<br />
ander weet Saatchi dat een<br />
merknaam, hoe sterk dan ook,<br />
na een jaar of tien is uitgewerkt.<br />
Dus verkocht hij in 2005 zijn<br />
hele BritArt-collectie, voorzover<br />
die niet kort daarvoor al bij een<br />
pakhuisbrand in vlammen was<br />
opgegaan, en verkondigde The<br />
Triumph of Painting. Ditmaal<br />
concentreerde hij zich weer<br />
op gevestigde namen: Jörg Immendorff,<br />
Marlene Dumas, Luc<br />
Tuymans, Martin Kippenberger.<br />
Opmerkelijk was dat Saatchi’s<br />
loflied op het pure schilderen<br />
vervat was in vrijwel dezelfde<br />
woorden waarmee een groep<br />
schilders, genaamd de Stuckists,<br />
zich een paar jaar eerder per<br />
manifest tegen het conceptualisme<br />
en de ego-cult van BritArt<br />
had gekeerd. Saatchi (1943)<br />
wordt een jaartje ouder, misschien<br />
is dat de verklaring.<br />
www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
20 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
Chère soeur Ignace,<br />
door Guuz Hoogaerts<br />
Uheeft waarschijnlijk nog<br />
nooit van de term ‘zuchtmeisjes’<br />
gehoord. Zonder u was deze<br />
van schrijver Ronald Giphart<br />
geleende term echter nooit verbonden<br />
geraakt met Franstalige<br />
zangeressen.<br />
Ik weet niet of u nog leeft, en of<br />
u zich mij nog herinnert. Exact<br />
25 jaar geleden was u mentor<br />
van de brugklas waarin ik zat.<br />
Beetje achteraan, slungelachtig<br />
type. Probleemhuid en regelmatig<br />
een bad hair day. Ik geef<br />
toe: dat gold voor heel veel van<br />
mijn klasgenoten, maar wie<br />
weet. U was niet alleen mentor,<br />
u gaf ook Franse les. De details<br />
van uw achtergrond, de reden<br />
waarom u destijds non werd en<br />
wat uw missie in Afrika precies<br />
inhield, ik ben het vergeten.<br />
Excusez-moi. Maar uw Franse<br />
lessen waren onvergetelijk. U<br />
duldde geen tegenspraak, sprak<br />
nauwelijks Nederlands tijdens<br />
de lessen en barstte van de<br />
stopwoordjes en vaste zinnetjes<br />
die wij, achter uw rug natuurlijk,<br />
gretig herhaalden.<br />
Wij kregen les volgens de Vive<br />
le Français-methode, de boeken<br />
met het zwart-witte cirkellogo.<br />
Een begrip voor een hele<br />
generatie, de onzin-zin ‘Papa<br />
fume une pipe dans la rue’<br />
brengt velen weer terug naar de<br />
schoolbankjes, de kalverliefdes,<br />
de proefwerkstress en, ja, de<br />
probleemhuid. Vive le Français<br />
In de taal van de liefde is het goed zingen, maar nog beter zuchten. Van Arielle tot<br />
Zazie, van Jane Birkin tot Charlotte Gainsbourg, het verzamelen van platen van<br />
Franse zuchtmeisjes leidt onherroepelijk tot een obsessie.<br />
Althans, bij Guuz Hoogaerts, die er zijn vroegere lerares Frans, soeur Ignace, voor<br />
tot leven wekt. “Iedereen aan de Coralie Clement, merdenomdedieu!”<br />
stamde uit de jaren zeventig, het<br />
gezin Dupont uit de lesboeken<br />
bestond uit vader, moeder en<br />
twee tieners. Die laatste twee<br />
hielden, volgens een bepaald<br />
hoofdstuk, vooral van Sylvie Vartan<br />
en Johnny Hallyday. Namen<br />
waar wij, die Depeche Mode en<br />
Duran Duran op onze enorme<br />
boekentassen kalkten, nog nooit<br />
van hadden gehoord.<br />
Toch staat mij het beeld van de<br />
blonde vamp Sylvie Vartan uit de<br />
lesboeken nog helder voor de<br />
geest. Of er muziek van Vartan<br />
dan wel ‘Allyday in de klas te<br />
horen was (er werd gewerkt met<br />
cassettebandjes) weet ik niet<br />
meer, maar ergens moeten de<br />
blonde lokken van Sylvie een<br />
keer zijn samengevloeid met uw<br />
stem.<br />
Het zal bij een gezamenlijke<br />
kerstviering van onze keurige<br />
katholieke school geweest zijn<br />
dat ik u hoorde zingen. Minstens<br />
zo ferm <strong>als</strong> de manier waarop u<br />
orde hield, maar ook hoog, een<br />
tikje onzeker. Die toon moet iets<br />
in me hebben losgemaakt. Want<br />
momenteel stapelen de cd’s van<br />
Franse zangeresjes die ook zo<br />
hoog en onzeker zingen, zich<br />
op in mijn huis. Sylvie Vartan<br />
zit daarbij, zij is samen met Jane<br />
Birkin de moeder aller zuchtmeisjes.<br />
Ik ben ze zo gaan labelen<br />
nadat ik Gipharts omschrijving<br />
(“Meisjes waarvan je, <strong>als</strong> je<br />
ze ziet, gewoon een beetje moet<br />
zuchten”) ook van toepassing<br />
vond op de vocale kwaliteiten<br />
van Coralie Clément, Keren Ann,<br />
Emilie Simon, Camille, Axelle<br />
Red en al die collegaatjes. Wie<br />
begint te graven in het bestand<br />
Franse zangeressen dat technisch<br />
beroerd, maar uitermate<br />
suggestief kan zingen, stuit op<br />
een mer à boire. Ze zijn allemaal<br />
even prachtig om te zien, van<br />
de lippen van Axelle Red tot de<br />
hertenogen van Keren Ann. En<br />
ja, daarbij komen wel wat zondige<br />
gedachten vrij, chère soeur.<br />
Als ik u vertel dat Charlotte, de<br />
verpletterend mooie dochter van<br />
Serge Gainsbourg en Jane Birkin,<br />
twintig minuten lang op haar<br />
knieën voor me heeft gezeten<br />
toen ik haar interviewde, op<br />
minder dan vijftig centimeter<br />
van mijn kruis, dan…enfin. Dat<br />
ze daarbij vertelde over haar<br />
album 5.55, die gaat over het<br />
schemergebied tussen slapen<br />
en waken, en alles wat je in de<br />
nacht kunt doen, dan…soit.<br />
Dat interview was overigens in<br />
het Engels, gelukkig de tweede<br />
taal van Charlotte.<br />
Mijn liefde voor het Frans<br />
gezuchte lied kwam helaas ruim<br />
ná mijn schooltijd. Tijdens het<br />
ontcijferen van de teksten moet<br />
ik ook nog wel eens aan u en uw<br />
latere collega’s terugdenken:<br />
had ik maar beter opgelet, toen.<br />
Mijn Frans is het Papa fume une<br />
Charlotte Gainsbourg Carla Bruni foto: Claude Gassian<br />
pipe dans la rue-niveau helaas<br />
nooit ontstegen. Met veel moeite,<br />
internet-foefjes <strong>als</strong> translate.<br />
google.com en Babelfish en<br />
een beetje gokken kom ik een<br />
heel eind. Gelukkig is de sfeer<br />
van veel liedjes van genoemde<br />
artiesten ook heel bijzonder.<br />
Zo<strong>als</strong> André Hazes ooit over het<br />
Portugese fado-ikoon Amalia<br />
Rodrigues zei: “Ik versta er niks<br />
van, maar het komt keihard binnen.”<br />
En zo is het ook met veel<br />
Franse muziek.<br />
Carla Bruni, weliswaar Italiaans<br />
van afkomst maar een wereldster<br />
in Frankrijk, vertelde me<br />
tijdens een ander interview dat<br />
het vrijwel onmogelijk is om<br />
in het Frans simpele liedjes te<br />
schrijven. Dan wordt het direct<br />
kinderlijk. Een simpel rock ’n<br />
roll-nummer <strong>als</strong> She Loves You<br />
van The Beatles kan niet in het<br />
Frans. Een behoorlijk Frans<br />
liedje bevat meerlettergrepige<br />
woorden, veel beeldspraak,<br />
innuendo en, zeker <strong>als</strong> Serge<br />
Gainsbourg de auteur was,<br />
jeux de mots. Als Jane Birkin de<br />
peetmoeder is van veel Franse<br />
zuchtmeisjes, dan is Gainsbourg<br />
minstens de patroonheilige.<br />
Zonder zijn teksten vol dubbele<br />
bodems (zijn lied Les Sucettes<br />
moet ook bij u voor rode konen<br />
zorgen) en zijn voorkeur om<br />
die te laten zingen door fragiel<br />
ogende filles die véél x-factor<br />
maar nul zangkwaliteit hadden,<br />
heeft tot veel navolging geleid.<br />
Nog altijd worden zijn liedjes<br />
gecoverd, vallen hem eerbetonen<br />
ten deel (vorig jaar nog,<br />
vanwege zijn vijftiende sterfdag)<br />
en is zijn invloed onmiskenbaar.<br />
Neem zangeres Zazie, die op het<br />
aanstaande Francofolies-festival<br />
in Spa komt spelen. Zazie, een<br />
grote ster in Frankrijk, eigende<br />
zich Serge’s lijflied Requiem<br />
Pour Un Con toe, en schreef<br />
voor hem het eerbetoon Je<br />
t’aime Mais. Dat is inderdaad<br />
een verwijzing naar Je t’aime<br />
Moi Non Plus, de grootste hit<br />
van Gainsbourg, die ondermeer<br />
tot een veroordeling van het<br />
Vaticaan leidde. Niet aan u<br />
besteed dus, vrees ik.<br />
Desalniettemin, je vous merci.<br />
Voor wat u destijds in mij losmaakte,<br />
voor de liefde voor<br />
het gezuchte Franse woord die<br />
daarop volgde en de zendingsdrift<br />
(jazeker!) die het in mij losmaakte.<br />
Iedereen aan de Coralie<br />
Clement, merdenomdedieu!<br />
Francofolies Spa, van 18-22<br />
juli. Met onder meer Renaud,<br />
Laurent Voulzy, Patrick Bruel,<br />
Zazie en Zoé.<br />
Zie www.francofolies.be<br />
Internetlinks:<br />
www.french-music.org<br />
www.rfimusique.com<br />
www.thefrenchtouch.com<br />
www.fillessourires.com<br />
2 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
f a m i l y<br />
a f f a i r<br />
door Emile Hollman<br />
Lin Jong (Amsterdam, 1969) is eerste violiste in het Straussorkest<br />
van André Rieu. Haar man Ruud Merx (Bocholtz, 1969)<br />
speelt trombone in datzelfde orkest. “Doen waar je goed in bent<br />
is kiezen voor de weg van de minste weerstand.”<br />
Lin: “Als kind van een jaar of<br />
zeven hoorde ik vioolconcerten<br />
van Beethoven en Bruch. Ik was<br />
er kapot van, al had ik nog nooit<br />
een viool in handen gehad. Ik<br />
moest en zou de noten en de<br />
muziek hebben en die heb ik ook<br />
gekregen. Daar moet ik nog wel<br />
eens aan denken.”<br />
Ruud: “Als jongetje van vier<br />
was ik al gek van muziek. Als er<br />
iemand buiten een wijsje floot,<br />
dan pingelde ik net zo lang<br />
op de piano tot ik het na kon<br />
spelen. Mijn gehoor is zeer goed<br />
ontwikkeld. Bij mijn grootouders<br />
hing een foto van mijn opa met<br />
zijn sousafoon, die maakte veel<br />
indruk op me. Met zo’n instrument<br />
scoor je meteen. ”<br />
Lin: “Na de scheiding van mijn<br />
ouders kwamen we in Eindhoven<br />
terecht. Aan de Vrije School<br />
was een vioolleraar verbonden.<br />
Heel bijzonder. Veel kinderen<br />
speelden cello of viool. Ik had<br />
een uur per week les en de leraar<br />
meende dat ik zoveel talent<br />
had dat hij me naar de Yehudi<br />
Menuhin School in Londen wilde<br />
sturen. Maar daar vond mijn<br />
moeder me te klein voor.”<br />
Ruud: “Op de muziekschool van<br />
Simpelveld kreeg ik pianoles. Het<br />
was saai, want het ging vanzelf, ik<br />
hoefde er niet veel voor te doen.<br />
Als iemand me in die tijd had<br />
gedwongen meer te repeteren<br />
was ik er echt mee gestopt. Doen<br />
waar je goed in bent is kiezen<br />
voor de weg van de minste weerstand,<br />
hè. Ik heb daar nóg last<br />
van. Als ik les geef, dan moet ik<br />
me soms heel bewust verplaatsen<br />
in het feit dat muziek spelen<br />
moeilijk voor iemand kan zijn.”<br />
Lin: “We verhuisden door naar<br />
Hunsel bij Weert. Compleet met<br />
pleegkinderen waren we met<br />
zijn twaalven en allemaal hadden<br />
we wel iets van muziekles. Na<br />
een jaar of twee had ik mijn buik<br />
vol van vioolles. Ik was ontzettend<br />
lui. Spelen vond ik wel leuk,<br />
maar ik deed het te weinig. Op<br />
de middelbare school was ik dan<br />
weer het enige meisje dat viool<br />
speelde. In een popgroep zelfs<br />
die Regent Street heette.”<br />
Ruud: “De broer van mijn vader<br />
had een boerderij in Bocholtz.<br />
Ik vond het geweldig om er te<br />
helpen. Op de tractor vergat ik<br />
alles, ook de muziek.<br />
Ik weet nog goed dat we net stro<br />
hadden binnengehaald toen ik<br />
de mannen van de harmonie in<br />
hun zwarte kostuums voorbij zag<br />
komen. De fanfare is de zeem<br />
van de Limburgse samenleving<br />
hè. Mijn tromboneleraar<br />
Wil Hupperetz sr. stapte uit<br />
“André<br />
wilde horen<br />
hoe flexibel<br />
ik was.”<br />
een auto met mijn kostuum en<br />
instrument. ‘Laat dat jong toch,<br />
dat wordt nooit wat,’ zeiden ze<br />
vaker tegen hem. Maar hij heeft<br />
me tot en met de toelating aan<br />
het Conservatorium begeleid.”<br />
Lin: ,,Uiteindelijk heb ik er hard<br />
voor moeten werken. Ik heb<br />
examen gedaan voor uitvoerend<br />
musicus. Ik was best goed in<br />
moderne muziek, maar je moet<br />
toch een bepaald type zijn:<br />
continu optreden, je bewijzen<br />
‘We zitten niet<br />
te faken in het<br />
Strauss-orkest’<br />
op concoursen, het is echte<br />
topsport en daar was ik eigenlijk<br />
niet geschikt voor. Ik ben best<br />
gestresst en <strong>als</strong> ik iets doe dan<br />
moet het voor honderd procent<br />
goed zijn. Ik wilde altijd beter<br />
zijn dan de rest.”<br />
Ruud: “Die drang is mij helemaal<br />
vreemd. Als er ongein is, sta ik<br />
vooraan. Dat zie je ook op de<br />
bühne. Wel gedoseerd hè. Je<br />
moet rekening houden met de<br />
uitstraling van het orkest en<br />
André Rieu. Je maakt daar deel<br />
van uit. We stralen iets uit van<br />
een perfecte wereld.”<br />
Lin: “Een soort sprookje.”<br />
Lin: “Ik zat in het tweede of<br />
derde jaar op het Conservatorium<br />
en ik hoorde dat André<br />
Rieu een violist zocht voor<br />
het Maastrichts Salonorkest.<br />
Een schnabbel eigenlijk. We<br />
speelden vooral in Limburg, niet<br />
meer dan een paar keer per jaar.<br />
Toen waren er vier violen, nu<br />
zijn het er veertien. Het orkest<br />
bestond uit hooguit twaalf man,<br />
nu zijn dat er vijftig. In 1994 ging<br />
heel Nederland plat met Second<br />
Waltz, Duitsland volgde in 1996,<br />
daarna Frankrijk, in 1997 Amerika<br />
en in 2001 Japan. André vroeg of<br />
ik alles mee wilde doen. Ik vond<br />
het leuk en bovendien wist ik<br />
dat het niet makkelijk zou zijn<br />
om ergens anders mijn geld te<br />
verdienen. Mijn ex bijvoorbeeld<br />
is een zeer goede cellist maar<br />
hij heeft nooit een vaste baan<br />
kunnen krijgen. Ik was er al bij<br />
voordat André beroemd werd,<br />
ben meegegroeid. We speelden<br />
in alle theaters, in het Concertgebouw,<br />
daarna in Duitsland.<br />
Dat is wat. Je hoort wel eens dat<br />
het allemaal niks voorstelt, maar<br />
die mix van klassiek en licht<br />
klassiek, van entertainment en<br />
show wordt ontzettend gewaardeerd<br />
door het publiek. Mensen<br />
leven er echt van op. En het doet<br />
allemaal niets af aan mijn passie<br />
voor klassieke muziek.”<br />
Ruud: “Ik was bezig met het<br />
opzetten van een eigen lespraktijk<br />
toen André me belde. Hij<br />
woonde nog op Daalhof toen ik<br />
bij hem thuis moest voorspelen.<br />
Hij stond zich boven te scheren<br />
of zo. Zeg, moet je niet inspelen,<br />
riep hij naar beneden. Ik: eh,<br />
neuh. Later speelde ik een stukje<br />
uit Second Waltz, dat ik uit mijn<br />
hoofd kende. Hij wilde vooral<br />
horen hoe flexibel ik was. Na een<br />
keer of drie meespelen met het<br />
orkest, vroeg hij of ik mee wilde<br />
doen. Ik zag dat dit tot immense<br />
hoogten zou kunnen groeien.<br />
Eerst was er het feestje goud.<br />
Toen het feestje platina. Toen<br />
het feestje dubbel platina. Toen<br />
het feestje driedubbel platina.”<br />
Lin: “Eind 1995 kwamen we voor<br />
het eerst naast elkaar in de bus<br />
te zitten. Van Stadskanaal naar<br />
Maastricht.”<br />
Ruud: “In die vier uur heb ik<br />
meer van mezelf laten zien dan<br />
in de acht jaar in de relatie die ik<br />
toen had.”<br />
Lin: “Na afloop van een concert<br />
in Sittard raakten we eens de tijd<br />
kwijt in een auto op de Markt.<br />
Totdat iemand op de ruit tikte<br />
en vroeg waar hij zich kon inschrijven<br />
voor de Kennedymars.<br />
Bleek het half zeven ’s morgens<br />
te zijn.<br />
In 1996 kreeg André een award<br />
in Monaco. Doorgaans bepalen<br />
we in het hotel wie bij wie op<br />
de kamer slaapt, mannen bij<br />
mannen en vrouwen bij vrouwen<br />
in steeds wisselende samenstelling.<br />
Ruud meldde luidkeels een<br />
nieuw koppel aan: Merx-Jong. Er<br />
ging een golf van verontwaardiging<br />
door het orkest. Wij vormden<br />
het eerste koppel. Nu zijn er zes<br />
in totaal, geloof ik. Opvallend<br />
genoeg hebben drie Limburgse<br />
koperblazers een relatie met<br />
blonde niet-Limburgse violistes.”<br />
Ruud: “Hannibal Lector zei al<br />
in The Silence of the Lambs: ‘Je<br />
begeert datgene waar je mee<br />
omgaat, datgene wat je elke dag<br />
ziet.’ Als je drie weken achter<br />
elkaar weg bent, leer je elkaar<br />
beter kennen dan wanneer je<br />
elkaar elke dag vluchtig op het<br />
schoolplein ziet. Veel onderweg<br />
zijn heeft ook wel een voordeel<br />
dat mensen met kinderen niet<br />
hebben: je hebt meer tijd voor je<br />
relatie. Je haalt dingen bij elkaar<br />
boven die blijven liggen <strong>als</strong> je<br />
“In samen-<br />
spelen<br />
schuilt geen<br />
romantiek.”<br />
niet samen onderweg bent.”<br />
Lin: “We zijn nu elf jaar samen,<br />
we zijn allebei muzikant<br />
en begrijpen daarom veel van<br />
elkaar. Sinds we kinderen hebben,<br />
werken we minder. Als we<br />
samen onderweg zijn, geeft dat<br />
nooit problemen. We sluiten ons<br />
ook niet af. Soms is het goed <strong>als</strong><br />
je alleen weg bent, soms is het<br />
goed dat je juist samen bent,<br />
gemiddeld zal dat zo´n veertig<br />
tot vijftig dagen per jaar zijn.”<br />
Ruud: “In het orkest vormen<br />
strijkers en blazers geen aparte<br />
groep. Op het Conservatorium<br />
zag je dat vroeger wel. Cellisten<br />
en violisten kwamen uit<br />
de gegoede stedelijke families.<br />
Blazers zijn wat boerser, biertje<br />
erbij en zo.”<br />
Lin: “Blazers opereren meer in<br />
groepsverband. Strijkers zijn<br />
eerder solistisch van aard.”<br />
Ruud: “Vanaf 2003 nam het<br />
aantal concerten toe. Onze<br />
zoon Oscar zat er aan te komen<br />
en André stelde zelf voor dat<br />
mensen met kinderen parttime<br />
konden werken. Daar hebben we<br />
meteen gebruik van gemaakt.<br />
22 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
Ik wil een andere vader zijn dan<br />
de vaders die ik om me heen zie.<br />
Binnenkort gaat Lin op tournee<br />
door Frankrijk. Dan ben ik vijf<br />
dagen thuis met de kinderen.<br />
Daar geniet ik van, dat brengt<br />
mijn leven in balans.”<br />
Ruud: “De uitdaging zit hem in<br />
het spelen zelf, niet in het<br />
repertoire. Ik doe mijn klapper<br />
bijna niet meer open. We doen<br />
nu een stuk waarin vier hoorns<br />
zitten. We hebben geen hoornist<br />
dus die stemmen verdelen we<br />
over het koper. Het is een uitdaging<br />
om dat zo goed mogelijk<br />
te doen. Je wil dat het helemaal<br />
af is. Dat is nog niet zo eenvoudig<br />
want in die hallen waar wij<br />
spelen is nauwelijks akoestiek.<br />
Je hoort anderen niet, ik hoor<br />
mezelf amper. Het gaat om de<br />
afwisseling in al het andere dan<br />
het repertoire.”<br />
Lin: “Buiten het orkest spelen<br />
we zelden samen, er is geen<br />
muziek voor viool en trombone.<br />
Tijdens de bruiloft van mijn zus<br />
hebben we samen het Avé Maria<br />
gespeeld.”<br />
Ruud: “Dan merk je dat je elkaar<br />
ook goed aanvult met muziek.<br />
Dat zit hem in talent. Als Lin een<br />
amateur zou zijn geweest dan<br />
was al haar energie gaan zitten<br />
in het vasthouden van haar viool<br />
en dan had ik me daarbij aan<br />
moeten passen. Als je kan spelen<br />
<strong>als</strong>of je tegen elkaar praat dan<br />
kun je pas communiceren.”<br />
Lin: “Je moet boven een stuk<br />
kunnen staan.”<br />
Ruud: “Iemand die wéét dat wij<br />
man en vrouw zijn raakt daardoor<br />
misschien geëmotioneerd,<br />
wij niet. We speelden gewoon<br />
het Avé Maria. Het is werk, je<br />
relatie staat uitsluitend in dienst<br />
van de muziek. In samenspelen<br />
schuilt geen romantiek. In ieder<br />
geval niet meer romantiek dan<br />
in onze normale relatie. Die is<br />
trouwens zeer romantisch.”<br />
Lin: “Familie vind ik een te groot<br />
woord voor het Strauss-orkest.”<br />
Ruud: “Maar het is ook geen reguliere<br />
werksfeer. We zijn meer<br />
dan collega’s, eigenlijk een grote<br />
groep kinderen - in de positieve<br />
zin van het woord. Het voelt<br />
eerder <strong>als</strong> goede vrienden onder<br />
mekaar dan familie. Als iemand<br />
in de kopergroep niet lekker in<br />
zijn vel zit, dan merken we dat<br />
meteen. We zijn betrokken bij<br />
elkaar. Dat stralen we ook uit op<br />
het podium. We zitten niet te<br />
faken, we hebben echt plezier.<br />
Dat is ook het mooie van het<br />
Strauss-orkest, dat het niet te<br />
serieus is, dat we kunnen relativeren.”<br />
Foto’s: Romy Finke<br />
23 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
dsm_adv_kunst_zuidlucht.qxd 29-03-2007 10:39 Pagina 1<br />
Kunst is innovatie. Innovatie is DSM<br />
De DSM Art Collection bestaat uit hedendaagse schilderkunst, beeldhouwkunst,<br />
fotografie, glas, keramiek en design. De verzameling telt ruim 2000<br />
werken van Nederlandse en buitenlandse kunstenaars.<br />
www.dsm.com<br />
Ruud van Empel Fotowerken t/m 3 juni 2007,<br />
Museum het Valkhof, Nijmegen<br />
Wim Claessen Landschappen, t/m 16 april 2007,<br />
Hoofdkantoor DSM, Heerlen<br />
Birgitta van Drie Acrylverf op papier, t/m 7 mei 2007,<br />
Kantoor DSM, Sittard<br />
24 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007<br />
Ruud van Empel, World # 18, 84x60 cm, Cibachrome, 2006, DSM Art Collection
Eeuwenlang boezemden heksen en tovenaars<br />
mensen angst in. In de huidige tijd worden<br />
ze – in films, in boeken en met Halloween<br />
- vooral gebruikt om een potje te kunnen<br />
griezelen. Toch zijn er nog steeds volwassenen<br />
die hekserij serieus nemen.<br />
door Wido Smeets<br />
Ze zitten in de per abuis tot<br />
Beste Film Aller Tijden uitgeroepen<br />
Lord of the Rings. Ze<br />
spelen een prominente rol in de<br />
Harry Potter-hype. Ze dragen<br />
tv-series <strong>als</strong> Ti-Ta Tovenaar,<br />
Charmed en Sabrina, the Teenage<br />
Witch. En vormen een eindeloze<br />
bron van inspiratie voor<br />
schrijvers van kinderboeken, van<br />
Roald Dahl tot Francine Oomen.<br />
Heksen en tovenaars worden tegenwoordig<br />
vooral gebruikt om<br />
de fantasie in werking te zetten.<br />
Voor kinderen is griezelen een<br />
vorm van vermaak; ze zien er de<br />
grap wel van in. Voor volwassenen<br />
is hekserij, vreemd genoeg,<br />
vaak een uiterst serieuze zaak.<br />
Hekserij is meer dan een relict<br />
uit het verleden. Heksen (wicca’s)<br />
bestaan nog steeds, al zijn<br />
ze niet te vergelijken met de<br />
historische figuren die tussen<br />
1450 en 1750 West-Europa onveilig<br />
maakten. Nou ja, onveilig.<br />
Vooral kerk en overheid, van<br />
oudsher wars van buitensporigheid,<br />
maakten er werk<br />
van om tovenaars en heksen tot<br />
outcasts te verklaren.<br />
Zo<strong>als</strong> in 1613, toen in Roermond<br />
een van de meest geruchtmakende<br />
heksenprocessen in West-<br />
Europa plaatshad. Een meisje uit<br />
die stad bleek lint, garen, geld,<br />
stenen en spelden te spugen.<br />
Ze werd opgepakt en bekende<br />
alles van haar moeder te hebben<br />
geleerd. Het leidde tot een<br />
reeks van heksenvervolgingen,<br />
en uiteindelijk tot een monsterproces<br />
waarin minstens veertig<br />
mensen de dood vonden.<br />
Er waren ook uitzonderingen.<br />
Een jaar later werd in Venlo een<br />
zekere Barbara Vreesen van<br />
hekserij beschuldigd, opgepakt<br />
en vervolgens vrijgesproken.<br />
Wellicht een politiek statement<br />
van het gerechtshof, dat met de<br />
vrijspraak wilde aantonen dat<br />
Venlo zich niets aan zijn buurstad<br />
gelegen liet liggen, zegt<br />
Barbara Kruijsen, een van de samenstellers<br />
van de tentoonstelling<br />
‘Zwerkballen, grobbebollen<br />
en toverkollen’ in het Limburgs<br />
Museum in Venlo.<br />
De aanleiding voor een expositie<br />
waarin tovenarij en hekserij<br />
door de eeuwen heen centraal<br />
staat, lag voor het oprapen. “We<br />
verbaasden ons al een tijdje over<br />
de aanhoudende aandacht voor<br />
hekserij en tovenarij in allerlei<br />
media”, zegt Kruijsen, terwijl het<br />
“Meestal<br />
ging de<br />
verdachte<br />
kopje onder,<br />
en verdonk<br />
ze”<br />
gegil van heksen en het gekrijs<br />
van katten door het museum<br />
klinken.<br />
Hekserij is zo oud <strong>als</strong> de mensheid,<br />
maar werd, zo blijkt uit de<br />
expositie, pas tegen het eind<br />
van de middeleeuwen een <strong>als</strong><br />
Heksen zijn cool<br />
– al sinds de<br />
Middeleeuwen<br />
een probleem gezien. Overheid<br />
en kerk, vaak hand in hand<br />
opererend, brachten heksen aan<br />
maar kwamen, hoe uitputtend<br />
de processen ook waren, zelden<br />
tot een sluitende bewijslast.<br />
Bekentenissen kwamen alleen<br />
via martelingen tot stand.<br />
Daarnaast werd vaak besloten<br />
werd tot de heksenproef. De<br />
heks werd geboeid in de rivier<br />
gegooid. Bleef ze drijven, dan<br />
was ze de pineut. Dan was ze<br />
gewichtloos en dus een heks, en<br />
kon ze verbranding of ophanging<br />
tegemoet zien. Maar in<br />
de regel ging de beschuldigde<br />
koppie onder, en verdronk ze<br />
jammerlijk.<br />
“Het waren de jaren van de demonologische<br />
heks, die een seksuele<br />
verhouding met de duivel<br />
zou hebben”, zegt Kruijsen. Zelfs<br />
voor de katholieke kerk was dit<br />
geen houdbare regel. “De duivel<br />
was immers een geestesverschijning,<br />
en daar kun je nu eenmaal<br />
geen fysieke seks mee hebben.”<br />
De tentoonstelling besteedt ook<br />
aandacht aan moderne hekserij<br />
die sinds het midden van de<br />
vorige eeuw aan populariteit<br />
wint. Geestelijk vader hiervan<br />
is Gerald Gardner (1884-1964)<br />
die een samenhangend concept<br />
ontwikkelde waar de nog steeds<br />
bestaande wicca-bijeenkomsten<br />
een belangrijk deel van uitmaakten.<br />
Daarnaast zijn er ook<br />
individuele vormen van hekserij,<br />
herkenbaar aan uit religies en<br />
vrijmetselarij ontleende attributen.<br />
De ontkerkelijking zou<br />
een van de verklaringen zijn van<br />
die populariteit; de mens blijft<br />
op zoek naar het bovennatuurlijke.<br />
Waarmee misschien ook verklaard<br />
is waarom beoefenaren<br />
zich zo serieus nemen. In<br />
tegenstelling tot de hekserij in<br />
de meeste tv-series, films en kinderboeken,<br />
en bij volksfeesten<br />
<strong>als</strong> Halloween en Carnaval, waar<br />
heksen toch vooral het mid-<br />
delpunt van (zelf)spot zijn.<br />
‘Zwerkballen, grobbebollen<br />
en toverkollen. Heksen en<br />
tovenaars van toen en nu’. Tot<br />
31 oktober in het Limburgs<br />
Museum, Keulsepoort 5,<br />
Venlo. 077 3522112<br />
www.toverkollen.nl<br />
25 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
Agenda<br />
Architectuur<br />
> Maastricht –Nederlands Architectuurinstituut.<br />
New Faces<br />
in European Architecture. T/m<br />
22 april. De eetbare stad - Food<br />
for Thought. T/m 22 juni.<br />
www.naimaastricht.nl<br />
Beeldende kunst<br />
> Antwerpen – MUHKA (Museum<br />
van Hedendaagse Kunst)<br />
Lentefestival door beeldend<br />
kunstenaar Charif Benhelima, de<br />
ruimtes in het museum worden<br />
omgetoverd tot ontmoetingsplekken.<br />
www.muhka.be<br />
> Antwerpen – Koninklijk<br />
Museum voor Schone Kunsten.<br />
Vlaamse primitieve, de mooiste<br />
tweeluiken. Tot en met 27 mei.<br />
www.kmska.be<br />
> Brussel – Musée Charlier. De<br />
vrouwelijke zinnen. Expositie<br />
over de vrouw in de kunst. Tot<br />
en met 15 juni.<br />
www.charliermuseum.be<br />
> Brussel – Koninklijke Musea<br />
voor Schone Kunsten. Euro Visions.<br />
Tot enmet 1 juli.<br />
www.expo-eurovisions.be<br />
> Brussel – Paleis voor Schone<br />
Kunsten. Kijk op Europa. Europa<br />
en de Duitse schilderkunstin de<br />
19e eeuw. Tot en met 20 mei.<br />
www.bozar.be<br />
> Echt – Art. Dabekaussen.<br />
Schilderijen van de Gentse kunstenaar<br />
Patrick Ceyssens. Tot en<br />
met 15 april.<br />
www.artdabekaussen.nl<br />
> Eindhoven – Van Abbemuseum.<br />
Allan Kaprow. Kunst <strong>als</strong><br />
leven – Art as Life. Tot en met<br />
22 april.<br />
www.vanabbemuseum.nl<br />
> Hasselt - Z33<br />
Designing critical design. Vier<br />
ontwerpers die bekend staan om<br />
hun kritische houding tegenover<br />
mainstream productdesign. Tot<br />
en met 3 juni. www.z33.be<br />
> Heerlen – Signe For your<br />
eyes only. Ilse Wielage en Jeanny<br />
Golembiesky. Opening vrijdag<br />
13 april (19.00 uur) door Patricia<br />
van der Lugt, directeur Stadsgalerij<br />
Heerlen. Tot en met 26<br />
mei.<br />
www.kunstencentrumsigne.nl<br />
> Heerlen – Stadsgalerij,<br />
Schilderijen van Jan Roeland<br />
1997-2007. T/m 27 mei.<br />
www.stadsgalerijheerlen.nl<br />
>Heusden-Zolder - Galerie<br />
De Stijl. Niko van Stichel, beeldhouwwerk<br />
en installaties. Van 15<br />
april t/m 20 mei.<br />
www.galeriedestijl.be<br />
Jan Roeland in Stadsgalerij Heerlen<br />
>Heusden-Zolder - Cultuurcentrum<br />
Muze, The Rhythm<br />
Junks & Kathleen Vandenhoudt<br />
& band & dj motso Gutsji. Op 7<br />
april, 20.15 uur. www.muze.be<br />
Niko van Stichel in Galerie De Stijl<br />
>Heusden-Zolder – Kun<br />
stgalerij de Mijlpaal, dialoog<br />
tussen etnische en hedendaagse<br />
kunst met foto’s van Marrie Bot.<br />
T/m 14 april. Tel: 0032-11435202.<br />
> Jabeek – Galerie REM, Werk<br />
uit de collectie van de kunstuitleen.<br />
In de beeldentuin o.a.<br />
Maria Stams, Loek Hambeukers,<br />
Anne Martens, Huub Mintjens,<br />
Lo van der Linden en Jos Beurskens.<br />
www.galerierem.nl<br />
> Limbricht – Galerie Prinsenhoek.<br />
Jubileumexpositie van<br />
vijftien kunstenaars. Van 15/04<br />
t/m 13/05.<br />
www.galerieprinsenhoek.nl<br />
Oene Zwietink in Galerie Prinsenhoek<br />
> Luik – Monos Art gallery.<br />
Werk van de Roermondse kunstenaar<br />
Jan Martens. Van 15 april<br />
t/m 31 mei.Tot<br />
www.monosgallery.com<br />
> Luik – Galerie Nadja Vilenne.<br />
Tsuneko Taniuchi, Jerone<br />
van Bergen en Emilio Lopes-<br />
Menchere. Tot en met 5 juni.<br />
www.nadjavilennen.com<br />
> Maastricht – Bonnefantenmuseum.<br />
Lost Highway, Fons<br />
Haagmans. T/m 6 mei. From Vulcan’s<br />
Forge, bronzen sculpturen,<br />
t?m 16 september. Prospect<br />
Park, t/m 22 april. Foto’s van<br />
François Hers uit collectie<br />
Vandenhove, t/m 26 augustus.<br />
www.bonnefanten.nl<br />
> Maastricht – Galerie Post &<br />
Garcia. Werk van Hervé Martijn.<br />
Vanaf 22 april Alexander Vogels.<br />
www.postgarcia.nl<br />
> Maastricht – Galerie Wolfs.<br />
Werk van Pieter Cox, Juan Heurter<br />
en Ben Leenen. Tot 1 mei.<br />
www.galeriewolfs.nl<br />
26 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
Maastricht – Rob van Rijn,<br />
Voorjaarstentoonstelling Gegoten<br />
Verbeelding: 100 sculpturen<br />
van 30 beeldhouwers.<br />
www.robvanrijn.nl<br />
> Maastricht – Marres, RAW<br />
Among The Ruins. T/m 19 mei<br />
www.marres.org<br />
> Maastricht – Galerie Stevens,<br />
Helden/Heroes.<br />
www.galeriestevens.nl<br />
> Maastricht – Schiltaere<br />
Kunsthandel. Werk van Limburgse<br />
kunstenaars, o.a. Pieter<br />
Defesche, Appie Drielsma,<br />
Charles Eijck, Gene Eggen,<br />
Robert Graafland, Sjef Hutschemakers,<br />
Piet Killaars. Lei Molin,<br />
Anton Rooskens, Hans Truijen<br />
en de Bergense kunstenaar Jaap<br />
Min. www.schiltaere.nl.<br />
Hans Truijen in Galerie Schiltaere<br />
> Maastricht – Galerie Dis,<br />
Ton of Holland tot en met 7<br />
april. Vanaf 14 april Patricija<br />
Jurksaityte. www.galeriedis.nl<br />
>Maastricht – Traders pop<br />
Gallery. Jasper Hagenaar. T/m 28<br />
april. www.traderspopgallery.nl<br />
> Mons (Bergen) – Musée<br />
desBeaux Arts Mons (BAM).<br />
Surrealisme in België 1924-2000.<br />
Met onder anderen René<br />
Magritte, Marcel Mariën, Man<br />
Ray en Paul van Ostaijen. Tot en<br />
met 19 augustus. www.mons.be<br />
> Roermond – Galerie DZD<br />
Art. Flashes of People door Karin<br />
Verhelst en Hendrik Jan Visser.<br />
T/m 22 april. Sieradenparade<br />
met Mecky van den Brink (tot<br />
9/4) en Sylvia Blickman (tot 22<br />
april) www.dzdart.nl<br />
> Roermond – Stedelijk Museum<br />
Roermond. Studenten van<br />
de Academie Beeldende Kunst<br />
Maastricht / Hogeschool Zuyd<br />
fotografeerden vijfentwintig<br />
Limburgse schrijvers. T/m 15<br />
april. Van 20 april t/m 6 mei:<br />
Atelier Cuypers.<br />
www.museum.roermond.nl<br />
> Sittard – Museum Het<br />
Domein. Wouter van Riessen,<br />
Jacques Dieteren (t/m 29 april),<br />
Ode aan professor Timmers (t/m<br />
28 mei). www.hetdomein.nl<br />
> Sittard – Galerie Michel<br />
Knops. Beelden van Sjaak<br />
Mesters (t/m 5 mei) en<br />
schilderijen van Jacques Dieteren<br />
(t/m 29 april).<br />
www.galerieknops.nl<br />
> Tilburg – De Pont. Keith<br />
Tyson, Large Field Array. Tot en<br />
met 17 juni. www.depont.nl<br />
>Venlo – Galerie Sir Harald’s<br />
Art. Eigen collectie met werken<br />
van Armand Bouten, Eugène<br />
Brands, Jan Stekelenburg, Aad de<br />
Haas en anderen. T/m 27 april.<br />
www.sirharaldart.com<br />
>Venlo – Museum Van Bommel<br />
Van Dam, Tune the Light - Industriële<br />
lichtontwerpen uit Limburg<br />
2007. Tot en met 10 juni.<br />
www.museumbommelvandam.nl<br />
> Venray – Odapark, Wilde<br />
Zeiten van Monique Camps. Tot<br />
en met 20 mei. www.odapark.nl<br />
Fotografie<br />
> Venlo – Limburgs Museum,<br />
tot en met 29 april 2007 foto’s<br />
van John Klijnen van het Limburgse<br />
leven.<br />
www.limburgsmuseum.nl<br />
Letteren<br />
> Heerlen – Lit.Pelt, literair<br />
café in Café Pelt. Plaatselijke<br />
jury beoordeelt genomineerde<br />
boeken Gouden Uil. 16.00-18.00<br />
uur.<br />
> Landgraaf – Zesde Avond<br />
van de Poëzie in Theater Landgraaf<br />
op 13 april. Met dichters <strong>als</strong><br />
Hans Dekkers, Joke van Leeuwen,<br />
Eric Menkveld en Lucienne<br />
Stassaert. www.poeziefestival.nl<br />
> Maastricht – 3e Avond van<br />
het gesproken woord, door<br />
Studium Generale. Met onder<br />
anderen Michiel Romeijn, André<br />
Manuel, Jan Hoet, Neeltje Maria<br />
Min, René Gabriëls en Pieter<br />
Hilhorst. Theater aan het<br />
Vrijthof, 20.15 uur.<br />
www.sg.unimaas.nl<br />
Martin Bril foto: Anneke Stehouwer<br />
> Tegelen – Boekhandel Wilbro.<br />
Literaire avond met Martin Bril,<br />
13 april, 20.00 uur.<br />
winkel@wilbro.nl<br />
Theater<br />
> Maastricht - Het Vervolg.<br />
Imago, een relatiethriller van<br />
Ulrich Hub waarin illusie en<br />
werkelijkheid met elkaar strijden.<br />
T/m 28 april. www.hetvervolg.nl<br />
Muziek<br />
>Heerlen – Charles Hennen<br />
Concours, 20, 21, 22 april. Muziekschool<br />
Heerlen, muziekschool<br />
Hoensbroek. www.chc.nl<br />
>Heerlen – De Nieuwe Nor.<br />
Hacienda Brothers (USA) + The<br />
Bluescrowns, 26 april<br />
www.nieuwenor.nl<br />
> Landgraaf - 26, 27, 28 mei:<br />
Pinkpop met o.a. Smashing<br />
Pumpkins, Korn, The Fratellis,<br />
Iggy Pop & The Stooges, Muse,<br />
Razorlight. www.pinkpop.nl<br />
> Maastricht – Theater aan het<br />
Vrijthof. Koninklijke Harmonie<br />
St.Caecilia Mheer speelt Planet<br />
Earth van Johan de Meij. 9 april,<br />
20.15 uur. www.harmoniemheer.nl<br />
> Maastricht – Conservatorium.<br />
Music Award, met zes<br />
pianotalenten, 14 april.<br />
www.musicawardmaastricht.nl<br />
> Tongeren – De Velinx. Exclusief<br />
try out concert van Gabriël<br />
Rios naar aanleiding van nieuwe<br />
cd Angel Head. 20 april.<br />
www.develinx.be<br />
> Werchter - Rock Werchter<br />
met oa Arctic Monkeys, Bloc<br />
Party, Pearl Jam, Metallica, The<br />
Kooks. 28 juni – 1 juli<br />
www.rockwerchter.be<br />
Diversen<br />
> Heerlen – Stadsschouwburg<br />
Heerlen. Cineast Peter<br />
Greenaway treedt op <strong>als</strong> VJ,<br />
samen met DJ Radar. Vrijdag 6<br />
april, 20.30 uur.<br />
www.parkstadlimburgtheaters.nl<br />
> Heerlen – Openbare bibliotheek.<br />
Lezing over Meesters in<br />
de filosofie van de gebroeders<br />
Meesters, 20.00 uur.<br />
> Heerlen – Artkitchen. Lunch,<br />
kunst met bijzondere gast in<br />
Stadsgalerij Heerlen. 29 april,<br />
12.30 uur.<br />
www.stadsgalerijheerlen.nl<br />
> Kerkrade - Industrion – ‘Gewoon<br />
gezellig, de jaren ‘50’. T/m<br />
6 mei. www.industrion.nl<br />
> Roermond – Sieradenparade.<br />
Diverse lokaties in de stad. Tot<br />
en met 18 april.<br />
www.sieradenparade.nl<br />
>Tegelen – Projectruimte<br />
Kievit & drukkerij paters Steyl.<br />
Theatervoorstellingen van<br />
Saartje Hoogland en Kant Kalf<br />
16 t/m 20 april. Vanaf 21.00 uur.<br />
www.dubbelvoorstelling.uxl.nl<br />
Theatervoorstelling van Saartje Hoogland<br />
in zaal de Kievit in Tegelen<br />
>Venlo – Limburgs Museum.<br />
Tentoonstelling over<br />
geschiedenis en betekenis<br />
tatoeages. Met documentaire<br />
over Henk Schiffmacher.<br />
Tot en met 20 mei.<br />
Zwerkballen, grobbebollen en<br />
toverkollen. Expositie over<br />
heksen door de eeuwen heen.<br />
T/m 31 oktober.<br />
www.limburgsmuseum.nl<br />
DUITSLAND<br />
> Bonn – Kunstmuseum. Videonale.<br />
Vidoefestival. Tot en met<br />
15april. www.videonlae.org<br />
> Düsseldorf – K20. Picasso<br />
– Malen gegen die Zeit. Tot en<br />
met 28 mei. K21: installaties van<br />
Gregor Schneider t/m 15 juli.<br />
www.kunstsammlung.de<br />
> Kleve – Museum Kurhaus.<br />
Aquarellen van Ewald Mataré.<br />
T/m 3 juni.<br />
www.museumkurhaus.de<br />
FRANKRIJK<br />
> Parijs – Grand Palais. Nouveaux<br />
réalistes, de Franse pendant<br />
van de pop art. Met onder<br />
anderen Nikki de Saint Phalle,<br />
Tinguelay en Christo. Tot en met<br />
2 juli. www.rmn.fr<br />
ENGELAND<br />
> London – Victoria and Albert<br />
Museum. Surreal Things: Surrealism<br />
and Design. Over de<br />
stimulerende werking van het<br />
surrealisme op andere kunstdisciplines.<br />
Tot en met 22 juni.<br />
www.vam.uk<br />
Vermelding in de agenda kan<br />
tegen betaling via onze website<br />
www.zuiderlucht.eu<br />
(Vanaf nummer drie)<br />
Voor adverteerders is de<br />
agenda gratis.<br />
Colofon<br />
Uitgever: Bodosz,<br />
Stationsplein 27,<br />
6221 BT Maastricht.<br />
Telefoon: 0031 43 3510029<br />
Fax: 0031 43 3500636<br />
Email: info@bodosz.nl<br />
Hoofdredactie: Wido Smeets.<br />
Telefoon: 0031 43 3500591<br />
Mobiel: 0031 653 338905<br />
Email: w.smeets@zuiderlucht.eu<br />
www.zuiderlucht.eu<br />
Eindredactie: Emile Hollman.<br />
Telefoon: 0031 43 3500592<br />
Mobiel: 0031 646 052505<br />
Email: e.hollman@zuiderlucht.eu<br />
Medewerkers: Benti Banach,<br />
Jurriaan Benschop (Berlijn),<br />
Guus Beumer, Simone van<br />
Dijken, Fons Geraets, Lene<br />
ter Haar, Jos Hodenius, Guuz<br />
Hoogaerts, Meyke Houben,<br />
Sander Jongen, Xander Karskens,<br />
Pascalle Mansvelders, Maaike<br />
Lauwaert, Leentje Mostert, Stef<br />
Telen, Cyrille Offermans, Maaike<br />
van Stolk, Noëlle Stommel, Leon<br />
Verdonschot, Sara Weyns.<br />
Fotografie: Romy Finke,<br />
Vincent van den Hoogen, Chris<br />
Keulen, Johannes Timmermans,<br />
Moniek Wegdam<br />
Website: Gosi Design Urmond<br />
Ontwerp: Baer Cornet<br />
Vormgeving: Obidesign<br />
Commercie: Annette Reiff<br />
Bladmanagement: Bodosz<br />
Maastricht<br />
Druk: Concentra, Hasselt (B.)<br />
Distributie: Habetsxpress/Leo<br />
Gerards<br />
<strong>Zuiderlucht</strong> wordt in een oplage<br />
van 23.000 verspreid via theaters,<br />
musea, galeries, bibliotheken,<br />
(hoge)scholen, universiteiten<br />
en andere culturele<br />
instellingen. <strong>Zuiderlucht</strong> verschijnt<br />
in de eerste week van de<br />
maand (m.u.v. juli). Begunstigers<br />
van de Stichting <strong>Zuiderlucht</strong><br />
krijgen het voor 55 euro per jaar<br />
thuisgestuurd. Aanmelden kan<br />
via de site.<br />
<strong>Zuiderlucht</strong> wordt ondersteund<br />
door de provincie Limburg,<br />
het Fonds BKVB, Brand Cultuurfonds,<br />
SNS Reaalfonds, de<br />
Tripoolsteden en de gemeente<br />
Venlo.<br />
© Uitgeverij Bodosz. Niets uit deze<br />
<strong>uitgave</strong> mag zonder toestemming<br />
van de uitgever worden overge-<br />
nomen of vermenigvuldigd.<br />
27 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
wonen<br />
Processen versnellen, kwaliteit leveren, vertrouwen verdienen. Daar gaat het om in onze dienstverlening.<br />
RO groep adviseert over lange termijn huisvestingsvraagstukken. Geeft beleidsadviezen over ruimtelijke<br />
ontwikkelingen, verzorgt integrale gebiedsontwikkeling in opdracht, voert de directie van complexe<br />
bouwwerken en beheert gebieden en gebouwen. Graadmeter is kwaliteit, maatschappelijk rendement en<br />
levensduurkosten.<br />
werken<br />
Of het nu om wonen, werken, zorgen, leren of beleven gaat.<br />
zorgen<br />
leren<br />
beleven<br />
www.rogroep.nl<br />
28 www.zuiderlucht.eu cultureel maandblad april 2007
Change language