1994 - 4 - Orchideeën Vereniging Vlaanderen

• •
4/94 Orchid eeen
T weemaandelijks tijdschrift van de Nederlandse Orchideeen Vereniging
Oisa omithantha
Inhoud Vijf eeuwen orchideeen in beeld 2 Wandelen in Malawi 16
KNOP3
Kweken in de koele kas 18
Ecuador 4 Orchideeenreis naar Zuid-Afrika 18
Allerlei Cattleya's (5) 8 Sterke verhalen en verzinsels 19
Stuif es in (11 & 12) 9 De orchideeentuin in Kuala Lumpur 19
Vocht in de kaslucht 11
Verslag tentoonstelling "Water '94"
Adviescommissie/Agenda jaarvergadering 12 van Orchideeenvereniging "Mergelland" 20
De eerste orchidee: het watergeven 13 Een expeditie naar Papua New Guinea 21

Nederlandse Orchideeen Vereniging
Bestuur
E Meeuwissen, voorzitter
J.C. van Haltumweg 5, 1187 ZN Amstelveen
020-6434755
secretariaat: tijdelijk zie voorzitter
AJT Hovens, penningmeester
De Plaggenhouwer 1, 5971 LB Grubbenvorst
077- 661226 na 18 ullr
T van den Heuvel, tijdschrift-manager
Westerse Drift 53, 9 752 LC Haren 050-341420
tevens fax 050-341420
HM Jordens-Schlahmilch, pr-.commissie
Hoekenbllrglaan 21, 2275 TC Voorburg
070-3952471
Leden
PG van der Horst
Ribespad 23, 3852 GL Ermelo 0341 753482
T Mulder-Roelfsema,
Hertenlaan 8, 6705 CB Wageningen
08370- 13863
W Prins, ledenadministratie
Zwartendijk 39a, 2681 UI/1 Monster, 01749-48699
J Wetsteyn
Warmoestraat 33, 6678 BW Oosterhout Gld
08818-1498
Redactie
NA van der Cingel.
Hooiweg 185, 9765 EG Paterswolde,
05907-91902, fax 05907-9201 1
A Klaassen
Krayenhoffstraat 2, 1222 RW Hilversum
035-832033, fax 035-839064
Realisatie
Drukkerij Knijnenberg, produktie
Zuiderhoofdstraat 70, 1561 AP Krommenie
Kopij
Bijdragen voor 'Orchideeen', te zen den aan
Redactie Orchideeen, Hooiweg 185, 9765 EG
Paterswolde, resp. v66r 1 februmi , 1 april, 1 junl,
1 augustus, 1 oktober en 1 december, dus ruim
2 maanden voor verschijning.
Verschlj'ningsdatum
'Orchideeen ' ontvangt u rond het midden van de
even maanden
Bibliotheek
A. Klaassen
Krayenhofstraat 2, 1222 RW Hilversum,
035-832033, fax 035-839064
Advel1eniies
Voor advertenties wende men zich uitsluitend
schnftelijk tot de heer T van den Heuvel, W Drift 53,
9752 LC Haren. Advertenties inzenden voor
16 februari , 13 april, 8 junl, 22 augustus,
19 oktober en 25 december
Contriblltie
Voor het kalenderjaar f 45, -, jeugdleden tim 18
jaar f 22,50, huisgenootleden (ontvangen geen
tijdschrift) f 10, -. Betaling op postgiro nr. 191 .1 91
of bankrek. nl'. 11.77.12.949 tnv penningmeester
van de Nederlandse Orchideeen Vereniging te
Grubbenvorst of na ontvangst van de
acceptgirokaart
De Orchideevriend Belgie
Secretanaat
Maurice Casteleyn, Ossenstraat 70, 9000 Gent
Contributie
500 Bfr door storting of overschrijving op rekening
737 -51 10609 -1 3 van De Orchideevriend,
Bronstraat 21 te 9700 Mater
Belgische Orchideeen Vereniging
Zetel
Jo Jansen, Fortlaan 16, 2070 Zwijndrecht
Secretarlslpenn. A. Colart, Vuurkrui slaan 4,
26 10 Antwerpen
Lidgeld
Orchika (Orchideeenkiub An twerpen) 450 BFr,
inbegrepen tijdschrift Orchika (6 nummers).
Orchika + Orchjdeeen 1050 BFr.
Bijdragen te storten op rekening 068-2089058-93.
2
Spetie de Tes tic II et III ­
Wi/dorchid.
H STI CVLJ SrECJES Ii.
Pierandrea Mattioli
II
Vijf eeuwen orchideeen in beeld (3)
In 1544 maakte de Italiaan Pierandrea Mattioli (of Matthiolus),
gebor-en in Sienna in 1501 en overleden in Trente in 1577 een
kruidenboek. Mattio li was lijfarts van paus Leo X en geneesheer ean
het hof van keizer Ferdinand, die hem in de adelstand verhlef en
naar Praag haalde. Later werd hij ook nog lijfarts van keizer
Maximiliaan II, broer van Ferdinand. Hij schreef een com mentaar op
de boeken van Dioscorides, de maker van het allereerste kru e/1boek
onder de titel Cammentarii in Sex Libras Pedacii Oioscondis.
Hij gebruikte daarvoor afbeeldingen uit diverse boeken, o. a UI het
Herbarium van Brunfels en Llit Ilet boek Opera Batanica van de
Zwitser Konrad Gesner (1516-1 565). Dit boek had een encyclopedie
van het plantenrijk moeten worden, maar versoheen pas lang
na Gesner's dood tussen 1751 en 1771. Gesner was de ploOier
van de Alpenflora en maakte veel goede afbeeldingen .
Hij liet er zo'n 1500 na, waarvan diverse in het kruidboek van
Matthiolus werden opgenomen.
Mattioli's boek werd een echte bestseller en verscheen in hel DUlts,
Latijn , Italiaans, Nederlands, TSjechisch en Frans. Elke latere heruitgave
kreeg meer illustraties mee, de laatste had er maer dan
1000. Er werden van de eerste edities 30.000 exemplarer verkocht.
Elke uitgever zou daar vandaag de dag graag voor tekenen.
Latere edities hadden tekeningen van Georgio Liberale en WoIfg
Meyerpeck. De tekeningen waren gearceerde houtsneden in
zwartwit. De kopers van de boeken namen soms de kwast ter hand
om de afbeeldingen in te kleuren. Diverse afbeeldingen waren
gemaakt naar gedroogde herbariumplanten die in warm water
waren geweekt. Oat kwam uiteraard de kwaliteit niet ten goede.
Er zijn zelfs tekeningen uit het geheugen gemaakt, nadat de planten
verloren waren gegaan.
Van wiens hand de hier afgebeelde orchideeen zijn laat zich moeilijk
achterhalen. Oat de kwaliteit het niet haalt bij de eerder afgebeelde
orchideeen in deze serie zal niemand ontgaan. Het is zelfs niet
goed mogelijk om te bepalen om welke soorten het gaat .
De omhooggerichte spoor van de linkse orchidee doet denken aan
Orchis moria . De rechtse afbeelding doet meer denken aan een
Ophryssoort.
Het bijschrift Testic Lili species II (en III) verwijst naar het Latijnse
w oord voor teelbal o f testikel en heeft dezelfde betekenis als het
Griekse woord orchis.
Brannen:
Lys de Bray. The Art of Botanical //Iustration (1989)
H. G 0. de Wit: Ontwikke/ingsgeschiedenis van de bia/ogie. Pudoc
(1982).
(vdC)

Oncidium obryzatum
omgeving weer te scheppen, terug Ie
brengen. De naetltmerrie van CITES heeft
het importeren van planten haast onmogelijk
gemaakt. Materiaal dient dus in de
vorm van zaacl of weefsel in tlet veld verzameld
Ie worden.
We constateercten dat vele orchideeen heel
oppervlakkig groeiden in gr-aslanden, min of
meer op en tussen de wortels van het gras
en de ertussen liggende humus uit het
omringende bos. Deze planten groeien
luchtig over de oppervlakte van de grond,
maar niet eeht erin. Meestal vindt je een
dllnne laag mos of korstmos op de grond
artllssen de wortels van de orehideeen
,scherming, voedsel en houvast vinden.
Soms was zo'n plek blootgesteld aan zon,
wind en kOllde. Deze hoge grassen
One. nUbigenum
Citrus bomen a!s gastheer voor vee! epipl1yten:
CompareIlia 's, Oncidiums, Odonloglossums,
Rodriquezia's en vele Bramella 's
scheppen een microklimaat waardoor de
orchicleeen kllnnen overleven.
Van Sobralia's en Epldendrllms is een dergelijke
standplaats wei bekend, maar ook
vele Oncidiums en Odontoglossums bleken
zieh daar thuis te voelen. Prachtige exemplaren
van Lycaste long/petala evenals verschillende
Stanhopea's zagen we op zulke
plekken, steeds omgeven door hun zaailingen,
In de bomen rondom kwamen
dezelfde soorten voor. Zo lang dus de kon ­
dities maar hetzelfcle zijn lijkt het sllbstraat
van mincler belang, Vochligheid, die uitermate
belangrijke faktor, worclt door het gras
op peil gehouden, 1erwijl het gras tevens
beschlltting biedt 1egen cle zon, In het oerwOlld
groeien orehideeen ook wei op de
grond, meestal op gevallen blad en ander
•
Phragmipedium bessiae
alva I , dat soms zo'n 30 cm diep is,
Het was opmerkelijk hoe akelig somber vele
van cleze orehideeenrijke plekken waren,
Het was meestal noodzakelijk om flitslicht te
gebruiken bij het maken van een foto, zelfs
midden overdag. Hier, laag bij cle groncl
vonden we voornamelijk Masdevallia,
Dracula en Pleurathallis , Epiclendrums en
Oncidiums vroegen aanmerkelijk meer licht.
Pleurothallis daarenlegen lijkt ziell aan zeer
uiteenlopende omstancligheden aan te kunnen
passen. Duidelijk was clat planten van
Oncidium macranthum en Masdevallia
instar het het beste deden in volle zon en
wind. Ze bleven hier kompakter, de bloemen
haclden vollere kleuren, De bladeren
waren geel-groen op zlilke plekken, in tegenstelling
tot het diep groen van cle
5

Allerlei Cattleya's (5)
uit "The Catt/eyas and their relatives", Carl L. Withner
vertaling Bert van Zuylen
Cattleya bie%r uit Brazilie
De stammen van deze soort worden 49-76 cm hoog, ze zijn
gegroefd op de gewoonlijke manier en bedekt met een dun vlies.
Er zijn twee bladeren van 15 em lengte. De 3-10 geurende bloemen
zijn 7,6-10 cm in diameter en zijn variabel van kleur. De vlezige
sepalen en petalen lopen van bleekgroen of bleek olijfkleurig naar
een koperaehtige bruine kleur, telwijl de bloemen gespikkeld kunnen
zijn. De lip is karmozijnrood-paarsachtig tot bleek roze, soms
afgezet aan de rand met wit, en heeft als enige Cattleya geen zijlobben
die de zu ll bedekken. Oat laatste is een dominante
karaktertrek van deze soort, en wordt heel sterk doorgegeven aan
de nakomelingen, er voor zorgend dat bij hybnden dat aandeel van
de ouders redelijk gemakkelijk te ontdekken is. De blootliggende zuil
is roze.
Mr. Descourtilz vernoemde deze soort naar Iris, de godin van de
regenboog. Hij moet werkelijk onder de indruk zijn geweest van de
bloemen! (In 1821 cleelde Mr. Deseourtilz deze soort in bij het
geslacht Epidendrum, met als soortnaam iridee. Het is dus geen
foutje van mr. Withner m.b.t. C. iricolor, vert.). De planten bloeien in
september, houden van warmte, water in de groeiperiode en daarna
een flinke rust.
U mag de planten aileen verpotten op het moment dat de nieuwe
wortels zichtbaar worden onderaan de starn. Zoals bij andere,
tweebladige Cattleya's kunnen de stammen heel dun zijn, zonder
voldoende reservevoedsel, zodat het erg belangrijk is deze regel op
te volgen. Als er op andere momenten verpot wordt, kunnen de
planten zover terugvallen dat ze nog een seizoen of soms nog
langer in rust blijven, terwijl het ook kan gebeuren dat ze zover uitdrogen
dat het moellijk of onmogelijk wordt de planten over te houden.
Het is eigenlijk onbelangrijk wat de plant aan het doen is,
knoppen maken of groeien, het proces van wortels vormen is het
belangrijkste en zal ten aile tijden ger-especteerd moeten worden.
Deze soort werd geintroduceerd door de heren Loddiges uit
Hackney, Engeland in 1838, die haar ontvingen uit het gebied rond
Bananal in de provincie Minais Gerais in Brazilie. Ze wel'd aangetroffen
in grote groepen die boven in hoge bomen langs de rivier
groeiden. Ook werden planten gevonden in de bergen van Rio de
Janeiro op een hoogte van 60 m., waar ze zowel op rotsen als op
bomen groeiden. Zowel Fowlie als Braem beschr-even twee
populaties van deze plant terwijl Fowlie later nog een derde ontdekte.
Planten die aan de kust groeien zijn, in vergelijking met de origineel
beschreven planten, diploid. Ook zijn er nog tetraplolde, binnenandse
ondersoorten die technisch beschreven moeten worden als
8
Catt/eya blc%r
C. bicolor ssp. minaisgeresensis (Fowlie). De laatstgenoemde
planten zijn groter op aile afmetingen dan de diploide soolien van
de kust, en de populaties omvatten ook de varieteiten die omschreven
vverden als C. grossii of C. bicolor var. grossii.
De vormen worden gekarakteriseercl door een breder uitlopencle
niervorrnige midden lob vall de lip en meestal een witte strook aan
de voorste rand.
De clerde populatie is de subspecies brasiliensIs die werclen beschreven
en afgebeeld door mr. Fowlie. Ze heeft donkerbruine
bloemen met een grotere, bredere lip dan de andere soorten en
meestal zonder wit erin, al is de lichte strook op de lip ook
daadwerkelijk liehter dan de rest van de lip. De sepalen en petalen
zijn ietwat gegolfd zoals bij C. elongata. De plallten kunnell een
hoogte bel'8lken van 122 em. Deze subspecies groeit op knoestige
bomen met een ruwe schors in de vochtige moerassen vlakbij
Brasilia, de hoofdstad van Brazilie, op een hoogte van 1110 m.
De ras kan best wei velwikkelcl zijn met C. tenuis, een recentelijk
beschreven soort, die weer dicht bij C.bicolor en C. elongata staat.
De populatie van de subspecies brasiliensis mag niet worden
verwarcl met die van C. brasiliensis wat een natuurlijke hybride is
van waarschijnlijk C.bicolor ell C.harrisontana. Deze hybride plalltell'
worden in Rio Doce gevollden volgens Fowlie, en zijll in cle cu ltuur
per abuis C. amethystoglossa "Pinkie" gelloemd.
Er zijn verschillende opvallende kleurvormen beschreven ill het
bicolor-complex. De zogellaamde alba is appelgroen met een witte
lip. Door eell kweker Zijll de planten de laatste dl'ie generaties met
zichzelf bestoven en ze blijvell groene bloemen dragen.
Vooral gespikkelde klonen of blauwe vormen (coerulea), planten
met eell donkerder gekleurde lip, en grotere of minder witte strokell
(die er dus eell tricolor van maken I) op de lip zijll beschreven als
varieteiten Ze voegell zich mooi ill het spectrum vall variaties die ill
deze soort te villdell zijn.

Vocht in de kaslucht
door H. G. Kronenberg
Na een serie van 7 artikelen over de lu chtvochtlgheid in de kas en
de reacties van planten op deze luchtvochtigheid leek het onderwerp
uitputtend genoeg behandeld te zijn. Maar dat blijkt niet het
geval. De artikelen hebben mensen aan het denken gezet en men
bezint zich op maatregelen. Daarom in dit artikel nogmaals een
uiteenzetting over de gewenste luchtvochtigheid, het verlies van
vocht uit een kas, het bewust verlagen van de luchtvochtigheid en
het aanvullen van de luchtvochtigheid. In een tweede artikel zal
nader ingegaan worden op de kaskoeling.
Gewenste luchtvochtigheden in de kas
Uitgangspunt bij elke gedachtegang over luchtvochtigheid in een
kas moet zijn dat mchideeen - althans de door ons gekweekte ­
een vrij hoge luchtvochtigheid (bijvoorbeeld van de kaslucht)
verlangen. Waarbij meteen aangetekend wordt dat de behoefte aan
hoge luchtvochtigheden zeer verschillend neer liggen voor de
verschillende soorten. Bovendien is de behoefte verschillend voor
een zelfde pla nt, gekweekt in een pot of tegen een plankje.
Ook het feit of de planten in staat zijn de lOgenaamde nachtassi ­
milatie toe te passen is van belang.
Een luchtvochtigheid kan te hoog of te laag zijn vom goede
ntengroei. Hoe hoog de luchtvochtigheid in de kas mag zijn,
nangt af van het dagelijkse temperatuursritme dat optreedt (aangehouden
wmdt) en de luchtverplaatsing (Iuchtbeweging in de kas).
Nachlluchtvochtigheden van 95-100% kunnen gewenst zijn, omdat
bekend is dat orchideeen bij zulke luchtvochtigheden vocht uit de
atmosfeer kunnen opnemen. Maar dergelijke luchtvochtigheden
verhogen in sterke mate de kans op schimmel aantastingen .
En hierbiJ moet dan niet gedacht worden aan de luchtvochtigheid
zoals afgelezen op een (al dan niet betrouwbare) luchtvochtig ­
heidsmeter, maar aan de luchtvochtiglleid bij de huidmondjes aan
de onderkant van de bladeren. Ais deze huidmondjes open staan,
lozen ze waterdamp die tesamen met de waterdamp in de kaslucrlt
tot een plaatselijk veel hogere luchtvochtigheid kan leiden, tenzij
een luchtstroom langs de planten zorg draagt voor de verplaatsing,
(= afvoer), van uit het huidmondje komende wat8l'damp.
Een goede luchtbeweging in de kas vomkomt plaatselijke (te) hoge
luchtvochtig heden en maakt teelt bij hoge kasluchtvochtigheid
daard oor mogelijk. Een duidelijke relatie dus tussen hoge luchtvochtigheid
en luchtbeweging in de kas.
Ook het dag-nacht temperatuursverloop heeft een belangrijke
invloed. Wordt overdag een hoge luchtvochtigheid aangehouden en
daalt de temperatuur 's nachts, dan zal 's nachts de luchtvochtigid
hoger, wellicht te hoog worden.
. ,oge luchtvochtigheden overdag, die op zichzelf gewenst zijn,
kunnen slechts dan aangehouden worden als:
1 . De nachttemperatuur niet zo veel lager ligt dan de dagtemperatuur;
2. De luchtvochtigheid op het moment dat de temperatuur gaat
dalen op hetzelfde niveau gehol1den kan worden (= afvoer van
vocht).
Hoe hoog de luchtvochtigheid in een kas kan zijn, hangt af van de
vochtafvoer en vochtaanvoer.
Ongewilde vochtafvoer vindt plaats door vochtlek naar buiten en
dam condensatie tegen de kasruiten. Geen enkele kas is (volledig)
dampdicht. Hoeveel vochtlek op deze manier plaatsvindt is
afhankelijk van de dichtheid van de kas, het verschil in temperatuur
en luchtvochtigheid in de kas en buiten en de luchtverplaatsing
binnen en buiten (wind).
Een goed dichte kas heeft altijd wei een eenmaal per uur verversing
van de hele kaslucht. Bijna windstil weer met Z -W wind leidt tot
mindel' vochtlek dan weer met een krachtige, droge oostenwind.
Vochtafvoer kan ook plaatsvinden tegen de kasruiten als deze (veel)
oeler zijn dan de kastemperatuur. Er treedt dan condensatie legen
. Des te meer condensatie, des te meer vochtonttrekking aan de
Kaslucht. Dubbel glas, waarbij de binnenruit een wat hogere temperatuur
heeft dan de buitenruit maakt een hogere luchtvochtigheid in
de kas mogelijk.
Atvoer van vochtige kaslucht als teeltmaatregel
Naast de hierboven genoemde vochtverliezen waar een plantenteler
niets aan kan veranderoen, kan hij bewust streven naar afvoer van
vochtige kaslucht (door luchten).
Lu€ hten met luchtramen boven in de kas zorgt voor vervanging met
koele (en daarom weinig vochtbevattende) buitenlucht van de
warme en (wellicht) vochtige kaslucht. Luchten heeft daarom altijd
twee kanten:
verlaging van de kastemperatuur;
- verJaging van de luchtvochtigheid .
Het eerste aspect is vooral overdag van belang, het tweecle vomal
's nachts. Wordt er overdag naar gestreefd een hoge luchtvochtigheid
te handhaven , dan zal 's nachts vocht afgevoerd
moeten worden. Ll1chten met luchtramen is dan vaak weinig effectief,
omdat dit systeem aileen goed werkt bij voldoende wind.
Bij weinig , vooral zuid-westen wind, zal er weinig afvoer plaatsvinden
.
Luchten via een schoorsteensysteem wordt weinig toegepast:
buitenlucht onder het tablet inlaten en liefst via (g lazen) schoorsteentjes
weer uitlaten werkt veel beter dan aileen luchtl'8men
bovenin de kas (warme lucht stijgt altijd op!).
Kunstmatige ventilatie via uitzuigventilatoren werkt nog beter, maar
vraagt extra investeringen en stroom. Regeling van draaitiJden via
een hygrostaat of thermostaat beperkt dit aantal draaiuren bij hand ­
having van het gewenste effect.
Wil men wei vochtafvoer zonder (te veel) verJaging van de kastemperatuur,
dan wordt wei 'droog gestookt ': stoken met open
luchtramen of draaiende uitzuigventllatoren.
Aanvulling van vocht in de kaslucht als teeltmaatregel
Is het 20 mogeJijk overtollig vocht kwijt te I'aken, dan moet er zeker
aandacht besteed worden aan de mogelijkheden van aanvoer van
vocht. Een kas waarin een hoge luchtvochtigheid gehandhaafd
wordt, verliest altijd vocht dat aangevuld moet worden, wil men de
luchtvochtigheid op het uitgangsniveau Ilandhaven of, als dit uitgangsniveau
te laag was, de luchtvochtigheid opvoeren.
Er staan een aantal system en ter beschikking om de luchtvochtigheid
op te voeren, waarbij wei op een paar belangrijke kanten van
dit opvoerell gewezen moet worden.
Verloopt Ilet vochtverlies vrij langzaam, dan voldoen aanvullingssystemen
die wij langzaam w erken goed, maar verloopt het
vochtverlies in de kas snel: luchten bij zonnig, warm weer en droge
oosten winden, dan moet het aanvoersysteem snel vocht kunnen
leveren.
De verdamping uit watergeefbakken, van natte vloeren, enz.
verloopt vrij traag, omdat het verdampend oppervlak relatlef klein is.
Verdamping wordt namelijk bepaald door het natte oppervlak, het
vochttekort in de lucht (dampspanningstekort) en de luchverplaatsing.
In een kas kan gebroesd worden. Naast het broezen van de vloer
ook de planten te broezen vergroot het verdampend oppervlak
sterk en daarmee de verdamping. Oat bij het broezen van planten
opgepast moet worden dat bladoksels niet nog 's avonds nat zijn
spreekt vanzelf. De ervaren teler zal op sterk drogende dagen veel
royaler planten en hun omgeving nat maken dan op minder
dmgende dagen. In het laatste geval broest hiJ aileen de paden of
de paden en de tabletten tussen de planten. Veelvuldig broezen
kan de luchtvochtigheid behoorlijk omhoog brengen .
De frequentie van broezen moet dan wei zo hoog liggen dat
gedurende de periode dat de kasvloer opdroogt, deze steeds weer
nat gemaakt moet worclen. Planten word en aileen's morgens nat
gemaakt. De laatste keer natmaken 's middags valt samen met de
verwachting dat de kastemperatuur zal gaan dalen en de vloer nog
net zal opdrogen. Veelal wordt gesteld dat een kas een vloer en
muren van poreuze baksteen moet hebben en dat die vooral goed
nat gemaakt moeten worden. dit lOU leiden tot een betere luchtvochtigheid
. Hoeveel vocht er verdampt wordt uit bijv. poreuze
baksteen vl/ordt echter niet aileen bepaald door oppervlak,
dampspanningstekort en luchtbeweging, maar ook door de
krachten die het vocht in de baksteen vasthouden (ad haesiekrachten).
Ais deze groot zijn, zoals in nauwe kanalen, dan zal de
verdamping tegenvallen . En wat wellicht erger is, de vochtlevet'ing
zal niet beperk t blijven tot de gewenste dagperiode, maar ook
11

Kweken in de koele kas- deeI 3: luchtvochtigheid Orchideeenreis naar Zuid-Afrika
H G. Kronenberg
Het belang van het hebben van een hoge luchtvochtigheid in de
koele kas is al snel ontdekt toen men koel te kweken planten ook
werkelijk koel ging kweken (en niet tropisch warm, zoals aanvankelijk
gedaan werd) . Toch ontbrak het tot voor kort aan de juiste
inzichten over hoe belangrijk een bepaalde luchtvochtigheid als
maat gebruikt. Een relatieve luchtvochtigheid van 70% wil zeggen,
dat de lucht 70% van de hoeveelheid vocht bevat die deze lucht bij
die temperatuur bevatten kan. De planten reageren met hun verdamping
niet op het feit hoeveel vocht de lucht bevat, maar op het
feit hoeveel vocht de lucht nog kan opnemen (met een ingewikkeld
woord: op het dampspanningstekort of het dampspanningsdeficit).
En aangezien lucht bij hog ere temperaturen steeds meer vocht kan
bevatten zal bij stijging van de temperatuur, gesteld dat de relatieve
luchtvochtigheid 70% blijft, het "verdampingsgat" steeds grotel'
worden. Planten zullen bij 70% luchtvochtigheid en 15°C minder
vocht willen verdampen dan bij 70% luchtvochtigheid en 20°C.
Wil men planten niet te vee I laten verdampen, omdat ze anders
moeilijkheden ondervinden met hun vochtaanvoer dan zuilen bij
hoge kastemperaturen hogere luchtvochtigheden (dan 70%) nagestreefd
moeten worden (liefst 90%), hoe moeilijk dlt ook mag
wezen. Doet men elit niet dan zullen de planten moeil ijkheden met
hun groei ondervinden (in een "stress" toestand komen zoals de
Amerikanen dit zeggen).
Bij stijgende kastemperaturen moet daarom altijd zorg aan de
luchtvochtigheid besteed worden. Broezen en nevelen van de kas
zijn de daartoe geeigende middelen. En omdat overdag de kastemperatu
l'en hoger liggen clan's nachts zal broezen in de ochtend
zeer zj nvol zijn (en ook algemeen toegepast worden).
Minder algemeen toegepast is het 's middags nogmaals broezen
en soms is zelfs broezen voor het vallen van de avond belangrijk.
Of een kasvloer (door verdamping) opgedroogd is, geeft aan of er
opnieuw behoefte aan broezen is. Planten kunnen 's morgens meegebroesd
worden, maar planten later op de dag meebroezen kan
leiden tot natte planten, die nat de nacht Ingaan, met aile kansen
op rot en het optreden van schimmels.
Van andere planten is bekend (bv. tomaten) dat een luclltvochtigheid
te hoog kan zijn. De planten verdampen dan te moeilijk en
worclen te warm. Van orchideeen is een dergelijke reactie onbekend.
Toch kan bij orchideeen ook de luchtvochtigheid te hoog
worden, wat dan vooral leidt tot een verhoogde kans op schimmelaantasting.
Dan wordt vooralluchtbeweging van vee I belang om
lokale, erg hoge luchtvoclltigheden te voorkomen. Luchtbeweging
vermindert clit soort verschillen.
In het najaar (september, oktober, november) als de koele kas
nauwelijks of niet gestookt wordt kan de luchtvochtigheid in de kas
erg hoog oplopen. Een voorbehoedende bespuiting met een breed
werkend fungicide (schimmeldodend middel) kan dan op zijn plaats
zijn en het eventuele optreden van bladvlekken op de bladeren
voorkomen. Zodra er gestookt wordt loopt de luchtvochtigheid in
de kas weer terug en dient, zeker 's morgens, weer gebroesd te
worden.
Nog een opmerking. Aigemeen geldt het inzicht, dat bepaalde
planten ongunstig reageren op hog ere temperaturen. Maar, zo kan
men op het ogenblik horen fiuisteren, het zou wei eens zo kunnen
zijn, dat de planten geen last hebben van deze hoge temperaturen
op zichzelf, maar van de dan optredende verdampingsnoodzaak:
cle planten staan in leite te verdrogen. Het lijkt dat de planten veel
minder ongunstig reageren op hoge temperaturen als het ons
werkelijk lukt ele luchtvochtigheid tot erg hoge waarden op te
voeren.
En dit leidt dan tot een laatste waarschuwing. Probeer nooit door
een uitgebreide watergift aan de planten tekortkomingen in de
temperatuursbeheersing 01 in de iuchtvochtigheid goed te maken.
Te vee I verdamping leidt dus tot watertekorten, ongeacht de hoeveelheid
water die aan de planten gegeven word!.
Veel watergeven leidt eerder tot zuurstofg ebrek aan de wortels dan
tot goede groei.
18
Wanneet' er voldoende belangstelling voor is wil ik in de periode
december 1994-januari 1995 een tweeweekse reis organiseren
naar tKaapstad en naar het Royal National Park Natal.
Het is de periode waarin de Disa's bloeien en er in Zuid-Afrika veel
prachtige orchideeen in het wild zijn te bewoneleren.
Bovendien is er van 29 dec. - 1 jan . een Disashow in Kaapstad die
zal worden bezocht.
Het is de onder meer de bedoeling om op wandelingen in enkele
prachtige natuurgebieden orchideeen te zoeken. Verzamelen is
uiteraard niet toegestaan. Het transport gebeurt met een minibusje.
We verblijven in bungalows. De prijs voor deze reis zal ongeveer
f 4000,- bedragen. Het is in die periode hoogselzoen
Opgaven zo spoedig mogelijk bij NA van der Cingel.
Tel. 05907-91902. Hooiweg 185. 9765 EG Paterswolde.
Ook voor nadere informatie dit adres.
Orchi-deetje
Aangeboden:
planten van Ludisia discolor var. dawnsoniana
(zie Orchicleeen 1/94).
Tevens vele vleesetende planten en
enkele winterharde aardorchideeen .
Zend voor meer informatie,
een aan uzelf geadresseerde en
gefrankeerde envelop naar:
Wilko Hofstecle, Doormanstraat 6,
6852 AK Huissen.
Orch-ideetje
Uit Frans-Guyana kreeg ik een aanbod voor
3 ex. van het boek "Orchicleeen van Suriname".
Twee exemplaren zijn niellw en kosten
inclusiel verzendkosten f 75,- .
Een inkijkexemplaar is beschikbaar voor f 50, ­
Liefhebbers kunnen zich bij mij melden .
Ik zorg dan dat de eigenaar ze naar u toestllurt.
NA v.d .Cingel.
Adres en tel. zie colofon.
Orch-i-deetje
Wegens verbouwing te koop aangeboden:
Alum. kas 5 x 2 m., twee afdelingen.
Gedeelte dak stegdoppel 16 mm. 6 jaar oud.
Nieuwprijs f 3300,- , nu voor de helft.
Voor mee r' informatie:
J.Beeren. Galliershol 13. Weert.
Tel. 04950-37848

Sterke verhalen en verzinsels - 2
door Bert van Zuylen
Den de regellboog uit het eerste verhaal uiteenspatte, kregen
sommige bloemen natuurlijk meer kleur te pakken dan andere.
Oat is logisch, want zo kun je een goed verhaal langer maken of
zoals hier gebeurt el' een vervolg aan geven. Sommige mensen
zeiden dat de iris werd geboren uit die explosie van kleuren, maar
dat is natuurlijk niet waar ... Sommigen vertel/en dat de waterlelie 's
in India zoveel kleu r te pakken kregen, dat ze zich al/een nag maar
's nachts openen. Zinnia's en rozen vormden zich uit het rood en
oranje, terwijl de donkerblauwe deeltjes hoog in de bergen zorgden
voar de gentiallen en de scil/a's.
Sommige bloemen werden niet geraakt door de kleuren, maar
kregen wei de zucht van de val/ende regenboog over zich heen, en
kregen zo een schitterend uiterlijk of een heerlijke geur. Maar al/e
bloemen werden op de een of andere manier toch beroerd door de
Hemelse Regenboog, en daarom zijn er geen zwarte bloemen.
De bloemen die wij zwart noemen blijken in werkelijkheid heel
donker paars, blauw, bruin of groen als er goecJ gekeken word t.
Misschien is het volgende verh aal zijn leven wei begonnen voordat
de regenboog brak: Toen de aarde nag jong was bedreigden
agressieve planten het bestaansrecht van de zwakkere soorten,
waaronder de orchideeen. Maar een paar soorten probeerden een
bestaan op te bouwen als terrestrische soorten. De delikate arcllieen
werden zwakker en zwakker terwijl ze steeds meer over­
O1,oeid dreigden te raken. Tot op een gegeven moment al/een nag
maar het zaad overbleef van de laatste orchideeebioem.
De vriendelijke goden van de w ind vonden het jammer dat zulke
mooie bloemen zouden verdwijnen en droegen het zaad met zich
mee en lieten het achter op takken en stammen van de grote
oerwoudreuzen . De Jungle-planten kregen medelijden met de kl eine
verschoppelingen. Ze gaven ze licht, lucht, water en een plaats om
hoog boven de groncJ verder te groeien. De baby-orchideeen die
bang waren voor het leven boven in een reusachtige boom,
klemden zich met hun wortels vast aan de bast. Zo werden de
orchideeen epifieten.
Toen Columbus in de West gouden oarringen ontdekte, gaf hij het
land de naam "RiJke kust". Wij kennen dat land tegenwoordig onder
de naam Costa Rica. Er leefde toen een jongen die Jose heette, in
een slaperig stadje dat volgens sommigen Limon moet zijn.
Jose was geen sterke jongen die ging vissen of jagen, hij hield meer
van zijn tuin bij het kerkhof. Het enige wat de schoonheid van zijn
bloemen kon evenaren was het grote, prachtig bewerkte gouden
De orchideeentuin in Kuala Lumpur
G Kronenberg
::>ommige vakantiereizen naar het ver-re oosten lei den tot een korte
onderbreking van de reis in Kuala Lumpur. Dit is een in de laatste
35 jaar uit de grond gestampte m iljoenenstad, die centraal gelegen
een park heeft, dat onder andere een orchideeentuin bevat.
Deze tuin, waar volgens de brochure SOO inlandse orchideeen gekweekt
worden, verheugt zich in een enorme populariteit bij de
bewoners van Kuala Lumpur. De in 19S9 opgezette tuin kent een
grandioze entree geflankeerd met Dendrobium phalaenopsis
hybride planten. Er stonden ook enkele Vanda's en Oncidium 's
toen ik in november 1993 de tuin bezocht.
Links en rechts van de ingang loopt een halfronde schaduwllal die
vol hangt met orchideeen in patten en op stamstukken, waarvan ik
omdat ze niet bloeiden, al/een soorten van de geslachten
Coelogyne, Bulbophyllum, Phalaenopsis en Dendrobium kon
herkennen. In de volle zon standen, nu wei te bloeien, veel
Dendrobium-hybriden en Vanda-hybriden tot wei 4 m hoog.
Dit al/es in de meest fantastische kleuren. roze, wit, paars, oranje,
geel, enz. en met fantastisch grote bloemen.
En dan was er een commerciele afdeling met prachtig bloeiende
planten . Dendrobiumplanten 3 voor f 7,50. (U leest dit goed.)
Vanda's voor f 6,- en wat misschien voor bezoekers uit Nederd
interessanter is: f/essen met zaaili ngen .
. _ssen met zaailingen vallen niet langer onder de CITES en u mag
ze dus (zonder enig risico) in Nederland invoeren. Vee I fl essen met
natuurlijk in Nederland moeilijker te kweken soorten (Vanda,
kruis in zijn kerkje. Op een dag hoarden de Spaanse veroveraars
van het kruis, dat tot dan toe geheim was gehouden door de inwoners
van het dorpje. Toen de zeilen van de Spaanse schepen in
zicht kwamen, meldde Jose zich ook bij de mannen die het dorp
zoutien verdedigen. Maar hij werd door iedereen uitgelachen:
"Ga maar terug naar je tuin je bloemen, aileen de moedigste mannen
hebben we hier nodig".
Huilend liep Jose terug naar zijn kerk, maar toen hij daar aan kwam
bedacht hij dat hij nu eigenlijk als enige het kruls echt kon verdedigen.
En lo kwam het dat Jose bij het kruis was toen de Spanjaarden de
dorpelingen versloegen en optrokken naar het kerkje. Jose pakte
het kruis, rende doar een kleine achterdeur en verelween zo snel als
hij kon, het grote kruis met zich meedragend.
Ondanks het feit dat Jose Ileel klein was en hard I'enele, raakte hij
toch gewond. De he Ie nacht kon hij uit de handen van de bezetters
blijven, en even leek het erop dat hij lOU ontkomen. Maar de vol ­
gende dag, verraadden druppels bloed op de struiken waar Jose
zich had verborgen. Hoe hij ook dwaalsporen opzette, de achtervolgers
kwamen steeds dichterbij. Maar de Godin van de Bloemen
zag Jose toen hij doar zijn bloedverlies verder struikelde door de
jungle. En steeds dichter en dichter kwamen de achtervolgers.
De Godin van de Bloemen )Jeranderde echter de bloeddruppels in
schitterende rode orchideeen, iedere druppel die hij veri oar werd
meteen een prachtige rode bloem. Om de Spanjaarden te misleiden
liet de Godin ook bloemen in een andere richting opkomen,
en in nag een andere richting, en nag een .
Jose wist echter niets van de Godin en uitgeput rende hij een
hel/ing op van een vulkaan, volkomen uitgeput stierf hij, net onder
de top, het kru is nag in zijn handen. Op hetzelfde moment veranderen
aile rode orchideeen van vorm, en namen de vorm van het
kruis aan. En am de herinnering aan Jose levend te houden groeien
er nu nag steeds in Costa Rica orchideeen langs de kant van de
weg, met een schitterend kruis in hun bloem . Die bloem , die in
zoveel collecties voorkomt, kennen w ij onder de naam Epidendrum
radicans (of Epidendrum ibaguense). Bekijk ze maar eens goed en
denk dan eens aan dit verhaal. Misschien is het dan niet meer, wat
sommigen zo oneerbiedig zeggen, een bos onkruid.
Ui( de Kringen: Kring Eindhoven 1990, januari 1994
Dendrobium) , maar oak met soorten die minder licht nodig hebben
zoals Oncidium en Phalaenopsis . De prijzen van de fl essen waren
aardig op Europees niveau Ue behoeft Malayers niet veel bij te
brengen). Grote f/essen RM 30, kleine RM 20 (1 RM = f 0,70).
In toeristische gidsen wordt wei eens een kwalificatie van een te
bezoeken object gegeven in sterren. Deze archideeentuin kreeg
van mij 2 sterren: stellig de moeite waard om te bezoeken als je er
bent (geldt uiteraard aileen voor orchideeenliefhebbers), maar niet
interessant genoeg om er apart een tocht naar Kuala Lumpur voor
te ondernemen (3 sterren).
De orchideeentuin in Kuala Lumpur
19

Verslag tentoonstelling "Water '94' van Orchideeenvereniging "Mergelland"
•
Tijdens de afgelopen paasdagen organiseerde
orchideeenvereniging "Mergelland"
voor de derde maal haar tweejaarlijkse
tentoonstelling in de kassen van Europatuin
TAN te Nuth.
Ook dit jaar heef! de tentoonstellingscommissie
opnieuw een uitzonderlijke prestatie
geleverd. Bedenkt u wei, dat de
voorbereidingen bijna een jaar in beslag
nemen. Daarbij wordt veel gevraagd van
Inventiviteit, volhardendheid en incasseringsvermogen
van deze leden.
Thema dit jaar was " Water ", Orchideeen
hebben net als aile andere levende wezens
een nauwe relatle met "vater. Vooral in het
tropische regenwoud komt dit verband
sterk naar boven.
De tentoonstelling werd gekenmerkt door
een sterke bezetting van natuursoorten, die
samen met de hybriden een kleurrijk
schouwspel opleverden. Onze vereniging
kent een aantalleden, die zich gespecialiseerd
hebben in de teelt van miniatuurorchideeen,
Dracula's en Masdevallia's,
Deze kleinoden konden bewonderd worden
in de grote vitrlne van de vereniging. werven voor de N.O.v. Sterke kringen en Uiteindelijk bezochten 2700 betalende
De opening werd verricht door dhr. een sterke landelijke vereniging kunnen bezoekers de tentoonstelling. Opnieuw een
P. van der Horst, op persoonlijke titel aan­ wellicht iets bereiken op het gebied van de goed resultaat.
wezig , maar u allen bekend van het hoofd­ instandhouding van soorten.
bestuur van de N.O.v. Dhr. van der Horst opende de tentoon­ Etienne Hartman
Belangrijke passages uit het betoog van stelling door een gezaaid plantje aan de voorzitter "Mergelland"
dhr, van der Horst waren onder andere: voorzitter te overhandigen als symbool van
-Vermijd aankoop van wilde planten, die uit een goede toekomst voor de orchidee en
een nog ongerept stuk natuur komen, de N.O.v. KCO= Keuringscommissie Orchideeen
Besef echter, dat hierdoor aileen, redding Nieuw dit jaar was de keuring van de beste NOV= Ned. Orch. Ver.
van het oerbos niet te bewerkstelligen is planten (ongeveer 45 van de 450 planten).
(zie ook de artikelen van Mevr, Mulder De keuringscommissle trok donderdag
aug '93 en Dhr. Kronenberg jan '94 "Orchi­ voorafgaarlde aan de oHiciele opening bedeeen")
oordelend door de tentoonstelling.
-De orchidee kan wei gered worden, door Het uiteindelijke resultaat mocht er ziJn:
te zaaien en/of zaailingen op te kweken. vijf maal goud, 10 maal zilver en 23 maal
Door zaailingen te kopen ontstaat vanzelf brons.
een markt, waar an we tevens kunnen
bijdragen door planten te bestuiven en het
zaad ter beschikking te stellen.
-De N,O.V, kan aileen een vuist maken als
zij als vereniging sterk is en voldoende
financiele armslag heef!, ledere tentoonstelling
heef! als doel het laten meegenieten
van het publiek, het op peil houden van de
kringkas, maar ook de noodzaak leden te
20
Oendrobium findleyanum,
9.0 KCOINOV
kweker: N. Hutschemakers,
fotograaf.' A. Klaassen
Angeluocaste "Apollo",
9,2 KCOINOV
kweker: E. Hartman,
fotograaf.' A. Klaassen

Een expeditie naar
Papua New Guinea
eel 4 (slot): het middelgebergte
door Andre Schuiteman en Art Vogel
Lake Kutubu
Dlep in het binnenland van Papua New
Guinea (PNG), waar de ruige bergketens
van de provincie Southern Highlands overgaan
in de moerassige laagvlakte rond de
Kikori rivier, ligt Lake Kutubu; een van de
weinige meren die het land rijk is. Het is een
langgerekt, ongeveer twintig kilometer lang
en drie kilomete r' breed meer, grotendeels
omringd door heuvelruggen, waarvan de
toppen tot zo' n 1100 meter boven de zeespiegel
reiken, Lake Kutubu zelf IIgt op ongeveer
800 meter, Ten tijde van ons bezoek
aan PNG, in 1990, waren er maar twee
manieren om het meer te bereiken: per helikopter
of te voet, een wandeling van twee
dagen vanaf het dichtstbijzijnde vliegveldje,
Bepaald geen plek waar je zomaar even
artoe gaa1. Toch, zo werd in een reisgids
...,eweerd, bevond zich aan de noord-
Oendrobium insigne
estkant van het meer een onderkomen
voor toeristen. Gezien de ontoegankelijkheid
van het gebied en de afwezigheid
van toeristische attracties -aan het meer
liggen een paar vrssersdorpjes waar niets
bijzonders is te zien - was het ons een
raadsel waarom uitgerekend Ilier een lodge
zou ziJn gevestigd. Niet voor het gezonde
klimaat in elk geval , want de regenval is in
dit gebied enorm, ongeveer 4700 mm per
jaar (in Nederland gemiddeld nog geen 800
mm). Voor zover we konden nagaan was
het oerwoud in de wijde omtrek van Lake
Kutubu nog goeddeels ongeschonden.
Het kon niet anders, of het wemelde daar
van de orchideeen. Een bijzonder aanlokkelijke
plek dus, wat ons betrof.
Aileen de bereikbaarheid vormde een op
het eerste gezicht onoverkomelijk probleem,
Vier dagen lopen (heen en terug),
met al onze bagage, waaronder verscheidene
dozen met levende planten , leek ons
gal onpraktisch, en wat die helikopter
' Ianging: waar haal je zo gauw een helikopter
vandaan? Vooralsnog konden we
over Lake Kutubu aileen maar dagdromen,
We verbleven al enkele dagen in de Ambua
Lodge, hemelsbreed nog geen vijftig kilometer
noord-noordwestelijk van Lake
Ku tubu, toen daar op een ochtend de rust
werd verstoord door een laag overvliegende
helikopter, die even verderop aan de grond
werd geze1. Kort daarna kwam de piloot de
eetzaal binnenwandelen, waar wij aan het
ontbijt zaten, en bestelde een kop koffie.
Dit herhaalcle zich de volgencle dag.
We raakten In gesprek. De man zei te
werken voor een oliemaatschappij, die ergens
in de omgeving bezig was boringen te
verrichten. Waar dat clan wei was, wilden
wij weten. Bij Lake Kutubu, was het antwoord...
En zo, om een lang verhaal kort te maken,
wisten we onze clagdroom in realiteit om te
zetten, De helikopterpiloot bleek, uiteraarcl
tegen betaling, wei bereid om ons naar de
mysterieuze lodge aan het Ku tubu-meer te
vliegen. Het was een vlucttt van slechts
twintig minuten, maar een ervaring die ons
altijd zal bijblijven. Door onbewoonde
bergkloven, schijnbaar rakelings over het
dichte oerwoud, langs idyllische watervallen,
onder laaghangende wolken vlogen
we naar onze bestemming. We vlogen zo
BullJophyllum spec.
laag , dat we de orchideeen op de boomtakken
konden zien zitten. Plotseling waren
we boven het meer, en met een scherpe
bocht daalden we naar een smalle landtong
, vvaar huisjes en grasvelden het oerwoud
onderbraken,
Verscheidene dmpelingen en de vrouwelijke
manager van de lodge stonden ons al op te
wachten. Onze komst was over de kortegolfzender
aangekondigd, In een oogwenk
was de bagage naar de lodge gebracht, en
na een versterkende lunch konden we de
eenvoudige hutjes inspecteren waar we die
week de nacht zouden doorbrengen.
We waren op dat moment haast de enige
gasten, Later verschenen er meer bezoekers
, onder andere een jong Australisch
paar, dat te voet INas gekomen.
Deze ongelukkigen hadden onderweg hun
voeten tot bloedens toe stuk gel open en
konden weinig anders doen dan wachten
tot de wonden zouden helen. Ook kwamen
er bijna dagelijks helikopterpiloten , die ten
zuiden van het meer, achter de bergen, bij
de oliewinnig betrokken waren . Jane, de
manager, was de echtgenote van een van
de piloten. Het oerwoud begon tien minuten
lopen voorbij de lodge.
Bonanza!
Er bestaat een, oorspronkelijk Durtse,
roman van een zekere E.F. Lbhnclorff met
de titel 'Bloemenhel aan de Jacinto'.
Hij gaat over twee orchideeenjagers in het
Amazonegebied (eigenlijk over drie orchideeenjagers,
maar een ervan wordt al in het
begin door gifpijlen gedood). Het is een
aardig avonturenverhaal, maar de passages
over orchideeen zijn uit een he Ie dikke duim
gezogen. Na vee I omzwervingen bereiken
de heiden een eilandje in de rivier, dat een
waar orchideeenparadljs blijkt te zijn .
Zij noemen dit eilandje een bonanza, een
woor'd waarmee goudzoekers in het Wilde
Westen een plek aanduidden waar goud en
zilver aan de oppervlakte lagen.
Een citaa!:
"Kljk, die kent nog geen sterveling'"
schreeuwt Henderson, terwijl hlj een paar
groen- en witgestreepte, pantoffelvormige
orchideeen ult een grate groep van dezelfde
soort wegrukt.
Deze bonanza, met de orchideeen die er
voorkomen, bestaat aileen op papier,
Maar wat w iJ bij Lake Kutubu aantreffen is
werkelijkheid. Een echte bonanza.
Geen boom zonder orchideeen , en, zo lijkt
het soms, geen twee bomen met dezelfde
orchideeen, En meer dan eens kllnnen we
Henderson nazeggen: "Die kent nog geen
sterveling!"
Het is een tamelijk open bos, met vrij lage
bomen (voor trapische begrippen), vooral
Castanopsis en Uthocarpus, verwanten van
de Eik. De stammen zijn met mos begroeid ,
maar niet zo zwaar als in het hooggebergte.
Er is plaatselijk een weelderige ondergroei.
Op lichte, drassige plekken is de bekerplant
Nepenthes ampul/aria talrijk, met bijzonder
fraa ie gevlekte bekers. Hier, op ongeveer
850 meter boven zeeniveall heerst een
gematigd warm klimaat met betrekkelijk
koele nachten, Diverse laagiandorchideeen
bereiken op deze hoogte de bovengrens
van hun verspreiding, terwijl aan de andere
kant verscheidene bergsoorten hier juist
hun ondergrens vinden. Daarnaast zijn er
nog talrijke soorten die noch in het laag ­
21

land, noch in het hooggebergte zijn aan te
treffen; dit zijn de orchideeen van het
middelgebergte, Het aantal orchideeensoorten
in de wouden rond Lake Kutubu
moet in de honderden lopen, Wat wij in een
klein gebied in een veeI te korte week aantreffen
kan maar een kleine steekproef zijn.
Laten we met de aardorchideeen beginnen.
Dit zijn hier zonder uitzondering bosplanten,
die op vochtige, beschaduwde, maar
meestal niet al te donkere plaatsen groeien.
Misschien de algemeenste is Neuwiedia
veratrifolia , Dit is een forse, maar onopvallende
plant, met lange dichte aren die wei
een meter hoog kunnen worden, Van de
dooiergele, circa drie centimeter lange
bloemen zijn er maar enkele tegelijk geopend,
Ze zijn voor een orchidee bijzonder
eenvoudig geboLlwd; er is nauwelijks
verschil tussen de petalen en de lip, en in
tegenstelling tot bijna aile andere orchideeen
zijn de meeldl'aden en de stamper
niet vergroeid tot een zuiltje, Om deze en
andere redenen wordt Neuwiedia beschouwd
als een primitief geslacht. Oat wil
zeggen dat Neuwiedia diverse kenmerken
heeft die vermoedelijk ook al voorkwamen
bij de eerste orcilideeen die in de loop der
evolutie zijn ontstaan, Zoals veel aard ­
orchideeen is Neuwiedia in cultuur moeilijk
in leven te houden,
Nog forser, en veel opvallender, is
Lepidogyne longifolia, Uit een rozet van
lange smalle bladeren verrijst een kaarsrechte
bloeistengel van ruim een meter
lengte, waarvan de dlchte aar met vele
tientallen bloempjes ongeveer een kwart tot
een derde deel in beslag neemt.
De bloemen zijn ongeveer een centimeter
breed, met roestoranje sepalen en een witte
lip en witte petalen, Ook de forse bracteeen
zijn roestoranje, en dit maakt Lepidogyne
longifolia tot een bijzonder opvallende
versch ijning, Je kunt haar onmogelijk over
het hoofd zien. Vreemd genoeg is
Lepldogyne verwant aan Goodyera, een
geslacht waartoe ook onze Dennenorchis
behoort, Tot de groep van de Goodyerinae
behoren vrijwel uitsluitend kleinblijvende,
tere bosplantjes, en Lepidogyne is in dit
gezelschap een ware reus, Hoewel meer
dan Neuwiedia waard om in cultuur genomen
te worden, zijn onze ervaringen ook
in dit geval niet bemoedigend, Door de
plaatselijke bevolking wordt Lepidogyne
gebruikt als medicijn tegen bepaalde
varkensziekten, L, longifolia komt ook op
Java en Borneo voor, maar daar is ze,
eigenaardig genoeg , vee I minder opvallend
van kleur, bleek bruinachtig,
Niet ver van de plek waar wij een fraaie
groep Lepidogyne als oranje toortsen uit de
ondergroei zien oprijzen ontdekken we een
andere vertegenwoordiger van de
Goodyerinae, Op een helling tussen
rotsblokken, diep in de sclladuw, losjes
wortelend in de humus, prijken de fraaie
bladrozetten van Macodes sanderiana, een
van de mooiste 'jewel OI'chids', De bladeren
zijn fluweelachtig donker bronsgroen met
een dicht netwerk van zilverkleurige nerven,
Geen van de planten staat in bloei,
Macodes is helaas , zoals de meeste 'jewel
OI'chids', lastig te kweken (de bekende
Ludisia discolor is een gunstige uit­
22
zondering). Hoewel de planten in de natuur
op zeer vochtige en donkere plaatsen
groeien, en absoluut niet van droogte
houden, zijn ze in cultuur zeer gevoelig voor
rot. Bovendien schijnen slakken de jonge
uitlopers als een speciale delicatesse te
bescflouwen. De broze, sappige wortelstokken
mogen beslist niet worden ingegraven,
maar moeten losjes op het
substraat liggen (bijvoorbeeld een mengsel
van beukeblad en veenmos), Het is af te
raden de planten direct te besproeien en
bezoek van slakken moet ten sterkste
worden ontmoedigd,
Vee I eenvoudiger te kweken, maar toch vrij
zelden in cultuur te vinden, is Spathoglottis.
De planten, die eruit zien als zaailingen van
een palm, zijn mnd Lake Kutubu plaatselijk
talrijk, maar er staat er niet €'len in bloei, Een
meegebracht exemplaar heeft in de Leidse
Hortus gebloeid; het blijkt te gaan om de
zeer algemene Spathoglottls plicata.
Een bet ere vondst doen we met een aard ­
orchidee met geel gevlekte bladeren; ook
clie staat niet in bloei, zodat we twijfelen
tussen Calanthe en Plocoglottis. Deze plant
was zo welwillend later voor ons te gaan
bloeien, en zo kvvamen we erachter dat het
een Calanthe was; een vorm van of een
nauwe verwant van C. torricellensis , met
mooie ivoorwitte bloemen,
De laatste aardorchidee die we hier zullen
vermelden is een merkwaardige klimplant,
Dip odium pictum. Deze orchidee, in de
verte verwant aan Cymbidium, heeft riemvormige
bladeren in twee dichte rijen langs
een meterslange stengel, die spiraalsgewijs
mnd de stammen van dunne boompjes
klimt, De groeiwijze doet sterk denken aan
die van bepaalde Freycinetla soorten uit de
familie der Pandanaceae, Een van de
synoniemen van Dipodium pictum is niet
voor niets 0, pandanum, Freycinetia's in
aile soorten en maten zijn overigens Ileel
algemeen in dit bos. De bloemen van
Dipodium pictum zijn niet onaardig, en de
plant is gemakkelijk in eultullr.
Bulbophyllum foetidum Is een twijfelgeval: is
het een klimplant of een epifiet? Deze forse
soort (bladeren ruim 30 bij 10 em) groeit op
ongeveer dezelfde manier als Dipodium
pic tum : de dikke wortelstokken slingeren
zich als een slang rond kaar'srechte boomstammen,
Voor zover w ij konden nagaan
schijnt B. foetidum zijn bestaan steeds als
aardorehidee te beginnen, maar oudere
exemplaren , die aan de basis zijn afgestorven,
zijn zuivere epifyten,
Volgens Schlechter, die cleze soort voor het
eerst beschreef, verspreidden de bloemen
van een door hem ver'zameld exemplaar
zo'n afschuwelijke stank, clat hij de plant
niet bij zieh in de tent kon houden, niet
aileen doordat de stank onverdraaglijk was,
maar ook vanwege de massa's vliegen die
erop af kwamen. Foetidum betekent dan
ook 'stinkend', Wij vinden geen bloeiende
exemplaren (misschien gellikkig maar), en
de enige maal dat B. foetidum in Leiden
heeft gebloeid waren wij op reis, zodat w i)
niet kunnen beoordelen of en in hoeverre
Schlechter overdreef. Volgens een notitie
van J.J. Smith, clie deze soort voor de
oOl'log in Buitenzorg in cultuur had, valt de
stank heel erg mee. Een soort uit Borneo,
Bulbophyllum beccarii, verheugt zieh ook in
de reputatie een geweldige stinker te zijn,
et.l heeft ongeveer dezelfde groeiwijze als
B. foetidum, Maar terwijl B, beccarii
leerachtig blad en een zeer diehte veelbloemige
bloeiwijze heeft, zijn de blacleren
van B. foetidum veel dunner en de losse
bloemtros heeft aanzienlijk minder bloemen,
Deze zijn groen met een wijnrode lip.
Bulbophyllum is zonder twijfel het soortenrijkste
orchideeengesiacht in Nieuw
Guinea (ongeveer 600 soorten), en de
bossen rond Lake Kutubu zijn uitermate rijk
aan vertegenwoordigers ervan, Het zou te
ver voeren aile soorten te bespreken die we
hier aantreffen: het zijn er tientallen, en
bovendien zijn ze nog niet allemaal op
naam gebracht.
Ongetwijfeld de fraaiste bloeier onder de
plaatselijke Bulbophyllums is B, speciosum,
Deze behoort tot de sectie Hapalochilus,
die door sommigen als een zelfstandig
geslacht wordt beschouwd, De tere, grote,
bijna geurloze bloemen blijven maar een
paar dagen fris, ze sluiten tegen de avond,
om's ochtencls weer geleidelijk open te
gaan, Tot deze sectie behoort ook
B. cuniculiforme, die een merkwaardige
kokervormige, met stekelige wratjes bezette
lip heeft. Een andere opvallende SOOl't is
B. macrobulbon L1it de sectie Sestochilus,
Deze heeft vuistgrote pseudobulben en
zeer dikke, loodrecht afhangende bladeren
van ruim een halve meter lengte, De blauwgroene
bladeren zijn sterk wasachtig bel·ijpt.
We vinden maar een exemplaar, Minder
zeldzaam is hier een tweede vertegenwoordiger
van de sectie Sestochilus, Het is
een kruipende plant die je op het eerste
gezicht eerder voor een Hoya zou verslijten
clan VOOl' een orehidee, De soort is onlangs
door Jaap Vermeulen beschreven als
B, hoyifolium, met een van onze planten als
type-exemplaar. De witte bloemen van
ongeveer anderhalve centimeter doorsnede
zijn groen en kersrood getekend,
B, hoyifolium was pas twee keer tevoren
verzameld, eveneens in de omgeving van
Lake Kutubu, Een andere door ons
verzamelde nieuwigheid is zo mogelijk nog
exclusiever, want zij was nog nooit eerder
gevonden. B, ustusfortiter, zoals Vermeulen
haar genoemd heeft, behoort tot de kleine
seetie Vesicisepalum, waal'Van de bloemen
sterke gelijkenis vertonen met die van
bepaalde soorten Zootrophion uit Zuid
Amerika. De sepalen zijn grotendeels met
elkaar vergroeid, zodat er maar een kleine
opening overblljft als ingang voor de insekten
die deze vreemde bloemen moeten
bestuiven. De kort gesteelde bloemen van
B, ustusfortiter, een centimeter groot, zijn
zeer donker purper, op het eerste gezicht
vrijwel zwart. De verwante B. folliculiferum is
een schaarse soort in dit bos. Tot de
hoogst interessante sectie Lepanthanthe
behoren B. bulliferum en B, lepanthiflorum.
Deze hebben zeer kleine, maar buitengewoon
complexe bloempjes, clie aan
kleine insecten doen clenken .
B, lepanthiflorum heeft slap naar beneclen
hangende, zeer lange wortelstokken , en is
voorallangs rivieroevers aan te treffen.
vervolg zie nr. 5/94

Disa ukingensis