Enggano - Museum Volkenkunde

3. De geschiedenis van Enggano
ENGGANO © PIETER J. TER KEURS
Digitale publicaties van het Rijksmuseum voor Volkenkunde
Aangezien er op Enggano nooit archeologisch onderzoek is gedaan, is er niets bekend over de
prehistorie van de Engganese cultuur. We kunnen alleen speculeren over de vroege ontwikkelingen
op het eiland. Lokale verhalen suggereren een plaats van oorsprong ergens in de heuvels, maar
migratie uit overzeese gebieden lijkt realistischer.
Al duidt de naam 'Enggano' 14 op vroeg contact met Portugese schepen, de oudste geschreven
informatie op het eiland komt uit de journalen 15 van de eerste Nederlandse schepen die naar Indonesië
gingen. Op 5 juni 1596 kregen vier schepen onder leiding van Cornelis de Houtman 16 land in zicht.
Het bleek een eiland te zijn. Een aantal bemanningsleden probeerde aan land te komen om verse
voorraden in te slaan, maar zij keerden terug naar hun schepen nadat ze een aantal inboorlingen hadden
gezien die erg agressief overkwamen.
In 1602, 1614, 1622 en 1629 deden andere schepen Enggano aan, waarvan sommige erin slaagden om
wat waren te ruilen. Over het algemeen stond de bevolking echter niet te springen om contact met
bezoekers.
In 1645 stuurde het Nederlandse gouvernement in Batavia twee schepen om slaven van Enggano te
halen. In de hevige gevechten werden twee Nederlandse soldaten gedood, maar de andere soldaten
slaagden erin 82 mensen gevangen te nemen. Op de terugweg naar Batavia stierven zes Engganezen.
Het lot van de andere gevangenen is onbekend, maar het is aannemelijk dat zij nooit op Enggano
terugkeerden en in Batavia als slaven overleden.
De expeditie werd niet bepaald als een succes beschouwd en een tijd lang verloren de Nederlanders hun
belangstelling voor Enggano.
Meer dan honderd jaar later, in 1771, bezocht de Engelsman Charles Miller Enggano. Zijn ervaringen
werden in 1778 gepubliceerd en in 1779 in het Nederlands vertaald. Weer een eeuw later verbleef ene R.
Francis 17 , handelaar in kokosolie, twee maal voor langere tijd op Enggano: van 1865 tot 1866 en van
1868 tot 1870 18 . Hij moet een diepe indruk op de Engganese bevolking hebben gemaakt, want toen de
Duitse taalkundige Hans Kähler 19 het eiland in de jaren dertig van de twintigste eeuw bezocht, spraken ze
nog steeds over deze ‘Mr. Francis’.
Pas in de negentiende eeuw wordt het contact met Enggano wat intensiever. We vinden een beschrijving
van de handelsactiviteiten van Buginese zeelui met de Engganese bevolking in een artikel uit 1854 van
de Buginese handelaar Boewang 20 . Rond die tijd begonnen ook Nederlandse regeringsambtenaren
Enggano te bezoeken. Omdat er nooit een permanente Nederlandse buitenpost op het eiland was
geweest, bezochten ambtenaren uit Bengkulu Enggano op ‘inspectietochten’. In 1852 verbleef Von
Rosenberg twee weken op het eiland. Hij publiceerde zijn bevindingen in een artikel (1855) en een boek
(1878). Ofschoon zijn verslag geen zeer nauwkeurige beschrijving geeft van de cultuur van het eiland, is
het wel de eerste poging tot een meer wetenschappelijke benadering.
Helfrich's artikel uit 1888 is ook zeer bruikbaar. O.L. Helfrich werkte als controleur in Bengkulu en hij
bracht diverse malen een bezoek aan Enggano.
De belangrijkste onderzoeker van de Engganese cultuur is echter zonder twijfel de Italiaanse reiziger Elio
Modigliani. In 1891 verbleef hij drie maanden op het eiland en zijn boek ‘L'isola delle donne.Viaggio ad
Engano’ (1894) is nog steeds een belangrijke bron van informatie, niet alleen vanwege de tekst, maar
ook vanwege de illustraties. In 1994 werden deze illustraties met grote verbazing ontvangen op Enggano.
Toen Modigliani op Enggano was, lagen sommige dorpen nog in de heuvels. Kort daarop verhuisden
de bewoners naar de kustgebieden.
Bevolkingsafname
In de tweede helft van de negentiende eeuw begonnen de Nederlandse autoriteiten zich zorgen te maken
over de snelle afname van het Engganese inwonertal. Ze stuurden medisch opgeleide onderzoekers naar
het eiland om de mogelijke oorzaken van de afname te achterhalen. Maar de uitkomsten waren
onbevredigend en redenen voor de snelle afname in de oorspronkelijke Engganese bevolking zijn nooit
4