Onlangs werd in het Park Spoor Noord, de voormalige ... - Dimension

Onlangs werd in het Park Spoor Noord, de voormalige
spoorwegsite die sinds enkele jaren het tweede
stadspark van Antwerpen vormt en de wijken Dam,
Seefhoek en Stuivenberg aan elkaar linkt, de laatste
hand gelegd aan de herbestemming en renovatie
van de WDT-loodsen. De vroegere werkplaatsen voor
het onderhoud en de herstelling van dieseltractie
treinmotoren bieden nu onderdak aan een multifunctionele
evenementenhal, kantoor- en logistieke
ruimtes, een horecagedeelte, een kleine en een
grote sporthal. Voor het concept tekenden Verdickt
& Verdickt Architecten, die het in 2007 in een Open
Oproep van de Vlaamse bouwmeester als lokale jonge
wolven (hun kantoor is twee straten van de site
verwijderd) haalden van evr-architecten (Gent),
Atelier Kempe Thill (Rotterdam), Reichen & Robert
(Parijs) en Abalos & Herreros (Madrid).
De verschillende functies doen passen in de ruim 12 000 m²
van de ‘industriële kathedraal’ zoals Carl Verdickt het complex
treffend omschrijft, was een complexe puzzel. Maar de
stukjes vielen vanzelf in elkaar door de inbreng van een binnenstraat
die alle delen van het project bedient. Voor de renovatie
mikten de architecten op een minimum aan ingrepen
en een maximum aan functionaliteit en operationele beschikbaarheid,
zonder toekomstige functiewijzigingen te hypothekeren.
De grote loods, bestaande uit drie traveeën, werd
ruwbouw en winddicht gerenoveerd tot evenementenhal en
brandtechnisch in orde gebracht, met integraal behoud van
wat er was. Alleen de centrale lichtstraat werd om energetische
redenen vervangen. De binnenstraat snijdt de in het
park uitstekende kop van de middelste travee af. In die kop
werd de horecafunctie ondergebracht, verrijkt met een ruim
en aangenaam mezzanineterras op het dak van de binnenstraat.
Hier is het letterlijk ‘dancing on the street’. Een betonnen
blok herbergt de trappencirculatie. Volgens het ruwbouw
= afbouw principe werden in het betonnen plafond van de
straat uitsparingen gemaakt voor simpele tl-armaturen die
daarmee een upgrade ondergaan. In het beton zijn ook bladeren
verwerkt, bijeengesprokkeld door de kinderen uit de
buurt. Kostprijs: verwaarloosbaar. Impact: onberekenbaar.
De lage gebouwen rond de grote loods werden ingevuld als
kantoren en logistieke ruimtes.
De buurt speelt mee
De straat krijgt een meer open karakter aan een volgende,
kleinere loods die casco werd gerenoveerd tot buurtsporthal,
Antwerpen - Spoor Noord
Herbestemde WDt-loodsen
geven park en buurt
extra zuurstof
Verdickt & Verdickt behielden zoveel mogelijk het oorspronkelijke volume waardoor ook de authentieke sfeer voelbaar blijft. De grote loods, bestaande uit
drie traveeën, werd ruwbouw en winddicht gerenoveerd tot evenementenhal. Om energetische redenen werd de centrale lichtstraat vervangen. Foto: Allard
de Goeij.
gereserveerd voor de straatwerking en de plaatselijke jeugd.
Het betonnen blok van de foyer krijgt hier een broertje dat
fungeert als vluchtkern voor de verdiepingen en als uitkijkpost
voor de zaalwachter. Brede trappen aan beide zijden van
het blok maken er een plek van afspraak en sociaal contact
van.
Nog verder vervelt de straat tot open ruimte voor de gloednieuwe
sporthal met bijhorende zalen, de blikvanger van
Nico en Carl Verdickt.
>>
DOSSIER
DIMENSION
39

DOSSIER
DIMENSION
40
het project. Functionele synergie was het ordewoord, want
overdag wordt de infrastructuur gebruikt door de Hogeschool
Antwerpen voor haar sportopleiding, terwijl na de schooluren
de plaatselijke sportverenigingen welkom zijn. De gang
kent hier geen echt einde, maar loopt door in een brede trap
die opnieuw als ontmoetingsruimte of verzamelplek voor supporters
te gebruiken is en die de hal van de zalen scheidt. In
deze stijve kern was meteen plek voor alle technieken, zodat
leidingen en roosters zoveel mogelijk aan het oog onttrokken
zijn en het gebouw een rustig, bijna sereen karakter krijgt.
Een economische en esthetische oplossing. Op elke van de
twee verdiepingen kom je in een foyer die uitkijkt op beide
hallen en voor- en achteraan toegang geeft tot zalen voor
gym, dans, gevechtssporten of opleiding. Het gelijkvloers is
gereserveerd voor de sanitaire ruimtes die beide hallen bedienen.
Het ruwe materiaalgebruik wordt verzacht door het
gebruik van gekleurde tl-verlichting.
Op zoek naar transparantie
Aan de genese van dit nieuwe gedeelte hangt een boeiend
verhaal vast. Voor de herbestemming van de loodsen in staal
en baksteen uit 1925 moesten Verdickt & Verdickt rekening
houden met het masterplan van Secchi & Vigano. Dat legde
het behoud op van de gebouwen die typisch waren voor het
verleden van de spoorwegsite, maar om de grote sporthal
voldoende hoogte te kunnen geven, mocht die nieuw worden
ingebracht. Daarvoor mochten de laatste vier traveeën van de
bijloods worden afgebroken, onder voorwaarde dat de puntgevel
in baksteen langs de parkzijde overeind bleef en in het
nieuwe gedeelte werd geïntegreerd.
Een vereiste die al snel naar de valkuil van het façadisme
dreigde te voeren, luidde de diagnose van Verdickt & Verdickt.
Hun oplossing? Zij behielden niet alleen de voor- maar
ook de achtergevel en schoven tussen deze buitenschil een
nieuw, losstaand volume dat dankzij het materiaalgebruik
Zicht op de immense sporthal in het nieuwe, losstaande volume.
Om storende galm te voorkomen, ontwierpen de architecten
grote armaturen die niet alleen voor licht zorgen,
maar door de vulling met akoestisch materiaal ook geluiddempend
werken. De structuur van de stalen pijlers en gelamelleerde
houten spanten is ingevuld met Kalwall. Foto:
Allard de Goeij.
een eigen plek claimt binnen het geheel. De hal is namelijk
opgetrokken in een elegante structuur van stalen pijlers en
gelamelleerde houten spanten, ingevuld met Kalwall. Kalwall
bestaat uit thermisch onderbroken, geëxtrudeerde I-profi elen
in aluminium, waarop glasvezelplaten worden aangebracht.
De ruimte tussenin is opgevuld met een transparante isolatie
die het daglicht diffuus laat doorschijnen. Carl Verdickt:
“Sportgebouwen zijn dikwijls duffe dozen zonder ramen.
Met deze oplossing beschikken we overdag over een overdekt
plein waar het daglicht vrije toegang krijgt en je amper
verlichting nodig hebt. ’s Avonds gloeit de hal op als een
lampion in het park, wat het gebouw een icoonfunctie geeft
en de sociale controle en de veiligheid bevordert.” De bakstenen
buitenschil en de houten spanten voegen zich mooi in het
verder overwegend met opaak wit ingevulde kleurenpalet. De
contouren van de oude muren tekenen zich af op en door het
transparante materiaal.
Ufo’s gespot
Met het materiaalgebruik toonden de architecten lef. Kalwall
is weliswaar al lang ingeburgerd in de Verenigde Staten,
>>
De renovatie en herbestemming van de WDT-loodsen gebeurde met
een minimum aan ingrepen en een maximum aan recuperatie van
structuur en materialen. De vroegere werkplaats voor het onderhoud
en de herstelling van dieseltractie treinmotoren herbergt nu een multifunctionele
evenementenhal, kantoor- en logistieke ruimtes, een horecagedeelte
en twee sporthallen.

maar op het Europese vasteland was het nog nooit op een
dergelijke schaal en integraal voor buitenwanden en daken
toegepast. Dat bracht natuurlijk de nodige problematiek met
zich mee met betrekking tot akoestiek, brandveiligheid en andere
vereisten. Carl Verdickt: “We hebben in wedstrijdfase de
Engelse verdeler om een studie en een prijsraming verzocht
en nadien de bijstand van een brandconsultant gevraagd voor
de besprekingen met de brandweer. De Britten hebben in het
begin ook de montage begeleid. De kostprijs ligt weliswaar
hoger dan de gebruikelijke oplossingen, maar in dit project is
het materiaal zeker relevant.”
Kalwall beschikt over uitstekende energetische eigenschappen
(U 0.78), maar presteert akoestisch minder goed. Om
De WDT-loodsen by night met vooraan de nieuwe sporthal die door
het transparante materiaalgebruik oplicht tot een herkenbaar baken
in de omgeving.
Buiten en binnen lopen in elkaar over ter hoogte van de inkomzone
van de sporthal. De architecten behielden de voor- en de achtergevel
van de oude loodsen en schoven tussen de buitenschil een nieuw, losstaand
volume waarin de sporthal is ondergebracht. De tl-verlichting
verzacht het ruwe materiaalgebruik.
storende galm te voorkomen, ontwierpen Verdickt & Verdickt
grote armaturen in de vorm van ufo’s, die niet alleen ingevuld
zijn met lampen maar ook met akoestisch materiaal en dus
dempend werken. Bovendien zijn de voegen in de baksteenmuren
uitgeslepen en niet opnieuw gevoegd, wat ook voor
een zekere geluidsdemping zorgt. Zo hoefden de architecten
het ruwe, authentieke materiaalgebruik niet aan te tasten
met akoestische lapmiddelen.
Info: www.verdicktenverdickt.be
Foto’s: Allard de Goeij
Tekst: Colette Demil & Staf Bellens
DOSSIER
DIMENSION
41