Zicht op water - Vitens

Langetermijnvisie win-infrastructuur 2010-2040
Zicht op water

Zicht op water
Langetermijnvisie
win-infrastructuur
2010-2040

klimaatneutraal
natureOffice.com | NL-001-242227
gedrukt
FSC
De totale oplage van dit jaarverslag is 250 stuks.
Papier Omslag : 250 g/m² Heaven 42 Softmat FSC SCS-COC-00973.
Binnenwerk : 135 g/m² Heaven 42 Softmat FSC SCS-COC-00973.

VOORWOORD
Vitens gaat voor het beste water tegen de laagste maatschappelijke kosten. Dit doet Vitens door
te blijven zoeken naar efficiënte en duurzame productiemethoden en waar mogelijk haar
prestaties te verbeteren. Innovatie is erg belangrijk om deze ambitie te realiseren. Vitens wil
water betekenis geven. In deze langetermijnvisie geeft Vitens alle stakeholders zicht op de wijze
waarop het bedrijf water betekenis geeft in haar win-infrastructuur. Zicht op water is de eerste
langetermijnvisie van Vitens. De kernvraag die in deze langetermijnvisie wordt beantwoord is hoe
Vitens het beste water in voldoende hoeveelheid kan leveren tegen de laagste maatschappelijke
kosten.
Deze langetermijnvisie is in een aantal fasen tot stand gekomen. In de eerste fase heeft Vitens
alle winningen beoordeeld en alle knelpunten zo objectief mogelijk vastgesteld. Tevens hebben wij
de benodigde hoeveelheid water bepaald en op basis van alle informatie een strategische koers
vastgesteld. Deze strategische koers hebben wij vastgelegd in de ontwerp-langetermijnvisie. De
tweede fase was gericht op het communiceren met de belangrijkste stakeholders over de ontwerp-
langetermijnvisie. Vitens heeft reacties op de ontwerpvisie ontvangen van de provincies,
waterschappen en landbouw-, natuur- en milieuorganisaties. Tijdens de derde fase hebben wij de
reacties vastgelegd in een reactienota en deze beoordeeld. In de vierde en laatste fase is de
langetermijnvisie aangepast en vervolgens vastgesteld door de Directie van Vitens. Tevens zijn als
uitwerking van de langetermijnvisie met de provincies convenanten afgesloten om de
mogelijkheden van interprovinciale leveringen te onderzoeken.
Prof. dr. ir. W.G.J. van der Meer
Lid Directie Vitens
Pagina 3

Pagina 4

SAMENVATTING
De basis van ons huidige gezondheidsniveau is gelegd door een goede drinkwatervoorziening en in
aansluiting daarop door een adequate inzameling en zuivering van het afvalwater. Waar rampen of
oorlogssituaties deze voorzieningen verstoren, dreigen op korte termijn telkens weer uitbraken
van epidemieën van cholera, tyfus, pest en dergelijke.
Met de nieuwe Drinkwaterwet, de nieuwe Waterwet, het Besluit Kwaliteit en Monitoring Water
(BKMW) en het Drinkwaterbesluit gaat de Nederlandse drinkwatersector een nieuwe periode in. In
de Drinkwaterwet is vastgelegd dat de drinkwaterbedrijven een langetermijnvisie hebben voor de
drinkwatervoorziening, waarin zij aangeven hoe zij op termijn in het licht van relevante
ontwikkelingen de drinkwatervoorziening garanderen.
Vitens gaat voor het beste water tegen de laagste maatschappelijke kosten
Vitens gaat voor het beste water tegen de laagste maatschappelijke kosten ofwel de laagste
maatschappelijk verantwoorde prijs door te blijven zoeken naar efficiënte en duurzame productiemethoden
en door waar mogelijk haar prestaties te verbeteren.
Vitens wil water betekenis geven
Centraal staat dat Vitens water betekenis wil geven. Dit doen wij vanuit de volgende vier
speerpunten:
1. Dichter bij de klant staan
Vitens wil een dienstverlener zijn die zichtbaar is en dicht bij haar klant staat.
2. Maatschappelijke kosten verlagen
Vitens ziet het als haar taak om continu te zoeken naar mogelijkheden om de
maatschappelijke kosten te verlagen.
3. Bedrijfsvoering verder verduurzamen
We zijn ons ervan bewust dat ons handelen als drinkwaterbedrijf invloed heeft op de natuur
en onze leefomgeving. Wij spannen ons in om onze bedrijfsvoering zoveel mogelijk te
verduurzamen.
4. Internationale activiteiten verder uitbouwen
Vitens draagt op dit moment bij aan de drinkwatervoorziening van twintig miljoen mensen in
ontwikkelingslanden. Ons doel is om dit aantal in de komende jaren flink te vergroten.
Innovatie is de motor
Innovatie is noodzakelijk om bovengenoemde ambities te realiseren.
Integratie in de waterketen
Verticale integratie in de waterketen draagt bij aan de ambitie van Vitens: kwaliteit leveren aan
de klant nu en in de toekomst, duurzaamheid, solidariteit en het reduceren van de totale
maatschappelijke kosten.
Pagina 5

Waarom een langetermijnvisie?
Kenmerk van de drinkwatervoorziening is de lange levensduur van de (win)infrastructuur
(kapitaalintensief) en de lange voorbereidingstijd voor het ontwikkelen van nieuwe bronnen. Het
oplossen van knelpunten heeft daarmee automatisch het karakter van een langetermijn-
vraagstuk.
Vitens wil water betekenis geven. In deze langetermijnvisie (LTV) geeft Vitens alle stakeholders
zicht op de wijze waarop het bedrijf het beste water levert tegen de laagste maatschappelijke
kosten en hoe het water betekenis geeft in haar win-infrastructuur. Zicht op water is de eerste
integrale langetermijnvisie voor het gehele voorzieningsgebied van Vitens. De kernvraag voor de
langetermijnvisie is hoe Vitens het beste en voldoende water kan leveren met een duurzame wininfrastructuur
tegen de laagste maatschappelijke kosten. De wijze waarop Vitens dit doet wordt
aangeduid met de term Vitens Duurzaam Waterwinnen (kortweg: VDW). Door vroegtijdig inzicht
te geven in de te verwachten watervraag en de wijze waarop Vitens aan deze vraag wil voldoen, is
Vitens transparant en ontstaat er ruimte voor afstemming met overheidsbeleid en het in
samenwerking met andere partijen realiseren van duurzame oplossingen.
Figuur S1: Verbeelding Zicht op Water, langetermijnvisie win-infrastructuur 2010-2040.
Wat zijn de belangrijkste knelpunten?
Knelpunten ontstaan door een toenemende vraag of een afnemend aanbod. Wij verwachten dat in
het overgrote deel van ons werkgebied de drinkwatervraag nagenoeg gelijk blijft. In de
watervoorzieningsgebieden Midden-Nederland en Flevoland verwachten wij een stijging vanwege
een toenemend aantal inwoners. Op basis van deze gegevens en knelpunten bij bestaande
winningen hebben wij bepaald hoeveel vergunningscapaciteit we in de toekomst nodig hebben.
Wanneer we kijken naar de huidige winbare capaciteit en knelpunten bij winningen die moeten
worden opgelost en deze vervolgens vergelijken met de benodigde vergunning in 2040, dan blijkt
dat in de watervoorzieningsgebieden Midden-Nederland, Friesland en Overijssel de winningen,
productielocaties en infrastructuur ontoereikend zijn. De belangrijkste knelpunten in het
voorzieningsgebied Midden-Nederland zijn de grote stedelijke druk en stedelijke bodemverontreinigingen.
In Overijssel, Gelderland en Friesland is de natuur het belangrijkste
Pagina 6

aandachtspunt. Verzilting leidt in Friesland tot reductie van de beschikbare wincapaciteit.
Oplossingen worden gevonden door nieuwe winningen te realiseren of door knelpunten bij
bestaande winningen weg te nemen. Hiervoor is op basis van gehanteerde strategieën in het
verleden een scenarioanalyse uitgevoerd.
Welke scenario's hebben wij onderzocht?
In de langetermijnvisie zijn drie scenario’s onderzocht die de hoeken van het speelveld
weergeven:
Vitens duurzaam water winnen
‘Blauw’ water winnen:
Zorgen voor voldoende water
Eenvoudig te winnen en te zuiveren (schoon) water
Goed beschermde bron
Dubbele barrière tegen verontreinigingen (bron en
zuivering)
’Groen’ water winnen:
Goede inpassing van winning in omgeving
Voorkomen van schade aan omgeving
Ecologisch beheer wingebieden passend bij omgeving
‘Geel’ water winnen:
Sluiten en integreren water- en andere ketens
Energiebesparing
Zuinig omgaan met materialen en beperken reststoffen
Drinkwater staat voor ‘gezondheid’
Risicospreiding door diverse bronnen te gebruiken
Maatschappelijke meerwaarde
De langetermijnvisie onderbouwt de gewenste strategische keuzes. Bij deze keuzes staan drie
belangrijke uitgangspunten centraal:
Grondwater is de pijler voor een duurzame drinkwatervoorziening
Grondwater is in het Vitens-gebied in ruime mate beschikbaar, heeft een vrij constante en
over het algemeen goede kwaliteit en is weinig kwetsbaar voor calamiteiten. Ook de gevolgen
van klimaatverandering zijn voor grondwater beperkt en een goede inpassing van een
grondwaterwinning leidt tot maatschappelijke meerwaarde. Voor Vitens heeft goed
beschermd, schoon grondwater de eerste voorkeur.
Wij voldoen aan de drinkwatervraag met het beste water
Door middel van prognoses bepalen we de winvergunningen die we nodig hebben om in de
toekomst aan de drinkwatervraag te kunnen voldoen. Prognoses hebben een onzekerheid die
Pagina 7

toeneemt in de tijd. Daarom ijken wij periodiek de te verwachten watervraag en stellen in
verband met de genoemde onzekerheden elke vijf jaar een nieuwe langetermijnvisie op.
Om onverwachte calamiteiten op te kunnen vangen of onder extreme omstandigheden
voldoende water te kunnen leveren, houdt Vitens een Operationele Reserve (OR) aan. Voor
een onverwachte groei in de watervraag hebben wij de Niet Operationele Reserve (NOR)
ingesteld.
Om het beste water te kunnen leveren kiest Vitens voor een schone, beheersbare bron én een
adequate zuivering en dus voor een dubbele barrière tegen verontreinigingen.
Wij hebben aandacht voor het milieu
Vitens heeft altijd actief meegewerkt aan een milieubewuste samenleving, onder meer door
het stimuleren en betalen van maatregelen voor een schone bron en door het goed
hydrologisch, ecologisch, landschappelijk en ruimtelijk inpassen van de winning in de
omgeving. De waterbesparingsmaatregelen die de gebruikers en Vitens zelf hebben
genomen (bijvoorbeeld spoelwaterhergebruik), hebben ertoe geleid dat onze drinkwatervraag
flink lager ligt dan in de jaren vijftig werd gedacht. Bij de inkoop van materialen is
duurzaamheid een belangrijk criterium, evenals hergebruik van reststoffen en het zuinig
omgaan met energie.
Vitens kiest voor Vitens duurzaam water winnen. Vitens duurzaam water winnen behoudt de
waardevolle zaken uit de blauwe en groene scenario’s en kiest voor de toekomst voor het gele
scenario.
Figuur S2: Vitens duurzaam water winnen.
Pagina 8

Wat betekent Vitens duurzaam water winnen in de praktijk?
Behouden en indien mogelijk uitbreiden winningen op heuvelruggen en in kwelgebieden
De winningen op de Sallandse Heuvelrug, Utrechtse Heuvelrug, de Veluwe en de andere Gelderse
stuwwallen geven vanuit de ruimtelijke bescherming en de grote zoetwatervoorraden de meest
duurzame winmogelijkheden. In figuur S3 zijn plaatsen weergegeven waar mogelijk meer grondwater
(bestaande winningen) of nieuw grondwater (nieuwe winningen) op de stuwwallen en in de
kwelgebieden kan worden gewonnen.
Figuur S3: Uitbreidingsmogelijkheden voor bestaande of nieuwe winningen.
Zuidelijk en centraal Friesland en zuidelijk Flevoland bieden mogelijkheden voor extra
capaciteit
Door de aanwezigheid van zeer dikke watervoerende pakketten die goed beschermd zijn en een
goede waterkwaliteit hebben, bestaan in zuidelijk en centraal Friesland uitbreidingsmogelijkheden.
Ook in zuidelijk Flevoland zijn goed beschermde watervoerende pakketten met een goede
waterkwaliteit aanwezig, die uitbreidingsmogelijkheden bieden.
Pagina 9

Wij gaan door met onderzoek naar innovaties op het gebied van integreren en sluiten
van water-energieketens
Decentrale energievoorziening geeft een andere kijk op afvalwaterbehandeling en leidt door
hergebruik van water of vermindering van gebruik tot een noodzakelijke herziening van de
drinkwatervoorziening. Ook maken technische ontwikkelingen het gebruik van een breder scala
aan waterbronnen mogelijk. Duurzaam omgaan met de waterketen en het watersysteem is een
belangrijke ontwikkeling waar wij krachtig op inzetten. Vitens duurzaam water winnen vraagt om
het op decentrale schaal slim combineren en integreren van water- en energieketens.
Zelfvoorziening uit oogpunt van duurzaamheid en kosten
Zelfvoorziening wordt nagestreefd op clusterniveau, daarna op het schaalniveau van
watervoorzieningsgebieden en provincies en tenslotte provinciegrens- of landgrensoverschrijdend.
Het maatschappelijke rendement krijgt daarbij veel gewicht bij het afwegen van concrete
oplossingen.
Hoe gaat Vitens dit realiseren?
Vitens duurzaam water winnen onderscheidt twee strategieën die hieronder kort worden
beschreven.
Basisstrategie
Vitens wint op dit moment voornamelijk grondwater op 108 winvelden verspreid over het gebied.
De winning en levering van drinkwater is opgezet door gemeenten en is daardoor ook op
gemeentelijke schaal gepland. Alleen als er geen geschikte bronnen binnen de gemeente waren,
zijn bovengemeentelijke oplossingen gezocht. Door de fusies van de gemeentelijke bedrijven tot
Vitens is hier maar beperkt verandering in gekomen.
Uitgaande van de huidige gebruikspatronen is de verwachting dat de vraag ongeveer gelijk zal
blijven. Er zijn weinig knelpunten in de huidige win-infrastructuur. Grondwater is in voldoende
mate beschikbaar en de (lokale) knelpunten op het vlak van verzilting, ruimtelijke ordening of
verdroging zijn op lokale schaal oplosbaar. Schoon grondwater dichtbij de afzetgebieden is vanuit
energiegebruik, risico’s op het gebied van kwaliteit en leveringszekerheid en kosten de meest
aantrekkelijke bron. De basisstrategie kent weinig verrassingen. Er zijn ook geen redenen voor
een koerswijziging. De win-infrastructuur lijkt in 2040 in grote lijnen op de situatie in 2010.
Decentrale strategie
Vitens ziet een aantal ontwikkelingen die een meer decentrale opzet van de win-infrastructuur
noodzakelijk maakt. Wet- en regelgeving zal ervoor zorgen dat het grond- en oppervlaktewater
steeds schoner wordt. Technologische ontwikkelingen maken waterwinningen op decentrale schaal
steeds aantrekkelijker (sensoren, geavanceerde zuiveringstechnieken en geavanceerde
besturingssystemen). De belangrijkste drijvende krachten om decentraal water te gaan winnen,
zijn het beperken van energiegebruik en de mogelijkheid om maatschappelijke meerwaarde te
realiseren. Het koppelen van energie- en waterketens van winning tot en met lozing van water zal
cruciaal worden. Het reduceren van energie- en waterverbruik is hierbij leidend.
Welke strategie kiest Vitens?
De basisstrategie is succesvol en Vitens ziet op dit moment geen redenen om daarvan af te
wijken. Vitens levert drinkwater van een zeer goede kwaliteit tegen lage kosten. De bestaande
knelpunten in de win-infrastructuur zijn oplosbaar en de prognose van het waterverbruik laat geen
grote veranderingen zien.
De decentrale strategie kent veel onzekerheden en de transitie van de basisstrategie naar de
decentrale strategie is zeer kostbaar. Vitens kiest daarom voor de basisstrategie. Op de langere
Pagina 10

termijn verwacht Vitens echter dat door technologische en maatschappelijke ontwikkelingen de
decentrale strategie leidend zal zijn.
Hoe combineert Vitens de basisstrategie met de decentrale strategie?
De huidige win-infrastructuur is en blijft de ruggengraat van de drinkwatervoorziening en Vitens
zal blijven investeren in het optimaliseren en veiligstellen van deze win-infrastructuur. Om de
overgang naar een andere strategie mogelijk te maken, zal de win-infrastructuur wel flexibeler
worden gemaakt. Vitens zal flexibeler gaan bouwen, zoveel mogelijk modulair en met
verplaatsbare units. Productiebedrijven worden samengevoegd tot grotere eenheden waardoor het
mogelijk wordt om een groter aantal kleinere winvelden aan te sluiten. Door het samenvoegen of
clusteren van productiebedrijven ontstaat een grotere flexibiliteit in de ontwikkeling van kleine
winvelden.
Cruciaal voor de overgang is het reduceren van de kwaliteitsrisico’s tot een acceptabel niveau door
een adequate bescherming van de grondstof en door een adequate decentrale processturing,
kwaliteitsmonitoring en zuivering. Naast het reduceren van kwaliteitsrisico’s bij de bron en in de
zuivering is ook het minimaliseren van de kosten (energiegebruik) van de decentrale strategie
leidend, waarbij de gehele nutsketen integraal wordt bekeken. In figuur S4 zijn de basisstrategie
en de decentrale strategie weergegeven en de verhouding tussen beide strategieën.
Als voorbereiding op de decentrale strategie gaan wij technologische pilots (paragraaf 8.3) en
gebiedspilots (paragraaf 8.5) uitvoeren. Bij de keuze van de pilots zal Vitens letten op de
technologische relevantie, de maatschappelijke behoefte en de wettelijke taak van Vitens.
Figuur S4: Basisstrategie en decentrale strategie.
Pagina 11

Pilots
Vitens combineert in Vitens duurzaam water winnen de decentrale strategie met de basisstrategie
als ruggengraat om de leveringszekerheid te borgen. Om praktijkervaring op te doen met de
decentrale strategie en innovaties in de drinkwatervoorziening worden pilots uitgevoerd. Deze
pilots zijn weergegeven in figuur S5.
Interprovinciale leveringen
De komende periode gaat Vitens samen met betrokken provincies en waterschappen de volgende
onderzoeken uitvoeren om de maatschappelijke meerwaarde van interprovinciale leveringen te
onderzoeken (zie figuur S5):
Verkennend onderzoek Achterhoek
Verkennend onderzoek Centraal-Nederland
Verkennend onderzoek Veluwe
Verkennend onderzoek Friesland
Verkennend onderzoek West-Nederland
Pagina 12

Figuur S5: Gewenste toekomstige situatie.
Pagina 13

INHOUDSOPGAVE
1. Inleiding ............................................................................................................. 16
1.1. Wat is de rol van de langetermijnvisie (LTV)? .................................................... 16
1.2. Rol van Vitens in de samenleving .................................................................... 17
1.3. Ontwikkelingen drinkwater ............................................................................. 18
1.3.1. Drinkwater van vroeger tot nu ............................................................. 18
1.3.2. Drinkwater in de toekomst .................................................................. 19
1.4. Kaders ........................................................................................................ 22
1.4.1. Betekenis van de wetgeving voor drinkwaterbedrijven ............................. 24
1.5. Leeswijzer ................................................................................................... 24
2. Ambitie Vitens .................................................................................................... 25
2.1. Missie en visie .............................................................................................. 25
2.2. Doorwerking: planet, people, profit ................................................................. 26
2.2.1. Planet: effecten van ons handelen neutraliseren ..................................... 27
2.2.2. People: kwaliteit leveren ..................................................................... 27
2.2.3. Profit: laagste maatschappelijke kosten ................................................. 27
2.3. Vitens beleid ................................................................................................ 28
3. Onze huidige drinkwatervoorziening ................................................................... 35
3.1. Opzet van de drinkwatervoorziening ................................................................ 35
3.2. De ruimtelijke component (horizontaal): winningen en productielocaties ............... 36
3.2.1. Winmogelijkheden .............................................................................. 36
3.2.2. Waterverdeling .................................................................................. 37
3.3. De bodemkundige component (verticaal): geohydrologische situatie van de bronnen38
3.4. Bescherming ................................................................................................ 39
3.4.1. Geohydrologische bescherming ............................................................ 40
3.4.2. Ruimtelijke bescherming ..................................................................... 40
4. Prognose 2040 .................................................................................................... 42
4.1. Prognose drinkwatergebruik ........................................................................... 43
4.2. Prognose 2040 ............................................................................................. 44
4.3. Vergunningsbehoefte ..................................................................................... 46
5. Waterbeschikbaarheid 2010 versus prognose 2040 ............................................. 48
5.1. Waterbeschikbaarheid in de huidige situatie ...................................................... 48
5.2. Waterbeschikbaarheid 2010 versus prognose 2040 ............................................ 49
5.3. De winbare capaciteit in de toekomst: welke risico’s zien we? .............................. 50
6. Oplossingsrichtingen .......................................................................................... 51
6.1. Verkenning .................................................................................................. 51
6.2. Afwegingskader ............................................................................................ 54
6.2.1. Betrouwbare drinkwatervoorziening ...................................................... 54
6.2.2. Omgeving ......................................................................................... 55
6.2.3. Kosten ............................................................................................. 55
6.3. Uitwerking scenario’s ..................................................................................... 55
6.3.1. BLAUW: geen risico’s voor de ruwwaterkwaliteit ..................................... 55
6.3.2. GROEN: minimale milieueffecten natuur ................................................ 57
6.3.3. GEEL: duurzaam ................................................................................ 58
7. Gewenste Toekomstige situatie .......................................................................... 61
7.1. Keuzes vanuit de verkenning .......................................................................... 61
7.1.1. Beschermbaarheid (blauw scenario) ...................................................... 62
7.1.2. Natuur (groen scenario) ...................................................................... 62
7.1.3. Duurzaam (geel scenario) ................................................................... 62
Pagina 14

7.2. Strategische keuzes ...................................................................................... 63
7.3. Vitens Duurzaam Waterwinnen ....................................................................... 64
8. Realiseren van de visie ....................................................................................... 67
8.1. Inleiding ...................................................................................................... 67
8.2. Hoe combineert Vitens de verschillende keuzes? ................................................ 67
8.3. Pilots .......................................................................................................... 69
8.4. Klimaatverandering en andere hydrologische veranderingen ................................ 70
8.5. Gebiedsgerichte uitwerking ............................................................................ 71
8.5.1. Interprovinciale drinkwaterleveringen ................................................... 71
8.5.2. Provincie Friesland ............................................................................. 73
8.5.3. Provincies Overijssel en Drenthe .......................................................... 74
8.5.4. Provincie Gelderland ........................................................................... 74
8.5.5. Provincie Flevoland ............................................................................. 75
8.5.6. Provincies Utrecht en Noord-Holland ..................................................... 75
9. Verklarende woordenlijst .................................................................................... 77
10. Referenties ......................................................................................................... 78
11. Verantwoording .................................................................................................. 79
12. Bijlagen .............................................................................................................. 80
Bijlage 1: Wettelijke kaders en en beleid ...................................................................... 81
Bijlage 2: Winbare capaciteit per winning .................................................................... 86
Bijlage 3: Prognose ...................................................................................................... 90
Bijlage 4: Knelpunten ................................................................................................... 99
Bijlage 5: Beschrijving watervoorzieningsgebied Friesland ......................................... 107
Bijlage 6: Beschrijving watervoorzieningsgebied Overijssel ....................................... 112
Bijlage 7: Beschrijving watervoorzieningsgebied Gelderland ...................................... 118
Bijlage 8: Beschrijving watervoorzieningsgebied Midden-Nederland........................... 122
Bijlage 9: Beschrijving watervoorzieningsgebied Flevoland ........................................ 127
Bijlage 10: Overzicht vergunningcapaciteit per provincie ........................................... 130
Pagina 15

1. INLEIDING
De basis van ons huidige gezondheidsniveau is gelegd door een goede drinkwatervoorziening en in
aansluiting daarop door een adequate inzameling en zuivering van het afvalwater. Waar rampen of
oorlogssituaties deze voorzieningen verstoren, dreigen op korte termijn telkens weer uitbraken
van epidemieën van cholera, tyfus, pest en dergelijke. Daarnaast heeft de drinkwatervoorziening
een aandeel in ons huidige welvaartsniveau en ons niveau van welbevinden. Jarenlange
voorlichtingscampagnes hebben verspilling teruggedrongen en een verantwoord gebruik
bevorderd, zowel in de bedrijven als in de huishoudens.
Met de nieuwe Drinkwaterwet, de nieuwe Waterwet, het Besluit Kwaliteit en Monitoring Water
(BKMW) en het Drinkwaterbesluit gaat de Nederlandse drinkwatersector een nieuwe periode in.
Een periode waarin een goede drinkwatervoorziening en sanitatie van primair belang zijn en
blijven voor het niveau van volksgezondheid, overal ter wereld. In de Drinkwaterwet is vastgelegd
dat de drinkwaterbedrijven een langetermijnvisie hebben voor de drinkwatervoorziening, waarin
zij aangeven hoe zij op termijn in het licht van relevante ontwikkelingen de drinkwatervoorziening
garanderen.
Ontwikkelingen, zoals veranderingen in de drinkwatervraag, technologische ontwikkelingen en
ruimtelijke ontwikkelingen zijn in grote mate bepalend voor de toekomst van de drinkwatervoorziening.
Vitens wil zich voorbereiden op deze toekomstige ontwikkelingen en trends en ook in
de toekomst een betrouwbare drinkwaterleverancier voor haar klanten blijven. Deze lange-
termijnvisie (LTV) voorziet in deze ambitie voor wat betreft de win-infrastructuur. Het schetst de
verwachte drinkwaterbehoefte in 2040 en beschrijft de manier waarop wij aan deze watervraag
willen voldoen, rekening houdend met andere belangen. De strategische keuzes in de LTV zorgen
voor helderheid richting externe partijen (zoals provincies en het Rijk). Ook leidt dit tot een
uniforme aanpak. Op deze manier stellen wij maatschappelijk optimale keuzes voor de
toekomstige drinkwatervoorziening voorop.
Deze langetermijnvisie is in een aantal fasen tot stand gekomen. In de eerste fase heeft Vitens
alle winningen beoordeeld en alle knelpunten zo objectief mogelijk vastgesteld. Tevens hebben wij
de benodigde hoeveelheid water bepaald en op basis van alle informatie een strategische koers
vastgesteld. Deze strategische koers hebben wij vastgelegd in de ontwerp-langetermijnvisie. De
tweede fase was gericht op het communiceren met de belangrijkste stakeholders over de ontwerp
langetermijnvisie. Vitens heeft reacties op de ontwerpvisie ontvangen van de provincies,
waterschappen en landbouw-, natuur- en milieuorganisaties. Tijdens de derde fase hebben wij de
reacties vastgelegd in een reactienota en deze beoordeeld. In de vierde en laatste fase is de
langetermijnvisie aangepast en vervolgens vastgesteld door de Directie van Vitens. Tevens zijn als
uitwerking van de langetermijnvisie met de provincies convenanten afgesloten om de
mogelijkheden van interprovinciale leveringen te onderzoeken.
1.1. Wat is de rol van de langetermijnvisie (LTV)?
Kenmerk van de drinkwatervoorziening is de lange levensduur van de (win)infrastructuur
(kapitaalintensief) en de lange voorbereidingstijd voor het ontwikkelen van nieuwe bronnen. Het
oplossen van knelpunten heeft daarmee automatisch het karakter van een langetermijn-
vraagstuk.
Vitens wil water betekenis geven en in deze lange termijn visie geeft Vitens alle stakeholders zicht
op de wijze waarop Vitens het beste water tegen de laagste maatschappelijk verantwoorde prijs
levert en hoe het bedrijf water betekenis geeft in haar win-infrastructuur. Zicht op water is de
eerste langetermijnvisie van Vitens. De kernvraag hierbij is: hoe kan de geprognosticeerde
drinkwatervraag worden gedekt door duurzame win- infrastructuur met de laagste
maatschappelijke kosten, waarbij maximaal rekening wordt gehouden met de wensen van onze
klanten? De wijze waarop Vitens dit doet, wordt aangeduid met de term Vitens duurzaam water
winnen (kortweg VDW). Door vroegtijdig inzicht te geven in de te verwachten watervraag en de
Pagina 16

wijze waarop Vitens aan deze vraag wil voldoen, is Vitens transparant en ontstaat er ruimte voor
afstemming met overheidsbeleid en het in samenwerking met andere partijen realiseren van
duurzame oplossingen.
Een belangrijke bouwsteen voor de LTV is de prognose van het waterverbruik. Prognoses hebben
een onnauwkeurigheid die toeneemt in de tijd. Grote economische groei kan het waterverbruik
fors doen toenemen, terwijl aan de andere kant een toenemende aandacht voor het sluiten van
waterkringlopen een behoorlijke reductie van het watergebruik kan veroorzaken. Ook onverwachte
knelpunten bij onze winningen, technologische vernieuwingen en wijzigingen in wet- en
regelgeving kunnen leiden tot veranderingen in de win-infrastructuur. Dit is de reden dat Vitens
elke vijf jaar de langetermijnvisie zal herijken.
Vitens werkt met watervoorzieningsgebieden en deze gebieden zijn weer onderverdeeld in
clusters. De knelpunten en prognoses worden per watervoorzieningsgebied weergegeven. De
watervoorzieningsgebieden komen niet overal overeen met provinciegrenzen. Waar mogelijk
geven wij ook aan hoe de gegevens op provinciale schaal zijn te interpreteren.
1.2. Rol van Vitens in de samenleving
Water is onze eerste levensbehoefte. Hiermee is het belang van Vitens, als drinkwaterleverancier
voor een derde van Nederland, benadrukt. Vitens levert in Nederland water binnen de provincies
Overijssel, Gelderland, Friesland, Flevoland, Utrecht en een klein deel van Drenthe en Noord-
Holland (zie figuur 1.1, werkgebied van Vitens).
Figuur 1.1: Het werkgebied van Vitens (donkerblauw) [www.vewin.nl].
Pagina 17

Het overgrote deel van het water dat wij winnen is grondwater. Slechts één van de 108 winningen
is een oeverinfiltratiewinning. Dit is de winning Engelse Werk. De oeverinfiltratiewinning
Vechterweerd is in ontwikkeling en wordt in 2012 in bedrijf genomen. Een klein deel van het
geleverde drinkwater wordt ingekocht bij andere waterbedrijven in Drenthe en Duitsland. Op deze
manier voorzien wij in de drinkwaterbehoefte in onze watervoorzieningsgebieden. In 2009 bedroeg
deze 330 miljoen m 3 .
1.3. Ontwikkelingen drinkwater
In deze paragraaf gaan we in op het ontstaan van de drinkwaterbedrijven in Nederland. Ook
bespreken we de ontwikkeling in de drinkwatervraag. Daarnaast blikken we vooruit en gaan we in
op belangrijke toekomstige ontwikkelingen die de drinkwatervraag kunnen gaan beïnvloeden.
1.3.1. Drinkwater van vroeger tot nu
Waterbedrijven zijn in de tweede helft van de negentiende eeuw ontstaan in de grote steden,
nadat bleek dat schoon water een belangrijke rol speelt bij de volksgezondheid. Doordat de
watervoorziening oorspronkelijk een gemeentelijke taak was, had elke gemeente zijn eigen
winning(en) en distributienetwerk. Op het 'hoogtepunt' (rond 1940) was er sprake van circa 210
waterbedrijven. Door de fusie van verschillende gemeentelijke waterbedrijven zijn in de loop der
jaren veel kleine leidingnetten gekoppeld en verder uitgebreid. Eind jaren zestig beschikte 99
procent van de Nederlandse bevolking over een aansluiting op het drinkwaternet. Na de Tweede
Wereldoorlog is het aantal waterbedrijven sterk afgenomen. De reden hiervoor is dat de kleine
waterleidingbedrijven in de zich uitbreidende streekwaterbedrijven werden opgenomen. Telde
Nederland in 1940 nog 210 waterbedrijven, in 2010 zijn dat er nog maar tien. Tegenwoordig
levert Vitens met ruim honderd productielocaties drinkwater in zeven provincies.
De ontwikkeling in de drinkwatervraag
Tot het einde van de vorige eeuw steeg de drinkwatervraag. Vanaf 1990 was vrijwel elk
huishouden in Nederland aangesloten op het drinkwaternet en trad een geleidelijke afzwakking
van de groei in de drinkwatervraag op. Deze trendverandering hing niet alleen samen met een
minder sterke groei van het aantal huisaansluitingen. Ook een toenemende aandacht voor
duurzamer omgaan met water (zoals waterbesparingsmaatregelen) en de daling van de
bevolkingsgroei waren belangrijke factoren in de afzwakking van de groei. Ter illustratie van de
situatie in het werkgebied van Vitens volgt hier een beschrijving van de historie in de
watervoorzieningsgebieden Overijssel en Midden-Nederland.
Situatie in het Vitens-gebied: twee extremen
Voor watervoorzieningsgebied Overijssel geldt dat het maximum in de jaarlijkse afzet van
drinkwater in Overijssel werd bereikt in 1993, waarna zich een geleidelijke maar gestage daling
inzet. Momenteel lijkt de afzet zich te stabiliseren.
In watervoorzieningsgebied Midden-Nederland is dat beeld anders. Hier zet sinds 1990 de gestage
groei in de levering van drinkwater zich verder door. De ontwikkeling van grote woonkernen zoals
Leidsche Rijn in de gemeente Utrecht en Vathorst in de gemeente Amersfoort is hier mede debet
aan. Niet het gebruik per inwoner neemt toe in dit watervoorzieningsgebied, maar het totaal
aantal inwoners. Wel is ook hier het effect van het toenemend milieubewustzijn waar te nemen in
het dalende watergebruik per inwoner.
Pagina 18

Waterbesparing
Veel onnodig watergebruik in het verleden was het gevolg van onachtzaamheid (lekkende en
onnodig openstaande kranen, lekkende leidingen etc.) en onbewustheid met betrekking tot het
watergebruik. Water werd gezien als een onbeperkt beschikbare vanzelfsprekendheid. Jarenlange
voorlichtingscampagnes hebben ertoe geleid dat zowel bedrijven als particulieren nu bewuster met
water omgaan. Hoewel campagnes zeker resultaat hebben gehad, is de grootste waterbesparing
bereikt door technische ontwikkelingen, zoals waterbesparende toiletten en zuinigere wasmachines.
De gevolgen van beide ontwikkelingen zijn duidelijk merkbaar (zie figuur 1.2) [VEWIN, 2008].
Figuur 1.2: Trendbreuk ten gevolge van waterbesparing voor Nederland [gebaseerd op VEWIN,
2008].
1.3.2. Drinkwater in de toekomst
Om te bepalen hoe de drinkwaterbehoefte er in 2040 uitziet, is voor deze LTV gebruikgemaakt van
prognoses. Uiteraard geven deze een inschatting op basis van de kennis van nu. De uiteindelijke
drinkwaterbehoefte kan door allerlei factoren anders uitvallen. Zonder uitputtende kennis van de
toekomst zien we echter wel een aantal ontwikkelingen op ons afkomen, waar we in de LTV
rekening mee houden.
Klimaatverandering en andere hydrologische veranderingen
Trends of veranderingen die van belang zijn voor de drinkwatersector zijn:
Klimaatverandering
Afzet (Mm3/jaar)
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020
In Overijssel bijvoorbeeld is de afzet gedaald van 93 miljoen m 3 per jaar naar 78 miljoen m 3 per jaar
en is het hoofdelijk gebruik gedaald van 140 naar 125 liter per persoon per dag.
Door natuurlijke veranderingen en menselijk handelen verandert het klimaat. Naar verwachting
leidt klimaatverandering tot een hogere gemiddelde temperatuur, een stijging van de zeespiegel
en een toename van de hoeveelheid neerslag.
De neerslaghoeveelheid neemt met een aantal procenten toe. Veel belangrijker is echter, dat er
meer extremen zullen optreden in neerslaghoeveelheid en in droogte. Dit heeft gevolgen voor de
afvoer van de rivieren. De verwachting is, dat de rivierafvoeren met tien tot twintig procent
toenemen. Ook hier neemt de variabiliteit toe: grotere afvoeren in de winter en lagere afvoeren in
de zomer. De kwaliteit van het rivierwater wordt vooral in de zomer slechter doordat dezelfde
jaar
prognose realisatie
Pagina 19

vracht door een kleinere hoeveelheid water wordt afgevoerd. De stijging van de zeespiegel in de
komende vijftig jaar bedraagt naar verwachting enkele decimeters [Nationaal programma
Adaptatie Ruimte en Klimaat (ARK), 2006].
Verstedelijking
Het stedelijk gebied neemt in de komende jaren naar verwachting met dertig tot veertig procent
toe [Nota Ruimte]. De bergingscapaciteit voor water in stedelijke gebieden neemt af.
Maaivelddaling
Door inklinking daalt de bodem in diepere polders de komende vijftig jaar enkele decimeters. De
bijkomende daling als gevolg van oxidatie van veen bedraagt eveneens enkele decimeters.
Gevolgen van deze veranderingen voor de (drink)watersector
Wateroverlast
Op korte termijn ontstaat incidenteel en op de langere termijn structureel overlast van
oppervlaktewater.
De kweldruk in laaggelegen veengebieden neemt toe door de maaivelddaling en de stijging
van de zeespiegel. Doordat het gewicht van de deklaag en daarmee de tegendruk afneemt,
neemt het risico van opbarsten van de deklaag toe met als gevolg forse wateroverlast in het
polder- en plassengebied.
Watertekort
In de zomerperiode treden door de lage rivierafvoeren watertekorten op. Het schaarse
oppervlaktewater zal zo goed mogelijk tussen de verschillende gebruikers verdeeld moeten
worden. In het kader van het deltaprogramma worden diverse zoetwaterstudies uitgevoerd
om de hoeveelheid zoet water te vergroten en te beschermen.
De beschikbaarheid van grondwater neemt niet af, maar de droogteschade voor andere
gebruikers kan in droge perioden wel toenemen. De grondwatervoorraden blijven op peil en
nemen zelfs op de hogere zandgronden op een aantal plaatsen toe door het uitvoeren van
vasthoud- en bergingsmaatregelen (herstel sponswerking).
Verandering vegetatie
Door de veranderingen in het klimaat verandert de vegetatie en de mogelijkheden voor landbouw,
natuur en andere functies.
Kwaliteitverslechtering
De verzilting van het oppervlaktewater neemt toe. Door de hogere zeespiegel zal in perioden
met een lage afvoer het zoute zeewater veel verder stroomopwaarts in de rivieren worden
aangetroffen.
De temperatuur van het oppervlaktewater neemt in warme perioden met een lage afvoer
verder toe.
Door infiltratie van zouter oppervlaktewater en een toename van geïnfiltreerd zeewater als
gevolg van de hogere zeespiegel zal het grondwater verder verzilten.
De kwaliteit van het grondwater verslechtert door een toename van de drooglegging als
gevolg van de klimaatverandering, toename van stedelijk gebied en aanvoer van
gebiedsvreemd verontreinigd oppervlaktewater in droge perioden.
Toename drinkwatergebruik
In droge en warme perioden neemt het drinkwatergebruik toe. Ook het verschil tussen het
maximum- en minimumverbruik neemt toe.
Pagina 20

Toenemende aandacht voor duurzaamheid
In het kader van Maatschappelijke Verantwoord Ondernemen (MVO) wordt een aantal thema’s
onderscheiden. De volgende vier thema's zijn van belang:
Voorkomen van vervuiling
Duurzaam gebruik van hulpmiddelen
Maatregelen nemen tegen klimaatverandering
Bescherming van het milieu en herstel van natuurlijke habitats
Duurzaamheid neemt in belang toe. Prof. A.Y. Hoekstra (Technische Universiteit Twente) heeft een
'water footprint assessment' ontwikkeld om de 'water footprint' te berekenen, een
duurzaamheidanalyse uit te voeren en responsmaatregelen te formuleren. Hierbij onderscheidt hij
direct en indirect watergebruik. Indirect watergebruik is het water dat consumenten gebruiken
afkomstig van producten uit andere gebieden, waarvoor bij de productie water is gebruikt. Het
watergebruik van de Nederlandse consument is circa tachtig procent indirect en circa twintig
procent direct. Door integraal naar de milieubelasting van water te kijken, maar ook van alle
andere type belastingen (bijvoorbeeld CO2) wordt de meest duurzame aanpak vastgesteld. De
'water footprint' van de drinkwaterproductie is nihil als we het water onttrekken en weer
terugbrengen in het zelfde hydrologische systeem. De ' CO2 footprint' wordt dan de bepalende
factor om het proces duurzamer te maken.
Vitens wil haar 'footprints' zo klein mogelijk maken en heeft daarom aandacht voor het duurzaam
omgaan met water- en energiebronnen en voor het zoeken naar alternatieven van eindige
bronnen. Het benutten van bodemenergie komt steeds meer in de belangstelling te staan en wij
zien een belangrijke taak voor onszelf weggelegd om mee te denken en bij te dragen aan een
duurzaam gebruik van de bodem.
Technologische ontwikkelingen
De techniek gaat vooruit waardoor we meer kennis hebben van de samenstelling van water en
water beter kunnen zuiveren. Nieuwe ontwikkelingen maken de (vroegtijdige) detectie van stoffen
in het drinkwater mogelijk. Door het toepassen van nieuwe technieken kunnen stoffen ook
gemakkelijker uit het water worden verwijderd. Deze ontwikkelingen bieden kansen maar ook
bedreigingen in de mogelijkheden voor de bronkeuze in de toekomst.
Beleidsontwikkelingen
Beleidsontwikkelingen op de beleidsvelden ruimtelijke ordening, water en milieu zijn in belangrijke
mate bepalend voor onze toekomstige keuzes. Samen met gemeenten en provincies denken wij na
over de beleidsuitvoering. Op deze manier stemmen wij toekomstige ontwikkelingen af.
Ontwikkeling ruwwaterkwaliteit
De variatie in de kwaliteit van het opgepompte ruwe water per winlocatie is zeer gering. Dit komt
door de grote spreiding in verblijftijden waardoor maatregelen aan maaiveld niet direct effect
hebben op de ruwwaterkwaliteit. Pas op de lange termijn zullen effecten van maatregelen
merkbaar zijn.
Vitens voorziet voor de toekomst een aantal verontreinigingen dat de ruwwaterkwaliteit kan
beïnvloeden:
Als gevolg van verdroging en vermesting kent het ruwwater van een flink aantal winningen
verhoogde gehalten van nitraat, sulfaat, hardheid en bepaalde zware metalen zoals nikkel.
Hoewel er voor sommige winningen sprake is van overschrijding van de norm voor nitraat en
nikkel blijven de gehalten in de meeste gevallen binnen de drinkwaternormen.
Van geheel andere aard is de verzilting van een aantal winningen. Op termijn moet rekening
worden gehouden met een overschrijding van de chloridenorm in enkele diepe winningen in
het rivierengebied en in Friesland. Door toepassing van het ‘zoethoudersconcept’ (zie
begrippenlijst) wordt hier een antwoord op gezocht.
Pagina 21

1.4. Kaders
Een derde categorie verontreinigingen die de ruwwaterkwaliteit beïnvloeden, bestaat uit
bestrijdingsmiddelen. Ondanks het in Nederland gevoerde toelatingsbeleid blijkt dat een
beperkt aantal veel voorkomende bestrijdingsmiddelen (zoals bentazon, MCPP, BAM en
glyfosaat) tot het grondwater doordringt. Alleen met een actief aanvullend beleid kan op
termijn worden voorkomen dat het ruwwater dergelijke stoffen bevat.
Verder kampen we met de erfenissen van bodemverontreinigingen uit de periode 1950 tot
1980. Door saneringen is de situatie verbeterd. Toch zullen de (rest)verontreinigingen nog
jaren terug te vinden zijn in het ruwwater van een aantal winningen.
Recent wordt ook aandacht besteed aan ‘nieuwe’ stoffen, zoals MTBE, perfluorverbindingen,
resten van geneesmiddelen en hormonen. Deze blijken algemeen in het milieu voor te komen
in erg lage gehalten. Na bredere inventarisatie en debat over toelaatbare gehalten zal
duidelijker zijn welke maatregelen hiertegen genomen moeten worden.
Bij de totstandkoming van deze LTV geldt een aantal randvoorwaarden en uitgangspunten. De
volgende wet- en regelgeving en beleidsplannen zijn direct relevant voor de drinkwatervoorziening.
Zie bijlage 1 voor een uitgebreide omschrijving van de wet- en regelgeving.
Drinkwaterwet
De Drinkwaterwet legt alle bestuursorganen een zorgplicht op voor het duurzaam veiligstellen van
de openbare drinkwatervoorziening. Drinkwaterbedrijven hebben een signalerende en alarmerende
functie bij de bescherming van hun winningen. Deze wet heeft als doel om een optimale
waarborging van de kwaliteit en de continuïteit van de levering van drinkwater te garanderen op
een wijze die past binnen de randvoorwaarden van een duurzame ontwikkeling van de
samenleving en tegen maatschappelijk verantwoorde kosten. In de Drinkwaterwet is ook
opgenomen dat de drinkwatervoorziening een publieke taak blijft. Dit betekent dat er in de nabije
toekomst geen sprake is van marktwerking waardoor klanten hun eigen waterbedrijf kunnen
kiezen.
Waterwet
De Waterwet is op 22 december 2009 in werking getreden en vervangt sinds die tijd acht
bestaande wetten voor waterbeheer in Nederland. Deze wet regelt het beheer van
oppervlaktewater en grondwater en verbetert ook de samenhang tussen waterbeleid en
ruimtelijke ordening. In de Waterwet is specifiek opgenomen dat de provincies verantwoordelijk
zijn voor het strategisch grondwaterbeleid en het verlenen van vergunningen voor
grondwateronttrekkingen voor drinkwater.
Kaderrichtlijn Water (KRW)
De Kaderrichtlijn water stelt dat:
Uiterlijk in 2027 alle Europese wateren in goede toestand moeten zijn.
Significant stijgende trends van stofconcentraties zijn bepaald en omgebogen.
De inbreng van verontreinigende stoffen beperkt of voorkomen is.
Kort gezegd stelt de KRW dat de waterkwaliteit niet zodanig mag verslechteren dat extra zuivering
noodzakelijk is. Op de lange termijn moet worden gestreefd naar een kwaliteit van het
opgepompte water waarbij een minimale zuivering voldoende is. Om dit mogelijk te maken,
worden er door de provincies voor alle winningen gebiedsdossiers gemaakt, waarin de
maatregelen staan die moeten worden genomen om de risico's voor de drinkwaterkwaliteit zo
klein mogelijk te maken.
Natuurbeschermingswet 1998
De Vogelrichtlijngebieden vormen samen met de Habitatrichtlijngebieden het netwerk Natura
2000. Natura 2000-gebieden zijn in Nederland beschermd via de Natuurbeschermingswet 1998.
Activiteiten in of nabij deze gebieden die een (mogelijk) significant negatief effect hebben op de
instandhoudingsdoelstellingen zijn vergunningplichtig voor zover deze activiteiten niet in het
Pagina 22

eheerplan zijn opgenomen. Natura 2000 is voor Vitens relevant omdat de verdrogende effecten
van drinkwaterwinningen beperkend kunnen zijn in het herstel van bepaalde natuurwaarden.
Nitraatrichtlijn
Nederland moet vanaf 2006 voldoen aan de verplichtingen die voortkomen uit de Europese
Nitraatrichtlijn. Nederland heeft het gehele land als nitraatkwetsbaar aangemeld en vertaalt deze
richtlijn in de nitraatactieprogramma’s. Er is overeenstemming met de EU bereikt over het 4e
Actieprogramma Nitraatrichtlijn 2010-2013, waarin sprake is van derogatie (een afwijking) bij het
bereiken van de nitraatnorm, het verminderen van de fosfaatoverschotten en het efficiënter
gebruik van dierlijke mest. Nitraat is een belangrijke vervuilende bron voor het ruwwater. Vitens
heeft er dan ook belang bij dat de nitraatconcentraties in de bodem worden teruggebracht.
Wet ruimtelijke ordening (Wro)
De Wet op de ruimtelijke ordening (Wro) is op 1 juli 2008 in werking getreden ter vervanging van
de oude Wro. De Wro regelt hoe ruimtelijke plannen tot stand komen en welke bestuurslaag voor
welke ruimtelijke plannen verantwoordelijk is. Ook regelt de Wro de verhoudingen tussen de
verschillende overheden en bestuursorganen in Nederland, zoals waterschappen, gemeenten,
provincies en het Rijk. Een belangrijke verandering met de komst van de Wro is dat provincies
bestemmingsplannen niet meer achteraf goed hoeven te keuren. Ze moeten vooraf aangeven
welke provinciale belangen gewaarborgd moet worden in de bestemmingsplannen. Drinkwater is
één van deze belangen.
Nationaal Waterplan
Het Nationaal Waterplan stelt dat drinkwater zonder hoge kosten moet kunnen worden bereid uit
grond- en oppervlaktewater. Door de beschikbaarheid van voldoende strategische reserves en
alternatieve bronnen blijft de drinkwatervoorziening gegarandeerd. Bij (nieuwe) grondwateronttrekkingen
vormt een duurzaam watersysteem het uitgangspunt, waarbij het grondwater
primair bestemd is voor hoogwaardige functies zoals menselijke consumptie. Naast voldoende
water is er aandacht voor een goede bescherming van dit water. Daarbij wordt aan de
drinkwatervoorziening een groot gewicht toegekend door de status ‘dwingende reden van groot
openbaar belang’.
Volgens het Nationaal Waterplan komt er in de toekomst in Hoog-Nederland meer grondwater
beschikbaar voor de drinkwatervoorziening als gevolg van de uitvoering van het beleid om meer
gebiedseigen water vast te houden. In verdrogingsgevoelige gebieden blijft het bestaande 'standstill'
beginsel voor grondwateronttrekkingen gelden.
Provinciale plannen
Het provinciaal beleid voor drinkwaterwinningen is opgenomen in het Waterplan, het
Milieubeleidsplan en het Streekplan (of een geïntegreerd Omgevingsplan). Onder de nieuwe Wet
op de ruimtelijke ordening is het Waterplan tevens een ruimtelijke structuurvisie waarin het
provinciaal ruimtelijk belang voor het waterbeleid is benoemd. De zeven provincies binnen ons
werkgebied bestempelen de drinkwaterwinning als een provinciaal belang en geven de voorkeur
aan het gebruik van grondwater Zij kijken echter verschillend aan tegen de (nog) beschikbare
hoeveelheid grondwater en de ruimte voor winningen.
Alle provincies hebben beschermingsgebieden vastgesteld rondom de drinkwaterwinningen.
Binnen deze gebieden geldt het beschermingsbeleid zoals is vastgelegd in de Provinciale
Milieuverordening (PMV) of omgevingsverordening. Concreet staat hierin welke activiteiten wel en
niet binnen deze gebieden zijn toegestaan. Dit beleid verschilt per provincie.
De provincie Gelderland heeft in het Waterplan aanvullend beleid geformuleerd voor de
zogenaamde optimaliseringsgebieden. De provincie wil de netto grondwateronttrekking op onder
andere de zuidelijke en oostelijke flank van de Veluwe verminderen en grondwateronttrekkingen
verplaatsen naar locaties die minder of geen schade aan natuurfuncties veroorzaken. Een netto
toename van de onttrekkingshoeveelheden is in deze gebieden niet toegestaan.
Pagina 23

1.4.1. Betekenis van de wetgeving voor drinkwaterbedrijven
Het Rijk en de provincies hebben een nadrukkelijke taak in het behartigen van de publieke
belangen bij de drinkwatervoorziening. Wet- en regelgeving bieden samen met beleidsplannen
hiervoor de kaders.
Omgaan met spanningsvelden
Duidelijk is dat vanuit verschillende beleidsterreinen invloed wordt uitgeoefend op de
drinkwatervoorziening. Er is beleid opgesteld waarin de normen voor ons drinkwater worden
weergegeven. Daarnaast heeft wet- en regelgeving ten behoeve van andere aspecten gevolgen
voor de drinkwatervoorziening. Beleidsvraagstukken kunnen elkaar positief versterken, maar
spanningsvelden zijn soms niet te voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan waterwingebieden in of nabij
droogtegevoelige Natura 2000-gebieden, maar ook andersom als infrastructurele of industriële
activiteiten worden gepland bij of in een waterwingebied. Vitens houdt rekening met de ruimtelijke
inpassing van haar waterwinningen, maar verwacht ook van andere partijen dat zij rekening
houden met het drinkwaterbelang. In nauwe samenspraak met de overheid, belanghebbende
partijen en omwonenden wordt veel geïnvesteerd in de inpassing van de waterwinning in de
ruimtelijke omgeving.
Decentralisatie leidt tot een grotere rol van waterbedrijven
De (Rijks)overheid zet steeds meer in op decentralisatie van taken richting regionale en lokale
overheden. Uitwerkingen op regionaal en lokaal niveau spelen hierdoor een steeds belangrijkere
rol, ook bij de drinkwatervoorziening. Bij deze regionale en lokale doorvertaling, waarbij partijen
overeenstemming bereiken via gebiedsprocessen, zijn de drinkwaterbedrijven een belangrijke
speler. Wij zien voor onszelf een signalerende en agenderende functie op basis van de aanwezige
praktijk- en gebiedskennis rondom de drinkwatervoorzieningen en de waargenomen effecten van
overheidsmaatregelen en -besluiten. Daarnaast willen wij via gebiedsprocessen actief mede
sturing geven aan de (ruimtelijke) ontwikkeling van de beschermings- en intrekgebieden.
1.5. Leeswijzer
In hoofdstuk 2 is vanuit de missie, visie en ambities beschreven vanuit welke kernwaarden Vitens
handelt. Deze kernwaarden beïnvloeden in belangrijke mate onze keuze voor de wininfrastructuur.
In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de bestaande situatie: welke aspecten bepalen
de locatie van een drinkwaterwinning? In hoofdstuk 4 is de verwachte drinkwaterbehoefte in het
jaar 2040 opgenomen. De confrontatie tussen de huidige capaciteit en de toekomstige vraag vindt
plaats in hoofdstuk 5. Hierbij wordt zowel gekeken naar knelpunten die voortvloeien uit de huidige
situatie als naar mogelijke toekomstige knelpunten met betrekking tot de waterbehoefte.
Hoofdstuk 6 beschrijft de mogelijke oplossingsrichtingen om knelpunten weg te nemen. We gaan
in op een verkenning die we hebben uitgevoerd, waarbij verschillende oplossingsrichtingen in de
vorm van scenario’s zijn uitgewerkt. De scenario’s laten de gevolgen van extreme keuzes zien en
geven zo de ‘hoeken van het speelveld’ weer waarbinnen wij onze strategische keuzes maken. In
hoofdstuk 7 wordt de toekomstige situatie geschetst, waarbij de strategische keuzes en de
uitwerking daarvan worden toegelicht. In hoofdstuk 8 is de wijze aangegeven waarop deze
strategische keuzes worden gerealiseerd. Ook wordt in dit hoofdstuk ingegaan op een aantal
pilotprojecten die momenteel lopen en die bijdragen aan de realisatie van de gekozen strategieën.
Omdat het werkgebied van Vitens sterke regionale verschillen kent, is in de bijlagen 5 tot en met
9 gekozen voor een meer gedetailleerde beschrijving van de situatie in de verschillende
watervoorzieningsgebieden.
Pagina 24

2. AMBITIE VITENS
De langetermijnvisie (LTV) is richtinggevend voor keuzes die in de toekomst moeten worden
gemaakt met betrekking tot het inrichten van onze win-infrastructuur. Een belangrijk uitgangspunt
bij het beschrijven van strategische oplossingsrichtingen in de LTV zijn onze missie en visie. Deze
vormen de basis voor de strategische keuzes die worden gemaakt. In dit hoofdstuk wordt na een
korte beschrijving van de kernwaarden van Vitens (de missie en visie) ingegaan op de
doorwerking hiervan in deze LTV.
2.1. Missie en visie
Eenderde van Nederland vertrouwt op ons bedrijf voor de levering van veilig en lekker drinkwater.
Vitens gaat voor het beste water tegen de laagste maatschappelijke kosten door te blijven zoeken
naar efficiënte en duurzame productiemethoden en waar mogelijk haar prestaties te verbeteren.
Door innovatie zorgt Vitens ervoor dat dit vertrouwen in goede handen is en blijft. Centraal staat
dat Vitens water betekenis wil geven. Dit doen wij vanuit de volgende vier speerpunten:
1. Dichter bij de klant staan
Vitens wil een dienstverlener zijn die zichtbaar is en dicht bij haar klant staat. Alleen zo kunnen wij
goed inspelen op de wensen van klanten en meegroeien met hun behoeften. Wij willen dat klanten
onze kwaliteit erkennen en waarderen. Daarnaast gaan we onze dienstverlening nog efficiënter en
persoonlijker maken.
2. Maatschappelijke kosten verlagen
Vitens ziet het als haar taak om continu te zoeken naar mogelijkheden om de maatschappelijke
kosten te verlagen. Dat betekent dat wij ons inspannen om onze waterwinningen op een goede
manier in te passen en waar mogelijk de waterketen slimmer te organiseren. Een goed voorbeeld
hiervan is het investeren in een verdergaande ontharding van water dan wettelijk is vereist. Door
deze investering worden elders in de keten besparingen gerealiseerd, zoals een lager
wasmiddelengebruik, minder slijtage van apparatuur, een betere kwaliteit van het geloosde water
en vermindering van het aantal decentrale onthardingsinstallaties. Een onderdeel van het verlagen
van de maatschappelijke kosten is ook dat Vitens de verantwoordelijkheid heeft om het geld van
klanten en publieke aandeelhouders (gemeenten en provincies) op een verantwoorde wijze te
besteden.
3. Bedrijfsvoering verder verduurzamen
We zijn ons ervan bewust dat ons handelen als drinkwaterbedrijf invloed heeft op de natuur en
onze leefomgeving. Wij spannen ons in om onze bedrijfsvoering zoveel mogelijk te verduurzamen.
Dit doen wij waar mogelijk met de andere actoren en in samenhang met onze andere
doelstellingen, onder andere door gebruik te maken van groene energie en door verdroging tegen
te gaan. Ook het zuinig omgaan met energie, het zoveel mogelijk hergebruiken van reststoffen en
het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen zijn in dit kader belangrijke aandachtspunten.
4. Internationale activiteiten verder uitbouwen
Vitens draagt op dit moment bij aan de drinkwatervoorziening van twintig miljoen mensen in
ontwikkelingslanden. Ons doel is om dit aantal in de komende jaren flink te vergroten. Dat
betekent een intensivering van de uitwisseling van kennis en een toename van het aantal
projecten waaraan Vitens bijdraagt.
Innovatie is de motor
Innovatie is noodzakelijk om bovengenoemde ambities te realiseren. Innovaties hebben
betrekking op een breed scala aan onderwerpen zoals:
Introduceren van het 'cradle-to-cradle' principe.
Pagina 25

Integraal 'asset management' bij het sturen van de processen in de waterketen.
Terugwinning en hergebruik van water (en energie) in (nieuwe) huizen of woonwijken.
Volledige 'ontzorging' van zakelijke klanten en consumenten (ook áchter de watermeter).
Nieuwe win-, zuivering- en distributietechnieken.
On-line sensoring en monitoring, zodat 'alles' 'altijd' en 'overal' te volgen is. Hierdoor wordt
integraal asset management mogelijk.
Integratie in de waterketen
Verticale integratie in de waterketen draagt bij aan de ambitie van Vitens: kwaliteit leveren aan
de klant nu en in de toekomst, duurzaamheid, solidariteit en het reduceren van de totale
maatschappelijke kosten.
Voor onze internationale activiteiten geldt ook dat het beschikbaar maken van gezond en veilig
drinkwater en sanitatie hand in hand moeten gaan. Vitens geeft hier vorm aan middels de WaSH
(Water Sanitation and Hygiene) filosofie.
2.2. Doorwerking: planet, people, profit
In figuur 2.1 zijn de missie, visie en ambities voor de win-infrastructuur geconcretiseerd naar een
maatschappelijke, milieu- en economische invalshoek. Het verbeeldt onze vertaling van de 'planet,
people, profit'-gedachte naar de wijze waarop wij aankijken tegen een duurzame waterwinning. In
deze figuur staat op welke manier wij ons water willen winnen en welke aspecten een rol spelen
bij de afweging tussen sociale, ecologische en economische aspecten. Duurzaam handelen houdt
rekening met alle invalshoeken en staat dan ook centraal.
Figuur 2.1: Doorwerking van de missie en visie in de LTV.
Pagina 26

2.2.1. Planet: effecten van ons handelen neutraliseren
De ‘planet’-component geeft aan dat wij de effecten van ons handelen op de aarde (onze
'footprint') willen minimaliseren. Belangrijk hierbij is:
Weinig reststoffen
Wij streven ernaar om bij alle werkzaamheden zo weinig mogelijk reststoffen te produceren
en reststoffen waar mogelijk te hergebruiken (bijvoorbeeld hergebruik van ijzerrijk
zuiveringsslib in de baksteenindustrie en bij rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI’s) en het
hergebruik van kalk-korrels in de glasindustrie).
Weinig energiegebruik
Het transporteren van water over grote afstanden kost veel energie en veroorzaakt bovendien
kwaliteitsrisico’s. Naast het vergroten van de leveringszekerheid is het beperken van energiegebruik
en kwaliteitsrisico’s een belangrijke reden om waar mogelijk het water zo dicht
mogelijk bij het afzetgebied te winnen. Ook het zuiveren van water kost veel energie. Om het
energiegebruik zo laag mogelijk te houden is het bij de bronkeuze van belang om zo schoon
mogelijk water te winnen.
Minimale milieuschade
Vitens streeft naar eenvoudige zuiveringsprocessen met een minimaal gebruik van
chemicaliën. Daarbij wordt zoveel mogelijk gebruikgemaakt van verwijderingstechnieken in
plaats van omzettingstechnieken. Het onttrekken van water heeft effect op de
waterhuishouding in het gebied. Wij streven ernaar dit effect binnen maatschappelijk
aanvaardbare grenzen zo klein mogelijk te laten zijn.
Maximale meerwaarde voor de omgeving
Waterwinning is een ruimtelijke functie met gevolgen voor andere gebruiksfuncties. Wij
combineren onze waterwinning zodanig met andere functies dat er waar mogelijk een winwinsituatie
ontstaat: duurzame ruimtelijke inpassing.
Versterking toekomstwaarde
Waterwinning wordt zodanig ingepast dat dit een versterking van de toekomstige waarde van
onze leefomgeving is. Dit uit zich in een mooiere leefomgeving en een beter milieu.
2.2.2. People: kwaliteit leveren
Vitens wil ervoor zorgen dat haar productkwaliteit en dienstverlening zichtbaar wordt voor de
klant. Concreet betekent dit dat Vitens wil waarmaken wat de gebruikers van het water belangrijk
vinden. Het gaat om de volgende aspecten:
Hoge belevings- en gebruikswaarde
Onze waterwingebieden worden ecologisch onderhouden en waar mogelijk opengesteld voor
recreanten zodat zij kunnen genieten van de mooie omgeving.
Natuurlijk en vers water
Waterwinning in een natuurlijke, schone omgeving is een belangrijke voorwaarde voor
natuurlijk, vers en gezond water en speelt dan ook een grote rol bij onze bronkeuze.
Gezond water
Gezondheid is een groot goed. Drinkwater moet gezond zijn en bijdragen aan een goede
gezondheid. Een schone bron in combinatie met een adequate zuivering zijn hiervoor de
randvoorwaarden.
2.2.3. Profit: laagste maatschappelijke kosten
Bij het aspect 'profit' komen de termen kwaliteit en oog voor de behoeften van de klant elkaar
tegen. Concreet betekent dit kwalitatief zeer goed water leveren tegen de laagste
maatschappelijke kosten. Afwegingen waarbij optimale kwaliteit en lage kosten meespelen,
worden continu gemaakt en blijven bestaan zolang Vitens bestaat. In de praktijk betekent dit dat
Vitens actief naar mogelijkheden blijft zoeken om de maatschappelijke kosten te verlagen.
Pagina 27

Laagste maatschappelijke kosten: visie op de toekomstige infrastructuur
Om te bepalen hoe de drinkwatervoorziening er in de toekomst uit moet zien, is een aantal
toekomstscenario’s op hoofdlijnen uitgewerkt. Deze toekomstscenario's onderscheiden zich in
schaalgrootte en transportafstand en variëren van één bron voor heel Vitens tot een eigen bron voor
iedere aansluiting. De onderzochte scenario's zijn:
1. Levering door één productiebedrijf
2. Levering door zes productiebedrijven
3. Levering door 22 productiebedrijven (clustering huidige winningen)
4. Voortzetting huidig beleid inclusief voorgenomen ontwikkelingen
5. Levering door één productiebedrijf op wijk- of dorpsniveau (770 productiebedrijven)
6. Eén productielocatie per afnemer
Het leveren van water door één grootschalig productiebedrijf met oppervlaktewater uit het
IJsselmeer als grondstof (scenario 1) is duur en maakt de waterlevering kwetsbaar. Het leveren van
water door meer productiebedrijven met oppervlaktewater uit het IJsselmeer en de grote rivieren als
grondstof (scenario 2), maakt de waterlevering minder kwetsbaar, maar heeft als nadeel dat een
zeer groot oppervlak nodig is voor het inrichten van binnendijkse spaarbekkens, met name langs de
IJssel en de Waal. Het is zeer twijfelachtig of spaarbekkens van deze omvang ruimtelijk kunnen
worden ingepast. Bij scenario 3 worden bestaande grondwaterwinningen geclusterd en worden
grootschaliger productiebedrijven gebouwd dan op dit moment het geval is. Scenario 4 gaat uit van
het voortzetten van het huidige beleid en de voorgenomen ontwikkelingen. Scenario 5, waarbij
lokaal beschikbaar water op stads(wijk)- en dorpsniveau wordt gezuiverd en gedistribueerd, leidt tot
een geringere beheersbaarheid. Bij scenario 6 heeft elke aansluiting zijn eigen bron. Dit kan
regenwater, grondwater, oppervlaktewater of hergebruik van water zijn. Bij dit scenario schaft de
consument zelf een zuiveringsinstallatie aan en is de consument zelf verantwoordelijk voor de
bedrijfsvoering en de waterkwaliteit. Voor elk scenario zijn de kosten berekend. Hierbij is uitgegaan
van het ‘groene weide-principe’. Dit houdt in dat er geen rekening is gehouden met de bestaande
infrastructuur. Uit de berekening is gebleken dat een situatie met grondwaterwinningen verspreid
over het gebied (scenario 4) eventueel aangevuld met clustering van de huidige
productiebedrijven op het gebied van duurzaamheid, leveringszekerheid en kwaliteit te verkiezen is
en bovendien het meest kostenefficiënt is.
2.3. Vitens beleid
Vitens hanteert ten behoeve van haar bedrijfsvoering een eigen (beleids)kader. Voor de wininfrastructuur
zijn de volgende items relevant:
Integraal asset management
Bronkeuze
Duurzame inpassing winningen
Zuiveringsfilosofie
Reservebeleid
Waterbesparing
Waterkwaliteit
Schade aan de omgeving (landbouw, ecologie etc.)
Bescherming grondstof
Modelinstrumentarium
In deze paragraaf zijn deze aandachtsgebieden verder uitgewerkt.
Pagina 28

Integraal asset management
Vitens wil productiemiddelen optimaal en duurzaam beheren en gedurende de gehele levenscyclus
een juiste balans creëren tussen prestaties, risico's en kosten. Bij de besluitvorming over het
beheren en realiseren van productiemiddelen hanteert Vitens de internationale norm PAS 55 als
leidraad. Een belangrijk kenmerk van PAS 55 is de geïntegreerde benadering vanuit diverse
aspecten. In figuur 2.2 wordt deze benadering aan de hand van steekwoorden toegelicht.
Figuur 2.2: Integrale benadering voor het managen van assets volgens PAS 55.
Bronkeuze
De KRW stelt dat de onttrokken hoeveelheid grondwater in verhouding moet zijn tot de aanvulling
ervan. In het Vitens gebied is de onttrekking slechts een paar procent van de aanvulling en gelet
op de bestaande mogelijkheden om extra grondwater en eventueel oppervlaktewater te winnen, is
er ruim voldoende zoet water beschikbaar als bron voor de drinkwatervoorziening.
Bij de keuze van haar grondstofbronnen houdt Vitens een voorkeursvolgorde aan vanuit het
oogpunt van de duurzaamheid van de bron (figuur 2.3). De gebruikte criteria bij de indeling van
de bronnen zijn kwantiteit, kwaliteit, zuivering, kosten, risico’s en imago. De mogelijke bronnen
zijn gerangschikt naar oplopend belang van aandachtspunten. Bij de bronkeuze gaat onze
voorkeur uit naar een categorie met de minste aandachtspunten passend bij de regionale situatie.
Wij benutten primair bronnen uit de categorie 1 en vervolgens bronnen uit de categorieën 2 en 3
als grondstof voor drinkwater. De inzet van bronnen uit de categorieën 4 en 5 achten wij niet
nodig en maatschappelijk niet te verdedigen. Wij streven naar vervanging van de bestaande
winningen in de categorieën 4 en 5 door winningen die vallen onder een van de eerste drie
categorieën.
Pagina 29

Categorie 1 1. Grondwater in schone/natuurlijke omgeving (freatisch of onder kleilaag)
2. Grondwater onder dikke kleilaag (onafhankelijk van omgeving functies)
Categorie 2 1. Grondwater onder semi permeabele kleilaag in landbouwgebied of licht risicovol
stedelijk gebied
Categorie 3 1. Brak kwelwater (zonder antropogene invloed)
2. Diep zout grondwater
3. Freatische winning in licht risicovol stedelijk of landbouwgebied
4. Oppervlaktewater (grote rivier) met bodempassage of bekken
Categorie 4 1. Brak water polders (uitslagwater) of winning in risicovol stedelijk gebied
2. Oppervlaktewater (grote rivier), rechtstreekse inname
Categorie 5 1. Oppervlaktewater (kleine rivier) met bodempassage of bekken
2. Oppervlaktewater (kleine rivier/waterloop), rechtstreekse inname
3. Zout zeewater
4. Effluent RWZI (rechtstreeks)
Figuur 2.3: Categorie-indeling grondstofbronnen op basis van de ernst van aandachtspunten.
Definities bij de categorie-indeling
In de categorie-indeling wordt gesproken van licht risicovol stedelijk gebied en risicovol stedelijk
gebied. Er wordt gesproken van licht risicovol stedelijk gebied wanneer het stedelijk gebied de
kwaliteit van het ruwwater niet of nauwelijks beïnvloedt, er geen specifieke zuivering nodig is en de
risico’s laag zijn. Bij risicovol stedelijk gebied is de invloed van het stedelijk gebied dusdanig, dat
een specifieke zuivering nodig is. De ruwwaterkwaliteit wordt hier beïnvloed door het stedelijk
gebied en de risico’s zijn hoog. Een voorbeeld hiervan is een freatische winning in stedelijk gebied
met bodemvervuilingen door industrie.
Duurzame inpassing winningen
Vitens streeft naar een duurzaam, meervoudig gebruik van de ruimte, waarbij naast
drinkwaterwinning ook plaats is voor recreatie, natuur en/of landbouw. Via lokale gebiedsprocessen
wordt bekeken op welke manier drinkwaterwinning en andere functies (zoals landbouw
en natuur) naast elkaar kunnen bestaan zonder hinder van elkaar te ondervinden.
Figuur 2.4: Duurzaam water winnen is gezamenlijk ontwerpen en kansen benutten.
Pagina 30

Bij het inpassen van een winning in de omgeving kijken wij naar verschillende aspecten. Ten
eerste is er het waterhuishoudkundige aspect. Hierbij worden negatieve effecten op andere
functies (verdroging, vernatting) zoveel mogelijk voorkomen of, indien dit niet mogelijk is,
gecompenseerd. Ook wordt gekeken of een winning andere omliggende functies (landbouwkundig
peilbeheer, stedelijke ontwatering) kan faciliteren. Voor het aspect natuur en landschap wordt
gekeken naar de inrichting en het beheer van de winvelden ter versterking en ondersteuning van
de omliggende natuurwaarden en het landschap. Bij het aspect ruimtelijke inpassing wordt
bekeken op welke manier de winning en gebruiksfuncties rond de winning aansluiten op de
ontwikkelingsrichting van het omliggende gebied. Voor dit aspect worden vaak
langetermijngebiedsvisies opgesteld. Deze manier van werken blijkt in de praktijk effectief te zijn
en heeft een aantal goede praktijkvoorbeelden opgeleverd (zie kader en de LNV-rapportage De
betekenis van waterwinning voor de natuur).
Waterwingebieden zijn de productiegebieden voor ons drinkwater en Vitens wil deze gebieden
daarom in eigendom hebben. In deze gebieden koppelt Vitens een effectieve en efficiënte
bedrijfsvoering van vandaag aan een zekere en veilige drinkwatervoorziening van morgen door
waterwingebieden ecologisch te beheren. De inrichting en het beheer sluiten aan op de omgeving.
Vitens streeft naar meerwaarde voor de samenleving door de gebieden open te stellen en andere
gerichte vormen van medegebruik toe te staan.
Functiecombinaties: een aantal voorbeelden uit de praktijk
Espelose broek/’t Klooster: peilbeheer landbouw via onttrekking in samenwerking met het
waterschap.
Ceintuurbaan Deventer: waterwinning in combinatie met een stadspark.
Boele/Soestduinen: waterwingebied ontwikkeld in droge natuur.
Holk/Eemdijk: waterwingebied ontwikkeld als natte natuur ter versterking natuurwaarden
rondom Randmeren.
Leidsche Rijn: een waterwinpark midden in stedelijk gebied.
Zuiveringsfilosofie
Wat zuiveringsprocessen betreft kiest Vitens voor:
Eenvoudige natuurlijke processen, zoals beluchting en filtratie
'Verwijderen' boven 'omzetten'
Links winning Holk en rechts waterwinpark Leidsche Rijn
Vitens kiest voor het verwijderen van verontreinigingen (actieve koolfiltratie, ionenwisseling of
membraanfiltratie) in plaats van voor het omzetten van verontreinigingen (oxidatieprocessen
ozon, UV/H2O2).
'Fysisch' boven 'chemisch' (bijvoorbeeld UV-desinfectie in plaats van chloring)
Voorkomen of minimaliseren van het gebruik van chemicaliën
Pagina 31

Reserve beleid: Operationele Reserve (OR) en Niet-Operationele Reserve (NOR)
De watervraag is continu aan verandering onderhevig. Het realiseren van nieuwe win- en
productiecapaciteit vergt over het algemeen meer dan tien jaar. Daarom moet er voldoende
reservecapaciteit beschikbaar zijn. Vitens houdt daarom rekening met een Operationele Reserve
(OR) en een Niet-Operationele Reserve (NOR).
De OR is nodig om schommelingen in de vraag, lekverliezen en calamiteiten op te vangen. De OR
moet direct beschikbaar zijn en bedraagt tien procent van de nominale productiecapaciteit. De
totaal benodigde productiecapaciteit is gelijk aan de nominale productiecapaciteit, vermeerderd
met de OR.
De NOR is extra vergunningscapaciteit die nodig is om onverwachte groei in de drinkwatervraag,
wijzigingen in wet- en regelgeving en wijzigingen in de beschikbare drinkwaterbronnen op te
vangen. De NOR moet binnen vijf jaar beschikbaar zijn en bedraagt tien procent van de totaal
benodigde productiecapaciteit.
Waterbesparing
Waterbesparing kan worden gerealiseerd door gedragsbeïnvloeding en technische maatregelen.
Zoals al vermeld is het watergebruik door waterbesparingsacties in de jaren tachtig en negentig
flink afgenomen. Daarnaast constateren wij dat er ruim voldoende grondwater in ons werkgebied
voorhanden is voor de drinkwatervoorziening. Directe schaarste aan water is dan ook geen
aanleiding tot waterbesparing. Het energiegebruik om water op te warmen kan wel een reden zijn
om water te besparen. Verder wil Vitens niet dat de maatschappelijke claim die drinkwater op de
ruimte legt groter is dan noodzakelijk.
Het watergebruik in Nederland is, zeker vergeleken met andere industriële landen, relatief laag.
Vitens zet zich actief in voor waterbesparing middels technische maatregelen en niet door
gedragsbeïnvloeding. Een te grote druk op gedragsverandering om water te besparen kan risico’s
voor de volksgezondheid met zich meebrengen. Verder richt Vitens zich op de eigen
bedrijfsvoering (bijvoorbeeld spoelwaterhergebruik, snelle lekopsporing), bewustwording van de
klant ('intelligente' watermeters, 'on-line' gebruiksgegevens) en maatwerkadviezen aan
grootverbruikers.
Een uitzondering vormen de Waddeneilanden. Door hun geïsoleerde ligging, kwetsbare waterhuishouding
en hoge piekverbruik in de zomer is de hoeveelheid beschikbaar water voor de
drinkwatervoorziening op de Waddeneilanden wel een kritische factor. Het beleid voor dit gebied is
gericht op zelfvoorzienendheid en waterbesparing door technische maatregelen en
gedragsbeïnvloeding. De ambitie van zowel de waddengemeenten als de provincie Friesland is om
in 2020 zelfvoorzienend te zijn op het vlak van de drinkwatervoorziening.
Waterkwaliteit
Vitens hanteert streefwaarden die soms strenger zijn dan de wettelijke normen. Zo hanteren wij
een strengere norm voor de hardheid van water dan wettelijk vereist is. De redenen om een
strengere norm te hanteren zijn klanttevredenheid (totale hardheid, kleur, afzetbaar calciumcarbonaat),
gezondheid (nitraat, nitriet, natrium), corrosie van leidingmaterialen (sulfaat, chloride,
waterstofcarbonaat, SI, pH), afzettingen in het leidingnet (ijzer, mangaan) en imago (genees-,
bestrijdingsmiddelen en organische microverontreinigingen mogen niet aantoonbaar zijn).
Schade aan de omgeving
Landbouw en droogteschade
Vitens is van mening dat drinkwaterwinning en landbouwkundig gebruik goed samen kunnen
gaan. Vitens richt zich op het bereiken van win-winsituaties met andere gebruiksvormen zoals
landbouw, natuur, recreatie en stedelijk gebied. Vitens neemt effecten op de landbouw in
Pagina 32

evenwicht met andere belangen mee in haar integrale planet-people-profit-afwegingen voor
bestaande en nieuwe winningen. Bij het realiseren van een duurzame drinkwatervoorziening tegen
de laagste maatschappelijke kosten staan wij open voor nieuwe combinaties en
samenwerkingsvormen met de landbouw, zoals innovatief grondwaterbeheer (vasthouden van
water, optimaliseren grondwatergebruik, peilbeheer, anti-verzilting, etc.), het invoeren van de
'emissiecyclus', blauwe bovenwettelijke diensten en het ondersteunen van de invoering van 'best
practices'. Vitens wil de druk van de landbouw op haar kwetsbare winningen met name op de
hogere zandgronden verminderen en wil in samenwerking met de landbouworganisaties komen tot
een duurzame, emissiearme landbouw met toekomstperspectief rondom deze winningen.
Vitens probeert schade zoveel mogelijk te voorkomen door een goede waterhuishoudkundige
inpassing te realiseren. De resterende schade als gevolg van de onttrekking wordt vergoed. In de
Waterwet is voor het vergoeden van schade een commissie van deskundigen ingesteld (CDG:
Commissie Deskundigen Grondwaterwet 1 ). Vitens gaat bij het vergoeden van de schade uit van de
door de CDG opgezette systematiek. Oude schaderegelingen worden aangepast aan de CDGsystematiek,
waarbij de vergoedingen zijn gebaseerd op een gemiddeld klimatologisch jaar en zijn
geïndexeerd op basis van jaarlijks door CDG vastgestelde schadenormbedragen (veeteelt: kosten
van vervangend veevoer, akkerbouw: gemiddeld bouwplan). Vitens vindt het belangrijk om met
de vertegenwoordiging van een schadegebied (Werkgroep Water) te overleggen over nieuwe
regelingen of knelpunten in bestaande regelingen.
Ecologie
Vitens voelt zich verantwoordelijk voor verdrogende effecten van haar winningen op
natuurgebieden. Minimalisering van de ecologische effecten is uitgangspunt bij het ontwikkelen en
inpassen van nieuwe winningen. Bij het terugdringen van de ecologische effecten van onze
winningen geven wij voorrang aan de Natura 2000- en (sub)TOP-gebieden als onderdeel van de
ecologische hoofdstructuur. Wij brengen de relevante effecten in beeld en beoordelen in hoeverre
winningen een bijdrage aan de gewenste natuurwaarden en biodiversiteit kunnen leveren door een
goede bescherming van de grondwaterkwaliteit en het in stand houden van een goede
hydrologische situatie. Wij beoordelen onze effecten op de natuur altijd in relatie met de effecten
van andere veroorzakers zoals de landbouw en betrekken maatschappelijk rendement in onze
afwegingen als wij investeren in maatregelen.
Watersysteem
Als water wordt onttrokken voor huishoudelijk en bedrijfsmatig gebruik, kan dat ten koste gaan
van ander gebruik (of waarde) van water. Het onttrekken van grond- of oppervlaktewater
beïnvloedt immers altijd het watersysteem. In deze paragraaf wordt ingegaan op de vraag hoe
Vitens omgaat met de beïnvloeding van watersystemen.
De waarde van water(systemen) kan worden onderscheiden in gebruiks-, toekomst- of
belevingswaarde [bron: Rapport De waarden van water; manifest van de waterkring, maart
1998]. De gebruikswaarde van water voor functies zoals landbouw, ecologie etc. is een belangrijk
aandachtspunt bij het inpassen van de winning in de omgeving en het minimaliseren van de
schade. De gebruikswaarde van water(systemen) wordt bij vergunningaanvragen beoordeeld bij
de effecten op andere functies en is daarmee een belangrijk aandachtspunt. De toekomstwaarde
houdt voor Vitens in dat de onttrekking duurzaam moet zijn. Dit betekent dat de '(water) footprint'
zo klein mogelijk moet zijn en dat de aanvoer van water duidelijk groter moet zijn dan de
onttrekking. Dit onderdeel wordt onder andere getoetst naar aanleiding van de Kaderrichtlijn
Water en bij de beoordeling van de effecten op andere functies bij vergunningaanvragen. Voor het
beoordelen van de directe aantasting van watersystemen blijft alleen de belevingswaarde over.
Vitens wil de belevingswaarde zoveel mogelijk behouden en compenseert indien noodzakelijk de
aantasting van deze waarde door het nemen van civieltechnische maatregelen.
Vitens streeft ernaar om de beïnvloeding van het watersysteem zo in te richten dat er een
meerwaarde ontstaat voor het (grond)waterbeheer (peilbeheer, ontwatering, vasthouden, etc.).
1 De nieuwe naam wordt ACSG: AdviesCommissie Schade Grondwater. In de LTV wordt de naam CDG gebruikt.
Pagina 33

Bescherming grondstof
Vitens kiest voor een schone, beheersbare bron en een adequate zuivering en dus voor een
dubbele barrière tegen verontreinigingen.
De doelstelling bij de eerste barrière, de bron, is het voorkomen van verontreinigingen
(preventie). Een goed ruimtelijk grondwaterbeschermingsbeleid (inclusief de 3D-planning) vormt
ons inziens de basis voor een adequate bescherming van drinkwaterwinningen (zie: figuur 2.5).
Een op de drinkwaterwinning afgestemde ruimtelijke inrichting van het intrekgebied maakt de
risico’s beheersbaar en voorkomt op voorhand ontwikkelingen in strijd met het drinkwaterbelang.
Dit maakt bescherming op basis van de werkelijke en relevante risico’s voor de winning mogelijk.
Van wezenlijk belang is de beschikbaarheid van voldoende en gestructureerde gegevens over het
functioneren van de winning zoals de gebiedsdossiers en de toepassing van de watertoets.
Modelinstrumentarium
Vitens streeft naar grondwatermodellen waarmee op een uniforme manier berekeningen kunnen
worden uitgevoerd en waarover bij betrokken partijen consensus bestaat. Dit is de reden dat
Vitens een sterke voorkeur voor het gebruik van regionale grondwatermodellen die de afgelopen
jaren zijn en nog worden ontwikkeld door Deltares in samenwerking met waterschappen,
provincies, gemeenten en waterleidingbedrijven. Deze modellen zijn gebaseerd op REGIS
(REgionaal Geografisch Informatie Systeem), aangevuld met lokale kennis van de ondergrond en
gebiedsdekkende digitale informatie over landgebruik en oppervlaktewatersystemen (leggers).
Voor het gehele Vitens-gebied zijn of worden momenteel regionale modellen ontwikkeld. Samen
met de regionale partners maakt Vitens contracten voor onderhoud en beheer, waardoor altijd de
nieuwste kennis in het model wordt verwerkt en het model continu wordt verbeterd. Voor de
langere termijn streeft Vitens naar een samen met landelijke en regionale partners te bouwen en
te beheren hydrologisch modelinstrumentarium, waarmee zowel berekeningen op landelijke schaal
als op lokale schaal betrouwbaar en consistent kunnen worden uitgevoerd. Dit Nederlandse
hydrologische modelinstrumentarium (NHI) heeft betrekking op zowel de kwantiteit als de
kwaliteit van de onverzadigde zone, de verzadigde zone en het oppervlaktewater.
Om deze visie te kunnen realiseren, is het opzetten van een landelijke modeldatabank en het
aanhaken op andere landelijke databases (Basisregistratie Ondergrond (BRO), Waterhuis) van
groot belang. Vitens stelt haar data hiervoor ook beschikbaar en streeft naar transparantie van
data en informatie.
Figuur 2.5: Drie 'niveaus' vragen om een integrale (holistische) benadering bij het realiseren van
infrastructuur.
Pagina 34

3. ONZE HUIDIGE DRINKWATERVOORZIENING
In dit hoofdstuk is de bestaande situatie van de watervoorziening weergegeven. Na een
beschrijving van de opzet van de drinkwatervoorziening en van het werkgebied van Vitens in
paragraaf 3.1 wordt in paragraaf 3.2 ingegaan op de ruimtelijke aspecten (het horizontale vlak) en
in paragraaf 3.3 op de bodemkundige aspecten (het verticale vlak). De beide componenten komen
samen in paragraaf 3.4, waar wordt ingegaan op de bescherming van de bronnen.
3.1. Opzet van de drinkwatervoorziening
De drinkwatervoorziening bestaat uit waterwinningen en –zuiveringen, waarbij het drinkwater via
een leidinginfrastructuur met behulp van een integrale waterverdeling aan de burgers en bedrijven
wordt geleverd. Via transportsystemen worden de dorpen en steden voorzien van drinkwater dat
vaak ergens anders wordt geproduceerd. De opzet van de drinkwatervoorziening bij Vitens is net
als bij andere infrastructuur in hoge mate historisch gegroeid (zie figuur 3.1 voor de huidige
infrastructuur). Dit geldt voor alle provincies, met uitzondering van Flevoland.
Figuur 3.1: Infrastructuur Vitens.
De situatie in Flevoland
De ontwikkeling van de drinkwatervoorziening in Flevoland is van een andere aard dan in andere
provincies. Daar waar in de andere provincies vooral de eerste helft van de twintigste eeuw vanuit
volksgezondheidsoverwegingen drinkwaterleidingen en rioleringen werden aangelegd, was dit bij de
vorming van oostelijk en zuidelijk Flevoland al gemeengoed.
Pagina 35

Van tap naar bron
De ontwikkeling van een watervoorzieninginfrastructuur loopt niet zozeer van bron naar tap, maar
eerder andersom: van tap naar bron. Of anders gezegd: de vraag bepaalt waar het water nodig is,
er worden bronnen bij gezocht om de behoefte te dekken en er wordt een verbinding tot stand
gebracht tussen bronnen en afzetpunten. In de ideale situatie is er water van drinkwaterkwaliteit
beschikbaar dicht bij de plaats van afzet. In de praktijk blijkt dat er in veel gevallen concessies
moeten worden gedaan. Dat betekent dat ofwel de kwaliteit van de bron door middel van
zuivering moet worden verbeterd, of dat het water over een grotere afstand moet worden
getransporteerd. Welke keuze het beste is, hangt af van verschillende factoren. Er is dus
maatwerk vereist om te bepalen hoe de optimale infrastructuur eruit ziet. Voornamelijk vanuit
kostenoverwegingen bestaat er de laatste decennia een tendens in de richting van
schaalvergroting van winningen en met name ook van zuiveringen.
3.2. De ruimtelijke component (horizontaal): winningen en productielocaties
Vitens bestaat uit vijf watervoorzieningsgebieden: Flevoland, Midden-Nederland (met hierbij ook
delen van Noord-Holland), Friesland, Gelderland en Overijssel (met hierbij ook delen van Drenthe
en de Noordoostpolder). In deze watervoorzieningsgebieden liggen in totaal 108 winningen.
3.2.1. Winmogelijkheden
De winmogelijkheden van grondwater nemen over het algemeen toe van oost naar west. Zo zijn in
Twente en de Achterhoek alleen kleine winningen mogelijk. Dit komt door de dunne watervoerende
pakketten, het kleinschalige landschap en de daardoor onvermijdelijke invloed op
functies in het gebied. In het meer westelijke deel van het Vitens-gebied zijn goede
winmogelijkheden. Daar zijn belangrijke grondwatervoorraden aanwezig in Zuid en Centraal-
Friesland, de Sallandse Heuvelrug, de Veluwe, de Utrechtse Heuvelrug en het zuidoostelijk deel
van Flevoland. In en aan de randen van deze natuurlijke watervoorraden beschikt Vitens over
grotere winningen en zijn er potenties voor nieuwe winningen. Aan de randen van de
heuvelruggen kwelt het geïnfiltreerde water op en zijn er mogelijkheden voor kwelafhankelijke
natuur. Aan het einde van het watersysteem en op plaatsen waar geen kwelafhankelijke natuur is
gepland, zijn in deze kwelgebieden goede potenties om water te winnen. Ook gelet op de
beleidsontwikkelingen (Kaderrichtlijn Water) verwachten wij dat de mogelijkheden voor goed
beschermde drinkwaterwinningen hier toenemen. Nog westelijker is het weer lastiger om geschikt
grondwater te winnen. In het noordwesten van Friesland en in de IJsselmeerpolders vormt het
gevaar van verzilting de belangrijkste hindernis. Zie figuur 3.2 voor de bodemgeschiktheid in ons
werkgebied.
Pagina 36

Figuur 3.2: Bodemgeschiktheid voor grondwaterwinning binnen het werkgebied van Vitens. In de
hydrologie wordt de transmissiviteit of het doorlaatvermogen van watervoerende pakketten uitgedrukt
met de kD-waarde. De kD-waarde is het product van de doorlatendheidsfactor(k) en de dikte van het
watervoerende pakket (D). De zoet-zout grens op de Waddeneilanden is niet in figuur 3.2 weergegeven.
3.2.2. Waterverdeling
De vijf watervoorzieningsgebieden van Vitens zijn onderverdeeld in clusters (zie figuur 3.3).
Clusters zijn onderverdelingen binnen een watervoorzieningsgebied. De behoeftedekking (de
waterbeschikbaarheid versus de prognose) wordt op clusterniveau bepaald. Door het relatief
geringe aantal winningen in Flevoland wordt dit gebied als één cluster beschouwd. Friesland
bestaat uit twee clusters (Waddeneilanden en vasteland), Overijssel bestaat uit twee clusters
(Noord met de Drentse gemeenten Westerveld en Meppel en Zuid), Gelderland uit drie clusters
(Veluwe, Achterhoek en Rivierengebied) en Midden-Nederland uit vier (A. Weide- en
Plassengebied, B. Amersfoort met Gooi en Eemland, C. Centrum en D. Zuid Oost Hoek). Vitens
streeft ernaar om bronnen binnen het cluster te vinden, zodat het transport van water minimaal is
(principe van zelfvoorzienendheid).
Pagina 37

Figuur 3.3: Watervoorzieningsgebieden en clusters.
3.3. De bodemkundige component (verticaal): geohydrologische situatie van de
bronnen
Zoals geschetst in paragraaf 3.2.1 zijn de winmogelijkheden onder andere afhankelijk van de
bodemgeschiktheid. De bodemopbouw binnen ons werkgebied is zeer divers en kan het beste
worden geïllustreerd aan de hand van dwarsdoorsneden. In de figuren 3.4 en 3.5 zijn
respectievelijk een noord-zuid en west-oost dwarsdoorsnede opgenomen. Deze geven een beeld
van de geohydrologische bodemopbouw in ons werkgebied. In de bijlagen 5 tot en met 9 is voor
elk watervoorzieningsgebied een geohydrologische beschrijving opgenomen.
Figuur 3.4: Geohydrologische situatie in Noord-Nederland.
Pagina 38

Figuur 3.5: Geohydrologische situatie in Midden-Nederland.
3.4. Bescherming
De bescherming van de bronnen wordt bepaald door de geologie van het gebied en het
ruimtegebruik in het intrekgebied van de bronnen. Een combinatie van een winning onder een
dikke kleilaag in stedelijk gebied geeft daarbij bijvoorbeeld dezelfde goede preventieve
bescherming als een winning zonder afdekkende kleilaag in een natuurgebied. In de volgende
paragrafen wordt nader ingegaan op de geohydrologische en de ruimtelijke bescherming van de
bronnen. Gezamenlijk zijn deze factoren bepalend voor de ruimtelijke indeling van onze
drinkwatervoorziening.
Pagina 39

Figuur 3.6: Bescherming van onze bronnen speelt op het horizontale en het verticale vlak.
3.4.1. Geohydrologische bescherming
Winningen worden beschermd tegen invloeden vanaf maaiveld door de bodemopbouw: een
winning onder een dikke kleilaag is beter beschermd tegen invloeden vanaf maaiveld dan een
freatische winning waar deze laag ontbreekt. De geohydrologische bescherming in ons werkgebied
verschilt per watervoorzieningsgebied en ook binnen watervoorzieningsgebieden. Voor
watervoorzieningsgebied Friesland geldt dat de winningen op het vasteland allemaal goed
beschermd zijn door een dikke kleilaag of doordat ze gelegen zijn in een natuurgebied. Ook de
winningen op de Waddeneilanden zijn vrij goed beschermd vanwege beschermende bodemlagen.
In Overijssel zijn alleen de diepe winningen in het westen goed beschermd. Voor Midden-
Nederland geldt dat de winningen in het oostelijk en westelijk deel goed beschermd zijn. In het
midden ontbreken dikke kleilagen. In Flevoland is de bescherming met name aan de (zuid)oost
kant goed. In Gelderland ten slotte zijn de winningen in het rivierengebied en het IJsseldal goed
beschermd. Op de Veluwe en in de Achterhoek komen minder aansluitende afdekkende kleilagen
voor en is het ruimtegebruik kwetsbaarder.
3.4.2. Ruimtelijke bescherming
Vitens hecht er waarde aan dat een drinkwaterwinning en andere gebruiksfuncties goed op elkaar
aansluiten. Het borgen van de ruimtelijke bescherming van een winning is met name belangrijk bij
winningen die geohydrologisch niet goed beschermd zijn.
Pagina 40

Historische belasting versus nieuwe beleidsontwikkelingen
Ondanks beschermende maatregelen vanuit de bodem en vanuit de ruimtelijke ordening heeft
Vitens bij een aantal winningen te maken met verontreinigingen die de ruwwaterkwaliteit
beïnvloeden. Het gaat hier om verontreinigingen die in het verleden in de bodem terecht zijn
gekomen. Deze historische belasting is een gegeven waar Vitens tegenwoordig mee te maken heeft.
Dit levert een spanningsveld op met de toenemende eisen die aan de ruwwaterkwaliteit worden
gesteld, bijvoorbeeld vanuit de KRW.
Gebiedsdossiers
Om aan de (toekomstige) beleidsnormen met betrekking tot de bescherming van het drinkwater te
voldoen, zijn er in toenemende mate maatregelen op winningniveau nodig. De komende jaren
worden door de provincies gebiedsdossiers opgesteld. In deze dossiers komen de maatregelen per
winning aan bod die noodzakelijk zijn om de KRW–doelstellingen in 2015 te halen, waarbij er alleen
een fasering mogelijk is tot 2021 en eventueel tot 2027 als er goed onderbouwd aanspraak wordt
gedaan op de uitstelcriteria van de KRW. Onderdeel van deze maatregelen is de ruimtelijke planning
van activiteiten in intrekgebieden van waterwinningen. Omdat ten behoeve van de gebiedsdossiers
afspraken met alle belanghebbenden gemaakt worden, is op deze manier de ruimtelijke
bescherming op winningniveau op de agenda geplaatst. Inmiddels zijn op landelijk niveau
bestuurlijke afspraken gemaakt over het opstellen en de inhoud van gebiedsdossiers. Deze
afspraken zijn op 16 juni 2010 door het NWO geaccordeerd.
Pagina 41

4. PROGNOSE 2040
De hoeveelheid drinkwater die Vitens jaarlijks produceert en levert is afhankelijk van de vraag.
Voor de voorspelling van de toekomstige drinkwatervraag is een prognose opgesteld van het
toekomstig drinkwatergebruik met een tijdshorizon tot 2040. De prognose van het drinkwatergebruik
in 2040 vormt de basis voor de benodigde productiecapaciteit en vergunningscapaciteit in
2040.
In de prognoses is rekening gehouden met factoren die de drinkwatervraag beïnvloeden, zoals
klimaatverandering, bevolkingsgroei en economische ontwikkelingen. De prognose is gemaakt tot
2025 en vervolgens geëxtrapoleerd naar 2040 op basis van de belangrijkste verklarende factor:
het inwoneraantal. Vitens verwacht dat als gevolg van de klimaatverandering het momentaan
drinkwatergebruik toeneemt, maar dat het effect op het drinkwatergebruik op jaarbasis gering is.
In de prognoses is rekening gehouden met een toename van het watergebruik op jaarbasis van
1,2 procent in het maximale scenario, 0,2 procent in het minimale scenario en 0,7 procent in het
meest waarschijnlijke scenario.
Prognose drinkwaterbehoefte uit het verleden
De onzekerheidsmarge rondom de prognose voor de drinkwaterbehoefte wordt geïllustreerd door de
prognose die in de jaren zestig is gemaakt voor drinkwatergebruik in Nederland in het jaar 2000.
Verwacht werd dat de stijgende watervraag na de Tweede Wereldoorlog zich zou voortzetten tot
2000 vanwege de verwachting dat er in 2000 twintig miljoen Nederlanders zouden zijn. De prognose
voor de watervraag was dat er in 2000 4 miljard m 3 water per jaar nodig zou zijn. In de
daaropvolgende jaren is deze prognose teruggebracht. In 1989 is de verwachting voor 2000
bijgesteld tot 1,5 miljard m 3 per jaar. Het gebruik bleek uiteindelijk ongeveer 1 miljard m 3 per jaar
te zijn.
Prognoses hebben een onnauwkeurigheid die toeneemt in de tijd. Grote economische groei kan
het waterverbruik fors doen toenemen, terwijl aan de andere kant een toenemende aandacht voor
het sluiten van waterkringlopen een behoorlijke reductie van het watergebruik kan veroorzaken.
Dit is een belangrijke reden om de prognoses regelmatig te herzien en de langetermijnvisie elke
vijf jaar te herijken.
Pagina 42

WLO-scenario's
Vitens heeft vier scenario's voor de drinkwatervraag uitgewerkt. Het rapport Vier scenario's voor de
drinkwatervraag in 2040 schetst voor elk van de vier WLO-scenario’s (Welvaart en Leefomgeving-
scenario’s) de ontwikkeling van de drinkwatervraag in het voorzieningsgebied van Vitens tot 2040.
In Nederland worden de WLO-scenarios’s veel toegepast. Ze zijn opgesteld aan de hand van de
scenario-assenmethode. Hier worden twee sleutelonzekerheden vastgesteld die samen een
assenkruis omspannen. Bij WLO zijn dit de bereidheid om internationaal samen te werken en de
mate van hervorming van de collectieve sector. In het scenario Global Economy en Transatlantic
Market is een duidelijke toename van het drinkwatergebruik te verwachten, in de orde van 35
procent respectievelijk 11 procent ten opzichte van het huidige niveau. Daarvoor zijn
verantwoordelijk de groei van het aantal inwoners (met ook een groter aandeel niet-westerse
allochtonen), de hogere economische groei, de teruggetrokken rol van de overheid en het niet-
effectieve milieubeleid. In het scenario Regional Communities is er sprake van een afname van circa
13 procent van het te verwachten drinkwatergebruik ten opzichte van het huidige niveau. Daarvoor
zijn verantwoordelijk de krimp van het aantal inwoners, de geringe economische groei, de actieve rol
van de overheid en het effectieve milieubeleid. In het scenario Strong Europe verandert er
daarentegen weinig aan het drinkwatergebruik. Het drinkwatergebruik in het scenario Strong Europe
komt overeen met de basisprognose.
4.1. Prognose drinkwatergebruik
De vier WLO-scenario’s op basis van de twee sleutelonzekerheden.
Bij het opstellen van de prognose is onderscheid gemaakt naar zo homogeen mogelijke
deelgebruiken. Elk deelgebruik heeft zijn eigen gebruikers met specifieke patronen en verklarende
factoren voor de verwachting van het toekomstige gebruik. We maken onderscheid tussen
kleingebruik, middengebruik en grootgebruik.
In figuur 4.1 is te zien dat het aandeel kleingebruik het grootst is. Kleingebruik is het totale
drinkwatergebruik van alle aansluitingen die tot 300 m 3 per jaar gebruiken. Middengebruik is het
totale drinkwatergebruik van aansluitingen die 300 tot 10.000 m 3 per jaar gebruiken.
Grootgebruik is het totale drinkwatergebruik van alle aansluitingen die meer dan 10.000 m 3 per
jaar gebruiken. In bijlage 3 zijn de prognoses per deelgebruik weergegeven.
Pagina 43

middengebruik
niet-agrarisch
17.9%
middengebruik
agrarisch
4.6%
grootgebruik
9.5%
Figuur 4.1: Verdeling van het drinkwatergebruik over de deelgebruiken in het verzorgingsgebied van
Vitens (2006). NIRG=Niet In Rekening gebracht Gebruik (zie ook begrippenlijst).
4.2. Prognose 2040
NIRG
4.1%
Om een prognose voor 2040 te kunnen geven, is een doorkijk gemaakt van het
drinkwatergebruik, gebaseerd op het aantal inwoners. In bijlage 3 is dit nader toegelicht.
Figuur 4.2 vertoont de historische afgifte en de prognose van het drinkwatergebruik voor 2040.
Hierin is te zien dat de verwachting is dat de drinkwatervraag in de watervoorzieningsgebieden
Friesland, Overijssel en Gelderland nagenoeg gelijk blijft of slechts een zeer kleine stijging zal
vertonen. Voor watervoorzieningsgebied Midden-Nederland is de verwachting dat de
drinkwatervraag blijft stijgen. In Flevoland wordt verwacht dat de drinkwatervraag tot 2035 stijgt
en daarna licht gaat dalen (volgens de gebruikte prognosesystematiek). In bijlage 3 zijn de figuren
per watervoorzieningsgebied in meer detail opgenomen.
Pagina 44
kleingebruik
63.9%
Gemiddeld hoofdelijk huishoudelijk watergebruik in Nederland in 2007 [TNS-NIPO, 2007]
Component (l/h/d) procent
Bad 2,5 2,0
Douche 49,8 39,1
Wastafel 5,3 4,2
Toiletspoeling 37,1 29,1
Kleding wassen, hand 1,7 1,3
Kleding wassen, machine 15,5 12,2
Afwassen, hand 3,8 3,0
Afwassen, machine 3,0 2,4
Voedselbereiding 1,7 1,3
Overig keukenkraan 7,1 5,6
Totaal 127,5 100

Figuur 4.2: Historische afgifte (lichtblauw) en verwacht drinkwatergebruik (donkerblauw) tot 2040 met
aantal inwoners als sturende parameter per watervoorzieningsgebied (drinkwatergebruik in miljoen m3
uitgezet tegen het jaartal).
Pagina 45

4.3. Vergunningsbehoefte
In tabel 4.1 zijn de prognose van het drinkwatergebruik, de benodigde productiecapaciteit en de
benodigde vergunningcapaciteit per watervoorzieningsgebied in 2040 weergegeven. Voor de
aanvraag van vergunningen wordt rekening gehouden met productieverliezen en een tweetal
reserves op het drinkwatergebruik. Dit zijn de Operationele Reserve (OR) en de Niet Operationele
Reserve (NOR) (zie begrippenlijst).
De productieverliezen worden bepaald door de aanwezige infrastructuur en de bedrijfsvoering.
Deze worden gedurende de prognoseperiode constant verondersteld.
NIRG staat voor Niet In Rekening gebracht Gebruik. NIRG wordt uitgedrukt als het percentage
van de ‘in het net gebrachte’ hoeveelheid die niet in rekening wordt gebracht. Voorbeelden
van dit gebruik zijn bijvoorbeeld lekverliezen en gebruik als bluswater.
Als Operationele Reserve wordt tien procent gereserveerd om schommelingen in de operaties
op te vangen.
De Niet Operationele Reserve van tien procent wordt aangehouden om onzekerheden in de
ontwikkelingen en bedrijfsvoering op te vangen.
Tabel 4.1: Prognose drinkwatergebruik, benodigde productiecapaciteit en benodigde vergunnings-
capaciteit per watervoorzieningsgebied in 2040.*
Productie-
verlies
PV Gebruik+
NIRG
Prognose Productie-
capaciteit
Pagina 46
Prognose+
PV
Benodigde
totale
productie-
capaciteit
Prognose+
PV+OR
Totaal
benodigde
vergunning
Prognose+
PV+OR+NOR
% Mm3/jaar Mm3/jaar Mm3/jaar Mm3/jaar
Friesland vasteland 2.7% 45 46 51 56
Overijssel 5.1% 79 83 92 101
Gelderland 1.4% 129 131 144 159
Midden-Nederland 2.2% 87 89 98 108
Flevoland 1.3 % 25 25 27 30
Vitens Totaal * 365 375 413 454
* De prognose betreft de eindcapaciteit in 2040, de hoogst benodigde capaciteit tot 2040 wordt niet in
deze LTV meegenomen. Voor een overzicht per provincie zie bijlage 10.
Prognoses kennen een grote mate van onzekerheid, zeker als het gaat om prognoses over een
lange periode. Voor een inschatting van het watergebruik in 2040 is rekening gehouden met de
gebruikers van ons water en met belangrijke ontwikkelingen die de drinkwatervraag kunnen gaan
beïnvloeden. Tezamen geven deze het volgende beeld: de drinkwatervraag zal in het werkgebied
van Vitens naar verwachting toenemen van 350 miljoen m3 per jaar in 2010 naar 365 miljoen m3
per jaar in 2040. Dit leidt tot een benodigde vergunningcapaciteit van 454 miljoen m3 per jaar ten
opzichte van 426 miljoen m3 per jaar in 2010. De toename in de drinkwatervraag is verschillend
voor de verschillende watervoorzieningsgebieden van Vitens.
De Waddeneilanden vormen een apart cluster ten aanzien van behoeftedekking. Voor de
Waddeneilanden zijn de prognoses nog niet beschikbaar. De recreatieve ontwikkeling op de
eilanden heeft een grote invloed op het watergebruik. In verband hiermee wordt voor de eilanden
een aparte prognosesystematiek ontwikkeld.

In figuur 4.3 is de vergunningbehoefte per watervoorzieningsgebied aangegeven.
Figuur 4.3: Benodigde vergunning in 2040 per watervoorzieningsgebied van Vitens (exclusief
Waddeneilanden en de prognose betreft de eindcapaciteit in 2040).
Pagina 47

5. WATERBESCHIKBAARHEID 2010 VERSUS PROGNOSE 2040
In dit hoofdstuk gaan we in op de waterbeschikbaarheid in de huidige situatie (5.1). De
beschikbare capaciteit is de vergunde capaciteit in 2010 met aftrek van alle beperkingen die
ontstaan door verzilting, benodigde interceptiemaatregelen en bestuurlijke afspraken. De
beschikbare capaciteit confronteren we (in paragraaf 5.2) met de prognose voor 2040, zodat
antwoord gegeven kan worden op de vraag of wij op basis van de huidige beschikbare capaciteit
kunnen voldoen aan de toekomstige watervraag. Naast deze beperkingen zijn er bij een aantal
winningen knelpunten waarvoor mogelijk maatregelen moeten worden genomen. Deze knelpunten
worden in paragraaf 5.3 en bijlage 4 beschreven en vormen de basis voor de analyses die in
hoofdstuk 6 worden uitgevoerd.
5.1. Waterbeschikbaarheid in de huidige situatie
In figuur 5.1 is de vergunde en winbare capaciteit per watervoorzieningsgebied weergegeven. De
vergunde capaciteit geeft aan wat volgens de vergunning maximaal gewonnen mag worden. De
winbare capaciteit is de vergunde capaciteit in 2010 met aftrek van alle beperkingen die ontstaan
door verzilting, benodigde interceptiemaatregelen en/of door bestuurlijke afspraken.
Figuur 5.1: Vergunde en winbare capaciteit per watervoorzieningsgebied in 2010.
Uit de figuur is op te maken dat de winbare capaciteit in alle watervoorzieningsgebieden lager ligt
dan de vergunde capaciteit, met uitzondering van watervoorzieningsgebied Flevoland. De
belangrijkste oorzaken (ruimtelijk en/of geohydrologisch) worden per watervoorzieningsgebied
kort weergegeven:
Friesland
In Friesland is de vergunde capaciteit maar voor een deel in te zetten ten gevolge van
ernstige verzilting van een tweetal winvelden. De infrastructuur is wel aanwezig, maar wordt niet
Pagina 48

ingezet in verband met deze kwaliteitsproblemen. Om de capaciteit in de toekomst mogelijk wel te
kunnen benutten, wordt momenteel pilotonderzoek uitgevoerd.
Overijssel
Voor watervoorzieningsgebied Overijssel geldt dat de beperking van de winbare capaciteit
verschillende oorzaken heeft. Deze zijn: verzilting, het nog niet geheel ontwikkeld zijn van een
aantal winningen, effecten op natuur, de plaatsing van een interceptieput, bestuurlijke afspraken
en geohydrologische beperkingen. Ook de winning Vechterweerd kan met beperkingen te maken
krijgen, omdat deze winning een pilotkarakter heeft in verband met het onttrekken van water aan
een relatief klein oppervlaktewatersysteem.
Gelderland
De belangrijkste redenen waardoor de winbare capaciteit lager ligt, zijn verdroging en
maatregelen die in het kader van bescherming van de bron zijn genomen om de kwaliteit te
garanderen.
Midden-Nederland
In Midden-Nederland zijn de voornaamste oorzaken van een lager winbaar volume de effecten op
Natura 2000- en TOP-lijstgebieden en verzilting.
Flevoland
Voor Flevoland geldt dat er momenteel geen verschil zit in vergund versus winbaar volume.
In bijlage 2 is de winbare capaciteit per winning weergegeven.
5.2. Waterbeschikbaarheid 2010 versus prognose 2040
In deze paragraaf wordt besproken of we tekorten voor de toekomst (2025 en 2040) voorzien.
Hiervoor vergelijken we de winbare capaciteit in 2010 met de benodigde vergunning in 2040.
Tabel 5.1 laat deze waarden zien voor Vitens totaal en voor de verschillende watervoorzieningsgebieden.
Tabel 5.1: Vergunde en winbare capaciteit per watervoorzieningsgebied in 2010, benodigde vergunning
in 2025 en in 2040.
Friesland vasteland
Overijssel
Gelderland
Midden-Nederland
Flevoland
Vergunde
capaciteit
2010
Winbare
capaciteit
2010
Pagina 49
Totaal
benodigde
vergunning
2025
(Prognose+
PV+OR+NOR)
Totaal
benodigde
vergunning
2040
(Prognose+
PV+OR+NOR)
Mm3/jaar Mm3/jaar Mm3/jaar Mm3/jaar
65.5 49.5 57 56
98.4 87.5 101 101
165.6 164.6 158 159
91.3 85.9 101 108
38.0 38.0 29 30
Vitens Totaal* 458.8 425.5 446 454
*Exclusief Waddeneilanden
Voor de watervoorzieningsgebieden Friesland (vasteland), Overijssel en Midden-Nederland geldt
dat de huidige winbare capaciteit in 2010 lager ligt dan de prognose voor 2040. Ook in 2025 is er
al sprake van een tekort. Dit betekent dat in deze watervoorzieningsgebieden de komende jaren

flink moet worden ingezet op het uitbreiden van de winbare capaciteit. Voor de
watervoorzieningsgebieden Flevoland en Gelderland geldt dat de huidige winbare capaciteit hoger
ligt dan de benodigde vergunninghoeveelheid in 2040.
5.3. De winbare capaciteit in de toekomst: welke risico’s zien we?
De winbare capaciteit houdt rekening met bestuurlijke afspraken, interceptiemaatregelen en
verzilting. De wereld staat echter niet stil. In een tijdsbestek van nu tot 2040 kunnen nieuwe
ontwikkelingen, zoals aangescherpt beleid, ertoe leiden dat wij bij bepaalde waterwinningen
aanvullende maatregelen moeten nemen. Is er geen lokale oplossing mogelijk, dan kan dit
betekenen dat de winbare capaciteit moet worden verlaagd of dat een winning gesloten moet
worden. Daarnaast kunnen nieuwe (technologische) ontwikkelingen er toe leiden dat winningen
die nu problematisch zijn, toch volledig gebruikt kunnen worden.
Vitens wil een reëel beeld hebben van de toekomst en inspelen op ontwikkelingen om er zeker van
te zijn dat er in 2040 voldoende drinkwatercapaciteit beschikbaar is. Wij hebben de factoren die
nu of in de toekomst kunnen conflicteren met onze winningen in beeld gebracht. Hiervoor hebben
wij een knelpuntenanalyse uitgevoerd.
Voor de knelpuntenanalyse hebben wij de volgende factoren gedefinieerd:
Behoeftedekking (drinkwaterbehoefte groter dan vergunningcapaciteit)
Andere gebruiksfuncties (effect op natuur, landbouw, conflict met ruimtelijke ordening)
Kwaliteit van het ruwwater (beschermbaarheid van de bron, verontreiniging)
Duurzaamheid 2 )
De herkomst van de genoemde factoren is ofwel de (inter)nationale wet- en regelgeving of het
Vitens-beleid. Om vast te stellen of de verschillende factoren wel of niet een knelpunt veroorzaken
op winningniveau hebben wij gebruikgemaakt van vastgestelde uitgangspunten voor
bovengenoemde factoren. Deze zijn opgenomen in bijlage 4.
Wanneer we de individuele winningen beoordelen op bovenstaande factoren blijkt dat er bij een
behoorlijk aantal winningen sprake is van een knelpunt (zie tabel bijlage 4). Knelpunten ontstaan
met name op het gebied van andere gebruiksfuncties (natuur), kwaliteit van het ruwwater
(beschermbaarheid van de bron) en duurzaamheid. In hoofdstuk 6 richten wij ons op de
knelpunten die voortkomen uit deze drie factoren.
Dubbele opgave
In vergelijking met de huidige winbare capaciteit is er een aantal factoren (zie hierboven) dat,
bovenop de bestaande beperkingen tot een reductie in de toekomst kan leiden. Dit vraagt om een
gedegen strategie met duidelijke oplossingsrichtingen. Om inzicht te krijgen in de consequenties
van bepaalde denklijnen wordt in hoofdstuk 6 een verkenning uitgevoerd.
2 Duurzaam is hier gedefinieerd als laag energiegebruik, geringe uitstoot van broeikasgassen en minimaal gebruik van
rest- en hulpstoffen.
Pagina 50

6. OPLOSSINGSRICHTINGEN
Waar halen we in de toekomst het water voor onze drinkwaterproductie vandaan? Met behulp van
scenario’s, die zijn gebaseerd op strategieën die in het verleden zijn gehanteerd, wordt gekeken
wat de mogelijke oplossingen zijn om om te gaan met de ontwikkelingen die wij op ons af zien
komen en wat de manieren zijn om de productie uit te breiden. Uiteindelijk resulteert dit in de
gewenste toekomstige situatie voor de drinkwatervoorziening in 2040, waarin de beste
oplossingen zijn meegenomen. Omdat voor de Waddeneilanden al een ontwikkeling gaande is
richting zelfvoorzienendheid, zijn deze niet meegenomen in de verkenning (zie bijlage 5).
6.1. Verkenning
Wanneer de huidige winbare capaciteit vergeleken wordt met benodigde vergunningscapaciteit
voor 2040 blijkt dat, als er op de huidige voet verder gegaan wordt, er een tekort aan drinkwater
zal zijn in 2040. Uit de beschrijving van knelpunten in het vorige hoofdstuk blijkt dat er een kans
is dat dit tekort gaat toenemen. In de huidige winbare capaciteit is namelijk alleen rekening
gehouden met benodigde reducties voor verzilting, interceptie en bestuurlijke afspraken. Andere
(mogelijke) knelpunten, zoals effecten op Natura 2000-gebieden en niet duurzame zuivering,
kunnen ervoor zorgen dat de winbare capaciteit nog verder achteruit gaat.
Als vertrekpunt voor het zoeken naar de noodzakelijke drinkwaterhoeveelheid in de toekomst zijn
drie scenario’s verkend. Bij de keuze van de scenario’s hebben wij gebruikgemaakt van de
knelpuntenanalyse uit hoofdstuk 5. Gebleken is dat met name op het gebied van kwaliteit van het
ruwwater (verontreinigingen), natuur en duurzaamheid 3 knelpunten te verwachten zijn. Met de
scenario’s wordt bekeken waar, vanuit een bepaald kader, water gewonnen kan worden, zodanig
dat er voldaan wordt aan de benodigde vergunningscapaciteit in 2040. Deze verkenning is gericht
op het definiëren van 'de hoeken van het speelveld'. Het doel daarvan is om zichtbaar te maken
wat de gevolgen zijn van bepaalde keuzes voor de verschillende winningen.
De drie scenario’s zijn:
BLAUW
Dit scenario gaat uit van het voorkomen van risico’s op de ruwwaterkwaliteit.
GROEN
Dit scenario gaat uit van het minimaliseren van milieueffecten op natuur.
GEEL
Dit scenario gaat uit van minimale milieueffecten op het gele milieu. Hiermee wordt bedoeld
het minimaliseren van energieverbruik, gebruik van hulpstoffen en productie van reststoffen
bij het zuiveren van water.
De drie scenario’s komen overeen met de ontwikkeling van de drinkwatervoorziening in de
geschiedenis:
Periode tot circa 1980
Belangrijkste sturende factoren en trends:
Drinkwatervoorziening is zeer belangrijk voor de volksgezondheid (tegengaan epidemieën
cholera, tyfus, pest etc.).
Zorgen voor voldoende bronnen met eenvoudig te winnen water, dat gemakkelijk te zuiveren
is.
Iedereen moet worden aangesloten op het drinkwaternet.
3 Duurzaam is hier gedefinieerd als laag energiegebruik, geringe uitstoot van broeikasgassen en minimaal gebruik van
rest- en hulpstoffen.
Pagina 51

Forse groei waterafzet verwacht ten gevolge van bevolkingsgroei (prognose vier miljard m 3
per jaar in 2000 voor heel Nederland).
Periode van circa 1980 tot 2001
Belangrijkste sturende factoren en trends:
• Er komt aandacht voor de negatieve gevolgen van het winnen van water voor de omgeving:
o Schaderegelingen landbouw worden afgesloten.
o Winningen worden waterhuishoudkundig en landschappelijke ingepast.
o Winningen worden verplaatst om de natuur te ontzien.
• Gevolgen bodemverontreinigingen worden duidelijk merkbaar in het onttrokken water.
• De werkelijke bevolkingsgroei is veel lager dan verwacht en ook de
waterbesparingscampagnes leiden uiteindelijk tot een stabiele waterafzet (werkelijke afzet in
2000 is ongeveer één miljard m 3 per jaar).
• Forse impuls van nieuwe en betere zuiveringstechnologieën leidt tot grootschalige projecten.
• Er komt veel nieuwe wet- en regelgeving op het gebied van een schoner milieu.
Periode na 2001
Belangrijkste sturende factoren en trends:
• Duurzaamheid is leidend
o Sluiten en integreren van waterketens op diverse schaalniveaus.
o Combineren van water- en andere ketens (met name energie-water).
o Energiebesparing (b.v minimaliseren transport van water).
o Zuinig omgaan met materialen (hergebruik, 'cradle-to-cradle' etc.).
o Trend naar kleinschaligheid (decentrale duurzame energievoorziening, bijvoorbeeld wind-
en zonne-energie en energie uit biomassa).
• Levensstijl/ individualisering:
o Meer aandacht voor gezondheid.
o Terughoudendheid om gedragsbeïnvloeding toe te passen om water te besparen.
o Transparantie over kwaliteit drinkwater.
‘Blauw’ water winnen:
Zorgen voor voldoende water
Eenvoudig te winnen en te zuiveren (schoon)
water
Goed beschermde bron
Dubbele barrière tegen verontreinigingen (bron
en zuivering)
‘Groen’ water winnen:
• Goede inpassing van winning in omgeving
• Voorkomen van schade aan omgeving
• Ecologisch beheer wingebieden passend bij omgeving
Pagina 52

• Maatschappelijke kosten beperken.
• Rekening houden met klimaatverandering.
• Nieuwe verontreinigingen worden aangetoond (geneesmiddelen, hormoon verstorende stoffen
etc.).
• Toenemende aandacht voor beveiliging (9/11/2001).
• Ontwikkelingen op het gebied van 'on-line sensoring' maken zelfstandige, kleinschalige
zuiveringssystemen mogelijk.
‘Geel’ water winnen:
• Sluiten en integreren water- en andere ketens
• Energiebesparing
• Zuinig omgaan met materialen en beperken reststoffen
• Drinkwater staat voor 'gezondheid'
• Risicospreiding door diverse bronnen te gebruiken
• Maatschappelijke meerwaarde
Met deze drie scenario’s wordt vanuit een verschillend perspectief gekeken naar de knelpunten en
de winmogelijkheden. Om de scenario’s onderling te kunnen vergelijken, is een afwegingskader
noodzakelijk. Dit is in paragraaf 6.2 toegelicht. In paragraaf 6.3 volgt een nadere toelichting op
elk scenario.
Pagina 53

Randvoorwaarden
Bij het zoeken naar oplossingsrichtingen met behulp van scenario’s hanteren wij een drietal rand-
voorwaarden:
Elk scenario is 'KRW-proof'
Een KRW-verplichting voor elke winning betekent dat Vitens met de huidige zuiveringsinspanningen
kwalitatief goed drinkwater kan blijven produceren. Daarnaast moeten volgens het Besluit
Monitoring en Kwaliteit Water (BMKW) maatregelen worden genomen om de kwaliteit van het
grondwater te verbeteren en de zuiveringsinspanningen te verminderen. Het ligt voor de hand om
bij nieuwe winningen vanaf het begin maatregelen te nemen, zodat alleen van nature aanwezige
stoffen uit het water hoeven te worden verwijderd. Voor het zuiveren van oppervlaktewater is een
complexere zuivering nodig dan voor het zuiveren van grondwater.
Minimale transportafstand
De locatie waar het drinkwater wordt gewonnen en de afzetlocatie liggen bij voorkeur zo dicht
mogelijk bij elkaar (zie voor de onderbouwing het kader in paragraaf 2.2.3). Vitens streeft naar een
afstand kleiner dan 30 km.
Beperking van de inkoophoeveelheid
Vitens wil (juridische) zekerheid ten aanzien van de beschikbaarheid van water. Een onttrekkings-
vergunning voor onbepaalde tijd geeft meer zekerheid dan een tijdelijke inkoopovereenkomst. Om
de risico’s op dit vlak beheersbaar te houden, hanteert Vitens de stelregel dat de hoeveelheid die
per watervoorzieningsgebied mag worden ingekocht maximaal gelijk is aan de Niet Operationele
Reserve (NOR). Op het moment dat een inkoopcontract met vergelijkbare zekerheid kan worden
afgesloten als een onttrekkingvergunning, is deze regel niet meer van toepassing.
Verder geldt:
Winbare capaciteit is gebruikt als uitgangspunt
Startpunt voor de scenario’s is de winbare capaciteit (zie ook hoofdstuk 3). Winbare capaciteit =
vergunde capaciteit in 2010 – reductie door verzilting – reductie door benodigde interceptie –
reductie door bestuurlijke afspraken.
NOR toewijzen
6.2. Afwegingskader
Een deel van de capaciteit hoeft in 2040 nog niet operationeel te zijn (de niet-operationele reserve,
NOR). Deze reserve wordt niet speciaal toegewezen aan bepaalde winningen, maar aan bepaalde
Om gebieden.
de scenario’s te kunnen beoordelen is een set van criteria vastgesteld, die samen de basis van
de afweging vormen. Deze criteria zijn in samenspraak met externe partijen, waaronder de
provincies, tot stand gekomen. De criteria zijn een uitwerking van de visie op een betrouwbare en
duurzame drinkwatervoorziening. Het afwegingskader wordt gevormd door drie thema’s:
Betrouwbaarheid
Omgeving
Kosten
De criteria zijn zoveel mogelijk zo gekozen, dat zij geen onderlinge afhankelijkheid hebben. De in
de vorige paragraaf genoemde scenario’s zijn kwalitatief beoordeeld op basis van deze criteria. In
de volgende subparagrafen wordt ingegaan op elk van bovengenoemde thema’s.
6.2.1. Betrouwbare drinkwatervoorziening
Het criterium betrouwbare drinkwatervoorziening kent de volgende subcriteria:
'Slepen' met water.
Beschermbaarheid van de bron: geohydrologische bescherming of beheersing risico’s
intrekgebied.
'Slepen' met water
Vanuit leveringszekerheid, kwaliteit, kosten, energiegebruik is het gewenst om water zo dicht
mogelijk bij de afnemer te produceren.
Pagina 54

Beschermbaarheid van de bron
De beschermbaarheid van de bronnen voor drinkwater is van vitaal belang. De winning kan
bedreigd worden door vervuiling. De voorkeur ligt dan ook bij bronnen die geohydrologisch weinig
kwetsbaar zijn. Daarnaast is het nodig om de risico’s in het intrekgebied van een winning te
voorkomen of te beheersen. Dit laatste is conform de KRW.
6.2.2. Omgeving
6.2.3. Kosten
Het criterium ‘omgeving’ kent de volgende subcriteria:
Duurzaamheid: energiegebruik zuiveringsproces, gebruik grondstoffen en hoeveelheid
reststoffen.
Klimaat: uitstoot van broeikasgassen.
Substantiële effecten op waterhuishouding en ruimtelijke ordening: natuur, landbouw,
bebouwing.
Functiecombinaties: duurzame combinatie met waterwinning.
Duurzaamheid en klimaat
Vitens wil duurzaam ondernemen en bij al haar afwegingen rekening houden met nadelige
effecten op de omgeving in brede zin. Door het minimaliseren van energieverbruik en afval en het
maximaal duurzaam inzetten van reststoffen is het mogelijk het milieu minder te belasten.
Effecten op andere functies en functiecombinaties
Waterwinningen kunnen invloed hebben op de omgeving, waarbij sprake is van waterhuishoudkundige
en ruimtelijke gevolgen. Zowel landbouw, natuur als stedelijk gebied kunnen via effecten
op de waterhuishouding nadelen ondervinden van vernatting of verdroging door winactiviteiten.
Drinkwaterwinningen kunnen echter in potentie ook ruimtelijke kwaliteit toevoegen.
Vitens wil drinkwater leveren tegen de laagst mogelijke maatschappelijke kosten. Zie paragraaf
2.1.
6.3. Uitwerking scenario’s
In deze paragraaf zijn de drie scenario’s nader toegelicht en zijn de belangrijkste resultaten
opgenomen.
6.3.1. BLAUW: geen risico’s voor de ruwwaterkwaliteit
De achterliggende gedachte van dit scenario is dat wij betrouwbaar drinkwater willen leveren, met
zo min mogelijk risico’s voor de kwaliteit van de bron (maximaal inzetten op preventie). Het
uitgangspunt is: alleen categorie 1- en 2-winningen toestaan. Dit zijn grondwaterwinningen die
goed beschermd zijn doordat ze onder een dikke kleilaag liggen, onder een semipermeabele
kleilaag in landbouwgebied of licht stedelijk gebied of in een schone natuurlijke omgeving. De
verwachting is dat met de keuze voor categorie 1- en 2-winningen er geen knelpunten zullen zijn
door diffuse verontreiniging, verontreiniging door puntbronnen, verontreiniging door lijnbronnen
en geen andere knelpunten voortkomend uit de landbouw en uit stedelijk gebied.
Dit scenario speelt ook in op toekomstige ontwikkelingen:
Verlagen van de detectiegrenzen van stoffen die voorkomen in het ruwe water, waarvan de
gezondheidsrisico’s niet bekend zijn. Dit zijn vooral stoffen met een niet natuurlijke herkomst
(zoals hormonen).
Meer bekendheid met betrekking tot gezondheidsrisico’s van bepaalde stoffen, waardoor extra
zuiveringsinspanning moet worden gerealiseerd.
Pagina 55

Bij dit scenario wordt het risico op het voorkomen van deze stoffen verkleind, waardoor er minder
kans op gezondheidsrisico’s is en minder kans op het moeten realiseren van extra
zuiveringsinspanningen.
Figuur 6.1: Verbeelding van het blauwe scenario.
Knelpunten
In figuur 6.2 zijn alle huidige winningen opgenomen en is aangegeven welke winningen vanuit het
blauwe scenario een knelpunt vormen. De winningen met een gele, oranje en rode kleur worden in
dit scenario als knelpunt beschouwd.
Figuur 6.2: Categorie-indeling winningen (geel, oranje en rood zijn knelpunt voor dit scenario).
Pagina 56

De drinkwaterwinningen in Friesland en Flevoland zijn goed beschermd. In deze watervoorzieningsgebieden
zijn er geen knelpunten. In Overijssel, Gelderland en Midden-Nederland is
een aantal winningen minder goed beschermd. Voor Overijssel en Gelderland is met name sprake
van landbouwkundige invloed en in mindere mate van stedelijke invloed. De landbouwkundige
invloeden zijn vooral merkbaar op de oostelijke zandgronden (Twente en de Achterhoek). In
Midden-Nederland is juist sprake van stedelijke invloed.
6.3.2. GROEN: minimale milieueffecten natuur
De achterliggende gedachte van dit scenario is dat wij de omgeving zo min mogelijk willen
belasten. Het beleid van Vitens is gericht op een duurzame ruimtelijke inpassing voor een optimale
bronbescherming. Dit houdt in dat een functiecombinatie met natuur erg voor de hand ligt.
Het groene scenario geeft aan hoe Vitens water moet gaan winnen als de natuur in het geheel
wordt ontzien. Uitgangspunt bij dit scenario is: geen mogelijke effecten op Natura 2000, HEN/SED
wateren en (Sub)TOP-lijstgebieden (zie begrippenlijst). Voor het vaststellen van negatieve
effecten als gevolg van de waterwinning hebben wij gebruikgemaakt van het Natura 2000-
beheerplan en/of het gebiedsproces. Voor de winningen waarbij er sprake is van mogelijke
effecten en waar het beheerplan of gebiedsproces nog geen duidelijkheid verschaft, is in dit
scenario uitgegaan van een worst-case situatie.
Voor de Ecologische HoofdStructuur (EHS) geldt dat de wet- en regelgeving (nog) meer
manoeuvreerruimte kent. Het beleid is hier in veel gevallen nog niet op natuurdoeltypen
geconcretiseerd. Dit biedt meer inpassingsmogelijkheden voor waterwinningen, waarbij uiteraard
ook naar een duurzame inpassing wordt gezocht.
Figuur 6.3: Verbeelding van het groene scenario.
Knelpunten
Het beleid van Vitens is al vanaf de jaren negentig gericht op het minimaliseren van de effecten op
verdrogingsgevoelige natuur. Als gevolg van de genomen maatregelen is het negatieve effect van
de waterwinning op natuur al sterk teruggenomen. Ook nu loopt er een aantal studies om
bestaande negatieve effecten van waterwinningen op natuur op te lossen.
Pagina 57

In figuur 6.4 is aangegeven welke winningen in het groene scenario een knelpunt vormen. De
winningen met een oranje en rode kleur worden in dit scenario als knelpunt beschouwd. De oranje
winningen zijn winningen met een mogelijk knelpunt en de rode winningen worden gezien als een
reëel knelpunt. Vanwege het worst case principe dat wij bij het groene scenario hanteren, zijn alle
winningen met een mogelijk knelpunt ook als knelpunt beschouwd.
Figuur 6.4: Effect op natuur (oranje gekleurd = mogelijk effect, rood gekleurd = significant effect).
Uit de figuur blijkt dat er ten aanzien van natuur knelpunten zijn in de watervoorzieningsgebieden
Friesland, Overijssel en Midden-Nederland. In de bijlagen 5 tot en met 9 wordt specifiek op de
watervoorzieningsgebieden ingegaan.
6.3.3. GEEL: duurzaam
De achterliggende gedachte van dit scenario is dat wij duurzaam drinkwater willen produceren,
waarbij het noodzakelijke zuiveringsproces nader is beschouwd.
Het uitgangspunt bij dit scenario is: alleen winningen toestaan die een duurzaam zuiveringsproces
mogelijk maken. Een duurzaam zuiveringsproces bestaat uit drie componenten:
Duurzame energiewinning en als dat niet mogelijk is een zo laag mogelijk energieverbruik.
Minimaal gebruik van hulpstoffen.
Minimale productie van reststoffen of herbruikbare reststoffen.
Een winning wordt als knelpunt gezien als aan minimaal twee van de drie componenten niet
wordt voldaan.
Voor het gele scenario hebben wij alleen gekeken naar duurzaamheid in relatie tot de zuivering.
Een duurzaamheidscenario voor de volledige bedrijfsvoering zou voor de verkenning te groot zijn
en is bovendien te weinig toegespitst op de bronkeuze. De score op duurzaamheid is relatief,
omdat de winningen in het Vitens-gebied onderling zijn vergeleken.
Pagina 58

Figuur 6.5: Verbeelding van het gele scenario.
Knelpunten
In figuur 6.6 zijn alle winningen opgenomen die vanuit het gele scenario een knelpunt vormen. De
winningen met een oranje kleur worden in dit scenario als knelpunt beschouwd.
Figuur 6.6: Knelpunten duurzaam zuiveren.
Pagina 59

Alle winningen in Friesland zijn volgens de definitie van dit scenario niet duurzaam en worden
daarom als knelpunt beschouwd. In Flevoland zijn er daarentegen geen knelpunten vanuit dit
scenario.
Pagina 60

7. GEWENSTE TOEKOMSTIGE SITUATIE
In dit hoofdstuk is de gewenste toekomstige situatie beschreven voor onze drinkwaterbronnen. Dit
hoofdstuk geeft onze keuzes aan voor de komende dertig jaar. De gewenste toekomstige situatie
is tot stand gekomen op basis van:
Het tekort aan vergunde wincapaciteit
Het tekort aan winbare wincapaciteit
Risico’s bij bestaande winningen ten aanzien van beschermbaarheid, natuur en duurzaam
zuiveren
In hoofdstuk 5 hebben wij aangegeven dat bij de bepaling van de huidige winbare capaciteit
rekening wordt gehouden met bestuurlijke afspraken, interceptiemaatregelen en verzilting. Uit de
knelpuntenanalyse blijkt dat er in de toekomst mogelijk ook knelpunten te verwachten zijn op het
gebied van andere gebruiksfuncties (natuur), kwaliteit van het ruwwater (verontreinigingen) en
duurzaamheid. Voor deze LTV hebben wij er daarom voor gekozen om een verkenning uit te
voeren met behulp van scenario’s. Dit zijn: 1. beschermbaarheid (blauw scenario), 2. natuur
(groen scenario) en 3. duurzame zuivering (geel scenario).
In de verschillende watervoorzieningsgebieden spelen naast deze knelpunten vaak nog andere
problemen, zoals verzilting. Wij hebben de keuze gemaakt om deze problemen niet uitgebreid in
dit hoofdstuk te beschrijven. De reden hiervoor is dat deze knelpunten regiospecifiek worden
aangepakt. De specifieke problemen en oplossingen van elk watervoorzieninggebied zijn
opgenomen in de bijlagen 5 tot en met 9. In hoofdstuk 8 wordt een korte samenvatting per gebied
gegeven.
7.1. Keuzes vanuit de verkenning
De uitkomsten van de verkenning laten de consequenties zien van het hanteren van bepaalde
denklijnen. Op deze manier heeft de verkenning inzichten opgeleverd in de mogelijkheden en de
onmogelijkheden van bepaalde keuzes. In deze paragraaf worden deze inzichten toegelicht. De
strategische keuzes die hier Vitens-breed uit volgen, komen terug in paragraaf 7.2.
Figuur 7.1: Verbeelding toekomstige situatie vanuit de verkenning.
Pagina 61

7.1.1. Beschermbaarheid (blauw scenario)
De bescherming van de winningen wordt bepaald door de geologie van het gebied en/of het
ruimtegebruik in het intrekgebied van de bronnen. De winningen op de Sallandse Heuvelrug,
Utrechtse Heuvelrug, de Veluwe, Zuid- en Centraal-Friesland en het zuidoosten van Flevoland zijn
over het algemeen goed beschermd. Het water is van nature schoon en heeft weinig zuivering
nodig. Daarnaast is de invloed van andere gebruikers op de kwaliteit van het onttrokken water op
deze locaties beperkt. Deze winningen moeten worden gekoesterd en daar waar mogelijk zelfs
uitgebreid.
Nieuwe winmogelijkheden liggen op of aan de randen van de heuvelruggen in de kwelgebieden.
De winningen aan de randen van de heuvelruggen zijn in enkele gevallen nog wel geclassificeerd
als categorie 3, wat inhoudt dat ze minder goed beschermd zijn. De keuze is om hier geen
aanvullende maatregelen te nemen. De verwachting is namelijk dat door het huidige beleid
(nitraatrichtlijn en de KRW) en door ruimtelijke planning van de grondwaterbeschermingsgebieden
de ruwwaterkwaliteit op termijn zal verbeteren. De inpassing met andere functies (natuur en
landbouw) vraagt om de nodige aandacht, maar is naar verwachting goed uit te voeren. Ook voor
de winningen aan de randen van de heuvelruggen geldt daarom dat zij moeten worden
gehandhaafd en daar waar mogelijk uitgebreid en dat hier kan worden gezocht naar nieuwe
toekomstige winlocaties.
7.1.2. Natuur (groen scenario)
Het natuurscenario levert weinig knelpunten op. Dit is goed te verklaren vanuit het beleid dat
Vitens al een aantal jaar voert. Door de bewuste inzet op een duurzame ruimtelijke inpassing ligt
de nadruk niet zozeer op tegenstrijdige belangen, maar op het zoeken naar functiecombinaties.
Met name de winningen op de heuvelruggen zijn over het algemeen ruimtelijk goed ingepast. Hier
zijn goede winmogelijkheden vanwege de grote zoetwatervoorraad. De combinatie met natuur
vraagt op enkele locaties wel aandacht. Voor enkele winningen lopen studies waarbij gekeken
wordt naar alternatieve winmogelijkheden. Voor een aantal winningen in de buurt van Natura
2000-gebieden zijn de effecten nog onzeker. Hier moeten de Natura 2000-beheerplannen meer
duidelijkheid geven. In Gelderland zijn in het kader van het ODDG (Overeenkomst Duurzame
Drinkwatervoorziening Gelderland) specifieke maatregelen afgesproken om de natuurschade door
drinkwaterwinningen op de Veluwe te mitigeren. Voor de overige winningen geldt dat bestaande
knelpunten met lokale maatregelen kunnen worden opgelost.
7.1.3. Duurzaam (geel scenario)
Zoals vermeld in hoofdstuk 6 is voor dit scenario specifiek gekeken naar duurzaamheid in relatie
tot de zuivering. Vanwege onze specifieke focus op de win-infrastructuur in relatie tot
duurzaamheid geven de uitkomsten van het gele scenario geen volledig beeld van de
duurzaamheid van de totale bedrijfsvoering van Vitens. Met name het energiegebruik als gevolg
van het transporteren van water over grote afstanden is een negatieve factor voor de
duurzaamheid van de totale bedrijfsvoering. Het principe van duurzaam zuiveren (op basis van het
gehanteerde scenario) geeft inzicht in de ruwwaterkwaliteit van de bronnen en de daarbij
behorende zuiveringsinspanning. Wat de bronkeuze betreft, is het optimaal benutten van
winningen op de heuvelruggen een goede oplossing. De benodigde zuiveringsinspanning is hier
laag.
Duurzaamheid is volgens Vitens wel een leidend criterium voor de toekomstige waterketen.
Duurzaamheid wordt gestuurd door een aantal ontwikkelingen die een meer decentrale opzet van
de win-infrastructuur noodzakelijk maken. Wet- en regelgeving en met name de Kaderrichtlijn
Water zullen ervoor zorgen dat het grond- en oppervlaktewater in de toekomst steeds schoner
wordt. Hierdoor zullen er steeds meer potentieel aantrekkelijke bronnen zijn. Technologische
ontwikkelingen maken waterwinningen op decentrale schaal steeds aantrekkelijker. Sensoren
maken het mogelijk om de waterkwaliteit continu te monitoren en door geavanceerde
sturingsmogelijkheden kunnen ongewenste risico’s worden voorkomen. Geavanceerde membraan-
zuiveringstechnologieën zijn modulair opgebouwd en kunnen compact worden gebouwd.
De belangrijkste drijvende krachten om decentraal water te gaan winnen, zijn het beperken van
energiegebruik en de mogelijkheid om maatschappelijke meerwaarde te realiseren. Het
Pagina 62

energiegebruik van decentraal gewonnen water is aanzienlijk kleiner dan dat van centraal
gewonnen water dat over grote afstanden moet worden getransporteerd. Hergebruik van
decentraal gezuiverd afvalwater, het winnen van 'wateroverlast' water voor gebruiksfuncties met
lage kwaliteitseisen en het inzetten van water uit de schoonste bronnen voor hoogwaardig
drinkwatergebruik, bieden kansen voor kostenbesparing en een grotere maatschappelijke
efficiëntie.
De grootste inefficiëntie is te vinden bij het watergebruik zelf. Water wordt bijvoorbeeld
opgewarmd om te douchen, waarna het met een hoge temperatuur via de riolering wordt geloosd.
Het koppelen van energie- en waterketens van winning tot en met lozing van water zal volgens
Vitens cruciaal worden. De oplossingsrichtingen gaan uit van het reduceren van het energie- en
waterverbruik.
7.2. Strategische keuzes
De geschetste opgave tot 2040 (hoofdstuk 5) gecombineerd met de scenario's die zijn gebaseerd
op de drie in het verleden gehanteerde strategieën (hoofdstuk 6 en paragraaf 7.1) leiden tot de
volgende strategische keuzes:
Grondwater is de pijler voor een duurzame drinkwatervoorziening
Het winnen van grondwater verspreid over het voorzieningsgebied heeft belangrijke voordelen.
Het water wordt dichtbij het afzetgebied gewonnen en er hoeven dus geen grote en dure
transportleidingen te worden aangelegd. Dit vermindert de risico’s op kwaliteitsverlies van het
drinkwater en bevordert de leveringszekerheid. Bovendien kost dit transport veel energie.
Grondwater is in het Vitens-gebied in ruime mate beschikbaar, heeft een vrij constante en over
het algemeen goede kwaliteit en is weinig kwetsbaar voor calamiteiten. Ook de gevolgen van
klimaatverandering zijn voor grondwater beperkt en een goede inpassing van een grondwaterwinning
leidt tot maatschappelijke meerwaarde. Voor Vitens heeft goed beschermd, schoon
grondwater daarom de eerste voorkeur.
Wij voldoen aan de drinkwatervraag met het beste water
Door middel van prognoses bepalen we de waterwinvergunningen die we in de toekomst nodig
hebben om aan de verwachte drinkwatervraag te voldoen. Prognoses kennen een hoge mate van
onnauwkeurigheid die toeneemt in de tijd. Om onverwachte calamiteiten op te kunnen vangen of
onder extreme omstandigheden voldoende water te kunnen leveren, houdt Vitens een
Operationele Reserve (OR) aan. Voor een onverwachte groei in de watervraag hebben wij de Niet
Operationele Reserve (NOR) ingesteld. Deze reservevergunningen stellen ons in staat om binnen
vijf jaar extra drinkwatercapaciteit in te zetten.
Wij verwachten dat de drinkwatervraag in het grootste deel van ons werkgebied nagenoeg gelijk
blijft. In de watervoorzieninggebieden Midden-Nederland en Flevoland verwachten wij een stijging
omdat het aantal inwoners toeneemt. Op lange termijn is het denkbaar dat de watervraag gaat
dalen door een betere benutting van energie en water tijdens (decentrale) winning en gebruik. De
risico’s van deze opzet zijn nog onvoldoende beheersbaar en het is dan ook niet verantwoord om
deze verwachting op dit moment in de prognoses te verwerken. Vitens zal wel periodiek de
prognose en de wijze waarop aan de vraag wordt voldaan, herijken.
Om het beste water te kunnen leveren kiest Vitens voor een schone, beheersbare bron én een
adequate zuivering en dus voor een dubbele barrière tegen verontreinigingen.
Wij hebben aandacht voor het milieu
Vitens heeft altijd actief meegewerkt aan een milieubewuste samenleving, zoals door het
stimuleren en betalen van maatregelen voor een schone bron en door het goed hydrologisch,
ecologisch, landschappelijk en ruimtelijk inpassen van de winning in de omgeving. De
waterbesparingsmaatregelen die de gebruikers en Vitens zelf hebben genomen, zoals
spoelwaterhergebruik, hebben ertoe geleid dat onze drinkwatervraag flink lager ligt dan in de
Pagina 63

jaren vijftig werd gedacht. Vitens geeft deze aanpak een extra impuls door in de operatie en bij
investeringsbeslissingen een integrale (holistische) afweging te maken op basis van de 'people,
planet, profit'-filosofie, die zijn weerslag vindt in PAS 55.
Bij de inkoop van materialen is duurzaamheid een belangrijk criterium, evenals hergebruik van
reststoffen en het zuinig omgaan met energie. Ook in de toekomst blijft de gehele bedrijfsvoering
van Vitens gericht op het bewust omgaan met onze leefomgeving. Duurzaamheid zal op de
langere termijn leiden tot decentrale winningen en geïntegreerde water-energieketens, waarvan
de koude-warmtesystemen een eerste aanzet is. Naast duurzaamheid zal gezondheid een steeds
belangrijker aandachtspunt worden.
Vitens kiest voor Vitens duurzaam water winnen. Vitens duurzaam water winnen behoudt de
waardevolle zaken uit de blauwe en groene scenario’s en kiest voor de toekomst voor het gele
scenario.
Figuur 7.2: Vitens duurzaam water winnen.
7.3. Vitens duurzaam water winnen
De strategische keuze voor Vitens duurzaam water winnen heeft geografische en inhoudelijke
componenten, die hieronder verder zijn uitgewerkt:
Behouden en indien mogelijk uitbreiden winningen op heuvelruggen en in kwelgebieden
De winningen op de Sallandse Heuvelrug, Utrechtse Heuvelrug, de Veluwe en de overige Gelderse
stuwwallen geven vanuit de ruimtelijke bescherming en de grote zoetwatervoorraden de meest
duurzame mogelijkheden. Ook gelet op de beleidsontwikkelingen (Kaderrichtlijn Water)
verwachten wij dat de mogelijkheden voor goed beschermde drinkwaterwinningen hier toenemen.
Een aanzienlijk deel van de ondergrondse afvoer vanaf de stuwwallen vindt plaats via kwel in
landbouw- en/of stedelijke gebieden (uitkomend in plaatselijke sloten dan wel in drainagebuizen).
Dit kwelwater is goed te benutten voor grondwaterwinning ten behoeve van de drinkwatervoorziening.
Voor de hydrologische effecten en de waterbalans maakt het niet zoveel uit of een
Pagina 64

dergelijke winning in het kwelgebied zelf of meer bovenstrooms (hoger op de stuwwal) wordt
gesitueerd, maar voor de waterkwaliteit bestaat er een groot verschil: het water uit de stuwwallen
hoeft nauwelijks gezuiverd te worden, terwijl het water uit de kwel- en lager gelegen gebieden
veel ijzer bevat en vaak een hoge hardheid heeft. In de praktijk zal de reductie van kwel als
gevolg van de winningen niet alleen tot de beoogde gebieden beperkt blijven en is uitstraling naar
omringende, mogelijk grondwaterstandafhankelijke natuurgebieden niet op voorhand uit te
sluiten. Dit hoeft niet problematisch te zijn, zolang de kwel in de kwetsbare gebieden maar niet
omslaat in infiltratie.
Op basis van voorgaande overwegingen zijn in figuur 7.3 plaatsen weergegeven waar mogelijk
meer grondwater (bestaande winningen) of nieuw grondwater (nieuwe winningen) in de
stuwwallen te winnen is. In dit stadium van verkenning betreft het slechts een zeer globale
aanwijzing van locaties. Bij de werkelijke zoektocht naar uitbreiding van bestaande en/of nieuwe
stuwwalwinningen wordt een potentiële winlocatie zodanig gepositioneerd, dat het stromingssysteem
van de winning op verantwoorde wijze wordt vervlochten met stromingssystemen
waaraan natte natuurwaarden zijn verbonden. Op deze wijze kunnen grondwateronttrekkingsystemen
en grondwatersystemen verbonden aan grondwaterstandafhankelijke natuur
uitstekend naast elkaar bestaan.
Figuur 7.3: Uitbreidingsmogelijkheden voor bestaande of nieuwe winningen.
Pagina 65

Zuidelijk en centraal Friesland en zuidelijk Flevoland bieden mogelijkheden voor extra
capaciteit
Door de aanwezigheid van zeer dikke watervoerende pakketten die goed beschermd zijn en een
goede waterkwaliteit hebben, bestaan in zuidelijk en centraal Friesland uitbreidingsmogelijkheden.
Ook in zuidelijk Flevoland zijn uitbreidingsmogelijkheden aanwezig.
Wij gaan door met onderzoek naar innovaties op het gebied van integreren en sluiten
van water -energieketens
Decentrale energievoorziening geeft een andere kijk op afvalwaterbehandeling en leidt door
hergebruik van water of vermindering van gebruik tot een noodzakelijke herziening van de
drinkwatervoorziening. Ook maken technische ontwikkelingen het gebruik van een breder scala
aan waterbronnen mogelijk. Vitens duurzaam water winnen vraagt om het op decentrale schaal
slim combineren en integreren van water- en andere ketens. De wijze waarop dit het beste kan
worden gedaan, is afhankelijk van de aanwezige problematiek en de oplossingsruimte. In het
landelijk gebied heeft Vitens op deze wijze veel projecten gerealiseerd, zoals het op natuurlijke
wijze sluiten van de kringloop door water te infiltreren op de Veluwe, het op peil houden van
oppervlaktewater in landbouwgebieden die beïnvloed worden door onze winning of het verhogen
van het oppervlaktewaterpeil om de waterhuishoudkundige situatie in natuurgebieden te
verbeteren.
Zelfvoorziening uit oogpunt van duurzaamheid en kosten
Zelfvoorziening wordt nagestreefd op clusterniveau, daarna op het schaalniveau van
watervoorzieningsgebieden en provincies en tenslotte provinciegrens- of landgrensoverschrijdend,
waarbij het maatschappelijke rendement veel gewicht krijgt bij het afwegen van concrete
oplossingen. Als zelfvoorziening op clusterniveau niet mogelijk blijkt of maatschappelijk niet
verantwoord is, doen wij aanspraak op de strategische grondwatervoorraden op en langs de
randen van de heuvelruggen, in zuidelijk Flevoland of in Zuid- of Centraal-Friesland. Samen met
de betrokken provincies wil Vitens de komende jaren de maatschappelijke meerwaarde
onderzoeken van het:
Leveren vanuit de noordelijke Achterhoek naar Twente en het optimaliseren van de winmogelijkheden
in Twente.
Leveren vanaf de noordelijke Veluwe en het optimaliseren van de winmogelijkheden in West-
Overijssel.
Leveren vanuit Zuid- of Centraal-Friesland en/of Flevoland naar de Noordoostpolder in
combinatie met het optimaliseren van de winmogelijkheden in het noordelijk deel van
Overijssel. Ook levering vanuit Drenthe moet hierbij worden meegenomen.
Leveren vanuit Flevoland en/of Gelderland (Holk) naar het watervoorzieningsgebied Midden-
Nederland in combinatie met het optimaliseren van de winmogelijkheden in het watervoorzieningsgebied
Midden-Nederland.
Pagina 66

8. REALISEREN VAN DE VISIE
8.1. Inleiding
In hoofdstuk 7 hebben we aangegeven dat we kiezen voor Vitens duurzaam water winnen. In dit
hoofdstuk beschrijven wij hoe Vitens deze strategie en daarmee haar langetermijnvisie wininfrastructuur
gaat realiseren.
In paragraaf 8.2 wordt beschreven hoe Vitens omgaat met de verschillende keuzes die in deze
visie worden beschreven. Vitens kiest voor grondwater en ziet hiervoor uitbreidingsmogelijkheden.
Wij zijn van mening dat wij op de drempel staan van een nieuwe ontwikkelingsfase, waarbij
duurzaamheid het leidende principe is. Nieuwe technologieën en andere ontwikkelingen tenderen
naar decentrale bronnen, waarbij kringlopen worden gesloten en waarbij naar maximaal
maatschappelijke meerwaarde wordt gestreefd. Hoe plaatst Vitens deze ontwikkelingen in de
implementatie van haar visie? In paragraaf 8.3 wordt ingegaan op de onderzoeken die Vitens gaat
uitvoeren om haar visie te realiseren. Vervolgens wordt in paragraaf 8.4 de strategie voor een
aantal thema’s uitgewerkt en in paragraaf 8.5 wordt dit per provincie gedaan.
8.2. Hoe combineert Vitens de verschillende keuzes?
Vitens duurzaam water winnen is te onderscheiden in twee deelstrategieën die hieronder kort
worden beschreven.
Basisstrategie
Vitens wint op dit moment voornamelijk grondwater op 108 winvelden verspreid over het gebied.
De winning en levering van drinkwater is opgezet door gemeenten en daardoor ook op
gemeentelijke schaal gepland. Alleen als er geen geschikte bronnen binnen de gemeente waren,
zijn bovengemeentelijke oplossingen gezocht. Door de fusies van de gemeentelijke bedrijven tot
Vitens is hier maar beperkt verandering in gekomen.
Uitgaande van de huidige gebruikspatronen is de verwachting dat de vraag ongeveer gelijk zal
blijven. Er zijn weinig knelpunten in de huidige win-infrastructuur. Grondwater is in voldoende
mate beschikbaar en de (lokale) knelpunten op het vlak van verzilting, ruimtelijke ordening of
verdroging zijn op lokale schaal oplosbaar. Schoon grondwater dichtbij de afzetgebieden is vanuit
energiegebruik, risico’s op het gebied van kwaliteit en leveringszekerheid en kosten de meest
aantrekkelijke bron. De basisstrategie kent weinig verrassingen. Er zijn ook geen redenen voor
een koerswijziging. De win-infrastructuur lijkt in 2040 in grote lijnen op de situatie in 2010.
Decentrale strategie
Vitens ziet een aantal ontwikkelingen die leiden tot een meer decentrale opzet van de wininfrastructuur.
Wet- en regelgeving zullen ervoor zorgen dat het grond- en oppervlaktewater
steeds schoner wordt. Technologische ontwikkelingen maken waterwinningen op decentrale schaal
steeds aantrekkelijker (sensoren, geavanceerde zuiveringstechnieken en geavanceerde
besturingssystemen). De belangrijkste drijvende krachten om decentraal water te gaan winnen
zijn het beperken van energiegebruik en de mogelijkheid om maatschappelijke meerwaarde te
realiseren. Koppeling van energie- en waterketens van winning tot en met lozing van water zal
cruciaal worden. Reduceren van energie- en waterverbruik is hierbij leidend.
Welke strategie kiest Vitens?
De basisstrategie is succesvol en Vitens ziet op dit moment geen redenen om daarvan af te
wijken. Vitens levert drinkwater van een zeer goede kwaliteit tegen lage kosten. De bestaande
knelpunten in de win-infrastructuur zijn oplosbaar en de prognose van het waterverbruik laat geen
grote veranderingen zien.
Pagina 67

De decentrale strategie kent veel onzekerheden en de transitie van de basisstrategie naar de
decentrale strategie is zeer kostbaar. Vitens kiest daarom voor de basisstrategie. Op de langere
termijn verwacht Vitens echter dat door technologische en maatschappelijke ontwikkelingen de
decentrale strategie leidend zal zijn.
Hoe combineert Vitens de basisstrategie en de decentrale strategie?
De huidige win-infrastructuur is en blijft de ruggengraat van de drinkwatervoorziening en Vitens
zal blijven investeren in het optimaliseren en veiligstellen van deze win-infrastructuur. Om de
overgang naar een andere strategie mogelijk te maken, zal de win-infrastructuur wel flexibeler
gemaakt worden. Vitens zal flexibeler gaan bouwen, zoveel mogelijk modulair en met
verplaatsbare units. Productiebedrijven worden samengevoegd tot grotere eenheden waardoor het
mogelijk wordt om een groter aantal kleinere winvelden aan te sluiten. Door het samenvoegen of
clusteren van productiebedrijven ontstaat een grotere flexibiliteit in de ontwikkeling van kleine
winvelden.
Cruciaal voor de overgang is het reduceren van de kwaliteitsrisico’s tot een acceptabel niveau door
een adequate bescherming van de grondstof en door een adequate decentrale processturing,
kwaliteitsmonitoring en zuivering. Naast het reduceren van kwaliteitsrisico’s bij de bron en in de
zuivering is ook het minimaliseren van de kosten (energiegebruik) van de decentrale strategie
leidend, waarbij de gehele nutsketen integraal wordt bekeken. In figuur 8.1 zijn de basisstrategie
en de decentrale strategie weergegeven en de verhouding tussen beide strategieën.
Figuur 8.1: Basisstrategie en decentrale strategie.
Als eindsituatie ziet Vitens dat de basisstrategie en decentrale strategie volledig op elkaar
aansluiten en dat deze als één integrale strategie kunnen worden beschouwd. De (gedifferen-
Pagina 68

8.3. Pilots
tieerde) waterbehoeften worden primair via lokale oplossingen ingevuld. Als dit in bepaalde
perioden tekortschiet, onvoldoende kwaliteitsgaranties biedt, niet aan de klantwens voldoet
(gemak, kosten, etc.) en/of maatschappelijk niet verantwoord wordt geacht, wordt de behoefte
gedekt vanuit het centrale basissysteem. De systemen sluiten dan ook qua structuur en
dimensionering naadloos op elkaar aan. Het centrale systeem levert naast de resterende
(drinkwater)behoefte ook andere diensten, zoals suppletie, back-up, kwaliteitsgaranties,
leveringszekerheid, gemak, etc.
Als voorbereiding op de decentrale strategie gaan wij technologische pilots en gebiedspilots
uitvoeren. Bij de keuze van de pilots zal Vitens letten op de technologische relevantie, de
maatschappelijke behoefte en de wettelijke taak van Vitens.
Vitens koppelt in Vitens duurzaam water winnen de decentrale strategie aan de basisstrategie. De
basisstrategie vormt de ruggengraat van de toekomstige drinkwatervoorziening (borgt de
leveringszekerheid) en ondersteunt de decentrale strategie. Om praktijkervaring op te doen met
de decentrale strategie en innovaties in de drinkwatervoorziening worden pilots uitgevoerd. De
pilots zijn gericht op:
Het ontwikkelen van sensoren om de kwaliteit continu te kunnen monitoren.
'Water uit water maken'. Dit betekent zuiveringstechnieken ontwikkelen om uit verschillende
kwaliteiten water de gewenste kwaliteit water te maken.
Betere benutting van water en energie.
De komende jaren worden onderstaande pilots uitgevoerd. Deze pilots zijn ook aangegeven in
figuur 8.7.
Pilot brak grondwater Noardburgum
Vitens onderzoekt de mogelijkheden om brak water te winnen. In een pilot bij Noardburgum
hebben wij onderzocht wat de mogelijkheden zijn om het ingedikte zoute water (membraanconcentraat)
dat vrijkomt na zuivering van het brakke water te infiltreren in diepere
watervoerende lagen. Het winnen van brak water biedt interessante mogelijkheden in Nederland,
maar misschien nog wel meer in andere landen. Hiermee kunnen wij ook een bijdrage leveren aan
onze internationale doelstellingen.
Demosite watertechnologisch onderzoek Noardburgum
Op de locatie Noardburgum wordt proefonderzoek uitgevoerd naar de manier waarop
oppervlaktewater het meest effectief kan worden gezuiverd. De bron is water uit het
Bergummermeer. De pilot zal plaatsvinden op de demosite voor watertechnologisch onderzoek.
Daarnaast zal op de demosite onderzoek plaatsvinden naar nieuwe duurzame technologie om
water uit allerlei bronnen te zuiveren. Hierbij wordt met nadruk de samenwerking gezocht met het
innovatieve bedrijfsleven en kennisinstituten.
Pilot oeverfiltratie Vechterweerd
De oeverfiltratiewinning Vechterweerd wordt voor een capaciteit van 2 miljoen m 3 per jaar
ontwikkeld om te voorzien in de waterbehoefte en om kennis en ervaring op te doen op het gebied
van het winnen van oevergrondwater in een kleinschaliger oppervlaktewatersysteem.
Pilot koppelen water- en energieketens stedelijke gebieden
De watervoorziening in druk bevolkte gebieden (Utrecht) en in gebieden waar veel mensen wonen
en waar moeilijk water te winnen is (Twente), kan duurzamer worden vormgegeven. Vitens gaat
onderzoeken hoe wateroverlast, bodemenergiesystemen, stedelijke parken en waterpartijen
kunnen worden gecombineerd met Vitens duurzaam water winnen. Ook onderzoeken wij op
pilotschaal hoe een decentrale opzet en integratie van water- en energieketens kan worden
vormgegeven.
Pagina 69

Pilot 'cradle-to-cradle' Terschelling en Ameland
Vrijwel alle eilanden in het Noordzeegebied nemen deel aan het gezamenlijk Europees project
'Cradle-to-Cradle Islands' (C2CI). Doel van het project is om te kijken in hoeverre de ambitie van
alle eilanden (zelfvoorziening op het gebied van energie, materialen en water op basis van 'cradleto-cradle')
haalbaar is. Naast andere organisaties (in Nederland onder andere Wetsus en de
Technische Universiteit Delft) neemt Vitens als waterleverancier van een deel van de
Waddeneilanden deel aan dit project.
Vitens gebruikt het C2CI-project onder meer om te bepalen of de vraag naar water en energie in
bestaande huizen kan worden verminderd door:
Beïnvloeden van de consument
Toepassen van waterbesparende apparatuur
Hergebruik van water
Hergebruik van reststoffen
Een belangrijk uitgangspunt hierbij is dat het comfort van de gebruiker minimaal op hetzelfde
niveau moet blijven. Vitens experimenteert in twee huizen op Ameland. Eén huis is referentie en in
het andere huis wordt apparatuur (vacuümtoilet, waterbesparende douche, keukenmolentje,
vergister voor keukenafval en ‘zwart’ water etc.) geïnstalleerd en worden zo mogelijk voorzieningen
aangebracht om lokaal (drink)water aan lucht te onttrekken. De verwachting is dat de
vraag naar 'nieuw' drinkwater door toepassing van deze technieken tot ruim onder de vijftig
procent kan dalen.
Pilot 'waarde van water benutten' in Spannenburg
Behalve als gebruikswaarde heeft het ontrokken water ook waarde als bijvoorbeeld energiedrager.
Voorbeelden hiervan zijn de warmte/koude-leveringen uit het gewonnen water in Veenendaal en
Cothen alsmede het nuttig gebruik van methaan in Spannenburg. Jaarlijks wordt bij Spannenburg
het equivalent van 21 miljoen kg CO2 uitgestoten. Dit is dertig procent van de totale CO2 -footprint
van Vitens.
8.4. Klimaatverandering en andere hydrologische veranderingen
Vitens beschouwt klimaatverandering als een autonome ontwikkeling waarop tijdig moet worden
geanticipeerd. Voor zover de effecten nu met redelijke zekerheid te voorzien zijn, hebben wij deze
meegenomen in de visie. Wij houden actief de vinger aan de pols door te participeren in
klimaatstudies binnen drinkwatersector en daar buiten. Verder willen wij voorwaarden scheppen
om snel te kunnen participeren door onder meer de volgende activiteiten uit te voeren:
De gevolgen van klimaat- en andere veranderingen zijn nog vrij globaal bekend. Vitens neemt
daarom deel aan onderzoeksprogramma’s zoals 'Kennis voor Klimaat'. Naast de onderzoeksthema’s
richt Vitens zich op de hotpots: 'droge rurale gebieden' en 'ondiepe wateren en
veenweidegebieden'.
In de onttrekkingsvergunningen moet voldoende ruimte zijn om ook bij grote pieken in de
vraag voldoende drinkwater te leveren.
Bij het beoordelen van effecten van onttrekkingen en andere hydrologische ingrepen moet
rekening worden gehouden met de veranderende hydrologische omstandigheden. Vitens doet
daarom samen met andere waterleidingbedrijven onderzoek naar dynamische hydrologischecologische
effectvoorspellingmethoden.
Bij de waterhuishoudkundige inpassing van winningen staat adaptie aan de nieuwe
hydrologische omstandigheden centraal. Waar dit niet mogelijk is, wordt ingezet op mitigatie
van de effecten en voldoende back-up (Operationele Reserve) als het winnen in bepaalde
perioden niet of beperkt mogelijk is.
Oppervlaktewaterwinningen zijn kwetsbaarder voor hydrologische veranderingen dan
grondwaterwinningen. Grondwater is en blijft daarom onze eerste voorkeur.
Pagina 70

Grondwater en oppervlaktewater zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden in het
watersysteem. Een goede analyse van het hele watersysteem in relatie met andere functies is
noodzakelijk om effectieve maatregelen te kunnen nemen. Vitens stimuleert deze integrale
holistische werkwijze.
Vitens participeert samen met de andere waterleidingbedrijven in het Deltaprogramma.
Prioriteit hebben de gebiedsgerichte deelprogramma’s 'Waddeneilanden', 'IJsselmeergebied'
en 'Rivieren'. Binnen het programma 'Zoet water' gaat het om de gebieden: 'Noord-
Nederland', 'Oost-Nederland', 'IJsselmeergebied', 'Flevoland en Noord-Holland', 'Midden en
West-Nederland' en 'Het Rivierengebied'.
8.5. Gebiedsgerichte uitwerking
In de volgende paragrafen geven wij interprovinciaal en per provincie aan welke richting we bij de
realisatie van de visie gaan volgen.
8.5.1. Interprovinciale drinkwaterleveringen
In hoofdstuk 7 is beschreven dat in een aantal gevallen interprovinciale drinkwaterleveringen een
oplossing lijken om (toekomstige) knelpunten weg te nemen en de drinkwatervoorziening op
langere termijn veilig te stellen tegen de laagste maatschappelijke kosten. De komende periode
gaat Vitens samen met betrokken provincies en waterschappen een vijftal onderzoeken uitvoeren
(zie figuur 8.7). Voorafgaand aan deze onderzoeken wordt een onderzoeksplan opgesteld waarin
een uniforme beoordelingsmethodiek voor alle scenario’s en winningen wordt vastgelegd.
Verkennend onderzoek Achterhoek
In de noordelijke Achterhoek zijn mogelijkheden aanwezig om water te winnen dat kan worden
ingezet voor het veiligstellen van de drinkwatervoorziening in Twente. Hierbij wordt ook gekeken
naar de beleidskeuze in het Nationaal Waterplan (NWP) om voor de hoge zandgronden de
winmogelijkheden te vergroten door sponswerking, berging en retentie.
Figuur 8.2: Verkennend onderzoek Achterhoek.
Verkennend onderzoek Centraal-Nederland
In het voorzieningsgebied Midden-Nederland zijn knelpunten geconstateerd die het gevolg zijn van
verontreinigingen, verstedelijking en natuur. Onderzocht wordt of deze knelpunten kunnen worden
Pagina 71

opgelost door water te leveren vanuit Flevoland of Gelderland (Holk) in combinatie met het
optimaliseren van de winmogelijkheden in Midden-Nederland.
Figuur 8.3: Verkennend onderzoek Centraal-Nederland.
Verkennend onderzoek Veluwe
Onderzocht wordt of op de Veluwe meer water kan worden gewonnen. Dit water kan worden
ingezet voor een mogelijke interprovinciale levering naar Overijssel of voor het optimaliseren van
de winningen op de Veluwe.
Figuur 8.4: Verkennend onderzoek Veluwe.
Verkennend onderzoek Friesland
In Zuid- en/of Centraal-Friesland zijn zeer dikke watervoerende pakketten met dikke afdekkende
kleilagen aanwezig, die zeer goede mogelijkheden bieden voor grondwaterwinningen. Onderzocht
wordt of in deze gebieden extra water kan worden gewonnen voor mogelijke levering aan
Flevoland en/of Overijssel.
Pagina 72

Figuur 8.5: Verkennend onderzoek Friesland.
Verkennend onderzoek West-Nederland
Aan de westzijde van de provincie Utrecht vindt een aantal grondwaterwinningen plaats waarbij
het water grootschalig interprovinciaal wordt getransporteerd. Ook staat een aantal winningen in
dit gebied onder druk door kwaliteitsproblemen of mogelijke effecten op de omgeving. Dit maakt
een interprovinciaal onderzoek naar de maatschappelijk meest optimale oplossing in het
zuidoostelijk deel van Noord-Holland en het westelijk deel van Utrecht gewenst.
Figuur 8.6: Verkennend onderzoek West-Nederland.
8.5.2. Provincie Friesland
Om het verwachte tekort van 7 miljoen m 3 per jaar voor het vasteland op te lossen, richt Vitens
zich op het uitbreiden van de bestaande winningen bij Nij Beets, Oudega en Spannenburg. Voor
het natuurknelpunt bij de winning Terwisscha wordt door middel van een studie naar een
Pagina 73

oplossing gezocht. De effecten van de huidige winning worden getoetst aan de
grondwaterdoelstellingen (GGOR) voor het Drents-Friese Wold om vast te stellen of er nog
optimalisatie van de huidige winning kan plaatsvinden. Als de winning (deels) wordt verplaatst,
heeft Vitens een sterke voorkeur voor het potkleigebied ten noordoosten van de winning.
Om natuurknelpunten op de Waddeneilanden te voorkomen, wordt de huidige drinkwatervoorziening
zoveel mogelijk ingepast via gebiedsprocessen. Op Terschelling wordt momenteel een
studie uitgevoerd om de drinkwatervoorziening op het eiland voor de toekomst veilig te stellen. In
het kader van deze studie worden verschillende alternatieven onderzocht, zoals verplaatsing van
de winning naar het poldergebied, het benutten van afstromend schoon duinwater en de ontzilting
van brak of zout grondwater. De resultaten van de studie op Terschelling worden vervolgens ook
op Ameland toegepast.
8.5.3. Provincies Overijssel en Drenthe
Bij de diepe winningen in West-Overijssel (Deventer Ceintuurbaan, Deventer Zutphenseweg,
Diepenveen, Engelse Werk diep) wordt de wincapaciteit momenteel beperkt als maatregel tegen
verzilting. Door spreiding van de winningen is verzilting waarschijnlijk goed te bestrijden. Mogelijk
biedt een brakwaterwinning op termijn ook mogelijkheden, zodat in een periode van tien tot
vijftien jaar de volledige vergunde diepe wincapaciteit weer inzetbaar is. Als onderdeel van de
oplossing wordt ook de keuze gemaakt voor het ontwikkelen van de winning Schalkhaar (2 miljoen
m³ per jaar).
Voor de Natura 2000-gebieden waar waterwinningen een mogelijk effect hebben, worden in het
kader van het proces van het opstellen van de beheerplannen de mogelijke effecten bepaald.
Vitens ziet voor deze gebieden goede mogelijkheden om eventuele nadelige effecten te
compenseren met lokale maatregelen.
Voor het oplossen van het tekort aan vergunde capaciteit in Twente (6,3 miljoen m³ per jaar) is
het project Zoektocht Twente gestart. In het project zijn alle mogelijke locaties in of nabij Twente
onderzocht. Het gaat om het uitbreiden van bestaande winningen, mogelijke nieuwe locaties, het
toepassen van nieuwe winconcepten zoals brakwater, functiecombinaties en mogelijke
inpassingmaatregelen. Uit de verkenning van deze langetermijnvisie blijkt dat de Overijsselse
Heuvelrug mogelijkheden biedt om extra water te winnen. Deze optie wordt ook meegenomen in
de Zoektocht Twente. Uit de mogelijke locaties wordt een voorkeurslocatie bepaald, waarbij een
maatschappelijke kosten-batenanalyse wordt uitgevoerd om de beste oplossing te selecteren.
Parallel aan de Zoektocht Twente wordt de mogelijkheid onderzocht om de levering vanuit
Gelderland naar Haaksbergen/Noordijkerveld te continueren.
Voor Overijssel-Noord wordt onderzocht of een extra vergroting van de levering vanaf de Noord-
Veluwe (circa 5 miljoen m 3 per jaar) of een levering vanuit Zuid- of Centraal-Friesland een goede
optie is om de OR en de NOR in te vullen
8.5.4. Provincie Gelderland
Uit de verkenning in deze langetermijnvisie komt naar voren dat de stuwwallen in Gelderland de
beste locaties zijn voor de drinkwaterwinning. Dit betekent dat de vergunde capaciteit op de
Veluwe maximaal wordt benut. Bovendien is er ruimte beschikbaar om de vraag naar water door
andere provincies op te vangen.
De winningen op de stuwwallen Rijk van Nijmegen (Rivierengebied) en Montferland (Achterhoek)
worden geoptimaliseerd waardoor bestaande knelpunten ten aanzien van grondwaterkwaliteit en
beschermbaarheid worden opgelost. Bij de winning Heumensoord vindt een herverdeling van de
winvelden plaats. Door de winning in zuidelijke richting op te schuiven en te verdiepen, wordt een
betere waterkwaliteit onttrokken. Bij winning Van Heek (Montferland en Hettenheuvel) wordt een
deel van de winning verdiept, waardoor de problemen met nitraatrijk grondwater worden opgelost.
Hierdoor kan de winning weer voor de volledige capaciteit worden ingezet. Een verdere uitbreiding
van de capaciteit van de winningen op beide stuwwalen wordt nader onderzocht.
In de Achterhoek wordt ingezet op het veiligstellen van de beschikbare wincapaciteit door de
winningen verder te optimaliseren. Hiertoe wordt uitbreiding gezocht op locaties met de beste
geohydrologische omstandigheden en/of een extensief landgebruik. Zo kunnen de winningen in
Noordijkerveld en Haarlo worden uitgebreid omdat deze locaties enige bescherming hebben van
Pagina 74

een ondergrondse kleilaag. Deze winningen liggen dicht bij Twente en kunnen mogelijk worden
ingezet voor een (extra) levering vanuit Gelderland naar Twente. De wincapaciteit van Olde Kaste
wordt overgeheveld naar ’t Klooster. Door het verdiepen van een deel van de winning en het
optimaliseren van compenserende maatregelen wordt de capaciteit hier uitgebreid naar 6 miljoen
m³ per jaar.
Dankzij de genoemde uitbreidingen heeft de Achterhoek op termijn geen import meer nodig van
water uit Duitsland. Bovendien is het hierdoor mogelijk winningen met een slechte
beschermbaarheid en een slechte waterkwaliteit (waarbij geen zicht is op verbetering, zoals bij
Lochem), te sluiten. Het tekort dat overblijft, zal net als in de huidige situatie worden aangevuld
vanuit de Veluwe. Behoeftedekking met wincapaciteit binnen het watervoorzieningsgebied zelf is
niet haalbaar. Daarnaast voeren wij de gemaakte ODDG-afspraken met de provincie uit.
8.5.5. Provincie Flevoland
De winningen in de provincie Flevoland vormen geen knelpunt in de drinkwatervoorziening in de
provincie. Sterker nog: Flevoland heeft de rol van provinciegrensoverschrijdende leverancier van
goed grondwater als grondstof voor de drinkwatervoorziening.
De gewenste toekomstige situatie in Flevoland wijkt nauwelijks af van de huidige wijze van
grondwater winnen en zuiveren. Voor de toekomstige drinkwatervoorziening moet wel een
beperkte extra wincapaciteit (circa 2 miljoen m 3 per jaar) worden gerealiseerd. De provincie
Flevoland heeft een strategische reservering ingesteld om drinkwater te kunnen winnen uit het
diepe watervoerende pakket. In het in paragraaf 8.5.1 genoemde onderzoek zal worden nagegaan
wat de mogelijkheden van winning uit dit pakket zijn in samenhang met nieuwe
winmogelijkheden.
8.5.6. Provincies Utrecht en Noord-Holland
In het voorzieningsgebied van Vitens in de provincies Noord-Holland en Utrecht wordt een stijging
van de drinkwatervraag voorzien. Ook zijn er knelpunten op winlocaties in de vorm van
verontreinigingen en effecten op natuurgebieden. Om deze problematiek op te lossen, zijn er
naast lokale optimaliseringstudies bovenprovinciale studies opgestart, te weten de verkenningen
Centraal- en West-Nederland (zie paragraaf 8.5.1).
De volgende locale optimaliseringstudies worden uitgevoerd:
Voor de Natura 2000-gebieden en (sub)TOP-lijstgebieden waar waterwinningen een mogelijk
effect hebben, worden in het kader van het proces van het opstellen van de beheerplannen de
mogelijke effecten bepaald. Vitens ziet voor deze gebieden goede mogelijkheden om eventuele
nadelige effecten te compenseren met lokale maatregelen.
Vitens onderzoekt de mogelijkheid van het verdiepen van winningen om bestaande winningen
te verduurzamen en op enkele locaties de capaciteit te verhogen.
Winningen met een groot risico op een slechte waterkwaliteit (categorie 4-winningen) zijn
ongewenst en dienen te worden vervangen door schone winningen. Voor de winning in Zeist is
dit nog niet mogelijk in verband met de saneringsbeschikking. Hier wordt door de aanleg van
een waterwinpark een verbetering nagestreefd. Voor de winning Laren wordt een oplossing
gezocht.
De Utrechtse Heuvelrug biedt kansen om verdere groei van de drinkwatervraag op te vangen.
Het water is van goede kwaliteit en vereist een lage zuiveringsinspanning. De aanwezige
verontreinigingbronnen worden momenteel aangepakt en de infiltratie van regenwater wordt
door middel van afkoppelprojecten verder vergroot, waardoor de grondwaterhoeveelheid
toeneemt. Onderzocht wordt wat de mogelijkheden zijn om op de Utrechtse Heuvelrug meer
water te onttrekken.
De winning Doorn is sinds 2011 in eigendom van Vitens. Heroverweging van de winningen in
de zuidoosthoek van Utrecht moet duidelijk maken of de winning Doorn als duurzame winning
in stand wordt gehouden of dat de levering aan Doorn door een nabijgelegen winning wordt
overgenomen. Momenteel wordt op de locatie Doorn bijna 1 miljoen m 3 per jaar gewonnen.
Pagina 75

Figuur 8.7: Gewenste toekomstige situatie.
Pagina 76

9. VERKLARENDE WOORDENLIJST
EHS Ecologische Hoofdstructuur
HEN Hoogste Ecologische Niveau
KRW Kaderrichtlijn Water
LTV Langetermijnvisie
NIRG Niet In Rekening gebracht Gebruik
NOR Niet Operationele Reserve
ODDG Overeenkomst Duurzame Drinkwatervoorziening Gelderland
Oeverinfiltratiewinning Onttrekking waarbij het aandeel oppervlaktewater groter is dan 60 procent
OR Operationele Reserve
PV Productie Verliezen
Prognose De prognose is gelijk aan het gebruik, vermeerderd met het 'Niet In
Rekening gebracht Gebruik' (NIRG)
Reinwater Gezuiverd water
ROL-water Ruwwaterlevering naar het Oude Land
Ruwwater Ongezuiverd water
SED Specifiek Ecologische Doelstelling
TOP-lijstgebieden Gebieden waar verdroging met prioriteit moet worden aangepakt. Hierbij
ligt de nadruk op het herstel dan wel de realisatie van ‘natte natuur’
Vergunde capaciteit De hoeveelheid water die op basis van de verleende vergunning gewonnen
mag worden
Winbare capaciteit De winbare capaciteit is de vergunde capaciteit in 2010 met aftrek van alle
beperkingen die ontstaan door verzilting, benodigde interceptiemaatregelen
en/of door bestuurlijke afspraken
Zoethoudersconcept Het constant houden of vergroten van de zoetwatervoorraad door een
dubbele onttrekking, d.w.z. een onttrekking in zoet water en een in zout
water
Pagina 77

10. REFERENTIES
De volgende bronnen zijn geraadpleegd:
Nationaal programma Adaptatie Ruimte en Klimaat (ARK), 2006. Naar een klimaatbestendig
Nederland. Samenvatting Routeplanner klimaat.
VEWIN, 2008. Prognose landelijke drinkwatervraag t/m 2025. P. Baggelaar (Icastat) en
P.J.J.G. Geudens.
Vitens, 2010. Prognose drinkwatergebruik Vitens t/m 2025, met een globale doorkijk naar
2040
Visie Grondstofvoorziening (Vitens, juni 2009)
Beleidsuitwerking visie Grondstofvoorziening (Vitens, augustus 2009)
Internet
www.vewin.nl
www.VROM.nl
www.waterwet.nl
Pagina 78

11. VERANTWOORDING
Mariska Overbeek, Katrien Bijl en Inkie Goijer van Tauw hebben een bijdrage geleverd aan het
opstellen van deze langetermijnvisie.
Pagina 79

12. BIJLAGEN
Bijlage 1: Wetgeving
Europees beleid
Nationaal beleid
Beleid waterschappen
Gemeentelijk beleid
Bijlage 2: Winbare capaciteit
Bijlage 3: Prognose
Bijlage 4: Knelpunten
Prognose in drie uitwerkingen
Prognose gebruik, productiecapaciteit en benodigde vergunning 2040
Drinkwatervraag per watervoorzieningsgebied
Uitgangspunten
Knelpuntentabel
Bijlage 5: Beschrijving watervoorzieningsgebied Friesland
Algemeen
Winbare capaciteit 2010 en prognose 2040
Knelpunten
Verkenning
Gewenste toekomstige situatie
Bijlage 6: Beschrijving watervoorzieningsgebied Overijssel
Algemeen
Winbare capaciteit 2010 en prognose 2040
Knelpunten
Verkenning
Gewenste toekomstige situatie
Bijlage 7: Beschrijving watervoorzieningsgebied Gelderland
Algemeen
Winbare capaciteit 2010 en prognose 2040
Knelpunten
Verkenning
Gewenste toekomstige situatie
Bijlage 8: Beschrijving watervoorzieningsgebied Midden-Nederland
Algemeen
Winbare capaciteit 2010 en prognose 2040
Knelpunten
Verkenning
Gewenste toekomstige situatie
Bijlage 9: Beschrijving watervoorzieningsgebied Flevoland
Algemeen
Winbare capaciteit 2010 en prognose 2040
Knelpunten
Verkenning
Gewenste toekomstige situatie
Bijlage 10: Overzicht vergunningcapaciteit per provincie
Pagina 80

BIJLAGE 1: WETTELIJKE KADERS EN EN BELEID
De LTV geeft zicht op de dekking van de geprognosticeerde drinkwatervraag binnen het
werkgebied van Vitens in de periode tot 2040. In deze bijlage staan de hoofdlijnen van het
bestaande beleidskader van de overheid die relevant zijn voor onze bronkeuze.
Europees beleid
Het Europese beleid voor drinkwaterbronnen is vastgelegd in de Drinkwaterrichtlijn en de
Kaderrichtlijn Water, waarbij de grondwateraspecten nader zijn uitgewerkt in de Dochterrichtlijn
Grondwater.
Drinkwaterrichtlijn
De Drinkwaterrichtlijn beoogt de gezondheid van de mens te beschermen tegen verontreinigingen
in het water bestemd voor menselijke consumptie. Deze bescherming richt zich primair op het
geleverde drinkwater aan de consument en omvat geen specifieke bepalingen ten aanzien van de
bronnen voor de drinkwatervoorziening. De algemene verplichting om zorg te dragen voor
'wholesome and clean' drinkwater brengt wel met zich mee dat lidstaten passende maatregelen
moeten nemen ter bescherming van de drinkwaterbronnen.
Kaderrichtlijn Water (KRW)
Volgens de Kaderrichtlijn Water dient: (1) in 2015 (met uitstelmogelijkheid tot 2027) alle
Europese wateren in goede toestand te zijn, (2) significant stijgende trends van stofconcentraties
te zijn bepaald en omgebogen en (3) de inbreng van verontreinigende stoffen te zijn beperkt of
voorkomen. Aanvullend gelden voor de lidstaten de volgende drie verplichtingen specifiek voor
drinkwaterwinningen:
Waterlichamen in gebruik voor de onttrekking van voor menselijke consumptie bestemd water
of die hiertoe in de toekomst kunnen worden gebruikt, dienen te worden opgenomen in een
Register Beschermde Gebieden.
In de waterlichamen dienen de kwaliteitsdoelstellingen te worden gerealiseerd waarmee
drinkwater kan worden bereid dat voldoet aan de eisen uit de Drinkwaterrichlijn (bij de
bestaande zuivering).
Zorg dient te worden gedragen voor een bescherming van het waterlichaam met de bedoeling
de achteruitgang van de kwaliteit te voorkomen, teneinde het niveau van zuivering dat voor
het productieproces noodzakelijk is, te verlagen.
In algemene zin mag de waterkwaliteit niet verslechteren. De Grondwaterrichtlijn geeft onder
meer aan hoe de beoordeling van grondwaterlichamen, stijgende trends en de inbreng van
verontreinigende stoffen moet plaatsvinden.
Een aantal andere Europese richtlijnen bevat sectoraal beleid dat eveneens van belang is voor
drinkwaterbronnen. De belangrijkste betrokken richtlijnen zijn:
Vogel- en Habitatrichtlijn
Deze richtlijnen beschermen specifieke vogelsoorten respectievelijk habitats voor flora en fauna
die Europees van belang zijn. Hieraan is onder meer uitwerking gegeven door de aanwijzing van
162 Natura 2000-gebieden in Nederland. Activiteiten in of nabij deze gebieden die een negatief
effect (kunnen) hebben op de instandhoudingsdoelen zijn vergunningplichtig (habitattoets).
Nitraatrichtlijn
Nederland heeft het gehele land als nitraatkwetsbaar aangemeld en vertaalt deze richtlijn in de
nitraatactieprogramma’s. Er is overeenstemming met de EU bereikt over het 4e Actieprogramma
Nitraatrichtlijn 2010-2013 waarin sprake is van derogatie bij het bereiken van de nitraatnorm, het
verminderen van de fosfaatoverschotten en het efficiënter gebruik van dierlijke mest.
Pagina 81

Richtlijn Gewasbeschermingsmiddelen
Deze richtlijn is vertaald in de Nota Duurzame Gewasbescherming. Doelstellingen zijn reductie van
de milieubelasting door gewasbeschermingsmiddelen in 2005 met 75 procent en in 2010 met 95
procent ten opzichte van het referentiejaar 1998. Daarnaast zijn er operationele doelstellingen
voor de drinkwaterkwaliteit en dient het drinkwaterbelang mee te wegen bij het toelatingsbeleid.
Alle genoemde Europese richtlijnen zijn inmiddels verankerd in nationale wetgeving en plannen.
Nationaal beleid
Het wettelijk kader voor de drinkwaterwinning is vooral vastgelegd in de Waterwet, de Wet
Milieubeheer en de Wet Ruimtelijke Ordening.
Waterwet
De Waterwet kent functies toe aan het gebruik van water en stelt regels voor de waterkwantiteit
(veiligheid, wateroverlast en waterschaarste) en waterkwaliteit (bescherming en verbetering van
de kwaliteit). Daarbij staat integraal waterbeheer op basis van de watersysteembenadering
centraal. De provincie is bevoegd gezag voor grondwateronttrekkingen en infiltraties ten behoeve
van de openbare drinkwaterwinning, ondergrondse energieopslag en industrieën. Bij de
vergunningverlening of -wijziging voor drinkwaterwinningen maakt de provincie een brede
afweging tussen het drinkwaterbelang en alle andere betrokken belangen. De vergunninghouder
dient de schade aan andere belangen zoveel mogelijk te beperken en/of te compenseren. De
resterende (opbrengst)schade aan de landbouw dient te worden vergoed waarbij de uniformiteit in
schaderegelingen wordt gegarandeerd door de onafhankelijke CDG. Voor de kwaliteitsnormen voor
grondwater verwijst de wet naar stoffenlijsten en normen die vastgelegd zijn in de Wet
Milieubeheer, de Kaderrichtlijn Water en de Grondwaterrichtlijn (deels vertaald in het Besluit
Kwaliteitseisen en Monitoring Water).
Wet Milieubeheer
In de Wet Milieubeheer zijn kwaliteitsnormen gesteld voor het algemeen beschermingsniveau en
het aanvullende specifieke beschermingsniveau van drinkwaterwinningen. De rijksoverheid draagt
de verantwoordelijkheid voor het algemene niveau en geeft hieraan onder meer invulling door het
Programma Diffuse Bronnen, het Actieprogramma Nitraat en het bodemsaneringsbeleid. De
overige overheden richten hun beleid op het realiseren van de doelstellingen. De Wet Milieubeheer
legt de verantwoordelijkheid voor de aanvullende bijzondere bescherming voor drinkwaterwinningen
bij de provincies. De provincies stellen beschermingsgebieden vast op grond van een
ruimtelijk en milieuhygiënisch beschermingsbeleid om de winningen veilig te stellen. In het
milieuspoor zijn de gemeenten bevoegd gezag voor de inrichtingen en de provincie voor de
overige activiteiten (niet-inrichtingen) binnen de beschermingsgebieden. De provincies maken
gebruik van algemene regels met een aanvullend ontheffingenbeleid ter bescherming van de
grondwaterkwaliteit bij niet-inrichtingen. De waterbeheerders (Rijkswaterstaat en de
waterschappen) kunnen via de watervergunning op basis van de Waterwet eisen stellen aan
lozingen in oppervlaktewateren waaruit direct of indirect (oeverinfiltratiewinningen) drinkwater
wordt gewonnen.
Wet ruimtelijke ordening
Op grond van de Wet ruimtelijke ordening nemen de gemeenten de ruimtelijke bescherming over
in hun structuur- en bestemmingsplannen. In hun ruimtelijke afwegingen betrekken zij het
drinkwaterbelang en volgen zij het provinciaal beleid.
Pagina 82

Voor de bescherming van de grondstof voor drinkwaterwinningen zijn verder de volgende
wettelijke kaders van belang:
Wet Bodembescherming
Deze wet regelt de wijze van saneren en beheersen van bodemverontreinigingen die zijn
ontstaan vóór 1 januari 1989) en het saneringsniveau. In een aantal AmvB’s (AMvB Ruimte:
het Besluit Algemene Regels Ruimtelijke Ordening) zijn preventieve maatregelen vastgelegd,
onder meer voor het gebruik van meststoffen, het lozen van huishoudelijk afvalwater of
andere vloeistoffen in de bodem en het hergebruik van bouwstoffen, grond en bagger.
Daarnaast verbindt het Infiltratiebesluit Bodembescherming voorschriften aan de voor
infiltratie benodigde vergunning om verontreiniging van het grondwater te voorkomen.
Natuurbeschermingswet 1998 en Flora- en Faunawet
Deze wet regelt de bescherming van specifieke leefgebieden (Natura 2000-gebieden) en de
flora en fauna zelf. De bescherming vindt plaats via algemene (zorg)regels, vergunningen en
gedragscodes.
Meststoffenwet
Deze wet reguleert de hoeveelheid toegepaste mest middels gebruiksnormen en ziet toe op de
kwaliteit van de mest.
Wet Gewasbeschermingmiddelen en Biociden
Deze wet verbiedt het in de handel brengen of toepassen van middelen die niet zijn
toegelaten. Effect op drinkwaterwinning is een van de criteria bij de toelatingsbeoordeling.
Wet Gemeentelijke Watertaken
Deze wet legt een zorgplicht op aan gemeenten voor het inzamelen van afvalwater, het
gescheiden afvoeren van hemelwater en het voorkomen van overlast door grondwater in het
stedelijk gebied. Hiermee hebben de gemeenten ook een taak in het beheer van het
grondwater.
Het beleidskader voor de drinkwaterwinning is vooral vastgelegd in het Nationaal Waterplan en de
Nota Ruimte.
Nationaal Waterplan
Volgens het Nationaal Waterplan dient drinkwater zonder hoge kosten te kunnen worden bereid uit
grond- en oppervlaktewater en wordt het grondwater bestemd voor hoogwaardige functies zoals
menselijke consumptie. De drinkwatervoorziening blijft altijd gegarandeerd doordat er voldoende
strategische reserves en alternatieve bronnen beschikbaar zijn. De aandacht blijft ook in de
toekomst gericht op de beschikbaarheid van voldoende zoetwaterbronnen en de bescherming
tegen microbiologische en chemische verontreiniging. Door de status 'dwingende reden van groot
openbaar belang' vormt de openbare drinkwatervoorziening een zwaarwegende functie bij
besluitvorming door de overheid die hier direct of indirect van invloed op is. Bij de bescherming
tegen verontreinigingen wordt naast het algemeen waterkwaliteitsbeleid een bijzonder
(gebiedsgericht) beschermingsbeleid gevoerd. Hiertoe zet de overheid het instrument
gebiedsdossiers in. Grondwaterbescherming vindt zijn ruimtelijke doorwerking binnen de
planperiode (dus vóór 2015). De klimaatverandering maakt naar verwachting de verplaatsing van
drinkwaterinnamepunten nodig als gevolg van de oprukkende verzilting. Daar tegenover staan de
kansen voor een groter aandeel grondwater in de drinkwaterbereiding indien de voorraden in de
zandgronden in grotere mate beschikbaar komen. Voor hoog Nederland blijft het standstillbeginsel
voor grondwateronttrekkingen bestaan toegespitst op de verdroginggevoelige
gebieden.
Nota ruimte
De Nota Ruimte ziet de duurzame veiligstelling van de openbare drinkwatervoorziening als een
zorg van de overheid. Het nationaal ruimtelijk beleid garandeert:
Het beschikbaar stellen van voldoende ruimte voor de winning van schoon grond- en
oppervlaktewater.
Pagina 83

De bescherming van het te winnen grond- en oppervlaktewater.
De realisatieparagraaf Nationaal Ruimtelijk Beleid benoemt deze garanties expliciet als nationaal
ruimtelijk belang waarvoor het Rijk de doorwerking dient te borgen. Dit zal zijn beslag moeten
krijgen door de opname van een beleidskader en het verbinden van proces- en
motiveringsvereisten aan gemeentelijke ruimtelijke besluiten in het Besluit Algemene Regels
Ruimtelijke Ordening (AMvB Ruimte). De nota acht grondwaterwinning essentieel voor de
watervoorziening. Aanvullend op provinciaal milieubeleid zullen ook ruimtelijke instrumenten
intensiever worden gebruikt om de brongebieden te beschermen. Provincies moeten de
beschermingsgebieden voor bestaande en toekomstige waterwingebieden opnemen in hun
streekplannen c.q. omgevingsplannen. Gemeenten dienen dit door te vertalen in hun
bestemmingsplannen met bijzondere aandacht voor de handhaving. Het ruimtelijk beleid voor de
ondergrond staat een betere en duurzamere ordening van het ondergrondse ruimtegebruik voor.
De verantwoordelijkheid van de verschillende overheden hiertoe is nader uitgewerkt in het
Convenant Bodem. Het Rijk stelt zich primair tot doel om problemen en knelpunten bij de ordening
van ondergrondse hoofdtransportleidingen te voorkomen, bundeling te bevorderen en de
veiligheid te waarborgen. Dit nationaal ruimtelijk belang wordt in de Structuurvisie Buisleidingen
uitgewerkt.
Beleidsplan Drink- en Industriewatervoorziening
Het Beleidsplan Drink- en Industriewatervoorziening (BDIV, 1993) is een ruimtelijke structuurvisie
die zijn verankering vindt in de Nota Ruimte. Het BDIV bevat de volgende beleidslijnen voor de
bescherming van de bronnen voor de drinkwatervoorziening:
Algemeen beschermingsniveau
Het milieubeleid is erop gericht om een algemeen beschermingsniveau te realiseren voor
Nederland als geheel. Deze kwaliteit dient in het jaar 2010 zodanig te zijn dat op eenvoudige wijze
en zonder hoge kosten drinkwater kan worden bereid uit grond- en oppervlaktewater.
Bijzonder beschermingsniveau
Gezien het belang van de drinkwatervoorziening dient in die gebieden waar water wordt gewonnen
of in de nabije toekomst zal worden gewonnen, een zodanig beschermingsniveau aanwezig te zijn
dat de kwaliteit van de grondstof wordt veiliggesteld. Hiertoe zullen ten behoeve van de
drinkwatervoorziening deels vooruitlopend en deels aanvullend op de realisatie van het algemene
beschermingsniveau gebiedsgericht extra maatregelen moeten worden getroffen om de belasting
met schadelijke stoffen door zowel punt- als diffuse bronnen terug te dringen of de risico’s van
belasting te verminderen.
Het Rijk draagt zorg voor het algemeen beschermingsbeleid. De uitwerking en implementatie van
het bijzondere beschermingsniveau berust primair bij de provincies. Vanwege de grote
kwetsbaarheid van oppervlaktewater als bron voor drinkwater mag het aandeel van deze
grondstofbron niet substantieel toenemen.
Provinciaal beleid
Het provinciaal beleid voor drinkwaterwinning is opgenomen in het Waterplan, Milieubeleidsplan en
Streekplan (of een geïntegreerd Omgevingsplan). Onder de nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening is
het Waterplan tevens een ruimtelijke structuurvisie waarin het provinciaal ruimtelijk belang voor
het waterbeleid is benoemd. Alle zeven provincies binnen ons werkgebied bestempelen de
drinkwaterwinning als een provinciaal belang. Zij hebben ook allemaal in beginsel een voorkeur
voor het gebruik van grondwater waarbij verschillend wordt aangekeken tegen de (nog)
beschikbare hoeveelheid grondwater en ruimte voor winningen. Friesland en in mindere mate
Overijssel ervaren vanwege de natuur en verzilting een (te) grote druk op het grondwater en
achten onderzoek naar de (innovatieve) inzet van alternatieve bronnen noodzakelijk c.q. wensen
een betere onderbouwing van de keuze voor grondwaterbronnen. Drenthe, Gelderland, Utrecht,
Pagina 84

Noord-Holland en Flevoland zien vooralsnog voldoende mogelijkheden in het grondwater al achten
zij wel de nodige maatregelen (mitigatie, compensatie, reallocatie) nodig bij een aantal bestaande
winningen wegens verdrogingseffecten op de natuur.
Alle provincies hebben beschermingsgebieden vastgesteld rond de drinkwaterwinningen en voeren
hierbinnen een beschermingsbeleid vastgelegd in de PMV of Omgevingsverordening. Alleen in
Overijssel strekt de (ruimtelijke) bescherming zich uit tot de intrekgebieden. Anderzijds vormt een
boringvrije zone in Utrecht de enige bescherming voor de winningen buiten de Utrechte
Heuvelrug. Verder loopt de grondslag voor de begrenzing van de beschermingsgebieden nogal
uiteen. Alle provincies verbieden de aanleg van nieuwe bodemenergiesystemen binnen het
beschermingsgebied c.q. de 25 jaarzone. Het ruimtelijk beschermingsbeleid van drinkwaterwinningen
vertoont grote verschillen. Friesland, Utrecht en Noord-Holland laten deze bescherming
over aan de gemeenten en kennen geen eigen expliciet beleid. Drenthe heeft in haar nieuwe
Omgevingsvisie van 2 juni 2010 haar grondwaterbeschermingsbeleid opgenomen. Flevoland acht
geen ruimtelijke bescherming nodig omdat de winningen in deze provincie goed beschermd zijn en
de boringvrije zone voor deze winningen in de provinciale verordening zijn vastgelegd. Gelderland
en vooral Overijssel beschikken over een goed uitgewerkt beleid waarvan de doorwerking naar de
gemeenten vastgelegd is in hun Omgevingsverordeningen. Kern van dit beleid vormt de
beoordeling van ruimtelijke ontwikkelingen op risico voor de grondwaterkwaliteit gerelateerd aan
het 'stap-vooruitprincipe' en het stimuleren van grondwatervriendelijke functies.
De provincie Gelderland heeft in het Waterplan aanvullend beleid geformuleerd voor de
zogenaamde optimaliseringsgebieden. De provincie wil de netto grondwateronttrekking op onder
andere de zuidelijke en oostelijke flank van de Veluwe verminderen en grondwateronttrekkingen
verplaatsen naar locaties die minder of geen schade aan natuurfuncties veroorzaken. Een netto
toename van de onttrekkingshoeveelheden is in deze gebieden niet toegestaan.
Beleid waterschappen
De waterbeheerplannen van de waterschappen besteden betrekkelijk weinig aandacht aan het
grondwater. Veelal is voor de overgenomen grondwatertaken van de provincies integraal ook het
provinciaal beleid overgenomen. Drinkwaterwinningen worden louter vanuit het watersysteem
beoordeeld. Over het algemeen ondersteunen de waterschappen de winning van drinkwater uit
grondwater waarbij er een voorkeur bestaat om dit zo veel mogelijk aan het eind van het
grondwatersysteem te doen (uittredend grondwater). De meeste waterschappen zien de
bescherming van drinkwaterwinningen uitdrukkelijk als een taak van de provincie. Dit geldt ook
voor de bescherming van oppervlaktewater bestemd voor de drinkwaterwinning zoals bij
oeverinfiltratiewinningen, infiltratie, wateraanvoer, etc. aan de orde is. In enkele gevallen werkt
het waterschap wel vrijwillig mee aan de bescherming (bijvoorbeeld convenant Vechterweerd).
Gemeentelijk beleid
De gemeenten dienen drinkwaterwinningen te beschermen via het ruimtelijke spoor en het
vergunningenbeleid voor inrichtingen. Naar schatting 50 procent van de winningen is niet of
gedeeltelijk ruimtelijk beschermd in de betrokken bestemmingsplannen. Het beschermingsgebied
is niet op de plankaart opgenomen, een passende (dubbel)bestemming ontbreekt en er zijn geen
beschermende regels vastgesteld. De ruimtelijke bescherming van de overige winningen vertoont
een grote diversiteit. Vrijwel geen enkele gemeente voert een actief handhavingsbeleid met
betrekking tot de ruimtelijke ordening. De gemeenten nemen over het algemeen
grondwaterbeschermende voorschriften op in de milieuvergunningen voor inrichtingen binnen de
beschermingsgebieden, waarbij ook de provinciale instructieregels worden overgenomen. Echter
voor een steeds groter deel vallen de inrichtingen onder algemene regels op grond van de Wet
Milieubeheer (Activiteitenbesluit) en vervalt de vergunningplicht. In deze situaties worden (veelal)
geen specifieke aanvullende beschermde voorschriften opgelegd. Daarnaast ontbreekt de
handhaving op deze algemene regels.
Pagina 85

BIJLAGE 2: WINBARE CAPACITEIT PER WINNING
In onderstaande figuur en tabel is de vergunde en winbare capaciteit van elke winning weergegeven.
Figuur B2.1: Winbare capaciteit per winning.
Pagina 86

Tabel B2.1: Vergunde en winbare capaciteit per winning.
Pagina 87
Vergunde
capaciteit 2010
Winbare
capaciteit 2010
Mm3 per jaar Mm3 per jaar
Friesland 66.4 50.4
Cluster Waddeneilanden 0.9 0.9
Vlieland 0.29 0.29
Terschelling 0.19 0.19
Ameland Hollum 0.10 0.10
Ameland Buren 0.10 0.10
Schiermonnikoog 0.20 0.20
Cluster vasteland 65.5 49.5
Garyp 3.00 0.00
Nij Beets 3.50 3.50
Noordbergum 20.00 7.00
Oldeholtpade 6.50 6.50
Oudega 10.00 10.00
Spannenburg 15.00 15.00
Terwisscha 7.50 7.50
Overijssel 98.4 87.5
Cluster Noord 59.3 50.2
Engelse Werk middel 10.00 10.00
Engelse Werk diep 2.00 1.60
Havelterberg 6.30 6.30
Sint Jansklooster 5.00 5.00
Archemerberg 4.00 4.00
Hammerflier 5.00 5.00
Vechterweerd 8.00 2.00
Witharen 5.00 5.00
Boerhaar 3.15 3.15
Diepenveen 4.00 3.00
Deventer Ceintuurbaan 2.20 1.60
Deventer Zutphense weg 2.64 1.50
Schalkhaar 2.00 2.00
Cluster Zuid 39.1 37.3
Hoge Hexel 2.50 2.50
Nijverdal 6.00 6.00
Wierden 8.00 8.00
Espelosebroek 4.50 4.50
Goor 1.50 1.50
Herikerberg 4.00 4.00
Holten 2.50 2.50
Manderveen 3.00 3.00
Rodenmors 1.50 1.50
Weerselo 1.00 1.00
Losser 2.40 1.50
Weerseloseweg 1.50 0.80
Hasselo 0.69 0.50
Gelderland 165.6 164.6
Cluster Achterhoek 26.7 26.7
Montferland 2.80 2.80
Hettenheuvel 0.95 0.95
Dinxperlo 2.00 2.00
De Pol 2.00 2.00
Corle 2.75 2.75
Aalten 1.00 1.00
Vorden 3.00 3.00
t Klooster 5.00 5.00
Olde Kaste 0.44 0.44
Olden Eibergen 1.15 1.15

Pagina 88
Vergunde
capaciteit 2010
Winbare
capaciteit 2010
Mm3 per jaar Mm3 per jaar
Lochem 3.00 3.00
Noordijkerveld 1.00 1.00
Haarlo 1.65 1.65
Cluster Rivierengebied 63.8 63.8
Sijmons 5.50 5.50
Fikkersdries 12.00 12.00
Zetten 6.00 6.00
Hemmen 6.00 6.00
Kerk Avezaath 5.00 5.00
Culemborg 2.00 2.00
Kolff 6.00 6.00
Velddriel 4.00 4.00
Druten 6.25 6.25
Heumensoord 10.00 10.00
Muntberg 1.00 1.00
Cluster Veluwe 75.1 74.1
Wezep (Boele) 5.00 5.00
De Haere 3.00 3.00
Epe 6.00 6.00
Harderwijk 5.00 5.00
Putten 3.50 3.50
Holk 7.00 7.00
Amersfoortseweg 7.00 7.00
Twello 2.00 1.00
Schalterberg 4.50 4.50
Eerbeek 1.80 1.80
Hoenderloo 3.20 3.20
Edesche Bos 3.50 3.50
Wageningen 3.60 3.60
La Cabine 10.00 10.00
Oosterbeek 2.00 2.00
Pinkenberg 2.00 2.00
Ellecom 6.00 6.00
Midden-Nederland 91.3 85.9
Cluster Weide- en Plassengebied (A) 14.9 14.4
Blokland 0.00 0.00
Linschoten 10.00 10.00
Loosdrecht 3.70 3.70
Lopik 0.70 0.70
Montfoort 0.50 0.00
Cluster Amersfoort met Gooi en Eemland (B) 21.4 19.0
Amersfoort Berg 1.50 1.50
Amersfoort Koedijkerweg 1.50 1.50
Eemdijk 5.00 5.00
Laren 2.00 2.00
Soestduinen 9.00 9.00
Soest 1.20 0.00
Baarn 1.20 0.00
Cluster Centrum (C ) 38.9 36.4
Beerschoten 8.00 8.00
Bilthoven 2.00 2.00
Bunnik 3.50 3.50
De Meern 1.90 1.90
Groenekan 10.00 7.50
Leidsche Rijn 5.00 5.00
Nieuwegein 2.50 2.50
Tull en ’t Waal 6.00 6.00

Pagina 89
Vergunde
capaciteit 2010
Winbare
capaciteit 2010
Mm3 per jaar Mm3 per jaar
Cluster Zuid Oost Hoek (D) 16.1 16.1
Cothen 3.00 3.00
Driebergen 0.90 0.90
Leersum 0.80 0.80
Rhenen 2.00 2.00
Veenendaal 3.00 3.00
Woudenberg 1.40 1.40
Woudenberg Zuid 0.00 0.00
Zeist 5.00 5.00
Flevoland 38.0 38.0
Bremerberg 8.00 8.00
Fledite 11.00 11.00
Fledite (ROL) 4.00 4.00
Harderbroek 10.00 10.00
Spiekzand (ROL) 5.00 5.00
Vitens Totaal* 458.8 425.5
*Exclusief Waddeneilanden

BIJLAGE 3: PROGNOSE
In deze bijlage is achtergrondinformatie met betrekking tot de prognose opgenomen. De bijlage
bestaat uit drie delen:
Prognose in drie uitwerkingen.
Prognose gebruik, productiecapaciteit en benodigde vergunning 2040.
Drinkwatervraag per watervoorzieningsgebied.
Prognose in drie uitwerkingen
Er zijn drie mogelijke ontwikkelingen van het drinkwatergebruik uitgewerkt, namelijk een
basisprognose en een onder- en bovengrens van die basisprognose. De basisprognose beschrijft
de situatie die, gegeven alle momenteel beschikbare informatie en inzichten, de grootste kans lijkt
te hebben zich te gaan realiseren. In deze LTV gaan wij daarom uit van de basisprognose.
drinkwatergebruik in mln m3
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
Figuur B3.1: Prognose van het totale drinkwatergebruik.
Kleingebruik
2010 2015 2020 2025
jaar
onder basis boven
Kleingebruik is het totale drinkwatergebruik van alle aansluitingen die tot 300 m3/jaar gebruiken.
Dit is het grootste deelgebruik dat vooral bestaat uit huishoudens en kleine kantoren. Het
toekomstige kleingebruik is afhankelijk de bevolkingsontwikkeling, ontwikkelingen in waterbesparing
en klimaatverandering.
Het drinkwatergebruik door huishoudens is tot 1990 sterk gegroeid. Na 1990 is de groei in het
watergebruik sterk afgevlakt. Deze afvlakking komt door (a) het verzadigd raken van de
huishoudens met watergebruikende voorzieningen (met name douches en wasmachines) en (b) de
toenemende technische waterbesparing (spoelonderbrekers van toiletten, zuinigere wasmachines).
Het toekomstige kleingebruik is afhankelijk de bevolkingsontwikkeling, ontwikkelingen in
waterbesparing en klimaatverandering. Het aantal inwoners van Nederland zal naar verwachting
toenemen tot 17 miljoen in 2034, waarna het inwoneraantal weer langzaam zal dalen. In afwijking
van het landelijke beeld wordt binnen het verzorgingsgebied van Vitens nog een beperktere groei
verwacht van de bevolking. Deze groei voltrekt zich met name in de provincies Flevoland en
Utrecht.
Pagina 90

Tabel B3.1: Prognose van het kleingebruik (miljoen m3).
mln m3 onder basis boven
grens prognose grens
mln m3
2010 214,684 225,231 230,463
2015 209,933 227,899 242,689
2020 206,545 230,301 254,687
2025 202,006 232,864 267,221
300
250
200
150
100
50
0
Figuur B3.2: Prognose van het kleingebruik.
Middengebruik
2010 2015 2020 2025
jaar
onder basis boven
Middengebruik is het totale drinkwatergebruik van aansluitingen die 300 tot 10.000 m3 per jaar
gebruiken. De klanten die in deze gebruiksklasse vallen zijn zeer verschillend, zoals agrariërs,
winkels, bedrijven, campings, bungalowparken, kleine industrieën, zorginstellingen, scholen en
overheidsinstanties. Het middengebruik is opgesplitst in agrarisch middengebruik en niet-agrarisch
middengebruik.
Het agrarisch middengebruik van drinkwater is in de tweede helft van de jaren ‘90 sterk
teruggelopen en heeft zich vanaf 1999 enigszins gestabiliseerd. De afname is vooral veroorzaakt
door het overgaan op eigen winningen. Het toekomstig agrarisch middengebruik is voorspeld aan
de hand van prognoses van de omvang van de veestapel, het specifieke watergebruik van de
meest relevante diersoorten en klimaatverandering. Hierbij wordt aangenomen dat de meeste
agrariërs waarvoor een eigen winning voldoende financieel voordeel oplevert daar inmiddels toe
zijn overgegaan, mits de lokale geohydrologische omstandigheden en de grondwaterkwaliteit
geschikt zijn. De lichte afname van agrarisch middengebruik in het verzorgingsgebied van Vitens
komt overeen met de landelijke trend.
Pagina 91

Tabel B3.2: Prognose van het agrarische middengebruik(miljoen m 3 ).
mln m3 onder basis boven
grens prognose grens
mln m3
2010 14,948 15,257 15,445
2015 14,299 14,941 15,922
2020 13,650 14,624 16,401
2025 13,171 14,396 16,736
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
2010 2015 2020 2025
jaar
onder basis boven
Figuur B3.3: Prognose van het agrarische middengebruik.
Het niet-agrarisch middengebruik wordt voornamelijk bepaald door het aantal inwoners en
kleinschalige technische waterbesparing. Economische ontwikkelingen hebben in veel mindere
mate invloed. De ontwikkeling van niet-agrarisch middengebruik is dan ook sterk gerelateerd aan
het kleingebruik. Het niet-agrarisch middengebruik is zowel landelijk als binnen het
verzorgingsgebied van Vitens redelijk stabiel.
Tabel B3.3: Prognose van het niet-agrarische middengebruik (miljoen m3).
mln m3 onder basis boven
grens prognose grens
2010 59,023 61,929 63,381
2015 56,796 61,662 65,650
2020 55,815 62,246 68,788
2025 54,534 62,874 72,066
Pagina 92

mln m3
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Figuur B3.4: Prognose van het niet-agrarische middengebruik.
Grootgebruik
2010 2015 2020 2025
jaar
onder basis boven
Grootgebruik is het totale drinkwatergebruik van alle aansluitingen die meer dan 10.000 m3/jaar
gebruiken. Het grootgebruik wordt voornamelijk beïnvloed door economische ontwikkelingen.
Daarnaast spelen ook grootschalige waterbesparingen, substitutie (vervangen van drinkwater door
een andere watersoort of andersom) en klimaatverandering een rol. Het grootgebruik bestaat
voornamelijk uit het gebruik door grote industrieën en het gebruik door grote instellingen zoals
zwembaden, ziekenhuizen en kantoren. Het gebruik van drinkwater door deze grootgebruikers is
sterk wisselend. Bij het opstellen van de prognoses voor grootgebruik is gebruik gemaakt van
landelijke ontwikkelingen en te verwachten ontwikkelingen bij de grootste klanten van Vitens.
Tabel B3.4: Prognose van het grootgebruik (miljoen m 3 ).
mln m3 onder basis boven
grens grens
2010 31,833 33,178 35,156
2015 30,309 33,769 39,501
2020 28,627 34,213 44,575
2025 26,308 33,723 49,356
Pagina 93

mln m3
Figuur B3.5: Prognose van het grootgebruik.
Totaal deelgebruiken
In figuur B3.6 zijn de prognoses per deelgebruik weergegeven. De prognoses voor de
deelgebruiken zijn opgesteld voor de periode 2010-2025. Hierin is te zien de het kleingebruik
zowel in de huidige als in de toekomstige situatie het grootste aandeel heeft in de drinkwatervraag.
drinkwatergebruik in Mm3
60
50
40
30
20
10
0
250
200
150
100
50
0
2010 2015 2020 2025
jaar
onder basis boven
2010 2015 2020 2025
Figuur B3.6: Prognose van het drinkwatergebruik door de verschillende deelgebruiken.
jaar
kleingebruik middengebruik agrarisch middengebruik niet-agrarisch grootgebruik
Prognose gebruik, productiecapaciteit en benodigde vergunning 2040
Om een prognose voor 2040 te kunnen geven, is een doorkijk gemaakt van het
drinkwatergebruik, gebaseerd op het aantal inwoners. Figuur B3.7 geeft de historie en prognose
van het inwoneraantal in ons werkgebied weer.
Pagina 94

aantal inwoners x 1000
6500
6000
5500
5000
4500
4000
2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045
Figuur B3.7: Historie en prognose van de bevolkingsontwikkeling in het voorzieningsgebied van Vitens
[CBS (historie) en primos (prognose)].
Tabel B3.5: Prognose gebruik, productiecapaciteit en benodigde vergunning 2040.
Productie-
verlies
(PV) (Gebruik +
NIRG)
procent Mm3 per
jaar
Prognose Productie-
capaciteit
Pagina 95
(Prognose+
PV)
Mm3 per
jaar
Benodigde
totale
productie-
capaciteit
(prognose+
PV+OR)
Mm3 per
jaar
Friesland vasteland 2.7% 45 46 51 56
Overijssel 5.1% 79 83 92 101
Cluster Noord 44 46 51 56
Cluster Zuid 36 38 41 46
Gelderland 1.4% 129 131 144 159
Cluster Achterhoek 29 29 32 35
Cluster Rivieren 48 48 53 59
Cluster Veluwe 53 54 59 65
Midden-Nederland 2.2% 87 89 98 108
Cluster Weide- en
Plassengebied (A) 12 12 13 14
Cluster Amersfoort met
Gooi- en Eemland (B) 23 24 26 29
Cluster Centrum (C ) 39 40 44 48
Cluster Zuid Oost Hoek
(D) 13 14 15 17
Flevoland 1.3% 25 25 27 30
Vitens Totaal * 365 375 413 454
*Exclusief Waddeneilanden
Prognose drinkwatergebruik = In het net gebracht (= Gebruik + NIRG)
Productiecapaciteit = In het net gebracht + PV
Benodigde productiecapaciteit = Drinkwaterprognose + PV + OR
Benodigde vergunning = Drinkwaterprognose + PV + OR + NOR
jaar
Totaal
benodigde
vergunning
(Prognose+
PV+OR+
NOR)
Mm3 per
jaar

Hierin is:
NIRG = 'Niet In Rekening gebracht Gebruik'. NIRG wordt uitgedrukt als het percentage van de
'in het net gebrachte' hoeveelheid die niet in rekening wordt gebracht. Dus 5% NIRG =
5 % x in het net gebracht. Dus: in het net gebracht = gebruik / [1-NIRG %].
PV = 'Productieverliezen'. Het PV als percentage is het percentage van de productie, die
gebruikt wordt voor het in stand houden van het productieproces (bijvoorbeeld spoelwatergebruik).
Dus PV = PV% x productie. Dus: productie = in het net gebracht /
[1 - PV%].
OR = 'Operationele reserve'. Een percentage van 10% van de totale productiecapaciteit
wordt gebruikt als reserve en dient voor het opvangen van schommelingen in de
operaties. Dus: OR = 10% x productiecapaciteit. Dus de benodigde productiecapaciteit
= productiecapaciteit x 1,10 = [drinkwaterprognose / [1-PV%] x 1,10 = [gebruik +
NIRG] / PV% x 1,10.
NOR = 'niet-operationele reserve'. Een percentage van 10% van de benodigde productiecapaciteit
wordt aangehouden om onzekerheden in de ontwikkelingen en bedrijfsvoering
op te vangen. Dus NOR% = 10% x benodigde productiecapaciteit.
Benodigde vergunning
= benodigde productiecapaciteit x 1,10
= productiecapaciteit x 1,10 x 1,10
= prognose drinkwatergebruik / PV% x 1,10 x 1,10
= prognose (Gebruik + NIRG) / (1-PV%) x 1,10 x 1,10
Drinkwatervraag per watervoorzieningsgebied
In onderstaande figuren is de prognose voor de drinkwatervraag van elk watervoorzieningsgebied
weergegeven.
drinkwatergebruik in Mm3
50,0
48,0
46,0
44,0
42,0
40,0
2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045
Figuur B3.8: Drinkwatervraag Friesland.
jaar
Pagina 96

drinkwatergebruik in Mm3
82,0
80,0
78,0
76,0
74,0
72,0
2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045
Figuur B3.9: Drinkwatervraag Overijssel.
drinkwatergebruik in Mm3
135,0
133,0
131,0
129,0
127,0
125,0
2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045
Figuur B3.10: Drinkwatervraag Gelderland.
drinkwatergebruik in Mm3
90,0
88,0
86,0
84,0
82,0
80,0
78,0
76,0
74,0
2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045
jaar
jaar
jaar
Figuur B3.11: Drinkwatervraag Midden-Nederland.
Pagina 97

drinkwatergebruik in Mm3
25,0
23,0
21,0
19,0
17,0
2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045
Figuur B3.12: Drinkwatervraag Flevoland.
jaar
Pagina 98

BIJLAGE 4: KNELPUNTEN
In deze bijlage is de knelpuntenanalyse opgenomen. Allereerst zijn de uitgangspunten voor de
verschillende factoren weergegeven en vervolgens de tabel met knelpunten per winning.
Behoeftedekking
Drinkwaterbehoefte
De drinkwaterbehoefte bevat drie aspecten:
Vergunningsbehoefte
Zelfvoorzienendheid clusters
Import van buiten Vitens
Vergunningsbehoefte
Uitgangspunt: elk watervoorzieningsgebied kan in 2040 aan de drinkwatervraag voldoen.
Knelpunt wanneer: de vergunde hoeveelheid lager is dan de prognose van de vergunningbehoefte
in 2040 (in het net gebracht + productieverlies + OR + NOR).
Zelfvoorzienendheid clusters
Uitgangspunt: elk clustergebied moet zelfvoorzienend zijn.
Knelpunt wanneer: een clustergebied een grotere waterbehoefte dan vergunde waterbeschikbaarheid
heeft.
Aandachtspunten:
Geen afhankelijkheid van interprovinciale / internationale leveringen.
Een groot verschil tussen vraag en beschikbaarheid in een balansgebied (ook wanneer het
clustergebied wel zelfvoorzienend is).
Import van buiten Vitens
Uitgangspunt: zo min mogelijk afhankelijkheid van derden voor de levering van (drink)water.
Knelpunt wanneer: er meer dan 8,3% van de vergunningbehoefte (een hoeveelheid gelijk aan de
NOR) wordt geïmporteerd van buiten Vitens.
Andere gebruiksfuncties
Effecten op natuur
De effecten op natuur bevat de volgende aspecten:
Natura 2000
TOP-lijstgebieden
SubTOP-lijstgebieden
HEN en SED
Effecten op natuur: Natura 2000
Uitgangspunt: geen significant negatief effect op het Natura 2000-gebied en aangewezen soorten.
Knelpunt wanneer:
Concept beheerplan: een (mogelijk) effect.
Mogelijk knelpunt: in nabijheid van het Natura 2000-gebied, maar concept beheerplan geeft
(nog) geen helderheid.
Pagina 99

Effecten op natuur: (Sub)TOP/ HEN/SED
Uitgangspunt: Geen negatief effect.
Knelpunt wanneer:
Herstelplan/studie: een (mogelijk) effect.
Mogelijk knelpunt: in nabijheid van een (Sub)TOP-lijst/HEN/SED-gebied, maar
herstelplan/studie geeft (nog) geen helderheid.
Effecten op landbouw
Uitgangspunt: geen significant negatief effect op landbouw.
Knelpunt wanneer: in de huidige situatie landbouwschade wordt uitgekeerd.
Conflict met ruimtelijke ordening
Uitgangspunt: de drinkwaterfunctie mag niet conflicteren met andere functies en de ruimtelijke
ordening mag geen effect hebben op de kwaliteit en te winnen hoeveelheid water.
Knelpunt wanneer: ruimtelijke ontwikkelingen die reëel een productieverlies en/of een substantiële
toename van de kwaliteitsrisico’s voor de drinkwaterwinning met zich mee brengen.
Kwaliteit van het ruwwater
Beschermbaarheid van de bron
Uitgangspunt: optimale beschermbaarheid van de bron.
Knelpunt wanneer:
De geohydrologische bescherming van de winning niet is gegarandeerd.
De risico’s in het intrekgebied kunnen niet (voldoende) worden beheerst.
Verontreiniging
Verontreiniging: diffuus
Uitgangspunt: optimale beschermbaarheid van de bron.
Knelpunt wanneer:
Toename verontreinigende stoffen, zodanig dat extra zuivering noodzakelijk is.
Overschrijding van KRW-normen voor ruwwater (nitraat en bestrijdingsmiddelen).
Verontreiniging: puntbronnen
Uitgangspunt: bekende verontreinigingen die op dit moment niet (voldoende) worden beheerst.
Knelpunt wanneer:
De verontreiniging binnen de 100-jaarszone ligt (diepe winningen).
De verontreiniging in het intrekgebied ligt (freatische winningen).
Verontreiniging: lijnbronnen
Uitgangspunt: optimale beschermbaarheid van de bron.
Knelpunt wanneer:
Toename verontreinigende stoffen, zodanig dat extra zuivering noodzakelijk is.
Overschrijding van KRW-normen voor ruwwater (nitraat, bestrijdingsmiddelen en chloride).
Verzilting
Uitgangspunt: de grondstof moet voldoen aan de zoetwaternorm.
Knelpunt wanneer: het zoutgehalte > 100 mg Cl- per liter.
Pagina 100

Aandachtspunt: De drinkwaternorm is 150 mg Cl- per liter, maar Vitens streeft naar de strengere
waarde van 100 mg Cl- per liter.
Bronkeuze
Uitgangspunt: de grondstof voor drinkwater wordt bij voorkeur gehaald uit een bron van categorie
1 en vervolgens 2 en 3 en bij voorkeur niet uit een bron van categorie 4 of 5.
Knelpunt wanneer: gewonnen wordt uit een bron van categorie 4 of 5.
Duurzaamheid
Duurzaamheid bevat vier aspecten:
Energiegebruik
Gebruik grondstoffen
Vrijkomen reststoffen
Broeikasgassen/methaan
Uitgangspunt: duurzame zuivering van drinkwater.
Geen zuiveringsproces.
Eenvoudig zuiveringsproces: beluchting, filtratie (enkelvoudig) of ondergrondse ontijzering.
Complex zuiveringsproces, waarbij het gebruik van grond- en hulpstoffen en het vrijkomen
van reststoffen duurzaam wordt gecompenseerd.
Energiegebruik
De maatlat voor het energieverbruik is de complexiteit van het zuiveringsproces.
Geen knelpunt:
Geen zuiveringsproces.
Eenvoudig zuiveringsproces: beluchting, filtratie (enkelvoudig) of ondergrondse ontijzering.
Wel knelpunt:
Eenvoudig zuiveringsproces met een extra zuiveringsstap (ontharding, filtratie, dosering
natronloog).
Complex zuiveringsproces met meer dan één extra zuiveringstap (of met zuiveringsstappen
membraanfiltratie, IEX).
Gebruik grondstoffen
De maatlat voor het gebruik van grondstoffen is het soort dosering/filtratie.
Geen knelpunt:
Geen dosering.
Dosering van natronloog (pH-correctie).
Dosering van vlokmiddel (ijzer(III)chloride).
Filtratie over kalksteen (marmer).
Wel een knelpunt:
Dosering van vlokmiddel (aluminiumhoudend).
Filtratie over actieve kool.
Dosering van natronloog (ontharding).
Dosering van kalkmelk (ontharding).
Dosering van anti-scalant en pH-correctie met natronloog.
Vrijkomen reststoffen
Pagina 101

De maatlat voor het vrijkomen van reststoffen is het type reststof en de wijze waarmee met de
reststof wordt omgegaan.
Geen knelpunt:
Volledig hergebruik (slib, pellets)
Wel een knelpunt:
Geen hergebruik (slib, pellets)
Membraanconcentraat
Regeneraat IEX
Broeikasgassen/methaan
Uitgangspunt: minimaliseren van de uitstoot van broeikasgassen (met name methaan).
Knelpunt wanneer: de hoeveelheid methaan in het ruwwater meer dan 1% is van de
jaarhoeveelheid methaan in ruwwater bij heel Vitens.
Knelpuntentabel
Op de volgende pagina´s staat de knelpuntentabel. In deze tabel zijn knelpunten bij de winningen
aangegeven in twee kleuren:
Oranje : Mogelijk knelpunt
Rood : Knelpunt
Pagina 102

Beschermbaarheid van de bron/verontreiniging Duurzaamheid
Conflict
RO
Effect
landbouw
Drinkwaterbehoefte Effect natuur
Import van buiten Vitens
Vrijgekomen reststoffen
Gebruik grondstoffen
Verontreiniging
Beschermbaarheid
bron
(Sub)TOP/ HEN/SED
Vergunningbehoefte
Zelfvoorzienendheid
clusters 2010
Broeikasgassen/methaan
Energiegebruik
Natura 2000
Bronkeuze
Geohydrologisch
Verzilting
Puntbronnen
Lijnbronnen
Ruimtelijk
Diffuus
Friesland
Cluster Waddeneilanden
Vlieland
Terschelling
Ameland Hollum
Ameland Buren
Schiermonnikoog
Cluster vasteland
Garyp
Nij Beets
Noordbergum / Ritskebos
Oldeholtpade
Oudega
Spannenburg
Terwisscha / Bultingerzand
Overijssel
Cluster Noord
Engelse Werk middel
Engelse Werk diep
Havelterberg
Sint Jansklooster
Boele
Archemerberg
Hammerflier
Vechterweerd
Witharen
Boerhaar

Diepenveen
Deventer Ceintuurbaan
Deventer Zutphense weg
Schalkhaar
Cluster Zuid
Hoge Hexel
Nijverdal
Wierden
Espelosebroek
Goor
Herikerberg
Holten
Manderveen
Rodenmors
Weerselo
Losser
Weerselose weg
Hasselo
Gelderland
Cluster Achterhoek
Montferland
Hettenheuvel
Dinxperlo
De Pol
Corle
Aalten
Vorden
t Klooster
Olde Kaste
Olden Eibergen
Lochem
Noordijkerveld
Haarlo
Cluster Rivierengebied
Sijmons
Fikkersdries
Zetten
Hemmen
Kerk Avezaath
Culemborg
Kolff
Velddriel
Druten

Heumensoord
Muntberg
Cluster Veluwe
Wezep (Boele)
De Haere
Epe
Harderwijk
Putten
Holk
Amersfoortseweg
Twello
Schalterberg
Eerbeek
Hoenderloo
Edesche Bos
Wageningen
La Cabine
Oosterbeek
Pinkenberg
Ellecom
Midden-Nederland
Cluster Weide- en
Plassengebied (A)
Blokland
Linschoten
Loosdrecht
Lopik
Montfoort
Cluster Amersfoort met
Gooi en Eemland (B)
Amersfoort Berg
Amersfoort Koedijkerweg
Eemdijk
Laren
Soestduinen
Soest
Baarn

Cluster Centrum (C)
Beerschoten
Bilthoven
Bunnik
De Meern
Groenekan
Leidsche Rijn
Nieuwegein
Tull en 't Waal
Cluster Zuid Oost Hoek (D)
Cothen
Driebergen
Leersum
Rhenen
Veenendaal
Woudenberg
Woudenberg Zuid
Zeist
Flevoland
Bremerberg
Fledite (excl ROL)
Harderberg
Spiekzand (excl ROL)

BIJLAGE 5: BESCHRIJVING WATERVOORZIENINGSGEBIED FRIESLAND
In Friesland zijn twaalf wingebieden aanwezig ten behoeve van de drinkwatervoorziening. Er wordt alleen
gebruik gemaakt van grondwater als bron. De totale vergunningshoeveelheid bedraagt circa 66 miljoen
m3 per jaar.
Figuur B5.1: Ligging van de winningen in watervoorzieningsgebied Friesland (paars).
Vasteland
Op het vasteland van Friesland bevinden zich zeven waterwingebieden. Het zijn allemaal diepe
grondwaterwinningen: winning vindt globaal plaats op een diepte tussen vijftig en honderdvijftig meter.
Friesland beschikt over dikke watervoerende pakketten, die uitermate geschikt zijn voor
grondwaterwinning. Ook zijn op veel plaatsen afsluitende bodemlagen aanwezig, die het grondwater
goed beschermen. In het zuidoosten van de provincie is het grondwater zoet. In het noordwesten is
brakwater aanwezig. Zuivering vindt plaats op de locaties Spannenburg, Oldeholtpade, Terwisscha en
Noardburgum. Bij een aantal winningen speelt verzilting een rol. Hier verdringt het brakke water het
zoete grondwater, wat de nodige zuiveringstechnische problemen met zich meebrengt. De totale
vergunningshoeveelheid bedraagt 65,5 miljoen m 3 per jaar.
De meeste grondwaterwinningen zijn duurzaam ingepast in het watersysteem. De grondwaterwinningen
van Spannenburg en Oudega (G.S.) zijn hiervan de mooiste voorbeelden. De gezamenlijke wincapaciteit
op deze locaties bedraagt 25 miljoen m 3 /jaar. Dit is circa vijftig procent van de Friese
drinkwaterbehoefte. Het bestaande beleid ten aanzien van het veiligstellen van de drinkwatervoorziening
op het vasteland van Friesland is geformuleerd in de rapportage ‘Vijf sporenbeleid Friesland’. Het
onderbouwende onderzoek hiervoor is in de achterliggende periode gezamenlijk met de Provincie
Friesland uitgevoerd (zie kader verderop in deze bijlage).
Waddeneilanden
Op de Waddeneilanden bevindt het zoete grondwater zich in een zogenaamde zoetwaterbel. Deze
zoetwaterbel heeft zich in de loop der eeuwen gevormd door het neerslagoverschot. De zoetwaterbel is
in het midden van de eilanden onder de duinen het dikst (vijftig tot honderd meter). De zoetwaterbel
drijft op het zoute water dat zich daaronder bevindt. Naar de rand van de eilanden wordt de bel steeds
dunner. De zoetwaterbel is uitermate geschikt voor het winnen van zoet grondwater voor de
Pagina 107

drinkwatervoorziening. Winning vindt plaats in de bodem op enkele tientallen meters diepte. De totale
vergunningshoeveelheid op de Friese Waddeneilanden bedraagt 880.000 m3 per jaar.
Het bestaande beleid van Vitens is dat voor het veiligstellen van de drinkwatervoorziening op de
Waddeneilanden voor de lange termijn zoveel mogelijk wordt gezocht naar eilandeigen oplossingen.
Vanwege het risico op waterkwaliteitproblemen, risico’s met betrekking tot de leveringszekerheid in
verband met de kans op leidingbreuken en vanwege hoge vervangingskosten van de leidingen worden de
bestaande leidingen van de vaste wal naar de eilanden na afschrijving niet vervangen.
De wens bestaat om de eilanden zelfvoorzienend te maken op het gebied van energie en water. Dit is
met name van belang voor Terschelling en Ameland die voor tweederde in hun waterbehoefte vanaf het
vasteland van drinkwater worden voorzien. Vlieland en Schiermonnikoog zijn al zelfvoorzienend voor wat
betreft de drinkwatervoorziening. Momenteel wordt onderzoek verricht naar geschikte alternatieven voor
het veiligstellen van de drinkwatervoorziening op de Waddeneilanden. Bij het zoeken naar alternatieven
wordt dezelfde voorkeursvolgorde gehanteerd ten aanzien van bronkeuze als op het vasteland. Ook hier
gaat de voorkeur dus uit naar het gebruik van zoet grondwater voor de drinkwatervoorziening.
Naast het zoeken naar nieuwe bronnen en winconcepten wordt voor de Waddeneilanden ook ingezet op
waterbesparing. Met de uitvoering van de Pilot Watervoorziening Terschelling en deelname aan het
Interreg project C2C-islands wordt gezocht naar andere wintechnieken en bronnen en naar innovatieve
waterbesparings- en waterhergebruikmogelijkheden (zie ook paragraaf 7.2.1). Dit om aan de vraag naar
drinkwater op de eilanden te kunnen blijven voldoen, rekeninghoudend met effecten op natuur en
economisch beleid.
Bestaande afspraken
De grondwaterwinning van Terwisscha met een vergunningscapaciteit van 7,5 miljoen m 3 per jaar is
gelegen in het Drents Friese Wold en brengt verdrogingseffecten met zich mee. Er is bestuurlijk overeen
gekomen om de grondwaterwinning te verplaatsen naar een nog te zoeken nieuwe winlocatie in de
omgeving.
Interprovinciale leveringen
Friesland is zelfvoorzienend wat betreft de drinkwatervoorziening: er vinden geen interprovinciale
leveringen van drinkwater plaats.
Winbare capaciteit 2010 en prognose 2040
In tabel B5.1 is de vergunde en winbare capaciteit in 2010 en de prognose voor 2040 opgenomen.
Tabel B5.1: Vergunde en winbare capaciteit in 2010 en de prognose voor 2040.
Afgifte
2010
Vergunde
capaciteit
2010
Pagina 108
Winbare
capaciteit
2010
Totaal
benodigde
vergunning
2025
Prognose+
PV+OR+NOR
Totaal
benodigde
vergunning
2040
Prognose+
PV+OR+NOR
Mm3/jr Mm3/jaar Mm3/jaar Mm3/jaar Mm3/jaar
Friesland vasteland 46,7 65.5 49.5 57 56
Voor het vasteland van Friesland is er een verschil tussen de afgegeven vergunningshoeveelheid en de
winbare capaciteit. Dit komt door:
Verzilting (bij winning Garyp en Noardburgum).
Verdroging als gevolg van de grondwaterwinning in Terwisscha.
Vergeleken met de prognose wordt voor het vaste land een tekort van 7 miljoen m 3 per jaar voorzien
voor het jaar 2040.

Knelpunten
In bijlage 4 zijn de knelpunten per winning weergegeven. Hieruit volgt dat in watervoorzieningsgebied
Friesland de volgende knelpunten spelen:
Optredende verzilting in de wingebieden Garyp en Noardburgum.
Verdroging als gevolg van de grondwaterwinning in Terwisscha.
Methaan dat vrijkomt bij de zuivering van grondwater, met name in Spannenburg.
Het behoeftedekkingstekort van 7 miljoen m 3 per jaar voor het vasteland.
Het behoeftedekkingstekort dat ontstaat op de Waddeneilanden Ameland en Terschelling bij het
streven naar zelfvoorzienendheid ten aanzien van de drinkwatervoorziening. Grofweg zal de
waterwinning op deze eilanden moeten worden verdubbeld qua capaciteit om invulling te geven aan
zelfvoorzienendheid.
Verkenning
Beschermbaarheid
Friesland (zowel het vasteland als de Waddeneilanden) heeft alleen te maken met categorie 1- en 2-
winningen. De winningen in dit watervoorzieningsgebied zijn dus goed beschermd. Wel heeft het
watervoorzieningsgebied te maken met knelpunten op het gebied van natuur en duurzaamheid.
Natuur
Natuurknelpunten worden veroorzaakt door de winning Terwisscha. De grondwaterwinning van
Terwisscha veroorzaakt verdroging in het Drents Friese Wold. Deze winning wordt volledig benut. Er
wordt momenteel onderzocht wat de ernst van deze verdroging is en in hoeverre het noodzakelijk is om
de winning te verplaatsen gelet op de doelstellingen (Natura 2000) van dit gebied. Daarnaast wordt voor
het te verplaatsen deel van de winning onderzocht welke alternatieven er zijn voor deze winning.
Mogelijk vormen ook de winningen op de Waddeneilanden knelpunten.
Duurzaamheid
Op alle winlocaties op het vaste land wordt diep anaeroob grondwater gewonnen. Om dit te zuiveren tot
drinkwater zijn zuiveringstechnieken noodzakelijk die als niet duurzaam worden gezien. Het
zuiveringsproces op de Waddeneilanden is onder de gestelde criteria niet duurzaam, omdat naast het
traditionele zuiveringsproces ook gebruik wordt gemaakt van membraanfiltratie. Membraanfiltratie wordt
toegepast in verband met vermindering van de kleur en de hardheid van het ruwe water. Daarnaast is
essentieel dat bij een breuk van de wadleiding direct zuiveringscapaciteit kan worden bijgezet, zodat de
leveringszekerheid is geborgd.
Gezien de bodemgesteldheid in Friesland is het niet reëel om het verplaatsen van winlocaties als
oplossing te zien voor de knelpunten vanuit het gele scenario. Het verduurzamen van de winningen
wordt gedaan door te zoeken naar technische aanpassingen in het zuiveringsproces. Een voorbeeld is het
terugwinnen van methaan bij Spannenburg. Bij nieuwe winlocaties wordt wel nadrukkelijk gekeken naar
categorie 1 en 2-winningen.
Gewenste toekomstige situatie
Om het verwachte tekort van 7 miljoen m 3 per jaar voor het vaste land op te lossen richt Vitens zich op
de uitbreiding van de bestaande winningen bij Nij Beets, Oudega en Spannenburg. Uit een door Vitens
uitgevoerd alternatievenonderzoek blijkt dat deze oplossing de beste mogelijkheden biedt en
waarschijnlijk het snelst te realiseren is (zie voor een toelichting het kader vijfsporenbeleid).
Voor het natuurknelpunt bij de winning Terwisscha wordt via een studie naar een oplossing gezocht. Het
toetsen van de effecten van de huidige winningen aan de grondwaterdoelstellingen (GGOR) voor het
Drents Friese Wold is nodig om vast te stellen of er nog optimalisaties van de huidige winning plaats
kunnen vinden. Bij het (deels) verplaatsen van de winning heeft Vitens een sterke voorkeur voor het
Pagina 109

potkleigebied dat zich bevindt ten noordoosten van de winning. Door de winning te plaatsen onder de
potklei worden de effecten naar de omgeving sterk verminderd. Ook is de kans het grootst om een
gelijkwaardige grondwaterkwaliteit te vinden, zodat de zuivering niet hoeft te worden aangepast
(randvoorwaarden binnen het Integraal waterbeheer project Terwisscha). Door alleen de winning te
verplaatsen, kunnen de kosten binnen redelijke grenzen worden gehouden. Bij sluiting en het verlaten
van de hele locatie (winning en zuivering) zal er nieuwe infrastructuur moeten worden gerealiseerd,
waarbij ook aandacht zal moeten worden besteed aan transport en leveringszekerheid. Dit brengt zeer
grote inspanningen en kosten met zich mee.
Om natuurknelpunten op de Waddeneilanden te voorkomen, wordt de huidige drinkwatervoorziening
zoveel mogelijk ingepast via gebiedsprocessen. Op Terschelling wordt momenteel een pilotstudie
uitgevoerd om de drinkwatervoorziening op het eiland voor de toekomst veilig te stellen. In het kader
van deze studie worden verschillende alternatieven onderzocht, zoals verplaatsing van de winning naar
het poldergebied, het benutten van afstromend schoon duinwater en de ontzilting van brak of zout
grondwater. De resultaten van de pilotstudie op Terschelling zullen vervolgens ook op Ameland worden
toegepast.
Figuur B5.2: Winning op Vlieland
Pagina 110

Het vijfsporenbeleid
Om het verwachte tekort aan winbare capaciteit weg te nemen, zijn voor watervoorzieningsgebied
Friesland de mogelijke bronnen voor de drinkwatervoorziening geïnventariseerd en onderling vergeleken.
Op basis van een eerste afweging zijn mogelijke alternatieven geselecteerd, die vervolgens nader zijn
beschouwd in het zogenaamde vijfsporenonderzoek. In het vijfsporenbeleid zijn de volgende opties
bekeken om het verwachte behoeftedekkingstekort op te lossen:
Een nieuwe grondwaterwinning ontwikkelen ergens in Friesland of het uitbreiden van bestaande
bronnen.
Uitbreiding van de winning Nij Beets als kansrijke optie.
Brak water winnen.
Oppervlaktewaterwinning.
Import uit naburige provincies.
Uit het onderzoek is gebleken dat het uitbreiden van bestaande winningen bij Nij Beets, Oudega en
Spannenburg de minste afbreukrisico’s, geringe milieueffecten en de laagste kosten opleveren en tevens
relatief snel is te realiseren. Wel is ervoor gekozen om tevens een ontziltingspilot en een
oppervlaktewaterpilot uit te voeren, om op deze manier innovatieve kennis te ontwikkelen. Zeker de
ontziltingspilot is zeer innovatief en kan op diverse locaties in deltagebieden worden toegepast.
Figuur B5.3: Landschappelijke inpassing winning Spannenburg
Pagina 111

BIJLAGE 6: BESCHRIJVING WATERVOORZIENINGSGEBIED OVERIJSSEL
Het watervoorzieningsgebied Overijssel heeft 25 drinkwaterwinningen verspreid over twee clusters.
Vooral West en Midden-Overijssel zijn geschikt voor het winnen van drinkwater. Door de beperkte
toestroming van water en de beperkte beschermbaarheid is het oostelijk deel minder geschikt voor
grootschalige drinkwaterwinning.
Figuur B6.1: Ligging van de winningen in watervoorzieningsgebied Overijssel (oranje gebied).
In West-Overijssel wordt water gewonnen uit redelijk tot goed beschermde winningen uit diepe en
middeldiepe winningen. Daarnaast zijn er twee oeverfiltratiewinningen; Vechterweerd wordt als derde
oeverfiltratiewinning ontwikkeld.
In Midden-Overijssel wordt water gewonnen op de stuwwallen en in landbouwgebied. De stuwwalwinningen
zijn in het algemeen redelijk tot goed beschermd door de aanwezige natuurgebieden. Ondanks
deze bescherming is in de meeste winningen de invloed van de landbouw op de kwaliteit van het
grondwater merkbaar. De winningen in landbouwgebieden zijn kwetsbaar voor verontreiniging. De
effecten op landbouw worden veelal gecompenseerd door wateraanvoerplannen.
In Oost-Overijssel is sprake van ondiepe freatische winningen. De problematiek kenmerkt zich door
kleine winningen en een slechte beschermbaarheid voor kwaliteitsproblemen en de effecten op de
omgeving.
Bestaande afspraken
In het bestuurlijke vastgestelde plan van aanpak 'Duurzame drinkwatervoorziening Twente' is samen met
provincie Overijssel en waterschap Regge en Dinkel afgesproken om extra winbare capaciteit van 5 á 7
miljoen m 3 per jaar te ontwikkelen in of nabij Twente, onder andere ter vervanging van Manderveen.
Voor de winning Archemerberg is met de provincie Overijssel afgesproken dat deze vanaf 2010 voor
maximaal 3 miljoen m 3 per jaar wordt ingezet. De andere 1 miljoen m 3 per jaar wordt toegevoegd aan
de strategische reserve en kan worden ingezet bij calamiteiten zoals uitval van een winning of extreem
hoogverbruik.
Door de provincie Gelderland wordt een tijdelijke levering toegestaan naar Haaksbergen (2 miljoen m 3
per jaar) om de waterlevering aan Enschede te borgen na de calamiteit bij Vredestein en de daarop
volgende capaciteitsvermindering van Weerseloseweg.
Pagina 112

Interprovinciale leveringen en inkoop
Interprovinciale leveringen in Overijssel zijn:
Levering Vitens Gelderland (Boele) 3 miljoen m 3 per jaar (max.)
Levering Vitens Gelderland (Eibergen) 2 miljoen m 3 per jaar
Levering Sint-Jansklooster aan de Noordoost Polder 3 miljoen m 3 per jaar
Naast de interprovinciale leveringen wordt ook water ingekocht van derden:
Inkoop Duitsland (WAZ Getelo en NVB Nordhorn) 2 miljoen m 3 per jaar
o WAZ (Getelo) (tot 31-12-2030)
o NVB (Nordhorn) (tot 31-12-2025)
Inkoop Ruinerwold (Waterleiding Drenthe) 2,5 miljoen m 3 per jaar
(tot 31-12-2012)
De leveringen vanuit Duitsland en Gelderland dragen bij aan de compensatie van het tekort aan
waterbeschikbaarheid in Twente. De levering vanuit Gelderland (Boele) heeft te maken met al lang
bestaande afspraken met betrekking tot de watervoorziening van Kampen. Vanuit Overijssel wordt de
watervoorziening in de Noordoostpolder verzorgd (Flevoland).
Winbare capaciteit 2010 en prognose 2040
In onderstaande tabel is de vergunde en winbare capaciteit in 2010 en de prognose voor 2040
opgenomen.
Tabel B6.1: Vergunde en winbare capaciteit in 2010 en de prognose voor 2040.
Afgifte
2010
Pagina 113
Vergunde
capaciteit
2010
Winbare
capaciteit
2010
Totaal
benodigde
vergunning
2040
Prognose+
PV+OR+NOR
Mm3/jr Mm3/jaar Mm3/jaar Mm3/jaar
Overijssel 77,2 98,4 87,5 101,0
Cluster Noord 40,5 59,3 50,2 56
Cluster Zuid 36,7 39,1 37.3 46
In Overijssel bestaat een tekort van 13,5 miljoen m 3 per jaar aan winbare capaciteit. Dit tekort loopt in
de komende jaren op naar 17,8 miljoen m 3 per jaar door het wegvallen van de tijdelijke vergunning
Mander.
Het tekort aan winbare capaciteit ligt vooral in Overijssel-Zuid. Vooral de situatie in Twente is
onevenwichtig. Dit is versterkt na de calamiteit bij Vredestein waardoor de grootste winning in Twente,
Weerseloseweg, sterk is gereduceerd. Dit is in de praktijk opgelost door watertransport vanuit Midden-
Overijssel, import van water uit Duitsland en levering vanuit Gelderland.
Op korte termijn is de daadwerkelijk geïnstalleerde productiecapaciteit in Overijssel-Noord ontoereikend
vanwege het beperken van de inzet van Archemerberg en de reductie van Engelse Werk. Dit tactische
probleem wordt in 2010 (afhankelijk van afwegingen in een mogelijk vergunningentraject) opgelost door
de ontwikkeling van Vechterweerd voor 2 miljoen m 3 per jaar, het vergroten van de levering uit Boele en
door uitbreiding van de middeldiepe winning bij Engelse Werk.
Knelpunten
In bijlage 4 zijn de knelpunten per winning weergegeven. De knelpunten in het watervoorzieningsgebied
Overijssel zijn samengevat in de onderstaande tabel. Als gevolg van deze knelpunten is in Overijssel niet
alle vergunde capaciteit ook daadwerkelijk winbare capaciteit.

Knelpunten Verschil tussen
vergunde en
inzetbare capaciteit
Zoektocht Twente
In dit kader worden oplossingen gezocht voor: de afspraak om Mander te
sluiten, het aflopen van de levering vanuit Gelderland naar Haaksbergen en de
complexe bedrijfsvoering en kwetsbaarheid van de winningen Hasselo en
Weerseloseweg.
Pilot Vechterweerd
Er is nog onvoldoende praktijkervaring met oevergrondwaterwinning uit kleinere
watersystemen. Daarom wordt de winning Vechterweerd gezien het pilotkarakter
voorlopig ontwikkeld voor 2 miljoen m 3 /jaar.
Verzilting
Voor de winningen Deventer, Diepenveen en Engelse Werk (diep) wordt de
wincapaciteit momenteel beperkt als maatregel tegen verzilting.
Natura 2000
De onzekerheid over mogelijke effecten op Natura 2000-gebieden. Zes
winningen in Overijssel hebben mogelijk effect op Natura 2000-gebieden.
Beschermbaarheid
De bescherming van diverse freatische winningen in landbouwgebied is
onvoldoende.
De kwaliteit van het grondwater vraagt bij verschillende winningen om
toepassing van extra zuivering. Dit wordt soms veroorzaakt door natuurlijke
omstandigheden en soms door antropogene belasting van het grondwater.
Diverse winningen hebben effect op de landbouw. Bij een aantal winningen is dit
opgelost door het realiseren van een wateraanvoerplan. Bij de resterende
winningen wordt de droogteschade vergoed. Met deze maatregelen wordt
landbouwdroogteschade niet als een knelpunt ervaren.
Diverse beperkingen:
Losser wordt beperkt ingezet vanwege effecten op natuur en landbouw.
Hasselo: vergunde capaciteit wordt deels gebruikt voor een interceptieput
voor het afvangen van verontreinigingen.
Weerseloseweg: niet volledig inzetbaar door geohydrologische beperkingen.
Totaal verschil vergunde en winbare capaciteit 15,2
Verkenning
In Overijssel is de afgelopen periode een uitgebreid programma gerealiseerd om de winningen in
Overijssel duurzaam in te passen (zie tekstbox). In 2010 wordt de verplaatsing van Mander en Engelse
Werk voltooid en zal worden gestart met de gedeeltelijke verplaatsing van de winning Wierden.
Pagina 114
4,3
6,0
3,1
p.m.
-
-
-
0,9
0,2
0,7

Maatregelen duurzame inpassing 1995 - 2010
De watervoorziening is sinds het midden jaren negentig ingrijpend veranderd door het oplossen van
(diverse) inpassingproblemen. Tal van winningen zijn de afgelopen jaren gesloten of beter aangepast aan de
plaatselijke omgevingssituatie. Zo is in totaal 17,3 miljoen m 3 per jaar aan onduurzame capaciteit
afgestoten en is de ruimtelijke inpassing van 50 miljoen m 3 per jaar aan capaciteit verbeterd.
Weerseloseweg: inname Twentekanaal gestaakt (brand bij Vredestein).
(Gedeeltelijke) verplaatsing winningen Wierden en Engelse Werk: oplossen ruimtelijke ordenings-
conflicten, verdroging en verontreinigingen.
Sluiten van de winvelden Vasse en Manderheide, verplaatst naar Manderveen: reductie verdroging
stuwwallen en beeksystemen.
Reductie Losser en Archemerberg: effecten op watersysteem en natuur (Natura 2000).
Sluiten van de winningen Staphorst, Denekamp, Hengelo Centrum, Enschede Centrum, Oldenzaal en
Brucht: diverse inpassingproblemen opgelost.
Ontwikkeling van de winning Vechterweerd: gereed in 2012.
Realisatie van wateraanvoerplannen voor Boerhaar, Espelose Broek, Hammerflier, Rodenmors,
Schalkhaar, Vechterweerd en Witharen.
Op initiatief van Vitens is een aantal succesvolle gebiedsprocessen geïnitieerd, waardoor de ruimtelijke
kwaliteit in de omgeving is verbeterd én er een breed draagvlak is voor de winningen (Engelse Werk,
Wierden, Losser en Vechterweerd). Ook de relatie met de landbouw is sterk verbeterd en een aantal lang
slepende discussies is gesloten.
Figuur B6.2: Landschappelijke inpassing winning Rodenmors
Beschermbaarheid
De waterkwaliteit van een aantal vooral freatische winningen staat onder druk. Het gaat om de
winningen Engelse Werk (middeldiep), Havelterberg, Archemerberg, Hammerflier, Vechterweerd, Hoge
Hexel, Wierden, Herikerberg, Holten, Manderveen en Weerselo. Verdere uitwerking van de KRW zal de
toestand bij de winvelden die momenteel waterkwaliteitproblemen hebben, verbeteren en knelpunten
oplossen.
Pagina 115

Natuur
In Overijssel zijn 25 gebieden aangewezen als Natura-2000 gebied; elf winningen van Vitens liggen in of
nabij één van deze gebieden. Op basis van een uitgevoerde analyse in het kader van het opstellen van
de Natura 2000-beheerplannen is geconcludeerd dat voor de winningen Hammerflier, Herikerberg,
Holten, Nijverdal, Hoge Hexel en Weerselo de effecten op Natura 2000-gebieden in de komende
beheerplanperiode moeten worden onderzocht. Vitens ziet goede mogelijkheden om eventuele nadelige
effecten te compenseren. Voor de winning Mander wordt een alternatief gezocht.
Duurzaamheid
Bij de stuwwalwinningen, de diepe winningen in Salland en bij Hoge Hexel kan worden volstaan met een
eenvoudige zuivering. Vanwege de kwaliteit van het gewonnen water zijn bij een aantal winningen extra
zuiveringsstappen noodzakelijk. Over het algemeen gaat het om ontharding en/of ontkleuring.
Verplaatsen van de winning is geen optie, omdat het alternatief geen wezenlijke verbetering van de
duurzaamheid oplevert (extra energieverbruik). Op het moment dat verplaatsing vanuit andere
knelpunten noodzakelijk is, is het verbeteren van het duurzaamheidsprofiel wel een belangrijk
aandachtspunt. Indien mogelijk worden technische maatregelen genomen om de duurzaamheid van een
winning en zuivering te verbeteren.
Gewenste toekomstige situatie
In Overijssel is sprake van een aantal thematische knelpunten: verzilting, Natura 2000, tekort winbare
capaciteit Twente, beschermbaarheid en Vechterweerd. Voor deze knelpunten zijn adequate lokale
oplossingen mogelijk. Daarom kiest Vitens voor het individueel en lokaal oplossen van deze thematische
knelpunten.
Zoektocht Twente: oplossen tekort aan vergunde capaciteit Overijssel Zuid (6,3 miljoen m³ per jaar)
Voor het oplossen van het tekort aan vergunde capaciteit is het project Zoektocht Twente gestart (zie
tekstbox). De uitkomsten van dit project bepalen de beste oplossing voor de extra capaciteit in
Overijssel-Zuid. Parallel aan de zoektocht Twente wordt de mogelijkheid onderzocht om de levering
vanuit Gelderland naar Haaksbergen/Noordijkerveld te continueren. Deze zal als bouwsteen worden
meegenomen in de uiteindelijke oplossing. De winning Manderveen wordt op termijn gesloten nadat
nieuwe capaciteit operationeel is (Zoektocht Twente). Ook de winningen Hasselo en Weerseloseweg
zullen op termijn worden gesloten.
Zoektocht Twente
In het bestuurlijk vastgestelde plan van aanpak Duurzame drinkwatervoorziening Twente is samen met
Provincie Overijssel en waterschap Regge en Dinkel afgesproken om extra vergunde capaciteit van 5 á 7
miljoen m 3 per jaar te ontwikkelen in of nabij Twente. In het project ‘Zoektocht Twente’ zijn alle mogelijke
locaties in of nabij Twente onderzocht. Het gaat om uitbreiding van bestaande winningen, mogelijke
nieuwe locaties, het toepassen van nieuwe winconcepten zoals brak water, functiecombinaties en mogelijke
inpassingmaatregelen. In de zoektocht worden ook oplossingen direct over de provinciegrens in Duitsland,
Drenthe en Gelderland meegenomen.
In de planning zal er eind 2011 een voorkeurslocatie worden vastgesteld door Gedeputeerde Staten.
Hierbij wordt een maatschappelijke kosten-baten analyse ingezet om de beste oplossing te selecteren. In
de daaropvolgende fase zal Vitens de inrichting, het ontwerp en de realisatie starten. De streefdatum voor
oplevering is 2017.
Pilot Vechterweerd: inzetten volledige capaciteit (6 miljoen m³ per jaar)
De winning Vechterweerd wordt voor 2 miljoen m 3 per jaar ontwikkeld. Met de ontwikkeling zal kennis en
ervaring worden opgedaan van het winnen van oevergrondwater in een kleinschalig
oppervlaktewatersysteem. Op dit moment wordt samen met de waterschappen en de provincie Overijssel
gewerkt aan een waterovereenkomst, waarin afspraken worden gemaakt over de bescherming van de
waterkwaliteit in de Overijsselse Vecht, het voorkomen van en handelen bij calamiteiten, monitoring en
Pagina 116

'early warning'. De ervaringen in de praktijk zullen moeten leren in hoeverre de risico’s van slechte
waterkwaliteit en calamiteiten beheersbaar zijn. Dit bepaalt of de vergunde capaciteit daarmee volledig
inzetbaar is.
Verzilting (3,1 miljoen m³ per jaar)
Bij de diepe winningen in West-Overijssel wordt de wincapaciteit momenteel beperkt als maatregel tegen
verzilting. Door spreiding van de winningen is verzilting waarschijnlijk goed te bestrijden. Daarnaast
wordt er momenteel in Friesland onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden van brakwaterwinning. De
komende jaren zal de optimale oplossing worden uitgewerkt en ontwikkeld. In een periode van 10 tot 15
jaar is daarmee de volledige vergunde capaciteit weer inzetbaar.
Natura 2000-gebieden: onderzoeken en oplossen effecten
Voor de Natura 2000-gebieden waar waterwinningen een mogelijk effect hebben, zullen in het kader van
het proces van het opstellen van de beheerplannen de mogelijke effecten worden bepaald
(onderzoeksmaatregel in de eerste beheerplanperiode). Vitens ziet voor deze gebieden goede
mogelijkheden om eventuele nadelige effecten te compenseren met lokale maatregelen. De vergunde
capaciteit van Losser zal worden gereduceerd tot 1,5 miljoen m³ per jaar.
Beschermbaarheid
Voor de negen kwetsbare winningen in Overijssel zijn gebiedsdossiers opgesteld; de provincie Overijssel
gaat voor de andere winningen ook gebiedsdossiers opstellen. Op dit moment wordt onder regie van de
Provincie een maatregelenprogramma opgesteld om te voldoen aan de KRW-doelen. De verwachting is
dat daarmee een goede oplossing wordt gevonden voor de kwetsbare winningen. De provincie Drenthe
stelt gebiedsdossiers op voor alle winningen. Voor onze kwetsbare winning Havelterberg is het
gebiedsdossier gereed, zodat de maatregelen kunnen worden bepaald die nodig zijn om te voldoen aan
de KRW-doelstellingen.
Overijssel-Noord
De vergunning van de winning Engelse Werk zal worden uitgebreid tot 10,7 miljoen m³ per jaar met op
termijn de wens om naar 12 miljoen m³ per jaar te gaan. Aanvullend wordt onderzocht of een extra
vergroting van de levering vanaf de Noord-Veluwe (circa 5 miljoen m³ per jaar) of een levering vanuit
Zuid of Centraal-Friesland een goede optie is om de OR en de NOR in te vullen.
Figuur B6.3: Adelaarsvarens in waterwingebied Holten
Pagina 117

BIJLAGE 7: BESCHRIJVING WATERVOORZIENINGSGEBIED GELDERLAND
Watervoorzieningsgebied Gelderland bestaat uit 45 winningen verspreid over drie clusters (Achterhoek,
Veluwe en Rivierengebied). Het grootste deel van de winningen zijn freatisch en soms beschermd door
een niet volledig sluitende kleilaag. Slechts enkele winningen zijn gespannen winningen onder een
volledig dichte kleilaag.
Figuur B7.1: Ligging van de winningen in watervoorzieningsgebied Gelderland (donkerblauw gebied).
Bestaande afspraken
Op 11 november 2008 is de Overeenkomst Duurzame Drinkwatervoorziening Gelderland 2008-2015
(ODDG) tussen Vitens en de provincie Gelderland ondertekend. Uitgangspunt hierbij is de reductie van
de onttrekkingsvergunningen in Gelderland van 185 miljoen m³ per jaar naar 160 miljoen m³ per jaar in
het jaar 2015.
In de overeenkomst zijn concrete vergunningreducerende maatregelen afgesproken. Daarnaast is er nog
een nader uit te werken algemene reductie van 5,6 miljoen m³ per jaar en het toewijzen van 15 miljoen
m 3 per jaar NOR aan winlocaties in Gelderland. De oplossing voor deze punten wordt in diverse
alternatieven uitgewerkt in een project tienjarenplan 2010 – 2020 voor Gelderland.
Interprovinciale leveringen
Interprovinciale leveringen in Gelderland zijn:
Import ROL vanuit Flevoland (Holk) 9 miljoen m³ per jaar
Import BEW uit Duitsland (Dinxperlo) 2 miljoen m³ per jaar (tot 31-12-2019)
Export naar Midden Nederland vanuit Holk (ruw en rein) 8 miljoen m³ per jaar
Export naar Overijssel (Kampen) vanuit Boele 2,5 miljoen m³ per jaar
Export naar Overijssel (Enschede) Lochem via Eibergen 2 miljoen m³ per jaar
Winbare capaciteit 2010 en prognose 2040
In tabel B7.1 is de vergunde en winbare capaciteit in 2010 en de prognose voor 2040 opgenomen.
Pagina 118

Tabel B7.1: Vergunde en winbare capaciteit in 2010 en de prognose voor 2040.
Afgifte
2010
Vergunde
capaciteit
2010
Pagina 119
Winbare
capaciteit
2010
Totaal
benodigde
vergunning
2025
Prognose+
PV+OR+NOR
Totaal
benodigde
vergunning
2040
Prognose+
PV+OR+NOR
Mm3/jr Mm3/jaar Mm3/jaar Mm3/jaar Mm3/jaar
Gelderland 127,6 165.6 164.6 158 159
Cluster Achterhoek 31,5 26.7 26.7 35
Cluster Rivierengebied 43,9 63.8 63.8 59
Cluster Veluwe 52,2 75.1 74.1 65
Binnen Gelderland is er voldoende wincapaciteit beschikbaar om de huidige en de toekomstige
drinkwaterbehoefte te dekken. Dit geldt echter niet als gekeken wordt naar regionaal schaalniveau. Dan
wordt duidelijk dat de drinkwatervraag in de Achterhoek hoger is dan de beschikbare wincapaciteit in het
watervoorzieningsgebied. In de watervoorzieningsgebieden Rivierengebied en Veluwe is dit beeld
andersom.
De ruimte tussen de beschikbare capaciteit en de drinkwaterbehoefte in de Achterhoek wordt
veroorzaakt door het feit dat het hier vooral om kwetsbare, freatische winningen gaat. Hierdoor wordt de
grondwaterkwaliteit in negatieve zin beïnvloed door activiteiten die plaatsvinden aan het maaiveld.
Bovendien hebben de winningen ook effect op de omgeving. Hierdoor is het niet mogelijk omvangrijke
winningen te ontwikkelen in de Achterhoek. Om deze reden is er in het verleden al gestuurd op het
reduceren van de onttrekking in de Achterhoek. Het behoeftetekort is vervolgens gedekt door import van
water uit de Veluwe, het Rivierengebied en inkoop vanuit Duitsland.
Knelpunten
In bijlage 4 zijn de knelpunten per winning weergegeven. Hieruit volgt dat in watervoorzieningsgebied
Gelderland de volgende knelpunten spelen:
Bijna alle winningen in de Achterhoek zijn kwetsbare, freatische winningen met landbouwkundig
gebruik.
De grondwaterkwaliteit in de Achterhoek en in het Rivierengebied vraagt om toepassing van extra
zuivering. In de Achterhoek vanwege landbouwkundig gebruik; in het Rivierengebied vanwege
landbouwkundige inrichting van het gebied (drooglegging) en stedelijke invloed.
Winningen in de Achterhoek veroorzaken droogteschade voor omliggende landbouw. Deze schade
wordt vergoed.
Verkenning
Beschermbaarheid
Knelpunten ten aanzien van beschermbaarheid ontstaan bij de winningen in de Achterhoek en winning
Heumensoord. In de Achterhoek zijn de winningen zowel geohydrologisch als ruimtelijk minder goed
beschermd. Het cluster van winningen binnen de Achterhoek biedt nog mogelijkheden voor optimalisatie
ten aanzien van de beschermbaarheid. Dat wil zeggen dat capaciteitsuitbreiding kan worden gezocht bij
de winningen met de meest gunstige geohydrologische omstandigheden en/of de laagste risico’s in het
intrekgebied. Hiermee wordt onnodig slepen met water voorkomen. Bovendien is lokaal produceren en
afzetten ook belangrijk voor een hoge leveringszekerheid. Het tekort dat overblijft na de
optimalisatieslag zou dan kunnen worden aangevuld vanuit de Veluwe. In de huidige situatie vindt dit
ook al plaats. Met relatief eenvoudige aanpassingen moet het mogelijk zijn om dit bestaande systeem
aan te passen voor extra import richting de Achterhoek. Hierdoor blijven grote investeringen zoveel
mogelijk achterwege. Het knelpunt bij de winning Heumensoord is oplosbaar door een herverdeling van

de winning (verplaatsen putten horizontaal en verticaal (dieper winnen), waardoor minder belast,
schoner grondwater wordt aangetrokken).
Natuur
De winningen in watervoorzieningsgebied Gelderland zijn over het algemeen goed ingepast of in te
passen met de aanwezige natuur. Deze winningen moeten behouden blijven en er zal beoordeeld moeten
worden of uitbreiding mogelijk is. Er is een aantal winningen waar natuur wel een mogelijk knelpunt
vormt. Deze winningen bevinden zich vooral op de oostelijke en zuidelijke rand van de Veluwe. In de
Achterhoek gaat het om twee winningen met een mogelijke invloed op TOP-lijst gebieden.
Over de te nemen maatregelen om effecten op natuur op te lossen zijn inmiddels afspraken gemaakt in
het kader van de Overeenkomst Duurzame Drinkwatervoorziening Gelderland (ODDG). Deze
maatregelen zijn al in uitvoering of worden op dit moment nader onderzocht. Alleen voor de winningen
op de Zuid-Veluwe zijn nog geen concrete afspraken gemaakt. Vitens is van mening dat voor het
realiseren van de natuurdoelen het treffen van lokale hydrologische maatregelen het meest effectief is.
Uit onderzoek naar de effecten van de winningen op de Zuid-Veluwe in relatie tot de aanwezige
natuurwaarden, kan worden geconcludeerd dat voor het realiseren van de natuurdoelen het treffen van
lokale hydrologische maatregelen de meest kosteneffectieve maatregel is. In onderstaand kader is
aangegeven bij welke winningen anti-verdrogingsmaatregelen zijn genomen.
Anti-verdroginsmaatregelen in Gelderland
Aanleg infiltratievoorzieningen Aalten, Corle, Eibergen, Noordijkerveld.
Realisatie wateraanvoerplan ’t Klooster.
Realisatie infiltratie Epe.
Treffen compenserende maatregelen bij Hof te Dieren en Koningsbeek (paleis ’t Loo).
Reductie vergunning la Cabine met 1 miljoen m 3 per jaar bij uitbreiding Sijmons.
Opvang groei in drinkwatervraag door nieuwe winningen in Rivierengebied (Fikkersdries, Hemmen en
Zetten) en niet op de Zuid-Veluwe sinds 1970.
Overhevelen capaciteit van 1 miljoen m³ per jaar van Putten naar Harderwijk.
Realisatie ROL-project en reductie Holk.
Sluiten winningen Gorssel, Harfsen, Wehl, Ruurlo, Obbinkmark, Lichtenvoorde in het kader van het
project Zacht Water Achterhoek (een groot aantal van deze winningen is reeds gesloten).
Reductie in winvergunningen met 25 miljoen m³ per jaar (ODDG 2008).
Anti-verdrogingsmaatregelen uit ODDG:
Duurzaamheid
o Infiltratie en/of verdiepen Ellecom
o Verdiepen Eerbeek
o Infiltratie Schalterberg
o Uitbreiden infiltratie Epe
De winningen op de Veluwe zijn goed beschermd, waardoor de zuiveringsinspanning laag is. Voor de
winningen in de Achterhoek geldt dit niet. In de Achterhoek zal sprake blijven van een tekort. Er zal altijd
water aangevoerd moeten worden. Het beste alternatief is aanvoer van water vanuit de Veluwe.
Binnen het duurzaamheidsscenario worden verschillende maatregelen getroffen om de duurzaamheid
(ten aanzien van de zuiveringsinspanning) te optimaliseren. In de Achterhoek wordt een aantal
winningen met een hoge zuiveringsinspanning gesloten. De reductie in capaciteit die hierdoor ontstaat,
wordt zoveel mogelijk opgevangen binnen de Achterhoek zelf. Het tekort dat overblijft wordt vanuit de
Veluwe geleverd. Dit is vergelijkbaar met de oplossing uit het beschermbaarheidsscenario. Binnen het
Rivierengebied wordt bij de winningen Culemborg en Kerk-Avezaath geen ontkleuring meer toegepast.
Pagina 120

Gewenste toekomstige situatie
Uit de verkenning komt naar voren dat de stuwwallen in Gelderland de beste locaties zijn voor
drinkwaterwinning. Dit betekent dat de vergunde capaciteit op de Veluwe maximaal wordt benut.
Bovendien is er ruimte beschikbaar om de vraag naar water door andere provincies op te vangen. De
winningen op de stuwwallen Rijk van Nijmegen (Rivierengebied) en Montferland (Achterhoek) worden
geoptimaliseerd waardoor bestaande knelpunten ten aanzien van grondwaterkwaliteit en
beschermbaarheid worden opgelost. Bij winning Heumensoord vindt een herverdeling van de winvelden
plaats. Door op te schuiven in zuidelijke richting en te verdiepen wordt een betere waterkwaliteit
onttrokken. Bij winning Van Heek (Montferland en Hettenheuvel) wordt een deel van de winning verdiept
waardoor de problemen met nitraatrijk grondwater worden opgelost. Hierdoor kan de winning weer voor
de volledige capaciteit worden ingezet. Een verdere uitbreiding van de wincapaciteit bij de winningen op
beide stuwwalen wordt nader onderzocht.
Binnen de Achterhoek wordt via een verdere optimalisatie ingezet op het verder veiligstellen van de
beschikbare wincapaciteit. Hiertoe wordt uitbreiding gezocht op locaties met de beste geohydrologische
omstandigheden en/of een extensief landgebruik. Zo kunnen de winningen op Noordijkerveld en Haarlo
worden uitgebreid vanwege het feit dat deze locaties enige bescherming hebben van een ondergrondse
kleilaag. Deze winningen liggen dicht bij Twente en kunnen mogelijk worden ingezet voor een (extra)
levering vanuit Gelderland naar Twente. De wincapaciteit van Olde Kaste wordt overgeheveld naar ’t
Klooster. Na verdieping van een deel van de winning en verdere optimalisatie van compenserende
maatregelen wordt de capaciteit hier uitgebreid naar 6 miljoen m³ per jaar.
Dankzij de genoemde uitbreidingen heeft de Achterhoek op termijn geen import meer nodig van water
uit Duitsland. Bovendien is het hierdoor mogelijk om winningen met een slechte beschermbaarheid en
een slechte waterkwaliteit waarbij geen zicht is op verbetering (zoals Lochem), te sluiten. Het tekort dat
overblijft zal net als in de huidige situatie worden aangevuld vanuit de Veluwe. Behoeftedekking met
wincapaciteit binnen het watervoorzieningsgebied zelf is niet haalbaar.
Figuur B7.2: Infiltratievijver Epe
Pagina 121

BIJLAGE 8: BESCHRIJVING WATERVOORZIENINGSGEBIED MIDDEN-NEDERLAND
Midden-Nederland heeft 25 winningen en bestaat uit een viertal clusters. Momenteel vindt levering plaats
over clustergrenzen heen (inclusief de ROL-levering). Gezien de ongelijke verhouding in
bevolkingsaantallen tussen de clusters en (de beperkte) ruimte binnen de clusters voor het realiseren
van winningen is dit in de provincie Utrecht onvermijdelijk. De geohydrologische bescherming wisselt van
een goede bescherming met dikke kleilagen tot stuwwalwinningen die niet door kleiafzettingen zijn
beschermd.
Figuur B8.1: Ligging van de winningen in watervoorzieningsgebied Midden-Nederland (lichtblauw).
Bestaande afspraken
In 2001 heeft Vitens (WMN, Waterleidingmaatschappij Midden-Nederland) een overeenkomst met de
provincie gesloten over het vinden van alternatieve locaties voor de meest verdroging veroorzakende
winningen. Ten behoeve hiervan is een Milieueffectrapportage (m.e.r) uitgevoerd. De opdracht in het
m.e.r. was het vinden van 9 miljoen m 3 per jaar aan vervangende capaciteit om de bestaande
knelpunten op te lossen. Voor 4 van deze 9 miljoen m 3 per jaar is inmiddels voorzien door import vanuit
Flevoland (ROL: Ruwwaterlevering Oude Land). Voor de overige 5 miljoen m 3 per jaar zijn de
vergunningaanvragen in procedure (Woudenberg-Zuid (2 miljoen m 3 per jaar) en Blokland (3 miljoen m 3
per jaar)). Ten behoeve van de import uit Flevoland zijn de winningen Amersfoort Hogeweg (2,5 miljoen
m 3 per jaar) gesloten en Amersfoort Berg (1,5 miljoen m 3 per jaar) gereduceerd. Op het moment dat de
vergunningen voor Woudenberg-Zuid en Blokland zijn vergund, worden de vergunningen Soest (1,2
miljoen m 3 per jaar) en Baarn (1,2 miljoen m 3 per jaar) ingeleverd en de winning Groenekan (2,5
miljoen m 3 per jaar) gereduceerd. De vergunning Lage Vuursche (0,1 miljoen m 3 per jaar) is al
ingeleverd.
Interprovinciale leveringen
Sinds 2002 wordt vanuit de provincie Flevoland ruwwater geleverd aan de provincie Utrecht. Deze
levering, bekend onder de naam ROL, bedraagt een continue geleverde hoeveelheid van 4 miljoen m 3
per jaar. Het water is afkomstig van de winlocaties Spiekzand en Fledite en het ruwwater wordt
gezuiverd op de locatie Amersfoort Hogeweg. Ten behoeve van deze import is de winning op Amersfoort
Hogeweg gesloten en de winning Amersfoort Berg gereduceerd met een capaciteit die gelijk is aan de
totale import. Daarnaast vindt import plaats vanuit de Gelderse winning Holk. Een hoeveelheid van 2,8
miljoen m 3 /jaar wordt als ruwwater geleverd aan de zuivering van Amersfoort Hogeweg en 1,2 miljoen
m 3 per jaar wordt gezuiverd geleverd aan klanten in Bunschoten en Spakenburg.
Pagina 122

Anti-verdrogingsmaatregelen in Midden-Nederland
Voorafgaand aan deze LTV zijn in Utrecht al veel onderzoeken uitgevoerd naar de toekomstbestendigheid
van de grondwaterwinningen ten behoeve van de drinkwatervoorziening in Utrecht en Noord-Holland (’t
Gooi). Deze onderzoeken hebben zich met name gericht op de verdrogingaspecten als gevolg van de
grondwaterwinningen en de kwaliteitsaspecten van de winningen als gevolg van menselijke activiteit in de
afgelopen eeuw.
Naar aanleiding van deze onderzoeken zijn ook daadwerkelijk maatregelen genomen. Momenteel wordt
nog vervangende productiecapaciteit gerealiseerd. In totaal is/wordt voor 9 miljoen m 3 per jaar aan
bestaande locaties gesloten en worden andere locaties in gebruik genomen. Deze nieuwe locaties hebben
verwaarloosbare effecten op de natuur.
Met deze slag is een grote stap gezet in natuurherstel in de provincie Utrecht. In het Gooi heeft een
eerdere reductie van 5 miljoen m 3 per jaar reeds plaatsgevonden om de natuureffecten te minimaliseren.
Winbare capaciteit 2010 en prognose 2040
In tabel B8.1 is de vergunde en winbare capaciteit in 2010 en de prognose voor 2040 opgenomen.
Tabel B8.1: Vergunde en winbare capaciteit in 2010 en de prognose voor 2040.
Afgifte
2010
Vergunde
capaciteit
2010
Pagina 123
Winbare
capaciteit
2010
Totaal
benodigde
vergunning
2025
Prognose+
PV+OR+NOR
Totaal
benodigde
vergunning
2040
Prognose+
PV+OR+NOR
Mm3/jr Mm3/jaar Mm3/jaar Mm3/jaar Mm3/jaar
Midden-Nederland 79,1 91 86 101 108
Cluster Weide- en
Plassengebied (A)
12,1 15 14 14
Cluster Amersfoort met Gooi
en Eemland (B)
21,0 21 19 29
Cluster Centrum (C ) 32,3 39 36 48
Cluster Zuid Oost Hoek (D) 13,7 16 16 17
Midden-Nederland beschikt momenteel over een vergunningcapaciteit van 91 miljoen m 3 per jaar. Dit is
voldoende om in de vraag naar drinkwater in 2010 te kunnen voorzien.
Een complicerende factor in de drinkwatervoorziening in Midden-Nederland is een toenemende vraag
naar drinkwater als gevolg van een groeiend bevolkingsaantal. Vooral rondom Amersfoort en ten westen
en zuidwesten van Utrecht zijn nog grote woonkernen in ontwikkeling. Dit betekent een toenemende
vraag naar drinkwater. De prognose laat zien dat er in 2040 maximaal 108 miljoen m 3 per jaar
vergunningcapaciteit benodigd is. Dit is een stijging van 17 miljoen m 3 per jaar over de komende dertig
jaar ten opzichte van huidige vergunde situatie.
Knelpunten
In bijlage 4 zijn de knelpunten per winning weergegeven. Hieruit volgt dat in watervoorzieningsgebied
Midden-Nederland de volgende knelpunten spelen:
Een toenemende vraag naar drinkwater als gevolg van stijgende bevolkingsaantallen.
Een groot aantal winningen in licht en sterk verontreinigd stedelijk gebied, met als consequentie het
intensief zuiveren van het ruwe water.
Een aantal winningen met mogelijk effect op natuurgebieden die zijn aangewezen als Natura 2000gebied
dan wel als TOP-lijstgebied.

Verkenning
Beschermbaarheid
Het grondwater in de provincie Utrecht en het Gooi is op veel plekken kwalitatief slecht. Het grondwater
is sinds de industriële revolutie vervuild geraakt als gevolg van menselijke activiteit (onder andere
afkomstig van industrie en bestrijdingsmiddelengebruik). Utrecht en Noord-Holland zijn provincies met
een grote stedelijke druk. Veel winningen zijn categorie 3-winningen en twee winningen zijn zelfs te
typeren als categorie 4.
Specifieke aandacht is er voor de winningen Zeist en Laren. Dit zijn categorie 4-winningen. Onderzoek in
het verleden heeft aangetoond dat er geen reële alternatieven voor de winning Zeist in de nabije
omgeving aanwezig zijn tegen een aanvaardbaar kostenniveau. Vitens heeft er in overleg met de
provincie voor gekozen een deel van de winning aan te merken als sanering, wat is vastgelegd in een
saneringsbeschikking. De randvoorwaarden van de saneringsbeschikking zijn het saneren van het
grondwater tot de gehaltes in het ruwe water onder de norm (zoals vastgesteld in de
saneringsbeschikking) komen. Berekeningen geven aan dat dit niet voor 2040 zal gebeuren. De winning
Zeist blijft in de planperiode van de LTV dan ook operationeel. Ten behoeve van de bescherming van
deze winning wordt in de toekomst een waterwinpark aangelegd.
De tweede categorie 4-winning is Laren. Laren ondervindt problemen als gevolg van VOCLverontreinigingen
in Hilversum en er is een ernstige potentiële bedreiging vanuit de Laarder
Waschmeren, de voormalige vloeivelden van de rioolwaterzuiveringsinstallatie. Vanwege de
verontreiniging in Hilversum is een interceptiewinning geplaatst aan de zuidzijde van de winning Laren.
Met behulp van deze interceptie wordt dit interceptiewater gezuiverd en vervolgens geloosd op het
hemelwaterriool van de gemeente Hilversum.
Dit interceptiewater maakt onderdeel uit van een gebiedsgerichte aanpak van de waterstromen aan de
oostzijde van Hilversum, genaamd project Anna’s Hoeve. Ten behoeve van dit project is recent een
convenant afgesloten tussen de Provincie Noord-Holland, Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht, de
gemeente Hilversum, de gemeente Laren, Gooisch Natuurreservaat en Vitens. Het door Vitens geleverde
interceptiewater maakt integraal onderdeel uit van dit gebiedsproces. Ondanks de positieve rol van het
interceptiewater in het gebiedsproces Anna’s Hoeve is de toekomst van de winning Laren zorgelijk en zal
er een alternatief voor deze winning moeten worden gevonden. Vitens zal de mogelijke alternatieven
voor 2 miljoen m 3 per jaar in samenhang met het gebiedproces Masterplan ’t Gooi onderzoeken, waarbij
de eisen vanuit de KRW maatgevend zullen zijn.
Voor een aantal andere winningen, zoals Amersfoort Berg, Driebergen en Zeist, liggen er kansen op de
huidige winlocatie de winning te verdiepen. Globale eerste verkenningen laten zien dat er potentiële
mogelijkheden zijn op deze wijze een aantal bestaande winningen te verduurzamen (en wellicht zelfs uit
te breiden) en de waterkwaliteit blijvend, dan wel voor een langere periode, fors te verbeteren. Nader
onderzoek moet uitwijzen in welke mate deze optie een oplossing biedt voor de stedelijke druk die deze
winningen momenteel ondervinden.
Natuur
Onderzoek naar de effecten van grote grondwaterwinningen op Natura 2000- en TOP-lijstgebieden laten
zien dat de winningen Loosdrecht en Veenendaal een mogelijk negatief effect hebben op de nabijgelegen
natuurgebieden. Dit wordt ook niet uitgesloten voor de winningen Leidsche Rijn en Linschoten, al lijken
hier de verwachte effecten op voorhand niet significant negatief. Nader onderzoek zal moeten uitwijzen
of er compenserende maatregelen moeten worden genomen. Hierbij moet voor de winningen Loosdrecht
en Veenendaal de mogelijke wateroverlast in nabijgelegen stedelijk gebied in beschouwing genomen
worden.
Duurzaamheid
Vitens heeft in het verleden veel onderzoek gedaan naar de verontreinigingen van het drinkwater en
levert een forse inspanning op het vlak van monitoring. Optimalisatie van bestaande winningen leidde,
soms voor korte tijd, tot een betere waterkwaliteit. Omdat het vinden van alternatieve winlocaties in een
dichtbevolkte provincie als Utrecht een lastige opgave is, is op een aantal locaties noodgedwongen
gekozen voor het plaatsen van een uitgebreide zuivering, waardoor ongewenste stoffen uit het
Pagina 124

grondwater worden verwijderd. Deze intensieve zuivering levert knelpunten op voor het
duurzaamheidscenario. Verplaatsen van de winning is geen optie, omdat het alternatief geen wezenlijke
verbetering vanuit het oogpunt van duurzaamheid oplevert (in verband met extra energieverbruik). Op
het moment dat verplaatsing vanuit andere knelpunten noodzakelijk is, is het verbeteren van het
duurzaamheidprofiel wel een belangrijk aandachtspunt. Indien mogelijk worden technische maatregelen
genomen om de duurzaamheid van een winning en zuivering te verbeteren.
Voor cluster B, Amersfoort met Gooi en Eemland geldt dat het ontstane tekort niet lokaal op te lossen is.
Een uitbreiding van de import vanuit Flevoland of Gelderland (Holk) zal dit tekort op moeten lossen.
Gewenste toekomstige situatie
De scenario’s beschermbaarheid, natuur en duurzaamheid laten zien dat doorvoering van deze scenario’s
tot forse uitdagingen in watervoorzieningsgebied Midden-Nederland leiden. Zoals in het voorgaande
geschetst zijn er mogelijke alternatieven denkbaar voor de forse reductie, maar geen van alle geven een
compleet, volledig uitgewerkt alternatief binnen de scenario’s.
Geconcludeerd moet worden dat voor de scenario’s beschermbaarheid, natuur en duurzaamheid
(aangevuld met een stijgende vraag naar drinkwater) zoals ze in deze langetermijnvisie zijn uitgewerkt,
geen volledige dekkende oplossingen voorhanden zijn. Wel zijn er lokale optimaliseringsslagen mogelijk.
Vitens zal de mogelijkheid van het verdiepen van winningen onderzoeken om bestaande winningen te
verduurzamen en op enkele locaties in capaciteit te verhogen.
De effecten van bestaande winningen op Natura 2000-gebieden en TOP-lijstgebieden wegnemen,
zover die significant aanwezig zijn, door het nemen van lokale maatregelen. Voorbeelden van
maatregelen zijn het doorvoeren van wateraanvoerplannen of het vasthouden van de gewenste
kwaliteit water. Bij Vitens-winningen in andere provincies zijn hier goede ervaringen mee opgedaan.
Categorie 4-winningen zijn ongewenst en dienen te worden vervangen door categorie 1- of 2winningen.
Voor Zeist is dit momenteel niet mogelijk in verband met de saneringsbeschikking. Hier
wordt door de aanleg van een waterwinpark een verbetering nagestreefd. Voor Laren is dit een reëel
alternatief. Categorie 3-winningen zijn ook minder gewenst. De Utrechtse en Noord-Hollandse
situatie is echter dusdanig dat er een onevenredige inspanning moet worden geleverd om dit doel te
realiseren (doelgat is enkele tientallen miljoenen m 3 per jaar). Ingezet wordt op lokale optimalisatie
om de kwaliteit te verbeteren.
Een toename van de import vanuit Gelderland is noodzakelijk om de tekorten in cluster B,
Amersfoort met Gooi en Eemland op te vangen. Hierdoor wordt tevens een fors deel van de
toenemende vraag naar drinkwater opgevangen. Gelet op de beschikbare (niet gebruikte)
vergunningscapaciteit bij de winning Holk wil Vitens 5 miljoen m 3 per jaar van deze vergunning
reserveren voor Midden-Nederland.
De Utrechtse Heuvelrug biedt kansen om verdere groei van de drinkwatervraag op te vangen. Het
water is van goede kwaliteit en vereist een lage zuiveringsinspanning. De aanwezige
verontreinigingbronnen worden momenteel aangepakt en de infiltratie van regenwater wordt door
middel van afkoppelprojecten verder vergroot, waardoor de grondwaterhoeveelheid kan toenemen.
Hierdoor ontstaat de kans grondwater te blijven winnen tegen aanvaardbare effecten. Hoe groot de
rol is die de Utrechtse Heuvelrug hierin kan spelen moet worden onderzocht.
Een grootschalig onderzoek naar alternatieve bronnen voor de drinkwatervoorziening
(oppervlaktewater, oeverinfiltraat etc.) ligt in watervoorzieningsgebied Midden-Nederland niet voor
de hand. Overschakelen naar dergelijke bronnen levert geen verbetering op van de
beschermbaarheid. Daarnaast zal de zuiveringsinspanning eerder toenemen dan afnemen. Levering
vanuit Gelderland/Flevoland is in dit geval een veel aantrekkelijker alternatief.
Winning Doorn
De winning Doorn is sinds medio 2010 een winning van Vitens. Heroverweging van de winningen in de
zuidoosthoek van Utrecht moet duidelijk maken of de winning Doorn als duurzame winning in stand
wordt gehouden, of dat de leveringfunctie van Doorn door een nabijgelegen winning wordt overgenomen.
Pagina 125

Momenteel wordt bijna 1 miljoen m 3 per jaar gewonnen op de locatie Doorn. Indien de winning wordt
gesloten dient de vergunningcapaciteit te worden overgeheveld naar een andere locatie.
Figuur B8.2: Beerschoten is groener geworden door het verdiepen van de winning.
Pagina 126

BIJLAGE 9: BESCHRIJVING WATERVOORZIENINGSGEBIED FLEVOLAND
Watervoorzieningsgebied Flevoland bestaat uit vier winningen die goed beschermd zijn onder dikke
kleilagen. Drie winningen zijn gelegen in zuidelijk Flevoland en één in oostelijk Flevoland. Flevoland kent
in het gebied grotere en kleinere woonkernen met een zeer extensief bewoond buitengebied.
Figuur B9.1: Ligging van de winningen in watervoorzieningsgebied Flevoland (groene gebied).
Strategische grondwatervoorraad
De provincie Flevoland heeft in haar Provinciale Omgevingsplan vastgelegd dat de huidige door Vitens
onttrokken hoeveelheid grondwater duurzaam is. Om een toenemende vraag naar drinkwater op te
kunnen vangen zijn in zuidelijk Flevoland mogelijkheden om de onttrekkingshoeveelheid te verhogen
zonder negatieve effecten op landbouw, natuur en de zoete grondwatervoorraad. De grote voorraad zoet
grondwater in zuidelijk Flevoland is zeer goed beschermd tegen invloeden vanaf het maaiveld door de
aanwezigheid van kleilagen boven het zandpakket waaruit het grondwater wordt onttrokken. Deze
voorraad goed zoet grondwater is ook aangemerkt als strategische voorraad voor centraal Nederland. De
provincie neemt hiermee de verantwoordelijkheid voor een betrouwbare drinkwatervoorziening tot zelfs
buiten haar provinciegrenzen.
Waterkwaliteit
De winning Bremerberg in Oostelijk Flevoland wordt gevoed door diep grondwater vanaf de Veluwe en
Veluwemeerwater, wat een (beperkt) aandachtspunt is voor de kwaliteit van het ruwwater.
Interprovinciale leveringen
9 miljoen m 3 per jaar van de 38 miljoen m 3 per jaar beschikbare vergunningcapaciteit is bestemd
voor de export naar Gelderland en Utrecht (zie hieronder). Een hoeveelheid van 29 miljoen m 3 per
jaar is beschikbaar voor gebruik in oostelijk en zuidelijk Flevoland.
De Noordoostpolder (NOP) wordt van drinkwater voorzien vanuit de drinkwaterproductielocatie St.
Jansklooster. In totaal wordt 3 miljoen m 3 per jaar drinkwater geïmporteerd vanuit Overijssel.
Pagina 127

Ruwwater levering Oude Land (ROL-water)
Vanaf eind jaren tachtig wordt er op regionale schaal onderzoek verricht naar verdroging van
natuurgebieden en landgoederen. Doordat een aantal grondwaterwinningen aan de randen van de Veluwe
en de Utrechtse Heuvelrug een verdrogend effect hebben op de natuur, was het streven de
wateronttrekking in centraal Nederland te beperken.
De voorraad zoet grondwater in de bodem in Flevoland is dusdanig van omvang dat levering van
grondwater aan Utrecht en Gelderland mogelijk is zonder daarbij de mogelijkheden voor Flevoland zelf te
beperken. De winningen zijn goed beschermd en de effecten op natuur en landbouw marginaal. Vanaf
2002 wordt er 9 miljoen m 3 per jaar ruw grondwater geëxporteerd naar Utrecht en Gelderland.
Winbare capaciteit 2010 en prognose 2040
In tabel B9.1 is de vergunde en winbare capaciteit in 2010 en de prognose voor 2040 opgenomen.
Tabel B9.1 Vergunde en winbare capaciteit in 2010 en de prognose voor 2040.
Afgifte
2010
Vergunde
capaciteit
2010
Pagina 128
Winbare
capaciteit
2010
Totaal
benodigde
vergunning
2025
Prognose+
PV+OR+NOR
Totaal
benodigde
vergunning
2040
Prognose+
PV+OR+NOR
Mm3 per jr Mm3 per jaar Mm3 per jaar Mm3 per jaar Mm3 per jaar
Flevoland 20,6 38 38 29 30
Watervoorzieningsgebied Flevoland beschikt momenteel over een vergunningcapaciteit van 38 miljoen
m 3 per jaar. Daarvan is 9 miljoen m 3 per jaar bestemd voor levering aan de watervoorzieningsgebieden
Midden-Nederland en Gelderland. Er resteert 29 miljoen m 3 per jaar voor gebruik in Flevoland. Dit is
voldoende om in de vraag naar drinkwater in 2010 te kunnen voorzien.
Sinds het droogvallen van de Noordoostpolder in de jaren veertig van de vorige eeuw is de vraag naar
drinkwater in de Flevopolders gestaag toegenomen. De vraag naar drinkwater is gegroeid tot ongeveer
24 miljoen m 3 per jaar in 2010. Als gevolg van de groei van Almere en in mindere mate Lelystad,
Dronten en Emmeloord, zal de drinkwatervraag nog fors toenemen.
Knelpunten
In Flevoland zal gezocht moeten worden naar de opvang van de verwachte drinkwatervraag tussen nu en
2040. Bij het zoeken naar bronnen voor deze noodzakelijke uitbreiding zal de huidige levering van het
ROL-water moeten worden betrokken. De provincie stelt als eis dat bij het zoeken naar
uitbreidingsmogelijkheden de noodzaak van de ROL-levering tegen het licht wordt gehouden. Dit is
conform de destijds verleende Grondwaterwetvergunning ten behoeve van de export.
Gelet op de hydrologische mogelijkheden van een polder naast de Veluwe is het wenselijk om de
mogelijkheden te onderzoeken om extra wincapaciteit te reserveren als strategische voorraad voor
Flevoland en omliggende provincies.
Verkenning
Beschermbaarheid
De winningen in Flevoland zijn allemaal categorie 1 en 2-winningen. De grondwaterkwaliteit in de
provincie Flevoland is goed. De winningen zijn gelegen onder een dikke kleilaag en zijn dan ook vrij van
vervuilende stoffen. De winning Bremerberg staat onder invloed van het Veluwemeer en er worden

sporen bestrijdingsmiddelen in het ruwe water aangetroffen. De kwaliteit is echter voldoende, zodat ook
hier geen aanvullende maatregelen nodig zijn. Ten aanzien van beschermbaarheid zijn er dan ook geen
knelpunten.
Natuur
In watervoorzieningsgebied Flevoland is geen sprake van natuurknelpunten. Het Flevolandse water levert
zelfs een bijdrage aan de verdrogingbestrijding in Midden-Nederland (zie inzet ROL). De winningen in
zuidelijk Flevoland hebben niet tot nauwelijks effect op natuur en landbouw en kunnen worden
aangewend om de verdrogingproblematiek in omliggende provincies aan te pakken.
Duurzaamheid
De winningen in Flevoland kunnen allemaal als duurzaam worden beschouwd. Er zijn geen knelpunten.
Gewenste toekomstige situatie
De winningen in de provincie Flevoland vormen geen knelpunt in de drinkwatervoorziening in de
provincie. Sterker nog: Flevoland neemt de rol van provinciegrensoverschrijdende leverancier van goed
grondwater als grondstof voor het bereiden van drinkwater.
De gewenste toekomstige situatie in Flevoland wijkt niet erg af van de huidige wijze van drinkwater
winnen en bereiden. Er liggen twee uitdagingen in Flevoland. De toekomstige drinkwatervoorziening voor
de provincie Flevoland borgen door 2 miljoen m 3 per jaar extra vergunningsruimte te realiseren. De
tweede uitdaging is de strategische reservering voor de lange termijn te borgen. De aanpak is als volgt:
Vitens en de provincie Flevoland onderzoeken de mogelijkheden van uitbreiding van bestaande
locaties en nieuwe winmogelijkheden (zoet en brakwater, gereed eind 2011).
Bepaald wordt welke locaties worden ingezet voor de levering in Flevoland en welke locaties worden
gereserveerd voor de omliggende provincies. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door Vitens met de
provincies Flevoland, Utrecht, Noord-Holland en Gelderland om de knelpunten en winmogelijkheden
in deze provincies af te wegen (gereed eind 2012).
Figuur B9.2: Landschappelijke inpassing winning Harderbroek.
Pagina 129

BIJLAGE 10: OVERZICHT VERGUNNINGCAPACITEIT PER PROVINCIE
In onderstaande tabel is de benodigde vergunningcapaciteit per watervoorzieningsgebied omgerekend
naar de benodigde vergunningcapaciteit per provincie.
Provincie
Totaal benodigde
vergunning 2040
(prognose+PV+OR+
NOR)
Mm 3 per jaar
Watervoorzienings-
gebied
Friesland 57 Friesland 57
Overijssel 94 Overijssel 101
Gelderland 157 Gelderland 159
Utrecht 101 Midden-Nederland 108
Flevoland 37 Flevoland 30
Drenthe 3
Noord-Holland 8
Totaal 457* 455
Pagina 130
Totaal benodigde
vergunning 2040
(prognose+PV+OR+
NOR)
Mm 3 per jaar
*Inclusief 2 Mm 3 per jaar voor Vianen (voorzieningsgebied Oasen) en Doorn (wordt Vitens-gebied m.i.v.
1-1-2011).

COLOFON
Vitens N.V.
Auteurs : Rian Kloosterman, Adri Kostense,
Jan van Essen, Feike Bonnema,
Peter Salverda, Johan Driessen,
René Kollen, Eelco Trietsch en
Micha van Aken
Kenmerk : Langetermijnvisie
Datum : 19-5-2011
Vormgeving : Bit Agency, Ewijk
Druk : Drukkerij Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam
Pagina 131

Pagina 132