zondag 17 april 2005 - Erfgoedcel Antwerpen

zondag 17 april 2005
Rally, Maritiem gevaar!
Speciaal voor families, jeugdbewegingen en andere
grote en minder grote mensen
Met op de Boeienweide een afsluitend gevarenspel voor kinderen!
1

2
Het parcours
Boeienweide 17
16
15 14
13
8
12
6
7
10
9
11
5
3
2 1 4
Te voet of te fiets
Je kunt de rally te voet afleggen
of met de fiets. Wie met de auto
komt, vindt in de omgeving een
ruim parkeeraanbod. Met het
openbaar vervoer kom je met
de buslijnen 1, 9 en 13, en de
tramlijnen 4 en 7.
Fietsen kun je huren bij
DE WINDROOS, Steenplein
Tel. 03 480 93 88
De rally is zo’n 3 kilometer lang.
We starten aan de Hanzestedenplaats, op de landtong tussen het Bonaparte- en het Willemdok.
Op deze plaats zal straks het Museum aan de Stroom (MAS) verrijzen.
Op de plattegrond kun je het parcours zien: we stappen of fietsen achtereenvolgens langs het
Bonapartedok, de Sint-Aldegondiskaai, de Tavernierkaai en het Loodswezen, en komen via de
wandelweg achter de waterkeringsmuur bij het Maritiem Park en het Nationaal Scheepvaartmuseum.
Daarna gaat het via het Steenplein, het Zuiderterras en de Voetgangerstunnel onder
de Schelde naar Linkeroever.
Daar eindigen we op de Boeienweide.

Help een Rally!
Alles wat je moet weten om eraan te beginnen
Waarom een maritieme rally?
Erfgoeddag 2005 heeft als thema ‘Gevaar’. Uit ons erfgoed blijkt volop aan welke gevaren en
risico’s mensen allemaal hebben blootgestaan, en bovendien loopt ook dat erfgoed zélf niet
zelden gevaar. Daar gaat het op 17 april over in heel Vlaanderen, ook in Antwerpen.
Maar in de stad aan de stroom zijn we het aan onszelf verplicht ook ‘het water’ en al zijn
gevaren bij Erfgoeddag te betrekken. Dat doen we met deze zoektocht en dit rallyboekje. We
maakten een keuze uit het riante gevarenaanbod aan de boorden van de Schelde. Dat is bijzonder
boeiend, soms spannend en je zult gegarandeerd ontdekkingen doen!
Dankzij de rallyformule willen we al dat moois en gevaarlijks op een aantrekkelijke manier brengen,
informatief en speels tegelijk. Iedereen kan meedoen. En voor we het vergeten: het gaat
hier wel over gevaar, maar gevaarlijk is de rally niet echt.
Voor wie is de rally bestemd?
Voor iedereen, groot en klein. Het parcours is erg geschikt om in familieverband af te leggen.
Of in groep, als jeugdbeweging! Of gezellig met z’n tweetjes langs het water...
We hebben geprobeerd om onderweg en in dit boekje iedereen aan zijn trekken te laten komen.
Er zijn dingen die kinderen leuk zullen vinden, maar ook wie meer wil weten over bijvoorbeeld
hoe je op de Schelde moet varen, wordt bediend.
Hoe werkt het?
Je zult merken dat dit boekje in tien hoofdstukken is verdeeld. Ze zijn telkens verbonden met
een of twee plekken. De eerste acht van de tien hoofdstukken sluiten we af met een vraag.
Het antwoord op die vraag vind je op de locatie waar je je bevindt. Een van de letters uit dat
antwoord heb je nodig om aan het eind een woord met tien letters te kunnen maken. We geven
telkens aan om welke letter het gaat. De twee laatste letters krijg je door mee te spelen
met het spel op de Boeienweide. Daar ligt alle hoop dus bij de kinderen.
Achteraan in dit boekje vind je een antwoordbladzijde. Daar kun je alles noteren.
Op de Boeienweide aan het eind van de rally kun je aan de Onthaaltent je antwoord inleveren,
in ruil voor een prijs.
De boeienweide?
De rally eindigt dus op de Boeienweide op Linkeroever. Maar ‘eindigen’ is een veel te slap
woord. Op de Boeienweide hebben de Zeescouts een ‘maritiem gevarenspel’ in mekaar gebokst.
En daar kennen ze wat van! Terwijl kinderen, aangemoedigd door hun ‘grote’ supporters, meespelen,
genieten de anderen van het prachtige panorama aan de overkant en van drankje.
3

4
Hoofdstuk I - Rijn en Binnenvaartmuseum 1
Je wandeling start aan het Bonapartedok 2 , en wel op de
Nieuwpoortkaai. Met hun boeg tegen de kaai - in zeemanstaal:
kops afgemeerd - liggen hier drie binnenschepen. Samen
vormen ze het Rijn- en Binnenvaartmuseum 1 . Ga gerust
aan boord en maak kennis met schipper Lionel en zijn vrouw
Maria. Zij zullen met plezier op al je vragen antwoorden en
uitleg geven.
Het harde leven van binnenschippers
Varen met een ‘binnenman’ was en is nog altijd een gevaarlijk
beroep. Ontelbare schippers én hun familie stierven
de verdrinkingsdood na een aanvaring, een stranding of
door het kapseizen (plotseling omdraaien) van hun vaartuig.
Een binnenschip in gevaar
© Rijn- en Binnenvaartmuseum
Om uiteenlopende gevaarsituaties aan te duiden - motorpech, het in- en uitvaren van de sluizen,
elkaar verkeerd passeren enz. - en hun collega’s te waarschuwen, gebruikten schippers
verschillende soorten dagmerken. Het museum toont enkele exemplaren in het ruim van het
schip-met-de-mooie-naam ‘Mon désir’
Met je pas verworven zeemansbenen ga je vervolgens aan boord van de ‘Liomar’ (jawel, van
Lionel en Maria), waar onder meer Belgische scheepsmotoren worden tentoongesteld. Die
geven je een goede indruk hoe binnenvaartschepen werden voortgestuwd.
Aan boord van schip nummer drie, de ‘Angèle’, bevindt zich een cafetaria. Hier maak je aan
de hand van een fotocollectie kennis met het (harde) leven van een schippersfamilie. Een
filmpje laat binnenschippers aan het woord over hun bestaan.
Boeiend om te weten I
Het Rijn- en Binnenvaartmuseum is een privé-initiatief en wordt door vrijwilligers in stand
gehouden. Om in het onderhoud van de collectie en de drie vaartuigen te voorzien vinden er
jaarlijks ‘Open Scheepvaartdagen’ plaats. Dit volstaat niet om alle kosten te dekken en de
collectie eventueel uit te breiden. Meer nog: dit museum is een voorbeeld van erfgoed dat in
gevaar dreigt te verkeren.
Vraag 1
Je bent net aan boord van een stalen spits (een binnenvaartuig) uit 1913 geweest, waar je
kennismaakte met een deel van de collectie van het Rijn- en Binnenvaartmuseum 1 . Neem de
7de letter van de scheepsnaam en noteer die op je antwoordblad achteraan in dit boekje.

Hoofdstuk II - het Bonapartedok 2
Zicht op het Bonapartedok
© Toerisme Antwerpen
Dit lijkt misschien een wat vreemd hoofdstuk, omdat we je
hier onder meer wijzen op twee zaken die... er momenteel
(nog) niet zijn! Over enkele maanden verwachten we je hier
dan ook terug voor het lichtschip West-Hinder III 3 , en over
enkele jaren voor een bezoek aan het Museum aan de
Stroom 4 .
Kijk bij het Bonapartedok 2 - dat is op zichzelf de moeite
waard! - even om je heen. Richting Schelde zie je het Loodswezengebouw
6 en even rechts daarvan de fraai gerestaureerde
sluismeesterswoning (nu een restaurant). Aan je rechterzijde
ligt de hotelboot ‘Diamond Princess’ 5 (permanent) aan de
kade afgemeerd. Daarnaast is normaal de vaste ligplaats van het lichtschip West-Hinder III 3 .
Spijtig genoeg is het schip in de periode van Erfgoeddag aan een grondige droogdokbeurt toe.
Daarna komt het hier terug, en wel definitief.
Een keizerlijk dok
Het Bonapartedok is een fraai stuk erfgoed. In 1803 gaf Napoléon Bonaparte het bevel in deze
omgeving 1300 woningen af te breken en de vlieten - dat zijn inhammen van de Schelde - droog
te leggen. Vier jaar later ging de eerste spade in de grond en in 1811 kon het eerste schip in het
Bonapartedok afmeren. De bouw ervan was een huzarenstukje, waar de keizer terecht trots op
was: de dokken werden met de hand uitgegraven, kregen bakstenen kaaimuren en werden afgedekt
met een arduinen boordsteen. We mogen ze als de wieg van de Antwerpse getijdenvrije
haven beschouwen. Het Bonapartedok heeft vandaag een lengte van 217 meter en een breedte
van bijna 175 meter. Het water is er meer dan 6 meter diep.
Boeiend om te weten II
Een deel van het Bonapartedok is in de jaren 1970 ‘geamputeerd’ omdat er voor het steeds
drukkere verkeer een rijweg (de Rijnkaai) moest worden aangelegd. Van het zogeheten ‘benedenhoofd’
(dat is de kant van de rivier) bijvoorbeeld resten alleen nog de twee kaaimuren uit de
jaren 1860. Die werden in 1996 opgenomen op de lijst van beschermde monumenten.
Laat je overigens niet misleiden door de namen: wat nu een plezierhaven is - het huidige Willemdok,
het grotere van de twee dokken - is óók door Napoleon gegraven. Zijn Bonapartedok
wordt ook wel ‘museumdok’ genoemd!
Een drijvende vuurtoren
Een lichtschip als de West-Hinder III - we herhalen: op Erfgoeddag is het schip niet te zien - was
een soort drijvende vuurtoren. Het was bemand en lag op een vaste ankerpositie. Het schip
waarschuwde naderende schepen voor gevaren. In het geval van de West-Hinder III was dat
voor de gelijknamige zandbank die voor de Belgische kust lag.
Wegens de hoge onderhoudskosten werd het schip in 1994 uit de vaart genomen en vervangen
door een volautomatisch en onbemand lichtplatform. In 1995 werd het aan de stad
Antwerpen overgedragen en momenteel maakt het deel uit van de collectie van het Museum
5

6
aan de Stroom/Nationaal Scheepvaartmuseum. Het interieur bleef gaaf bewaard. Als het er
ligt, kun je de machinekamer, het vooronder met de ankerkettingen, de kajuiten en de commandobrug
bezoeken.
Erfgoedtroost: een baken in de duisternis
Een troost: de West-Hinder III is er op Erfgoeddag niet en wel. In het Nationaal Scheepvaartmuseum
kun je straks een film bekijken over het leven aan boord van een lichtschip. Het
bijzondere is dat hij is gemaakt door de opvarenden zelf. Duur: 20 min.
En van 4 juni tot 30 oktober 2005 loopt in datzelfde museum de tentoonstelling ‘Een baken in
de duisternis. De geschiedenis van lichtschepen en vuurtorens in België’. Dat is een internationaal
project van een achttal musea aan de Noordzeekust. Het verhaal begint in de Middeleeuwen
met de eerste vuurtoren (Nieuwpoort, 1284) en gaat tot de opruststelling van het
laatste Belgische lichtschip. Dat was de... West-Hinder III (1994).
Het lichtschip de West-Hinder III, opnieuw in het Bonapartedok vanaf 4 juni 2005
© MAS/collectie Nationaal Scheepvaartmuseum
Maquette van het Museum aan de Stroom
© Collectiebeleid, Foto: Michel Wuyts
Boeiend om te weten III
Een lichtschip is eigenlijk een baken. Zoals veel woorden uit de schipperstaal is ook ‘baken’
binnengedrongen in uitdrukkingen waarvan de betekenis niet noodzakelijk nog veel met water
te maken heeft. Ken je deze: ‘als het tij verloopt, moet men de bakens verzetten’? Het spreekwoord
betekent dat je je moet aanpassen aan veranderende omstandigheden.
Vraag 2
Op welke ‘plaats’ zal het Museum aan de Stroom 4 gebouwd worden? Je neemt de naam en
daarvan heb je de 1ste letter nodig. Vergeet hem niet in te vullen op je antwoordblad.

Hoofdstuk III - Het loodswezengebouw 6
Visuele voorstelling van het
‘betonningssysteem’
Onze volgende halte is het Loodswezengebouw 6
sinds 1895 een baken voor de langsvarende scheepvaart.
Stap langs de Sint-Aldegondiskaai en loop tot
aan de oversteekplaats voor voetgangers. Aan de overzijde
van de Tavernierkaai ga je naar rechts en achter
het plantsoen weer naar links.
Je loopt tot aan de Scheldeboord, waar de boeienleggers
8 afgemeerd liggen. Op het plein voor het
gebouw zelf - of beter van op het bordes - heb je een
uniek uitzicht over de rivier en Linkeroever. Je bevindt
je hier op het werkterrein van DAB-Vloot van het
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, een Dienst
die Afzonderlijk Beheerd wordt (vandaar DAB) en die
verantwoordelijk is voor de bebakening van de binnen-
en kustwateren.
Vervolgens gaan we het gebouw rechts van het Loodswezen
binnen. In dit mooie Boeienmagazijn 7 uit
1899 staat personeel van DAB-Vloot klaar om je alles
te vertellen over betonning en bebakening. Dat doen
ze ook op hun boeienleggers 8 . Hieronder vind je al
enkele sleutelbegrippen.
Bakens...
Een schip moet veilig kunnen navigeren. Alle vaste en drijvende voorwerpen die daarvoor
zorgen, noemen we samen de ‘vaarwegmarkering’. Wat valt daaronder? Een lichtplatform, een
vuurtoren, een baken met of zonder licht, maar ook een lichtschip, een boei, een ton...
Tot in de jaren 1960 had zo ongeveer elk land met een kust zijn eigen signalisatie. Dat probleem
is nu opgelost: eerst met twee systemen en sinds kort zijn die tot één systeem gecombineerd.
Dat is vanzelfsprekend veiliger, omdat er dan minder of geen kans meer is op verwarring.
...en boeien
Om veilig te navigeren worden er vaarwegen gemarkeerd. Dat gebeurt door boeien en tonnen
‘uit te leggen’ (zo noemt men dat). Samen vormen ze ‘de betonning’. Ze helpen de kapitein van
een schip om gevaren te ontwijken: ondiepten, zandbanken, een rif, een wrak van een gezonken
vaartuig enz. Het kan het verschil betekenen tussen leven en dood.
Boeien kunnen nog andere ‘taken’ uitvoeren. Tot ver in de oceanen liggen meteorologische
reuzenboeien die allerhande waarnemingen verrichten. Denk maar aan de boeien die in de
Stille Oceaan verankerd liggen om zowel de Japanse als de Amerikaanse kusten voor dreigende
vloedgolven (tsunami’s) na oceaanbevingen te waarschuwen.
Van een primitieve rieten of houten uitvoering evolueerde de boei tot een soms meer dan 12
meter hoge mastodont. Ze worden zo gebouwd dat ze over voldoende drijfvermogen beschik-
7

8
ken, hebben verschillende vormen, worden geschilderd in allerlei kleuren en uitgerust met
allerhande lichten. Welke, dat hangt af van het soort markering: gaat het om laterale markeringen,
kardinale markeringen, losliggend gevaar-markeringen, veilig vaarwater-markeringen
of bijzondere markeringen? De boeienstoet is eindeloos, zoals blijkt uit de vele benamingen:
lichtboei, brulboei, radarboei, wrakboei, sparboei, meerboei, reddingsboei, ankerboei enz.
Antwerpse boeienleggers
Het schip dat instaat voor het leggen en het onderhouden van de boeien op de Schelde heeft
zijn vaste aanlegplaats voor het Loodswezen. De dienst DAB-Vloot beschikt over twee boeienleggers,
waarvan één permanent bemand is. Je kan met al je vragen terecht bij het bemanningslid
ter plaatse.
Wegen op het water
Kunnen schepen botsen? Ja, dat kan. Boeien moeten juist aanvaringen voorkomen.
Kom je vanuit zee en vaar je de Schelde op, dan wordt de vaargeul aan de rechterzijde (dat
is stuurboord) gemarkeerd door spitsvormige, groene boeien met een groen licht en een oneven
nummer. De linkerzijde (bakboord) wordt gemarkeerd door cilindrische, rode boeien met
een rood licht en voorzien van een even nummer. Dit zijn de zogenaamde ‘laterale markeringen’.
Ligt er op de vaarroute bijvoorbeeld een gevaarlijk wrak, dan kan men dat aan de schepen
kenbaar maken met zogeheten ‘kardinale boeien’. Die geven een bepaald (gevaarlijk) punt
aan. Ze zijn zwart/geel met een wit licht en liggen in de richting van de vier hoofdwindstreken.
Schepen weten dan perfect aan welke zijde ze veilig het gevaarlijke obstakel kunnen
voorbijvaren.
Boeiend om te weten
Moderne rivierboeien zijn 5 à 6 meter hoog. Ze worden in de rivier verankerd met een lange
ketting (ca. 30 meter) en een enkele of dubbele betonnen steen (1,5 à 2 ton). In het water
bedraagt hun diepgang ongeveer twee meter. Het licht straalt dus minstens drie meter boven
het wateroppervlak. Theoretisch moet dat dan van 3,5 tot 4 zeemijl ver te zien zijn (ca. 7400
meter). De meeste boeien hebben een radarreflector zodat de schepen ze op hun radar kunnen
waarnemen. Het licht wordt gevoed door zonnepanelen. Boeien kunnen ook uitgerust zijn met
een misthoorn, klok en fluit.
Vraag 3
Het personeel van DAB-Vloot heeft je net op een deskundige manier
uitgelegd hoe een boeienlegger werkt.
Maar hoe heet de boeienlegger die aangemeerd ligt? Neem de tweede letter
van de naam en vul die in op je antwoordblad.

Hoofdstuk IV - De ‘ M 477 Oudenaarde’ en de‘Amical’
/ het Maritiem Park 13
Detail van de mijnenveger M 477 Oudenaarde ©
MAS/collectie Nationaal Scheepvaartmuseum
Ga terug naar de straat en vervolg je weg langs het
Margueriedokje 10 , richting Noorderterras (ook wel
‘Wandelterras Noord’ genoemd). Je loopt even langs
de waterkeringsmuur en komt voorbij de ‘laatste
rustplaats’ van metalen ex-boeien 9 . Dat is op
zichzelf een brok maritiem erfgoed die het behouden
meer dan waard is. Wandel stroomopwaarts tot aan
de stoomsleepboot ‘Amical’ en de mijnenveger ‘Oudenaarde’
11 . Ze liggen aan wat eens de kademuren
van de Koolvliet waren. Die zijn gemarkeerd met
stroken blauw asfalt.
Voor het Maritiem Park 13 , een deel van de collectie
van het Museum aan de Stroom/Nationaal
Scheepvaartmuseum 14 , ga je straks verder langs
het wandelpad. Het hekken van het Park staat ter
gelegenheid van Erfgoeddag uitnodigend open.
Mijnen vegen en boten slepen
De ‘M 477 Oudenaarde’ is een mijnenveger die zijn werk deed in ondiep water, zoals rivieren
en kustgebieden. Het schip werd tussen 1957 en 1959 gebouwd, samen met 15 identieke
schepen, op een werf in Kruibeke. De romp is volledig in hout, bedekt met kunststof, en de
schroeven en het roer zijn van brons. Hierdoor kon de ‘Oudenaarde’ ongehinderd in een
magnetisch mijnenveld opereren. België heeft een stevige reputatie als het op mijnenvegen
aankomt.
Even raden hoe lang en hoe breed dit schip is? 34,5 meter lang en 6,7 meter breed.
De ‘Amical’ (Dordrecht, 1914) was de laatste Belgische stoomsleepboot. Voor W.O.II bestond
de vloot binnenvaartuigen vooral uit vaartuigen zonder motor. Om ze op hun bestemming te
krijgen werden tegen betaling sleepboten ingezet, zoals de ‘Amical’ er een is. In 1986 schonken
de eigenaars hun boot aan het Scheepvaartmuseum.
Deze twee vaartuigen worden door vrijwilligers onderhouden. Dit is opnieuw waardevol maritiem
erfgoed, dat echter door een gebrek aan middelen bedreigd is.
Boeiend om te weten I
De Belgische Zeemacht - nu officieel ‘Marinecomponent’ - werd na de Tweede Wereldoorlog
(1946) opgericht. Haar voornaamste taak bestond erin de kusten en rivieren van mijnen te
vrijwaren en konvooien te begeleiden.
Tijdens de Koreaanse Oorlog in de jaren 1950 stuurde de Zeemacht haar troepentransportschip
‘Kamina’ uit. Een gedenkplaat op de kaai (ter hoogte van achterschip van de ‘Oudenaarde’)
herinnert daaraan.
11
9

10
Schepen ‘op den droge’: Het maritiem park
In 1974 kreeg het Nationaal Scheepvaartmuseum van het stadsbestuur het grootste deel van
Hangar 22 toegewezen als ruimte voor een openluchtmuseum. Er liggen vandaag allerlei types
vaartuigen.
Enkele aanraders (te beginnen het dichtst bij het Steen). Voor de mysterieuze namen van de
types verwijzen we je naar de bezoekersgids van het Nationaal Scheepvaartmuseum:
de prachtige sleepspits ‘Lauranda’ uit 1928, 38,5 meter lang;
de klipperaak ‘Sint Antonius’, die vorig jaar zijn 90ste verjaardag vierde (in gebruik genomen
in 1914);
het houten walenschip ‘Cephée’, een jaag- of sleepschip, zoals de ‘Lauranda’. Schepen zonder
motor, zoals dit er een is, werden dikwijls door een paard ‘gejaagd’ (lees: voortgetrokken)
langs een jaagpad, als de schipper dit kon betalen. Anders was slepen vrouwen- en kinderwerk.
De ‘Cephée’ heeft daarom halfweg of midscheeps een... paardenstal. De schippersfamilie
sliep in het vooronder (de boeg) of buiten aan dek;
de riviersnelboot ‘P 905 Schelde’ maakte deel uit van de Rijnflottielje. Die werd in 1953 door
de Belgische Zeemacht opgericht om op de Rijn te patrouilleren. De ‘Schelde’ moest echter
onmiddellijk worden ingezet bij de grote overstroming van 1953 in Zeeland (Nederland) en
was ook actief in Belgisch Congo. Het interieur is vrijwel intact. Dat zie je als je aan boord
gaat;
de collectie vissersvaartuigen bevat een palingschuit, een jol en de hoogaars BRU 24, die
vooral voor de mosseloogst en garnalenvangst werd ingezet;
ten slotte is er het ruime assortiment kleine vaartuigen: van roeiboten, bijboten en reddingsboten
tot pleziervaartuigen. Het kajuitjacht ‘Het Gilde’ verdient je speciale aandacht. Het
is een omgebouwde reddingssloep van de legendarische ‘Belgenland II’, waarover je meer
verneemt in het Nationaal Scheepvaartmuseum.
Boeiend om te weten II
Kijk ook eens naar het afdak dat al dit moois beschermt. Het is op zichzelf een stuk erfgoed
en dateert van het eind van de 19de eeuw. Er verrezen toen op de kade 27 van deze afdaken.
Daarvan zijn er al een aantal afgebroken. Afdak 22 is een van de gaafst bewaarde. Aan de kant
van de stad zijn de ‘frontons’ kunstig uitgewerkt: je ziet plantenmotieven, een anker en een
wapenschild met daarop de attributen van de Romeinse god van de handel Mercurius (de helm
met de vleugels). In elke knik van het dak prijkt het schild van Antwerpen.
Boeiend om te weten III
Dit afdakken-verhaal heeft ook een minder mooie kant: afdak 22 staat pal boven de fundamenten
van het middeleeuwse Antwerpen. Voor de aanleg van de huidige Scheldekaaien werden
vanaf 1877 maar liefst zeshonderd huizen afgebroken en bijvoorbeeld ook wat er nog restte van
de oude Sint-Walburgiskerk. Wie dit weet, gaat het Steen misschien met andere ogen bekijken.
Het staat er vandaag wat verweesd bij, als enige getuige van een verdwenen stad. Deze drastische
en dramatische ingreep maakte dat Antwerpen en zijn bewoners eigenlijk van de rivier
werden afgesneden, tot op vandaag. Van erfgoed in gevaar gesproken... Erfgoed en andere belangen,
het blijft vaak een moeilijk huwelijk, zoals handelsgod Mercurius lijkt te willen zeggen.

Sloepen in het Maritiem Park
© MAS/collectie Nationaal Scheepvaartmuseum
Vraag 4 (bij afdak 22, Maritiem Park)
In het Maritiem Park 13 ligt er één zogeheten ‘waal’ (dat is de naam van een scheepstype).
Neem de 1ste letter van de naam van dat schip en vul die in op je antwoordblad.
11

12
Hoofdstuk V - Steen 14 / waterkeringsmuur
Verlaat het Maritiem Park 13 en ga rechts tot aan de
helling van het Steen, die je opgaat. Ga binnen in het
Nationaal Scheepvaartmuseum, dat sinds kort officieel
heet: ‘Museum aan de Stroom/Nationaal Scheepvaartmuseum’
14 .
Een multifunctioneel gebouw
Delen van het Steen behoren tot de oudste bouwwerken
van Antwerpen, maar het geheel is eigenlijk een ‘neogotisch
kasteel’ van het eind van de 19de eeuw, meer
middeleeuws ogend dan het ooit is geweest.
Eeuwenlang functioneerde het gebouw als gevangenis
(en folterruimte). Dat bleef het tot 1827. Voor hier in
1952 het Nationaal Scheepvaartmuseum kwam, deed
het ook dienst als houtzagerij, appartementsgebouw en
sinds 1862 als Museum voor Oudheden.
Het Steen
© Jan Marstboom
Het Steen wacht binnenkort weer een nieuwe levensfase, als het museum verhuisd is naar het
Museum aan de Stroom. En voor we het vergeten: de naam ‘Steen’ houdt verband met het feit
dat het een van Antwerpens eerste gebouwen... in steen was.
Boeiend om te weten I
De Schelde is een getijrivier. Tweemaal per dag is er hoog- en laagwater. Dat is voel- en meetbaar
tot in Gent. Het getij wordt grotendeels veroorzaakt door de aantrekkingskracht van de
maan.
Vandaag 17 april is het laagwater om 04.47 uur, hoogwater om 10.40 uur en weer laagwater
om 17.27 uur. Het niveauverschil tussen hoog- en laagwater - men noemt dat ‘het amplitudo’
- bedraagt vandaag 3.85 meter, maar dat verschilt dagelijks. Bij volle en nieuwe maan is er een
hoge getijgolf, bij het eerste en laatste kwartier is die golf merkelijk lager. Op zondag 27 maart,
twee dagen na volle maan, bedroeg het amplitudo 6,09 meter.
Boeiend om te weten II
De nacht van 31 januari op 1 februari 1953 is een zwarte bladzijde in de geschiedenis van de
Lage Landen. Aanhoudende noordwesterstormen, in combinatie met springtij, stuwen het
water in het Scheldebekken dan tot alarmhoogte op. De luchtdruk is extreem laag en het Scheldewater
vindt door de aanhoudende stormwind geen uitweg. Het ochtendtij van 1 februari is zo
hoog dat de dijken in Zeeland en Vlaanderen het begeven. Het water stroomt de polders in, met
vreselijke gevolgen. In Antwerpen bereikt het een recordhoogte. Grote delen van de stad lopen
onder.

Een muur tegen water
Op het einde van het wandelterras heb je een mooi uitzicht op de afdaken en op de waterkeringsmuur.
De plannen voor de bouw daarvan kwamen in een stroomversnelling na de hoge
waterstand van 3 januari 1976 en de overstromingsramp in Ruisbroek. Er werd toen in het
college beslist een waterkerende muur te bouwen van bijna 7000 meter lang, waarvan 5000 in
gewapend beton en 2000 meter aarden dijk. De werken werden eind 1977 aangevat en in juni
1979 voltooid. Kostprijs: 159 miljoen oude franken of bijna 4 miljoen euro.
De muur - in de vorm van een L met aan weerszijden een uitgebreid voetstuk - is 2,8 meter
hoog, waarvan 1,3 meter boven de grond. Per lopende meter betekent dat een gewicht van ca.
2800 kilogram. Op 27 plaatsen werden waterkerende rolpoorten ingebouwd (met 9 meter doorrijdbreedte).
Die worden gesloten als er gevaar dreigt.
De muur beschermt Antwerpen en zijn bewoners nu tegen een waterhoogte van 8,35 meter
TAW (Tweede Algemene Waterpassing, een nieuwe manier om waterhoogten ten opzichte van
een soort zeeniveauvlak uit te drukken). Ter vergelijking, en zonder dat we hier verder ingaan
op deze technische materie: op 1 februari 1953 noteerde men in Antwerpen een peil van 7,77
meter boven TAW.
Boeiend om te weten III
Getijden worden veroorzaakt door de aantrekkingskracht van zon en maan. Omdat de maan
dichter bij de aarde staat, is haar invloed tweemaal groter dan die van de zon. Als zon en maan
voor een waarnemer op aarde in elkaars verlengde staan, is de aantrekkingskracht groter dan
als ze tegenover elkaar staan.
Nu draait de maan in een cyclus van ca. 27,5 dagen rond de aarde. Daardoor komt ze tweemaal
(zowat elke 13,75 dagen) in lijn met de zon te staan. We spreken dan van ‘volle’ en ‘nieuwe’
maan. Die standen veroorzaken een hogere getijgolf dan normaal: we noemen dat ‘springtij’.
Als zon en maan elkaar tegenwerken (‘eerste’ en ‘laatste’ kwartier), wordt een lagere getijgolf
opgewekt: in vakjargon ‘doodtij’.
Per 27,5 kalenderdagen is het dus tweemaal springtij en tweemaal doodtij. Maandagvoormiddag
11 april en maandag 25 april 2005 is het springtij. Het water zal dan in Antwerpen een
voorspelde hoogte van respectievelijk 5,79 meter en 5,92 meter boven TAW bereiken.
Maar de hoogte van een getijgolf hangt niet alleen af van zon en maan. Ook de windkracht
en -richting spelen een rol. Aanhoudende krachtige winden kunnen het water opstuwen, met
extreem hoge waterstanden als gevolg.
Vraag 5
Aan de voet van de helling naar het Steen 14 , tegenover de waterkeringsmuur, vind je, verscholen
in de struiken, een gedenksteen. Noteer de 1ste letter van de eerste voornaam van de
man voor wie hij is opgericht op je antwoordblad.
13

14
Hoofdstuk VI -Museum aan de Stroom/Nationaal
Scheepvaartmuseum 14
Een ex-voto in de vorm van een schip
© MAS/collectie Nationaal Scheepvaartmuseum
Zaal III- Geloof en bijgeloof in de kapel
Het museum heeft een vast en ‘dwingend’
parcours, van zaal I tot en met zaal XI. Het
vertelt het verhaal van de zee, van de schepen
die haar bevoeren en van de havenstad
Antwerpen. De collectie, die van in de 19de
eeuw stelselmatig wordt uitgebreid, telt zo’n
100.000 objecten, waarvan het grootste deel
zich in de depots bevindt. Dan nog kunnen we
op deze rally onmogelijk ‘alles zien’. We zetten
de museumkramp van ons af en concentreren
ons op enkele facetten van ons thema:
‘Gevaar’.
Schipbreuk en scheurbuik
Dit is de voormalige huiskapel van het Steen uit 1520, een passende omgeving om het over
geloof en bijgeloof te hebben. De meeste zeelui waren diep- én bijgelovig. Ze werden dan ook
door allerlei onheil belaagd: storm, mist, schipbreuk, scheurbuik, voedselvergiftiging, dood en
verderf... het viel hen allemaal te beurt. De dood reisde mee. Uit onderzoek blijkt dat aan het
begin van de eeuw gemiddeld 14% van de opvarenden tijdens de reis stierf, later zakte dit cijfer
tot ongeveer 8%.
Zeemansgraf
Als laatste rustplaats kreeg de overleden scheepsgezel of passagier een zeemansgraf. Het lijk
werd in zeildoek genaaid; meestal was dat de eigen hangmat. Om absolute zekerheid te hebben
werd de laatste steek door de neus van het lijk gestoken. Het lichaam werd verzwaard met
stenen, op een plank gelegd en na een kort gebed in aanwezigheid van alle opvarenden aan de
zee toevertrouwd.
Sint-Niklaas
Een voorspoedige reis kon je bijvoorbeeld afsmeken door een model van het schip aan de Allerhoogste
of een beschermheilige te schenken, als een soort offergave. Dat heet een ex-voto. Aan
de zoldering hangt een prachtexemplaar uit de 18de eeuw. Te pas en te onpas werd de heilige
Nicolaas van Myra te hulp en ter bescherming aangeroepen.

Zeemeerminnen en -mannen
Zeelui waren (en zijn) goed in het opdissen van wonderlijke verhalen. Denk maar aan Sindbad
de zeeman of de Reis van Sint-Brandaan. Het wemelt er van de mythologische wezens en gevarenzones.
Zeemeerminnen en zeemannen, Neptunus, de Nereïden... Je vermeed ze beter.
Een talisman kon bescherming bieden. Een getuige daarvan zijn de indrukwekkende hoorns van
de walvisachtige narwals in deze zaal. Daarvan werd beweerd dat ze eigenlijk van de mythologische
‘eenhoorn’ afkomstig waren en dat ze bescherming boden. Men wikkelde ze in mooie
foedralen.
Zaal IV - Waar de klok bleef stilstaan
11 april 1906. Het opleidingsvaartuig ‘Comte de Smet de Naeyer’
vertrekt uit de haven van Antwerpen naar Zuid-Afrika, met 59 man
aan boord, onder wie 30 leerlingen (‘kadetten’). Een goede week (19
april) later slaat het schip in de Golf van Gascogne lek, maakt slagzij
en zinkt. Drieëndertig opvarenden, van wie 18 kadetten, verdrinken.
Matroos Gérard De Necker graait nog snel zijn zakhorloge mee en
springt van het zinkende schip. Hij overleeft de ramp. Zijn horloge
- het ligt in de vitrinekast rechts van de deur - is op tien over zeven
blijven stilstaan. Een momentopname.
De zakhorloge van matroos
Gérard De Necker
© MAS/collectie Nationaal
Scheepvaartmuseum
Zaal VII - Knopen en streken, een kwestie van leven en dood
Het touwwerk aan boord van een schip - en zeker van een zeilschip - was en is een zaak van leven
en dood. Je moet het onderhouden, op tijd vervangen, onlosmaakbaar knopen, je moet tot
honderden steken kennen... Al dat naaien, splitsen, knopen en steken, kortom het onderhoud
van al het zeil- en touwwerk, noemen we het schiemanswerk. Wist je bijvoorbeeld dat een tros,
dat is een dik touw, tot 50 cm omtrek kan hebben?
In deze zaal zie je een aantal toepassingen van touwwerk, met de werktuigen die daarbij horen.
Die dragen mooie namen: marlpriemen, wantschroeven, kleedkuilen...
Vraag 6
In zaal VIII gaat het ook over scheepsbouw en tewaterlatingen. Je vindt er een groot diorama
waarop je de bouw van een schip kunt volgen. Daartegenover hangt een mooi werk van de
marineschilder Egide Linnig (1821-1861).
Op Antwerpse werven gebruikte men een speciale term om een schip te water te laten. De
laatste letter (de 8ste) van dit werkwoord in de zin ‘Het schip werd .....’ heb je nodig.
15

16
Hoofdstuk VII - Museum aan de Stroom/Nationaal
Scheepvaartmuseum II 14
Precieze meetinstrumenten waren/zijn noodzakelijk
voor een behouden vaart op het water
© MAS/collectie Nationaal Scheepvaartmuseum
In zaal IX en X vertelt het museum het verhaal van de
westerse (en ook een beetje van de Chinese) scheepvaart.
We kunnen ons nauwelijks nog voorstellen hoe
gevaarlijk varen wel kon zijn. Of misschien toch, dankzij
een vergelijking: varen op zee zonder instrumenten
- zoals dat lange tijd gebeurde - is net als in een
onmetelijke, pikdonkere ruimte je weg naar de enige
uitgang zoeken. En dan zwijgen we nog over stormweer,
verkeerde windrichtingen, kapers (al dan niet op
de kust) enz.
Zaal X laat ook zien hoe de Antwerpse haven groeide
en wat dat bijvoorbeeld in de 19de eeuw aan erfgoed
heeft gekost. Met die problematiek maakten we al kennis
in hoofdstuk IV.
Een bezoek aan het Nationaal Scheepvaartmuseum
eindigt in de Raadzaal. Daar kun je een paar blikken op
Antwerpen werpen. Op doek, weliswaar.
Zaal IX - Van varen ‘in het wilde weg’ tot varen op de centimeter
De eerste zeevaarders richtten zich op de zon, de maan en de sterren. Ze voeren vooral langs de
kusten, dat was veiliger. Met een peilstok of lood maten ze de waterdiepte.
Het is aan de Chinezen te danken dat de magneetstenen (het kompas) in de zeevaart werden
geïntroduceerd. Hierdoor konden zeevaarders beter hun richting (of koers) bepalen. Een aantal
vernieuwingen danken we ook aan de Arabieren en de Polynesiërs. De geschiedenis van de
scheepvaart is verre van alleen een westers verhaal...
Ook het meten van de tijd was eeuwenlang een probleem. De zandloper bracht hier slechts
weinig soelaas en zeelui moesten wachten tot ver in de 17de eeuw voor ze een betrouwbare
chronometer konden gebruiken.
Sindsdien is het hek voorgoed van de dam. Want een betere plaatsbepaling leidde tot betrouwbare
zeekaarten en in het zog daarvan tot een veiliger navigatie. Vandaag zijn zeelui in staat
om altijd en overal hun positie uiterst nauwkeurig te bepalen, tot op enkele centimeters na. Zo
wordt het gevaar op een aanvaring of op ‘stranden’ veel kleiner.
Zalen IX en X - Kwetsbaar model - Erfgoed
In deze zalen staan nogal wat modellen en halfmodellen van schepen. Dat zijn in veel gevallen
prachtige staaltjes van minutieus, pietepeuterig vakmanschap. Op Erfgoeddag leidt een restaurateur
van scheepsmodellen bezoekers rond en laat hij zien hoe hij te werk gaat, bijvoorbeeld
om deze kwetsbare kunstwerkjes te transporteren. En hoe behandel je het hout en het metaal?

Hoe herstel je eventuele schade? Enz.
Pas op: de restaurateur geeft om 11 en om 14 uur uitleg. Reserveren vooraf was helaas vereist
(geert.geysen@stad.antwerpen.be). Maar wie zich aan het onthaal aanmeldt, kan ook op
andere momenten een kijkje nemen in het museumdepot.
Zaal X - Weg van België met de Belgenland
In zaal X springt het opengewerkte model van de ‘Belgenland II’ in het oog. Het schip werd in
1923 in dienst genomen en was toen de grootste stoomboot die de Antwerpse haven aandeed.
Zijn maten: 204 meter lang en een tonnenmaat van 27.132 ton.
De ‘Belgenland II’ was een schip van de Red Star Line, de rederij die van 1872 tot 1935 ongeveer
drie miljoen mensen uit Europa naar Amerika voerde. Zij waren op zoek naar een beter bestaan.
Antwerpen was een van de belangrijkste Europese emigratiehavens en de Red Star Line was
‘marktleider’ in de migratie.
De luxueuze schepen van de rederij herkende je aan hun naam (die eindigde altijd op ‘-land’),
aan hun schouwen (zwart met een witte rand) en aan de vlag (wit met een rode ster).
Maar we mogen geen verkeerde indruk wekken: de ‘Belgenland II’ deed niet lang dienst als
‘migratieschip’. Aan de migratie kwam in de jaren 1920 stilaan een eind door de verstrengde
immigratiewetten in de V.S. De ‘Belgenland II’ werd toen een luxecruiseschip.
Boeiend om te weten
Ken je Lange Wapper? Deze Antwerpse sagenfiguur was een waterduivel die huisde in de vele
grachten en vlieten die Antwerpen rijk was. Hij kon zijn lengte aanpassen (en dus ook ‘Korte
Wapper’ worden.) Als kwelgeest had hij het vooral op stoute kinderen gemunt, maar ook van
zatlappen had hij geen hoge pet op.
Hendrik Conscience gebruikte als eerste de mondeling overgeleverde verhalen over Lange
Wapper om hem in zijn werk op te voeren (1836). In juni 1963 werd een beeldengroep onthuld
van beeldhouwer Albert Poels aan de voet van de helling van het Steen: we zien Lange Wapper
die dreigend boven twee dronkelappen uit torent. En in het Suske en Wiske-album De Zwarte
Madam van Willy Vandersteen treedt Lange Wapper ook op.
Vraag 7 (in de Raadzaal)
In de Raadzaal hangt een groot (1,75 op 3,3 meter) olieverfschilderij: ‘Gezicht op de rede van
Antwerpen, 1658’. Herken je gebouwen die er nu nog staan? De schilder leefde van 1618 tot
1676 en kan dus bijvoorbeeld Rubens nog hebben gekend. Neem de 6de letter van zijn familienaam.
(Straks op de Boeienweide 17 komt dit werk nog eens aan bod...).
17

18
Hoofdstuk VIII - Zuiderterras
Het Zuiderterras
© Toerisme Antwerpen
Steek het Steenplein 15 over waar aan het nieuwe ponton de
schepen aanmeren, en ga de helling van het Zuiderterras op
(totale lengte: ca. 400 meter) op. Je bevindt je nu ter hoogte
van de kathedraal, nog altijd het trotse symbool van Antwerpen.
Geniet op het terras van het weidse uitzicht over de stroom en
Linkeroever. Als je ogen verzadigd zijn, ga je op het terras richting
café Zuiderterras en dan de trappen af. Steek de straat over en
begeef je naar de ingang van de Voetgangerstunnel 16 .
Wat ziet mijn oog?
Op het Wandelterras Zuid, zoals het officieel heet, kijken we naar Linkeroever, waar we ons
zo meteen naartoe begeven. Dat ‘kijken’ betekent onder meer, van uiterst links naar uiterst
rechts:
- de lokalen van de FOS-Zeescouts
- het gebouw waar je straks de Sint-Annatunnel uit komt
- de Boeienweide
- de lokalen van de VVKSM-Zeescouts
- de jachthaven
- en in de Scheldebocht begint het strand van Sint-Anneke
Vraag 8 (Zuiderterras)
Op de helling van het Zuiderterras staat een beeld van Minerva, godin van de wijsheid en beschermster
van de Kunsten. Dit beeld werd door de kunstenaar gehandtekend. Neem de derde
letter van de familienaam van de beeldhouwer en vul die in op je antwoordblad.

Hoofdstuk IX - Sint -Annatunnel 16 / Boeienweide 17
De ingang van de voetgangerstunnel
© toerisme Antwerpen
We gaan ondergronds door de tunnel voor voetgangers 16 die onder de
Schelde loopt, een belevenis op zich (totale lengte van de tunnel: ca.
500 meter!). Dit betekent dat we nu van Rechteroever naar Linkeroever
trekken. We komen terug boven bij wat vroeger de parochie van Sint-
Anneke was, een bijna legendarische plek voor Antwerpenaren. Je gaat
naar rechts, waar de rally eindigt op de Boeienweide 17 . Daar wachten
je nog een paar verrassingen...
Stappen onder water
De voetgangerstunnel - sinds 1971 officieel de ‘Sint-Annatunnel - werd gebouwd in de jaren
1931-1933, mét lift en roltrappen. De lift was toen de grootste op het Europese continent
(capaciteit: 80 personen). Op 10 september werd de tunnel samen met de Waaslandtunnel (‘de
konijnenpijp’) ingehuldigd door koning Albert I.
Enkele cijfers: je bevindt je ongeveer 35 meter onder het water in een verticale schacht. Het
gaanpad is 3,8 meter breed. Aan de tunnel werkten 3500 mensen. Kostprijs: 107 miljoen frank
of ca. 2,65 miljoen euro.
Boeiend om te weten
De ingang van de voetgangerstunnel bevindt zich aan de Sint-Jansvliet. Van de oorspronkelijke
vliet blijft bijna niets meer over. Tot in de 19de eeuw was dit een bevaarbare inham. Daarvan
resten nog slechts nostalgische foto’s.
De negende letter (en ook de tiende letter) krijg je door deel te nemen aan het boeienspel op de
Boeienweide. Ga er naar de Onthaaltent van de zeescouts en vraag je scorekaart.
Lees verder onderaan pagina 21
19

20
Hoofdstuk IX - Boeienweide 17
De boeienweide vroeger...
De boeienweide vroeger
© Marcel Vanden Bosch
Je bent aan het eind gekomen van de rally. Acht van de tien vragen heb
je gehad (en hopelijk opgelost). Hier op de Boeienweide vallen nog twee
letters te verdienen. Dat moeten de kinderen doen: zij nemen deel aan
de spelen op de Boeienweide die door de Zeescouts werden bedacht en
dus ‘maritiem’ geïnspireerd zijn. Veel succes! En nog meer plezier!!
O ja, wie niet meespeelt of wie even wil uitrusten, kan rustig genieten
van het prachtige uitzicht op de rede van Antwerpen en van een drankje.
Ga naar de bar en maak het je gemakkelijk op het gelegenheidsterras.
Het verhaal van de Boeienweide
begint in 1960, als de roemruchte
Mercator uit de vaart wordt genomen.
Dat schip was een symbool: van
onze koopvaardij, van het maritiem
onderwijs in België, van wetenschap
(de Mercator ondernam onder meer
een wetenschappelijke expeditie naar
de Paaseilanden) en van nog veel
meer. Zo repatrieerde het schip in
1936 het stoffelijk overschot van Belg
der Belgen pater Damiaan.
Zo’n schip mocht niet worden gesloopt
of verkocht! Op 25 mei 1961
huldigde de toenmalige prins Albert
het op Linkeroever in als museum.
De vzw Mercator wilde ook de omgeving van de ‘laatste rustplaats’ van de Mercator in de aandacht
brengen. Al in 1961 werd hier een maritiem openluchtmuseum ingehuldigd, met stukken
over ‘het leven langs en op de Schelde’: boeien, tonnen, ankers, schroeven, een lichttoren, een
kanon enz.
...en nu
De Mercator rust sinds 1964 in Oostende, een aantal voorwerpen is alweer verhuisd en het
museum - in de volksmond ‘de Boeienweide’ - ligt er wat verweesd bij. Maar kinderen vinden
het er zalig... In de toekomst zal het ‘maritiem openluchtmuseum Boeienweide’ deel uitmaken
van het MAS. De ‘weide’ wordt volledig herdacht en heringericht.

Wat ziet mijn oog (Bis)
Zo-even keken we op het Zuiderterras op Rechteroever naar waar we nu staan. Ook omgekeerd,
van hieruit, is het panorama erg de moeite waard. Nu kijken we naar de Scheldekaaien en de
oude stad. Je ziet het hele rallyparcours dat je hebt afgelegd:
helemaal in het Noorden ligt het Bonapartedok, waarachter het Museum aan de Stroom zal
komen. Dan volgen het Loodsgebouw, het Maritiem Park en het Nationaal Scheepvaartmuseum .
De skyline bevat verder vijf monumentale kerken en de Boerentoren, de vele hangars, het wandelterras
en ten slotte, in het zuiden, de fonkelende daken van het nieuwe gerechtsgebouw.
Zeescouting?
Wie avonturen op en rond het water wil meemaken, kan z’n hart ophalen bij zeescouting. In een
boot op zee of op de Schelde, aan een rivier of een grote plas: daar vind je zeescouts en -gidsen.
Zeescouting wil zeggen: het spel van scouting op en rond het water spelen. Van jongsaf word
je als zeescout, plonzend en zwemmend, vertrouwd gemaakt met het water. Kameraadschap
en ploeggeest groeien er door samen te roeien en te zeilen. Het onderhoud van het materiaal,
het trainen van de nautische vaardigheden, varen met de wind op kop, stroomopwaarts trekken
aan de riemen... zo leren zeescouts en -gidsen zelfstandig doorzetten en verantwoordelijkheid
opnemen.
Zeescouts worden aan wal wel eens nagekeken: hun blauwe uniform oogt inderdaad maritiem.
Het einde
Bij de Onthaaltent van de zeescouts krijg je een scorekaart. Daar vullen zij je punten op in. Per
goed gespeeld spel kreeg je er een aantal, tot... de kaart vol is.
Om te weten welk spel je kan spelen, moet je eerst aan het grote kompas draaien. Je speelt het
spel dat de kompasnaald aanduidt. Je kan drie keer draaien en dus ook drie keer spelen. Heb je
voldoende punten behaald? Is jouw scorekaart vol? Ga dan opnieuw naar de Onthaaltent, waar
je de twee resterende letters van het te zoeken woord krijgt
Ga nu naar de antwoordbladzijde van dit Rallyboekje en puzzel met de 10 letters tot je het
woord gevonden hebt.
21

Plattegrond van de boeienweide op Erfgoeddag
onthaal
spel
boei
anker
schroef
T H O N E T L A A N
3
1
5
4
6
2
10
9
8
7
S C H E L D E

Antwoordbladzijde
Het woord dat we zoeken bestaat uit 10 letters. Door de rallyvragen op te lossen verzamel je 8
van de 10 letters. De 2 laatste letters krijg je op de Boeienweide door punten te verzamelen bij
de ‘Boeienspelletjes’.
Een tip: wat we zoeken bevindt zich op het water.
Hieronder kan je tijdens de rally de letters noteren:
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10
En hier schrijf je het woord dat we zoeken
Heb je het woord gevonden?
Scheur deze bladzijde dan uit het rallyboekje en geef ze af aan de Onthaaltent op de
Boeienweide.
Als je antwoord het juiste is, krijg je jouw welverdiende prijs.
Proficiat! We hopen dat je het leuk vond.
23

Verantwoordelijke uitgever: Vera De Boeck, Erfgoedcel Antwerpen, Adriaan Brouwerstraat 20, 2000 Antwerpen
24
Colofon
Deze maritieme rally werd georganiseerd naar aanleiding
van de Erfgoeddag over het thema ‘Gevaar’ op zondag
17 april 2005.
Organisatie maritiem parcours
Toerisme Antwerpen (Vera Verschooren)/Koninklijke
Gidsenvereniging van Antwerpen (Raymond Bogaert),
Zeescouts FOS (Sarah Dubois) en Zeescouts VVKSM (Erik
Bogaert), Museum aan de Stroom en Publieksbeleid
Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad Antwerpen
(Nele Vervoort), Erfgoedcel (Vera De Boeck)
In samenwerking met het Ministerie van de Vlaamse
gemeenschap – DAB Vloot
Vormgeving spellen Boeienweide en plattegrond
Boeienweide
Publieksbeleid Musea, Bewaarbibliotheken en Erfgoed stad
Antwerpen (Ann Op de Beeck)
Spellen Boeienweide
Zeescouts Fos (Sarah Dubois) en Zeescouts VVKSM
(Erik Bogaert)
Basisteksten rallybrochure
Raymond Bogaert (Koninklijke Gidsenvereniging van
Antwerpen) en Commandant Roger Smet
(Koninklijke Belgische Zeevaartbond)
Redactie rallybrochure
Patrick De Rynck
Vormgeving rallybrochure
Grafisch Centrum (Wendy Leys)
Administratie
Erfgoedcel (Sandy Van Handenhove)
Coördinatie
Erfgoedcel (Vera De Boeck)