Verschillen in straftoemeting - Buro Jansen & Janssen

In Nederland heeft onderzoek zich overigens al eerdergericht op gegevens afkomstig van observaties tijdenszittingen. 8 In die studies is onderzocht hoe het communicatieprocesverloopt tijdens de zitting, hoe verdachtenzich tijdens de zitting gedragen en hoe de sanctie door derechter wordt gemotiveerd. De rol van hetgeen zich ter zittingafspeelt, zoals het al dan niet betuigen van spijt enhet spreken van de Nederlandse taal, bij straftoemeting isechter niet eerder onderzocht op basis van directe observaties.Naast het uiterlijk van de verdachtewordt ook verwacht dat de taal diede verdachte tijdens de zittingspreekt de straftoemeting beïnvloedtTheoretische achtergrond en bevindingenvan eerder onderzoekEen gezaghebbende sociaalwetenschappelijke benaderingvan factoren die een rol spelen bij de straftoemeting is de‘focal concerns’ theorie. Volgens deze theorie grijpt derechter bij het nemen van de straftoemetingsbeslissingterug op de volgende drie criteria:1) de mate van verwijtbaarheid van de dader;2) de gevaarlijkheid van de dader / bescherming van demaatschappij;3) de praktische gevolgen van de beslissing voor organisatiesen individuen. 9Verondersteld wordt dat de straftoemetingsbeslissinghet resultaat is van een complexe besluitvormingwaarin alle relevante kenmerken en verscheidene ‘focalconcerns’ door de rechter in overweging worden genomen.Het criterium van de mate van verwijtbaarheid isgerelateerd aan de ‘just deserts’ filosofie van straffen,waarin gesteld wordt dat de straf moet passen bij de ernstvan het delict dat is gepleegd en de schuld van de dader.Tevens wordt verondersteld dat een criminele geschiedenisvan invloed zou kunnen zijn op de mate van verwijtbaarheidvan de dader. Daders met een criminele geschiedeniszouden zwaarder gestraft kunnen worden, omdateen dergelijke geschiedenis een grotere mate van verwijtbaarheidsuggereert voor het huidige gepleegde delict. 10Daarnaast zouden daders met een strafblad ook alsgevaarlijker kunnen worden gepercipieerd door het verhoogderisico van recidive. Eerder onderzoek heeft aangetoonddat deze delictskenmerken en kenmerken van criminelegeschiedenis het grootste deel van destraftoemetingsbeslissing verklaren. 11 Desalniettemin iser bewijs dat de straftoemetingsbeslissing zelfs na controleop delictskenmerken en kenmerken van criminelegeschiedenis wordt beïnvloed door socio-demografischekenmerken, zoals het geslacht en de etniciteit van dedader. 12Gezien de beperkte tijd en informatie die voor derechter voor handen is over de gevaarlijkheid van dedader stelt de ‘focal concerns’ theorie dat de rechter terugvaltop eigen ervaringen met daders uit bepaalde socialegroepen en criminele stereotypen. 13 Zelfs wanneer uitgebreideinformatie beschikbaar is over de verdachte is recidivenooit volledig voorspelbaar en daarnaast is hetkarakter van de verdachte nooit volledig te doorgronden. 14AuteursUniversity 1999. Zie ook D. Steffensmeier7. S.G.C. van Wingerden en P. Nieuwbeer-applied perspectives, Oxford and Portland,1. H.T. Wermink MSc, dr. J.W. de Keijser enen S. DeMuth, ‘Ethnicity and sentencingta, De vervolging en berechting van moordOregon: HART publishing 2010.mr. dr. P.M. Schuyt zijn resp. als promoven-outcomes in U.S. federal courts: Who isen doodslag in Nederland, 1993- 2004.11. Zie bijv. B. Rovers, Klassenjustitie.dus, universitair hoofddocent Criminologiepunished more harshly’, American Sociolo-Rapport NSCR-2006-2.Overzicht van onderzoek naar selectiviteiten universitair hoofddocent Straf- en straf-gical Review, 2000-65, p. 705-729 en S.D.8. Zie bijv. G.P. Hoefnagels, Een eenvoudi-in de Nederlandse Strafrechtketen, Rotter-procesrecht verbonden aan het InstituutBushway en A.M. Piehl, ‘Judging judicialge zitting, Alphen aan den Rijn: Samsomdam: Erasmus University 1999 en J.T.voor Strafrecht & Criminologie van de Uni-discretion: Legal factors and racial discrimi-1980; P. Bal, Dwangkommunikatie in deUlmer, Social Worlds of Sentencing: Courtversiteit Leiden. De auteurs willen Johannation in sentencing’, Law & Societyrechtszaal, Arnhem: Gouda Quint BV 1988;Communities under Sentencing Guidelines,van Wilsem en Anke Ramakers bedankenReview, 2001-35(4), p. 733-764.G. Kannegieter, Ongelijkheid in de straftoe-Albany, NY: State University of New Yorkvoor het leveren van constructief commen-4. J.P.S. Fiselier, ‘Regionale verscheidenheidmeting. De invloed van de sociale positiePress 1997 en J.D. Wooldredge, ‘Analyticaltaar op een eerdere versie van dit artikel.in strafrechtspleging’, DD 1985, p. 204-van de verdachte op strafrechtelijke beslis-rigor in studies of disparities in criminal case211. Zie ook J.W. de Keijser, Punishmentsingen, Groningen: Wolters Noordhoff B.V.processing’, Journal of Quantitative Crimi-Notenand Purpose: From moral theory to punish-1994; D. Ecoma-Verstege en S. van Win-nology 1998-14, p. 155-179.2. Zie bijvoorbeeld B. Rovers, Klassenjusti-ment in action, Amsterdam: Thela Thesisgerden, ‘Ook de mondelinge motivering12. K. Daly en R.L. Bordt, ‘Sex effects andtie. Overzicht van onderzoek naar selectivi-2000. A.C. Berghuis, ‘De harde en de zach-van de straftoemetingsbeslissing laat tesentencing: An analysis of the statisticalteit in de Nederlandse Strafrechtketen,te hand; een statistische analyse van ver-wensen over’, Proces 2009-88(1), p. 36-46;literature’, Justice Quarterly 1995-12, p.Rotterdam: Erasmus University 1999 en J.T.schillen in sanctiebeleid’, Trema, 1992-3, p.W. van Rossum, Verschijnen voor de rech-141-176 en M. Zatz, ‘The convergence ofUlmer, Social Worlds of Sentencing: Court84-93.ter. Hoe het hoort en het ritueel van Turkserace, ethnicity, gender, and class on courtCommunities under Sentencing Guidelines,5. Zie ook R. Jongman en T. Schilt, ‘Geletverdachten in de rechtszaal, Amsterdam:decisionmaking: Looking toward the 21stAlbany, NY: State University of New Yorkop de persoon van de verdachte…’, TvCrDuizend en Een 1998.century’, Criminal Justice: The nationalPress 1997 en J.D. Wooldredge. ‘Analytical1976-6, p. 273-287; A.C. Berghuis, ‘Gelijk-9. D. Steffensmeier, J.T. Ulmer en J.H. Kra-institute of justice journal 2000-503-552.rigor in studies of disparities in criminal caseheid van straffen’, Trema, 1992-3, p.mer, ‘The interaction of race, gender and13. C. Albonetti, ‘An integration of theoriesprocessing’, Journal of Quantitative Crimi-77-84.age in criminal sentencing: The punishmentto explain judicial discretion’, Social Pro-nology 1998-14, p. 155-179.6. Zie bijv. F. van Tulder en B. Diephuis,cost of being young, Black and male’, Cri-blems 1991-38, p. 247-266.3. B. Rovers, Klassenjustitie. Overzicht van‘Afgewogen straffen. Analyse en verbeteringminology 1998-36, p. 763-797.14. M. Bagaric, Punishment and Senten-onderzoek naar selectiviteit in de Neder-van de databank consistente straftoemeting’,10. J.V. Roberts en A. von Hirsch, Previouscing: A rational approach, London: Caven-landse Strafrechtketen, Rotterdam: Erasmusresearch memoranda, 2007-3(4), p. 1-68.convictions at sentencing. Theoretical anddish 2001.727

Wetenschap......Rechters kunnen onbewust(negatieve) stereotyperingengebruiken om de gevaarlijkheidvan de dader te bepalenBij Nederlands onderzoek naar beslissingen over schulden straf onder niet-juristen is een aanwijzing gevondendat negatieve stereotypering van de verdachte bij beslissingenonder tijdsdruk leidt tot een grotere kans op eenschuldigverklaring en tot een zwaardere straf. 15Met betrekking tot het geslacht van de verdachte is ineerder onderzoek aangetoond dat vrouwen door rechtersingeschat worden als minder gevaarlijk, minder verwijtbaaren meer berouwvol in vergelijking met mannen. 16 Allochtonenof verdachten met een buitenlands uiterlijk zoudenvanwege stereotypen juist als gevaarlijker kunnen wordeningeschat door rechters, bijvoorbeeld door hun buitenproportioneledeelname aan crimineel gedrag en oververtegenwoordigingin de gevangenispopulatie in vergelijking metNederlandse daders. 17 Wanneer de rechter de samenlevingwil beschermen tegen recidive zouden zij deze daders mogelijkeerder veroordelen tot een onvoorwaardelijke gevangenisstraf,zodat zij in ieder geval tijdelijk geen delicten in desamenleving kunnen plegen. In een overzichtsstudie laatRovers zien dat verdachten met geringe sociaaleconomischehulpbronnen (inclusief allochtonen) naar verhouding vakereen onvoorwaardelijke straf krijgen opgelegd (in plaats vaneen voorwaardelijke straf) en ook vaker een vrijheidsstraf inplaats van een geldboete. 18 Op basis van de ‘focal concerns’theorie en de bevindingen van eerder onderzoek verwachtenwij dat daders met een buitenlands uiterlijk zwaardergestraft zullen worden dan daders met een Nederlandsuiterlijk en dat vrouwen lichter zullen worden gestraft danmannen. Wij verwachten dat dit zelfstandige effecten zijn,dus onafhankelijk van andere kenmerken zoals het delict enhet al dan niet hebben van een strafblad.Naast het uiterlijk van de verdachte wordt ook verwachtdat de taal die de verdachte tijdens de zitting spreekt, destraftoemeting beïnvloedt. Het spreken van een andere taaldoor de verdachte kan namelijk leiden tot taalbarrières tijdenshet onderzoek ter terechtzitting. Voor verdachten is hetmoeilijker om emoties en gevoelens over te brengen op derechter en door de aanwezigheid van een tolk verloopt hetcommunicatieproces niet direct, wat tevens kan leiden totmisvattingen. Ook zouden daders met een buitenlands uiterlijkdie ook niet de Nederlandse taal spreken door negatievestereotypering als gevaarlijker ingeschat kunnen worden dandaders met een buitenlands uiterlijk die Nederlands spreken,bijvoorbeeld door een verwachte mindere binding met desamenleving. Daders met een buitenlands uiterlijk die ookniet de Nederlandse taal spreken, lopen daardoor het risicozwaarder gestraft te worden dan zowel daders die er Nederlandsuitzien en de Nederlandse taal spreken als daders dieer buitenlands uitzien en de Nederlandse taal spreken. 19 Bij728

het bepalen van een straf bij daders die de Nederlandse taalniet beheersen, kunnen daarnaast praktische bezwaren eenrol spelen. Indien verdachten de Nederlandse taal nietbeheersen, zal een rechter wellicht geen taakstraf willenopleggen vanwege de problemen die bij de tenuitvoerleggingdaarvan kunnen ontstaan door het niet beheersen van hetNederlands. Bij de tenuitvoerlegging van taakstraffen isnamelijk niet voorzien in tolken. Bij het grotendeels wegvallenvan deze strafoptie zou de rechter eerder geneigd kunnenzijn om een gevangenisstraf op te leggen.Naast het al dan niet spreken van de Nederlandse taaldoor een verdachte is er nog een ander kenmerk dat zich bijuitstek op de zitting openbaart en dat de rechter als handvatvoor stereotypering wellicht onbewust gebruikt bij hetinschatten van gevaarlijkheid. Dat betreft de mate van hetbetuigen van spijt door verdachte. Volgens Drass en Spenceris het betuigen van spijt een indicatie dat het minder waarschijnlijkis dat de dader in de toekomst hetzelfde of soortgelijkgedrag opnieuw zal vertonen. 20 De studie van Drass enSpencer toont, met behulp van data afkomstig uit de VerenigdeStaten, aan dat het betuigen van spijt inderdaad vaninvloed is op de gepercipieerde gevaarlijkheid van de dader.In een studie van Pipes en Allessi wordt aangetoond dat hetbetuigen van spijt in zaken waarin de dader verdacht wordtvan serieuze aanranding leidt tot een lagere straf. 21 Naastde rol van spijt bij stereotypering heeft het betuigen vanspijt ook een zelfstandig en meer direct effect op straftoemeting.Het is namelijk van invloed op de morele afkeuringvan daad en dader door de rechter. 22 Door dit proces vangepercipieerde gevaarlijkheid en morele afkeuring verwachtenwe dat verdachten die tijdens de strafzitting spijt betuigenminder kans hebben op een onvoorwaardelijke gevangenisstrafdan verdachten die geen spijt betuigen.We toetsen de hypothesen aan de hand van gegevensuit gestructureerde en gestandaardiseerde observatielijstendie verzameld zijn bij zittingen van de politierechter in hetvoorjaar van 2010. Van alle zittingen in Nederland vindt deovergrote meerderheid, ruim 80%, plaats bij de politierechter,slechts een kleine 10% vindt plaats in de meervoudigekamer en de overige 10% bij de kinderrechter. 23GegevensOnze gegevens zijn afkomstig van observaties die zijn verrichttijdens politierechterzittingen (541 zaken). De observatieswerden geregistreerd aan de hand van gestandaardiseerdechecklists. 24 In totaal zijn in het voorjaar van2010 tien verschillende rechtbanken bezocht: Alkmaar,Amsterdam, Arnhem, Breda, Den Bosch, Den Haag, Dordrecht,Haarlem, Utrecht en Zutphen. Van de geobserveerdezaken werd het aantal en het type delict(en) opgenomenwaarvoor is veroordeeld, alsmede gegevens over eventueleeerdere veroordelingen, of de verdachte in voorlopigehechtenis heeft gezeten, of het zwaarste delict alleen ofsamen is gepleegd en de leeftijd van de verdachte. Er zalrekening worden gehouden met deze kenmerken als wede rol van kenmerken van de persoon van de verdachte bijhet bepalen van de straf onderzoeken.Op de verzamelde gegevens is de volgende selectietoegepast. Ten eerste hebben de analyses alleen betrekkingop verdachten die zijn veroordeeld. Daarom zijnzaken verwijderd waarin sprake was van vrijspraak, ontslagvan alle rechtsvervolging (OVAR) of aanhouding vande zitting (90 zaken). Daarnaast zijn zaken verwijderdwaarin sprake was van andersoortige uitspraken, zoalsvorderingen tot verlenging van de proeftijd of vorderingentot de tenuitvoerlegging van een eerder opgelegde(deels) voorwaardelijke straf (7 zaken). Vervolgens zijn dezaken verwijderd waarin de straf van de rechter onbekendof onduidelijk was (3 zaken). Aangezien verdachten aanwezigmoeten zijn op de strafzitting om te kunnen sprekenof spijt te betuigen, zijn alle zaken verwijderd waarinde verdachte afwezig was tijdens het onderzoek terterechtzitting (76 zaken). De voorafgaande restricties hebbengeleid tot een bestand van 365 veroordeelden (68%van het originele aantal geobserveerde zaken). 25StraftoemetingDe strafsoort die de politierechter oplegt aan de verdachtestaat centraal in dit onderzoek. Meer specifiek is onderzochtof een onvoorwaardelijke gevangenisstraf dan wel een anderestraf is opgelegd (Wel = onvoorwaardelijke gevangenisstraf;Niet = geldboete, taakstraf, voorwaardelijke gevangenisstraf,schuldigverklaring zonder straf). Wanneer eenonvoorwaardelijke gevangenisstraf in combinatie met eenandere straf werd opgelegd, is deze ingedeeld als onvoorwaardelijkegevangenisstraf. In totaal is bij 81 verdachteneen onvoorwaardelijke gevangenisstraf opgelegd (22%) enbij de overige 284 verdachten (78%) een andere straf.15. A. van Knippenberg, A. Dijksterhuis enD. Vermeulen, ‘Judgment and memory of acriminal act: The effects of stereotypes andcognitive load’, European Journal of SocialPsychology 1999-29, p. 191-202.16. D. Steffensmeier, J.T. Ulmer en J.H.Kramer, ‘The interaction of race, genderand age in criminal sentencing: The punishmentcost of being young, Black and male’,Criminology 1998-36, p. 763-797 en D.Steffensmeier, J. Kramer en C. Streifel,‘Gender and imprisonment decisions’, Criminology1993-31, p. 411-446.17. P. Linckens en J. de Looff, Gevangeniswezenin getal, Den Haag: Dienst Justitiëleinrichtingen 2010.18. Zie B. Rovers, Klassenjustitie. Overzichtvan onderzoek naar selectiviteit in deNederlandse Strafrechtketen, Rotterdam:Erasmus University 1999.19. D. Steffensmeier en S. Demuth, ‘Ethnicityand sentencing outcomes in U.S. federalcourts: Who is punished more harshly?’,American Sociological Review 2000-65(5),p. 705-729.20. K.A. Drass en J.W. Spencer, ‘Accountingfor pre-sentencing recommendations: Typologiesand probation officers’ theory ofoffice’, Social Problems 1987-34(3), p.277-293.21. R.B. Pipes en M. Allessi, ‘Remorse and apreviously punished offense in assignmentof punishment and estimated likelihood of arepeated offense’, Psychological Reports1999-85,p. 246-248.22. Zie bijv. B.C. Everett en R.S. Nienstedt ,‘Race, remorse, and sentence reduction: Issaying your sorry enough?’, Justice Quarterly1999-16(1), p. 99-122.23. Centraal Bureau voor de Statistiek.Geraadpleegd op 15-04-2011 via http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=37961&D1=1-7&D2=0&D3=0&D4=0&D5=5-15&HDR=T&STB=G1,G2,G3,G4&VW=T.24. Verschillende studenten van de opleidingCriminologie (Universiteit Leiden)hebben zittingen van de politierechter bijgewoondom de gestandaardiseerde checklistin te vullen. Voordat zittingen werdenbijgewoond is een uitgebreide uitleg bij dechecklist gegeven. Van elke volledige zittingis een checklist ingevuld.25. Daarnaast komt het voor dat er eenontbrekende waarde is op een van de variabelenin ons model. Zo zijn er bijvoorbeeld10 zaken waarin het onbekend was of deverdachte een Nederlands of buitenlandsuiterlijk had. Indien er sprake is van eenontbrekende waarde wordt die verdachteverwijderd uit de logistische regressieanalyse.729

Wetenschap......De persoon van de verdachteTijdens de strafzittingen is geobserveerd of de verdachteNederlands sprak of niet. Van alle verdachten spraken 315verdachten de Nederlandse taal en spraken 47 een anderetaal. 26 Uit de gegevens blijkt dat niet-Nederlands sprekendedaders vergelijkbare delicten plegen als Nederlands sprekendedaders; overwegend (winkel)diefstal. De niet-Nederlandssprekende daders vormen dus geen selecte groep op basisvan het type delict waarvoor zij zijn veroordeeld. Verder zijnde niet-Nederlands sprekende daders ook naar verhouding indezelfde rechtbanken berecht als de Nederlands sprekendedaders; overwegend Den Haag en Amsterdam. Deze dadersvormen dus ook geen selecte groep op basis van de rechtbankwaarin die strafzittingen hebben plaatsgevonden. 27In de beoordeelde zaken gaat het om 185 verdachtenmet een Nederlands uiterlijk en 170 met een buitenlandsuiterlijk. Om te onderzoeken of taal een effect heeftnaast het hebben van een buitenlands uiterlijk zijn dezetwee kenmerken als volgt samengevoegd:1) verdachte heeft een Nederlands uiterlijk en spreektNederlands;AndersgestraftenPercentageGevangenisgestraftenPercentagePersoon van de verdachteVrouw (N = 45) 91,1 8,9Man (N = 320) 75,7 24,3Geen spijt betuigd (N = 149) 76,5 23,5Wel spijt betuigd (N = 212) 78,8 21,2Ned. uiterlijk en spreekt Ned. (N = 182) 89,0 11,0Buitenlands uiterlijk en spreekt Ned. (N =125)72,0 28,0Buitenlands uiterlijk en spreekt geen Ned. 44,4 55,6(N = 45)ControlevariabelenRechtbank:Amsterdam (N = 87) 64,4 35,6Den Haag (N = 142) 80,3 19,7Haarlem (N = 43) 95,3 4,7Utrecht (N = 57) 73,7 26,3Overige rechtbanken (N = 36) 86,1 13,9Type delict:Diefstal (N = 70) 57,1 42,9Licht geweldsdelict (N = 49) 87,8 12,2Bedreiging (N = 15) 73,3 26,7Gekwalificeerde diefstal (N = 18) 27,8 72,2Opium (N = 23) 78,3 21,7Overige delicten (N = 148) 92,6 7,4Zwaar geweldsdelict (N = 19) 78,9 21,1Overig vermogensdelict (N = 23) 65,2 34,8Overige controlevariabelen:Niet in voorlopige hechtenis (N = 270) 94,8 5,2Wel in voorlopige hechtenis (N = 93) 28,0 72,0Verdachte heeft geen strafblad (N = 94) 86,2 13,8Verdachte heeft strafblad (N = 255) 73,3 26,7Delict alleen gepleegd (N = 299) 80,3 19,7Delict samen gepleegd (N = 66) 66,7 33,3Verdachte is 18-30 jaar (N = 152) 78,9 21,1Verdachte is 31-40 jaar (N = 93) 69,9 30,1Verdachte is 41-50 jaar (N = 77) 77,9 22,1Verdachte is ouder dan 50 jaar (N = 37) 89,2 10,8Tabel 1: Beschrijvende resultaten van andersgestraften (N = 284) engevangenisgestraften (N = 81)2) verdachte heeft een buitenlands uiterlijk en spreektNederlands;3) verdachte heeft een buitenlands uiterlijk en spreektniet de Nederlandse taal. 28Bij het observeren van gedrag van de verdachtentijdens de zittingen is onderscheid gemaakt tussengeen spijt betuigen, een beetje spijt betuigen, erg spijtbetuigen, en heel erg spijt betuigen. Dit betrof (natuurlijk)de eigen, subjectieve interpretatie van de observanten.29 Om de betrouwbaarheid van dit kenmerk te vergrotenis ervoor gekozen slechts te onderzoeken of hetal dan niet betuigen van spijt de kans op een onvoorwaardelijkegevangenisstraf beïnvloedt. In totaal warener 149 verdachten die geen spijt hadden betuigd tijdensde strafzitting en 212 verdachten die wel spijt haddenbetuigd. Verder waren van de 365 verdachten slechts 45vrouw.Het al dan niet betuigen van spijtbeïnvloedt de kans op eenonvoorwaardelijke gevangenisstrafniet significantResultatenTabel 1 laat zien dat een typische dader die een gevangenisstrafkrijgt opgelegd in voorlopige hechtenis heeftgezeten, een strafblad heeft, in de leeftijdscategorie 31tot 40 jaar valt, is veroordeeld voor gekwalificeerde diefstalen een zitting heeft gehad die in Amsterdamplaatsvond. 30 Met name daders die een delict haddengepleegd dat is ingedeeld in de categorie ‘overige delicten’,zijn veroordeeld tot een andersoortige straf danonvoorwaardelijke gevangenisstraf. De categorie ‘overigedelicten’ bestaat voor het merendeel uit wegenverkeerswetdelicten.Daarnaast is ook te zien dat met name verdachtendie ouder zijn dan 50 jaar en van wie de zittingplaatsvond in Haarlem, minder vaak worden veroordeeldtot een gevangenisstraf.Tabel 1 laat verder zien dat mannen vaker wordenveroordeeld tot een onvoorwaardelijke gevangenisstrafdan vrouwen. Daarnaast is het aandeel vande verdachten die geen spijt betuigen enigszins groterin de tot gevangenisstraf veroordeelden in vergelijkingmet verdachten die wel spijt betuigen. Wanneerwe de resultaten van het uiterlijk en de taal vande verdachte bestuderen, vallen twee bevindingen op.Met name de groep die er Nederlands uitziet en ookNederlands spreekt, is ondervertegenwoordigd bij detot gevangenisstraf veroordeelden en juist die dadersdie er buitenlands uitzien en ook niet de Nederlandsetaal spreken, zijn oververtegenwoordigd bij de populatievan gevangenisgestraften. Deze bevindingensluiten aan bij de verwachtingen die eerder warengeformuleerd.730

Echter, bij interpretatie van de gegevens uit tabel 1is geen rekening gehouden met verschillende kenmerkenwaarvan bekend is dat zij een rol spelen bij de straftoemetingsbeslissing,namelijk het type delict dat isgepleegd, het al dan niet aanwezig zijn van justitiëledocumentatie, of de verdachte in voorlopige hechtenisheeft gezeten, de rechtbank waar de zitting plaatsvond,het aantal feiten waarvan de persoon wordt verdacht enof het delict alleen is gepleegd of samen. In een aparteanalyse (een zogeheten logistische regressieanalyse) diewij uitvoerden, is dat wel gedaan (zie tabel 2). Op diewijze zijn uitspraken te doen over de zelfstandigeinvloed van kenmerken van de persoon van de verdachteop de straftoemetingsbeslissing. 31De resultaten in tabel 2 laten zien dat de kans opeen onvoorwaardelijke gevangenisstraf groter is voormensen die in voorlopige hechtenis hebben gezeten,voor daders tussen de 31 tot 40 jaar oud in vergelijkingmet de jongste en oudste verdachten, als de veroordelingplaatsvond in de Rechtbank Utrecht of Den Haagen als de verdachte wordt veroordeeld voor gekwalificeerdediefstal. Met name de lichte geweldsdelicten encategorie overige delicten, die voor een groot deel uitwegenverkeerswetdelicten bestaat, leiden tot een lagerekans op een onvoorwaardelijke gevangenisstraf.Verder blijkt uit de resultaten van tabel 2 dat kenmerkenvan de persoon van de verdachte ook zelfstandigvan invloed zijn op de kans op een onvoorwaardelijkestraf. Vrouwen worden minder snel veroordeeldtot een onvoorwaardelijke gevangenisstraf. De oddsvoor vrouwen om veroordeeld te worden tot eenonvoorwaardelijke gevangenisstraf blijken ruim 6,5keer lager in vergelijking met mannen. Daarnaast blijkendaders met een Nederlands uiterlijk die ook deNederlandse taal spreken de minste kans te hebbenom veroordeeld te worden tot een gevangenisstraf. Invergelijking met die groep zijn de odds om veroordeeldte worden tot een onvoorwaardelijke gevangenisstrafvoor daders met een buitenlands uiterlijk die deNederlandse taal spreken ruim vijf keer hoger. Degroep die echter nog zwaarder wordt gestraft, is degroep daders met een buitenlands uiterlijk die niet deNederlandse taal spreekt. De odds voor hen om veroordeeldte worden tot een onvoorwaardelijke gevangenisstrafzijn ruim twintig keer hoger in vergelijking metmensen met een Nederlands uiterlijk. Alle hiervoorbeschreven resultaten zijn statistisch significant, zoalsook in tabel 2 is weergegeven. Verder wijst de analyseExp (B) Sign S.E.Onafhankelijke variabelenVrouw ,151 ** ,832Wel spijt betuigd 1,527 ,497Ned. uiterlijk en spreekt Ned. ref. ref. ref.Buitenlands uiterlijk en spreekt Ned. 5,251 *** ,593Buitenlands uiterlijk en spreekt geen Ned. 20,654 *** ,797ControlevariabelenRechtbank:Amsterdam ref. ref. ref.Den Haag 3,018 * ,666Haarlem ,792 1,156Utrecht 9,215 *** ,804Overige rechtbanken 1,944 ,849Type delict:Diefstal ref. ref. ref.Licht geweldsdelict ,205 ** ,772Bedreiging 2,007 1,093Gekwalificeerde diefstal 16,587 *** 1,014Opium ,953 ,913Overige delicten ,149 *** ,683Zwaar geweldsdelict ,395 1,115Overig vermogensdelict 1,382 ,867Overige controlevariabelen:Wel in voorlopige hechtenis 64,909 *** ,577Verdachte heeft strafblad 2,125 ,659Delict samen gepleegd ,757 ,613Aantal feiten waarvoor veroordeeld ,719 ,305Verdachte is 18-30 jaar ref. ref. ref.Verdachte is 31-40 jaar 2,646 * ,574Verdachte is 41-50 jaar 1,438 ,616Verdachte is ouder dan 50 jaar ,660 1,059Pseudo R2 (Nagelkerke) 72,1%* p < .10; **p < .05; ***p

Wetenschap......ons gericht op de rol van het al dan niet betuigen vanspijt en het gecombineerde kenmerk van een al dan nietNederlands uiterlijk met het al dan niet spreken van deNederlandse taal bij het bepalen van de straf. Bij hetvaststellen van die relaties werd rekening gehouden metandere kenmerken waarvan bekend is dat zij een rolkunnen spelen bij de straftoemeting, zoals delictskenmerkenen kenmerken van criminele geschiedenis. VoorHet zwaarst gestraft werden dedaders met een buitenlands uiterlijkdie ook niet de Nederlandse taalspraken tijdens de strafzittingNederland, maar ook internationaal is dit voor zover onsbekend de eerste studie die dat doet op basis van directeobservaties tijdens strafzittingen en kwantitatieve analyses.De resultaten van deze studie zijn gebaseerd opobservaties tijdens strafzittingen bij de politierechter inNederland in het voorjaar van 2010 (N = 333). Voor dezestudie zijn alleen de zittingen geselecteerd waar de verdachtebij aanwezig was. Onze bevindingen lieten zien datvan de controlevariabelen het type delict en het al danniet in voorlopige hechtenis hebben gezeten de kans opeen onvoorwaardelijke gevangenisstraf beïnvloeden. Daarnaastvonden we ook verschillen in de kans op eenonvoorwaardelijke gevangenisstraf tussen rechtbanken;wat duidt op regionale verscheidenheid. 32 Deze gevondeneffecten sluiten aan bij bevindingen in eerder onderzoeken de ‘focal concerns’ theorie.De hoofdbevindingen van het onderzoek lieten ziendat daders met een Nederlands uiterlijk die ook de Nederlandsetaal spraken tijdens de zitting de minste kans haddenop een gevangenisstraf. Het zwaarst gestraft werdende daders met een buitenlands uiterlijk die ook niet deNederlandse taal spraken tijdens de strafzitting. De oddsop een onvoorwaardelijke gevangenisstraf voor deze laatstegroep zijn ruim twintig keer hoger in vergelijking metmensen met een Nederlands uiterlijk en ongeveer tweekeer hoger in vergelijking met mensen met een buitenlandsuiterlijk die de Nederlandse taal spreken. De resultatenlieten verder zien dat de odds op een onvoorwaardelijkegevangenisstraf voor vrouwen ruim 6,5 keer lager is invergelijking met mannen. Dit zijn zelfstandige effecten,dus onafhankelijk van andere kenmerken van de zaakwaarvoor gecontroleerd is in onze analyses, zoals het aantalen het type delict(en) en het al dan niet hebben vaneen strafblad. Het al dan niet betuigen van spijt door deverdachte tijdens de strafzitting heeft geen invloed op dekans op een onvoorwaardelijke gevangenisstraf. Daarnaastlaten de resultaten zien dat van de controlevariabelen hetal dan niet hebben van een strafblad, het aantal feitenwaar de verdachte voor is veroordeeld en het uitgangsdelictal dan niet samen te hebben gepleegd geen significanteinvloed hebben op de kans op een onvoorwaardelijkegevangenisstraf.De bevinding dat vrouwen minder kans hebben opeen onvoorwaardelijke gevangenisstraf sluit aan bijbevindingen in eerder onderzoek 33 en kan verklaard wordenaan de hand van de ‘focal concerns’ theorie die verondersteltdat rechters vrouwen als minder gevaarlijkinschatten. Het effect van het al dan niet spreken van deNederlandse taal is multi-interpretabel. Ten eerste kanhet effect van het al dan niet spreken van de Nederlandsetaal door de verdachte worden verklaard aan de handvan bewust of onbewust gebruik van (negatieve) stereotyperingendoor rechters om de gevaarlijkheid van dedader te bepalen. Ten tweede kan het niet spreken vande Nederlandse taal het direct uitdrukken van emotiesen gevoelens belemmeren. Ten derde kan een andere,meer praktische, reden worden aangedragen voor hetsubstantiële effect van het al dan niet spreken van deNederlandse taal door de verdachte. Indien verdachtende Nederlandse taal niet beheersen, zal een rechter wellichtgeen taakstraf willen opleggen vanwege de problemendie bij de tenuitvoerlegging daarvan kunnen ontstaandoor het niet beheersen van het Nederlands. Bijhet wegvallen van deze strafoptie zou de rechter dan eerdergeneigd zijn een gevangenisstraf op te leggen. Indiende taakstraf die anders opgelegd zou worden, relatiefgezien kort is, zou het echter ook mogelijk zijn om ineen dergelijk geval eerder een geldboete op te leggen.Het is dus onduidelijk hoe dit de kans op een onvoorwaardelijkegevangenisstraf precies beïnvloedt.Het betuigen van spijt tijdens de strafzitting heeftgeen effect op de straftoemeting in ons onderzoek, terwijldit op basis van de theorie wel de verwachting was.Ook in eerder onderzoek met gegevens uit de VerenigdeStaten is aangetoond dat het betuigen van spijt vaninvloed kan zijn op de gepercipieerde gevaarlijkheid vande dader 34 en dat het betuigen van spijt in zaken waarinde dader verdacht wordt van serieuze aanranding leidttot een lagere strafeis. 35 Een mogelijke verklaring waaromin het huidige onderzoek geen effect werd gevonden,is onze beperking tot zittingen van de politierechterwaar relatief minder ernstige delicten worden behandeld.Het zou kunnen zijn dat het betuigen van spijt bijbepaalde delicten wel effect heeft op de straftoemeting,bijvoorbeeld in ernstigere zaken als zware mishandeling,verkrachting, doodslag en moord. Om meer inzicht tegeven in het effect van spijt op straftoemeting zou toekomstigonderzoek zich kunnen richten op zaken waarinook deze ernstigere delicten behandeld worden. Daarnaasthebben wij spijt alleen gemeten door te onderzoekenin hoeverre het expliciet betuigen van spijt tijdensde strafzitting invloed heeft op straftoemeting. Voor vervolgonderzoekzou het goed zijn om dit aan te vullenmet een maat voor geloofwaardigheid van de spijtbetuigingen verduidelijking waarvan de verdachte preciesaangeeft spijt te hebben.Met betrekking tot taal heeft dit onderzoek zichslechts gericht op het al dan niet spreken van de Nederlandsetaal. Voor vervolgonderzoek zou taal uitgebreideronderzocht kunnen worden waarbij ook aandacht wordtgeschonken aan, bijvoorbeeld, verdachten die gebrekkigNederlands spreken of een sterk buitenlands accent heb-732

Stereotyperingen spelen juist een rol bij beslissingendie onder tijdsdruk genomen moeten wordenben. Verder zouden we op basis van de theorie verwachtendat een negatieve stereotypering meer geldt voormensen die bijvoorbeeld een niet-westerse taal sprekenin vergelijking met een verdachte die bijvoorbeeldEngels spreekt. Bij vervolgonderzoek zou daarom ookonderscheid gemaakt kunnen worden naar welke taal deverdachte spreekt tijdens de rechtszitting. Dit laatstegeldt overigens ook voor het uiterlijk van de dader. Voorvervolgonderzoek zou het aan te bevelen zijn om meeronderscheid te maken tussen verschillende etniciteitenen tevens gebruik te maken van kenmerken zoals hetgeboorteland van de dader en het geboorteland van deouders van de dader.Dat mannen en daders met een buitenlands uiterlijkdie niet de Nederlandse taal spreken tijdens de strafzittingeen substantieel verhoogde kans hebben op eenonvoorwaardelijke gevangenisstraf zou op gespannen voetkunnen staan met het doel van consistentie in straftoemetingin Nederland. Ten behoeve van een consistenterestraftoemeting zijn in Nederland sinds de jaren negentigverschillende richtlijnen geïntroduceerd. 36 Daarnaastbehoeft dit extra aandacht, omdat het gaat over de zwaarstestraf die in Nederland opgelegd kan worden aandaders. Uit onderzoek is bekend dat gevangenisstraffen(onbedoelde) effecten kunnen hebben, zoals een groterekans om te scheiden 37 en verminderde kansen op dearbeidsmarkt 38 . Deze relaties kunnen vervolgens leiden toteen langdurige criminele carrière. 39 De selectie van welkedaders een onvoorwaardelijke gevangenisstraf opgelegdkrijgen, heeft dus ook consequenties voor de verderelevens van deze individuen.Toekomstig onderzoek zal moeten aantonen of ooktijdens zittingen van de meervoudige kamer deze effectengevonden worden. In dergelijke zittingen hoeft de rechterniet direct een beslissing te nemen over de straftoemetingzoals wel het geval is bij de politierechter. Dat heeft wellichtconsequenties voor de beslissingen die worden genomenen de mogelijke rol van stereotypering daarbij.Immers, zoals hiervoor besproken, spelen stereotyperingenjuist een rol bij beslissingen die onder tijdsdruk genomenmoeten worden. Bij straftoemeting door een meervoudigekamer kan daar veel minder sprake van zijn dan bij debeslissing direct na het onderzoek ter terechtzitting dooreen politierechter. Bovendien zijn er drie rechters bij destraftoemetingsbeslissing betrokken in de meervoudigekamer; wat een mediërende werking kan hebben. Drie rechterszouden verschillende meningen kunnen hebben, zodatde uiteindelijke straf een compromis is van drie mogelijkverschillende ideeën over de straftoemeting. Voor toekomstigonderzoek is het tevens belangrijk om invloeden vanrechterkenmerken op straftoemeting te onderzoeken.In eerder empirisch onderzoek naar straftoemetingzijn de mogelijke effecten van specifieke omstandighedentijdens de zitting nog weinig onderzocht. De aandacht inde onderzoekstraditie naar het verklaren van verschillenin straftoemeting gaat vooral uit naar demografische kenmerkenvan de dader en verschillen in straftoemeting tussenrechters en rechtbanken. Deze bijdrage toont hetbelang aan van wat zich op de zitting afspeelt in het straftoemetingsonderzoek.Toekomstig onderzoek zou zichverder moeten richten op het effect van zittingskenmerkenop straftoemeting.32. Zie voor meer informatie over regionaleverscheidenheid ook J.T. Ulmer, SocialWorlds of Sentencing: Court Communitiesunder Sentencing Guidelines, Albany, NY:State University of New York Press 1997.33. K. Daly en R.L. Bordt, ‘Sex effects andsentencing: An analyses of the statisticalliterature’, Justice Quarterly 1995-12(1), p.141-175.34. K.A. Drass en J.W. Spencer, ‘Accountingfor pre-sentencing recommendations: Typologiesand probation officers’ theory ofoffice’, Social Problems 1987-34(3), p.277-293.35. R.B. Pipes en M. Allessi, ‘Remorse and apreviously punished offense in assignmentof punishment and estimated likelihood of arepeated offense’, Psychological Reports1999-85, p. 246-248.36. G.K. Schoep en P. M. Schuyt, Instrumententer ondersteuning van de rechterbij de straftoemeting, Leiden, E.M. MeijersInstituut 2005.37. R. Apel, A.A.J. Blokland, P. Nieuwbeertaen M. van Schellen, ‘The impact of imprisonmenton marriage and divorce: A risk setmatching approach’, Journal of QuantitativeCriminology 2010-26, p. 269-300.38. D. Pager, ‘The mark of a criminalrecord’, American Journal of Sociology2003-108, p. 937–975.39. D.S. Nagin, F.T. Cullen en C.L. Jonson.‘Imprisonment and re-offending’, in: M.Tonry (Ed.), Crime and Justice: A Review ofResearch, Volume 38, Chicago: Universityof Chicago Press 2009, p. 115-200.733