Zomertrilogie Ivo Van Hove Etcetera 1 - Hogeschool Gent

De komedie van het kapitaal: Zomertrilogie van Ivo Van Hove
Het genre van de komedie wordt door de kritiek dikwijls ondergewaardeerd, omdat het minder
verheven zou zijn. Klassieke komedies staan nu eenmaal dichter bij de alledaagse werkelijkheid,
omdat de lach vooral gegenereerd wordt door situaties waarin het publiek zich kan herkennen. De
toeschouwers lachen omdat ze zich in zekere mate betrapt voelen doordat ze zien hoe potsierlijk
bepaald gedrag kan zijn. De klassieke tragedies etaleren ook menselijke gedragingen, maar ze leggen
dikwijls de nadruk op één aspect. Zo krijgen we in de Griekse tragedie de gevolgen van de hybris, de
overmoed te zien. Tragedies vergroten de menselijke conditie dus veeleer uit, terwijl komedies die
elementen condenseren zonder ze een specifiek soortelijk gewicht te geven. Cicero karakteriseerde
ze al als ‘een nabootsing van het leven, een spiegel van menselijk gedrag en een beeld van de
waarheid.’ Als dat al grappig is, dan heeft dat kenmerken van een blik in een vervormende spiegel op
de kermis.
De latere komedies van het Italiaanse theatermonument Carlo Goldoni (1707-1793) beantwoorden
zeker aan die omschrijving. Jammer dat hij nog te veel geassocieerd wordt met de commedia dell’
arte. Goldoni gaf het genre van het volkse, geïmproviseerde typentheater, dat het moest hebben van
personages met een herkenbaar uiterlijk en karakter, een ander karakter. Hij ging mettertijd
zedenschetsen schrijven. Hij profileerde de personages beter en liet hun karakters zich ontwikkelen
op de scène. De acteurs mochten meer nuances spelen. Goldoni moest dat voorzichtig doen, om het
publiek en de critici van zijn tijd niet voor het hoofd te stoten. Dat betekende dat hij niet alleen het
scenario uitschreef, zoals in de klassieke commedia waarin op basis daarvan geïmproviseerd werd,
maar ook de rollen voor de personages. Goldoni deed niet alleen letterlijk de maskers vallen, maar
ook figuurlijk: in zijn stukken nam hij meer en meer de Venetiaanse burgerij op de korrel, lichtvoetig
en ironisch, maar misschien daardoor net des te scherper.
Goldoni’s Trilogie van het Zomerverblijf is zo’n stuk. In feite is het een samenvoeging van drie
stukken, die ons een beeld geven van de vakantierituelen van de burgerij in de achttiende eeuw:
alles dreef op schone schijn, waarachter financiële beslommeringen schuilgingen. De grote Italiaanse
regisseur Giorgio Strehler voegde in de jaren vijftig van vorige eeuw de drie stukken samen en
verbijsterde het publiek met de avondvullende productie in zijn Piccolo Teatro in Milaan. Achter de
lach zit de verschrikking, want dit stuk laat de existentiële eenzaamheid van de personages zien. Die
wordt des te pregnanter omdat het helemaal draait rond wat een toppunt van vrolijkheid zou
moeten zijn: de voorbereidingen van een groep mensen uit de betere klasse van Livorno om naar het
buitenverblijf in Montenero te vertrekken. We maken kennis met de jonge, ravissante Giacinta,
dochter van Filippo, een gepensioneerde rentenier. Giacinta krijgt aandacht van twee aanbidders. Ze
lijkt Leonardo te verkiezen, omdat die wellicht een trouwe echtgenoot zal zijn, al voelt ze niet veel
passie voor hem. En, bijkomend probleem, Leonardo is ziekelijk jaloers. Daar staat natuurlijk de
tweede aanbidder, Guglielmo, tegenover: hij is intrigerender, hij maakt haar duidelijker het hof en
prikkelt Giacinta’s verbeelding veel meer. Tegenover Giacinta, die graag haar willetje wil doordrijven,
staat Fulgenzio: hij is de behoudsgezinde figuur die het huwelijk beschouwt als het fundament voor
een goede relatie. Iedereen trekt naar Montenero, een vakantieplek die de vrijheid symboliseert.
In Montenero blijkt het niet helemaal te verlopen zoals verwacht. Zelfs het kaartspel waar iedereen
naar uitkijkt, biedt geen soelaas, want de spanningen barsten los. Giacinta volgt haar passie voor
Guglielmo, maar voelt zich daardoor ook door hem gevangen. Waar we in het eerste deel nog een