Download uitgave als PDF - Zuiderlucht

Vakmanschap
De flexibele samen
De Spinozalens 2010 gaat naar Richard Sennett, de Amerikaanse socioloog
die hedendaagse thema’s als individualisering, gebrek aan oriëntatie en
machteloosheid van het moderne individu weet te vertalen in leesbare
boeken. “Sennett biedt inzicht in de mechanismen van de macht in tijden
dat het kapitaal zich steeds meer aan democratische controle onttrekt.”
door Cyrille Offermans
Levenslange trouw aan het bedrijf was vroeger normaal maar is in de huidige flexibele samenleving verdwenen. foto Francesco Penco
Sociologen – aldus Jan Blokker
– zijn mensen die in academisch
Chinees de ene open deur na de
andere intrappen, of woorden van
gelijke strekking. Dat mag in veel
gevallen waar zijn, maar zeker niet
in alle. Ik denk aan Kees Schuyt
en Abram de Swaan, aan J.J.A. van
Doorn en Bart Tromp, misschien niet
toevallig allemaal mensen met een
eveneens meer dan normale literaire
belangstelling. En het geldt zeker
niet voor Richard Sennett, die niet
alleen uitgebreid put uit de meest
uiteenlopende literaire, historische
en filosofische bronnen maar ook zelf
beschikt over een precieze en elegante
pen. Hij is bovendien een socioloog
die er met schijnbaar speels gemak in
slaagt zijn heterogene materiaal zo te
combineren dat hij tot verrassende en
belangwekkende inzichten komt.
Richard Sennett (1943) was dan ook
voorbestemd tot een heel ander
leven, hij zou musicus worden. Hij
groeide op in een armoedige, multietnische,
door racisme en criminaliteit
geteisterde nieuwbouwwijk in het
centrum van Chicago, een wereld
waaraan hij zich vooral dankzij zijn
muzikale aanleg wist te onttrekken.
Hoewel naar eigen zeggen geen
wonderkind, componeerde hij al voor
zijn tiende, speelde cello, vier, vijf
uur per dag, trad vanaf zijn vijftiende
op met volwassenen en studeerde
aan de prestigieuze Juillard School
in New York. Hij was ambitieus,
niet omdat hij carrière wilde maken
maar omdat hij een nauwelijks te
beschrijven vreugde beleefde aan het
gevoel iets bijzonder moeilijks als het
soepel spelen van vibrato na jaren
geduldig oefenen onder de knie te
kunnen krijgen. Vakmanschap – aldus
Sennett – leidt tot een innerlijk gevoel
van zelfrespect en maakt immuun
voor jaloezie. (En voor wie het weten
wil: een ziekte aan zijn linkerhand
maakte op zijn eenentwintigste
12 www.zuiderlucht.eu november 2010
een vroegtijdig einde aan zijn
cellistenloopbaan.)
Deze autobiografische informatie
verschaft de auteur zelf in Respect.
The Formation of Character in an
Age of Inequality (2003). Dat is
een uitzonderlijke passage, want
Sennett loopt niet te koop met zijn
levensgeschiedenis; alleen als zijn meer
algemene stellingen daarom vragen
motiveert hij die met eigen ervaringen.
Misschien is hij, zeker in zijn laatste
boeken, ook eerder een essayist dan
een wetenschapsman. In elk geval is hij
nooit tevreden met het presenteren van
statistisch materiaal of het aangeven
van ontwikkelingen in het algemeen,
hem is het altijd primair te doen om
de ervaringen van mensen die achter
die schema’s en getallen schuilgaan.
Sennett was ook jarenlang adviseur van
diverse vakbonden; dat hij destijds tot
de New Left behoorde heeft hij nooit
onder stoelen of banken gestoken.
Dit alles maakt begrijpelijk dat
hij als socioloog van meet af aan
een uitzonderlijke belangstelling
heeft getoond voor het publieke
debat, of liever: voor de historische
ontstaansvoorwaarden, de bloei en
de erosie daarvan. In zijn vroege
meesterwerk The Fall of Public Man
(1974) concentreert hij zich op het
verval van het openbare leven in de
achttiende en negentiende eeuw,
speciaal in Parijs en Londen. Daarbij
komt hij na een minutieuze rondgang
langs de stedelijke locaties waar de
burgers vreemden konden ontmoeten
en dus wezenlijke ervaringen konden
opdoen (het park, het café, de club,
het theater), tot de conclusie dat
‘de tirannie van de intimiteit’ sinds
het einde van de achttiende eeuw
‘politieke categorieën in toenemende
mate verandert in psychologische.’ De
opvatting dat alle maatschappelijke
ellende te herleiden zou zijn tot de
anonimiteit van het moderne bestaan
noemt hij een mythe, het overal
woekerende sterrendom van nu ziet
hij vooral als betreurenswaardige
ontpolitisering van het publieke
domein.
Hoewel Sennett onder
Angelsaksische sociologen allang als
een grootheid gold, was De flexibele