Tramlijn 19 - Fundus adviesbureau

1 juli start tramlijn 19!
Donderdag 1 en vrijdag 2 juli kunt u
gratis reizen op deze nieuwe tramlijn.
19
tramlijn
gaat rijDen!
van Leidschendam naar Delft

2
Vaart! Het openbaar vervoer
geeft vaart aan de regio
In de regio Haaglanden wonen
bijna 1 miljoen mensen. Om de
schaarse ruimte zo goed mogelijk
te gebruiken is regionale
afstemming en samenwerking
van groot belang, ook waar het
gaat over de bereikbaarheid
van de regio. Het Stadsgewest
Haaglanden zet zich in voor
meer reizigers in het openbaar
vervoer. We leggen daarbij de
lat hoog, om zo het openbaar
vervoer een volwaardig alternatief
te laten zijn voor de
auto.
Veel mensen maken al dagelijks
gebruik van RandstadRail. We
zien een flinke toename in het
aantal reizigers in vergelijking
met de oude tram- en treinlijnen.
Reizigers laten weten in Randstad-
Rail te stappen, omdat het snel
en comfortabel is. De komende
Inhoud
Vaart! Het openbaar vervoer geeft
vaart aan de regio
jaren willen we het netwerk van
RandstadRail uitbreiden, onder
andere naar Scheveningen. Daarnaast
gaan we investeren in de
kwaliteit van de bestaande tramlijnen
2, 9 en 11, onder andere
door de bestaande trams te vervangen
door bredere trams.
Vooral voor lijn 2 betekent dit
veel. Dit is een drukke, lange lijn
die in de regio een belangrijke
functie vervult.
Een belangrijke aanvulling in het
openbaar vervoernet is tramlijn
19, die vanaf juli dit jaar zorgt
voor een snelle verbinding tus sen
Leidschendam-Voorburg, Leidschenveen,
Ypenburg, Rijswijk
(Vrijenban), Delft en uiteindelijk
de TU-wijk in Delft. Bovendien
biedt tramlijn 19 de mogelijkheid
over te stappen op ongeveer
twintig stads- en streeklijnen,
Voorwoord van Peter Smit, regiobestuurder Verkeer en Vervoer
van het Stadsgewest Haaglanden > PAGINA 2
Het OV-netwerk Haaglanden > PAGINA 3
NS gaan in Delft ondergronds > PAGINA 4
Ondernemend onthaal voor
tramlijn 19 > PAGINA 5
HTM: de reiziger als winnaar > PAGINA 6
Geld verdienen met Spitsmijden
OV-kaart voor leaserijders
Aardgasbussen > PAGINA 7
Tramlijn 19, de bus die een tram werd > PAGINA 9
Route tramlijn 19 in beeld > PAGINA 10 – 11
Comfortabel sporen –
RandstadRail is de norm > PAGINA 13
Het Haags Openbaar Vervoer Museum
Terug in de tijd met trams van toen > PAGINA 15
Sociale veiligheid in het OV hoog
op de agenda > PAGINA 17
Spin in het OV-web:
Stadsgewest Haaglanden > PAGINA 18
Een dynamische dienstregeling > PAGINA 19
waaronder straks drie Randstad-
Raillijnen, vier andere tram-
lijnen en de spoor lijnen richting
Gouda/ Utrecht (station Ypenburg)
en Schiedam/Rotterdam
(station Delft). Maar liefst 16.000
reizigers zullen dagelijks gebruik
gaan maken van deze nieuwe
ver binding.
Om meer reizigers te laten kiezen
voor een combinatie van auto en
openbaar vervoer of fiets, worden
er meer en betere P+R-plekken
ingericht in de regio en werken
we aan goede facili teiten bij
openbaar vervoerhaltes. U kunt
dan denken aan fietsenstallingen,
de mogelijkheid om een OV-fiets
te pakken en op stapplekken voor
de RegioTaxi.
Het Stadsgewest Haaglanden
werkt aan een bereikbare regio.
U kunt hier ook aan bijdragen
door bewust te kiezen voor de
manier waarop u reist. De website
www.tijdreizen.nl kan u hierbij
helpen. Op een makkelijke manier
kunt u zien hoe lang uw reis
duurt per auto, openbaar vervoer
of fiets. En als het kan: stap op
de fiets of pak de tram of bus. •
Peter Smit
Regiobestuurder
Verkeer en Vervoer
10 13
15
Colofon
Dit is een éénmalige uitgave van het Stads gewest Haaglanden. Aanleiding
zijn ontwikkelingen in het regionaal openbaar vervoer in het algemeen en
de introductie van tramlijn 19 in het bijzonder.
Verschijningsdatum: 26 juni 2010
Tekst: Theo Calkoen, Thecal BV
Eindredactie: Sandra Slagboom en Han Geers,
Stadsgewest Haaglanden
Concept en realisatie: Stadsgewest Haaglanden
Vormgeving: Cieremans Marketing en Communicatie, Den Haag
Fotografie: Gerrit Serné, Sicco van Grieken, Theo Calkoen, Erna
Koolschijn, Fotostudio Jacobson en Erwin Dijkgraaf
Oplage: 93.000 exemplaren
Productie: AD/Persgroep Randstad
Contact: Stadsgewest Haaglanden
Postbus 66
2501 CB Den Haag
T 070 750 1500
E info@haaglanden.nl
I www.haaglanden.nl
Alle auteurs- en datarechten ten aanzien van de inhoud van deze uitgave
worden nadrukkelijk voorbehouden. De rechten berusten bij de redacteuren
en de fotografen.
6

SPECIAl TRAMlIJN 19
Het OV-netwerk Haaglanden
“ onbetaalbaar als je het
nieuw zou moeten aanleggen”
Thuis heeft hij geen modelbaan, maar
bezeten van het openbaar vervoer is hij
wel. Al zo’n dertig jaar is senior beleidsmede
werker Verkeer en Vervoer bij het
Stadsgewest Haaglanden, Jan Termorshuizen,
betrokken bij het openbaar
vervoer in Haaglanden. “Je moet het
koesteren.”
Het openbaar vervoer in Haaglanden
kent een rijke geschiedenis. Het begon
allemaal in 1864 toen de paardentram
van stal werd gehaald. Veertig jaar later
gingen er elektrische trams over het railnetwerk
rijden. De paardentram hield
nog een paar jaar stand, maar ging in
1907 definitief met pensioen. Hoewel het
openbaar vervoer toen dus volop parti-
cipeerde in het industriële tijdperk, leek
het in de verste verte nog niet op de geoliede
machine zoals we die nu kennen.
“Het openbaar vervoer was in handen
van een aantal bedrijven”, vertelt Termorshuizen.
Het sloot niet allemaal even
feilloos op elkaar aan door de onderlinge
verschillen en uiteenlopende belangen.
In 1928 veranderde dat met de oprichting
van de Haagsche Tram Maatschappij
(HTM). Langzaamaan vormde zich het
huidige netwerk. Termorshuizen daarover:
“Dat netwerk moet je koesteren.
Als je zoiets nu nieuw zou moeten aanleggen,
zou dat heel ingewikkeld en erg
duur zijn. De kracht van ons systeem is
dat het steeds uitgebreid kan worden.”
Voortdurend vernieuwen en verbeteren
De houten bankjes verdwenen jaren terug al uit de tram. Dat wil niet zeggen dat de
trams niet verder verbeterd konden worden. Wie nu uit een ‘gewone’ tram overstapt in de
meest moderne versie, RandstadRail, voelt het verschil. Het is er stiller en comfortabeler.
Een letterlijke stap voorwaarts is ook de verlaagde tramvloer van RandstadRail, waardoor
het mogelijk is geworden om vanaf de halte gelijkvloers in te stappen. Makkelijk voor de
reizigers, maar ook goed voor de dienstregeling omdat er minder vertragingen zijn bij
de haltes als gevolg van strubbelingen bij het in- en uitstappen. De aankoopprocedure
voor nog veel meer van deze moderne trams is inmiddels gestart. Volgens planning heeft
vanaf 2013 meer dan de helft van de trams in Haaglanden een verlaagde vloer.
Niet alleen de trams worden moderner. Ook de trajecten ondergaan voortdurend
verbeteringen. Zo zijn lijn 15 en 17 vaker gaan rijden tijdens de spits om het toenemende
reizigersaanbod goed te verwerken. Tramlijn 9 kreeg bij Madurodam een keerlus. Het
overgrote deel van de reizigers uit tramlijn 9 pendelt in de spitsuren namelijk tussen de
kantoren in het Benoordenhout en de Archipel en het Centraal Station. Door niet alle
voertuigen door te laten rijden naar Scheveningen, maar te laten keren bij Madurodam,
kan de tram vaker rijden. Dat is wat we noemen: voortdurend vernieuwen en verbeteren.
Dat is wat er de afgelopen jaren in een rap
tempo is gebeurd. Het OV-netwerk paste
zich aan aan de stad, die vanwege een
aantal oorzaken een groeispurt doormaakte.
De gezinnen werden de afgelopen
decennia steeds kleiner. Meer en
meer mensen gingen op zichzelf wonen.
Ook zijn er meer woningen nodig
vanwege de bevolkingsgroei. Nieuwe
wijken zoals Ypenburg, Leidschenveen,
Wateringse Veld, Oosterheem (Zoetermeer)
en Pijnacker-Zuid verrezen als paddenstoelen
uit de grond. In vijftien jaar
tijd kreeg Haaglanden er 42.000 woningen
bij. Het OV-netwerk groeide mee.
“ Wat ontbrak, was een koppeling
tussen de wijken zelf”
De tramlijnen 16 en 17 zijn doorgetrokken
om Wateringse Veld een goede OVontsluiting
te geven. Lijn 15 ging naar
Ypenburg en Nootdorp rijden. Leidschenveen
en het Zoetermeerse Oosterheem
worden nu door RandstadRail aangedaan
en Pijn acker-Zuid kreeg een halte van
de (RandstadRail) Erasmuslijn van de
RET, die tussen Rotterdam en Den Haag
Centraal Station pendelt. Termorshuizen:
“Wat nog ontbrak, was een koppeling
tussen de wijken zelf. Tramlijn 19 vormt
nu die ontbrekende schakel. De lijn
verbindt Leidschendam-Voorburg, Leidschenveen,
Ypenburg, Rijswijk en Delft
aan elkaar en komt onderweg bovendien
langs een reeks OV-knooppunten”.
“We zijn voortdurend bezig om het
openbaar vervoer nog aantrekkelijker
te maken”, verzekert hij. “Helaas is de
realiteit dat sommige automobilisten onverbeterlijk
zijn. Het strand bij het Zwarte
Pad in Scheveningen is vanuit de hele
regio prima met het openbaar vervoer te
bereiken. Als ik dan die automobilisten
op mooie dagen in de file zie wachten op
de Zwolsestraat en de Van Alkemadelaan
totdat een enkele auto de overvolle
parkeerplaats bij het Zwarte Pad verlaat,
denk ik: dat kan anders. Was je met de
tram gegaan, dan had je allang op je
handdoekje of op het terras gezeten.” •
ga je zien,
op lijn 19
‘De beste soep wordt lang getrokken’, zei
mijn oma zaliger. Als deze oude wijsheid
klopt is tramlijn 19 de onbetwiste parel
van de HTM. Immers, al in 1927 werd lijn
19 bedacht – de oudere lezers kunnen
zich dat vast nog herinneren. Door de
crisis in de jaren dertig werd het plan al
snel terzijde geschoven, maar zie, meer
dan 80 jaar later komt het er toch nog
van: lijn 19 gaat rijden. Kritisch als wij
Hagenezen zijn, vraagt menigeen zich af
wat je aan een tramlijn hebt die geeneens
langs Centraal Station of Hollands Spoor
gaat. Het antwoord luidt: heel veel. lijn
19 is in vele opzichten de ‘missing link’
in ons mooie Stadsgewest Haaglanden.
Van leidschendam rechtstreeks naar Delft
met het openbaar vervoer, dat bestond
nog niet. Dat schept ruimte. Dat geeft
lucht. Van het ziekenhuis in leidschendam
naar (op termijn) de Technische Universiteit
in Delft – dat is handig. Bijvoorbeeld
voor iemand die zich een kunstknie
heeft aan laten meten, maar nog wat
technische aanpassingen behoeft. In
totaal zullen zo’n 16.000 mensen per
dag lijn 19 gaan gebruiken. Een opsteker
voor de bewoners van de vinex-locaties
en voor de bewoners van Delft. Zeker nu
daar, na 280 jaar, eindelijk ook het station
wordt verbouwd. Momenteel wordt de
laatste hand gelegd aan het traject van
lijn 19. Over 16 kilometer spoor worden
de wissels getest, de verkeerslichten, de
bovenleiding. De trambestuurders (op z’n
Haags: gleuvenrijders) hebben inmiddels
uitgebreid geoefend op het traject, maar
nu gaat het gebeuren: een nieuw leven
voor lijn 19. Daar zijn we gefeliciteerd mee.
Al wordt de soep niet zo heet gegeten
als ‘ie in 1927 werd opgediend: mijn oma
zou trots zijn geweest.
Sjaak Bral
3
Column

4
Het huidige treinspoor
dwars door Delft vormt
een knelpunt. De trein
rijdt er over een viaduct
en dat levert overlast en
risico’s op. Bovendien is de
capaciteit van het spoor te
gering. Daarom wordt de
Spoorzone Delft grondig
aangepakt. Het treinspoor
gaat er ondergronds.
nS gaan in Delft ondergronds
De huidige situatie:
een knelpunt
De spoorlijn in Delft loopt langs
de historische binnenstad. Het
traject is aangelegd in de negentiende
eeuw. In de loop der
jaren nam de intensiteit van
het treinverkeer enorm toe. In de
jaren zestig van de vorige eeuw
leidde dat tot de aanleg van het
trein viaduct dwars door de binnenstad.
Doordat er geen gelijkvloerse
kruisingen meer waren
met het spoor, was dat toen een
grote verbetering, maar het op
hoogte voorbij razende treinverkeer
was voor velen een bron
van ergernis.
Het traject over het viaduct is
tweesporig. Het kon niet uitgebreid
worden, en bleef daar -
mee achter bij andere trein verbin
dingen. Zo is het hele traject
tussen Amsterdam en Rotterdam
nu viersporig, behalve tussen
Delft en Schiedam. Het viaduct
in Delft groeide in de loop der
jaren uit tot de flessenhals van
het drukste spoortraject in de
Randstad waarover dagelijks
350 treinen rijden.
geluidsoverlast
Langzaamaan stapelden de bezwaren
tegen het viaduct zich op.
Naast de geluidsoverlast die het
treinverkeer veroorzaakt, vormt
Spoorzone: dit levert het op
het een barrière in de stad. Het
ontsiert het historische stadsbeeld
en levert veiligheidsrisico’s op.
Tijdens de spits blijkt bovendien
vaak dat het Delftse station te
krap bemeten is, en niet meer
voldoet aan de eisen van deze
tijd. Uiteindelijk was het voor
iedereen duidelijk. De treinen
moeten in Delft ondergronds.
Toen de plannen en financiering
rond waren, kon de aanleg van
de tunnel begin dit jaar starten.
Inmiddels is de aanleg in volle
gang en dat gaat nog wel even zo
Spoorzone Delft
Tunnel
door. Zodra de eerste tweesporige
tunnelbuis klaar is kunnen de
treinen ondergronds door Delft
rijden. Na de sloop van het viaduct
start de aanleg van de tweede
De herontwikkeling van de Spoorzone in Delft kent een aantal belangrijke voordelen:
• Leefbaarheid: er komt een eind aan de overlast door het treinverkeer.
• Aantrekkelijkere binnenstadsrand: de westrand van de binnenstad wordt aantrekkelijker ingericht en water
wordt teruggebracht.
• Opheffen van barrières: de wijken aan weerszijden van het spoor sluiten beter op elkaar aan.
• Knooppunt openbaar vervoer: een ruim en goed bereikbaar ondergronds treinstation wordt gebouwd
als onderdeel van een compact knooppunt voor openbaar vervoer.
• Ruimte voor nieuwbouw: er ontstaat ruimte voor circa 1.500 woningen en 50.000 vierkante meter
kantoorruimte.
• Ruimte voor vier sporen: de spoortunnel biedt ruimte voor een uitbreiding naar vier sporen.
• Groen en water: op de spoortunnel komt een ruim stadspark. In het plan is ook veel water opgenomen.
Viaduct
Treinspoor
Spoortunnel
De spoortunnel wordt, inclusief de toeritten, 2.300 meter lang en komt te liggen onder
het gebied tussen het terrein van DSM/Gist en de Abtswoudseweg bij de Engelsestraat
in Delft. In het middengedeelte – tussen Bolwerk en Irenetunnel – worden twee
tunnelbuizen tegelijk gebouwd. In het noordelijk deel – in de Phoenixstraat – en in het
zuidelijk deel – bij de Engelsestraat – wordt eerst één tunnelbuis gebouwd. Zodra de
treinen door deze tunnel rijden, start de sloop van het huidige spoorviaduct.
Vervolgens is hier de weg vrij voor de aanleg van de tweede tunnelbuis.
tunnelbuis. De tweede tunnelbuis
wordt casco opge leverd, wat betekent
dat er nog geen spoor in
wordt aangelegd. Zodra het Ministerie
van Verkeer en Waterstaat
vindt dat er vier sporen nodig
zijn, komen er ook in de tweede
tunnelbuis rails, bovenleidingen
en technische installaties.
Tramlijn 19 krijgt tijdens de
bouw van de tunnel in Delft eerst
Tanthof als eindpunt, maar dit
is tijdelijk. Op termijn eindigt
tramlijn 19 in Techno polis,
onderweg de TU passerend.
De voorbereidingen zijn al in
volle gang. •

SPECIAl TRAMlIJN 19
Jos Zuijdwijk, centrummanager
van winkelcentrum Leidsenhage
“Tramlijn 19 ontsluit winkelcentrum
Leidsenhage voor mensen uit de nieuwe
wijken Ypenburg en Leidschenveen.
Daar kunnen zowel die inwoners als
het winkelcentrum hun voordeel mee
doen. Jammer dat we als gevolg van de
aanleg van de tram
nogal wat overlast
hebben moeten ondervinden.
Maar dat
zijn we straks snel
vergeten als tramlijn
19 een welkome aanvulling
blijkt te zijn.”
Wim van Wijk, directeur Sligro
Forepark Den Haag
“Bij Sligro is aandacht voor duurzaamheid
al enige tijd een gegeven.
In het kader daarvan stimuleren
wij ondermeer onze mede werkers
om alternatieven te zoeken voor
de auto. Met de
intro ductie van
tramlijn 19 krijgen
ze er een
keuzemogelijkheid
bij.”
Steeds meer OV­haltes in Haaglanden
krijgen displays van het Dynamisch
Reizigers Informatie Systeem (DRIS),
waarop is te zien waarheen en over
hoeveel minuten de eerst komende
bussen en trams gaan. “Je komt hiermee
tegemoet aan een primaire behoefte
van de reiziger”, aldus Max Lamb. Hij
is bij het Stadsgewest Haaglanden
verantwoordelijk voor alles wat met
DRIS te maken heeft.
Wachten op de tram of bus went nooit.
Als reiziger ben je eigenlijk maar in één
ding geïnteresseerd: wanneer komt de
eerstvolgende? DRIS geeft die informatie.
Op een aantal locaties is het systeem
reeds actief. Langs de routes van RandstadRail
houdt DRIS de wachtende reizigers
al up-to-date. Op het nieuwe deel van
de route van tramlijn 19 zijn ook alle
haltes, voorzien van deze informatie. Eind
dit jaar worden er bij 940 kleinere haltes de
Michel Zaadhof, voorzitter
MKB Leidschendam – Voorburg
“Natuurlijk zijn wij blij met tramlijn
19. Het is goed voor de plaatselijke
economie dat de mensen nu
makkelijk vanuit andere wijken
naar winkelcentrum Leidsenhage
kunnen reizen. Daar is het parkeren
al gratis maar dit maakt het plaatje
qua bereikbaarheid compleet.”
innoVatie
ndernemend onthaal
voor tramlijn 19
Interviews met voorzitters van winkeliersverenigingen, bedrijfsverenigingen
en directeuren van bedrijven langs de nieuwe tramlijn.
Jos Andreoli, voorzitter vereniging beheer Forepark Den Haag
“In het Forepark zijn 170 bedrijven gevestigd met in totaal zo’n 7.000
arbeidsplaatsen. Voor een aan de rand van de stad gevestigd bedrijven -
park zoals het onze is een goede bereikbaarheid van groot belang. Daarom
zijn we uitermate positief over de introductie van tramlijn 19. Samen met
het spoor en de bestaande busverbindingen biedt deze lijn een goed
alter natief voor de auto. Wat ons betreft zou ook het aantal busdiensten
naar het Forepark nog wat opgevoerd kunnen worden.”
Paul Schepman, secretaris van de
Bedrijvenvereniging Bedrijven Rijswijk
“We gaan er van uit dat tramlijn 19 ruimschoots z’n steentje zal bijdragen
aan het verbeterde OV-netwerk in Haaglanden”, aldus Paul Schepman. Hij
plaatst wel een kanttekening. “Als de tram vanuit Ypenburg de A13 oversteekt,
rijdt hij door het bedrijventerrein Rijswijk-Zuid. Wij hebben er voor
gepleit dat daar een halte zou komen, maar daar is helaas niet voor gekozen.
Nu moeten de werknemers van de bedrijven uit dit gebied een heel stuk
lopen als ze op de tram willen stappen. Ik ga er vanuit dat het Rijswijkse bedrijvengebied
op den duur toch een halte krijgt. Dat zou de lijn voor de mensen hier nog aantrekkelijker maken.”
Michiel Kraaijenveld,
voorzitter MKB Delft
“We zullen als Delftse ondernemers scherp
moeten blijven”, realiseert Michiel Kraaijeveld
zich. “Het winkelcentrum Leidsenhage
is net als In de Boogaard in Rijswijk een
s uccesvol voorbeeld, dat een breed publiek trekt. Tramlijn 19 maakt
het voor bewoners van nieuwe wijken nog makkelijker om daar
naartoe te gaan. Uit daging voor ons is om het publiek ook met regelmaat
de andere kant op te laten reizen. We zullen duidelijk moeten
communiceren dat Delft niet alleen een zeer compleet winkelaanbod
heeft, maar bovendien veel sfeervoller is dan de moderne winkelcentra.
Shoppen en even gezellig bijkomen op een terras gaan hier
hand in hand. Delft blijft de gezelligste stad in de regio.”
DRIS houdt de reiziger up-to-date
haltepalen van displays voorzien. Volgend
jaar krijgen alle grote halteplaatsen, zeg
maar de OV-knooppunten, grote displays
waar de informatie van DRIS op te zien
is. Eind 2011 is dan heel Haaglanden
‘DRIS-proof’. “De D in de afkorting van
DRIS staat er niet voor niets. De informatie
op de displays is echt dynamisch, dus super
actueel”, verzekert Max Lamb. Lamb: “Het
systeem is ingesteld op de dynamiek van
het openbaar vervoer. Is een tram vertraagd,
dan meldt DRIS dat. Staat een tram
stil, bij voorbeeld doordat een vrachtauto
de doorgang verspert, dan merkt de computer
van DRIS dat omdat alle trams en
bussen zijn uitgerust met een GPS- systeem.
De computer controleert voort durend
waar de tram of bus is en of dat klopt
met de dienstregeling. Is er een mismatch,
dan betekent dat meestal een vertraging
en wordt de reiziger daarover via de displays
geïnformeerd.”
“Wachten is nooit leuk, maar als je weet
waar je aan toe bent, kan je je er op instellen.
Dat wordt door reizigers positief
ervaren. Het openbaar vervoer wordt door
dit soort innovaties een volwaardig vervoersalternatief”,
aldus Lamb. •
Koppeling DriS aan 9292oV en visueel gehandicapten Het is inmiddels voor veel OV-reizigers
een begrip: www.9292ov.nl. Wie een reis met het openbaar vervoer wil plannen, heeft aan
deze site een prima steun. Er bestaan (vergevorderde) plannen om de site te koppelen aan
het Dynamisch Reizigers Informatie Systeem (DRIS) van Haaglanden. Reizigers kunnen dan
via mobiel internet beschikken over alle actuele informatie, die bij DRIS beschikbaar is.
Tegelijkertijd wordt er gewerkt aan een systeem voor visueel gehandicapten. Dit systeem
maakt het mogelijk om met een mobiele telefoon actuele reisinformatie te verkrijgen.
Zij kunnen dan bij een OV-halte met hun mobiele telefoon contact maken met deze dienst
en ontvangen de informatie niet via beeld maar via spraak.
5

6
Reizigers zijn heel tevreden over
de dienstverlening van HTM.
Uit de OV Klantenbarometer die
het Kennisplatform Verkeer &
Vervoer ook in 2009 weer in
opdracht van het ministerie van
Verkeer & Waterstaat uitvoerde,
wees de reiziger HTM aan als
beste stedelijk openbaar
vervoerbedrijf van Nederland.
Algemeen directeur Dirk le
Clercq is daar erg trots op.
aDVertorial
De reiziger als winnaar
Algemeen directeur van HTM,
Dirk le Clercq over onze reiziger
en natuurlijk tram 19
omslag
Dirk le Clercq: ‘HTM was in het
verleden meer gericht op de techniek,
de infrastructuur, het materieel,
zeg maar de harde kant van
de dienstverlening. Nu investeren
we vooral ook in de zachte kant.
We focussen zonder meer op de
reiziger. Die omslag hebben we de
afgelopen periode in het bedrijf
echt helemaal gemaakt. Zonder
de reiziger kan HTM niet bestaan.
In een tijd waar de overheidsbijdragen
al maar afnemen is
het ook noodzakelijk om meer
reizigers aan je te binden.’
Winnaar
Dirk le Clercq vervolgt: ‘Reizigers
moet een goed alternatief worden
geboden voor hun auto of fiets.
En dat zit ‘m vooral in tijd.
Reizigers moeten geen tijdverlies
lijden door het gebruik van
tram, bus of lightrail. Frequentie
is daarom heel erg belangrijk.
Maar zeker ook het vervoer en
het materieel, dit moet comfortabel,
schoon en licht zijn. Een
volgende belangrijke voorwaarde
is de veiligheid. Reizigers moeten
zich (sociaal) veilig voelen in
onze voertuigen en op de halten.
Een groot deel van haar begroting
spendeert HTM juist daaraan.
Tenslotte is het vanzelfsprekend
noodzakelijk dat onze medewerkers
deskundig en servicegericht
zijn en moet onze informatievoorziening
uitstekend zijn. Op
al deze aspecten knokt HTM
succesvol en daarom is de reiziger
bij ons aan het goede adres. HTM
wil de (potentiële) reiziger dus
verleiden met snel en comfor tabel
collectief vervoer dat modern,
licht en relatief goedkoop is.
HTM zet zich in om de reiziger
als winnaar uit de bus respectievelijk
tram en RandstadRail te
laten komen!’
Samen
‘Dit alles kan niet zonder hele
goede samenwerking met onze
opdrachtgever het Stadsgewest
Haaglanden, de wegbeheerders,
reizigersbelangenorganisaties als
Rover en natuurlijk omwonenden
en toezichthoudende instanties.
HTM – als partner in mobiliteit en
facts & figures Htm:
• Vervoergebied: Stadsgewest
Haaglanden
• 450.000 reizigers per dag
• 2.200 werknemers
• Bus: 18, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26,
27, 28, 29
• Tram: 1, 2, 3, 6, 8, 9, 10, 11, 12,
15, 16, 17, 19 (nieuw per 1 juli!)
• RandstadRail: 3, 4
• Nachtnet: N1 t/m N7
• Schiphol: P3-vervoer (lang parkeren)
en platformvervoer
• Web: www.htm.net
• Vacatures: www.werkenbijhtm.nl
• HTM Consumentenlijn
(kantooruren): 070 – 3848666
leefbaarheid – investeert en spant
zich zeer in voor deze samenwerking,
die ook nu met de realisatie
van tram 19 haar vruchten
afwerpt.’
tram 19
Dirk le Clercq tenslotte: ‘Met tram
19 zetten we weer een mooie en
belangrijke stap in onze dienstverlening
naar de reiziger. Ik vind
het geweldig dat HTM zo’n mooie
verbinding mag verzorgen tussen
facts & figures tram 19:
• Heeft in totaal 26 haltes
• Waarvan 9 nieuwe haltes
• Maakt voor een deel
gebruik van sporen van
tram 1 en tram 15
• Rijdt over 11 km nieuw
spoor, 1,5 km loopt samen
met tram 15 en 2,5 km
loopt samen met tram 1
• Gaat ieder kwartier rijden
• Hiervoor zijn 8 trams en
44 trambestuurders nodig
• En gaat naar verwachting
16.000 reizigers per dag
vervoeren.
Delft-Zuid en Leidschendam en
daarmee ook Ypenburg en Leidschenveen
voor een nieuw deel
ontsluit en goede overstapverbindingen
creëert (tram 15, RandstadRail,
NS-station, red.). Nieuwe
woon- en werkgebieden worden
gekoppeld. Ik weet zeker dat onze
reiziger ook dit weet te waarderen.
Onze trambestuurders en
staf zijn er in ieder geval klaar
voor. Welkom in tram 19!’ •
Trambestuurder Harold Bloem
gaat vanaf 1 juli rijden met
tram 19 en is reeds opgeleid:
“ Het lijkt me een hele mooie lijn,
zo buiten het Haagse centrum
om naar leidsenhage en in een
later stadium naar de TU in Delft
en dwars door het centrum van
Delft. Die afwisseling maakt
het extra leuk en ik zie het als
een nieuwe uitdaging.
Op tram 19 vliegt de dag voorbij
volgens mij.”

SPECIAl TRAMlIJN 19
Bijverdienste voor Spitsmijden (en -mannen)
Spitsmijden Haaglanden
KPN, Siemens en Rabobank voeren
het project uit. Zij benaderen
bedrijven in ondermeer het centrum
van Den Haag, Benoordenhout,
Bezuidenhout, Binckhorst
en Scheveningen, om mee te
doen aan Spitsmijden. Medewerkers
van de deelnemende
bedrijven kunnen zich vrijwillig
aanmelden voor de proef en
ont vangen een beloning als zij
Een OV­kaart voor de lease­
auto is gemiddeld genomen
geen extra kostenpost voor
de werkgever. “Integendeel”,
verzekert de mobiliteits­
makelaar Haaglanden,
Ronald Postma. “Ik ken
bedrijven waarbij dit
alles duizenden euro’s aan
kosten scheelt.”
Op initiatief van werkgeversorganisatie
VNO-NCW, de gemeente
moBiliteitSmanagement
Door mee te doen met de proef Spitsmijden Haaglanden kunnen automobilisten vanaf december 2010
geld verdienen. Hiermee wil het Stadsgewest Haaglanden de files verminderen om de regio beter
bereikbaar te maken.
aardgasbussen
de auto tijdens de spitsuren
laten staan. Eerdere proeven met
het mijden van de spits op de
A12 lieten al zien dat de automobilist
gevoelig is voor financiële
prikkels en bereid is daarvoor z’n
reisgedrag aan te passen. De regeling
werkt het beste als de automobilist
een keuzemogelijkheid
houdt. Automobilisten die meedoen
met de proef Spitsmijden
Haaglanden hebben daarom de
Den Haag, de Kamer van Koophandel,
het Stadsgewest Haaglanden
en nog een aantal partijen,
zet mobiliteitsmakelaar Ronald
Postma zich in om het fileleed in
en rond de regio Haaglanden te
verkleinen. Hij wil minder auto’s
op de weg hebben, met name
tijdens de spits. In het kader
daarvan deden de Rabobank en
KPN een proef. Werknemers van
deze bedrijven konden naast
hun lease-auto ook een OV-kaart
krijgen. Per rit bekeek de werknemer
wat de slimste manier was
om van A naar B te reizen. Heel
U heeft ze vast al eens zien rijden: de aardgasbussen die sinds augustus
2009 door de regio rijden. De bussen zijn niet alleen schoner en stiller
dan de oude dieselbussen, maar vallen ook behoorlijk op doordat er een
‘bult ’op het dak zit waar de gastanks in liggen.
Gezamenlijk werken alle gemeenten in Haaglanden hard aan het
verbeteren van de luchtkwaliteit. Zo wordt het rijden op aardgas,
een schonere brandstof dan benzine en diesel, gestimuleerd. Het vervangen
van de gehele busvloot van HTM en Veolia gebeurt in fases.
De verandering van dieselbussen naar aardgasbussen zorgt voor
een enorme verbetering van de lucht kwaliteit. Dat is goed voor de
mensen die langs de routes wonen. Minder roet, minder NO 2 en NO x
in de lucht. Daarbij rijden de HTM-bussen op groen gas, CO 2 -neutraal.
Het vormt daarmee een grote milieustap op het gebied van OV
in Nederland. •
vrijheid om zelf te beslissen hoe
en hoe vaak ze de spits mijden.
Simpelweg op andere tijden rijden
is mogelijk, maar een overstap
naar het openbaar vervoer kan
natuurlijk ook. De regel is in elk
geval: hoe vaker de spits met de
auto vermeden, hoe beter, en hoe
hoger de be loning. Zit de automobilist
vier van de vijf werkdagen
(maandag tot en met
donderdag) in Haaglanden niet
tijdens de spits op de weg, dan
is de maximale beloning bereikt.
Een GPS-systeem staat borg voor
een waterdicht controlesysteem
zodat alleen de echte ‘Spitsmijden
en -mannen’ een vergoeding
krijgen.
De beloning
Automobilisten kunnen alleen
deelnemen als hun bedrijf meedoet
en als zij werken in het
projectgebied. Medewerkers van
de deelnemende bedrijven ontvangen
hierover informatie via
hun werkgever. Medewerkers die
zich aanmelden doen eerst mee
aan een zogenoemde nulmeting.
vaak bleek dat het openbaar
vervoer te zijn. Postma: “Voorheen
stond de leaserijder er niet
vaak bij stil, maar reizen met
openbaar vervoer biedt veel
voordelen. Op de plaats van be-
Daaruit blijkt hun ‘normale’ reisgedrag.
Afhankelijk van dit
normale reisgedrag (het aantal
auto ritten in de ochtend- en
avondspits van maandag tot en
met donderdag) krijgt de deelnemer
een startbudget van maximaal
€ 80 per vijf weken. Als
het kenteken van de automobilist
daarna van maandag tot en met
donderdag tijdens de spits wordt
geregistreerd door het detectiesysteem,
gaat het startbudget
staps gewijs omlaag. Om geld aan
de proef over te houden, moet
de automobilist dus echt van
Mobiliteitsmakelaar: “oV-kaart voor leaserijder leidt niet tot extra kosten”
stemming ben je geen parkeergeld
kwijt, er zijn geen brandstofkosten,
in de trein kan je werken
en je verdoet geen dure werktijd
in de file”.
Een succesvol verlopen proef
dus, maar de mobiliteitsmakelaar
wil meer. In 2008 sloot hij een
con venant met een reeks grote
werkgevers in de regio. Samen
willen zij er voor zorgen dat in
Haag landen het aantal auto’s in
de spits met zes procent afneemt.
Siemens, KPN, Rabobank, TNT,
de ANWB, het Hagaziekenhuis,
ROC Mondriaan en nog een reeks
7
maan dag tot en met donderdag
met regelmaat de spits mijden.
De beloningsperiode begint in
december en duurt een jaar. •
meer informatie
Meer informatie over Spitsmijden
Haaglanden en de mogelijkheden
om mee te doen, is te vinden op:
www.spitsmijdenhaaglanden.nl
andere partijen doen allemaal
mee. Velen daarvan verstrekken
hun leaserijders nu een OV-kaart.
Daarnaast heeft bij deze bedrijven
het thuiswerken een behoorlijke
vlucht genomen. “Als een werknemer
één van de vijf dagen niet
de weg op gaat, betekent dat in
zijn geval een vermindering van
twintig procent van het aantal
auto kilometers. Kijk, dat telt
lekker aan,” vindt Postma. Hij
heeft goede hoop dat het streven
van zes procent minder auto’s
tijdens de spits in de loop van
2012 wordt gehaald. •

BESIX Nederland
Trondheim 22 – 24
Postbus 8
2990 AA Barendrecht
Telefoon 0180 64 19 90
Fax 0180 64 19 91
dsterk @besix.com
www.besix.com
feliciteert het Stadsgewest Haaglanden
met de opening van tramlijn 19
Met de realisatie van de onderdoorgang onder de A12, heeft
BESIX een belangrijke bijdrage geleverd aan de nieuwe tramlijn 19.
Tijdens een weekend waarin de A12 geheel werd afgesloten,
is het dek van de tunnel op zijn plaats geschoven, daarna is
de tunnel pas uitgegraven. Een knap stukje werk tijdens een
spectaculair weekend.
BESIX is een wereldwijd opererend bouwbedrijf met 100 jaar ervaring
in de civiele betonbouw, utiliteitsbouw en maritieme bouw. Sinds
1992 is BESIX actief in Nederland. Meebouwend aan de toekomst,
met prestigieuze projecten als de Sluizen Limburg, de Tweede
Coentunnel en de OV-Terminal Utrecht Centraal.
BESIX bouwt aan Nederland!
DYNAMIEK
VERTROUWEN
STABILITEIT
Adviesbureau Fundus heeft voor het Stadsgewest
Haaglanden het projectmanagement verricht van
de voorbereiding en aanleg van tramlijn 19.
Naast 8,5 km nieuwe trambaan zijn twee viaducten,
twee onderdoorgangen en een tunnel gerealiseerd.
Wij feliciteren het Stadsgewest Haaglanden,
de HTM en alle toekomstige reizigers met deze
prachtige uitbreiding van het tramnet.
Fundus is een gespecialiseerd adviesbureau
voor proces- en projectmanagement van infra-
structurele bouwprojecten zoals viaducten,
tunnels, bruggen, wegen en tramlijnen.
Onze proces- en projectmanagers hebben een
jarenlange ontwerp- en advieservaring in de
civiele techniek waarmee ze de opdrachtgever
uitstekend kunnen vertegenwoordigen in de
relaties met ontwerp-, advies- en ingenieurs-
bureaus en aannemers.
Adviesbureau Fundus BV | Mauritskade 33 | 2514 HD Den Haag | t. 070 427 54 33 | f. 070 427 47 31 | www.fundus.nl
Tramlijn 19

SPECIAl TRAMlIJN 19
Tramlijn 19 “ De tot voor kort
ontbrekende schakel”
Projectmanager Erik
Steeneken van Advies­
bureau Fundus fungeerde
bij de aanleg van tramlijn
19 als een spin in het
web. Hij blikt tevreden
terug, maar kijkt ook
in de toekomst.
“Mijn verwachtingen zijn
hoog gespannen.”
In het oosten en ten noorden van
de regio Haaglanden is de afgelopen
decennia veel gebeurd.
Steeneken: “Het is bijna niet meer
voor te stellen, maar Ypenburg
was een vliegveld, en leek in geen
enkel opzicht op de nieuwbouwwijk,
die er nu is. Het bedrijvengebied
Forepark kwam er, de
woonwijk Leidschenveen verrees
uit het niets. Als de ontwikkelingen
zo snel gaan, en zo grootschalig
zijn, zie je snel iets over
het hoofd. Gelukkig is er vanaf
het begin af aan rekening gehouden
met een OV-verbinding
tussen Leidschendam en Delft,
de huidige tramlijn 19. Daardoor
zijn projecten gecombineerd en
zijn nodeloze kosten voorkomen.
Bij de aanleg van het viaduct
onder de A4, de stationsonderdoorgang
Leidschenveen, de tunnel
onder de A12 en bij de bouw
van het viaduct over de A13, is
de voorziening voor de tramlijn
tegelijk aangelegd met de fiets –
en autoverbindingen. Mede daardoor
bleef de aanleg van tramlijn
19 binnen de oorspronkelijke
begroting. Het project was in
2004 geraamd op een bedrag
rond de € 100 miljoen en daar
is het onder gebleven.
“ Een tramlijn voor de
prijs van een buslijn”
Al pratend over de begroting,
schiet Steeneken opeens iets te
binnen. “Aanvankelijk ging iedereen
er van uit dat je voor die 100
“Veiligheid gewoon goed in orde”
Erik Steeneken op station Leidschenveen
miljoen alleen een buslijn kon
aanleggen”, onthult hij. “Als gevolg
van een gunstige samenloop
van omstandigheden veranderde
dat. Er kwam wat geluk bij kijken.
De stationsonderdoorgang Leidschenveen
en de tunnel onder de
A12 zijn heel gunstig aanbesteed.
Dat drukte de kosten aanzienlijk.
Opeens konden we een tramlijn
aanleggen voor de prijs van een
buslijn. Toen was de keuze snel
gemaakt. Uit onderzoek is name-
Veiligheid boven alles. Dat was het parool bij de aanleg van de tramlijn.
“Er is zelfs vooruit gelopen op wetgeving, die nog niet van kracht is,”
vertelt projectmanager Erik Steeneken.
Tramlijn 19 onderscheidt zich van andere OV-verbindingen omdat het
traject op een aantal plaatsen ondergronds gaat. De meest in het oog
springende tramtunnel in het traject is ongetwijfeld de kilometer lange
Vliettunnel, waarin zich bovendien een ondergronds station bevindt.
Belangrijk bij een tunnel is dat de mensen er bij een calamiteit snel
uit kunnen. “Brand is zo’n calamiteit,” aldus Steeneken. “Het zal niet zo
snel gebeuren, maar je moet er toch rekening mee houden dat zoiets
zich voordoet. Voor dat uitzonderlijke geval is de Vliettunnel beveiligd
met een uniek systeem.”
In de tunnel zit een stilstand detectiesysteem, dat gekoppeld is aan het
ventilatiesysteem. Staat er in de tunnelbuis een tram stil, dan gaan de
ventilatoren automatisch aan en wordt eventuele rook naar buiten
geblazen, zodat de reizigers veilig de tunnel kunnen verlaten via
verschillende vluchtroutes.
Steeneken: “De wetgeving voor tramtunnels is in ontwikkeling. Wij
hebben daarop geanticipeerd. In samenwerking met alle betrokken
partijen, waaronder de hulpdiensten, hebben wij een Veiligheids -
beheerplan opgesteld, zoals dat voor autotunnels is vereist. Wat dit
betreft is de lat bewust hoger gelegd dan noodzakelijk. Als het over
veiligheid gaat, moeten de zaken gewoon goed in orde zijn.”
lijk gebleken dat mensen veel
liever in een tram zitten, dan in
een bus. Een tramlijn heeft ook
een betere uitstraling.” Als bijkomend
voordeel noemt Steeneken
dat er in de toekomst minder snel
een streep gaat door een tramlijn,
dan door een busverbinding.
Tram lijn 19 is daarom een stabiele
factor in de regio, waarop
verder geborduurd kan worden
als er wordt nagedacht over
nieuwe ontwik kelingen aan de
noordoost- en oostzijde van de
regio.
Het belangrijkste vindt Steeneken
dat de nieuwe lijn écht in een
behoefte gaat voorzien. Dat komt
volgens hem doordat tramijn 19
niet zomaar een verbinding is van
A naar B. Steeneken: “Het is wat
wij in vaktaal een tangentlijn
noemen. Een tangent is een cirkelvorming
lijn, die verschillende
9
openbaar vervoer knooppunten
met elkaar verbindt. Mensen die
niets in het centrum van Den
Haag te zoeken hebben, hoeven
daar ook niet meer naartoe om
bij de OV-verbinding te komen,
die ze naar hun eindbestemming
voert. Stel je woont in de buurt
van het winkelcentrum Leidsenhage
en je wilt naar Utrecht. Dan
moest je tot voor kort eerst naar
NS Centraal in Den Haag om daar
de trein naar Utrecht te nemen.
Nu ga je met tramlijn 19 naar NS
station Ypenburg en daar stap
je op de trein naar de Domstad.
Vergelijkbare voorbeelden zijn
ook te geven voor tripjes naar
Zoetermeer, Rotterdam en Delft.
Tramlijn 19 stopt immers bij
station Leidschenveen, dat ook
wordt aangedaan door Randstad-
Rail. Tramlijn 19 is wat je noemt
de ontbrekende schakel.” •

tramlijn 19 brengt je verder
2 2 6
3 4 e
15
15
leidschendam
mCH antoniushove
Winkelcentrum
leidsenhage Weigelia Oosteinde
Oude
Middenweg Klaverveld
leidschenveen
Centrum lanen
Tramlijn 19 brengt je verder. Niet alleen omdat de lijn met grote frequentie tussen Leidschendam
via Leidschenveen, Ypenburg en Rijswijk naar Delft pendelt. De route voert bovendien langs
een reeks OV-knooppunten. Daar kan de reiziger overstappen op ruim 20 stads- en streeklijnen,
waaronder drie RandstadRail-lijnen (3, 4 en de verbinding tussen Den Haag Centraal en
Rotterdam Hofplein, de Erasmuslijn) vier tramlijnen (1, 2, 6 en 15) en de spoorlijnen
richting Gouda / Utrecht (station Ypenburg) en Schiedam / Rotterdam (station Delft).
Halte Oosteinde Vliettunnel
bovengronds
LEUK OM TE WETEN: Tramlijn 19 ...
- Heeft in totaal 26 haltes, waarvan 9 nieuwe haltes
- Maakt voor een deel gebruik van sporen van tram
1 en tram 15
- Rijdt over 11 km nieuw spoor, 1,5 km loopt samen
met tram 15 en 2,5 km loopt samen met tram 1
- Gaat ieder kwartier rijden
- Hiervoor zijn 8 trams en 44 trambestuurders nodig
- En gaat naar verwachting 16.000 reizigers per dag
vervoeren.
- Start dienstregeling: 1 juli 2010
- Maximum snelheid: 70 km/u
Yvonne Pièrlôt (66), Den Haag
“De komst van tramlijn 19 betekent nogal wat voor mij. Ik heb
geen eigen auto, dus ben af hankelijk van het openbaar vervoer.
Als ik nu vanuit het Weigeliaplein in Den Haag naar mijn dochter
in Ypenburg moet, ben ik ruim drie kwartier onderweg. Straks stap
ik op lijn 3 van RandstadRail om na een overstap bij halte Leidschenveen,
met tramlijn 19 heel snel naar de Scholekstersingel in
Ypenburg te reizen. Een uitkomst vind ik het.”
Paul Lunenburg (59), Den Haag
“Die nieuwe tramlijn 19? Ik ben er happy mee. Wij wonen in Ypenburg aan
de Scholekstersingel. Daar zijn we enige tijd terug vanuit Den Haag naartoe
verhuisd. Geen wonder dat we in eerste instantie voor het shoppen en uitgaan
nog erg op Den Haag waren gericht. De laatste tijd gaan we ook wel eens
met de auto naar Delft, maar dan zijn we een bom duiten aan parkeergeld
kwijt. Dat gaat straks met tramlijn 19 veranderen voor ons. We lopen even
naar het einde van de straat, stappen op tramlijn 19, even OV-chippen en
zitten dan zo in Delft. Reizen met RandstadRail was voor ons lastig; eigenlijk
alleen goed te bereiken met de auto, maar er zijn geen parkeerplaatsen. Ook
dat verandert tramlijn 19 voor ons. Binnen no-time
zitten we bij een OV-knooppunt van RandstadRail.
Nu je het zo vraagt, lijk ik wel een wandelende
reclamespot. Tramlijn 19 maakt voor ons de OVverbindingen
compleet. Met tramlijn 15 zijn we in
een kwartier in de Haagse binnenstad. Door tramlijn
19 krijgen we er twee stadscentra op een kwartier
reizen bij: Leidschendam-Voorburg en Delft”.
Halte Oosteinde in
de Vliettunnel
Masima Alberto (49), Delft
Station
Ypenburg
Halte Brasserkade in Delft
Gruttosingel
“Ik heb geen auto, dus ben ik aangewezen op het
openbaar vervoer. Winkelen doe ik normaal gesproken
in Delft. Het lijkt me leuk om ook eens
naar het winkelcentrum Leidsenhage te gaan.
Tramlijn 19 maakt het een stuk makkelijker om
daar vanuit Delft te komen.”
Station Delft
Halte Station Ypenburg
Scholekstersingel
Ypenburg
Centrum
Anthony
Fokkersingel Bra

1
sserskade
Nieuwe
Plantage Wateringsevest Prinsenhof
Delft
Station
Halte Antoniushove
Er wordt nog hard gewerkt aan het eindpunt Technopolis.
1
Winkelcentrum
Leidsenhage
halte Weigelia
Krakeelpolder
weg
(tot 2012)
Halte Zuidpoort in Delft
Zuidpoort
(vanaf 2012)
Hovenpassage
(tot 2012)
Mijnbouwplein
(vanaf 2012)
Aart van der
leeuw laan
(tot 2012)
Station Leidschenveen
TU Aula
(vanaf 2012)
Diepenbrock
straat
(tot 2012)
Jacques Verhoef (57), Rijswijk
TU Civiele Techniek
(vanaf 2012)
Van der
Sloot singel
(tot 2012)
legenDa
2
3
e
TU Bouwkunde
(vanaf 2012)
Sadatweg
(tot 2012)
technopolis
(vanaf 2012)
Bikolaan
(tot 2012)
OVERSTAPMOGElIJKHEID VOOR TRAMlIJN
OVERSTAPMOGElIJKHEID VOOR RANDSTADRAIl
OVERSTAPMOGElIJKHEID VOOR ERASMUSlIJN
Philip Dubbeling (59), Den Haag
“Sinds twee jaar wonen wij in Leidschenveen
en steeds vaker reizen we met
RandstadRail naar Rotterdam, Den Haag
of Zoetermeer. De OV-chipkaart en de
parkeertarieven trokken mij over de
streep. Helaas maakten wij nogal eens
mee dat RandstadRail er als gevolg van
een storing uit lag. Als dat in de toekomst
nog eens gebeurt, biedt tramlijn
19 een goed alternatief. Hij kruist een
aantal andere lijnen. De halte van tramlijn
19 aan de Oude Middenweg ligt
bovendien 100 meter van ons huis.
Daar is het met name voor onze dochter
’s avonds veel prettiger uitstappen dan
bij de dichtstbijzijnde halte van RandstadRail,
die op
het Forepark is gesitu
eerd. Met name
’s avonds kan het
daar be hoor lijk desolaat
zijn.”
Joeke Braun (70), Leidschendam­Voorburg
“Tot nu toe deed ik eigenlijk alles met de auto. Maar de
Haagse binnenstad kom je daar tegenwoordig niet meer mee
in. Van de tram moest ik heel lang niet zo veel hebben.
Laatst besloot ik om eens een test te doen. Bleek je zo’n
OV-chipkaart nodig te hebben. Maar die is eigenlijk heel
goed bevallen. En de tram ook. Ik kom van oorsprong
uit Rotterdam, dus ga ik daar binnenkort eens met RandstadRail
en de Erasmuslijn naartoe. Naar de moge lijkheden
van tramlijn 19 ben ik ook heel benieuwd. Even van hieruit
naar Delft. Het schijnt mogelijk te
worden. Delft is een mooie stad,
maar ook daar is het centrum met
de auto bijna niet meer te bereiken.
Moeilijk parkeren en heel veel
opgebroken wegen. Daar heb je in
elk geval weinig last van als je met
de tram gaat.”
“Ik woon in Rijswijk, vlak bij de grens met Delft en vlak
bij de halte Brasserskade van tramlijn 19. We konden al
goed uit de voeten met lijn 1, die daar stopt, maar nu
krijgen we er veel mogelijkheden bij. Een enorme
ver groting van onze mobiliteit, zal ik maar zeggen. We
krijgen bijvoorbeeld dankzij lijn 19 een veel snellere
ver binding naar de trein naar Gouda en Utrecht. En we
reizen er zo mee naar een halte waar je kunt over stappen
op RandstadRail. De enige kritische noot die ik heb, is dat lijn 19 best een extra
halte op Rijswijks grondgebied had kunnen krijgen. Ik heb goede hoop dat het er
ooit nog eens van komt dat er een stop komt tussen de haltes Anthony Fokkersingel
en Brasserskade, want daar zit een behoorlijk stuk tussen.”
abtswoudsepark
(tot 2012)

Wij feliciteren Leidschendam, Leidsenhage,
Leidschenveen, Ypenburg, Rijswijk en Delft
met hun nieuwe verbinding!
Het Stadgewest Haaglanden heeft samen met haar adviseurs, ingenieurs, uitvoerders en HTM een bijzondere prestatie
neergezet. Een route van 16 kilometer lang, met nu 9 kilometer nieuw spoor, nieuwe haltes, dynamische reizigersinformatie
en kruisingen met de A4, de A12, de A13 en de Vliet. Een complex project waarbij op het bouwkundige, civieltechnische,
railtechnische, tunneltechnische en politieke vlak veel gevraagd is van opdrachtgevers, begeleiders en uitvoerenden.
Het resultaat mag er zijn! Elke 15 minuten een tram en in 46 minuten van Leidschendam naar Delft.
ARCADIS is een toonaangevende, wereldwijd actieve, kennisgedreven onderneming. Wij leveren ontwerp-, advies- en
ingenieursdiensten voor het verbeteren van bereikbaarheid, duurzaamheid en leefbaarheid. Het succes van de klant staat
voorop in onze aanpak. We realiseren projecten en programma’s vanaf het concept en ontwerp tot de oplevering en het
beheer.
www.arcadis.nl
Imagine the result

SPECIAl TRAMlIJN 19
randstadrail is de nieuwe standaard
Betalen in het openbaar vervoer
inchecken en uitchecken: reizen met de oV-chipkaart
Met de OV-chipkaart reken je
elektronisch de gereisde kilometers
af. Daarin verschilt het
systeem van de strippenkaart,
waarmee de reiziger stempelt en
per zone betaalt. “Het is dus even
wennen aan de OV-chipkaart”,
zegt Dorine Dijs, woordvoerster
van het Stadsgewest Haag landen.
“Maar het is wel gemakkelijker.
Reizigers ondervinden veel minder
reisstress. Nadenken over het
aantal af te stempelen zones
is verleden tijd. Inchecken, uitchecken,
dat is het.”
Heel Nederland gaat over op
de OV-chipkaart. De Rotterdamse
regio beet de spits af en fungeerde
als proefgebied. De ervaringen
waren positief, en inmiddels is
de OV-chip kaart daar het enige
vervoerbewijs. De regio Amsterdam
volgde begin juni jl. En bij
de NS kunnen reizigers ook
terecht met de kaart. Haaglanden
introduceerde de OV-chipkaart
in mei 2009 in de regio bussen.
Inmiddels werkt de kaart er in bus,
innoVatie
“RandstadRail is de norm geworden”, verzekert Arend-Jan van der Lely, openbaar
vervoerdeskundige bij het Stadsgewest Haaglanden. Onderzoek onder
reizigers onderstreepte dat de voertuigen van RandstadRail heel goed bevallen.
HTM en het Stadsgewest Haaglanden willen
daarom een groot deel van het stedelijke
tramnetwerk opwaarderen tot het niveau
van RandstadRail. Dat betekent dat daar
ook trams gaan rijden met lage vloeren, die
het instappen en inrollen door rolstoelers
vergemakkelijken. De instap is bovendien
ruimer, de vering is beter, ze zijn stiller en
de trams zijn breder, waardoor er twintig
procent meer reizigers mee kunnen. “Dat is
een heel groot voordeel. Zonder al te grote
ingrepen krijgt het bestaande netwerk
twintig procent meer capaciteit,” legt Van
der Lely uit.
De opwaardering van het tramnetwerk
gebeurt gefaseerd. De verantwoordelijke
overheden hebben voor de eerste fase
inmiddels € 500 miljoen vrijgemaakt.
Daar mee worden de tramlijnen 2, 11 en ge-
deelten van 9 en 17 aangepakt. Het geld
is bestemd voor nieuwe trams die gaan
lijken op de voertuigen van RandstadRail.
In juni 2011 kunnen er al 22 in gebruik
worden genomen. Een ander deel van het
geld is voor de aanpassing van diverse
haltes. Dat is nodig om ze geschikt te maken
voor de bredere trams met lagere instap.
Fase één moet in 2014 gereed zijn. Volgens
de planning voldoet tramlijn 2 al in de
loop van volgend jaar aan de nieuwe
Randstad Rail norm. Bij fase één hoort
ook de voor genomen aanpassing van de
tramhaltes bij Hollands Spoor zodat er
veel meer reizigers probleemloos in en uit
kunnen stappen.
fase twee
In fase twee van het moderniseringsproject
worden de trams 1, 15 en 16 aangepakt.
tram en RandstadRail in de regio.
Eind dit jaar zal naar verwachting
de strippenkaart ook in Haaglanden
geschiedenis zijn.
twee soorten
Er bestaan twee soorten OV-chipkaarten,
de persoonlijke en de
ano nieme. Een groot voordeel
van de persoonlijke OV-chipkaart
is dat die ‘gekoppeld’ kan worden
aan de eigen bankrekening. Als
het saldo van de chipkaart beneden
een aangegeven minimum is
gedaald, wordt auto matisch een
bepaald bedrag vanaf de bankrekening
over geschreven naar de
chipkaart. Zo heeft de OV-chipkaart
altijd voldoende saldo.
Een ander voordeel van de persoonlijke
OV-chipkaart is dat
auto matisch het kortings tarief
wordt berekend voor kinderen
tot 12 jaar en voor ouderen vanaf
65 jaar. •
Ook hoort daar een betere ontsluiting van
het Binckhorstgebied bij, dat de komende
jaren transformeert van een bedrijventerrein
naar een stadswijk met woningen,
bedrijven, uitgaansvoorzieningen, restaurants,
sportaccomodaties en een groot
stadspark. Ook wordt er onderzocht hoe
verschillende kruisingen in de stad, onder
andere op de Neherkade, zo gereconstrueerd
Een OV-chipkaart bestellen en opladen.
13
De OV-chipkaart is een kaart, geschikt om digitaal geld op te slaan.
Met de OV-chipkaart reist u straks door heel Nederland met één vervoer
bewijs. U houdt bij het instappen de kaart voor een kaartlezer.
Bij het uitstappen houdt u de kaart weer voor de kaartlezer. Dit in-
en uitchecken zorgt er voor dat de reissom automatisch van de
OV-chipkaart wordt afgeschreven. De kaartlezers vindt u bij de bus en
tram in het voertuig, bij de metro en de trein op de perrons.
Meer informatie over de OV-chipkaart vindt u op: www.ov-chipkaart.nl.
Kopen van een OV-chipkaart
U kunt een persoonlijke OV-chipkaart kopen via de webwinkel van
www.ov-chipkaart.nl. Wilt of kunt u niet online een kaart bestellen, dan
kunt u bij de balies van de OV-bedrijven een aanvraagformulier ophalen.
Een anonieme OV-chipkaart koopt u bij verkoop- en oplaadautomaten
op de stations, bij de balies van uw OV-bedrijf of bij de diverse
winkels met OV-chipkaart apparatuur. Heeft u een NS-abonnement of
NS-voordeel urenkaart, dan heeft u al een OV-chipkaart. U hoeft voor
bus en tram geen nieuwe OV-chipkaart te kopen.
Opladen van de OV-chipkaart kan:
• Via webwinkel www.ov-chipkaart.nl
• Diverse tabaksspeciaalzaken en supermarkten. Bij alle NS-stations en
bij de publieksbalies van OV-bedrijven
De oplaad- en ophaalpunten bieden de mogelijkheid om:
• Het saldo van de chipkaart op te waarderen
• Reisproducten te kopen
• Bestellingen van de webwinkel op te halen
• De persoonlijke kaartgegevens te bekijken
kunnen worden dat er voor de trams
minder oponthoud ontstaat. Volgens
schattingen gaat fase twee zo’n € 800
miljoen kosten, maar dat is nog onderwerp
van studie en besluitvorming. “De grote
kracht van al deze plannen is dat we
het bestaande netwerk maximaal benutten,
en zo met beperkte middelen kunnen
groeien”, aldus Van der Lely. •
Voor informatie over het kopen, verkooppunten, gebruik en opladen
van de OV-chipkaart: www.ov-chipkaart.nl

Tramlijn 19. Vanaf 1 juli verkrijgbaar
bij de betere bus- en tramhalte.
15 kilometer spoor met 26 haltes en op termijn 16.000 reizigers per dag. Ja, hij is er: tram 19.
Daar mee krijgen de bewoners van Ypenburg en Leidschenveen een uitstekende nieuwe verbinding
met Leidschendam, Voorburg, Rijswijk en Delft. Bovendien profiteren álle gebruikers van de
lijn van fors meer overstap mogelijkheden op ander openbaar vervoer. Denk aan RandstadRail.
Trams 1, 2, 6 en 15. Diverse bussen en de treinen naar Utrecht en Rotterdam. Kortom, veel extra
aansluitingen in Haaglanden. En dus tijdwinst voor jou – áls je tenminste aan TijdReizen doet: een
slimme manier van reizen waarbij je de keuze voor je vervoermiddel afstemt op traject, verkeers-
situatie en actuele reistijden. De beste keuze? Kijk op tijdreizen.nl. Daar vind je de TijdReisPlanner.
Plan je slimste route op tijdreizen.nl

SPECIAl TRAMlIJN 19
Het Haags Openbaar
Vervoer Museum
terug in de tijd met trams uit het
Haags openbaar Vervoer museum
Oud, maar niet vergeten.
Trams van voor de oorlog
en de generaties daarna.
Dankzij het Haags
Openbaar Vervoer Museum
(HOVM) is hun vrolijk
geklingel nog regelmatig
te horen.
Hoe houden we het openbaar
vervoer aantrekkelijk? Het blijkt
een vraagstuk van alle tijden te
zijn. Al voor de Tweede Wereldoorlog,
de paardentram was
Directeur van het HOVM, Peter Scheepmaker,
op de bok van een vooroorlogse tram.
geSCHieDeniS
inmiddels vervangen door de
elektrische tram, merkten de
tram maatschappijen dat ze aan
de fiets, de auto en de autobus
geduchte concurrenten hadden.
Het leidde in Amerika tot de
oprichting van het Presidents’
Conference Committee (PCC).
Dat boog zich over de vraag hoe
voorkomen kon worden dat de
tram definitief uitgerangeerd
raakte. De conclusie was dat de
tram aan modernisering toe was.
Daarop volgde de ontwikkeling
van de zogenaamde PCC-cars, die
ondermeer snel konden optrekken,
verwarmd waren en elektri-
sche deuren hadden. De PCC-car
was bovendien voor de trambedrijven
veel makkelijker te
exploiteren, hetgeen de dienstregeling
ten goede kwam.
Den Haag moest nog even wachten
op de introductie van z’n
eerste PCC-car. De oorlog en de
wederopbouw daarna frustreerde
dergelijke ontwikkel ingen. Niet
dat de Haagse trams na de
Tweede Wereldoorlog geen geduchte
concurrent hadden. Dat
was namelijk de fiets. De eerste
PCC’s verschenen in het Haagse
stadsbeeld in 1949. Het duurde
nog tot 1965 tot dat de Haagsche
Tram Maatschappij (HTM) al de
oude trams had vervangen door
‘modern’ materieel.
De meeste vooroorlogse elektrische
trams werden gesloopt, maar
een aantal ontsprong de dans.
Een groep enthousiastelingen
kreeg het bij HTM voor elkaar
dat deze trams bewaard bleven.
“Dat was in feite het begin van
het Haags Openbaar Vervoer
Museum”, vertelt directeur Peter
Scheepmaker die zich als vrijwilliger
voor het museum inzet. Het
oude materieel werd gekoesterd
en in 1989 vormden ze de basis
voor het HOVM, zoals we dat nu
kennen. Dat gebruikte eerst de
tramremise in Scheveningen als
thuishonk. Later verkaste het naar
de remise aan de Lijsterbesstraat
om uiteindelijk te verhuizen naar
de huidige vestigingsplaats aan
de Parallelweg, vlakbij het Station
Hollands Spoor.
Het zijn niet alleen hoog bejaarde
vooroorlogse trams, die het
HOVM koestert. Ook van de generatie
erna, de PCC-car, staan
er een aantal in de remise van
het museum, zij aan zij met een
reeks oude autobussen en nog
weer nieuwere trams. Scheepmaker:
“Dat is de kracht van de
collectie van het HOVM. Kleine
en grote ontwikkelingen kan je
met eigen ogen zien. Kijk die oude
open tram daar. Wat een mooie
rode bies met sierlijke krullen zit
daar op. Maar had zo’n tram een
aanrijding gehad, dan waren ze
alleen al drie dagen zoet met de
restauratie van het schilderwerk.
Verderop kan je aan latere versies
zien dat ze daarom die bies eerst
vervingen door een simpele rode
streep, en weer later wordt het
een grijze stootstrip. Het lijken
kleine ontwikkelingen, maar voor
de exploitatie van het tramnetwerk
hebben ze enorme gevolgen
gehad.
Ook heden ten dage gaan de
ontwikkelingen door. “Rand stad-
Rail heeft een verlaagde vloer,
waardoor rolstoelers en mensen
die slecht ter been zijn, er veel
makkelijker in en uit kunnen.
Fantastisch voor hen, maar er is
ook minder oponthoud en dat
is weer goed voor de dienstregeling.
Nog zo iets. Vroeger
15
moesten trams ’s avonds de
remise in. Dat is tegenwoordig
veel minder belangrijk. Ze zijn
namelijk van roestvrij staal.”
“ De ontwikkelingen
gaan door”
Het zijn innovaties, die op korte
termijn ook gevolgen zullen
hebben voor het HOVM. Volgens
de planning van HTM wordt
het huidige materieel vervangen
door trams met een verlaagde
vloer. De trams met een hoge
vloer gaan er dus uit en dan kunnen
er een paar het museum in.
Wie wil, maakt er dan te zijner
tijd een nostalgische rit mee.
“Dat is natuurlijk het leukste dat
je bij ons kunt beleven: een rit
met een oude tram door de
binnenstad”, vindt Scheepmaker.
“Van april tot en met oktober
kan dat iedere zondag.” •
Meer informatie over het
Haags Openbaar Vervoer
Museum: www.hovm.nl

mr. André van der Kolk
Voorzitter Team Openbaar Vervoer & Mobiliteit
Rotterdam
T +31 10 224 67 94
andre.van.der.kolk@loyensloeff.com
Amsterdam Arnhem Brussel Eindhoven Luxemburg Rotterdam Aruba Curaçao Dubai Frankfurt Genève Londen New York Parijs Singapore Tokio Zürich
Hoe je plannen werkelijkheid worden
Royal Haskoning werkt binnen Railinfra Solutions aan mooie railprojecten.
Heb je ideeën? Neem contact op via www.railinfrasolutions.nl of 030 283 39 00
www.royalhaskoning.com
Op het juiste spoor
www.loyensloeff.com
Wij feliciteren het Stadsgewest Haaglanden met de ingebruikneming van tramlijn 19.
Het Team Openbaar Vervoer en Mobiliteit is hét juridische loket voor alle denkbare mobiliteitsvraagstukken.
Door jarenlange ervaring in de branche hebben wij gevoel voor bestuurlijke verhoudingen, maar spreken
ook de taal van het bedrijfsleven.

SPECIAl TRAMlIJN 19
Jaarlijks besteedt HTM zo’n € 24 miljoen
euro aan service en veiligheid in het
regionale openbaar vervoer.
“Het merendeel van de ritten verloopt
probleemloos”, aldus Harry Mol,
specialist veiligheid in het OV bij het
Stadsgewest Haaglanden.
“Zoals overal in de maatschappij, gebeurt
er ook in het openbaar vervoer wel eens
iets. Daar mag en kan je de ogen niet voor
sluiten als organisator van het openbaar
vervoer”, vindt Mol. Door jarenlange
ervaring, weet HTM inmiddels wel wat de
risicomomenten zijn. ’s Middags bij voorbeeld
als grote groepen jongeren tegelijk
uit school komen. “Als mensen zich
niet gedragen, doen ze dat meestal als ze
met een groep zijn”, weet Mol. Daarom
reizen er tegenwoordig ’s middags vaak
beveiligers mee. Verder zijn alle trams en
bussen voorzien van camera’s. Bij diverse
haltes staan ook camera’s opgesteld, die
voortdurend beelden doorzenden naar
de cameratoezichtruimte bij HTM. Op de
achtergrond functioneren snelle ondersteuningsteams,
die binnen enkele minuten
bij een halte kunnen zijn waar hun assi stentie
wordt verlangd. Als een trambestuurder
bijvoorbeeld te maken krijgt met een erg
lastige of zelfs agressieve klant, dan geeft
hij dat door aan de meldkamer, die zo’n
ondersteuningsteam naar de eerstvolgende
halte van de tram stuurt.
“Wat de veiligheid van tramlijn 19 betreft
zetten we dit jaar hoog in. Mogelijk kan
het later minder, maar bij aanvang liever
te veel dan te weinig. Vertrouwen komt te
nieUWSBeriCHten
Sociale veiligheid in het oV hoog op de agenda
voet, en gaat te paard”, aldus Mol. Zo heeft
de ondergrondse halte Oosteinde camera-
bewaking en hangen er in tramlijn 19, net
als in andere trams, camera’s. •
regiotaxi Haaglanden is er voor iedereen
De naam doet anders vermoeden, maar RegioTaxi Haaglanden is een vorm
van openbaar ver voer. Iedereen kan er een beroep op doen. De voertuigen
van Regio Taxi zijn bovendien speciaal ingericht voor reizigers met een
mobiliteits beperking. Zeven dagen per week van 06.00 uur tot 01.00 uur
is RegioRaxi Haag landen in bedrijf.
Reserveren van RegioTaxi kan telefonisch
(088 – 9666000), via internet (www.regiotaxi.haaglanden.nl)
of via teksttelefoon
(Visicom, 0900 – 2028474) (€ 0,10 p/m).
Regel is dat RegioTaxi de reiziger maximaal
vijftien minuten vroeger of later dan het
aangegeven tijdstip komt ophalen. De
reistijd naar de opgegeven bestemming is
gelijk aan een normale taxirit, of maximaal
twintig minuten meer omdat de reiziger de
taxi soms deelt met anderen. Reserveren
moet minimaal een uur van tevoren.
Prioriteitsritten
Geeft een reiziger op dat de rit voert naar
een begrafenis, een crematie, een kerkdienst,
een huwelijks plechtigheid of een
reli gieuze bijeenkomst, dan garandeert
RegioTaxi een stipte aankomst, of maximaal
30 minuten eerder.
meeting Points
Vervoer is ook mogelijk van en naar speciale
RegioTaxi haltes, de zogenaamde Meeting
Points. Ze zijn herkenbaar aan halte -palen
met het logo van RegioTaxi Haaglanden.
Delft heeft deze halteplaatsen waar de reiziger
kan opstappen zonder van te voren te
reserveren. Deze Delftse Meeting Points
zijn te vinden bij de winkelcentra In den
Hoven en In de Veste en bij het verpleeghuis
De Bieslandhof. Meer informatie over
de locaties van de Meeting Points is te
vinden op de website www.regiotaxi.haaglanden.nl.
tarieven
De RegioTaxi kost de eerste drie zones
€ 2,05 per zone en er geldt een opstaptarief
van eveneens € 2,05. De vierde en vijfde
zone kosten € 4,05 per stuk. Een reis van
Tramlijn 19 naar
Technopolis
17
Tramlijn 19 rijdt vanaf 1 juli, maar nog niet
naar z’n definitieve eindbestemming in
Delft. In de toekomst zal dit Technopolis,
helemaal aan de oostkant van Delft
zijn, maar voorlopig eindigt de tram in
Tanthof.
De verlenging van lijn 19 tot voorbij de
Technische Universiteit (TU) Delft neemt
nog een paar jaar in beslag. Daarvoor is
een aantal oorzaken aan te wijzen. Het
centrum van Delft gaat momenteel al
geheel op de schop omdat het spoor
van de NS er ondergronds gaat. Die
werkzaamheden krijgen nu prioriteit
ten opzichte van andere projecten, zoals
de verlenging en aanpassing van het
traject van tramlijn 19. In het nieuwe
tracé van de tramlijn 19 liggen bovendien
de Kapelsbrug en de St. Sebastiaansbrug.
Die staan op de nominatie voor een
renovatiebeurt. Het is de bedoeling om
de aanleg van de tramrails te laten
samenvallen met deze werkzaamheden.
Bij de TU Delft ligt nog een andere ‘hobbel’.
Trams veroorzaken elektromagnetische
velden, waardoor de apparatuur van de
TU van slag zou kunnen raken. De TU
ontwikkelt daarom een systeem om de
apparatuur daartegen te beschermen.
Op dit moment is nog niet bekend
wanneer tramlijn 19 naar Technopolis
kan gaan rijden.
vier zones kost dus 3 x 2,05 + (1 x 4,05 voor
de vierde zone) + het opstaptarief is in
totaal: € 12,30. Een aangevraagde rit kan
tot minimaal één uur voor de vertrektijd
worden afgezegd. Als de reiziger de rit
binnen het uur voor de vertrektijd afzegt,
brengt RegioTaxi € 5,- in rekening. Is een
RegioTaxi meer dan vijftien minuten te
laat, dan is de rit zonder kosten te annuleren.
Kinderen tot drie jaar (maximaal drie
per volwassene) reizen gratis. •
Peter Smit feliciteerde Connexxion
met concessie voor RegioTaxi

18
De aanleg van een nieuwe
OV­verbinding heeft allerlei
gevolgen, bedoeld en
onbedoeld. Niet zelden leidt dat
tot juristenwerk. Bij tramlijn 19
was het niet anders. Recht en
regelgeving dwongen opdracht­
gever Stadsgewest Haaglanden
met regelmaat om advocaat
André van der Kolk van het
kantoor Loyens en Loeff in
Rotterdam in te schakelen.
André van der Kolk
Stadsgewest Haaglanden Spin in het oV-web
Het Stadsgewest Haaglanden
is de spin in het
openbaar vervoer netwerk
van Haaglanden. Dat is
inmiddels zo’n tien jaar
zo. Als gevolg van een
wetswijziging eind jaren
negentig is de organisatie
van het openbaar vervoer
(OV) een regionale zaak
geworden. Sinds die tijd is
het Stadsgewest Haaglanden
opdrachtgever van het
openbaar vervoer in de regio.
De leiding van het Stadsgewest
Haaglanden is in handen van
bestuurders van de aangesloten
gemeenten Den Haag, Wassenaar,
Leidschen dam-Voorburg, Zoetermeer,
Rijs wijk, Westland, Midden-
Delfl and, Pijnacker-Nootdorp
en Delft. Door het opdrachtgeverschap
van het OV in handen
reCHt en regelgeVing
André van der Kolk, advocaat, specialist openbaar
vervoer en mobiliteit bij Loyens & Loeff in Rotterdam
“ Honderden contracten gesloten
tijdens de aanleg van tramlijn 19”
“Het is hier niet zoals in China,
waar de eigenaar van een huis
dat moet wijken voor een nieuwe
weg honderd euro krijgt en de
opdracht om binnen een maand
vertrokken te zijn. We leven hier
in Nederland in een democratische
rechtsstaat, maar dat heeft
wel z’n prijs. De overvloedige
regel geving kan enorm vertragend
werken. Als adviseurs op de
achtergrond helpen wij om in te
schatten hoe je vertragende – en
kostenverhogende factoren – voor
kunt zijn. Door aanbestedingen
goed te begeleiden bijvoorbeeld,
en door zaken die tussen ge-
te geven van het Stadsgewest is
het als samen hangend regionaal
geheel te organiseren.
De exploitatie van het OV is
in handen van een aantal bedrijven,
die van het Stadsgewest
een zogenaamde concessie heb-
meenten onderling spelen goed
op elkaar af te stemmen.”
Van der Kolk schat in dat er gedurende
de aanleg van tramlijn
19 honderden contracten zijn
gesloten. Zo is er bijvoorbeeld
een contract gesloten met Prorail
vanwege een tunnel, die onder
het spoor van de NS door moest.
“De NS willen natuurlijk niet dat
het spoor verzakt. Daarover leg je
zaken vast in een contract”, legt
Van der Kolk uit. Met eige naren
van onroerend goed zijn contracten
gesloten omdat ze overlast
verwachtten te onder vinden
ben gekregen. De concessiehouders
binnen Haaglanden zijn
HTM en Veolia. De exploitatie is
voor deze maatschappijen lang
niet kostendekkend. Jaarlijks
past de overheid zo’n veertig
tot zestig procent bij. Het Stadsgewest
ver deelt de overheids-
van de werkzaamheden. Bouwers
en installatiebedrijven kregen
contracten voorgelegd.
Verder speelden op de achtergrond
allerlei wetten een rol. Zo
is er de Wet geluidshinder, die
normen geeft voor de maximaal
toegestane hoeveelheid geluid op
gevels van huizen en scholen.
Wordt de norm overschreden,
dan zal met de mensen achter
die gevels een regeling getroffen
moeten worden, bijvoorbeeld
over geluidsisolerende maatregelen.
“ Je wordt geacht maatschappelijke
risico’s
mede te dragen”
Wat ook kan gebeuren, is dat een
stuk bouwgrond door de aanleg
van de nieuwe tram vanwege
veiligheids- en geluidstechnische
redenen niet meer is te be bouwen.
De eigenaar van de grond lijkt
dan recht te hebben op een
schadevergoeding. Maar eenvoudig
ligt dat niet, legt Van der
Kolk uit. “Je leeft hier in een
dichtbevolkt land en wordt
Het Stadsgewest Haaglanden
bijdrage onder de exploitanten.
Als over koepelend orgaan zorgt
het Stadsgewest er verder voor
dat er voor het gehele regionale
OV een toekomstvisie ligt en dat
deze gerealiseerd wordt. Door de
infrastructuur en het materieel
van het OV op tijd te laten aan-
daarom geacht maatschappelijke
risico’s mede voor je rekening
te nemen. Iemand die schade ondervindt,
heeft dus niet altijd
recht op een schadevergoeding
en zeker de hoogte van de vergoeding
is variabel. Wat kan je
nog wel van mensen vergen, en
waarvoor kunnen ze compensatie
verlangen? Waar ligt het omslagpunt?
Hoe lang wisten ze al dat
er een tramlijn zou komen?
Vragen waar wij juristen voor
worden ingeschakeld om er antwoord
op te krijgen.” Loyens &
Loeff heeft voor dit soort ‘projecten’
een Team (“Openbaar
Vervoer en Mobiliteit”) waarin
haar aanbestedings-, vastgoed- en
OV-juristen en fiscalisten samenwerken.
Dat kwam ook in actie voor de
procedures die er liepen vanwege
bouwvergunningen, kapvergunningen,
tracébesluiten, aanlegvergunningen
en streek- en bestemmingsplannen.
Van der Kolk:
“Als je instapt om van A naar B
te reizen, sta je er volstrekt niet
bij stil wat er behalve de bouw
allemaal moest gebeuren om de
tram te laten rijden. Misschien
is dat maar goed ook.” •
De regio Haaglanden is de dichtstbevolkste regio van Nederland.
Om de schaarse ruimte zo goed mogelijk te gebruiken, is regionale
afstemming en samenwerking van groot belang. Het Stadsgewest
Haaglanden biedt daarvoor een platform.
De negen gemeenten pakken binnen Haaglanden taken op die
regio naal uitgevoerd moeten worden of op regionale schaal
efficiënter aangepakt kunnen worden. De gemeenschappelijke
doelstelling is om te komen tot een goed bereikbare regio met
een sterke economi sche concurrentiepositie en een aantrekkelijk
leef-, woon- en vestigingsklimaat.
De kerntaken van het Stadsgewest zijn verkeer en vervoer, wonen,
ruimtelijke ordening, groen, milieu, economische ontwikkeling,
agri business en jeugdzorg.
passen, zorgt het Stadsgewest er
voor dat het openbaar vervoer
gelijke pas houdt met maatschappelijke
ontwikkelingen, die
veroorzaakt worden door de bevolkingsgroei
en de uitbreiding
van stadskernen met VINEXwijken.
•

SPECIAl TRAMlIJN 19
De introductie van een nieuwe tramlijn,
een school die verdwijnt, een ziekenhuis
dat verhuist, een winkelcentrum dat z’n
deuren opent. Allemaal ontwikkelingen
die er de oorzaak van kunnen zijn dat
trams en bussen andere routes moeten
gaan rijden en er haltes bijkomen
of verdwijnen. Beleidsmedewerkers
‘openbaar vervoer’ bij het Stadsgewest
Haaglanden zorgen er voor dat de
dienstregeling up to date blijft. “Het is
passen en meten.”
Eens per jaar, in de maand december,
verschijnt de totaal geactualiseerde dienstregeling.
Voor het zo ver is, is er heel wat
gebeurd. Via advertenties in de media roept
het Stadsgewest reizigers op om aan te
geven wat er in het openbaar vervoer in
Haaglanden voor verbetering vatbaar is.
Belangrijke taken voor het Stadsgewest
zijn ook om na te gaan of de belangrijkste
instellingen en voorzieningen in de regio
voldoende bereikbaar zijn, of verbindingen
nog wel voldoende, of misschien te veel
gebruikers trekken en of voorstellen tot
wijziging van de dienstregeling financieel
haalbaar zijn. In overleg met de vervoersbedrijven
HTM (tram, RandstadRail en bus)
en Veolia (bus) doet het Stadsgewest Haag-
De bussen voldoen inmiddels
aan deze eis. Ze gaan, zoals dat
in vakjargon heet, bij de halte
door de knieën. Er zijn in de
bussen geen hinderlijke obstakels
meer aanwezig en indien nodig
kan er bij de halte in zeven seconden
een treeplank worden uitgeschoven.
De volgende stap is dat
een dynamische dienstregeling
Werken aan meer capaciteit
nieUWSBeriCHten
landen voorstellen voor aanpassingen in
de dienstregeling.
Het Stadsgewest toetst dergelijke wijzigingen
ook bij reizigers, gemeenten, reizigersorganisaties
en andere belangenorganisaties.
Via een inspraakronde, overleg met het
Consumentenplatform OV Haaglanden –
waarin verschillende belangenorganisaties
vertegenwoordigd zijn – en een openbare
vergadering van de Commissie Verkeer
en Vervoer van Haaglanden kunnen reizigers
helder maken wat ze van de voor -
De prognose is dat het aantal reizigers in het openbaar vervoer in Haaglanden de komende
twintig jaar met twintig tot vijftig procent toeneemt. Gewoon de dienstregeling uitbreiden
en frequenter gaan rijden, kan in veel gevallen niet. Immers, hoe vaker een tram
een kruispunt oversteekt, hoe regelmatiger het overige verkeer oponthoud ondervindt.
Daarom moet ook naar andere oplossingen worden gezocht om de capaciteit van het
openbaar vervoer te vergroten. Die zijn er. Een daarvan is om ook de stadstrams net zo
breed te maken als het materieel van RandstadRail. Breder en wat langer betekent meer
capaciteit. Een andere oplossing is de keerlus die bij Madurodam is aangelegd. Daardoor
kan een deel van de trams op het traject tussen Scheveningen en het Centraal Station
eerder omkeren en dus vaker over het drukkere gedeelte rijden. Zo bereik je met hetzelfde
aantal trams een beter resultaat. Studies moeten uitwijzen of deze oplossing ook elders is
toe te passen. Een vergelijkbare capaciteitverhogende oplossing is de inzet van trams, die
in twee richtingen kunnen rijden. Daarvoor kun je met overloopwissels slimme dingen
doen. Deze trams hoeven niet helemaal naar het eindpunt om te starten met het in tegenovergestelde
richting afleggen van de route. Ze kunnen daardoor vaker heen en weer rijden
over het drukke centrumgedeelte van de route.
Het oV toegankelijk voor iedereen
Europese en landelijke wetgeving eist dat ook het openbaar
vervoer in Haaglanden voor meer mensen goed toegankelijk
wordt. Het is de bedoeling dat iedereen die zonder begeleider
reist, geheel zelfstandig trams en bussen in en uit kan
stappen. Voor bijvoorbeeld rolstoelers en mensen met een
blindengeleidehond mag dat dus over een paar jaar nergens
meer een probleem zijn.
de bushaltes overal zo worden geconstrueerd,
dat het in en uitstappen
voor een ieder probleemloos
verloopt. In 2015 moet ruim de
helft van alle bushaltes in Haaglanden
aangepast zijn.
Voor het stadsrailnet geldt dat
daarvoor, net als bij RandstadRail,
binnen afzienbare tijd trams gaan
rijden met lage vloeren. De trams
stellen voor de dienstwijziging vinden.
(voor meer informatie kunt u kijken op de
website: www.haaglanden.nl).
Lang niet alle voorstellen tot aanpassing
van de dienstregeling halen de eindstreep.
Peter Dubbeling, beleidsmedewerker OV
bij het Stadsgewest: “We kijken wat
haalbaar is en wat niet. Stel, er komen
op merkingen binnen dat trams op een
bepaald traject vaker moeten rijden, bijvoorbeeld
niet om de twintig, maar om de
tien minuten. Voordeel is dat het traject
daardoor aantrekkelijker wordt voor meer
reizigers. Een vuistregel is dat het reizigersaantal
bij een verdubbeling van het aantal
ritten met twintig procent toeneemt. Maar
als je met die twintig procent meer reizigers
de extra kosten niet kan terugverdienen, is
het de vraag of je het moet doen. Voor
de kosten is het overigens van belang
wanneer je meer trams of bussen inzet.
Doe je dat tijdens de daluren, dan vallen
de extra kosten relatief gezien wel mee.
Die trams en bussen staan immers toch
al ergens te wachten. Wil je tijdens de spits
de frequentie opvoeren, dan betekent dat
inzet van extra materieel, en dat is kostbaar.
Het is keer op keer passen en meten.”
De actuele dienstregeling van de trams
en bussen in Haaglanden is te vinden op
de websites van HTM en Veolia. •
krijgen brede deuren, zoals die
nu ook in de voertuigen van
19
Programma Stedenbaan:
wonen en werken
bij nS-stations
De helft van de nieuwe woningen en driekwart
van de nieuwe kantoren komt de
komende jaren vlakbij treinstations te
staan. Dat hebben diverse bestuurders
in de provincie Zuid-Holland samen met
NS en ProRail afgesproken. Ze noemen dit
plan: Stedenbaan.
Stedenbaan moet er voor zorgen dat
diverse ontwikkelingen elkaar versterken.
“Er ontstaat een vliegwieleffect”, aldus
lodewijk lacroix, programmadirecteur
van Stedenbaan. Het idee is namelijk dat
hoe meer woningen en werkgelegenheid
er rond de stations zit en hoe beter het
voor- en natransport verloopt, hoe meer
mensen gebruik maken van het openbaar
vervoer (OV) dat ter plaatse wordt aangeboden.
Dat betekent voor NS dat het
rendabel wordt om vaker treinen te laten
rijden waardoor het OV aantrekkelijker
wordt, en er ook meer mensen gebruik van
gaan maken. Onderdeel van de plannen is
eveneens dat de kwaliteit van de stationsvoorzieningen
vooruit gaat. Er komen
meer fietsenstallingen en parkeerplaatsen,
de bestaande voorzieningen krijgen een
facelift en stations worden sociaal veiliger
en aantrekkelijker.
In het kader van Stedenbaan is een aantal
grote ontwikkelingsgebieden aange wezen,
waar de komende jaren het gros van
de nieuwbouw zal plaatsvinden. Voorbeelden
van deze ontwikkelingsgebieden
zijn Nieuw Binckhorst, Den Haag Nieuw
Centrum en Spoorzone Delft. Ondanks de
kredietcrisis gaat daar de komende jaren
het nodige gebeuren, verzekert lacroix.
Volgens hem heeft de crisis verrassend
genoeg juist een versterkend effect op
Stedenbaan. lacroix: “Je ziet dat overheden
bij hun kantorenplannen prioriteit geven
aan de locaties rond de stations. De komende
jaren zullen er daarom in ieder geval bijvoorbeeld
volop bouwactiviteiten te zien
zijn rond de NS stations Den Haag Centraal,
Hollands Spoor, langs RandstadRail en
aan de Beatrixlaan in Den Haag. De aanleg
van de Spoortunnel door het centrum
van Delft, alle nieuwbouw daaromheen
en de ontwikkeling van station Delft-Zuid
zijn ook onderdelen van Stedenbaan.
En bij station Ypenburg, waar tramlijn 19
langs komt, wordt ook al stevig gebouwd.
Er gebeurt nog genoeg in onze regio.
Misschien op de korte termijn als gevolg
van de bouwoverlast niet voor iedereen
even prettig, maar op de iets langere termijn
geeft Stedenbaan vaart aan de regio.”
RandstadRail zitten. Daardoor
kunnen reizigers, ook als ze met
een kinderwagen of buggy
reizen, snel en comfortabel in-
en uitstappen. Met de komst
van de nieuwe trams hangt ook
een reeks aanpassingen aan de
rail banen en haltes samen. De
nieuwe trams zijn namelijk
breder. Daarvoor zijn aanpassingen
noodzakelijk en van die
gelegenheid wordt gelijk gebruik
gemaakt om de haltes toegankelijker
te maken. Bij de aanleg
van tramlijn 19 is met de nieuwe
trams al rekening gehouden. •

De nieuwe en supersnelle verbinding
tussen Delft en Leidschendam zorgt
er voor dat u vanaf donderdag 1 juli
extra snel en comfortabel ons
winkelcentrum kunt bereiken
en brengt u zelfs direct tot in ons
winkelgebied.
U bent van harte welkom!