Preventief fouilleren - Buro Jansen & Janssen

Preventief fouilleren: slim of discriminatoir? - 2 -
Het belangrijkste en meest karakteristieke kenmerk van preventief fouilleren is dat aan
het onderzoek aan kleding, goederen of voertuig, dat uiteraard de persoonlijke levenssfeer
aantast, geen verdenking ten grondslag behoe ft te liggen. Het onderzoek wordt niet gestoeld
op concrete (strafbare) gedragingen van de onderzochte personen. Personen kunnen
worden gecontroleerd omdat ze op een bepaald tijdstip op een bepaalde plaats
aanwezig zijn. Nog anders gezegd: het onderzoek treft geen `verdachten', maar `burgers'.
Juist daarom wordt de wettelijke mogelijkheid tot preventief fouilleren bediscussieerd.
Preventief fouilleren: debat, kritiek en grenzen
Preventief fouilleren grijpt in op de persoonlijke vrijheid en levenssfeer van burgers zonder
dat er strafbare feiten of verdenkingen daartoe aanleiding geven. Dit is ook een belangrijk
bezwaar van tegenstanders van deze vorm van handhaving. Een tweede
kritiekpunt is dat men vreest voor willekeur en discriminatie bij het inzetten van preventief
fouilleren. Een gerichte inzet van deze instrumenten vraagt om selectief optreden en
daar zit nu juist de crux, want het gaat om inzet die zonder tussenkomst van de rechter
gedaan wordt. Tijdens de kamerdebatten voorafgaand aan de invoering van de wet die
preventief fouilleren mogelijk maakte, zijn soortgelijke discussies gevoerd. In de Memorie
van toelichting erkennen de ministers dat door het `toekennen van ruimere bevoegdheden
aan de politie het risico op willekeurige selectie bestaat' . Om dit risico tot een
minimum te beperken, heeft men in de wet grenzen gesteld aan het moment en plaats
waarop de politie deze bevoegdheid heeft (Tweede Kamer der Staten-Generaal, 2001).
Dat een willekeurige selectie geen rechtgeldigheid heeft, is evident. Toch hoeft een selectief
optreden niet verkeerd te zijn. In het onderzoek van Van der Torre en Ferwerda
(2005), waarin voor tien pilotgemeenten het preventief fouilleren is geanalyseerd, wordt
ingegaan op de toelaatbaarheid van de inbreuk op privacy dat preventief fouilleren met
zich meebrengt. Hierbij introduceren zij een `legal opinion' die Mul in 2003 heeft opgesteld.
Mul (2003) zet uiteen dat maatregelen die inbreuk maken op privacy juridisch gezien
aan een aantal eisen behoren te voldoen. Volgens de legal opinion is selectie (bij
preventief fouilleren) toegestaan en voor de praktische uitvoerbaarheid vaak zelfs nodig.
Het gaat er in dat geval om dat er objectieve selectiecriteria aan ten grondslag liggen.
Selectie wordt uiteraard begrensd door (grond)wettelijke bepalingen zoals het discriminatieverbod,
het verbod op willekeur en het verbod op detournement de pouvoir (Van der
Torre en Ferwerda, 2005). Van der Tone en Ferwerda (2005) onderscheiden drie manieren
waarop geselecteerd kan worden:
^ ^ - --- - --