eerlijk eden Vereni - Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek

I
« , ,
#EEMS' ^
\
I
eerlijk
eden
Vereni'
Jöe jaargang No. 116 april 2003

Bestuur:
Mr. F.Th.J. Harm, voorzitter J.L.P.M.Krol, vice-voorzitter,
Adriaan Pauwlaan 7, archivaris
2101 AH HEEMSTEDE Johannes Verhulstlaan 26,
tel. 023 - 528 07 40 2102 XT HEEMSTEDE
tel. 023 - 528 29 77
Ir. P.L. van Daalen, secretaris
Valkenburgerlaan 11, E. Hamerslag
2103 AK HEEMSTEDE Krakeling 54
tel. 023 - 529 32 91 2121 BN BENNEBROEK
tel. 023 - 584 70 53
Mevr. M. van Donge,
ledenadministratie Ing. J.M.M. Balink
Oude Posthuisstraat 7 De Ruyterlaan 49,
2101 RA HEEMSTEDE 2121 VH BENNEBROEK
tel. 023 - 529 07 13 tel. 023 - 584 80 23
A.Koopman, penningmeester Mevr. A.J.M. Kroon-van Helden
Meijerslaan 14, Crayenesterlaan 126,
2105 PC HEEMSTEDE 2012 TL HAARLEM
tel. 023 - 529 05 30 tel. 023 - 528 10 08
Redactie: Redactie-adres: Meerweg 6
H. Krol 2103 VC Heemstede
C. Peper (eindredactie) 023 - 528 75 93
Website: www.oudheemstedebennebroek.nl
Het lidmaatschap wordt jaarlijks automatisch verlengd, behoudens
schriftelijke opzegging via de ledenadministratie vóór 1 november
Contributie minimaal 12 euro
Postbank 27.35.06 t.n.v. de Penningmeester v.d. Vereniging Oud-
Heemstede Bennebroek te Heemstede.
ISSN: 0297-8451

Inhoud pag-
Jaarvergadering 15 mei 2003 50
Excursie 31 mei: Duivenvoorde - Clingendael - Hofwijk 52
Tentoonstelling over historie van winkelnering in
Bennebroek 54
Lezing over historische buitenplaatsen in Heemstede 55
Historisch Heemstede in Beeld 56
Bennebroek 350 jaar: VOHB-herdenking in
Hervormde Kerk 56
Herdenking honderdste sterfjaar van Nicolaas Beets 59
Het VOHB jaarverslag 2002 62
Financieel verslag/begroting 65
Reacties van lezers
- De ijsbaan van 'de Volharding' 72
- Marmeren grafsteen van hond 'Belline' gevonden 72
- 'Overmeer' en Janeton de Lavange 73
- Vereniging tot behoud 76
Het Huis der Gemeente Bennebroek 77
Herinneringen aan: Melkhandel Bakker en
Manufacturenwinkel Trossèl 85
De bevolking in Bennebroek 1807-1850;
een eerste verkenning 90
Nogmaals De Glip: Merlenhoven.
De Boerderij en het land van Van Schie 104
Nieuwe leden 112
Zoekplaatje 112
Uit voorraad leverbaar 113
Foto voorzijde:
De vroegere kruidenierswinkel van J. Brouwer, Bennebroekerlaan 91.
Wat verderop waren het Post- Telegraaf- en Telephoonkantoor en woonhuis
van de brievengaarder C.Vis gelegen.
49

Jaarvergadering 15 mei 2003
De jaarlijkse algemene ledenvergadering van de Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek
(VOHB) wordt gehouden in de ontmoetingsruimte
van het trefpont (Gereformeerde Kerk) aan de Rijksstraatweg 85 in
Bennebroek. U kunt uw auto parkeren aan de achterkant van de
Akonietenlaan. De buslijnen 50 en 51 hebben vlakbij de kerk aan de
Rijksstraatweg een halte. De zaal is open vanaf 19.30 uur.
Agenda
1.
2.
3.
4.
6.
7.
8.
9.
10
Opening en eventuele mededelingen.
Verslag van de algemene ledenvergadering van 22 mei 2002
(zie HeerlijkHeden, nr. 113, augustus 2002, pag.132 e.V.).
Jaarverslag VOHB 2002 (zie in dit nummer).
Jaarcijfers VOHB 2002, begroting 2002 en 2003 en voorlopige
begroting 2004.
Voorstel voor aanpassing van de jaarlijkse contributie van 12 naar
14 euro (zieToelichting bij de jaarcijfers).
Verkiezing van een nieuw bestuurslid. Voor de vervulling van een
aanstaande vacature stelt het bestuur voor de heer drs.G.Brand uit
Heemstede. Eventuele tegenkandidaten kunnen zich tot een week
voor de vergadering schriftelijk opgeven bij de secretaris, de heer
P.L.van Daalen.
Verslag van de kascontrolecommissie.
Verkiezing van een lid van de kascontrolecommissie.
Rondvraag.
Sluiting.
Pauze
In mei verschijnt een nieuw boek over 'Het Huis te Manpad',
uitgegeven door Canaletto/Repro-Holland in Alphen aan den Rijn.
Het boek telt 171 pagina's en bevat 107 illustraties.
Naar aanleiding van deze nieuwe publicatie over het Manpad zal
kunsthistorica Barbara Joustra een dialezing houden.
Het Manpad behoort tot de meest gaaf bewaarde buitenplaatsen in
Zuid-Kennemerland. Over dit buiten is al veel gezegd en geschreven.
Toch zullen in deze publicatie enkele nieuwe inzichten uiteen worden
gezet. Deze kwamen aan het licht door de tuinkunst, de architectuur,
het interieur en de bewoners in onderlinge samenhang te organiseren.
50

Vanaf de aankoop in 1767 door de overgrootvader van Jacob van Lennep
bleef het Huis te Manpad tot 1953 in het bezit van zijn familie.
Er wordt bijvoorbeeld meer duidelijkheid verschaft over de ontstaansgeschiedenis
van de buitenplaats. Diverse documenten uit de eerste
helft van de achttiende eeuw maken laten een grote verbouwing van
het huis als het ware opnieuw tot leven komen. Ook de manier waarop
verschillende eigenaren het park steeds aanpasten aan de mode van
de tijd is goed te volgen. Zo wordt met een overzicht van informatie en
afbeeldingen vanaf de late middeleeuwen tot in onze tijd, de geleidelijke
ontwikkeling van zowel het huis als het terrein op specifieke punten
verder ingevuld. Dit komt de aantrekkingskracht van het Huis te
Manpad ten goede. Het is immers een landgoed, dat zich laat bekijken
als een geschiedenisboek - zoveel is er nog bewaard van de verschillende
stijlperiodes in huis en terrein.
Na afloop van de voordracht is het boek met 4 euro korting verkrijgbaar
voor leden van de VOHB. De winkelprijs bedraagt 15 euro. ISBN
90 6469 7906.
Voor VOHB-leden is de publicatie met korting vanaf 16 mei tot eind
juni verkrijgbaar in de raadhuizen en openbare bibliotheken van Heemstede
en Bennebroek.
Ook niet-leden zijn welkom om de dialezing na de pauze op 15 mei bij
te wonen.
Wij verwachten een grote opkomst.
Het bestuur van de Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek
51

Excursie 31 mei 2002:
Duivenvoorde - Clingendael
Hofwijck
excursie
n
o.
'W^
Op zaterdag 31 mei vindt de jaarlijkse grote excursie plaats. We
brengen een bezoek aan kasteel Duivenvoorde in Voorschoten. Dit
kasteel ligt in een landelijke omgeving midden in de randstad . Het
kasteel zelf is middeleeuws van oorsprong, maar nu veeleer zeventiende
en achttiende eeuws van stijl. De rondleiding brengt u in de prachtige
bibliotheek, in de imposante Marot-zaal, bij de rijk gedekte eettafel en
op de mangelzolder waar de dienstmeisjes in vroeger tijden de was
mangelden. Naast stijlvol antiek meubilair, klokken en familieportretten
vindt u er zeldzaam porselein, jachtwapens en vingerhoeden.
Daarna, aan het eind van de ochtend wandelen we door park Clingendael
in Den Haag met zijn prachtige bloeiende rododendrons en, als de
tijd het toelaat, door de Japanse tuin, die
rond 1900 is aangelegd.Tot slot brengen
we een bezoek aan het kleine kasteel Hof­
359
wijck, de zeventiende-eeuwse buitenplaats
van Constantijn Huygens in Voorburg. Jaar f" Bennebroek
Programma:
9.00 uur: Vertrek per bus vanaf het Raadhuisplein
10.00 uur: Aankomst in Voorschoten bij kasteel Duivenvoorde. Ontvangst
en rondleiding in drie groepen door het kasteel.
11.15 uur: Koffie met cake
11.45 uur: Vertrek naar park Clingendael in Den Haag, waar u op
eigen gelegenheid door de bloeiende rododendrontuin
kunt wandelen en een bezoekje kunt brengen aan de
Japanse tuin.
13.30 uur: Eenvoudige lunch in Hotel Mövenpick, dat tegenover
Hofwijck ligt.
52

14.30 uur: Rondleiding in kasteel Hofwijck in twee groepen na
elkaar. De wachtende groep krijgt een kopje koffie aangeboden.
15.40 uur: Terug naar Heemstede
16.40 uur: Aankomst Raadhuisplein
Overige informatie
De kosten van de excursie bedragen € 27,50 voor leden en één
deelnemend gezinslid. Overige gezinsleden en niet-leden betalen
€ 32,50 p.p. In deze prijs zijn de kosten voor vervoer per bus, koffie,
lunch, rondleidingen en fooien inbegrepen. U kunt zich opgeven bij
Anja Kroon (tel. 5281008) of Frans Harm (tel. 5280740).
Betalen kunt u, na telefonische opgave, door het bedrag over te
maken op girorekening 27.35.06 t.n.v. penningmeester V.O.H.B.,
onder vermelding van "Zomerexcursie". Het bedrag dient voor 24 mei
op de rekening ontvangen te zijn. Het maximale aantal deelnemers is
50 personen.
De evenementencommissie
Hofwijk in Voorburg na
restauratie van 1927
53

Tentoonstelling over historie
*5 D f
van winkelnering in
Jaarfßenriebroek Bennebroek
Aan het 350 jaar zelfstandig Bennebroek - de kortstondige samenvoeging
bij Heemstede in de Franse tijd buiten beschouwing gelaten -
wordt dit jaar met tal van festiviteiten kleur gegeven. Na een officiële
opening door de burgemeester op vrijdagavond 25 april is de tentoonstelling
onder de titel "van hondenkar tot supermarkt (1) voor het
publiek te bezichtigen vanaf 28 april tot en met 28 mei (1). Op deze
expositie worden voorwerpen en foto's getoond die betrekking hebben
op winkelnering en horecagelegenheden in Bennebroek vanaf
begin 20 ste eeuw tot heden. De tentoonstelling is gratis te bezoeken
tijdens de normale kantoortijden van het Bennebroekse raadhuis.
Bovendien op zondagmiddag 25 mei van 12.30 tot 16.00 uur.
De heer W.A.Tempelman in zijn winkel 'De Kleine Bazar" (Bennebroekerlaan
29). Van zijn 5 dochters wonen er nog 2 in Bennebroek. Gerarda,
een zuster van Wiering Tempelman zette drogisterij 'De Spatel' in de
Schoollaan voort, totdat ze op haar 79 ste in 1979 de zaak sloot.
54

(1) Over deze hondenkarren schreef archivaris drs.J.W.Groesbeek in zijn boek
over 'Bennebroek: beeld van een dorpsgemeenschap (11982): "Een apart
onderdeel van het vervoer vormden de hondekarren. Deze hebben lange
tijd een functie gehad en waren nog een gewoon verschijnsel in het
dorpsbeeld van omstreeks 1900. De tegenstand tegen dit vervoermiddel
werd uit een oogpunt van dierenbescherming steeds sterker, en ook de
toename van het verkeer maakte de aanwezigheid ervan op de rijwegen
minder gewenst. Tenslotte moest men een vergunning hebben voor het
gebruik, en voor 'grensoverschrijding' naar de provincie Zuid-Holland was
een aparte vergunning noodzakelijk. We noteerden dat er in februari 1889
zeven hondekarren met zeven honden in Bennebroek waren".
Lezing over de buitenplaatsen
in Heemstede
h
f^ m %
%
ing
In het kader van de provinciale actie "Land in (\ 0)
Zicht" wordt op 26 mei door Hans Krol een O 0
lezing gegeven in de bovenzaal van de Heem- ^> m ^
steedse Bibliotheek. Binnen de heerlijkheid Heemstede
hebben de buitenplaatsen vanouds een rol van betekenis gespeeld.
Al in de 14 e en 15 e eeuw kwamen hier kastelen en hofsteden
tot stand. In de Gouden eeuw zijn de dankzij internationale handel
verworven rijkdommen onder andere in zomerverblijven en landerijen
gestoken. Amsterdamse regentenfamilies ontvluchtten de stad om de
zomermaanden door te brengen in de Vechtstreek, maar vooral in
(Zuid)Kennemerland.
De Hartekamp, Huis te Manpad, Ipenrode, Berkenrode, Meer en
Bosch, Bosbeek, Meer en Berg...behoren tot de trotse rij van de 17 e
en 18 e eeuwse buitens in Heemstede. In de voordracht zal worden
gesproken over ontstaan, bloei en verval van deze buitens. Deze zal
worden geïllustreerd met dia's uit het VOHB-archief en van de heer
Gerard Schuitemaker.
De kosten bedragen 5 euro. Reserveren via de bibliotheek, afd.
klantenservice, telefoon 5282977. Tijdstip: maandag 26 mei, aanvang
20.00 uur. Ingang via Dreefzijde.
55

Historisch Heemstede in beeld
Van 7 april tot 19 mei vindt een uitstalling plaats van beeldmateriaal
uit het bezit van de Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek. Deze
expositie maakt deel uit van het project 'Land in Zicht' van de Stichting
Kunst en Cultuur Noord-Holland. Getoond wordt een selectie van
schilderijen en grafiek met afbeeldingen van specifieke plekken, zoals
het oude dorpscentrum, Groenendaal, de buitenplaatsen, de molen
van Hoeker, het Klooster/Hageveld e.d. Voorts zijn een aantal voorwerpen
te zien, zoals een jaarsteen die resteert van de afgebroken
Belvédère, een authentieke blekershoos, en archeologische vondsten.
Vanwege het honderdste sterfjaar van Nicolaas Beets (1814-1903)
wordt er slotte met enkele unica aandacht besteed aan de schrijver van
de Camera Obscura, één van de klassieken uit de Nederlandse letterkunde,
en centrale figuur binnen de literair-culturele 'Kring van
Heemstede'.
De tentoonstelling is te bezichtigen tijdens de reguliere openingstijden
van de bibliotheek op het adres Julianaplein 1, Heemstede, dus ook op
zondagmiddag van 13.00 tot 16.00 uur.
r: "Wanneer wij verder treên verheft
J *^ \^ß zich uit de duinen
^J ^1 •*) De spits van Bennebroek, langs gele
jaaN Bennebroek f" z roe duinen"
(Pieter Langendijk)
Bennebroek 350 jaar: VOHB-herdenking in
hervormde kerk
Op vrijdag 7 maart organiseerde de VOHB een feestelijke avond in de
kerk van de Hervormde Gemeente. Aanleiding hiervoor was het 350jarig
bestaan van Bennebroek. Onze vaste medewerker voor Bennebroekse
historische zaken, de heer Maarten Verkaik, hield voor een
56

edelijk volle kerk een voordracht over de geschiedenis van het door
Adriaan Pauw jr. gestichte godshuis. Daarin kwamen allerlei aspecten
aan de orde, zoals het ontstaan, het orgel, kerkhof etc. tot en met een
demonstratie van de vroeger gebruikte collectezakken met stok en
belletje. Tijdens zijn lezing leidde hij de aanwezigen als het ware de
kerk rond langs alle interessante details.
Na de pauze kwam de 'Letterlievende Vereniging J.J.Cremer' uit
Haarlem in actie, voor deze gelegenheid uitgedost in 19 e eeuwse
kledij. Allerlei originele 19 e eeuwse teksten, bewerkt door mevrouw
Ans Windhorst, werden voorgedragen door Jacob van Lennep (in de
persoon van Hans Vermeren). Student theologie Gerrit van de Linde
(later bekend geworden van diens komische verzen onder pseudoniem
De Schoolmeester) vertolkte Michael Kooitje. Dat alles onder toeziend
oog en oor van een honderdtal Heemsteedse en Bennebroekse leden,
burgemeester mevrouw A. van Koningsveld-den Ouden en jonkheer
57

H.C.H.van Lennep. Van de zusterverenigingen waren vertegenwoordigers
aanwezig van de Historische Kring Velsen, Meerhistorie en Ons
Bloemendaal. De aanwezigen spraken na afloop van een geslaagde
avond.
Op vrijdag 2 en zaterdag 3 mei speelt 'J.J.Cremer' gezelschap het
bekende toneelstuk 'Het wederzijds huwelijks bedrog' van de 18 e
eeuwse Haarlemse schrijver Pieter Langendijk. Deze voorstellingen
vinden plaats in Theater de Luifel, Herenweg 96, Heemstede. Aanvang
20.15 uur. Kaarten voor deze voorstelling ad 7 euro per persoon
kunnen telefonisch worden gereserveerd bij Ans Windhorst, tel.
5581791 of Hans Kluit, tel. 5293517.
58

Herdenking 100 stc sterfjaar van Nicolaas Beets
Dit jaar is het precies een eeuw geleden dat Nicolaas Beets op 13
maart 1903 in Utrecht overleed. In de loop van zijn werkzame leven
was hij uitgegroeid tot een nationaal monument, vooral dankzij dat ene
boek, verschenen onder schuilnaam Hildebrand: 'de Camera Obscura'
waarvan tijdens zijn leven 22 drukken verschenen en doorgeteld tot
heden zo'n 105 uitgaven het licht zagen. Nog afgezien van verscheidene
vertaalde edities.
Minder bekend is dat de schrijver-predikant een boekenkast vol theologische
verhandelingen en gedichten naliet. De 100 ste sterfdag is op
heden voornamelijk in Leiden herdacht. Zaterdag 15 maart is een
gevelsteen onthuld in het pand Breestraat 114C waar Beets in zijn
studietijd woonde en grote delen van de Camera Obscura schreef.
In een collegezaal van de Universiteit hield neerlandicus dr. Peter van
Zonneveld een voordracht in aanwezigheid van enige tientallen nazaten
van Nicolaas Beets. Blijkens een bijgewerkte genealogie zijn er in
totaal 320 bekend, van wie 57 van het mannelijk geslacht met de
familienaam Beets.
Nicolaas Beets trad op 4 september 1840 in het huwelijk met Aleide
van Foreest en betrok hij korte tijd later de pastorie van de Hervormde
Kerk in Heemstede, om hier tot 1854 te blijven, toen hij een benoeming
als predikant in Utrecht aanvaardde. In Heemstede noemde hij
zich "herder" en namen geloofsleven en theologie een centrale rol in.
Gedurende de tweede helft van de Heemsteedse periode ging ook zijn
dichtader weer rijkelijk vloeien. Verschillende gedichten hadden betrekking
op plaatselijke aangelegenheden, zoals 'Het boertje van Heemstede',
'Een bruidsbezoek in de pastorie te Heemstede', een vers voor
zijn huisarts Langelaan en lofdicht 'Aan de onderwijzer', geschreven
bij het 50-jarig ambtsjubileum van Abraham Harrebomée, bovenmeester
van de Voorwegschool.
Ook in zijn persoonlijk leven was hij productief: in Heemstede zijn 8
van in totaal 15 kinderen geboren. Enkel het vijfde kind, Nicolaas
(1848-1850), is al na 2 jaar overleden en op de Algemene Begraafplaats
in Heemstede begraven. (De grafsteen is zelfs bewaard gebleven!).
Na het betreurde overlijden van Aleide in 1856, dien hem 9 kinderen
had geschonken, hertrouwde hij bijna 3 jaar later met haar jongere
zuster Jacoba Elizabeh van Foreest, waarna nog 6 kinderen volgden.
59

Een Haarlems accent bij de herdenking in Leiden betrof een joyeus
optreden van de Hildebrand-groep van de Letterlievende vereniging
J.J.Cremer.
Tijdens die herdenkingsbijeenkomst zijn twee boeken gepresenteerd.
Op de eerste plaats: "Jeugd in het Beetsenhuis" door Ada Geertruida
Went-Beets, het jongste kind van de predikant-schrijver, die leefde van
1871 tot 1955. Deze dochter werd geboren in Utrecht en enkel in een
noot komt Heemstede ter sprake: "Te Heemstede deed papa zijn
huisbezoek ook te paard. Hij had paard en een rijtuigje om de
kinderen naar Haarlem te brengen voor hun scholen en weer te
halen. Te Utrecht op zolder lag nog 't zadel en 't tuig, heerlijk
speelgoed".
Al veel eerder zou dit boek, geredigeerd door Fred Thomas, verschijnen,
maar de invloedrijke Godfried Bomans hield dat tegen. In de
autobiografie is sprake van een liefde van Ada voor een jongen wiens
vader alcoholist was. Uit bezorgdheid voor zijn dochter weigerde Beets
de verbintenis goed te keuren. Bomans was van mening dat deze
verboden liefdesepisode een negatief licht zou werpen op de nagedachtenis
van de onkreukbare Nicolaas Beets.
Van veel groter belang is de uitgave van het boekwerk "De Beetscollectie
te Leiden: inventaris van papieren en drukken uit het bezit van
Nicolaas Beets (1814-1903) berustend in de Bibliotheek van de Maatschappij
der Nederlandse Letterkunde".
Hierin staan ook verscheidene dossiers vermeld die stammen uit de
periode Heemstede, zoals bijvoorbeeld jaarlijsten van werkzaamheden
als predikant. Uit een overzicht blijkt dat Beets in 1844 liefst 106
preekbeurten hield. Hij doopte in dat jaar 17 borelingen, trouwde er 2
en rouwde om 6 gestorven gemeenteleden. Aan collecten werd een
bedrag van ƒ 1.544,19 en een halve cent opgehaald. Dat hij zich niet
uitsluitend met zielzorg bezighield blijkt uit een brief van 13 november
1845 aan het gemeentebestuur van Heemstede, over werkverschaffing
aan armen bij wegenaanleg. Correspondentie betreffende de
vacature te Heemstede is in Leiden bewaard gebleven; enkele jaren
geleden constateerde ik dat de map 'Beets' in het Heemsteedse
gemeentearchief als enige predikant leeg bleek. Mogelijk is de inhoud
door een eerdere Beetsvorser ooit "geleend".
Op de achterzijde van het boek is een getekende plattegrond van de
pastorie te Heemstede afgebeeld, waarbij Beets noteerde: "Plattegrond
van de pastorie te Heemstede uit het geheugen door een
bezoeker [...] geteekend 1840. De pastorie is na het vertrek van
61

twee mijner opvolgers, geheel afgebroken en door een ander gebouw
vervangen" (1890).
Beets is in zijn studeerkamer in deze pastorie afgebeeld met het kerkje
op de achtergrond vanuit het raam zichtbaar op een staalgravure van
D.J.Sluyter (zie afbeelding). De latere tot 1951 als zodanig fungerende
pastorie, Achterweg 11, dateert uit 1868.
Tot 11 mei vindt een tentoonstelling plaats met origineel materiaal in
de Universiteitsbibliotheek te Leiden. Plannen zijn in voorbereiding
ook in Haarlem enige aandacht te besteden aan Beets' honderdste
sterfjaar, o.a. via een tentoonstelling in het Theo Swagemakers Museum
in de Stoofsteeg, onder andere met materiaal uit de 'Heemsteedse'
Beetsverzameling.
Hans Krol
Het VOHB jaarverslag 2002
Er was eens een historische tentoonstelling: "2002 opgegraven".
Natuurlijk roept dat de nieuwsgierigheid op. De toegestroomde belangstellenden
kijken met verbazing rond in de verschillende ruimtes, naar
de bewaard gebleven papieren, de afbeeldingen en de zorgvuldig
gereinigde en herstelde voorwerpen. Ook bij een gedeelte over de
"VOHB". Die letters blijken te betekenen "Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek"
en wat die VOHB deed in het jaar 2002 is best het
aanzien waard. Hoewel 2002 al lang geleden is, roepen de getoonde
documenten toch allerlei herinneringen op:
In de afdeling "VOHB's Jaaractiviteiten" hangt een vergeelde bladzijde
op half A4-formaat met erboven: "Jaarprogramma 2002". Eronder
staat "De evenementencommissie", met de namen van Anja
Kroon en Marisca van der Eem. De daaromheen gerangschikte foto's
bewijzen dat deze commissie de VOHB-leden naar verschillende boeiende
plaatsen heeft gevoerd.
Zo zien we hen in maart en mei 2002 rondlopen in Residentie
Hageveld, vroeger een Klein Seminarie. Daaronder hangt een foto
van een langgerekte vijver met een doorkijkje naar een fraai herenhuis.
Er is een stukje van de foto gescheurd, maar het onderschrift
62

toont nog : "..en rode zichtlijn, rondleiding 27 april VOHB". Dit
betreft waarschijnlijk het buiten Ipenrode, waar thans de hoogbejaarde
heer Van de Bos woont. De verenigingsleden op de foto zien er
enthousiast uit, waarbij er één met een ouderwetse kleinbeeldcamera
een stinseplant kiekt.
Er hangt een vel papier waarop allerlei kleine fotootjes met bollenvelden
en -schuren. Erboven staat: "Afdruk dia's Lezing F. Roozen,
Jaarvergadering VOHB 22 mei." Dat moet een boeiende avond zijn
geweest, over de lang vervlogen tijd dat er bloembollen gekweekt
werden in Heemstede en omgeving.
Een grappige foto toont enkele personen achter een houten marktkraam
terwijl ze uit alle macht kaarten, etsen en boeken bijeenhouden
in een onverwachte windvlaag. Achterin de kraam hangt op een groot
spandoek de naam van de vereniging. Dit gaat wellicht over de
voorjaarsmarkt in mei, die Heemstede nog steeds houdt, weliswaar
met moderner materiaal. De VOHB verkoopt er tientallen boeken en
schrijft er nieuwe leden in.
Dan zijn er foto's van een gezelschap leden wandelend langs een
haven in een oude stad. "Duidelijk Hoorn", zegt één van de bezoekers,
"dat is niets veranderd". Met dezelfde datum van 22 juni hangt er een
foto uit het kleine De Rijp waar de VOHB kennismaakt met Leeghwater's
verleden.
Iemand heeft een foto van foto's genomen. Men ziet er bouwwerkzaamheden
en het plaatje ernaast lijkt op de kerk op het Valkenburgerplein.
Ook daar hebben de leden van de VOHB kennelijk rondgekeken.
Elk jaar wordt er in september een Open Monumentendag
gehouden. De kerk is nu een gemeentelijk monument, dus deze foto
zal wel van die dag zijn. Overigens weten we dat de bouw-foto van
1927 moet zijn.
Er ligt een fraai boek over Berkenrode. En er hangt een deel van een
verslag van de "VOHB Premieavond" van 19 november 2002,
waaruit blijkt dat dit boek toen werd gepresenteerd.
In de volgende tentoonstellingshoek wordt een grafiek getoond van
het Ledenbestand van de vereniging. Een pijltje bij 2002 geeft aan dat
er toen ruim 1.000 mensen lid waren. Er zit in die jaren weinig groei;
de VOHB moest elk jaar een aantal niet-betalers afvoeren. Er werd
nog weinig gebruik gemaakt van automatische incasso. Maar er komt
steeds aanvulling - nieuwe bewoners, mensen die iets over hun eigen
buurt lezen, emigranten en aanmeldingen op de Voorjaarsmarkt.
63

Gezien de wand met "Bestuursactiviteiten" werd er in 2002 hard
gewerkt door de bestuurders:
In het kader van karakterbeheer heeft de Voorzitter brieven geschreven
om ontwikkelaars of de gemeenten beleefd doch dringen te wijzen op
de mogelijkheid, het dorpsgezicht in stand te houden door hun plannen
aan te passen. Verder voerde de VOHB mondeling overleg met de
betrokkenen en omwonenden van bedreigde gebieden, alsook met de
gemeenten. Er waren in 2002 kennelijk diverse momenten waarop de
vereniging het nodig vond, namens velen aan te dringen op voorzichtiger
beleid. Zo hangen er brieven over de omgeving van het Heemsteed-,
se Raadhuis, over de Oude Kern van Bennebroek, en over de Heemsteedse
Bomenbuurt. Ook over het trapveldje bij de Vrijheidsdreef werd
geschreven. Wat het allemaal teweegbracht is onduidelijk, maar er
wordt wel degelijk naar de VOHB geluisterd, getuige een pakket
tekeningen over de verbouwing van Hageveld, dat door de gemeente
Heemstede ter beoordeling aan de vereniging werd voorgelegd.
Verder werkte het VOHB-bestuur in 2002 mee aan de voorbereiding
van de viering van "Bennebroek 350 jaar", onder meer door een
tentoonstelling op te zetten voor april 2003.
Het Bestuur vergaderde 11 keer en bleek vanaf begin 2002 op zoek
naar een nieuwe voorzitter.
Het aantal kandidaten liep op maar echte gegadigden kwamen nog
niet voorbij.
Het bestuur krijgt van regionale organisaties altijd veel uitnodigingen;
zij liggen op de tentoonstelling uitgespreid. Zo te zien gebeurde er toen
ook al veel in de heemkunde van Zuid Kennemerland!
De VOHB heeft aan de tentoonstelling bijgedragen door de vier
"Heerlijkheden" van 2002 ter beschikking te stellen, de nummers 111
t/m 114. In 2002 werden er 244 pagina's aan de geschiedschrijving
toegevoegd. Zo zien we artikelen over "Museum Van Schagen", de
historie van het gebied Geleerdenwijk/Zandvoortselaan in Heemstede,
de Flora's, een begraafplaats in Bennebroek, over Emile Erens, die
in het Oude Slot woonde, over Berkenrode en veel over de Glip.
Verder zijn er verslagen van excursies en ook meerdere reacties van
leden te zien.
Op de tentoonstelling staat een computer waarop de bezoekers middels
een aanraakscherm door de Website van de VOHB kunnen lopen,
zoals die werd gecreëerd in 2002. In een toelichting naast de compu-
64

ter is te lezen dat vanaf het begin in april het aantal bezoeken opliep
van 100 maal per maand tot 200 per maand eind 2002. Natuurlijk is
de site inmiddels sterk gemoderniseerd en gekoppeld aan de provincie-website
"Geschiedenisbank-nh.nl".
Zo zijn we weer in de huidige tijd en kijken op het historisch overzicht
van de VOHB in 2002 terug als een interessante ervaring. De vereniging
gaat in de jaren daarna even voortvarend en veelzijdig te werk als
in 2002 - aan het Bestuur zal het niet liggen!
FINANCIEEL JAARVERSLAG
P.L.van Daalen (secretaris)
Balans per 31 december 2002 (in euro's)
ACTIVA 2002 2001
Voorraad boekwerken
Te ontvangen verkopen 2002
Te ontvangen rente 2002
Vooruitbetaald 2003
Liquide middelen
TOTAAL ACTIVA
1.161,34
100,00
150,00
2.504,61
15.001,78
18.917.73
1.361,34
811,83
90,76
1.010,60
4.639,68
7.914.21
PASSIVA 2002 2001
Eigen vermogen
Reserve 'Monumentenboek'
Crediteuren
Vooruitontvangen
contributie 2003
TOTAAL PASSIVA
4.602,27
8.130,00
293,84
5.891,62
18.917.73
5.934,80
0,00
343,81
1.635,60
7.914.21
«
65

CO a > m
Tl O
z < Tl m < >
> o < ca
73
73 m
z tn CD 70 m > O H m
m PO O ?N z pa 73 o 00 0
% ca en m O tn S O N a H
m S 33 m Z m c C
Tl
PO Z 7i
O -\ Z
O
m m H z o C «
m Z § a H pa 3
co :*
O O To­ H tn
m
PN"
m Z rn m o
ps 7! O 3'
<
CO
Z Z m H O 00
<
m H (C
171
w CJ o i Z H m c
o 73 z tn Z **
1^ 50 73 r,i m z. 0
J> N > m
> t> >• m a. (A
W Z a m 73 i IJ
co r
CO eu tn
H ?!
r;
66
m
a
m
Z
ps 1
tn
D
m
Z
M
ON h-1 to
PO
m
h-1 -~J „, w
Ui
w
in
,
NI
O
,
4^
Ul
to VO no vn 00
H-» ro vn -j UI
O i •~J 00
1-1
O
O
00
vo
CO CTN ON VO 1—i
,
-~J rn 4* 4* •~J
vü vo h-1 co O
>
H
CO
i—»
ON 1—* to tO H- m
1 4^
*> VO 1
Ü1
00
1 i
ON h-*
ÎO co K> co 4^ ,_i on 00
CO ON ON 4^ VO CO o h-»
ON 1—i Ü0 O cn 4* ON Ul
on W vo CA) - j 4=- ~j h-*
VO 4* o 4=- VO en tO o
,., M
o
Kl
O
3d
O
H
Z
O
ON
VO
vO
cn , ,
1-* [M
4^ ON CO
•^1 C)0 00
,
pa
m
h-i ~j CO „, ^
en ~-i 1—l
vo NI •^1
° r=
2 H
>
-~J 00 O vo i_i
ON
tn 4* 00
00 4* O
° r=
i—i uo
2 H
o i_» h-1 2 H
co - j 4=> >
H
CO
>—i
VO —»
a\ r>
Cn i
O o
O r>
O r>
i •
Kl
171
O
O
O
m
CO h-* VO CO •—' K, O
1x0
W 4* CO on ro O fo 30
o O en cn o O O o O
o O o O o O O co H
o o o o o O O
CI Z
o o o o O Z
O
VU
00 Cn
rn O
IV) to i—i
O cn co o
O o in o
ro
rn
to vo to O
co to o
o pa
o o o o
4^
o
o , O
O
, i O o o o
O o o o
o
o O
o o o
4^ H
o o o z
O o o o o o o o z
0)
H ro CO PO < < n
n o
«r r : m m m n o
H n ra Z PO PO -7 "0
> PO i/) H * PN H o*
> > n tu
O O u po tu
*
r n O Tl M ra (0
m in
co
z
c
T3 m
CO Z
Tl
m
m
•O
ra
Z c 3
CO
c tn TO < rn
Z PO O
H O tn
(6
o
r 00 PO 3
m H tn 2°
N m >
Z Z > 5'
CI O (0
m
Z
c 3
\
m
0 5'
ca
n
0)
r
PO
co
m
co
M
--J
4»
ci
i—i h-1
M (NO
4^ 4*
po
m
h-' M
K, ^
-~1 V0
en O ° r=
00 o O ON • *. K)
tO i—i 4* o ~J
un o •^J 1-1 o O
i—i
° 5
>
H
ro
ON H-» i—i 1—' •-* K, C?l
4^ ,_! ND ^i no co M
33
4^ CO --J VO vn i—i 4^ o O
vo 4=> O O 4=- eji 4* to H
en 4^ en -J i—i i i Ui
00 en 00 ON N) to O z
o
VO h-* I-
PO
tn
1
IV) KT en l—i
to h-i
ro -J
to „,

TOELICHTING
Balans
Vermogen
Eigen vermogen per 1 januari 2002:
bij: exploitatieoverschot 2002
Eigen vermogen per 31 december 2002:
Toevoeging reserve 'Monumentenboek'
+/+ € 5.934.80
+/+ € 867,47
+/+
+/+ € 6.802,27
-/- € 2.200,00
+/+
Eigen vermogen per 31 december 2002 +/+ € 4.602.27
De afboeking van de voorraad van € 200,— is opgenomen in de
winst- en verliesrekening, de het resultaat, inclusief de onttrekking van
€ 2.200, —, bedraagt derhalve -/- € 1.332,53.
Een toelichting op enkele balansposten:
Voorraad boekwerken
In 2002 heeft er een telling van de voorraden plaatsgevonden (boeken,
publicaties e.d.). Deze voorraad is gewaardeerd tegen de verwachte
verkoopwaarde. Op de balans 2002 is deze voorraadwaarde
verminderd met € 200,—. Er zijn boeken uit de voorraad verkocht,
maar er is, door nieuwe publicaties, ook weer aan deze voorraad
toegevoegd.
Te ontvangen verkopen
Deze balanspost bestaat uit in 2003 ontvangen verkoopopbrengsten
met betrekking tot het jaar 2002. Omdat de transactie in 2002 heeft
plaatsgevonden, worden de verkopen volledig aan 2002 toegerekend.
67

Derhalve staat dit als een 'nog te ontvangen' bedrag op de balans.
Vooruitbetaalde kosten
Dit bedrag bestaat uit twee posten:
vooruitbetaalde kosten bestuur € 119,61 (acceptgirokaarten 2003)
vooruitbetaalde kosten
'Monumentenboek' € 2.385,—
+/+
€ 2.504,61
In 2002 is er al uitgave gedaan ten behoeve van het 'Monumentenboek'.
Het is de bedoeling dat het boek in het najaar van 2003
uitkomt. Derhalve is de uitgave van € 2.385,— voor het I e traject in
de balans 2002 opgenomen als vooruitbetaald.
Liquide middelen
Een vergelijking tussen de balans 2001 en de balans 2002 leert dat de
VOHB aan liquide middelen € 10.362,10— meer heeft dan vorig
jaar. De belangrijkste oorzaken hiervoor zijn:
>- In tegenstelling tot 2001 zijn in 2002 de acceptgirokaarten voor
2003 weer op tijd verstuurd. Dat betekent dat het bedrag op de
balans aan 'vooruitontvangen contributie' beduidend hoger is dan
vorig jaar.
>• In 2002 heeft de vereniging van diverse instanties € 5.930,— aan
subsidie ontvangen voor het 'Monumentenboek'. Dit bedrag is op
de balans opgenomen onder de post 'reserve Monumentenboek'.
Exploitatierekening 2002
Net als 2001, heeft ook het jaar 2002 een positief exploitatiesaldo
opgeleverd (€ 867,47). Inclusief de ontrekking van € 2.200,— aan
het eigen vermogen t.b.v. de reseve 'Monumentenboek' is het resultaat
€ 1.332,52 negatief. Deze € 2.200,— is echter niet in de
exploitatie opgenomen vanwege de mogelijkheid dat een restant van
deze reserve weer aan het eigen vermogen kan worden toegevoegd.
Opbrengsten
Contributie
Het totaal aan contributiegelden valt hoger uit dan begroot: dit is
68

voornamelijk het gevolg van een actiever debiteurenbeheer en speciale
wervingsacties. Voor 2003 is, net als in 2002, besloten om leden
die na een rappel in onze periodiek (medio april 2003), hun contributie
nog niet hebben betaald van de ledenlijst af te voeren.
Verkopen
De post verkopen is in de winst- en verliesrekening gesplitst in verkopen
voorraad (publicaties, folders, video's e.d.) en verkopen jaarpremie.
Dit jaar is de jaarpremie, het boek over 'Berkenrode' met
gesloten beurzen tot stand gekomen. Derhalve geen opbrengsten,
maar ook geen kosten.
Kosten
Bestuurskosten
In de post 'bestuurskosten' zitten dit jaar geen bijzondere kosten/
uitgaven, derhalve zijn ze een stuk lager dan in 2001.
Productie 'Heerlijkheden' en 'Verzending 'Heerlijkheden'
'Heerlijkheden' is het boegbeeld van onze vereniging. Wij proberen de
kosten in de hand te houden, maar ook de kwaliteit te behouden. Een
en ander heeft tot gevolg dat de kosten in 2002 toch hoger uitvallen
dan de begroting.
Voorlopige begroting 2004
Het bestuur heeft het voornemen om op de jaarvergadering 2002 een
voorstel voor contributieverhoging te doen. In verband hiermee is
tevens een voorlopige begroting voor het jaar 2004 opgenomen. Een
motivatie van deze contributieverhoging vindt hieronder.
Voorstel verhoging minimumcontributie
Het bestuur stelt voor de minimumcontributie voor het lidmaatschap
met ingang van 2004 te verhogen met € 2,—, van € 12,- naar
€ 14,—. Artikel 6 lid 4 het Huishoudelijk Reglement van de VOHB
bepaalt dat de minimum contributie door de ledenvergadering moet
worden goedgekeurd. Vanzelfsprekend moet een voorstel tot contributieverhoging
vergezeld gaan van een onderbouwing. Hiervoor kan
bij uitstek de begroting dienen, die hierboven is opgenomen. Deze
begroting heeft een voorlopig karakter. Teneinde de contributieverhoging
vanuit de begroting te kunnen toelichten zetten we hieronder nog
eens het resultaat van 2002 en de begrotingen 2002, 2003 en 2004
naast elkaar. 69

Opbrengsten in euro's RESULTAAT BEGROTING BEGROTING
2002 2003 2004
CONTRIBUTIE 12.902,70 12.000,00 14.000,00
VERKOPEN VOORRAAD 1.754,00 1.750,00 2.000,00
VERKOPEN PREMIE - 2.000,00 1.000,00
RENTEOPBRENGSTEN 246,41 100,00 150,00
SUBSIDIES 1.340,17 1.500,00 1.350,00
BYDRAGEN UIT LEZINGEN/EXCURSIES 1.160,00 1.450,00 1.200,00
TOTAAL 17.403,28 18.800,00 19.700,00
Kosten in euro's RESULTAAT BEGROTING BEGROTING
2002 2003 2004
BESTUURSKOSTEN 1.851,70 3.200,00 2.000,00
PRODUCTIEKOSTEN HEERLIJKEDEN 7.979,43 9.000,00 9.200,00
VERZENDKOSTEN HEERLIJKHEDEN 1.896,41 1.300,00 2.300,00
ICT (ONTWIKKELING WEBSITE) 2.936,59 850,00 1.000,00
ARCHIEF 213,79 350,00 350,00
JAARPREMIE - 2.400,00 2.500,00
EVENEMENTEN 1.457,89 1.300,00 2.000,00
WERKGROEPEN - 250,00 -
AFBOEKING VOORRAAD 200,00 - -
DIVERSEN/ONVOORZIEN - - 500,00
BENNEBROEK 350 JAAR - 1.000,00 -
TOTAAL 16.535,81 19.650,00 19.850,00
SALDO 867,47 -850,00 -150,00
70

De contributie van de VOHB is sinds 2000 gelijk gebleven, behoudens
een geringe aanpassing naar boven met ingang van 2002 vanwege de
invoering van de euro (fl 25,00 werd € 12,- ofwel fl. 26,50).
Verreweg het grootste gedeelte van de contributie 'gaat op' aan de
productie en verspreiding van het kwartaalblad 'Heerlijkheden' (ca.
77%). De kosten van de productie en verzending van 'Heerlijkheden'
zijn de afgelopen jaren behoorlijk gestegen, bijna 9,5%. (Van
€ 9.022 — in 2000, € 9.320 in 2001 tot € 9.876,- in 2002). De
kostenstijging voor 2004 is nog niet bekend, maar voor 2003 is er een
schatting van 2,5%. 'Heerlijkheden' is het vlaggenschip van de VOHB
en wordt door leden en trouwens ook door niet-leden enorm gewaardeerd.
Het bestuur wil de kwaliteit van 'Heerlijkheden' in de toekomst kunnen
garanderen. Het grootste deel van de contributieverhoging is derhalve
bedoeld voor handhaving van voldoende budget voor de productie en
verzending van'Heerlijkheden'.
Sinds enige tijd heeft de VOHB een website. Ook op deze website
krijgen we veel positieve reacties. Het bestuur wil in de toekomst meer
gaan doen met de website: meer informatie, meer interactieve elementen,
kortom een manier om het contact met de leden te verstevigen.
Hoewel er aardig wat kennis in huis is, zullen we er niet aan ontkomen
in sommige gevallen een beroep te doen op externe kennis. Dit zal
extra kosten met zich meebrengen. Op de begroting 2004 is daarvoor
€ 1.000,— opgenomen.
Een verhoging van de contributie met € 2,— is nodig om bovenstaande
doelstellingen te realiseren. Vergeleken met de zusterverenigingen
is het lidmaatschap van onze vereniging nog steeds bepaald laag te
noemen. Wij vertrouwen erop dat de leden van de VOHB geen
bezwaar tegen deze contributieverhoging hebben.
Alexander Koopman
penningmeester VOHB
71

Reacties van lezers
De ijsbaan van 'de Volharding'
Hartelijk dank voor het leuke artikel over de ijsbaan van mw. M.van
der Eem in HeerlijkHeden nummer 115. Vanaf 1941 heb ik in
Heemstede aan de Pieter de Hooghstraat gewoond en ongelofelijk
veel plezier beleefd op genoemde ijsbaan. Eigenlijk vind ik het een
beetje jammer, dat er niet bij is vermeld met hoeveel inzet en toewijding
de heer Kikkert elke winter bezig was het schaatsen mogelijk te
maken. Later was de familie Meijer van de Modelboerderij Bronstee
aan de Bronsteeweg eveneens actief in het ijsbaanbestuur.
De ijsbaan lag tegenover de Bronsteevaart en de Wagnerkade aan, dus
niet op de plaats van het Diaconessenhuis. Dit is op de foto duidelijk
te zien. De nieuwe naam IJsbaanpad doet wat geforceerd aan. Alle
omwonenden noemden het "het Spaarnepaadje" en zo zal ik het
blijven noemen.
A.J.Bus (Heemstede)
Marmeren grafsteen van hond Belline teruggevonden
In nummer 110 schreef de heer Hans Krol
in een bijdrage gewijd aan Anton Pieck
over een kleine grafsteen in herinnering
aan een hond. Belline, née ó Paris Janvier
1886, morte ici AOUT 1890. Fidèle
et dévouée a sa maîtresse
Thans kan ik hierover het volgende berichten.
In een loods op het terrein van 'de
Hartekamp' wordt een zware marmeren
grafsteen bewaard.
Het is een herinnering aan de trouwe en
aan haar meesteres toegewijde hond Belline.
Geboren in Parijs, januari 1886 en
gestorven op de Hartekamp in augustus
1890.
72

Deze steen stond op het graf van Belline ergens achter de pergola bij
de Oranjerie.
Om vernieling of ontvreemding tegen te gaan is, minstens 12 jaar
geleden, de steen daar weggehaald en veilig opgeborgen in een loods.
Vriendelijke tuinlieden hebben voor mij deze steen schoon gemaakt en
in de zon geplaatst om een foto te kunnen maken. Het Baasje van de
hond was mevrouw Anna Maria van Verschuer-Brants. Zij overleed in
1901
'Overmeer' en Janeton de Lavange
Willem M.ten Hacken (Haarlem)
Met genoegen hebben mijn echtgenote en ik in HeerlijkHeden no.
115 het artikel van Hans Krol: "Van hofstede Overmeer tot woongenot
op het Prinseneiland" gelezen. Een van haar 'voormoeders'
namelijk was de daarin genoemde Janeton de Lavange, die de hofstede
op 17 april 1736 kocht. Schrijft Hans Krol al:
'.-. . .hofstede 'Overmeer' . . , die ongeveer 15 keer van vreemde
eigenaar verwisselde. . . . ', Janeton was wel een heel vreemde
eigenaresse.
Janeton koopt Overmeer
Het begint schijnbaar heel normaal op die 17e april. In de overdrachtsakte
wordt zij de aanstaande bruid van Pieter van Croonenburg genoemd.
Om de een of andere reden gaat dit huwelijk niet door en van
Pieter vernemen wij niets meer. Zij is handelingsbevoegd, want bij de
overdracht wordt zij niet door iemand bijgestaan. Haar leeftijd zal op
dat tijdstip dus ongeveer 25 jaar zijn en zij is geboren rond 1700. Een
maand na de koop leent ze van Pieter Teyler van de Hulst 1.000
gulden.
Janeton trouwt
In de Impost op huwelijken van Heemstede lezen wij: 'Op 2 december
1738 heeft Pieter van der Upwich, jongeman van Amsterdam en
wonende alhier, hem aangebracht als bruidegom ter eenre met Janeton
de la Vange, jongedochter van Leiden en mede wonende alhier,
als bruid ten andere zijde als gehorende ieder tot de clas-sis van 6 g.
dus 12 g. totaal'. Janeton wordt jongedochter genoemd en was dus
73

voor die tijd nog niet getrouwd. Zij trouwt op zondag 18 januari 1739
voor de kerk met deze Pieter van den Upwich. In de marge van het
trouwboek staat gekrabbeld: 'Getrouwd den 18 januari met een kind
genaamt Geertruijda tussen beid'.
Vreemd is dat er staat een kind en niet hun kind. Ook dat kan nog wel,
maar spittend in het begraafboek van Heemstede vinden we dat op 21
april 1734 is begraven: 'kind van Janeton de Lavange dood ter wereld
gekomen (op de) Glip', zonder vermelding van de vader. Op 7 mei
1735 wordt er weer een kind van Janeton begraven, ook weer zonder
vermelding van een vader. Al op 27 maart 1739 wordt in Heemstede
gedoopt Jan Rudolf van der Upwich, het huwelijk werd dus tijd.
Wat voor vrouw was deze Janeton de Lavange met minstens drie
voorechtelijke kinderen en is Pieter van den Upwich wel de vader van
al deze kinderen? Helaas moet ik U het antwoord schuldig blijven.
Dochter Geertruida trouwt Willem ten Boekhorst
De doop van dochter Geertruida, die van der Upwich genoemd wordt,
is in Heemstede onvindbaar. Zij trouwt echter op 3 april 1757 met
Willem ten Boekhorst, een chirurgijn afkomstig van Bredevoort (Gld).
Als zij trouwt, zal ze toch minstens 18 jaar oud geweest zijn. Zij is dus
waarschijnlijk ook geboren rond 1735 net als bovengenoemde andere
kinderen van Janeton.
Op 14 mei 1755 heeft Willem ten Boekhorst een huis gekocht op de
hoek van de Heerenzandvaart en de Heemstederweg (nu de Raadhuisstraat
tegenover de Kerklaan). Toen zij trouwde woonde Geertruida
nog op Overmeer, maar het bruidspaar is in Willem's huis gaan
wonen.
Op 27 september 1759 wordt Janeton de Lavange begraven, zij
woonde toen nog op Overmeer en 2 jaar later op 25 maart wordt
begraven het kind van Pieter van den Upwich en Janeton de Lavange,
wonend op Overmeer (dit is waarschijnlijk bovengenoemde Jan Rudolf).
Pieter van den Upwich zelf wordt op 20 april 1767 begraven.
Geertruida blijft als enige erfgenaam over.
Willem ten Boekhorst verkoopt 'Overmeer' aan Wiering van der Zee
Met dit overlijden van Pieter worden Geertruida en Willem ten Boekhorst
de eigenaren van Overmeer. Zij wonen echter op de Heerenzandvaart
en verkopen 'Over-meer' dan ook op 26 mei 1767 aan
Wiering van der Zee en lossen op 7 juli 1767 de lening van Pieter
74

Teyler aan Janeton de Lavange af.
Hiermede is het verhaal over een vreemde eigenaar van Overmeer
afgesloten, maar het volgen van de familie blijft spannend.
Willem ten Boekhorst's tweede huwelijk
Geertruida van de Upwich, gehuwd met Willem ten Boekhorst, krijgt
tussen 1757 en 1769 acht kinderen. Op 14 mei 1770 wordt zij
begraven.
Op 11 oktober 1771 hertrouwt Willem ten Boekhorst met Maria van
Thulden, zijn dienstmaagd, en door de dominee wordt al na 3V2 maand
op 26 februari 1772 hun zoon Christiaan gedoopt. Erg vlug dus. Dit
was de kerkeraad ook al opgevallen, want in hun notulen van 22
oktober 1771, 11 dagen na hun huwelijk, staat te lezen: 'Nadat
Willem te Boekhorst bekent hadde dat hij vleselijke gemeenschap
gehad heeft met zijn meid Maria van Thulten is hem de tafel des Heren
ontzegt geworden, welke censure door hem aangenomen is'.
Maria van Thulden
Maria is ook weer zo'n vreemde vogel! Op 19 november 1771, nota
bene net 4 weken na haar huwelijk met Willem ten Boekhorst, wordt
door de pastoor van Berkenrode gedoopt: Elisabeth onecht kind van
Martinus Berkemeijer en Maria van Thulden.
Deze twee kinderen van Maria - Christiaan ten Boekhorst en Elisabeth
Berkemeijer - kunnen onmogelijk direct naar hun geboorte gedoopt
zijn, want tussen de dopen van beiden zit slechts 2V2 maand.
Naast Christiaan worden er tot 1778 nog twee kinderen van Willem en
Maria gedoopt: Cornelia op 17 juni 1774 en Willem op 7 november
1778. De geboorte van zijn laatste kind heeft Willem echter niet meer
meegemaakt. Hij is al op 26 mei van dat jaar begraven. Maria overlijdt
3 jaar later. Kleine Willempje is dan ook al overleden.
Genealogie: een echte soap!
Jan Hein Beelen
Bronnen en literatuur:
- Kort begrip van het Oud-Vaderlands recht, Mr. A. S. Blécourt, 7e druk, 1969,
Wolters-Noordhoff N.V., Groningen
- Rijksarchief van Noord-Holland, DTB, Heemstede
- Rijksarchief van Noord-Holland, ORA, Heemstede
75

Vereniging tot behoud
In navolging van de landelijke gemeente Abcoude in de provincie
Utrecht heeft Heemstede nu ook een 'Vereniging tot behoud van het
dorpse karakter', hier met als toevoeging 'van het Raadhuisplein te
Heemstede'. Aanleiding voor oprichting zijn de plannen het ambtelijk
apparaat te centraliseren in vernieuwde huisvesting op het Raadhuisplein.
Het voornemen is 3000 vierkante meter alsmede een grote
parkeergarage. Doelstelling van de nieuwe vereniging is:
- Het behouden van het dorpse karakter van het Raadhuisplein en
omgeving.
- Het verbeteren van de leefbaarheid van de omgeving van het Raadhuisplein.
Het bestuur telt 4 personen. Volgens voorzitter Erik-Jan van Emmerik
zijn ook leden van de VOHB lid geworden. De leden en donateurs - in
korte tijd gestegen tot 200 personen - zijn niet alleen omwonenden
maar ook andere verontruste Heemstedenaren van diverse politieke
pluimage.
De regio kampt momenteel met een capaciteitsoverschot aan kantoorruimte.
Aan het gemeentebestuur wordt daarom als alternatief voor de
nieuwbouw voorgesteld het leegstaande gebouw van het voormalig
Zilveren Kruis in de Havenstraat - met ca. 4000 vierkante meter en 55
parkeerplaatsen - in gebruik te nemen.
Contactpersonen van de vereniging
zijn de heren: E.J.van Emmerik (telefoon
5289472) en M.van Dijk
(telefoon 5282109).
Voor informatie op het internet,
zie: www.raadhuisplein.com
Onze vaste medewerker voor foto's van
gebouwen, de heer A. Koopman, maakte
deze afbeelding van een plakkaat op
het perceel Raadhuisstraat 7.
De toekomst zal leren of 'Handhaving'
meer dan een symbolische betekenis
heeft. Van nummer 5 is de voorgevel
gereinigd, wat het aanzien van dit deel
van de Raadhuisstraat aanzienlijk opvrolijkt.
76

Het Huis der Gemeente in Bennebroek
Bennebroek heeft een mooi en goed geoutilleerd gemeentehuis, dat
met recht een Huis der Gemeente genoemd mag worden. Niet alleen
wordt de gemeente van daaruit bestuurd, er vinden ook regelmatig
tentoonstellingen en andere festiviteiten plaats waar de inwoners van
het dorp welkom zijn.
Nu Bennebroek dit jaar feestelijk herdenkt, dat het 350 jaar geleden
een zelfstandige gemeente werd, is het een goed idee na te gaan hoe
het in de afgelopen drie en een halve eeuw gegaan is met de huisvesting
van het bestuur van het dorp.
Nadat op 27 mei 1653 de zelfstandigheid een feit was geworden
kwam al spoedig de vraag op hoe en van waaruit het ambacht, zoals
het dorp toen genoemd werd, zou worden bestuurd. De eerste echte
actie kwam van een dertigtal inwoners. Op 3 januari 1654
schriftelijk aan de ambachtsheer Adriaan Pauw Jr. om een eigen
vierschaar, dat wil zeggen een eigen College van Schout en schepenen.
Tot die datum vonden de bestuurswerkzaamheden, waaronder de
(lagere) civiele rechtspraak, nog via Heemstede plaats. Er was niet veel
tijd nodig om tot een dergelijk College te komen.
De ambachtsheer maakte zijn keuze uit de door de schout (van
Heemstede) voorgestelde tien personen en het College werd geinstalleerd.
Als schout werd aangewezen Bartholomeus van Hove, de schout
van Heemstede.
Hij vervulde die functie dus voor de beide dorpen.
Nu moest er nog een plaats van vestiging van het Regthuis (de
aanduiding gemeente- of raadhuis kende men toen nog niet) worden
gezocht. Aert Jansz. van Waert had dit blijkbaar zien aankomen.
Hij had namelijk nog in 1653 een huis laten bouwen op de hoek van
de Schoollaan en de Bennebroekerlaan, in het centrum van het dorp
dus, waarin hij een herberg begon.
Hij gaf het de naam De Swarte Hondt. Later breidde hij de herberg
nog uit; het werd toen als logement en stalhouderij aangeduid. In die
herberg huurde het College van Schout en schepenen een kamer.
Dat werd dus de Regtkamer of het Regthuis.
De adresaanduiding was: "Het huis daer de Swarte Hondt uijthangt".
Met een onderbreking van ongeveer vijf jaar midden 18e eeuw zou
deze herberg tot 1856 het adres van de gemeente Bennebroek zijn.
77

Het lijkt mischien wat vreemd, dat een herberg zo lange tijd als zetel
van het gemeentebestuur moest dienen. Toch was dit niet zo. Ook
elders, in andere dorpen, kwam dit voor. Tot in de Bataafs/Franse tijd,
eind 18e begin 19e eeuw, betekende het besturen van een klein dorp
niet zoveel. Het aantal inwoners van Bennebroek was in 1811 nog
maar 377. De hoogste gezagsdrager was de ambachtsheer en die
zetelde op het Huis te Bennebroek. Hij deed de zaken betreffende zijn
ambachtsheerlijkheid, die niet aan schout en schepenen konden worden
overgelaten, vanuit zijn eigen huis.
Midden 18e eeuw deed zich iets opvallends voor. De toen erg bekende
en gewaardeerde schepen Leendert van Keulen werd in 1750 hospes
van de herberg De Geleerde Man aan de Rijksstraatweg. Zijn invloed
op het College van Schout en schepenen was blijkbaar zo groot, dat
het Regthuis, de Regtkamer, werd verplaats naar De Geleerde Man.
Een kwestie van vriendjespolitiek, zeggen we nu. De adreswijziging
duu'rde echter niet lang. Leendert van Keulen kocht in 1754 De
Swarte Hondt en ging die herberg exploiteren. Voor schout en schepenen
aanleiding om weer te verhuizen en wel terug naar De Swarte
Hondt. Deze situatie duurde geruime tijd voort. De zoon Jan van
Keulen, die een aantal jaren de functie van hospes van zijn vader
Leendert had over genomen, noemde de herberg een tijd lang Het
Wapen van Bennebroek.
Pas toen er ernstige onenigheid ontstond over de huurprijs van de
Regtkamer, dat was eind 1853, werd het huurcontract met De Swarte
Hondt verbroken. De toenmalige hospes Jan van Donselaar, had al
geruime tijd aangedrongen op verhoging van de huur voor de Regtkamer.
Toen het gemeentebestuur slechts zeer ten dele aan zijn eis wilde
voldoen, weigerde hij in december 1853 het huurcontract per 1
januari 1854 te verlengen. Het bestuur van de gemeente kwam toen
met onmiddellijke ingang als 't ware op straat te staan. Gelukkig stelde
A de Breuk, die de kleine buitenplaats Bagatelle bewoonde, een kamer
ter beschikking. De zetel van de gemeente zou daar kunnen blijven tot
een meer definitieve huisvesting zou zijn gevonden.
In de tijd, dat de Fransen het in Nederland voor het zeggen hadden was
Bennebroek (van 1812
tot 1817) geen zelfstandige gemeente. Het bestuur was in die jaren
weer een geheel met dat van Heemstede. De gemeentelijke zaken
werden toen dus afgehandeld op het raadhuis van Heemstede. Nadat
78

deze samenvoeging in 1817 ongedaan gemaakt was, keerde het
bestuur van Bennebroek weer terug naar De Swarte Hondt. Er werd
daarbij wel besloten het archief van Bennebroek tijdelijk in Heemstede
achter te laten. Het werd niet wenselijk geacht de Bennebroekse
archiefstukken naar die ene kamer in De Swarte Hondt over te
brengen. Lange tijd is er daarna gediscussieerd over de vraag of er een
speciale dubbele archiefkast zou kunnen en moeten worden aangeschaft.
Die kast zou dan in de Regtkamer geplaatst moeten worden.
Vreemd is, dat er ergens genoteerd staat, dat in de tenslotte toch
aangeschafte kast slechts een deel van het archief is opgeborgen. Het
is niet geheel duidelijk of het andere deel van het archief (tot nu toe?)
in Heemstede is achter gebleven.
Na de tijdelijke huisvesting aan de Rijksstraatweg (toen nog Haagse
straatweg geheten) is het raadhuis, zoals het toen al wel genoemd
werd, overgebracht naar de Bennebroekerlaan. Het huis waarin de
raadkamer toen werd ondergebracht, was gebouwd in opdracht van
het raadslid P.J. van Woensel. Het huis diende tevens als veldwachterswoning.
Op 30 april 1856 heette de burgemeester, Mr. C. van
Lennep, de gemeenteraad welkom in deze nieuwe raadkamer.
Helaas, ook deze vestigingsplaats van het gemeentebestuur had geen
lang leven. Opnieuw werd de huur (in 1871) opgezegd.
Het gemeentebestuur kwam daarna tijdelijk terecht in het logement
van L. Kruiswijk. Inmiddels had men het plan opgevat om een definitieve
huisvesting te realiseren. Een echt gemeentehuis moest er komen.
Voor het zover was heeft het bestuur nog een aantal jaren (van
1875 tot 1893) een kamer in de Schoollaan ter beschikking gehad.
Deze kamer was aangebouwd aan de nieuwe lagere school aldaar.
De school had na een aantal jaren behoefte aan meer ruimte, wilde
daarom de raadkamer als schoollokaal gaan gebruiken. De gemeenteraad
had begrip daarvoor en vertrok uit die kamer.
Weer een andere tijdelijke huisvesting werd betrokken, nu in het Huis
ten Hoek aan de Rijksstraatweg.
De plannen voor definitieve huisvesting waren inmiddels uitgewerkt. In
de loop van 1893 werd
731 M2 bouwgrond aan de Rijksstraatweg aangekocht. Ter verbreding
van de geplande toegang tot het terrein achter het raadhuis werd
een jaar later nog een strook grond van 27 M2 bijgekocht.
De ingenieur/architect F.G.N. Haitsma Muiier maakte het ontwerp
79

Het oude raadhuis aan de Rijksstraatweg
80

voor het nieuwe raadhuis. De bouw werd gegund aan J. Grebels en J.
Dervellen uit Haarlem. De bouwkosten kwamen uit op circa f 7.000.
De gemeenteraad had om alle kosten die voor de grond en de bouw
moesten
worden betaald, een geldlening van f 10.000 gesloten bij de Maatschappij
voor Gemeentecrediet.
In augustus 1894 was de bouw van het raadhuis gereed. Met enig
ceremonieel werd afscheid genomen van de tijdelijke huisvesting in
Huis ten Hoek. Het nieuwe Huis der Gemeente kon daarna in gebruik
worden genomen. Niet alleen voor de secretarie en de raadkamer
waren daarin, naar die tijd gemeten, mooie ruimten beschikbaar
gekomen. Ook de veldwachter en zijn cachot vonden daarin een
plaats.
Na bijna twee en een halve eeuw nu dus eindelijk een echt gemeentehuis.
In 1899 loste burgemeester P.N. van Doorninck een belofte in. Hij
schonk ter gelegenheid van de geboorte op 3 december 1895 van zijn
zoon Willem Borre een klok aan de gemeente, te plaatsen in de
voorgevel van het nieuwe raadhuis. Willem Borre, toen bijna vier jaar
oud, bood op 17 October de klok op plechtige wijze aan de gemeenteraad
aan.
Het regelmatig opwinden van de klok was toevertrouwd aan horlogemaker
Roeland uit Hillegom. Toen deze in 1918 voor dit klusje naar
het oordeel van het gemeentebestuur te veel geld ging vragen, werd de
opdracht ingetrokken. Daarna moest de veldwachter Take Bosch voor
de klok zorgen. Op de achterzijde van de klok zien we tot op vandaag
het koperen plaatje
waarop een afbeelding van het raadhuis en de naam van de schenker
zijn ingegraveerd. Tot op de huidige dag geeft de klok in het nu
voormalige raadhuis nog steeds "den officielen tijd van Bennebroek"
aan.
In de loop der jaren groeiden de taken van het gemeentebestuur en
werd Bennebroek door uitbreiding met nieuwbouw-wijken steeds groter.
Gevolg was, dat het raadhuis spoedig weer ruimtegebrek ging
krijgen. Enkele malen werden goede oplossingen bedacht. Zo werd al
in 1931 de ruimte voor de veldwachter achter het raadhuis vergroot.
Kort voor de tweede wereldoorlog kreeg veldwachter Kranenburg
zelfstandige woonruimte aan de Zwarte weg. De gemeenteraad be-
81

sloot toen de secretarie uit te breiden door toevoeging van "de belendende
voormalige veldwachterswoning". Ook de politiekamer en de
boevencel werden vergroot en opgeknapt.
Direct na de oorlog werd de roep om meer ruimte steeds luider.
Overwogen werd de vroegere buitenplaats Huize Duinlaan op de hoek
van de Bennebroekerlaan aan te kopen om op die plaats een nieuw
raadhuis te laten bouwen. Aanvankelijk bleek het in die verwarrende
eerste jaren na 1945 niet mogelijk een dergelijk project te financieren.
Op 15 juni 1948 kon dan toch tot aankoop van Huize Duinlaan met
bijbehorende bouwgrond en tuin, in totaal groot 3785 M2, worden
besloten.
Huize Duinlaan had in de voorafgaande jaren een nogal variërende
bewoning gehad. Geruime tijd waren er evacuee's opgevangen. Na de
oorlog was er een knopenfabriekje in gevestigd.
In de omgeving van het huis werd geruime tijd de jaarlijkse kermis
georganiseerd. Het oude huis, dat in die jaren ook wel Marjo werd
genoemd, was zodanig verouderd en er was zoveel achterstallig onderhoud,
dat er in 1960 geen probleem gemaakt werd over de afbraak
van dit toch wel historische pand.
Eind 1956 besloot de gemeenteraad een crediet van f 10.000 beschikbaar
te stellen voor het ontwikkelen van plannen voor de bouw van
een nieuw groter raadhuis op de nu beschikbare bouwgrond aan de
Bennebroekerlaan. Aan de architect A.M. de Rouville Meux te Den
Haag, die veel ervaring had door bouw van raadhuizen elders in het
land, werd opdracht verstrekt tot het maken van ontwerptekeningen
voorgevel
Het in 1962 door architect A.M. de Rouville de Meux ontworpen maar
niet uitgevoerde plan voor een nieuw raadhuis
82

voor het nieuwe Huis der Gemeente. Na vele gesprekken en aanpassingen
in de ontwerpen leverde de architect in januari 1962 zijn
definitieve ontwerp bij de gemeente in.
Begin 1963 keurde de gemeenteraad een voorstel voor een crediet
van f 750.000 goed. Met dit bedrag en met wat inmiddels voor
nieuwbouw gereserveerd was zou het ontwerp van Rouville Meux
realiteit kunnen worden. De Provincie Noord Holland maakte daartegen
echter bezwaar.
Men vond het gebouw te groot en dus ook te duur. De Rijksoverheid
zag er blijkbaar ook niets
in; een beslissing van die zijde bleef om allerlei redenen jaren lang uit.
In 1967 berichtte de Rouville Meux, dat hij zijn architect-werkzaamheden
wegens pensionering zou gaan beëindigen. Bij hem kon men dus
niet meer terecht voor nieuwe aanpassingen in zijn ontwerp. Het
gemeentebestuur liet daarop de verdere voorbereiding, in afwachting
van betere mogelijkheden in deze naoorlogse tijd, enkele jaren op z'n
beloop.
In 1970 is nog wel serieus overwogen het nieuwe raadhuis te bouwen
op de plaats van het in verval geraakte koetshuis van het Huis te
Het nieuwe raadhuis, ontworpen door M.O. van Wensveen
83

Bennebroek aan de Binnenweg. Ook dit plan kon in de ogen van
Provinciale Staten geen genade vinden. Men vreesde dat door nieuwbouw
aldaar het voormalige landgoed te veel zou worden aangetast.
Het koetshuis en de aangebouwde woning zijn in later jaren geheel
gerenoveerd. Het zijn de enige gebouwen van het vroegere buitengoed
Huis te Bennebroek, dat eeuwen lang de zetel was van de ambachtsheren
en -vrouwen, die nog zijn over gebleven.
Er kon tenslotte toch tot de bouw van een nieuw raadhuis op het
terrein van Huize Duinlaan worden besloten. Het ontwerp daarvoor is
gemaakt door de architect M.D. van Wensveen te Rotterdam. Het
ontwerp had geen enkele gelijkenis met het eerdere ontwerp van de
architect de Rouville Meux.
De bouw is in 1971/1972 uitgevoerd door het Aannemingsbedrijf
Veenman en Vink te Hillegom.
De officiële opening vond plaats op 23 juni 1972. Deze keer als
cadeau geen aan de voorzijde in te metselen klok. Wel een fraaie
staande klok in de hal, een zogenaamd staand horloge, aangeboden
door Haarlems burgemeester Mr. Dr. L. de Gou, mede namens zijn
collega's van de andere Kennemer gemeenten. Namens de inwoners
van Bennebroek werd door Van der Hoop van Slochteren een hand
geknoopt tapijt voor de trouwzaal aangeboden. Op verschillende
lokaties in het dorp was hieraan gewerkt door 150 vrouwelijke inwoners
van Bennebroek.
De openingsverklaring werd uitgesproken door de jeugdige Carla
Verwoerd , die een openingstoespraak op rijm hield. Haar kwam
deze eer te beurt als winnaar van een opstelwedstrijd.
Inmiddels blijkt er opnieuw een ruimteprobleem in het al weer 31 jaar
in functie zijnde gemeentehuis te zijn ontstaan. Opnieuw is de vraag
aan de orde hoe dit probleem aan te pakken en op te lossen. Laten
we hopen, dat het niet al te lange tijd zal vergen een aanvaardbare
oplossing te bedenken.
84
Maarten Verkaik

Herinneringen aan
1. Melkhandel Bakker (Bennebroekerlaan 53)
"In 1920 nam mijn vader melkhandel over van Leen de Groot op
Bennebroekerlaan 53. Naast sigarenmagazijn "De Tramhalte" van Jan
de Wit." Dit historische gegeven welt spontaan bij hem op, maar op de
vraag wanneer hijzelf de zaak overnam, komt niet één, twee, drie een
antwoord. Na enig gepieker en onderling overleg wordt besloten, dat
het omstreeks 1963 het geval moet zijn geweest.
Dick Bakker (1925) en Bep Velberg (1927) groeiden beiden in Bennebroek
op, maar ieder in een ander deel van het dorp, want de
Rijksstraatweg vormde ook in de eerste helft van de twintigste eeuw al
een zekere scheidslijn. Wel gingen beiden naar de Openbare school in
de Schoollaan; de Sparrenbos, de nieuwe Openbare basisschool, werd
pas in 1950 geopend. Als enige zoon met twee zussen boven en twee
onder hem, werd hij na het behalen van het Mulo-diploma in het
laatste oorlogsjaar door de Arbeidsdienst opgeroepen om bij de bunkerbouw
in Umuiden te gaan werken.
Daaraan ontkwam hij echter, doordat hij in het Willinkbos waar hij
hielp bij het omzagen van een boom z'n been zo gecompliceerd wist
85

te breken, dat hij drie maanden kon "onderduiken" in het ziekenhuis.
Een geluk bij een ongeluk, al moest nu vanuit Bennebroek dagelijks
een maaltijd voor de patiënt in Haarlem worden afgeleverd.
Toen de oorlog voorbij was, volgde de militaire dienst, waar hij
aanvankelijk bij de eerste lichting van de 7 decemberdivisie werd
ingedeeld, maar later werd afgekeurd vanwege een vermoede hartafwijking.
Na nog een jaar bij de Amsterdamsche Bank te hebben
gewerkt, bleek hij als enige zoon toch de meest voor de hand liggende
opvolger van zijn vader in de zaak. "Als melkhandelaar haalde je
aanvankelijk met paard en wagen, de melk en de eieren nog op bij
boeren, die toen in de Haarlemmermeer en de Oosteinderpolder nog
rijk vertegenwoordigd waren. Daar maakte je dan zelf in de werkplaats
boter, kaas en room van. Terwijl je de rest van de dag bezig was met
het bij de klanten bezorgen van die producten." Vóór de sanering had
Bakker in Bennebroek naast een zestal collega-melkhandelaren een
groot verspreidingsgebied, dat zich uitstrekte van het begin van Hillegom
tot de Prinsenlaan in Heemstede en van Vogelenzang tot de
Hanepoel in Zwaanshoek." Nadien kreeg iedere melkslijter een eigen
wijk en een verrekeningsstelsel, wat het werken aanzienlijk gemakkelijker
maakte en waardoor je, als je ziek was bijvoorbeeld, ook nog
eens vervangen kon worden. Ook de klantenbinding was in die tijd van
andere factoren afhankelijk dan tegenwoordig. Zo kochten katholieken
doorgaans bij katholieke middenstanders en hadden protestanten
voorkeur voor een protestante winkelier. Bovendien moest je zelf je
klanten werven en bereid zijn hun bestellingen minstens één week bij
te houden en voor te schieten. Ook het op het juiste moment aanreiken
van die wekelijkse boekjes-rekening vereiste een bepaalde diplomatie.
In 1953 trouwden Dick Bakker en Bep Velberg en woonden achtereenvolgens
in de Eiken- en de Patrijzenlaan waar de eerste drie van
hun vijf kinderen geboren werden. Toen in 1960 zijn ouders naar de
Meerweg verhuisden, trokken zij naar de Bennebroekerlaan. Bep
kreeg daar naast de zorg voor haar opgroeiende gezin ook direct de
taak om al dan niet met hulp de winkel te bestieren. En dat betekende
af en toe ook zwaar werk. Zo herinnert ze zich nog levendig de
momenten waarop van de huishoudschool een bestelling voor honderd
plakken kaas werd doorgebeld. "Van dat plakjes drukken op de
snijmachine kreeg je werkelijk eelt op je handen. Maar ja, ook de
kinderen hielpen een handje mee als ze uit school kwamen of op
zaterdag." Weliswaar kwamen de producten inmiddels van de melkfa-
86

iek. Aanvankelijk van Mariënbos uit Aerdenhout, later van De Landbouw
uit Noordwijkerhout, maar ze moesten wel 's morgens vroeg
worden opgehaald en dat betekende voor Dick Bakker, dat hij vrijwel
z'n hele leven om vijf uur op moest staan. Met zijn eerste vrachtwagen,
een Opel Blitz, vertrok hij dan naar de melkfabriek om de
bestellingen op te halen, voorzag vervolgens grote klanten als de
stichting Vogelenzang van melk en zuivelproducten en trok daarna de
wijk in. Later kwam daar de rijdende winkel voor in de plaats, die hun
nachtrust allesbehalve bevorderde, omdat vaak werd geprobeerd daarin
in te breken, 's Nachts stond het voertuig namelijk voor de winkel,
omdat de batterijen moesten worden opgeladen. Zo min mogelijk erin,
was dus het devies en dat betekende vaak lossen en laden, veel extra
werk.
Zoals veel andere zaken verdween ook Melkhandel Bakker door
tragische familieomstandigheden van de Bennebroekerlaan , Op die
plek vindt men tegenwoordig Photo Foto en nog enkele andere zaken.
Daarachter heeft Dick Bakker echter nog steeds zijn "paradijsje", een
besloten moestuin met kippetjes en konijntjes waar hij dagelijks te
vinden is.
Aan het begin van de vorige eeuw was dit nog één van de drie
Bennebroekse hofjes de Hemel, de Engelen en het Paradijs *
* Voor informatie over de drie verdwenen historische hofjes: het Paradijs,
Hemelhof/Hemelrijk en Engelhof, zie: M.Verkaik, Het Paradijs in Bennebroek
verdwijnt. In: Oud-Heemstede-Bennebroek, 20e jaargang, no. 78,
november 1993, p. 106-110.
2. Manufacturenwinkel Trossel
(Bennebroekerlaan 35)
In 1947 trouwde Sofie van Schie ( Lisse, 1923) met Piet Trossèl, die
enige jaren tevoren de textielzaak van zijn vader op Bennebroekerlaan
35 had overgenomen. Het paar vestigde zich in Bennebroek op
Zwarteweg 13. Het winkelpand op de Bennebroekerlaan - toen nog
filiaal van de Trossèl-vestiging in Hillegom - werd als een zelfstandige
onderneming voortgezet. De nog kinderloze mevrouw Trossèl was al
87

gauw dagelijks in de manifacturenzaak te vinden, waar zij zich als een
vis in het water voelde tussen het huishoudtextiel, de manufacturen en
later de mode. Al gauw ontstond er een taakverdeling, zodat haar
echtgenoot zich volledig kon concentreren op de woninginrichting.
Ook toen na een paar jaar het eerste kind kwam, combineerde zij -
waar mogelijk - haar moederlijke zorg met het werk in de winkel.
Zodoende ging de baby dagelijks in de kinderwagen mee naar de
Bennebroekerlaan. In deze naoorlogse beginjaren waren de door de
distributie toegewezen hoeveelheden huishoudtextiel nog bescheiden.
In de jaren die volgden, kwam daarin verandering en groeide de omzet
gestaag. Deze trend werd versterkt toen de Trossèls zich uitkochten bij
het familiebedrijf en vrij waren hun eigen zakelijke koers te bepalen.
Vanaf het begin van de jaren vijftig nam op de Zwarteweg een
kindermeisje de zorg voor het groeiend kindertal op zich.
Toen in 1958 tegenover hen een nieuwe winkelgalerij werd gebouwd,
verhuisde Piet met zijn afdeling daarheen. De eerste jaren op nummer
38 waar nu de firma Van Capellen zit, later op nummer 8, het
etageloos beginstuk, waarin nadien het postkantoor, De Kiekeboek
(toen nog van Hans Assendelft) en Hypotrend een onderkomen vonden.
Op de Bennebroekerlaan werd de vrijkomende ruimte benut om het
assortiment flink uit te breiden en kreeg vooral de mode extra
aandacht. De zich steeds beter organiserende textielbranche vereiste

dat de Trossèls zich aansloten bij een inkoopcombinatie. Voortaan
regelden ze zelf hun bevoorrading via beurzen en het Confectiecentrum.
Mevrouw Trossèl bezocht dit geregeld en liet zich bij tijden
vergezellen door één van haar acht kinderen, waardoor ook die
vertrouwd raakten met het vak.
Over klandizie hadden de firma doorgaans niet te klagen, want sinds
de jaren zestig verrezen in Bennebroek de Bloemhof, Meerwijk en het
Lage Duin, samen zo'n 900 woningen. Toch herinnert mevrouw
Trossèl zich nog levendig, dat de invoering van de vrije zaterdag aan
het begin van de jaren zeventig voor een terugslag in de dagomzet
zorgde. "Nu ze de hele dag voor zich hadden, maakten veel Bennebroekers
daar gebruik van om naar de stad te gaan of er op uit te
trekken. Overigens werd het je als middenstander in een klein forensendorp
al gauw duidelijk, dat een goede dienstverlening de basis was
voor succesvol zaken doen. Méér dan eens werden een paar strengetjes
borduurzij door een van de winkelmeisjes bij een cliënte thuisbezorgd.
Trouwens, ook na sluitingstijd was je nog volop bezig met het
werk. Of het nu om het behalen van een extra vakdiploma ging, om
het bijhouden van de boeken en de voorraden, of het verzendklaar
maken van de rekeningen. Een alleszins arbeidzaam en gevuld bestaan
was je lot."
Toen eind jaren zeventig Piet Trossèl om gezondheidsredenen zijn
werkzaamheden moest beëindigen, werd de woninginrichting gestaakt
en het winkelpand aan de Zwarteweg verhuurd.
Op haar dubbele carrière -als moeder van acht kinderen én als
bedrijfsleider - kon mevrouw Trossèl met recht trots zijn. Om zich aan
de zorg voor haar man te wijden, sloot ze desalniettemin in 1984
tegen haar zin (liever was ze nog een jaar of vijf doorgegaan !) de
deuren van de winkel aan de Bennebroekerlaan. En daarmee was een
eind gekomen aan een dorpszaak, waarin niet alleen man, vrouw en
kind naar de mode konden worden gekleed, maar waar men ook
terecht kon voor alle huishoudtextiel en de meest uiteenlopende naaien
breibenodigdheden.
John de Nijs
89

De bevolking in Bennebroek
Een eerste verkenning
1807-1850
Wie woonden er in Bennebroek rond 1811? Wat voor beroepen
oefenden de Bennebroekers uit? Hoe oud waren de inwoners van
Bennebroek toen ze voor de eerste keer trouwden? Konden ze lezen
en schrijven? Hoe oud waren de Bennebroekers toen ze stierven in de
periode 1817-1850?
Periode 1807-1811
Gegevens over beroepen en het aantal inwoners per gemeente vóór
1850 zijn tamelijk schaars. Er zijn belastingregisters uit de zeventiende
en achttiende eeuw bewaard gebleven in het archief van de heerlijkheid
Bennebroek, maar die geven vaak alleen de namen van hoofdbewoners
aan. In het archief van Bennebroek bevindt zich ook een lijst
uit 1748 met namen van de inwoners van Bennebroek met opgave
van echtgenote en het aantal kinderen. Bennebroek telde toen 82
woningen met 360 inwoners. Namen van echtgenotes staan er niet bij
vermeld. In 1807 werd een volkstelling gehouden in het toenmalige
Nederland. In Bennebroek is toen ook een telling gehouden, waarbij
gegevens over hoofdbewoner per huis over burgerlijke staat (gehuwd,
ongehuwd, weduwnaar, weduwe) gezinssituatie (aantal kinderen), inwonende
personeelsleden en het beroep werden genoteerd. Namen
werden toen niet opgeschreven. Deze volkstelling werd gehouden op
last van koning Lodewijk Napoleon, die informatie wilde verzamelen
over de sociale en economische positie van zijn Hollandse onderdanen.
In de opgave staan ook de beroepen van de inwoners vermeld.
Van de vrouwen zijn alleen de beroepen vermeld als zij kostwinner
(weduwe) zijn. Zo geeft de volkstelling een beeld van de economische
en demografische structuur van Bennebroek rond 1807.
Vier jaar later werden de mannelijke inwoners van 21 jaar en ouder op
naam geregistreerd met vermelding van hun geboortedatum en beroep
in de registre civique (kiezerslijst). Deze lijst werd opgesteld om
verkiezingen te kunnen houden. De volkstelling en de registre civique
geven informatie over de Bennebroekse bevolking rond 1811.
Volkstelling 1807
Volgens de opgave van de volkstelling 1807 had Bennebroek 415
inwoners. Bij het raadplegen van de staat met gegevens blijken de
opgaven niet altijd te kloppen. Als er onderscheid gemaakt moet
90

worden tussen het aantal volwassenen en kinderen is dit niet goed
mogelijk, omdat niet bekend is hoe oud (meerderjarig of minderjarig)
de inwonende personeelsleden zijn en of er ook gehuwde personeelsleden
inwonen. Grofweg bestond Bennebroek uit:
Volwassenen: 228, waarvan
Gehuwde mannen: 63
Gehuwde vrouwen: 63
Ongehuwde man: 1
weduwen: 8
weduwnaars: 10
Inwonende (ongehuwde) personeelsleden: 83
Kinderen: 187
Gezinssamenstelling:
21 gezinnen zonder kinderen
14 gezinnen met een kind
19 gezinnen met twee kinderen
14 gezinnen met drie kinderen
5 gezinnen met vier kinderen
8 gezinnen met vijf kinderen
2 gezinnen met zes kinderen
3 gezinnen met zeven kinderen.
Beroepen 1807
In de volkstelling van 1807 zijn zowel de beroepen van de mannen als
die van de kostwinnende vrouwen opgenomen. Uit andere bronnen
weten wij dat sommige inwoners verscheidene beroepen uitoefenden,
maar in deze lijst staat er maar één beroep vermeld.
In de volkstelling van 1807 staan de volgende beroepen vermeld bij de
Bennebroekse kostwinners:
boerenknecht (2), broodbakker, chirurgijn (arts), dienstbode (inwonend)
(6), grossier, hoefsmid, hooiweger, huisbode bij hoefsmid,
huisbode kleerbleker (2) blekersknechten- en meiden (inwonend) (60),
kleerblekersknecht (zelfstandig wonend) (4), kleermaker, lijnwaadbleker,
loodgieter, metselaar, metselaarsknecht, naaister, opperman,
plukster(linnen), predikant, schilder (2), schildersknecht, schipper (2),
schoolmeester, smidsknecht, stalhouder, stalhoudster, tapper, timmerman,
timmermansknecht (3), tuinier/tuinman (5), turf drager, turftonster
(2), wagenmaker, wagenmakersknecht, werkbode bij hoefsmid
(2), werkbode bij timmerman, werkman (29), winkelier (3), zadelmaker.
91

Het is opvallend dat er weinig mensen werkzaam zijn in de sector landen
tuinbouw: slechts twee boerenknechten, vier tuinmannen en een
tuinier (tuinder) staan er vermeld. De meeste inwoners zijn werkzaam
in de sector nijverheid. De belangrijkste beroepen in deze sector vallen
in drie groepen uiteen, die alle te maken hebben met de eerste
levensbehoeften. De grootste was die van de kleding. Naast een
kleermaker, een naaister, een kleerbleker was hier een lijnwaadbleker
die maar liefst 46 personeelsleden in dienst had, die bij hem inwoonden.
De kleerbleker had negen inwonende personeelsleden. Naast
inwonende kleerblekersknechten woonden er in Bennebroek ook nog
een aantal zelfstandig. Totaal waren er in 1807 64 blekersknechtenen
meiden. Het is opvallend dat er in Bennebroek geen schoenmaker
gevestigd was. De tweede bedrijfstak in de nijverheid was die van de
bouwnijverheid met ambachtslieden met een eigen klein bedrijf zoals
de metselaar met één knecht en een opperman, de timmerman met
drie knechten, de schilder met een knecht en de loodgieter. In de
voedingsbranche kan alleen een broodbakker worden vermeld. Een
slager was er niet in Bennebroek. Betekende dit dat de inwoners voor
vlees naar Heemstede gingen of dat ze weinig vlees aten? Of hielden
de Bennebroekers zelf dieren om ze te kunnen consumeren? Bij de
volkstelling van 1807 telde men ook hoeveel runderen (koeien), paarden
en schapen men hield. Er waren niet veel Bennebroekers die
koeien, paarden of schapen hielden. Alleen de lijnwaadbleker had
twee runderen en vier paarden. Twee werkmannen hadden respectievelijk
één rund en drie runderen en de stalhouder (5 runderen, 5
paarden) en de stalhoudster (12 runderen, 5 paarden en 20 schapen)
hadden dieren. Hoeveel inwoners ook kippen en konijnen hielden
voor eigen consumptie is niet bekend.
Naast deze drie bedrijfstakken was er ook nog de ijzerbewerking. In
Bennebroek was er een wagenmaker die een knecht in dienst had en
er was een hoefsmid met twee werkboden. Minder belangrijk in aantal
dan de ambachtslieden in de nijverheid, waren die van de categorie
handel en verkeer. In Bennebroek was één herbergier/tapper. Er
waren slechts drie winkeliers. Waarschijnlijk werkte de vrouw van de
herbergier mee in het bedrijf, net als bij de winkeliers. Er waren twee
schippers, die vermoedelijk de goederen van de kleerbleker en lijnwaadbleker
vervoerden.
De beroepscategorie maatschappelijke en economische diensten bestond
uit overheidsfunctionarissen en uit vertegenwoordigers van vrije
beroepen. Er was een schoolmeester, die een aantal nevenfuncties
92

voor de kerk en de gemeente vervulde en een predikant en een
chirurgijn. Naast de turfdrager en twee turftonsters waren er nog drie
werkboden en negen dienstboden werkzaam.
Naast deze categorieën werknemers en zelfstandige ondernemers was
er nog een groep van 29 werkmannen of dagloners. Het is niet te
bepalen in welke bedrijfstak deze mensen werk hebben gevonden. Het
is waarschijnlijk dat de meeste arbeiders ook in de nijverheid werkten
om ongeschoolde werkzaamheden te verrichten.
Kiezerslijst 1811
Toen in 1810 het koninkrijk Nederland bij Frankrijk werd ingelijfd,
kregen de Hollandse inwoners ook het kiesrecht voor verkiezing van
leden van het gemeentebestuur. Dit recht kregen alleen mannen van
21 jaar en ouder. De burgemeesters in alle gemeenten kregen de
opdracht een lijst van kiesgerechtigden op te stellen. In mei en juni
1811 noteerde burgemeester Willem Hendrik Gerlings alle mannen
van 21 jaar en ouder. Hij schreef niet alleen de voor- en achternaam
op maar ook de geboortedatum en het beroep. Helaas geeft deze lijst
geen beeld van de totale beroepsbevolking. Beroepsgegevens van
jongere mannen en vooral ook die van vrouwen ontbreken in deze lijst.
Lijst met beroepen 1811
Bennebroek had in 1811 een bakker, bakkersknecht, bleker(sbaas)
(2), blekersknecht (2), boer (2) waarvan één tevens kastelein, boerenknecht
(2), burgemeester, chirurgijn, grossier, handelaar, jager, kastelein,
kleermaker (3), koopman, metselaar (3), opperman (2), pluimgraaf,
predikant, rentenier (2), schilder (4), schildersknecht (2) waarvan
één tevens bode en hooiweger, schipper, schoenmaker (3), schoolmeester
die tevens hervormd organist, collecteur en doodgraver is,
smid, smidsknecht (3), stalknecht (2), straatwerker, timmerman (7),
timmermansknecht die tevens kruidenier is, tuinder (2), tuinknecht,
tuinman (2), turfdrager, wagenknecht, wagenmaker (3), werkman (31)
waarvan één werkman tevens kruidenier en twee tevens, zadelmaker.
Enkele Bennebroekers nader bekeken
Als wij de opgaven van de beroepen van 1811 vergelijken met die van
1807 valt als eerste op dat de lijnwaadbleker met zijn inwonende 46
personeelsleden uit de lijst verdwenen is. Inmiddels zijn er drie schoenmakers
en twee kleermakers bij gekomen. Ook zijn er nu twee boeren
in de gemeente, waarvan één tevens kastelein is. Het aardige van het
93

egister civique (kiezerslijst) is dat er nu ook de namen van de mannen
bij staan vermeld.
In Bennebroek was er één lagere school met één onderwijzer. De
schoolmeester woonde in de onderwijzerswoning bij de school in de
Schoollaan. In 1807 staat schoolmeester Willem Jacob van der Horst
met zijn gezin op de volkstelling. Hij heeft dan een echtgenote, twee
kinderen en een dienstbode. Van der Horst was in 1771 in Weesp
geboren en aan het einde van de achttiende eeuw naar Bennebroek
gekomen om te onderwijzen. In 1798 staat hij als lidmaat van de
Nederlands Hervormde Kerk van Bennebroek geregistreerd. Naast
onderwijzer was Van der Horst ook koster, doodgraver, aanspreker,
organist en gemeenteontvanger. Hij trouwde in 1803 met de Bennebroekse
Margaretha Catharina van Alkemade. Zij kregen negen kinderen,
waarvan er twee op jonge leeftijd overleden zijn. De schoolopziener
(onderwijsinspecteur) was in 1815 zeer lovend over de Benne-
De Schoollaan met links de openbare school en onderwijzerswoning. Op
de voorgrond links zien we mevrouw Braam voor de kruidenierswinkel.
broekse onderwijzer. Hij schreef dat Van der Horst: "44 jaar was,
geoefend, beschaafd en goed van gedrag. Hij volgt steeds de verbeterde
leerwijze. Hij heeft zo'n 80-100 leerlingen te onderwijzen. Hij
beschikt niet over een ondermeester, doch zijn zoon helpt hem wat en
deze jongen schrijft en rekent zeer knap". Van der Horst had het de
laatste jaren van zijn leven niet gemakkelijk als onderwijzer. In 1821
schrijft de schoolopziener dat er meer dan honderd kinderen es
94

krijgen op de lagere school: "welk getal in de winter tot 150 opklimt".
Voor alle kinderen waren er slechts twee tafels waar veertig kinderen
konden zitten schrijven, zodat Van der Horst maar 40 van de 150
kinderen schrijven kon leren. Een zwart bord was niet te vinden. De
onderwijsinspecteur noemde het een aller ellendigste inrichting, waar
het gemeentebestuur niets aan deed. Hij besloot om de school niet
meer te bezoeken voordat het gemeentebestuur verbeteringen in de
school had aangebracht. In 1828 kwam hij pas weer op bezoek en
rapporteert dat alles nog bij het oude is. "Zo heb ik van 1821 tot heden
met deze school getobd en ben ik niet nader gekomen". In 1828
overlijdt Willem van der Horst. Ondanks de gebrekkige schoolmiddelen
is het de Bennebroekse onderwijzers toch gelukt om de meeste
kinderen in het dorp te leren lezen en schrijven.
Uit de huwelijksakten uit de periode 1817-1850 blijkt, dat negentien
van de eenentwintig bruidegoms die in Bennebroek waren geboren en
opgegroeid hun handtekening onder de huwelijksakte konden zetten.
Voor de Bennebroekse meisjes geldt hetzelfde. Maar liefst 37 bruiden
die geboren en opgegroeid waren in Bennebroek, konden bij hun
huwelijk schrijven. Slechts vier meisjes uit Bennebroek konden niet
schrijven.
Pas een paar jaar na de benoeming van J.H. Wolbers als nieuwe
onderwijzer in 1832 worden het schoolgebouw en de onderwijzerswoning
door de gemeente verbouwd.
In Bennebroek waren twee herbergen genaamd de Zwarte Hond (hoek
Schoollaan en Bennebroekerlaan, afgebroken voor de verbreding van
de weg) en de Geleerde Man (hoek Rijksstraatweg en Zwarteweg,
afgebroken in 1929 voor verbreding van de weg). Hendrik Scheelings
staat in de kiezerslijst van 1811 vermeld als boer en kastelein en Jan
van den Berg staat geregistreerd als werkman en tapper. Jan Janse
Duin staat ook op de lijst van 1811 als kastelein. Hij was eigenaar van
de herberg de Geleerde man. Jan Janse Duin was geboren in Heemskerk
in 1771 en was getrouwd met Margaretha Brinkers, die drie kinderen
uit een eerder huwelijk had. Zij was getrouwd geweest met de vorige
eigenaar van de Geleerde Man, IJsbrand van der Weijden, die in 1805
overleden was. In 1806 hertrouwde zij te Bennebroek met Jan Janse
Duin. In 1814 is zij overleden. Tien jaar later hertrouwt Jan Janse
Duin in Bennebroek met Anna Maria van den Brink. Na het overlijden
van zijn eerste echtgenote werd voor notaris Gerlings van Heemstede
in 1816 een boedelinventaris en boedelscheiding opgemaakt in verband
met de verdeling van de erfenis onder de kinderen van zijn eerste
95

vrouw Margaretha Brinkers. Uit de inventaris valt op te maken uit
hoeveel kamers de herberg bestond en wat de waarde was van de
gehele inboedel. De inboedel is nauwkeurig omschreven. Alle voorwerpen
staan per kamer met inhoud van de kasten volledig opgesomd.
Op de begane grond bestond de herberg uit: een kleine zijkamer, een
grote zijkamer, een slaapvertrek, opkamertje, keuken, kelder en achterkeuken.
Op de eerste etage was een grote voorkamer, kleine boven
voorkamer, achterkamer, kamer nr. 2, kamer nr. 3. Op de tweede
etage was een zolder en vleeskamer. Er was bij de herberg een stal met
bedstede en zolder. Jan Janse Duin had in zijn stal elf paarden, negen
koeien, twee varkens en veertig kippen. De herberg was 3500 gulden
waard, maar was bezwaard met een hypotheek van 2000 gulden. In
1847 overlijdt Jan Janse Duin. Hij is dan al 81 jaar. Zijn ruim twintig
jaar jongere vrouw zet het bedrijf voort. Zij overlijdt echter al een jaar
later op 61-jarige leeftijd.
Wie ook op de lijst van 1811 staat, is de broodbakker Anthony van
Charldorp. Hij was in 1778 geboren te Katwijk en in Bennebroek in
1802 gehuwd met de Amsterdamse Johanna Wilhelmina Fredriks. In
1810 kocht Van Charldorp het woonhuis met bakkerij aan de Binnenweg
voor fl.2000,-. Eind 1812 neemt Van Charldorp een fikse hypotheek
voor die tijd op zijn huis en bakkerij ter grootte van de aankoopprijs.
Een paar maanden later overlijdt zijn echtgenote. In september
1813 hertrouwt Anthony van Charldorp in zijn geboorteplaats met
Barbara ten Zijthoff.
Uit dit huwelijk worden tien kinderen geboren. In 1820 is Van Charldorp
vermoedelijk gedwongen om zijn huis met broodbakkerij te
verkopen. Hij heeft dan nog drie minderjarige kinderen uit zijn eerste
huwelijk, Anthonie, Wilhelmina en Alida (Geertruida). Hij verkoopt
tevens zijn huisraad, broodbakkersgereedschappen en paard en wagen.
Op de openbare verkoop van zijn spullen koopt hij zelf een aantal
dingen terug zoals zijn vier kippen met haan, spiegel, bank, ijsslede,
glazenkast, ezel en kinderstoel.
De rest van zijn goederen zoals tafels met stoelen, blaasbalg, duivenhok,
wieg, lessenaar, kleding, boeken, schoenen en strijkijzer worden
verkocht.
Hij verkocht de broodbakkerij aan Adam Frank, die broodbakker was
op de Anthonie Breestraat te Amsterdam voor 2500 gulden. Na de
verkoop van zijn bakkerij in Bennebroek verhuist Van Charldorp met
zijn gezin naar Den Helder, waar hij eveneens het beroep van bakker
uitoefent. In 1824 is hij in financiële problemen geraakt.
96

Hij is zonder werk en zonder inkomsten teruggekeerd naar zijn geboorteplaats
Katwijk aan de Rijn.
Hij verzoekt de vrederechter om het geld te mogen gebruiken dat zijn
kinderen uit zijn eerste huwelijk zullen erven.
De toeziend voogd van de kinderen en de rechter gaan accoord. Hij wil
met het geld een broodbakkerij in Katwijk kopen. Of hij dit ook heeft
gedaan is niet duidelijk.
Als zijn dochter Geertruida, die in Bennebroek is blijven wonen, in
1829 overlijdt, blijkt haar vader op dat moment in Veenhuizen (Drenthe)
te wonen. Lang kan hij hier niet gewoond hebben, want in 1830
wordt zijn jongste zoon te Utrecht geboren. Tien jaar later overlijdt
Anthony van Charldorp hier.
Periode 1817-1850
Andere bronnen met gegevens over de bevolking zijn de registers van
de Burgerlijke Stand.
In 1812 werd Bennebroek opgeheven en bij de gemeente Heemstede
gevoegd.
In april 1817 werd Bennebroek weer van Heemstede afgescheiden en
werd het opnieuw een zelfstandige gemeente.
Daarom zijn de registers van de Burgerlijke Stand (registers van
geboorten, huwelijken en overlijden) van Bennebroek pas vanaf 1817
beschikbaar als bron van gegevens over de Bennebroekse bevolking.
In de periode 1817-1850 vonden er 104 huwelijken plaats in Bennebroek.
De registers van de Burgerlijke Stand geven antwoord op de volgende
vragen.
Hoe oud waren de mensen die voor de eerste keer trouwden, waar
waren zij geboren en wat voor beroep hadden zij? Hoeveel mensen
konden er niet schrijven?
Leeftijd
De meeste vrouwen trouwden op een jongere leeftijd dan mannen. Er
trouwden in deze periode twaalf meisjes onder de 21 jaar en twee
mannen die twintig jaar oud waren.
De meeste vrouwen en mannen trouwden tussen hun 18de en 30ste
jaar. Eerste huwelijken vonden minder plaats na het vierendertigste
levensjaar. Slechts twee vrouwen trouwden voor het eerst op hun
45ste.Eén man trouwde op zijn 41ste voor de eerste keer en één op
zijn 51ste jaar.
97

Overzicht leeftijd waarop een eerste huwelijk werd afgesloten in Bennebroek 1817-1850
18(20)-25 jaar 26-30 jaar 31-35 jaar 36-40 jaar >40 jaar
vrouwen 40,3% 27,8% 10,5% 3,8% 1,9%
mannen 32,6% 32,6% 11,5% 13,4% 1,9%
Herkomst bruiden en bruidegoms
Waar kwamen de bruiden en bruidegoms van Bennebroek vandaan,
waar waren zij geboren?
De meeste echtparen kwamen uit Bennebroek en de omgeving van
Bennebroek. Hiertoe worden Heemstede, Haarlem, Hillegom, Lisse,
Bloemendaal en Zandvoort gerekend.
Van de mannen kwam 63% en van de vrouwen maar liefst 72% uit
Bennebroek en omgeving. Een klein percentage was uit Amsterdam
en de provincies Noord-Brabant en Limburg afkomstig.
Overzicht herkomst bruid en bruidegom te Bennebroek 1817-1850
Bennebroek omg. Bennebroek Amsterdam Z-H (rest) N-B en Limburg
Vrouwen 39,4 % 32,6 % 6,7 % 6,7 % 6,7 %
Mannen 20,1 % 43,2 % 9,6 % 5,7 % 8,6 %
Beroepen 1817-1850
De vrouwen die in Bennebroek trouwden hadden een beperkt aantal
beroepen. De meesten waren dienstbode (18,2%), veel meisjes waren
werkzaam als blekersdienstbode (13%). Drie meisjes waren werkzaam
als werkster en er was één kleerbleekster (Maria Jansen), een tapster
en een logementhoudster die in de periode 1817-1850 trouwde. De
meeste vrouwen oefenden voor hun huwelijk geen beroep uit (53,8%).
Als naaister verdiende 8,6% van de Bennebroekse bruiden de kost.
Opvallend is dat binnen één gezin vier dochters het beroep van
naaister uitoefenden. Het zijn Johanna, Adriana, Helena en Maria van
der Putten, alle vier dochters van Barend van der Putten en Willemijntje
Waasdorp. Drie van de vier meisjes Van der Putten trouwden in de
periode 1845-1850 met drie broers uit de familie van Van Rossum. Zij
waren allen zonen van Anthonie van Rossum en Hendrika Poel die in
Bennebroek woonden. Johanna huwde in 1845 met Hendrik van
Rossum (tuinman), Adriana trouwde een jaar later met Johannis van
98

De Oude Geleerde Man aan de Rijksstraatweg. In 1929 is dit pand voor
een aanzienlijk deel afgebroken wegens verbreding van de weg. Ook de
meer dan 250 jaar oude iep, met een omtrek van ongeveer 3,5 meter, viel
toen ten offer.
Rossum (tuinknecht) en in 1850 stapte Maria van der Putten met
Anthonie van Rossum (smidsknecht) in het huwelijksbootje.
Bij de mannen zien we een veel gevarieerder opgave van beroepen.
Naast vijftien ongeschoolde arbeiders (14,4 %) waren er onder andere
acht (kleer)blekersknechten (7,6%), vier timmermannen (3,8%) en vijf
timmermansknechten (4,8%), vier koetsiers (3,8%), een schilder en
zes schildersknechten (5,7%), een smid en vijf smidsknechten, vijf
tuinmannen, twee metselaars en twee metselaarsknechten, twee kleermakers
(Willem Dekker en Petrus Theijs), twee boeren (Jan van den
Berg en Jan Albert van den Berg), twee huisknechten, twee broodbakkers
(Jan Wubbe en Christiaan Frank), twee onderwijzers (Hendrik van
Ek en Albertus van der Eist), twee dokters (Jan Jacob Verzijl en
Johannis M. Richelle), twee scheepstimmermannen, een tabaksverkoper,
een tapper ( Leendert Mudde) en een logementhouder (Jan Janse
Duin van de Geleerde Man). Nieuwe beroepen als spoorwegmedewerkers
treffen we nu ook voor het eerst aan in de huwelijksakten (Jan de
Groot en Joannis Venings) en een opzichter van Rijkswaterstaat, de
Duitse Georg Röttger die in 1847 in Bennebroek trouwde met de
Bennebroekse Geertruida Rijfkogel.
99

Bij een vergelijking van de beroepen van bruid en bruidegom valt het
op dat de meeste blekersknechten hun echtgenotes hebben ontmoet in
het bedrijf waar ze werkten. Zeven van de acht blekersknechten
trouwden met blekersdienstboden. De meeste van hen kwamen uit
Weert, Nederweert, Maarheze en Soerendonk Twee huisknechten
trouwden met dienstboden: de 22-jarige huisknecht Dirk Schuurman
uit Amsterdam trouwde in 1821 met de tien jaar oudere Jannetje
Engelenberg, die eveneens in Amsterdam was geboren; Johannes
Boshard uit Zürich trouwde in 1848 op z'n veertigste jaar met de 22jarige
Bennebroekse dienstbode Henrica Maria Meijer. De 26-jarige
kleermaker Petrus Theijs, die in Schiedam geboren was, trouwde in
1837 huwde met de 28-jarige Bennebroekse Maria van Leeuwen, die
naaister was.
Bij de huwelijksakten uit deze periode was er nog één die opviel om
een andere reden. In 1837 trouwt meester metselaar Jacob van der
Horst met Petronella Steeman uit Bennebroek. In de akte staat vermeld
dat de bruidegom Jacob van der Horst heet, maar zich net als zijn
vader Arie zich Van der Hulst noemt en met die naam de akte
ondertekent. De kinderen die uit dit huwelijk geboren zijn in 1838
(Lambertus), 1840 (Cornelia) en 1843 (Leonardus) heten alle drie Van
der Hulst. Uit onderzoek in het doopboek van Berkenrode blijkt dat de
RK-kerk te Berkenrode Jacobus van der Hulst in 1804, die in 1837
trouwde met Petronella Steeman, foutief heeft ingeschreven als Jacobus
van der Horst. Vader Arie van der Hulst staat wel weer correct
ingeschreven in het overlijdensregister van de gemeente Heemstede
waar hij in 1819 overleden was.
Lezen en schrijven
In de negentiende eeuw konden lang niet alle Nederlanders lezen en
schrijven.
Van de 104 mannen die in Bennebroek trouwden in de periode 1817-
1850 konden er veertien niet schrijven (13,4 %). Zij konden hun
handtekening niet onder de huwelijksakte zetten. Ook blijkt dat een
hoop mensen, die wel konden schrijven, heel gebrekkig schreven.
Het percentage vrouwen dat niet kon schrijven was meer dan twee
keer zo groot.
Van de 104 vrouwen die in Bennebroek trouwden in deze periode
konden er dertig niet schrijven. (28,8%). Wat voor beroepen hadden
deze mensen die niet konden schrijven? Van de veertien vrouwelijke
100

De Bennebroekerlaan. In vorige eeuwen hebben hier verscheidene blekerijen
en bleekvelden gelegen.
blekersdienstboden konden er dertien niet schrijven. Het percentage
vrouwen dat kon schrijven lag bij de dienstboden wat gunstiger. Zeven
van de negentien dienstboden konden niet schrijven. Van de 56
meisjes die geen beroep uitoefenden voor hun huwelijk kon het
merendeel wel schrijven. Slechts zes van hen konden niet schrijven.
Van de mannen die niet konden schrijven is net als bij de vrouwen een
hoog percentage als (kleer)blekersknecht werkzaam. Vier van de acht
(kleer)blekersknechten konden niet schrijven. Van de vijftien ongeschoolde
arbeiders konden er zes niet schrijven. Voorts was er een
tuiniersknecht, timmermansknecht, smidsknecht en een bouwknecht
(boerenknecht) die niet konden schrijven. Alle overige negentig mannen
die in Bennebroek trouwden konden dus wel schrijven.
Het onderwijs in Bennebroek was redelijk goed. Zoals hierboven
vermeld konden 19 van de 21 Bennebroekse mannen bij hun huwelijk
schrijven en 37 van de 41 vrouwen, die in Bennebroek geboren en
getogen waren.
Sterfte
Hoe oud waren de inwoners van Bennebroek die in de periode 1817-
1850 stierven?
In totaal stierven in de periode 1817-1850 373 personen. Vooral de
sterfte onder hele jonge kinderen was hoog.
101

Er overleden 88 zuigelingen (0-12 maanden), waarvan 48 jongens, 36
meisjes en vier kinderen waarvan de voornamen en het geslacht niet
zijn geregistreerd. De sterfte onder kinderen in het tweede levensjaar
was een stuk lager. Veertien jongens en veertien meisjes stierven op
één-jarige leeftijd. Tien kinderen overleden op tweejarige leeftijd. In de
leeftijd van 2-12 jaar stierven 26 jongens en 18 meisjes. Uit de overige
sterftecijfers blijkt dat er toch ook veel mensen op hoge leeftijd
stierven. De leeftijd waarop vier vrouwen en een man overleden zijn,
is niet bekend.
Overzicht leeftijd overledenen Bennebroek 1817-1850
Jaren 0-1 2-12 13-20 21-40 41-50 51-60 61-70 >71
Vrouwen 13,4 % 4,8 % 2,6 % 5,0 % 2,1 % 5,0 % 6,7 % 7,7 %
Mannen 16,6 % 7 % 2,4 % 6,1 % 2,4 % 2,4 % 5,0 % 8,3 %
Helaas is niet bekend wat de doodsoorzaken waren. Over het algemeen
kan gezegd worden dat jonge kinderen vermoedelijk werden
getroffen door besmettelijke ziekten als mazelen, roodvonk, kinkhoest,
malaria, pokken, diarree en longziekten. De hoge zuigelingensterfte
wordt meestal toe geschreven aan de gebrekkige medische
zorg. Of er ook goed en schoon drinkwater was, is maar de vraag. Het
welwater werd gebruikt als drinkwater en het regenwater werd ge-
Op deze foto uit het begin van de 20ste eeuw poseert een Bennebroeker
met zijn broodkar en trekhond op de Binnenweg. Op de achtergrond zien
we een huis aan de Reek.
102

uikt als waswater. Toch zullen de leefomstandigheden in een dorp
als Bennebroek beter zijn geweest dan in de grote steden als Haarlem
en Amsterdam.
Conclusie
Dit artikel was een eerste verkenning naar de inwoners van Bennebroek
in de eerste helft van ^e negentiende eeuw. Nog niet alle
bronnen zijn voor dit onderzoek gebruikt. Zo zijn de geboorteregisters
uit de periode 1817-1850 nog niet in een databaseprogramma verwerkt.
De geraadpleegde bronnen bieden de mogelijkheid tot uitgebreidere
analyses en kunnen dienen als vergelijkingsmateriaal met andere gemeenten.
Bronnen
Archieven:
Rijksarchief in Noord-Holland, Haarlem (RANH) archieven van de Gewestelijke
Besturen in Noord-Holland 1799-1802, 1807-1810, Volkstelling
1807, inv.nr. 385;
RANH archief Arrondissementsbesturen 1811-1815, Register civique 1811
inv.nr. 321 en 321 B;
RANH, Oud Notarieel archief (ONA)Heemstede inv.nr 1759 (jaar 1816)
akte nrs 6 en 27 (boedelinventaris Jan Janse Duin en boedelscheiding)
RANH DTB Bennebroek en Heemstede;
RANH registers van de Burgerlijkse Stand van Bennebroek en Heemstede
1812-1850;
RANH ONA Heemstede inv.nr. 1761 akten 70, 71 en 72 (jaar 1820)
boedelscheiding, (transportakte en akte van verkoop bezittingen van Anthony
van Charldorp).
RANH archieven van het schooltoezicht in Noord-Holland 1801-1857,
inv.nrs. 91 en 111
RANH Registers Burgerlijke Stand, huwelijksakten Bennebroek 1817-
1850;overlijdensakten Bennebroek 1817-1850.
RANH Rechtbank van eerste aanleg inv.nr. 49 akte 27 (jaar 1824, verzoek
van Anthony van Charldorp via Vrederechter)
Aanvullende genealogische gegevens over de Bennebroekse boordbakker
Anthony van Charldorp zijn verkregen van Johannis van Charldorp uit
Heiloo.
Literatuur:
Groesbeek, J.W. Bennebroek beeld van een dorpsgemeenschap. (1982)
Drs.A.Meddens-van Borselen
103

Nogmaals De Glip: Merlenhoven
De boerderij en het land van van Schie
Op 6 juni 1979 schreef de Heemsteedse Koerier onder een foto met
als kop "Oude boerderij verdwenen": "Weer is een stukje oud Heemstede
verdwenen. Het is de aloude boerderij van Van Schie aan de
Glip, die dezer dagen onder de slopershamer bezweek. De ernstig
in verval geraakte, maar nog altijd karakteristieke boerderij was
gelegen op de terreinen van het woningbouwplan Merlenhove",
aangewezen voor de bouw van 427 woningen, en moest hiervoor
plaats maken". Een paar jaar eerder stond in de Heemsteedse
Courant: "Wie hem nog wil zien, of tekenen of fotograferen moet
de kans waarnemen: de karakteristieke boerderij van Van Schie
aan de Glipper Dreef 172, schuin tegenover één van de ingangen
van Groenendaal, staat op de nominatie om te verdwijnen". Iemand
die op deze oproep inging was amateur-schilder prof.dr.
A.J.Pannekoek, die 4 aquarellen vervaardigde en deze voor zijn
overlijden (6-10-2000 in Bilthoven) aan het VOHB-archief schonk.
De laatste pachter en bewoner van deze witgepleisterde boerderij was
de heer Piet van Schie, tegenwoordig woonachtig aan de Bennebroekerdijk
in Zwaanshoek nabij de Ringvaart met uitzicht op De Glip. Met
hem hadden we een gesprek in de gezellige woonkamer, waarbij hij in
aanwezigheid van zijn echtgenote en later van mevrouw A.Th.E. van
der Zijden uit Bennebroek (dochter van een slager uit de Camplaan;
tegenwoordig Vreeburg).
In de kamer hangen schilderijen van de boerderij van de hand van de
Bennebroekse kunstschilder A. van Gunst en Nie. Van Warmerdam,
die het echtpaar dagelijks herinneren aan hun Heemsteedse tijd. Een
broer, woonachtig te Rotterdam, bezit een nostalgisch schilderijtje van
de boerderij van Van Schie, vervaardigd door Gabe de Vries.
Eerst volgt eerst een beknopte voorgeschiedenis.
Overthoorn: hofstede, vervolgens boerderij
De historie van Merlenhoven gaat terug tot omstreeks 1630 toen de
Haarlemse koopman en grootgrondbezitter Jan Lubbertsz. Bus(ch)
eigenaar was van o.a. Meervliet, Bosbeek en Overthoorn. De oorsprong
van de laatste naam is onbekend, maar zou kunnen betekenen:
"tegenover de toren". Probleem is echter dat uit archieven op het
terrein van Bosbeek (voorheen Rustmeer) geen toren bekend is.
104

fi
De hoerenhof stede Ouerthoorn (?) op een tekening uit 1774
De latere Belvédère of uitzichttoren dateerde pas uit de 19 c eeuw. Na
Bosbeek in 1631 en het daarnaast gelegen Meervliet in 1636, verkocht
Busch Overthoorn in 1640 aan Daniel Godin, telg uit een
Amsterdamse koopmansfamilie, afkomstig van het Franse Valenciennes.
Het grondoppervlak bedroeg 3 morgen en 248 roeden. Er is dan
duidelijk sprake van een hofstede.
Nadat de eigenaar kinderloos overleed is Overthoorn vererfd op
Catharina Godin, die getrouwd was met Cornelis Bors van Waveren.
Deze was pensionaris van Amsterdam en bovendien een vermogend
ossenweider, die ook in Heemstede zijn runderen liet grazen. Na 1717
is het buitentje opgegaan in Bosbeek, nadat de Amsterdamse magistraat
omstreeks 1700 het herenhuis had laten bouwen, tegenwoordig
in eigendom van de Congregatie der Zusters van de Voorzienigheid.
Mogelijk is op dezelfde plaats al in de 18 e eeuw een boerenbedrijf tot
stand gekomen.
"Overthoorn" is vermoedelijk afgebeeld op een tekening van P.van
Loo uit 1774. Het oude koetshuis had een degelijker constructie met
105

pinnen om het hout te verankeren dan de, vermoedelijk nadien
gebouwde stal.
De hoeve was lange tijd in eigendom was de bezitters van Bosbeek en
is na 1873, in de tijd van jonkheer Van Merlen, veelal aangeduid als de
'Van Merlenstal'. Deze werd in de vorige eeuw gehuurd door achtereenvolgens
de families De Wilde, Milatz, Flapper en slotte Van Schie.
Vader A. en zoon G. Milatz
Omdat er al voor de Tweede Wereldoorlog plannen waren voor
toekomstige woningbouw is veehouder G.M.Milatz in 1947 naar de
Dinkelhoeve aan de Herenweg verhuisd. Zijn ouders hadden de boerderij
aan de Glipper Dreef in 1917 betrokken, die toen in bezit was
van jonkheer Ch.F.van de Poll van Bosbeek. Bij A.Milatz en zijn gezin
Het woonhuis van de boerderij van Milatz omstreeks 1930
(Glipperweg 106) woonde tuinknecht J.van der Veldt op nummer
106a.
Naar aanleiding van een gesprek met de heer G.Milatz schreef de
Heemsteedse Courant in een artikel omstreeks 1970 "Hij herinnert
zich hoe zijn vader vroeger met het bootje over de Van Merlenvaart
voer om de koeien te melken omdat het vlugger ging dan paard en
wagen inspannen en omrijden over de oude Meerweg. Er was geen
brug en de Sportparklaan bestond nog niet. Uit zijn verhaal valt op
106

te maken dat het een heerlijk gebied moet zijn geweest waar de
sportterreinen van nu nog bij behoorden. Daar werden zondags
paardenrennen gehouden. Op zaterdag werden de paarden al gebracht,
die dan in het zomerhuis of het koetshuis van de Van
Merlenstal konden overnachten. "Als jongen" zegt hij "heb ik daar
een heerlijke tijd gehad. Je was er zo vrij, er waren brede, schone
sloten, je kon er zwemmen, kievitseieren zoeken in 't vroege
voorjaar. Er was een prachtige boomgaard. De trambaan liep vlak
naast het huis maar er stond een hek voor - en daar moesten we
wel achter blijven". Hij vindt dat er weer een stukje Oud-Heemstede
gaat verdwijnen. "Misschien zijn er belangen die zwaarder
wegen, de boerderij is ook te groot, te vervallen, niet meer te
onderhouden. Maar het is iets aparts, het heeft niets van een
boerenwoning. Het is nog iets van vroeger"".
Vader C. en zoon P. van Schie
De laatste bewoner, Piet van Schie, is in 1928 in de Haarlemmermeer
geboren. Op 1-jarige leeftijd verhuisden zijn ouders naar het adres
Molenwerfslaan 16 in Heemstede. Zijn vader Cees van Schie werkte
als schillenboer. Tijdens de oorlog woonde men in de Lombokstraat.
Eigenaar van de boerderij en landerijen was sinds 1924 de (joodse)
Zijaanzicht van de vervallen boerderij omstreeks 1930
107

ankier Gutmann, in 1944 evenals zijn echtgenote in een concentratiekamp
van de nazi's omgebracht. Na overdracht aan een particulier
zijn de gronden in eigendom gekomen van de Wilhelmina Termaatstichting.
Uit overlevering weet de heer Van Schie te melden dat tijdens de
bezetting de moffen de (lege) gierput hadden volgestort met munitie. In
1944 hebben de Duitsers een deel van de boerderij bezet.
Na de bevrijding konden de tuinmannen van Bosbeek en Meer en Berg
bij de boerderij mest halen voor de tuinen en broeikas.
Als zetbaas van Milatz woonde en werkte hier enige tijd de familie
Flapper en in 1949 is de heer Cees van Schie met zijn familie in de
De jonge kunstenaar Piet Wiegman in zijn atelier
108

Slager Van der Zijden met zijn koeien, toen nog op het weiland bij
Groenendaal
boerenhoeve getrokken. De voorzijde aan de straatzijde fungeerde als
woonhuis. Piet van Schie herinnert zich de droge zomer, met als
gevolg dat met het grasland niets te beginnen was. Er werd enkel aan
veeteelt gedaan: roodbont melkkoeien, schapen en varkens. Later ook
kippen met eierenverkoop aan huis.Verder waren er 3 werkpaarden,
die dankzij de opgehaalde schillen bijgevoerd werden. De sloten waren
vrijwel dichtgeslibd en moesten met de hand opengemaakt worden.
Men heeft de zich in slechte toestand bevindende opstallen (huis en
stallen) zo goed mogelijk gerenoveerd. Omstreeks 1950 legde houthandel
Christiaanse boomstammen in de sloten, die daar gemiddeld 3
jaar bleven liggen alvorens geschikt te zijn voor houtbewerking.
De heer Piet van Schie, opvolger van zijn vader in het boerenbedrijf,
huwde in 1955 en tot 1970 heeft het gezin hier gewoond, toen men
eerst verhuisde naar de nabijgelegen Thorbeckelaan. De weilanden
hadden een nieuwe bestemming gekregen als bouwgrond. Al in 1957
was men overigens gestopt met koeien en startte Van Schie een
nieuwe geldwinning met het fokken en verhandelen van paarden.
109

Waar paarden en pony's graasden bevindt zich nu de woonwijk Merlenhouen.
Aan de horizon zien we links de koepel van Hageveld en in het
midden de watertoren.
Daarvoor maakte hij reizen naar Polen en Rusland. Tevens was in de
boerderij een pension voor deze dieren gevestigd.
Piet van Schie behoorde als paardenliefhebber in 1970 tot de oprichters
van de Landelijke Ruitervereniging 'Van Merlen' (ook bekend
onder de naam 'Van Merlenruiters'), die aanvankelijk op zijn terrein
domicilie had, maar met de geplande bouw van Merlenhoven al na een
jaar naar de Cruquiusdijk in de gemeente Haarlemmermeer moest
uitwijken. Na de verhuizing naar Zwaanshoek is het echtpaar Van
Schie geleidelijk op de handel in luxe ruitersportartikelen overgestapt.
Zijn vader Cees van Schie, in 1970 overleden, zat al in de paardenhandel:
fokken van rijpaarden en Shetlandpony's. Mevrouw Van der
Zijden merkt op dat haar vader eerst slachtkoeien hield op de weilanden
achter de Van Merlenlaan. Deze droegen bellen om, hetgeen tot
bezwaren van de omwonenden leidde. Hij heeft vervolgens land gehuurd
op de weilanden van het huidige Merlenhoven.
Weinig bekend is dat twee kunstenaars in de hoeve hun atelier hebben
gehad. Zoals Jan Rusman, die zelf op een woonboot woonde bij het
vroegere botenhuis van mevrouw Von Pannwitz van de Hartekamp.
110

Hij was lid van 'Kunst Zij Ons Doel'in Haarlem. Het was kort na de
oorlog armoe troef en hij leefde van de voor kunstenaars geldende
Contraprestatie. Na weer een schilderij ingeleverd te hebben kon de
kunstschilder weer een tijdje leven. Eind jaren vijftig had de jonge
kunstenaar Piet Wiegman hier zijn atelier. Hij wordt herinnerd als een
aimabel man, geliefd bij de dames.
De 75-jarige, maar jonger ogende, Piet van Schie heeft nog al die
boeren gekend die Heemstede een halve eeuw geleden had: Kortekaas
en Hulsbosch van de Prinsenlaan, de boeren van de 18 e eeuwse
boerderij Rusthof op de grens van Heemstede en Bennebroek. Verder
Jansen, Milatz, Van Beusekom, Van Bourgonje en Van der Weiden
aan het voormalige Zandvaartpad.
"We hebben onze hoop gevestigd op een nieuwe toekomst", zei hij
in een vraaggesprek in de Koerier van 22 januari 1975, toen hij
noodgedwongen uit het boerenbedrijf moest stappen.
"Ik ben op de boerderij geboren en groeide in het boerenleven op.
Van jongsaf werkte ik op de boerderij en voor mij is er geen mooier
leven dan het leven van een boer. En nu zullen wij moeten omschakelen
maar nooit van zijn leven in een fabriek".
Die nieuwe toekomst is er dankzij noeste arbeid gekomen. In 1974
gestart met een winkeltje is Van Schie Ruitersport uitgegroeid tot een
in de wijde omgeving bij paardenliefhebbers bekende ruitersportzaak.
Deze wordt nu gerund door hun dochter. Met genoegen kijkt het
echtpaar terug naar de tijd op de Glip en letterlijk over de Ringvaart
naar de gronden waar nu de wijk Merlenhoven is gelegen.
Waar vroeger koeien en paarden graasden ligt nu een leefbare woonwijk
"van de menselijke schaal" tussen bos en water en in een ongewoon
stratenpatroon, die na het overwinnen van allerlei bestuurlijke
en administratieve obstakels na 12 jaar van voorbereiding in 1986
vrijwel gereed kwam.
Hans Krol
111

NIEUWE LEDEN
Aerdenhout
Dhr.M.A.Spoor
Amsterdam
Mw. A.M. Vink
Bennebroek
Mw.A.C.J.van Amerongen-Braam
Mw.H.Laverman
Dhr.H.van der Wel
Haarlem
Mw.A.H. Nederstigt
ZOEKPLAATJE
Heemstede
Mw.B.E.Beerman-Bethlehem
Dhr.T.V.van Bemmel
Dhr.E.J.van Emmerik
Dhr.R.J.Bron
Dhr.S.F. Lüchinger
Mw.E. Philippo
Veldhoven
Dhr.M.v.d.Pols
Vogelenzang
Landschap Noord-Holland
HEEMSTEDt, Villa „De Boscf.hoeve
Deze ansichtkaart werd in 1946 vanuit Heemstede verzonden. Wie weet
waar dit rustieke villaatje 'De Boschhoeve' is of was te vinden?
112

Uit voorraad leverbaar.
De VOHB heeft voor de geïnteresseerde lezer nog een aantal uitgaven in voorraad, die misschien nog
niet allemaal in uw boekenkast staan.Vooral voor diegenen, die nog niet zo lang lid zijn kan dit een
welkome aanvulling zijn van datgene, dat u al wel heeft. Niet alle nog beschikbare werken zijn in dezelfde
mate in voorraad, dus hier geldt: zolang de voorraad strekt. Tussen haakjes staat het jaar van
verschijnen. U kunt uw wens kenbaar maken aan de heer Frans Harm (tel. 5280740) of Hans Krol (tel.
5282977); e-mail: jlpmkrol@worldonline.nl
Verkoopprijs in euro
De geschiedenis van het Huis te Heemstede (1952) (3 delen) 13,60
Deel 1 Schets van het leven van A. Pauw (1948) 4,55
Deel 2 Enkele gegevens omtrent Adriaan Pauw en het slot van Heemstede (1949) 4,55
Deel 3 Het huis en de Heren van Heemstede tijdens de Middeleeuwen (1952) 4,55
Heemstede in de historie (1972) 13,60
Poort van het Oude Slot (tekening P. Kapsenberg) (1980) 4,55
Adriaen Pauw (1585-1653), staatsman en ambachtsheer (1985) 9,10
Verjaardagskalender met reproducties van oude prenten 3,40
De geschiedenis van het buitengoed Bosbeek in Heemstede en van
het adellijk geslacht Van Merlen (1987) 5,70
Van achter de Blaeuwen Engel: Hervormd Heemstede in de 17e eeuw (1987) 6,80
Heemstede-Bennebroek 1907-1931: een gids door de jaren (1988) 2,30
Eiland in de stroom, Hervormd Heemstede in de 18e eeuw (1988) 6,80
Heemsteedse Gemeentepolitiek in de jaren tussen omstreeks 1750 en 1900 (1989) 4,55
Zes reproducties van oude prentbriefkaarten (1990) 1,15
Kleine en verborgen monumenten in Heemstede en Bennebroek (1991) 6,80
De geschiedenis van het orgel in de dorpskerk te Bennebroek (1992) 3,40
Heemstede. Berkenrode en Bennebroek; drie heerlijkheden in Zuid-Kennemerland (1992) 8,15
Het Huis te Bennebroek en zijn bewoners (1992) 6,80
VOHB-fietstocht langs monumenten in Heemstede en Bennebroek (1992) -,50
Kroniek van het jaar 1895 Heemstede en Bennebroek (1994) 2,30
Geheime missie in 1847 (1996) 11,35
Ons dorp Heemstede en Bennebroek. Geschreven voor de jeugd. (1997) 2,50
Vijftig jaar van oud naar nieuw 1947-1997 (1997) 9,10
De tijden veranderen: burgemeesters Heemstede en Bennebroek 1811-1997 (1997) 9,10
Videoband: een wandeling door Heemstede en Bennebroek (1997) 6,80
Katholiek rond de rand van Kennemerland (St.Jozefparochie Bennebroek) (1997) 9,10
Hartekampkaart uit 1706; facsimile-uitgave en een toelichting (1999) 5,70
Zorg aan de duinrand: Kennemeroord, Kennemerduin, Parkzicht, Westerduin (2000) 10,-
Vier eeuwen Voorkoekoek-lpenrode; een historische buitenplaats in Heemstede (2001) 9,00
Berkenrode: Heerlijkheid, landgoed en Huis (2002) 20,00
Verder zijn er van diverse afleveringen van het VOHB-tijdschrift Heerlijkheden nog losse
nummers beschikbaar voor 2 euro per stuk.