Het gesprek, de tienduizend dingen en de ... - Robbert Dijkgraaf

en werd een ‘vakman’ op een bepaald gebied: wilde
orchideeën, blauwgraslanden, russen, vliegen...
Sommigen van ons bleven gewoon ‘klunzen’, want
die moesten er ook zijn, en een paar kregen echt de
smaak te pakken en gingen biologie studeren.
Wat mijzelf betreft: ik ging sinologie studeren en dat
betekent – zoals Confucius had kunnen zeggen –
boeken lezen en niet in een moeras rondkruipen om
kikkers te observeren. Desalniettemin ontdekte ik al
gauw dat mijn jeugdige ervaring met natuurstudie
en het analyseren van veldwaarnemingen me goed
van pas kwamen bij het werken met historische en
archeologische gegevens. Vooral de kennis die ik
had vergaard tijdens mijn studie van ecosystemen
hielp me begrijpen hoe alles in de wereld met elkaar
samenhangt. Dit is namelijk ook een fundamenteel
aspect van de klassieke Chinese filosofie.
Zowel de taoïstische als ook de confucianistische
tradities erkennen deze onderlinge verbondenheid.
De Weg (Tao) is de natuur, gedefinieerd als: ‘wat
spontaan is zoals het is’ (ziran; zie Daodejing, hoofdstuk
25). De ‘tienduizend dingen’, dat wil zeggen:
alle fenomenen, zijn spontaan door de natuur
voortgebracht als een groot organisch geheel.
Binnen dit denksysteem is er geen ontologisch verschil
tussen mens en dier, noch tussen mens en
plant, steen, water, of wat dan ook. Alles is bezield,
omdat alle materie (en daaronder valt ook wat wij
de geest of de ziel noemen) bestaat uit dezelfde
kosmische energie (qi) en meestroomt in het eeuwige
transformatieproces van de Weg.
De vroege Chinese filosofen hielden zich niet alleen
bezig met kosmologische theorieën of ethische
principes, maar keken ook pragmatisch naar de
staat van de ‘tienduizend dingen’ in hun omgeving.
Reeds vele eeuwen voor het begin van onze jaartelling
vonden ze reden om de schade die aan het
milieu gedaan werd te betreuren en te protesteren
tegen wat zij zagen als het verlies van de ‘oorspronkelijke
natuur.’ De filosoof Mencius (Meng Zi;
372-289 v. Chr.) schrijft bijvoorbeeld:
Op de Buffelberg waren vroeger prachtige bossen.
Maar omdat de berg dicht bij een grote stad lag,
werd het woud aangevallen met bijlen en hakmessen.
Kan men zeggen dat de berg daardoor fraaier werd?
Nadat de berg een tijdje met rust was gelaten en door
regen en dauw was bevochtigd, raakte hij helemaal begroeid
met jonge scheuten en grassen. Maar toen de mensen dreven
er hun koeien en schapen op om hen daar te laten grazen.
Toen werd de berg zoals hij nu is: helemaal kaal.
Als mensen hem in deze staat zien denken ze dat er nooit
bomen op de berg groeiden. Maar ik vraag je: hoe zou dit ooit
de oorspronkelijke natuur van de berg geweest kunnen zijn! 2
2 Mengzi, hoofdstuk 6A, paragraaf 8
34
35