eer/ijk eden - Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek
eer/ijk eden - Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek
eer/ijk eden - Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
^<br />
^.<br />
<strong>eer</strong>/<strong>ijk</strong><br />
<strong>eden</strong><br />
,'uin*!*iO'<br />
•<br />
31e jaargang No. 120 april 2004
Bestuur:<br />
Mr.F.Th.J.Harm, voorzitter<br />
Adriaan Pauwlaan 7<br />
2101 AH HEEMSTEDE<br />
tel. 023 - 528 07 40<br />
Ir. P.L. van Daalen, secretaris<br />
Valkenburgerlaan 11,<br />
2103 AK HEEMSTEDE<br />
tel. 023 - 529 32 91<br />
Mevr. M. van Donge,<br />
l<strong>eden</strong>administratie<br />
Oude Posthuisstraat 7<br />
2101 RA HEEMSTEDE<br />
tel. 023 - 529 07 13<br />
A.Koopman, penningmeester<br />
Meijerslaan 14,<br />
2105 PC HEEMSTEDE<br />
tel. 023 - 529 05 30<br />
Drs. G. Brand<br />
Crayenestersingel 25<br />
2101 AN <strong>Heemstede</strong><br />
tel. 023-5285073<br />
Redactie:<br />
H. Krol<br />
C. Peper (eindredactie)<br />
J.L.P.M.Krol, vice-voorzitter,<br />
archivaris<br />
Johannes Verhulstlaan 26,<br />
2102 XT HEEMSTEDE<br />
tel. 023 - 528 29 77<br />
E. Hamerslag<br />
Krakeling 54<br />
2121 BN BENNEBROEK<br />
tel. 023 - 584 70 53<br />
Ing. J.M.M. Balink<br />
De Ruyterlaan 49,<br />
2121 VH BENNEBROEK<br />
tel. 023 - 584 80 23<br />
Mevr. A.J.M. Kroon-van Helden<br />
Crayenesterlaan 126,<br />
2012 TL HAARLEM<br />
tel. 023 - 528 10 08<br />
Redactie-adres: M<strong>eer</strong>weg 6<br />
2103 VC <strong>Heemstede</strong><br />
023 - 528 75 93<br />
Website: www.oudheemstedebennebroek.nl<br />
Het lidmaatschap wordt jaarl<strong>ijk</strong>s automatisch verlengd, behoudens<br />
schriftel<strong>ijk</strong>e opzegging via de l<strong>eden</strong>administratie vóór 1 november<br />
Contributie minimaal 14 euro<br />
Postbank 27.35.06 t.n.v. de Penningmeester v.d. <strong>Vereniging</strong> Oud-<br />
<strong>Heemstede</strong> <strong>Bennebroek</strong> te <strong>Heemstede</strong>.<br />
ISSN: 0297-8451
Inhoud<br />
Jaarvergadering 13 mei 2004<br />
Excursie 4 september naar Harderw<strong>ijk</strong><br />
Het VOHB jaar 2003 in vogelvlucht<br />
Financieel verslag 2003/begroting 2004 en 2005<br />
Aan alles komt een eind<br />
De geur van oude huizen<br />
Lezing over <strong>Heemstede</strong> in oorlogstijd<br />
Verslag voorjaarslezing<br />
In memoriam Hugo Meijer<br />
Blekersvaartpanden op monumentenlijst<br />
pag.<br />
50<br />
51<br />
53<br />
55<br />
59<br />
60<br />
62<br />
63<br />
65<br />
65<br />
Speciale collectie verhuisd naar Archiefdienst voor Kennemerland 66<br />
De VOHB en Internet 68<br />
"Winkelen in <strong>Bennebroek</strong> in de vorige eeuw" 70<br />
Waarom de Stichting Hageveld/Groot Clooster 71<br />
Renovatie "M<strong>eer</strong> en Bosch" 72<br />
Grenspalen van <strong>Heemstede</strong> 79<br />
Uit het archief: een onbekend portret van Adrian Elias Hope 82<br />
'Ipenrode' zomer 1944 86<br />
De R.K.Leesbibliotheek van de dames R. en D. Jonckbloedt 100<br />
De sociale status van de pachters van de tienden te <strong>Heemstede</strong><br />
gedurende de jaren vijftig van de zestiende eeuw. Deel 1 106<br />
Nieuwe l<strong>eden</strong> 120<br />
Uit voorraad leverbaar<br />
Foto voorzijde:<br />
De <strong>Bennebroek</strong>se jeugd op de brug nabij de voormalige pastorie in de<br />
SchooUaan. Links op deze oude ansichtkaart uit het begin van de vorige<br />
eeuw is het St. Luciaklooster zichtbaar.<br />
49
JAARVERGADERING 13 MEI 2004<br />
AANVANG 19.30 UUR<br />
De jaarl<strong>ijk</strong>se algemene l<strong>eden</strong>vergadering van de l<strong>eden</strong>vergadering van<br />
de vereniging Oud <strong>Heemstede</strong>-<strong>Bennebroek</strong> (VOHB) wordt gehouden<br />
in de ontmoetingsruimte van het Trefpunt (Gereform<strong>eer</strong>de Kerk) aan<br />
de R<strong>ijk</strong>sstraatweg 85 in <strong>Bennebroek</strong>. Aanvang om 19.30 uur.<br />
U kunt uw auto parkeren aan de achterkant van het gebouw aan de<br />
Akonietenlaan. De buslijnen 50 en 51 hebben een halte vlakbij de kerk<br />
aan de R<strong>ijk</strong>sstraatweg. De zaal is open vanaf 19.00 uur.<br />
Agenda<br />
1. Opening en eventuele mededelingen.<br />
2. Verslag van de algemene l<strong>eden</strong>vergadering van 15 mei 2003<br />
(zie H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>H<strong>eden</strong> nr. 117, augustus 2003, p. 124 e.v.)<br />
3. Jaarverslag VOHB over 2003 (in deze aflevering op pagina 53-55)<br />
4. Jaarcijfers over 2003, begroting 2004 en 2005 (zie pagina 56-58)<br />
5. Voorstel voor aanpassing van de jaarl<strong>ijk</strong>se contributie van<br />
14 naar 15 euro (zie toelichting bij de jaarcijfers)<br />
6. Verslag van de kascontrolecommissie en décharge van de penningmeester<br />
van het door hem gevoerde beh<strong>eer</strong><br />
7. Verkiezing van een lid van de kascontrolecommissie<br />
8. De overdracht van het voorzitterschap van de VOHB door Frans<br />
Harm aan zijn opvolger Gerard Brand.<br />
9. Rondvraag<br />
10. Sluiting<br />
Pauze<br />
Na de pauze zal om 21.15 uur de h<strong>eer</strong> C.G.C.T. Wagemakers,<br />
secretaris van de stichting Stelling van Amsterdam, een voordracht<br />
houden over dit onderwerp. Dit past - zoals gebruikel<strong>ijk</strong> - in het thema<br />
van dit jaar waaraan de landel<strong>ijk</strong>e Open Monumentendag 2004 in<br />
september aanstaande is gewijd. Na een korte video worden met een<br />
overheadprojector afbeeldingen getoond.<br />
Ook niet-l<strong>eden</strong> zijn welkom om de lezing na de pauze bij te wonen.<br />
De Stelling van Amsterdam is tot stand gekomen ter verdediging van<br />
de hoofdstad door middel van forten en de mogel<strong>ijk</strong>heid van inundaties<br />
50
gaat in oorsprong terug tot de 17e eeuw. Na droogmaking van het<br />
Haarlemmerm<strong>eer</strong> is een begin gemaakt met de bouw van vier torenforten<br />
aan de noordrand waaronder het fort bij <strong>Heemstede</strong>, in Cruquius<br />
gelegen. De Stelling van Amsterdam staat sinds 1996 op de<br />
Werelderfgoedlijst van UNESCO.<br />
Rond 22.15 uur wordt u in de gelegenheid gesteld om onder het genot<br />
van een drankje afscheid te nemen van de h<strong>eer</strong> Frans Harm.<br />
Wij hopen op een grote opkomst.<br />
Het bestuur van de vereniging Oud <strong>Heemstede</strong>-<strong>Bennebroek</strong><br />
excursie<br />
EXCURSIE<br />
4 SEPTEMBER<br />
NAAR HARDERWIJK<br />
S"\<br />
excursie<br />
o<br />
^m'^<br />
i<br />
Nog wat ver in het verschiet ligt de jaarl<strong>ijk</strong>se grote excursie, waarvoor<br />
we nu al uw aandacht willen vragen. Op zaterdag 4 september brengen<br />
we een bezoek aan het centrum van Harderw<strong>ijk</strong>, een Hanzestad<br />
met een r<strong>ijk</strong> verl<strong>eden</strong>. Harderw<strong>ijk</strong> kreeg in 1231 stadsrechten en<br />
ontwikkelde zich tot handelsplaats en universiteitsstad. De stad is ook<br />
interessant omdat hier Linnaeus in 1735 promov<strong>eer</strong>de tot doctor in de<br />
medicijnen. Korte tijd later zou hij op de Hartekamp gaan werken.<br />
De Gildegidsen, die toegang hebben tot de meeste oude gebouwen,<br />
nemen ons mee naar de Vanghentoren, de Munt, de Grote Kerk met<br />
de zeldzame fresco's en andere mooie plekjes. Na de lunch wordt met<br />
de gidsen o.a. een bezoek gebracht aan de Vismarkt en het Oude<br />
Stadhuis met het bijzondere goudl<strong>eer</strong>behang. Wij willen u er met<br />
nadruk op wijzen, dat er op deze dag twee k<strong>eer</strong> een rondwandeling is.<br />
51
Programma:<br />
8.30 uur: Vertrek per bus vanaf het Raadhuisplein (let op afw<strong>ijk</strong>ende<br />
vertrektijd!)<br />
10.00 uur: Aankomst in Harderw<strong>ijk</strong>. Lopend naar een restaurant<br />
vlakbij de Grote Kerk<br />
10.15 uur: Koffie met appelgebak<br />
10.45 uur: Rondwandeling van ongev<strong>eer</strong> 1 V2 uur in twee groepen<br />
o.l.v. gidsen door het oude centrum<br />
12.15 uur: Lunch in het centrum met uitzicht over het water<br />
13.30 uur: Rondwandeling van ongev<strong>eer</strong> 1 uur o.l.v. gidsen door een<br />
ander deel van het oude centrum<br />
14.30 uur: Tijd om zelf nog wat te bek<strong>ijk</strong>en, te winkelen of wat te gaan<br />
drinken<br />
15.45 uur: Terug naar <strong>Heemstede</strong><br />
17.00 uur: Aankomst Raadhuisplein<br />
Overige informatie<br />
De kosten van de excursie bedragen € 27,50 voor l<strong>eden</strong> en één<br />
deelnemend gezinslid. Overige gezinsl<strong>eden</strong> en niet-l<strong>eden</strong> betalen<br />
€ 32,50 p.p. In deze prijs zijn de kosten voor vervoer per bus, koffie,<br />
lunch, rondleidingen en fooien inbegrepen. U kunt zich opgeven bij<br />
mevr. Theo Jonckbloedt (tel. 5294499) of bij Anja Kroon (tel. 5281008)<br />
Betalen kunt u, na telefonische opgave, door het bedrag over te<br />
maken op girorekening 27.35.06 t.n.v. penningmeester V.O.H.B.,<br />
onder vermelding van "Zomerexcursie". Het bedrag dient voor 21<br />
augustus op de rekening ontvangen te zijn. Het maximale aantal<br />
deelnemers is 50 personen.<br />
De evenementencommissie<br />
52
HET VOHB JAAR 2003 IN VOGELVLUCHT.<br />
Begin 2003 staan ruim 1.000 l<strong>eden</strong> van de VOHB klaar voor<br />
de start van een jaar dat een hoge vlucht gaat nemen. Hoewel<br />
het voertuig dat ze betr<strong>eden</strong> al oud is, 56 jaar, verwacht<br />
iedereen een goede afloop van de vlucht. Weliswaar ontbreken<br />
er enkele passagiers, die in 2002 nog voor een VOHB<br />
ticket betaalden, maar we zien ook veel nieuwe gezichten. En<br />
het wekt vertrouwen dat de bemanning precies dezelfde is als<br />
tijdens de vorige vlucht!<br />
Die bemanning heeft de tocht naar 2004 natuurl<strong>ijk</strong> zorgvuldig voorbereid.<br />
Er is ingeschat uit welke hoek de wind waait en welke bestemming<br />
het beste past bij elke te verwachten w<strong>eer</strong>sgesteldheid. Veel<br />
contact is er geweest langs de route om onze reisplannen aan te<br />
kondigen. Ook zijn er contacten met bemanningen van zuster-maatschappijen<br />
om de laatste nieuwtjes uit te wisselen en van elkaar te<br />
leren. Tussenlandingsplaatsen zijn vastgesteld en voldoende versnaperingen<br />
en lectuur ingeladen. Tijdens de gehele tocht overlegt de<br />
bemanning wel 10 k<strong>eer</strong> om de juiste koers te houden.<br />
Onderweg zal worden gewezen op wat het bezien waard is. Verder is<br />
halverwege de tocht een groot feest gepland en aan het eind gaan alle<br />
uniformen en servetten naar de Wasscherij.<br />
Terwijl de medereizigers uit de stoel vóór hen het programma pakken<br />
en verwachtingsvol lezen waar de vlucht hen zal brengen is het toestel<br />
al in de lucht. Direct na de start zijn de liefl<strong>ijk</strong>e dorpen <strong>Heemstede</strong> en<br />
<strong>Bennebroek</strong> al in hun volle omvang zichtbaar. De tweede piloot vertelt<br />
via de luidsprekers waar men zijn blik op moet richten: zo is er zorg om<br />
de plannen met het Heemsteedse Raadhuis, het fraaie Oude Slot en de<br />
Blekersvaart. Ook zien we verderop de mooie oude kern van <strong>Bennebroek</strong>,<br />
die hopel<strong>ijk</strong> niet te veel wordt aangetast. De stem, die in de<br />
cabine klinkt, verzekert dat de bemanning zich van de plannen vergewist<br />
en zijn stem laat horen waar nodig. Ook vanuit de lucht zijn<br />
vierkante betonnen dozen immers geen gezicht!<br />
Op weg naar de <strong>eer</strong>ste stop krijgen de l<strong>eden</strong> een kop koffie met wat<br />
lekkers en ondertussen genieten ze enkele andere H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>h<strong>eden</strong>, zoals<br />
verhalen over de Heemsteedse Glip, over een ijsvereniging en een<br />
drukkerij. Een enkeling heeft al uitgevonden hoe het schermpje, dat in<br />
53
de stoelrug zit, verbinding geeft met de website van de VOHB en als je<br />
wat doorklikt ook met onze fotoverzameling op de Geschi<strong>eden</strong>isbanknh.<br />
De techniek staat voor niets.<br />
Bij de <strong>eer</strong>ste landing stappen we uit voor een oude kerk, waar de h<strong>eer</strong><br />
Verkaik ons een stuk <strong>Bennebroek</strong>se historie vertelt. Toneelspelers<br />
voeren ons terug naar de tijd van Van Lennep, die verbaasd ziet hoe<br />
de l<strong>eden</strong> w<strong>eer</strong> in een twintigste-eeuws voertuig stappen om door te<br />
vliegen naar de volgende landingsplaatsen.<br />
Die bl<strong>ijk</strong>en allemaal buitenplaatsen te betreffen. Binnen april en mei<br />
worden de VOHB l<strong>eden</strong> in de geschi<strong>eden</strong>is, de gebouwen en de<br />
doork<strong>ijk</strong>jes hiervan ingewijd. Sommigen zitten na de doorstart in een<br />
fraai boek te bladeren dat gaat over het huis Te Manpad. En zo zijn er<br />
steeds interessante uitstapjes, die met een strakke planning bezocht<br />
worden. Ik noem Duyvenvoorde, Clingendael, Hofwijck. Toch is er tijd<br />
om te genieten en een prima lunch te verwerken.<br />
Het feest dat halverwege de tocht wordt gevierd betreft 350 jaar<br />
<strong>Bennebroek</strong>. Er is een tentoonstelling en een aantal gezellige activiteiten<br />
buiten, zoals een Vrijetijdsbeurs en een grote tent met hapjes. De<br />
catering was prima! In de geboden H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>H<strong>eden</strong> wordt veel aandacht<br />
gewijd aan de historie van dit kleinste dorp van Noord-Holland.<br />
Dit blad bl<strong>ijk</strong>t voor veel passagiers zo boeiend dat ze nauwel<strong>ijk</strong>s naar<br />
buiten k<strong>ijk</strong>en. Er wordt in verhaald over straten, gebouwen en personen.<br />
Elke jaargang kan steeds rekenen op voldoende tekst van het<br />
tiental vaste schrijvers dat de vereniging r<strong>ijk</strong> is. Voor deze vlucht van<br />
2003 naar 2004 zijn er 208 bladzijden gevuld.<br />
Dan is er Land in Zicht. We zien vanuit de lucht nog het W<strong>ijk</strong>erm<strong>eer</strong>,<br />
al onze Buitenplaatsen, historisch Groenendaal en de Waterleidingduinen.<br />
Uitvoerige toelichting wordt verstrekt door enthousiaste l<strong>eden</strong><br />
van de bemanning.<br />
De landing aan het einde van deze tocht is een spannende. De<br />
bemanning had graag een fraai overzicht van de uit de lucht zo mooi<br />
te bewonderen monumenten aangeboden aan de pasagiers.<br />
Maar een doorstart bl<strong>ijk</strong>t nodig. Het monumentenoverzicht wordt<br />
zo'n doorwrocht werk dat het bij de volgende vlucht pas kan worden<br />
aangeboden.<br />
54
Het laatste dat de VOHB mensen een avond lang wordt geboden is<br />
een overzicht van een verloren stuk <strong>Heemstede</strong>: Bosch en vaart. En<br />
zoals gezegd sluiten we de vlucht af met een gang naar de Wasscherij.<br />
De bemanning wenst U wel thuis en hoopt U bij de volgende vlucht<br />
w<strong>eer</strong> terug te zien!<br />
FINANCIEEL JAARVERSLAG 2003<br />
P.L. van Daalen<br />
BALANS<br />
ACTIVA 2003 2002<br />
Voorraad boekwerken 0,00 1.161,34<br />
Te ontvangen 200,00 250,00<br />
Vooruitbetaalde kosten 637,77 119,61<br />
Vooruitbetaald Monumentenboek 2.385,00 2.385,00<br />
Liquide middelen 17.265,84 15.001,78<br />
TOTAAL ACTIVA 20.488,61 18.917,73<br />
PASSIVA 2003 2002<br />
Vermogen 5.762,61 4.602,27<br />
Reserve Monumentenboek 8.130,00 8.130,00<br />
Crediteuren 460,00 293,84<br />
Vooruitontvangen contributie 2004 6.136,00 5.891,62<br />
TOTAAL PASSIVA 20.488,61 18.917,73<br />
55
KOSTEN/BATEN<br />
Opbrenasten<br />
in euro's RESULTAAT BEGROTING RESULTAAT BEGROTING BEGROTING<br />
2003 2003 2002 2004 2005<br />
CONTRIBUTIE 12.880,31 12.000,00 12.902,70 14.000,00 14.000,00<br />
VERKOPEN 1.051,99 1.750,00 1.754,00 2.000,00 1.500,00<br />
RENTE 339,51 100,00 246,41 150,00 300,00<br />
SUBSIDIES 1.602,33 1.500,00 1.340,17 1.350,00 1.500,00<br />
EVENEMENTEN 150,00<br />
TOTAAL 15.874,14 15.500,00 16.243,28 17.500,00 17.300,00<br />
Kosten<br />
in euro's<br />
RESULTAAT BEGROTING RESULTAAT BEGROTING BEGROTING<br />
2003 2003 2002 2004 2005<br />
ALGEMENE 3.131,45 4.400,00 5.002,08 3.350,00 3.850,00<br />
KOSTEN<br />
HEERLIJKHEDEN 8.923,97 10.300,00 9.875,84 11.500,00 11.000,00<br />
JAARPREMIE 341,00 400,00 - 1.500,00 700,00<br />
ACTIVITEITEN 407,92 - 297,89 800,00 1.400,00<br />
WERKGROEPEN - 250,00 - - -<br />
AFBOEKING 1.161,34 - 200,00 - -<br />
VOORRAAD<br />
DIVERSEN<br />
- 500,00 500,00<br />
BENNEBROEK 748,12 1.000,00<br />
- -<br />
350 JAAR<br />
TOTAAL 14.713,80 16.350,00 15.375,81 17.650,00 17.450,00<br />
SALDO 1.160,34 -850,00 867,47 -150,00 -150,00<br />
TOELICHTING<br />
1. Algemeen<br />
56<br />
De jaarrekening 2003 ziet er ietwat anders uit dan voorgaande<br />
jaren. De oorzaak is gelegen in het feit dat het bestuur besloten
heeft de cijfers compacter en overzichtel<strong>ijk</strong>er te presenteren. De<br />
wijzigingen zijn:<br />
Balans<br />
1) De post Voorraad is in zijn geheel afgeboekt<br />
2) Saldi kas en girorekeningen worden getotalis<strong>eer</strong>d en gepresent<strong>eer</strong>d<br />
als Liquide Middelen<br />
Kosten en baten<br />
1) De post Verkopen jaarpremie wordt gesald<strong>eer</strong>d met de post<br />
Kosten jaarpremie. Het ene jaar dus een plus, het andere jaar<br />
een tekort.<br />
2) Bestuurskosten, ICT en Archief worden getotalis<strong>eer</strong>d en<br />
vermeld als 'Algemene Kosten'.<br />
3) Productie- en verzendkosten 'H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>H<strong>eden</strong>' worden getotalis<strong>eer</strong>d.<br />
4) Opbrengsten en kosten evenementen worden eveneens gesald<strong>eer</strong>d<br />
gepresent<strong>eer</strong>d.<br />
Waar nodig wordt over deze posten in de toelichting een<br />
specificatie gegeven.<br />
2. Toelichting op de balans<br />
Vermogen<br />
Eigen vermogen per 1 januari 2003: +/+ € 4.602,27<br />
bij: exploitatieoverschot 2003 +/+ € 1.160,34<br />
-+/+<br />
Eigen vermogen per 31 december 2003: +/+ € 5.762,61<br />
Aangezien het Monumentenboek in 2003 niet gereed is gekomen,<br />
staat de daarvoor ontvangen subsidie op de balans.<br />
3. Toelichting op de kosten/baten-rekening<br />
Specificatie kosten:<br />
a. Algemene kosten<br />
Bestuurskosten 2.707,81<br />
57
ICT € 406,39<br />
Archief:<br />
€ 17,25<br />
Totaal<br />
€ 3.131.45<br />
b. H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>H<strong>eden</strong><br />
Productiekosten € 7.631,55<br />
Verzendkosten<br />
€ 1.292,42<br />
Totaal<br />
€ 8.923.97<br />
c. Jaarpremie<br />
Opbrengsten € 2.200,00<br />
Kosten<br />
€ 1.859,00<br />
Saldo<br />
€ -/-341.00 (kosten)<br />
d. Evenementen<br />
Opbrengsten € 1.531,03<br />
Kosten<br />
€ 1.938,95<br />
Saldo<br />
€ -/-407.92 (kosten)<br />
4. Begroting<br />
In verband met de subsidieaanvraag 2005 is een voorlopige begroting<br />
2005 bij de jaarrekening gevoegd.<br />
5. Contributieverhoging<br />
Het bestuur stelt voor de contributie per 1 januari 2005 te verhogen<br />
met € 1,- (van € 14 - naar € 15,-).<br />
R<strong>eden</strong>en hiervoor zijn: algemene kostenstijgingen en het voornemen<br />
verdere verbetering van het blad "H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>H<strong>eden</strong>" te bewerkstelligen.<br />
Voorts is m<strong>eer</strong> actie gepland voor de werving van nieuwe<br />
l<strong>eden</strong>.<br />
58<br />
Alexander Koopman<br />
penningmeester VOHB<br />
2 april 2004
Eén van de aangename activiteiten van een voorzitteropening van een<br />
tentoonstelling in zorgcentrum het Overbos op 13 september 2003.<br />
Midden op de achtergrond de voorganger van mr. Frans Harm als voorzitter<br />
drs. Gerard Schuitemaker<br />
AAN ALLES KOMT EEN EIND<br />
Dus ook aan het voorzitterschap van de VOHB. Zojuist heb ik de<br />
agenda voor de algemene l<strong>eden</strong>vergadering op 13 mei a.s. opgesteld<br />
en me gerealis<strong>eer</strong>d dat dat nu echt voor de laatste k<strong>eer</strong> is.<br />
Elf jaar gel<strong>eden</strong> kwam ik bij die zelfde gelegenheid in het bestuur, dat<br />
ik al kende doordat ik daarvoor een paar jaar had meegedraaid in de<br />
commissie Karakterbehoud. Twee jaar later -in 1995 - volgde ik mijn<br />
illustere voorganger Gerard Schuitemaker op, die er een record op<br />
had zitten van zo'n 17 jaar! Dat heb ik dus niet gehaald maar dat mijn<br />
bedoeling ook niet.<br />
Ik k<strong>ijk</strong> terug op een periode, waar ik veel plezier aan heb beleefd. Het<br />
is dan ook een interessant "werkgebied , l<strong>eer</strong>zaam en onder handbereik.<br />
Ik heb in die 11 jaar de nodige bestuursl<strong>eden</strong> zien gaan en komen,<br />
maar een stabiele factor was Hans Krol. Gedurende de hele tijd heb ik<br />
59
kunnen werken met mensen, die met enthousiasme bezig waren en<br />
waarvan je op aan kon. En dat is essentieel in zo'n omgeving van<br />
"vrijwilligerswerk" . Ik dank de nog zittende maar ook de al vertrokken<br />
bestuursl<strong>eden</strong> voor de goede samenwerking en hun inzet. Het contact<br />
met de regionale zusterverenigingen en aanverwante organisaties heb<br />
ik ook altijd als heel plezierig beleefd, alleen al doordat ook daar<br />
mensen met inzet en belangstelling bezig zijn met historie en karakterbehoud.<br />
Ik overhandig met een gerust hart de voorzittershamer aan mijn<br />
opvolger, Gerard Brand. Hij is vorig jaar tijdens de l<strong>eden</strong>vergadering<br />
als bestuurslid benoemd en heeft zich al een jaar energiek ingeleefd in<br />
de samenwerking met de andere bestuursl<strong>eden</strong> en met de onderhanden<br />
materie.<br />
Ik zal niet helemaal uit de VOHB-sf<strong>eer</strong> verdwijnen, omdat ik mij in de<br />
redactiecommissie kan blijven inzetten voor ons kwartaalblad. Dat is<br />
leuk werk en bovendien valt mijn actieve band met de VOHB niet<br />
meteen weg. Voorlopig is er voor mij dus nog geen sprake van een<br />
"zwart gat" of "de geraniums" .<br />
Ik hoop u nog te mogen ontmoeten op de algemene l<strong>eden</strong>vergadering<br />
op 13 mei.<br />
Frans Harm, aftr<strong>eden</strong>d voorzitter<br />
DE GEUR VAN OUDE HUIZEN<br />
Met genoegen heb ik mij voor het voorzitterschap van de <strong>Vereniging</strong><br />
beschikbaar gesteld. Hierbij spelen m<strong>eer</strong>dere motieven een rol: naast<br />
algemene interesse voor alles wat in onze cultuur behoudenswaardig is<br />
vormt een organisatie, die het van de inzet van vrijwilligers moet<br />
hebben, een bijzonder fenomeen als aanvulling op de publieke en<br />
private sectoren waar vele - dikwijls tegenstrijdige - belangen een rol<br />
spelen. Anders gezegd: het is maar goed dat er een onafhankel<strong>ijk</strong>e<br />
vereniging is die opkomt voor een deel van ons cultureel erfgoed en als<br />
het moet met argumenten tegen de waan van de dag durft in te gaan.<br />
Indien die argumenten hout snijden heeft de VOHB invloed op vooral<br />
de publieke besluitvorming en komen onze doelstellingen w<strong>eer</strong> wat<br />
dichterbij.<br />
60
Tijdens mijn inwerkperiode heb ik gemerkt dat de vereniging in de<br />
loop der jaren een duidel<strong>ijk</strong>e plaats heeft verworven en door de twee<br />
gemeentebesturen maar ook door particulieren en bewoners/w<strong>ijk</strong>organisaties<br />
als serieuze gesprekspartner wordt beschouwd. Door de<br />
inzet van expertise en het nodige enthousiasme hebben wij bijvoorbeeld<br />
een belangr<strong>ijk</strong>e rol gespeeld bij het totstandkomen van de<br />
monumentenlijst van <strong>Heemstede</strong>.<br />
Maar ook de circa 1000 l<strong>eden</strong> krijgen jaarl<strong>ijk</strong>s een evenementenprogramma<br />
en periodiek een aantal hoogwaardige historische publicaties<br />
voorgeschoteld waar men trots op kan zijn.<br />
De organisatie hiervan is geheel in handen van bestuursl<strong>eden</strong> en<br />
andere daartoe aangezochte vrijwilligers die er veel plezier aan beleven<br />
onder het motto: vrijwillig, maar niet vrijblijvend.<br />
Na mijn toetr<strong>eden</strong> tot het bestuur heb ik de gelegenheid gekregen<br />
enige organisatorische gedachten te ventileren.<br />
Deze zijn erop gericht,de organisatie en werkwijze van de VOHB in de<br />
komende jaren te waarborgen en waar mogel<strong>ijk</strong> te versterken.<br />
Zo heeft het bestuur besloten dat onderzocht wordt of ons blad<br />
H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>H<strong>eden</strong> kan worden omgetoverd tot een ander formaat dat<br />
m<strong>eer</strong> mogel<strong>ijk</strong>h<strong>eden</strong> qua vormgeving en presentatie biedt.<br />
Ook verbreding en professionalisering van een zelfstandiger evenementen-<br />
en redactiecommissie wordt nog dit jaar in daden omgezet.<br />
Bij het afscheid van Frans Harm als voorzitter op 13 mei a.s. tijdens de<br />
l<strong>eden</strong>vergadering past onze bijzondere waardering voor de kwaliteit ,<br />
volharding en warmte waarmee hij kans heeft gezien gedurende m<strong>eer</strong><br />
dan 10 jaar het boegbeeld van de VOHB te zijn.Het is weinigen<br />
gegeven die rol op deze uitzonderl<strong>ijk</strong>e wijze te vervullen.<br />
Hiermee k<strong>eer</strong> ik terug naar "De geur van oude huizen": Het moet ook<br />
de drijfv<strong>eer</strong> van Frans zijn geweest,dat oude huizen niet van ons zijn.<br />
Ze zijn van hen die ze bouwden en van toekomstige genera ties. Alle<br />
r<strong>eden</strong> dus om ze met argusogen te bewaken,te verzorgen en te<br />
beho<strong>eden</strong> voor verval.<br />
Gerard Brand<br />
61
LEZING OVER HEEMSTEDE IN OORLOGSTIJD<br />
Op maandagavond 3 mei zal Hans Krol een voordracht houden over<br />
"<strong>Heemstede</strong> 1940-1945; een gemeente in bezettingstijd". In 1995<br />
public<strong>eer</strong>de hij samen met Marcel Bulte over dit thema een boek,<br />
waaraan enkele jaren van voorbereiding voorafgingen. Deze publicatie,<br />
die verscheen onder auspiciën van de <strong>Vereniging</strong> Oud <strong>Heemstede</strong>-<br />
<strong>Bennebroek</strong>, werd uitgegeven door de Vrieseborch en is intussen<br />
uitverkocht.<br />
Enige onderwerpen welke ter sprake komen zijn: de jodenvervolging,<br />
het wachtlopen, bezoeken van Hermann Göring aan de Hartekamp,<br />
en de gedwongen arbeidsinzet. In het bijzonder de <strong>eer</strong>ste verzetsgroep<br />
rond Broeder Jozef Klingen, die door laaghartig dubbelspel van Anton<br />
van der Waals door de Duitse bezetters werd opgerold.<br />
Beschikbare dia's van voornamel<strong>ijk</strong> Heemsteedse affiches en gemeentel<strong>ijk</strong>e<br />
berichten uit de bezettingstijd zullen worden getoond.<br />
Tevens zijn grootformaat foto's te zien van o.a. Duitse soldaten in<br />
<strong>Heemstede</strong>.<br />
De lezing vindt om 20.00 uur plaats in de vernieuwde bovenzaal van<br />
de gemeentel<strong>ijk</strong>e openbare bibliotheek, Julianaplein 1.<br />
Toegang 5 euro (inclusief koffie). Kaartverkoop bij de klantenservice<br />
van de bibliotheek, telefoon 5286996<br />
Bevrijdingsfeest Wilhelminaplein Mei 1945. Wie herkent zich nog tussen<br />
enkele Broeders van De la Salie<br />
62
16 MAART '04<br />
- EEN ARCHEOLOGISCHE AVOND -<br />
Het is de laatste lezingavond voor Frans Harm als VOHB voorzitter.<br />
Op zijn bekende ontspannen manier kondigt hij aan dat we op deze<br />
avond kunnen luisteren naar wat de bodem in Zuid-Kennemerland ons<br />
l<strong>eer</strong>t, in een lezing van de h<strong>eer</strong> Wim Bosman, als archeoloog in dienst<br />
van de gemeente Velsen.<br />
En zo beginnen we aan een verhaal met grote diepgang. Immers,<br />
vertelt de h<strong>eer</strong> Bosman, de bodem kun je lezen als een boek, waarbij<br />
je vanaf de oorspronkel<strong>ijk</strong>e landoppervlakte uit de Ijstijd de grondlagen<br />
zo'n 20 meter omhoog kunt aftellen en langslopen tot vandaag,<br />
waarbij de ontwikkeling van ons kustgebied zich ontvouwt als een<br />
spannend verhaal. We horen en zien hoe sterk het gebied, waar we nu<br />
wonen, in de loop der millennia van gedaante is veranderd.<br />
Telkens vertellen sporen in een grondlaag ons wat er is gebeurd op die<br />
laag. Ze vertellen ons over de invloed van waterstromen, van wind en<br />
van temperaturen.<br />
Sporen kunnen herinneringen zijn aan de zee, aan een rivier of aan<br />
een bos; ze helpen ons ook om de opeenvolgende lagen (l<strong>ijk</strong>end op<br />
Engelse drop) te plaatsen in een eeuw.<br />
Het is verbazend hoe vaak er sporen van landbouw worden aangetroffen,<br />
zoals vlakke stukken met regelmatige ploegsporen. En het l<strong>ijk</strong>t wel<br />
of onze voorgangers elk moment benut hebben om op drooggevallen<br />
vruchtbare grond hun voedsel te verbouwen en vee te houden. Natuurl<strong>ijk</strong><br />
is dat simpel gedacht want zo'n "moment" beslaat telkens honderden<br />
jaren. In een kuil (of een geul uitgegraven voor het riool) zijn er tot<br />
een diepte van slechts 3 meter allerlei lagen te onderkennen die zich<br />
over 4.000 jaar uitstrekken. Dus ook onder uw straat zit er wellicht<br />
heel wat geschi<strong>eden</strong>is.<br />
Bewoningssporen worden vaak gevonden op de grenzen van hogeren<br />
lagergelegen gronden. De akkers lagen natuurl<strong>ijk</strong> vlak bij huis.<br />
Indrukwekkend zijn de foto's van de restanten van palen die de huizen<br />
hebben gestut. Dit zijn plekken waar aan de hand van graven, vuursporen,<br />
aardewerk, sierraden, pijlpunten en afval veel over de bewoners<br />
en hun tijd "gelezen" kan worden. Een door de h<strong>eer</strong> Bosman gevonden<br />
grafheuvel bl<strong>ijk</strong>t maar liefst 2.000 jaar in ere gehouden te zijn, tot aan<br />
63
het begin van onze jaartelling. Daar heeft de toenmalige historische<br />
vereniging goed werk verricht!<br />
De h<strong>eer</strong> Bosman wijst ons op de foto's aan waar sloten, ijswiggen of<br />
putten zijn geweest, waar bomen gestaan hebben en hij vertelt ons dat<br />
er bij de bouw van de W<strong>ijk</strong>ertunnel het één en ander onthuld is - op een<br />
diepte van 17 meter - over de Romeinse haven die daar na het begin<br />
van onze jaartelling is geweest.<br />
De zee en de rivieren hebben het landschap van Kennemerland door<br />
de millennia heen steeds een ander aanzien gegeven. Als we denken<br />
aan de h<strong>eden</strong>daagse files richting Zandvoort is het vreemd te vernemen<br />
dat <strong>Heemstede</strong> rond 5.300 jaar v.Chr. aan een binnenzee lag.<br />
Toen konden we zomaar in de branding springen..<br />
Verder lag Haarlem m<strong>eer</strong> dan 5.000 jaar geheel onder water, maar<br />
circa 3.200 voor Christus is de oudste strandwal die loopt van <strong>Heemstede</strong><br />
(vroeger ook <strong>Bennebroek</strong> omvattend) via Haarlem naar Spaarnwoude<br />
ontstaan.<br />
Tenslotte zien we op een kaart van Velsen op hoeveel plaatsen<br />
waarschijnl<strong>ijk</strong> prehistorische bewoning is geweest. Dat zijn er niet<br />
enkele, maar tientallen. Hij laat verscheidene plaatjes van Romeinse<br />
vondsten zien die gedaan zijn bij de aanleg van Velserbroek.<br />
Zo eindigt deze samenvatting van een boeiende archeologische avond<br />
op 16 maart. Na het zien van al die "bladzijden in de geschi<strong>eden</strong>is"<br />
denk je: Er is niets nieuws onder de grond...<br />
P.L. van Daalen<br />
64
IN MEMORIAM HUGO MEIJER<br />
Op 23 maart overleed de h<strong>eer</strong> professor dr.A.E.F.H.Meijer, voor<br />
ons Hugo Meijer. Er was een speciale band tussen hem en de<br />
VOHB door zijn lidmaatschap van de commissie Karakterbehoud<br />
van onze vereniging. Van 1989 tot voorjaar 2000 leverde<br />
deze vriendel<strong>ijk</strong>e emeritus hoogleraar aan de Vrije Universiteit<br />
van Amsterdam zijn bijdrage aan de commissie en dus aan de<br />
VOHB als geheel. Zijn speciale aandacht ging uit naar de beschermwaardige<br />
natuurmonumenten in ons werkgebied. Zo zette<br />
hij zich in voor het groen rond het enige <strong>Bennebroek</strong>se hofje.<br />
Zijn gedegen kennis over plant- en boomkundige zaken gaf een<br />
bijzondere aanvulling op de vaardigh<strong>eden</strong> van de meeste l<strong>eden</strong><br />
van de commissie, die overwegend de "gebouwde omgeving"<br />
betroffen. Hij leverde dan ook een uitvoerige beschrijving van de<br />
door hem gesignal<strong>eer</strong>de "natuurverschijnselen" als onderdeel van<br />
de commissie van de behoudenswaardige objecten in <strong>Heemstede</strong>,<br />
waarvoor wij hem dankbaar herdenken.<br />
Het bestuur was vertegenwoordigd bij de begrafenis van Hugo in<br />
<strong>Heemstede</strong> op 29 maart jl.<br />
Het bestuur<br />
BLEKERSVAARTPANDEN OP MONUMENTENLIJST<br />
In ons vorige nummer besteedden wij in de Variarubriek aandacht aan<br />
een rij karakteristieke panden aan de Blekersvaartweg, die een verl<strong>eden</strong><br />
hebben dat aan de blekerijen/wasserijen herinnert. Impliciet werd<br />
een lans gebroken voor behoud en bescherming van deze panden<br />
tegen verandering.<br />
Voorafgaand aan de gemeenteraadsvergadering van 26 februari jl.<br />
hebben wij met nadruk gepleit voor plaatsing alsnog op de recent<br />
opgestelde gemeentel<strong>ijk</strong>e monumentenlijst. In dezelfde vergadering<br />
heeft de raad unaniem een motie van de CDA-fractie aangenomen,<br />
waarmee het college van B&W wordt uitgenodigd de lijst in die zin uit<br />
te breiden. De uitslag was nog niet bekend toen deze editie naar de<br />
drukker ging. Wij houden u op de hoogte.<br />
65
SPECIALE COLLECTIE VERHUISD NAAR<br />
ARCHIEFDIENST VOOR KENNEMERLAND<br />
De regionale bewaarcollectie van de Bibliotheek <strong>Heemstede</strong> is in<br />
maart verhuisd naar de Archiefdienst voor Kennemerland (AvK) in de<br />
Jansstraat te Haarlem. In totaal ruim 380 strekkende meter boeken en<br />
archivalia met publicaties over de geschi<strong>eden</strong>is van Heemstrede en<br />
omgeving. De schrijvers Godfried Bomans, Nicolaas Beets, Jacob van<br />
Lennep, maar ook Dick Laan, Auke en Bob Tadema Sporry, illustrator<br />
Jan Wiegman en talr<strong>ijk</strong>e andere personen en onderwerpen. De AvK is<br />
gevestigd in Haarlem, Jansstraat 40. Er is een nieuwe en grote<br />
geacclimatis<strong>eer</strong>de en beveiligde depotruime (met compactstellingen)<br />
gebouwd onder het gebouw van de nieuwe Janskliniek. Het internetadres<br />
is: www.avk-haarlem.nl<br />
Een deel van de titels in de boekencollectie is al gedigitalis<strong>eer</strong>d en via<br />
de bibliotheekcatalogus op het internet te raadplegen.<br />
Ook het gemeentearchief van <strong>Heemstede</strong> (tot 1990) is naar Haarlem<br />
verhuisd, evenals de archieven van gemeentel<strong>ijk</strong>e en particuliere instellingen<br />
van de gemeenten Beverw<strong>ijk</strong>, Heemskerk, Uitgeest, Velsen,<br />
Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Bloemendaal, Zandvoort en <strong>Bennebroek</strong>.<br />
Als elfde en twaalfde gemeente hebben zich kortgel<strong>eden</strong><br />
Aalsm<strong>eer</strong> en Uithoorn aangesloten, zodat feitel<strong>ijk</strong> de naam de dekking<br />
niet m<strong>eer</strong> dekt.<br />
66
Op termijn is een fusie met het R<strong>ijk</strong>sarchief voor Noord-Holland<br />
voorzien.<br />
De schilderijen in bezit van de VOHB worden in bruikleen ondergebracht<br />
bij het Historisch Museum Zuid-Kennemerland<br />
VOHB-archief<br />
Het archief van de VOHB, met veel prent- en fotomateriaal, blijft<br />
vooralsnog om praktische r<strong>eden</strong>en in <strong>Heemstede</strong>.<br />
Een recente aanwinst betreft een deel van het archief van de Woningbouwvereniging<br />
Berkenrode te <strong>Heemstede</strong>, afgestaan door de h<strong>eer</strong><br />
W.H.Dekker die bij zijn afscheid in 1997 bestuurslid was van de<br />
Woningstichting Binnenhof. (In mei 1995 ontstaan uit een fusie van<br />
drie Heemsteedse woningcorporaties: Berkenrode, <strong>Heemstede</strong>'s Belang<br />
en St. Joseph).<br />
Bij dit bericht ziet u een oude foto van het Res Novaplein alsmede een<br />
ernstige vermaning van het bestuur in 1916 aan de toenmalige bewoners.<br />
Van mevrouw Bekman ontvingen<br />
we een oude menukaart van<br />
"Interlaken". Drs. Kees Schabbing<br />
schonk een digitale versie<br />
HEEMSTEDE. Jali 19»$.<br />
van de stamboom van de geschi<strong>eden</strong>is<br />
van de familie Schabbing.<br />
Afkomstig uit Ottenstein<br />
Aan<br />
de Btvc»ffß mr lut fies Sovapltin.<br />
dn! door L' niei voWuende<br />
en Altstätte in Westfalen, <strong>Heemstede</strong><br />
en Haarlem. "De Schab-<br />
word! leg<br />
W n i|a{ door. kindere hel pintenen tip hit ttcs<br />
Knvapleïn<br />
wotdt . ; •- ! , ijfl V<br />
latigj d*<br />
paden van bel plantsoen -. telielmatljr afakgetfapi. bel<br />
hekwerk<br />
uni 1» B • i otn .«...-!: erliaatiief<strong>ijk</strong> beichadigd, de<br />
tertnMtng<br />
bingen wonen al sinds begin 18e<br />
bï (Ie<br />
-r dan een* opgebroken en<br />
r pcfkr-n worrfl *
Ten slotte een overzicht van onlangs ontvangen nota's die impliciet<br />
informatie verstrekken over de historie van <strong>Heemstede</strong> en/of <strong>Bennebroek</strong>:<br />
Cultuurhistorische notitie gemeente <strong>Bennebroek</strong><br />
[tekst: drs.M.A.C.Polman Advies].<br />
November 2003.<br />
Welstandsnota gemeente <strong>Heemstede</strong>; Concept, februari 2004<br />
[tekst: M.A.C.Polman (Bureau Polman Advies, Haarlem)].<br />
In contact met cultuur; cultuurnota 2004-2006 Gemeente <strong>Heemstede</strong>.<br />
2003 met twee bijlagen:<br />
1) In contact met beeldende kunst,<br />
2) In contact met monumenten.<br />
Notitie van de Stichting Hageveld/Groot Clooster. 2003. Beschrijving<br />
van de geschi<strong>eden</strong>is van het landgoed.<br />
DE VOHB EN INTERNET<br />
Zoals u waarschijnl<strong>ijk</strong> wel weet heeft de VOHB een eigen website,<br />
waarop informatie te vinden is over de geschi<strong>eden</strong>is van <strong>Heemstede</strong><br />
en <strong>Bennebroek</strong>, maar ook over actuele zaken die de vereniging<br />
betreffen. Kort gel<strong>eden</strong> kwam bij Hans Krol de 250e vraag binnen,<br />
waaruit bl<strong>ijk</strong>t dat de site in een behoefte voorziet. Ook niet-l<strong>eden</strong> weten<br />
de weg naar onze website te vinden.<br />
Bij de vorige H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>h<strong>eden</strong> ontving u een kaart die aandacht vroeg<br />
voor de website van de Geschi<strong>eden</strong>isbank Noord-Holland. Dit geschi<strong>eden</strong>is-portaal<br />
is tot stand gekomen met subsidie van de provincie<br />
Noord-Holland. Een van de doelstellingen is de m<strong>eer</strong> dan 100 historische<br />
verenigingen in de provincie ruimte te bi<strong>eden</strong> om hun activiteiten<br />
en publicaties via Internet bekend te maken.<br />
U zult zich misschien afvragen wat de VOHB daarmee te maken heeft;<br />
de VOHB heeft immers haar eigen website. Toch biedt de Geschi<strong>eden</strong>isbank<br />
N-H ruimere mogel<strong>ijk</strong>h<strong>eden</strong>, met name voor het opslaan van<br />
beeldmateriaal.<br />
Langzamerhand zullen de foto's, prenten en ander beeldmateriaal, dat<br />
de VOHB bezit, gedigitalis<strong>eer</strong>d worden en op de VOHB pagina's van<br />
de Geschi<strong>eden</strong>isbank N-H te bek<strong>ijk</strong>en zijn. Het plan is om zo'n vier<br />
k<strong>eer</strong> per jaar een aantal foto's rond een bepaald thema te laten zien.<br />
Het <strong>eer</strong>ste onderwerp is: Bedrijvigheid in vervlogen dagen.<br />
U kunt deze foto's op twee manieren vinden:<br />
68
Via de VOHB website www.oudheemstedebennebroek.nl Op de<br />
pagina Afbeeldingen vindt u een link naar de foto's op de Geschi<strong>eden</strong>isbank.<br />
U kunt ook rechtstreeks naar deze foto's via http://vohbextra.geschi<strong>eden</strong>isbank-nh.nl/<br />
Hoewel met een kleine omweg hopen we u zo mee te laten k<strong>ijk</strong>en in<br />
het fotobezit van de VOHB. We zullen u in H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>H<strong>eden</strong> op de<br />
hoogte houden van nieuwe thema's. Suggesties zijn van harte welkom.<br />
Geschi<strong>eden</strong>isbank NU<br />
Anja Kroon<br />
t<br />
<strong>Vereniging</strong> Oud <strong>Heemstede</strong>-<strong>Bennebroek</strong><br />
Type uw zoekvraag:<br />
Zoek in velden<br />
documentnummer<br />
titel<br />
maker<br />
materiele omschrijving<br />
geografische aanduiding<br />
personen<br />
kenwoorden<br />
bijzonderh<strong>eden</strong><br />
[ toon alle afbeeldingen ]<br />
volgende pagina •<br />
afbeelding 1 t/m 12 van 74 gevonden<br />
(totaal 24 afbeeldingen)<br />
klik op een afbeelding voor gedetaill<strong>eer</strong>de<br />
gegevens en een vergroting van de<br />
69
"WINKELEN IN BENNEBROEK IN DE VORIGE EEUW"<br />
Onder grote belangstelling van vooral middenstanders werd op 31<br />
maart in de hal van het <strong>Bennebroek</strong>se raadhuis een nieuwe boekuitgave<br />
gepresent<strong>eer</strong>d: "Winkelen in <strong>Bennebroek</strong> in de vorige eeuw; een<br />
overzicht van <strong>Bennebroek</strong>s 'nering en neringdoenden' in de afgelopen<br />
circa 100 jaar".<br />
Burgemeester mevrouw A. Koningsveld-den Ouden gaf bij deze<br />
gelegenheid het <strong>eer</strong>ste exemplaar aan de h<strong>eer</strong> Reus, sinds ongev<strong>eer</strong><br />
een halve eeuw winkelier van de gel<strong>ijk</strong>namige vishandel aan de Zwarteweg.<br />
Het fotoboekje werd samengesteld door een viertal personen,<br />
in een weekblad aangeduid met "de <strong>Bennebroek</strong>se Bende van 4" [in de<br />
goede betekenis]: Luuk Dronkert, Henriette Laverman-Hoogervorst,<br />
Maarten Verkaik en Marga van der Wei-Boers. Ofschoon los hiervan<br />
kan de uitgave toch worden gezien als een vervolg op de jubileumfototentoonstelling<br />
"Van Hondenkar tot Supermarkt" in 2003 toen<br />
<strong>Bennebroek</strong> op uitbundige wijze 350 jaar zelfstandigheid vierde.<br />
De <strong>eer</strong>ste (gebonden) editie bevat in 96 pagina's zo'n 200 illustraties<br />
uit de gehele twintigste eeuw. Met aan het slot nog eens 63 minifoto's<br />
van huidige middenstanders en hun winkels. Lokaalhistorische namen<br />
als Lommerse en Vernooy vinden we ook hierbij terug. Veel zaken,<br />
zoals van bakker Out, melkhandelaar Bakker, Wiering Tempelman in<br />
zijn Bazaar etc. zijn verdwenen, maar komen dankzij de getoonde<br />
foto's w<strong>eer</strong> even tot leven. Gevels vertonen moderne aanpassingen en<br />
vervoersmiddelen als paard en wagen, bakfietsen e.d. hebben plaats<br />
gemaakt voor eigentijdser vervoer. Het Boek dat voor 15 euro verkrijgbaar<br />
is bij boekhandel Bruna wordt van harte aanbevolen voor<br />
jonge en oude <strong>Bennebroek</strong>ers,<br />
maar<br />
zeker ook <strong>Heemstede</strong>rs,<br />
in het bijzonder<br />
bewoners van<br />
de Glip met in geografisch<br />
opzicht<br />
vanouds hechte<br />
banden. Tot de middenstand<br />
hoort ook<br />
de horeca.<br />
Bijgaande ansicht<br />
spreekt voor zich.<br />
70
Ingezonden bericht<br />
WAAROM DE STICHTING HAGEVELD/<br />
GROOT CLOOSTER<br />
Een van de historische landgoederen van <strong>Heemstede</strong> is het landgoed<br />
Hageveld gelegen in het gebied tussen het Spaarne, de haven en het<br />
industrieterrein Cruquius. Centraal gelegen op het landgoed is het<br />
gebouwencomplex van het voormalig seminarie, waarin het College<br />
Hageveld is gevestigd en waarin een aantal appartementswoningen<br />
wordt gecreëerd. Hoewel deze gebouwen inmiddels als r<strong>ijk</strong>smonument<br />
zijn aangemerkt geldt dit niet voor hun directe omgeving, het landgoed<br />
zelf.<br />
Luchtfoto uan Hageueld. Op het terrein in het midden onderaan, het<br />
zogeheten "Paardenlandje", zijn plannen 'm ontwikkeling voor een nieuwe<br />
brandw<strong>eer</strong>kazerne en een wasserij.<br />
De rust en schoonheid van het landgoed Hageveld dreigen thans voor<br />
latere generaties verloren te gaan door versnippering van het grondgebied<br />
en door uitbreiding en intensivering van de industrie rondom.<br />
71
De Stichting Hageveld/Groot Clooster stelt zich ten doel:<br />
de bijzondere kwaliteiten van het landgoed (o.a. cultuurhistorische<br />
en natuurwaarden) in stand te houden en het toegankel<strong>ijk</strong> te<br />
maken voor een breder publiek door middel van lezingen en<br />
excursies.<br />
gesprekspartner te zijn voor instanties die zich bezig houden met<br />
de ontwikkeling van het hele gebied op en nabij deze oude,<br />
meest oostel<strong>ijk</strong>e duinwal in <strong>Heemstede</strong>.<br />
Eerste prioriteit voor de stichting is het voorkomen van de uitvoering<br />
van gemeentel<strong>ijk</strong>e plannen voor 6000 m2 dichte industriebebouwing<br />
met een zware milieucategorie direct tegen het natuurgebied van het<br />
landgoed aan (en als je het ter plaatse bek<strong>ijk</strong>t ligt het in het natuurgebied).<br />
De stichting weet zich in haar streven onder m<strong>eer</strong> gesteund door de<br />
Stichting Zuid-Kennemerland Natuurl<strong>ijk</strong> en de Milieufederatie Noord-<br />
Holland.<br />
Aangezien het voeren van juridische procedures hierbij, helaas, onvermijdbaar<br />
is zoekt de stichting ook financiële steun. M<strong>eer</strong> informatie is<br />
te vinden op de website van de stichting www.hageveldgrootclooster.nl,<br />
waar ook het emailadres is vermeld.<br />
Het adres van de stichting is Stichting Hageveld/Groot Clooster,<br />
Postbus 162, 2100 AD <strong>Heemstede</strong>.<br />
RENOVATIE MEER EN BOSCH<br />
Op 8 april heeft de heropening plaatsgevonden van vier gerestaur<strong>eer</strong>de<br />
karakteristieke gebouwen op het terrein van M<strong>eer</strong> en Bosch.<br />
Na enkele jaren van restauratie, voorafgegaan door nog langere<br />
discussie of er gerestaur<strong>eer</strong>d of gesloopt moest worden, worden Terp,<br />
Schakel, Salem en Irenekapel w<strong>eer</strong> gebruikt waarvoor ze bedoeld zijn:<br />
patiëntenzorg. Een karakteristieke bedrijfstak in <strong>Heemstede</strong> en in<br />
geheel Kennemerland.<br />
Een stukje historisch <strong>Heemstede</strong> is bewaard voor de toekomst. Een<br />
goede r<strong>eden</strong> om even bij stil te staan.<br />
72
M<strong>eer</strong> en Bosch<br />
M<strong>eer</strong> en Bosch behoort tot een van de vele buitenplaatsen die <strong>Heemstede</strong><br />
heeft gekend. Van 1653 tot 1882 werd het buiten door particulieren<br />
bewoond. In 1882 kwam de buitenplaats in eigendom van wat<br />
toen plechtig genoemd werd de Christel<strong>ijk</strong>e <strong>Vereniging</strong> tot de Verpleging<br />
van Lijders aan Vallende Ziekte. Tegenwoordig korter: Stichting<br />
Epilepsie Instellingen Nederland: SEIN.<br />
Salem omstreeks 1900 en in gebruik genomen 15 mei 1889. Op de<br />
voorgrond de groentetuinen voor eigen gebruik. Foto-archief SEIN<br />
Vanaf de oprichting in 1882 werden in het oude buitenhuis, het<br />
Herenhuis, 'lijders aan toevallen' verpleegd. Het huis diende ook tot<br />
woning van de directeur. Al spoedig was uitbreiding noodzakel<strong>ijk</strong> en<br />
werden begin 20e eeuw in snel tempo verpleegpaviljoens en een kapel<br />
gebouwd. Zie foto Salem omstreeks 1900. Deze gebouwen lagen aan<br />
de westzijde van de toen nog openbare Achterweg, dus tussen de<br />
Voorweg en de Achterweg in. De verpleegpaviljoens d<strong>eden</strong> dienst tot<br />
1963/1964, in welk jaar de Cruquiushoeve in de Haarlemmerm<strong>eer</strong> in<br />
gebruik werd genomen. Een voor die tijd moderne huisvesting met<br />
kleinschalige wooneenh<strong>eden</strong> die de privacy van de bewoners benadrukte.<br />
73
Door de tijd heen veranderden echter inzichten over de huisvesting<br />
van mensen met een handicap. In gel<strong>ijk</strong>e tred met maatschappel<strong>ijk</strong>e<br />
ontwikkelingen ontstond steeds m<strong>eer</strong> het besef, dat het belangr<strong>ijk</strong> was<br />
dat mensen met een handicap geïntegr<strong>eer</strong>d moeten worden in de<br />
maatschappij. Niet m<strong>eer</strong> huisvesting apart op een afgelegen terrein,<br />
maar midden in een woonw<strong>ijk</strong>, waarbij gebruik wordt gemaakt van alle<br />
voorzieningen in de buurt als bijvoorbeeld winkels en recreatie.<br />
Plannen<br />
In oktober 1997 benaderde het bestuur van SEIN de omwonenden van<br />
M<strong>eer</strong> en Bosch met een ambitieus plan. Het terrein zou volledig<br />
bebouwd gaan worden, deels met huisvesting voor een aantal cliënten<br />
van SEIN, deels met woningen voor niet-cliënten. De omwonenden<br />
reag<strong>eer</strong>den direct verontrust op deze plannen. Er was angst dat<br />
karakteristieke elementen van de buitenplaats M<strong>eer</strong> en Bosch aangetast<br />
zouden worden, zoals het groen en bomen, het veld aan de<br />
M<strong>eer</strong>weg en de kenmerkende bebouwing. Dit alles op een plek direct<br />
bij het historische centrum van <strong>Heemstede</strong>. De omwonenden richtten<br />
een omwonendengroep op, die later omgezet werd in de <strong>Vereniging</strong><br />
Omwonenden M<strong>eer</strong> en Bosch (VOM&B).<br />
In <strong>eer</strong>ste instantie gaf het management van SEIN aan, dat wat haar<br />
betrof alle bestaande bebouwing op het terrein gesloopt kon worden,<br />
met uitzondering van het Herenhuis, dat onder Monumentenzorg valt.<br />
Medio 1999 werd zelfs als een voorstudie naar de terreinmogel<strong>ijk</strong>h<strong>eden</strong><br />
het zogenaamde Khandekarplan gepresent<strong>eer</strong>d, waarbij M<strong>eer</strong> en<br />
Bosch volledig ingevuld werd met nieuwbouw, variërend van woonblokken<br />
aan de M<strong>eer</strong>weg tot aan torenflats aan de Glipperdreef. Het<br />
plan werd gelukkig teruggetrokken.<br />
De VOM&B benadrukte vanaf het begin het belang van onderzoek<br />
naar mogel<strong>ijk</strong>h<strong>eden</strong> om bestaande karakteristieke bebouwing op M<strong>eer</strong><br />
en Bosch geschikt te maken voor huisvesting van cliënten van SEIN. In<br />
deze discussie werd ook de Bond Heemschut, onze eigen VOHB en de<br />
Gemeente betrokken. En met succes: SEIN ging werken aan een<br />
haalbaarheidsstudie, met als uitgangspunt renovatie van bestaande<br />
gebouwen van M<strong>eer</strong> en Bosch, met aanpassing aan de laatste ontwikkelingen<br />
van de zorg.<br />
Historisch aanzien<br />
Tijdens het vooronderzoek van de renovatie bleek dat de bestaande<br />
paviljoens gebouwd rond 1900 bouwkundig een stijlperiode vertegen-<br />
74
Gebouw Salem na de restauratie met de gerenov<strong>eer</strong>de veranda. Op de<br />
achtergrond de voormalige directeurswoning, thans De Uitk<strong>ijk</strong><br />
woordigen in de ziekenhuisbouw. Zeker het gebouw Salem heeft het<br />
aanzien van wat destijds gangbaar was voor herstellingsoorden en<br />
sanatoria, [zie foto Salem] Dit gold ook voor gebouw De Terp, met nog<br />
de oude gevelsteen met de oorspronkel<strong>ijk</strong>e naam Zonnehoek. Het<br />
daarnaast gelegen gebouw Schakel, eveneens grenzend aan de Voorweg,<br />
waren oorspronkel<strong>ijk</strong> dienstgebouwen voor de civiele dienst. Zij<br />
vormen samen met De Terp een eenheid in stijl.<br />
De haalbaarheidsstudie bleek uitvoerbaar en SEIN stak enorm veel<br />
energie om in plaats van totale nieuwbouw over te gaan tot renovatie.<br />
Het aanzien van de oude gebouwen is onaangetast gebleven met<br />
slechts enkele aanpassingen aan de uiteinden van het gebouw Salem.<br />
Hetzelfde geldt voor De Terp/Schakel waar een acceptabele verbinding<br />
tussen beide gebouwen tot stand is gebracht. Raamindelingen en<br />
muurvlakken zijn ongewijzigd gebleven. Oude karakteristieke aspecten<br />
als de open veranda van Salem en de serre van gebouw De Terp zijn<br />
fraai gerestaur<strong>eer</strong>d waardoor de sf<strong>eer</strong> van wel<strong>eer</strong> behouden is gebleven,<br />
[zie foto's]<br />
75
Als laatste is gewerkt aan de interne verbouwing van kapel Irene die de<br />
functie zal krijgen van ontmoetingscentrum. Gedacht wordt aan een<br />
plek van integratie tussen bewoners en omwonenden. Vaste plannen<br />
zijn er vooralsnog nog niet. Proefondervindel<strong>ijk</strong> zal deze activiteit zich<br />
moeten ontwikkelen.<br />
Herenhuis<br />
Het Herenhuis dat onder monumentenzorg valt, heeft een grondige<br />
opknapbeurt ondergaan, bestaande uit gevelreiniging en nieuw voegwerk.<br />
In het voorjaar wordt het huis van een nieuwe verflaag voorzien.<br />
Het huidige aanzien van de voorgevel dat<strong>eer</strong>t uit 1807. Het huis werd<br />
uitgebreid aan de achterzijde en midden door het huis kwam een gang.<br />
De naam van de hofstede, die tot dan Het Paradijs luidde, werd<br />
gewijzigd in M<strong>eer</strong> en Bosch. Het Herenhuis zou zijn oorspronkel<strong>ijk</strong>e<br />
glorie kunnen terugkrijgen wann<strong>eer</strong> alle na 1920 aangebrachte aanbouwsels<br />
zouden verdwijnen.<br />
Gebouw Schakel/ De Terp met de fraai gerestaur<strong>eer</strong>de serre<br />
Of het Herenhuis zijn huidige functie zal behouden als huisvesting van<br />
het management van SEIN is niet duidel<strong>ijk</strong>. Verplaatsing van deze<br />
activiteit naar de Cruquiushoeve zou betekenen dat het Herenhuis<br />
vr<strong>ijk</strong>omt. In dat geval zal een nieuwe bestemming gevonden moeten<br />
worden.<br />
Voor het Herenhuis wordt een plantsoen aangelegd en beplant met<br />
76
uxushaagjes. Het monumentje Charlotje, vervaardigd door de beeldhouwer<br />
d'Hondt, wordt w<strong>eer</strong> voor het huis geplaatst. Dit beeldje werd<br />
opgesteld ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van M<strong>eer</strong> en Bosch<br />
en symbolis<strong>eer</strong>t de verzorging. Charlotje draagt namel<strong>ijk</strong> een lammetje<br />
in haar armen.<br />
Parkaanzien<br />
Vooral door de besturen van VOM&B en VOHB is nadrukkel<strong>ijk</strong> gepleit<br />
voor het behoud van de nog resterende parkaanleg. Dit geldt vooral<br />
voor de monumentale bomenpartij op de oorspronkel<strong>ijk</strong>e structuur<br />
van de bodem, gevormd door de strandwallen met hogere en lagere<br />
delen.<br />
In dit parkachtige gedeelte van M<strong>eer</strong> en Bosch ligt ook het kleine<br />
bakstenen monument, dat is opgericht voor Jan Lambrecht Zegers,<br />
met de tekst "directeur der stichtingen voor toevallijders te Haarlem en<br />
<strong>Heemstede</strong>."<br />
Zicht vanuit De Terp over het nieuw aangelegde park met de achterzijde<br />
van Salem.<br />
De ruimte tussen de gebouwen Salem en de Terp, voorheen gebruikt<br />
als park<strong>eer</strong>plaats, wordt herschapen in een park met groepen aanplantingen<br />
als platanen en andere soorten geboomte en struiken.<br />
Wandelpaden en rijstroken voor rolstoelgebruik bevorderen de toegankel<strong>ijk</strong>heid<br />
voor bewoners. Waar vroeger het gebouw Eben Haëzer<br />
77
stond, grenzend aan de Voorweg,<br />
komt de centrale park<strong>eer</strong>plaats.<br />
en dat na brand gesloopt werd,<br />
Hoe nu verder<br />
De bestemming van het terrein gelegen tegenover het Herenhuis is<br />
vooralsnog onduidel<strong>ijk</strong>. Het Lorentz de Haas Laboratorium blijft zeker<br />
tot 2008 in gebruik. Wat er daarna gebeurt met dit karakteristieke<br />
gebouw dat duidel<strong>ijk</strong>e kenmerken heeft van de Amsterdamse School,<br />
is nog in nevelen gehuld. Dit gebouw is de moeite van het behoud<br />
zeker waard. Belangr<strong>ijk</strong> is wel, dat er een duidel<strong>ijk</strong>e zichtas loopt vanuit<br />
het Herenhuis, langs de z<strong>ijk</strong>ant van het Lorentz de Haas laboratorium.<br />
Behoud van de voormalige personeelsflat gelegen aan de M<strong>eer</strong>weg is<br />
niet noodzakel<strong>ijk</strong> Dit al jaren leegstaande gebouw is het aanzien<br />
nauwel<strong>ijk</strong>s waard, zo dit ooit het geval is geweest. Onbegrijpel<strong>ijk</strong> dat er<br />
ooit toestemming is verleend voor bouw van een dergel<strong>ijk</strong> monstrueus<br />
gevaarte. Schuin tegenover de voormalige pastorie aan de Achterweg<br />
deton<strong>eer</strong>t de foeilel<strong>ijk</strong>e personeelsflat volledig in de woonw<strong>ijk</strong> en doet<br />
afbreuk aan de historische Achterweg en M<strong>eer</strong>weg. Momenteel wordt<br />
het pand door enkele antikraakwachten bewoond en l<strong>ijk</strong>t het rijp voor<br />
de sloop.<br />
Inmiddels hebben de nieuwe bewoners hun intrek genomen in Salem<br />
en De Terp/Schakel. Het interieur bestaat uit appartementen met een<br />
aantal fraaie doelmatige voorzieningen, waar 95 bewoners zijn gehuisvest.<br />
Dit inclusief de voormalige directeurswoning De Uitk<strong>ijk</strong> gelegen<br />
bij de ingang M<strong>eer</strong>weg/Achterweg en Op Dreef gelegen op de hoek<br />
van de Voorweg en de Glipperdreef.<br />
SEIN, omwonenden, Gemeente en historisch <strong>Heemstede</strong> kunnen<br />
gezamenl<strong>ijk</strong> trots zijn op de renovatie die nu heeft plaatsgevonden.<br />
Een fraai stuk historisch <strong>Heemstede</strong> is behouden gebleven. Gesteld<br />
mag worden dat met de huidige renovatie voor alle participerende<br />
partijen een goede en acceptabele oplossing is gevonden. Dit geeft<br />
goede hoop dat de toekomstige plannen op diezelfde wijze van overleg<br />
gemaakt zullen worden, met respect voor de belangr<strong>ijk</strong>e kenmerken<br />
van M<strong>eer</strong> en Bosch.<br />
Met dank aan Mare de Bruijn, voorzitter VOM&B en Hans van W<strong>ijk</strong>,<br />
projectleider SEIN.<br />
78<br />
Cees Peper
GRENSPALEN VAN HEEMSTEDE<br />
Over de grenzen en grenspalen van <strong>Bennebroek</strong> heeft de h<strong>eer</strong> M.<br />
Verkaik ons z<strong>eer</strong> uitvoerig ingelicht in het kwartaalblad nummer 67<br />
van februari 1991, met in de nummers<br />
71 en 72 van respectievel<strong>ijk</strong><br />
februari en mei 1992 belangr<strong>ijk</strong>e<br />
aanvullingen. Daarmee<br />
is een vrij complete inventarisatie<br />
vastgelegd.<br />
Het zou misschien tijd worden<br />
om ook de grenspalen van <strong>Heemstede</strong><br />
te inventariseren. Daartoe<br />
wil ik een <strong>eer</strong>ste poging ondernemen.<br />
Tot aan de grote grenscorrectie<br />
in 1927 werden de toenmalige<br />
grenzen tussen Haarlem en<br />
<strong>Heemstede</strong> aangegeven door<br />
m<strong>eer</strong>dere grenspalen. Van deze -<br />
waarschijnl<strong>ijk</strong> zeven palen - hebben<br />
er 2 de tand des tijds doorstaan.<br />
De grenssteen die op de Kleine<br />
Houtweg stond, vóór het Hofje<br />
van Heythuijzen, heeft een plaats<br />
gekregen op het gazon voor het<br />
hoofdgebouw van "Sparenhout" .<br />
Paal K-B Krayenest - Berkenrode<br />
staat voor " St. Jacob in de Hout" op<br />
de "Blauwe Brug" achter de abri.<br />
De ene zijde van deze steen uit 1698 vertoont het wapen van de stad<br />
Haarlem en aan de andere kant het heraldisch wapen van de ambachtsh<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid<br />
<strong>Heemstede</strong>.<br />
De tweede steen die bewaard bleef staat in de binnentuin van het Frans<br />
Hals Museum.<br />
Ook juist op het grondgebied van Haarlem - op de "blauwe brug" voor<br />
zorgcentrum "Sint Jacob in de Hout" staat een grenspaal met de<br />
letters B - K. De K staat voor Krayenest, de B vermoedel<strong>ijk</strong> voor<br />
Berkenrode.<br />
Aan de Spanjaardslaan, bij de voormalige herberg "'t Vosje" , heeft<br />
79
zeker tot in de jaren tachtig een grenspaal gestaan met aan de ene<br />
zijde een H (=<strong>Heemstede</strong>) en aan de andere zijde een B (=Berkenrode).<br />
Over de limieten en grensstenen van Berkenrode is uitvoerig geschreven<br />
in het boek Berkenrode (1). Er bestaat nog een gave grenspaal met<br />
aan w<strong>eer</strong>szijden de volledige namen <strong>Heemstede</strong> en Berckenrode.<br />
Deze is te vinden aan de Eykmanlaan. Een identieke paal stond aan de<br />
Leidsevaart, maar deze is "ontkopt", waardoor het opschrift is verdwenen.<br />
Nabij herberg "'t Vosje' aan de Spanjaardslaan<br />
stond paal H - B <strong>Heemstede</strong><br />
- Berkenrode. Deze foto is gemaakt<br />
in april 1983 en genomen in<br />
oostel<strong>ijk</strong>e richting: de H wijst dus<br />
naar het "Huis met de Beelden" ofwel<br />
Eindenhout. Nadien is deze<br />
grenssteen spoorloos verdwenen.<br />
Van MEER EN BERG resteren<br />
in <strong>Heemstede</strong> nog enkele palen.<br />
Deze zijn genummerd en tonen<br />
de inscriptie M-B en H.<br />
Nummer 6 staat aan de Blekersvaart;<br />
de nummers 7 en 8 zijn te<br />
vinden bij het monumentale toegangshek<br />
van Marienheuvel ,<br />
waar vroeger het Huis M<strong>eer</strong> en<br />
Berg stond.<br />
Nummer 9 is te vinden in de<br />
Jacob van Campenstraat bij de<br />
doorgang naar het Raadhuisstraat.<br />
Petronella de Neuf ville<br />
was in 1732 in het bezit van<br />
deze buitenplaats.<br />
GROENENDAAL<br />
Op 15 juli 1739 werd Jacobus<br />
Philippus d'Orville eigenaar van<br />
de hofstede Groenendaal. Hij<br />
bakende zijn grondgebied af met<br />
palen die nu een moeil<strong>ijk</strong> te ontcijferen<br />
opschrift hebben. I P O<br />
is nog wel duidel<strong>ijk</strong> te lezen, maar<br />
daaronder vermeldt de inscriptie<br />
een N met een cijfer. IPO<br />
betekent mogel<strong>ijk</strong> IPENRODE.<br />
80
Nu staan er aan de noordzijde van de Beukenlaan in "Groenendaal"<br />
drie palen IPO met de nummers 9, 10 en 11. Bij die palen staan kleine<br />
paaltjes met letters: F bij IPO 9 en G tussen de nummers 10 en 11.<br />
KNAPENBURG was gelegen aan de Herenweg met een overtuin. Aan<br />
de oostgrens van die overplaats nabij de Burgemeester van Lennepweg<br />
staat een grenspaal: K : B 6.<br />
DE HARTEKAMP<br />
Van de grensstenen met het opschrift M: PB [Mattheus Pieter Brants],<br />
in 1816 eigenaar van de Hartekamp, zijn er recent enkele verdwenen.<br />
De paal aan de Prinsenlaan is tengevolge van nieuwbouw niet m<strong>eer</strong> ter<br />
plaatse aanwezig.<br />
Over het droevige lot van de grenspaal M: PB nummer 24 aan de<br />
Binnenweg op de grens van <strong>Heemstede</strong> en <strong>Bennebroek</strong>, is geschreven<br />
door de h<strong>eer</strong> Hans Krol in H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>H<strong>eden</strong> nummer 109 van augustus<br />
2001. Ook het Haarlems Dagblad van 5 oktober 2001 meldde het<br />
zoekraken van de grenspalen.<br />
Want naast de paal M: PB stond nog een kleine paal met de letters<br />
GVL [G.van Lansbergen, bleker] en aan de andere zijde een B [Brants].<br />
Beide stenen zijn spoorloos.<br />
Op het grondgebied van DE GLIPHOEVE resteren nog drie palen met<br />
de inscriptie M : PB.<br />
Ten slotte is het vermeldenswaard dat in de hal van " Kennemeroord"<br />
een z<strong>eer</strong> oude steen staat, waarvan de tekst luidt: " het Scheyt van de<br />
Duynen van <strong>Heemstede</strong> ende van 't Gasthuys binnen de Stadt Haerlem<br />
1651". Deze steen stond oorspronkel<strong>ijk</strong> aan de Herenweg en gaf<br />
de grens aan tussen de bezittingen van het Sint Elizabeths Gasthuis en<br />
de duinen van <strong>Heemstede</strong>.<br />
Misschien zijn er onder u die mij verbeteringen of aanvullingen kunnen<br />
verschaffen; daar ben ik dan z<strong>eer</strong> erkentel<strong>ijk</strong> voor (2).<br />
Willem ten Hacken<br />
Haarlem<br />
(1) Zie: Hans Krol en Ted van Turnhout: Berkenrode; H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid, Landgoed<br />
en Huis. 2002, pagina's 115-116.<br />
(2) Een overzicht van de gehele regio is vervaardigd door de h<strong>eer</strong> G.J.de<br />
Waard uit Amsterdam.<br />
81
UIT HET ARCHIEF:<br />
EEN ONBEKEND PORTRET VAN<br />
ADRIAN ELIAS HOPE<br />
Toen ik in 1987 bezig was met de voorbereiding van het boek<br />
"Geschi<strong>eden</strong>is van het buitengoed Bosbeek in <strong>Heemstede</strong> en van het<br />
adell<strong>ijk</strong> geslacht Van Merlen" werd een (onscherpe) kleurenfoto ontvangen<br />
- met de beeltenis van een jongeman - van de Haarlemse<br />
antiquair en kunsttaxateur J.H.H<strong>eer</strong>kens Thijssen. Het oorspronkel<strong>ijk</strong>e<br />
portret bevindt zich in particulier bezit en zou naar zijn veronderstelling<br />
Adriaan Elias Hope (1772-1834), telg uit een vermogend<br />
bankiersgeslacht en tijdens de zomermaanden bewoner van het buiten<br />
Bosbeek.<br />
Ten aanzien van de herkomst kon hij het volgende mededelen. Het bij<br />
deze bijdrage afgebeelde portret van een jongeman heeft volgens de<br />
overlevering gehangen in de koepel van Groenendaal. De (thee)koepel<br />
was het restant van het herenhuis van Groenendaal, dat eind 18e<br />
eeuw werd afgebroken nadat John Hope, sinds 1767 al eigenaar van<br />
Groenendaal, in het jaar van zijn overlijden 1784 Bosbeek had aangekocht.<br />
Het verwaarloosde gebouwtje, dat voor de afbraak nog door<br />
een scoutinggroep is gebruikt, heeft de gemeente in 1970 laten<br />
slopen. Sinds 1835 werd het tevens aangeduid met "de bibliotheek". In<br />
dat laatste jaar heeft de jonge bibliograaf en veilinghouder Frederik<br />
Muller (1817-1881) de boeken gecatalogis<strong>eer</strong>d uit het bezit van de<br />
overl<strong>eden</strong> A.E.Hope, die behalve Bosbeek, een stadshuis in Den Haag<br />
bezat.<br />
Het geschilderde portret (afm. 80 x 62 cm.) komt qua stijl overeen met<br />
het werk van de in zijn tijd befaamde kunstschilder Charles Howard<br />
Hodges (1764-1837). In de uitvoerige inventarisatie van A.C.A.W.<br />
Baron van der Feltz uit 1982 ontbreekt echter deze afbeelding. Er is<br />
wel enige gel<strong>ijk</strong>enis met een portret van mogel<strong>ijk</strong> Robert Daniel<br />
Wolterbeek (1801-1833). In voornoemde uitgave komen overigens<br />
wèl gegrav<strong>eer</strong>de portretten voor van de familiel<strong>eden</strong> Henry Hope en<br />
mrs. Williams Hope (Anne Goddard), vervaardigd naar schilderijen van<br />
Sir Joshua Reynolds.<br />
Op het enig bekende portret van Adrian Elias Hope is deze als 1-jarige<br />
baby met 2 familiel<strong>eden</strong> afgebeeld op een doek uit 1773 van William<br />
Joseph Laquy (1738-1798), tegenwoordig in bezit van de Hertog van<br />
Newcastle.<br />
82
Portret uan Adrian Elias Hope<br />
Het hier beschreven portret is na aankoop van Groenendaal door de<br />
gemeente in handen gekomen van de h<strong>eer</strong> J. Uitendaal Sr. toen die<br />
met Arie en Kees Verdonschot het Ververschinghuis en de belvedère<br />
83
alsmede de koepel in pacht ontving van de gemeente <strong>Heemstede</strong>.<br />
De h<strong>eer</strong> Uitendaal heeft het kunstwerk vervolgens geruild met een<br />
werk van de in <strong>Heemstede</strong> woonachtige tekenaar/illustrator Jan Wiegman.<br />
Nadien is het olieverfdoek in handen gekomen van J.H.H<strong>eer</strong>kens<br />
Thijssen die het heeft doorverkocht.<br />
Adrian Elias Hope was de tweede zoon van John Hope, die met zijn<br />
neef Henry in Amsterdam één van de grootste bankiershuizen van de<br />
wereld beh<strong>eer</strong>de. De familie kwam oorspronkel<strong>ijk</strong> uit Schotland. Uitgerekend<br />
is dat alleen al aan de Russische tsaren een bedrag van 88<br />
miljoen gulden is geleend, inclusief 17 miljoen aan tsarina Catharina<br />
de Grote. Met de Baring bank in Londen (tegenwoordig een INGdochter)<br />
leende Hope in 1803 een bedrag van 15 miljoen dollars, dat<br />
de jonge Verenigde Staten aan Frankr<strong>ijk</strong> moest betalen voor aankoop<br />
van het Louisiana Territorium - een gebied van ruim 2 miljoen vierkante<br />
kilometer, zo'n dertien staten van de huidige Verenigde Staten<br />
omvattende.<br />
Adrian Elias Hope was vanwege zijn zwakke gestel ongeschikt voor de<br />
handel. In 1802 is hij vanwege "zijn onvoorspelbaar gedrag" volledig<br />
uitgesloten als actief partner. Hij kon beschikken over een persoonl<strong>ijk</strong><br />
De helaas gesloopte koepel van Groenendaal hier nog in volle glorie<br />
84
vermogen van minstens 3 miljoen gulden. Een bedrag waarmee hij<br />
vandaag de dag met gemak in de top-500 van r<strong>ijk</strong>ste Nederlandse in<br />
de jaarl<strong>ijk</strong>se Quote zou figureren.<br />
Na de Franse bezetting van ons land vluchtte Adrian Elias met enkele<br />
familiel<strong>eden</strong> tijdel<strong>ijk</strong> naar Duitsland maar k<strong>eer</strong>de later terug en heeft<br />
toen zijn persoonl<strong>ijk</strong>e kunstcollectie verder uitgebreid. Omdat hij op<br />
een gegeven moment vanwege psychische ongesteldheid niet langer<br />
zijn financiële zaken kon beheren is hem een zekere David Berck als<br />
"trustee" ofwel vertrouwenspersoon toegevoegd. In Bosbeek/Groenendaal<br />
liet hij de intussen verdwenen schelpen-nis plaatsen, een<br />
zogeheten walvisbank en elders in het bos 2 reusachtige aarden<br />
potten. Ook liet hij een uitk<strong>ijk</strong>toren bouwen op een ten dele kunstmatige<br />
heuvel, in 1863 verhoogd. Bekend als de Belvedère.<br />
De man werd alsmaar excentrieker en de plaatsel<strong>ijk</strong>e bevolking noemde<br />
hem "Malle Jas". Zijn grillen waren een doorn in het oog van de<br />
Hope's. Volgens de archieven is hij door zijn familie in krankzinnige<br />
toestand in het huis van Bosbeek opgesloten en aldaar 16 september<br />
1834 levenloos aangetroffen. Zijn broer Henry Philip werd automatisch<br />
de nieuwe eigenaar, maar liet het beh<strong>eer</strong> over aan een rentmeester.<br />
In 1873 hebben de Erven Hope het landgoed verkocht aan het<br />
echtpaar Van Merlen-Visser.<br />
Overigens bleef de naam Hope in het bankwezen nog tot de 20ste<br />
eeuw een welbekende naam. Overvleugeld door andere handelsbanken<br />
fus<strong>eer</strong>de men in 1966 met R.Mees, Zoonen. Een decennium later<br />
werd deze gefus<strong>eer</strong>de bank dochter van ABN. In 1993 volgde de fusie<br />
met Pierson, Heldring, Pierson. De naam Hope verdween daarmee uit<br />
de nieuwe bedrijfsnaam MeesPierson, dat op zijn beurt in 1989<br />
eigendom werd van het financiële conglomeraat Fortis.<br />
Hans Krol<br />
85
'IPENRODE' ZOMER 1944<br />
EEJV IDYLLE IN<br />
OORLOGSTIJD<br />
De aanleiding<br />
Zestig jaar gel<strong>eden</strong>, 6 juni 1944, vond de gealli<strong>eer</strong>de invasie plaats op<br />
de kust van Normandie. Het was onzeker hoe lang het zou duren<br />
voordat Nederland bevrijd werd. Ook was niet duidel<strong>ijk</strong> of in Nederland<br />
zwaar zou worden gevochten.<br />
Dit had onverwachte gevolgen voor het jeugdig personeel van drukkerij<br />
Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem. Deze firma organis<strong>eer</strong>de in<br />
die jaren zomerkampen voor jeugdige werknemers uit het gehele<br />
bedrijf; van de jongste magazijnbediende tot de 'kostprijs - girls' van<br />
de boekhouding. Ook kinderen van het personeel konden hieraan<br />
deelnemen. Voor de zomer van 1944 stond een kamp te Esbeek in<br />
Noord-Brabant op het programma. Maar door de invasie vond de<br />
kampleidingl) het te gevaarl<strong>ijk</strong> om zover van huis te gaan. De directeur,<br />
de h<strong>eer</strong> B.F. Enschedé, stelde daarop spontaan zijn landgoed<br />
'Ipenrode' beschikbaar.<br />
Om de jeugdige kamp<strong>eer</strong>ders daar te kunnen opvangen werd de zolder<br />
van het voormalige koetshuis2) ingericht als slaapzaal. De zoldervloer<br />
was daarvoor royaal bedekt met stro en er stonden enkele tuinstoelen.<br />
Via een steile ladder, die in het stalgedeelte stond, was de zolder<br />
bereikbaar. Natuurl<strong>ijk</strong> vonden de meeste activiteiten in de open lucht<br />
plaats. Het park was daarom vrij toegankel<strong>ijk</strong>.<br />
Er zouden vier kampen worden georganis<strong>eer</strong>d. Twee jongenskampen,<br />
in de laatste week van juni, en twee meisjeskampen in de <strong>eer</strong>ste week<br />
van juli 1944. Per kamp waren er 14 a 15 deelnemers.<br />
De opzet van de kampen3) was gel<strong>ijk</strong>. De <strong>eer</strong>ste dag 's ochtends half<br />
negen verzamelen op het Raadhuisplein. Daar stond de kampleiding<br />
hen op te wachten om vandaar, in optocht, over de Van Merlenlaan<br />
naar 'Ipenrode' te gaan.<br />
Van deze kampen zijn verslagen in boekvorm bewaard gebleven. Uit<br />
deze boekjes, die nog aan de orde zullen komen, zijn enkele gebeurtenissen<br />
en belevenissen geplukt. Zodat wij, zestig jaar later, een beeld<br />
krijgen van alledaagse voorvalletjes op 'Ipenrode' die door de tijdsomstandigh<strong>eden</strong><br />
niet alledaags waren.<br />
86
Naar 'Ipenrode'<br />
Voor de meeste deelnemers was de reis naar <strong>Heemstede</strong> in de oorlogsjaren<br />
al een hele onderneming. Men ging lopend, per tram of op de<br />
fiets naar <strong>Heemstede</strong>; voor enkelen was de tocht naar het Raadhuisplein<br />
niet zonder hindernissen.<br />
Zo stapte een groepje jongens op het Houtplein in de tram richting<br />
<strong>Heemstede</strong>. Nauwel<strong>ijk</strong>s zaten ze of de conducteur kwam de passagiers<br />
waarschuwen: "Uitstappen, dames en heren, luchtalarm". Ze vertrokken<br />
met een ruime vertraging.<br />
Ipenrode, zomer 1944<br />
Een week later wachtte een groep meisjes tevergeefs op twee collega's<br />
uit Santpoort. Het was mooi w<strong>eer</strong> en daarom waren ze op de fiets<br />
naar <strong>Heemstede</strong> vertrokken. Tot twee k<strong>eer</strong> toe kregen ze een lekke<br />
band. Eerst in Bloemendaal waar een fietsenmaker de band repar<strong>eer</strong>de<br />
en op de zwakke plekken ter versteviging extra stukjes had geplakt.<br />
Maar de band liep heel langzaam leeg, precies op de plaats waar deze<br />
extra verstevigd was. Bij het Raadhuis van Overveen stonden ze w<strong>eer</strong><br />
met een lege band. Een fietsenmaker ter plaatse slaagde er wel in om<br />
de band goed te plakken. Toen ze eindel<strong>ijk</strong> op het Raadhuisplein<br />
aankwamen was iedereen al vertrokken.<br />
87
Bepakt met alle soorten koffers en rugzakken maakten de deelnemers,<br />
die wel op tijd waren, hun <strong>eer</strong>ste wandeltocht over de oprijlaan van<br />
'Ipenrode'. Luid commentaar gevend over al het nieuws dat zij zagen.<br />
Ze hadden helemaal geen idee dat ze zo dicht bij de stad waren. Alles<br />
wat zij zagen was ver boven verwachting. Aan het eind van de laan<br />
werden zij verwelkomd door allerlei dieren: konijnen, kippen, een geit<br />
en een dalmatiër, die luisterde naar de naam Samo. Al met al maakte<br />
dit op hen een landel<strong>ijk</strong>e indruk.<br />
Na aankomst meldden de deelnemers zich in de (bij)keuken van het<br />
koetshuis. Daar moesten zij hun meegenomen proviand, distributiebonnen<br />
en centen inleveren. De keukenstaf schreef hun namen op en<br />
ze werden, voor alle zekerheid, nog eens vriendel<strong>ijk</strong> ondervraagd of ze<br />
ook boter, suiker, enz. enz. bij zich hadden en niet te vergeten piepers:<br />
zwarte of blanke. Na alles verplicht te hebben ingeleverd werden ze de<br />
keuken uitgeloodst. Waarna ze langs de steile trap naar de zolder<br />
klommen om hun koffers uit te pakken. Het kamp was begonnen ...<br />
De geesten van 'Ipenrode'<br />
" Wat weinig mensen weten is dat er op 'Ipenrode' - sinds eeuwen -<br />
nog voor de tijd dat het 'De Voorkoekoek' heette twee geesten<br />
wonen." Zo begon het verhaal dat de jongens en meisjes van de<br />
kampleiding te horen kregen. "Een diep onder de oude taxusbomen bij<br />
de tuinmanswoning en de ander diep onder het kleine eilandje in de<br />
vijver. Eens in de honderd jaar moeten zij voor één jaar die woning<br />
verlaten en dan zwerven zij buiten op het landgoed rond. Zo ook in het<br />
jaar 1944. Maar hun rust werd gestoord door geruchten van naderend<br />
onheil. Ze werden opgeschrikt door vreemde geluiden zoals houthakken,<br />
cokes kloppen, gitaar spel en nog veel m<strong>eer</strong>."<br />
Kortom door de jeugdkampen was het gedaan met de rust van de<br />
spoken. Met als gevolg dat de geesten van 'Ipenrode' zich tijdens de<br />
kampen vele keren manifest<strong>eer</strong>den vooral tot schrik van de meisjes.<br />
Want iedere nacht - wann<strong>eer</strong> in de verte de torenklok twaalf uur sloeg<br />
- verschenen twee dansende witte gedaanten in het weiland. Een paar<br />
dappere meisjes wilden de spoken vangen maar die poging strandde in<br />
een brandnetelbos.<br />
Ontgroening<br />
Enkele jongens gingen voor het <strong>eer</strong>st van hun leven kamperen. En<br />
zoals als het destijds de gewoonte was, werden zij ontgroend. Dat<br />
gebeurde tijdens een bonte avond, waarbij ook directiel<strong>eden</strong>4) waren<br />
88
uitgenodigd. Van te voren was de zolder verduisterd en bij het licht van<br />
enkele kaarsjes5) kreeg de zolder een spookachtig aanschijn. De<br />
nieuwelingen kregen een blinddoek voor en moesten één voor één een<br />
opdracht uitvoeren. Zo'n opdracht had iets te maken met een karaktertrekje<br />
van het slachtoffer.<br />
Een van de jongens was buiten medeweten van de kampleiding gaan<br />
roeien. Hij moest in een hondenmand over de zolder 'roeien' en werd<br />
met een natte spons in de juiste koers gehouden tot hij voor de voeten<br />
van de directie zat en daar een liedje moest zingen. Een ander, die<br />
bekend stond als een slokop, kreeg als opdracht de ketel, waarin die<br />
middag erwten waren gekookt, en waar op de bodem nog een restje<br />
lag, uit te likken. Maar wel met zijn handen op zijn rug. Er kwam m<strong>eer</strong><br />
in zijn haren dan in zijn mond. Toch doorstond hij de vuurproef. Een<br />
derde fietste, tot algemeen vermaak, met een miniatuur driewielertje<br />
over de zolder.<br />
de hooidoop<br />
Na deze ontgroening volgde een toneelstukje waarin een van de<br />
jongens in travestie optrad. Samenzang sloot de avond af, waarna de<br />
h<strong>eer</strong> Enschedé ook namens de toeschouwers dankte voor de gezellige<br />
avond.<br />
De meisjes hadden een andere manier ontdekt om nieuwelingen (en<br />
89
ezoekers) te ontgroenen ... de 'hooidoop'. Dicht bij het huis lag een<br />
hooiberg. Argeloze meisjes die langs deze hooiberg liepen werden<br />
plotseling door kampgenootjes overmeesterd. Voor zij het beseften,<br />
lagen ze op de grond, onder het hooi. Hierop volgde een hooi gevecht<br />
totdat beide partijen er genoeg van kregen. Deze inwijdingsceremonie<br />
kreeg de naam van 'hooidoop'. Iedereen, die op 'Ipenrode' wilde<br />
kamperen of op bezoek kwam, moest deze doop ondergaan. Na deze<br />
doop waren ze gemachtigd om aan de diverse spelen deel te nemen.<br />
Evenals de jongens organis<strong>eer</strong>den de meisjes een feestavond. Voor<br />
deze avond hadden de meisjes de h<strong>eer</strong> Enschedé en enkele directiel<strong>eden</strong><br />
uitgenodigd. Om zeven uur haalden ze de gasten van het huis af.<br />
Toen de heren op het bordes verschenen werden ze <strong>eer</strong>st toegezongen<br />
en daarna ging het gezelschap in optocht naar het kamphuis waar<br />
de tafels waren versierd met bloemen. Op het programma stonden<br />
o.a. een stoelendans en een boerendans. Een en ander afgewisseld<br />
met zang bij gitaarmuziek. Ook werd die avond een haaienbruiloft<br />
gevierd, wat we ons daarbij voor moeten stellen bl<strong>ijk</strong>t niet uit de<br />
verslagen.<br />
Aan tafel<br />
Het eten nam een belangr<strong>ijk</strong>e plaats in. De maaltijden mochten er dan<br />
ook zijn. Het ontbijt begon met twee borden zoete pap gevolgd door<br />
corvee met muziek<br />
90
sneeën eigen gebakken tarwebrood, plakjes Verkade's ontbijtkoek,<br />
sneetjes 'Funke's' roggebrood plus een portie aardbeien. Tijdens de<br />
lunch was er volop soep en stapels belegde boterhammen met jam,<br />
hagelslag, kaas en worst. En op het eind van de dag een avondmaal.<br />
Hierbij was een ruime keuze zoals: bruine bonen, sla, komkommer,<br />
bloemkool en als afsluiting pudding of pap. Ook waren er dagen dat<br />
zelf gebakken pannenkoeken op het menu stonden.<br />
Om deze maaltijden mogel<strong>ijk</strong> te maken waren corveediensten ingesteld.<br />
Er was een groep die groente schoonmaakte, een andere groep<br />
schilde aardappels en natuurl<strong>ijk</strong> was er een afwasploeg. Tijdens een<br />
van de jongenskampen kwam er voor de lunch zelfs erwtensoep uit<br />
Haarlem. Omstreeks half twaalf vertrokken twee jongens met een<br />
grote ketel per tram naar de 'firma' om soep te halen bij de centrale<br />
keuken. Om half een kwamen ze daar aan en lieten de ketel vullen.<br />
Een kwartiertje later gingen ze dezelfde weg terug en kwart over een<br />
waren ze w<strong>eer</strong> op 'Ipenrode'. Hoe ze de soep de hele reis warm<br />
hebben gehouden vermeldt de historie niet.<br />
Bij droog w<strong>eer</strong> werd gewoonl<strong>ijk</strong> buiten gegeten. De jongens zaten<br />
meestal op het grasveld waar voornoemde kippen de restjes wegpikten<br />
en Samo regelmatig bedelde om een hapje. Tijdens het eten wisselden<br />
praten, lachen, kauwen en slikken elkaar met onregelmatige tussenpomaaltijd<br />
meisjeskamp<br />
91
zen af. Bij regen verhuisde men naar de keuken. De meisjes zaten aan<br />
twee grote tafels versierd met een vaasje vers geplukte bloemen. Ook<br />
zij genoten van de uitgebreide maaltijden.<br />
(water)sport en spel<br />
Het dagel<strong>ijk</strong>se leven tijdens de jongens- en meisjeskampen bestond uit:<br />
corvee, spelletjes, (veel) eten, zwemmen, roeien, luieren, nachtwandelingen,<br />
kampliedjes zingen enz.<br />
Wel was er - sportief - een verschil tussen de jongens en de meisjes.<br />
Bij de jongens waren de spelletjes ruw en gericht op strijd. Zo werden<br />
ze bijvoorbeeld in twee ploegen gesplitst die elkaar 'bevochten' om in<br />
het bezit van een vlag te komen of om alle zakdoeken van de tegenpartij<br />
te veroveren. Zelfs tijdens een rustige bezigheid als vissen liep een<br />
van de jongens een hoofdwond op. Hij moest zich onder doktersbehandeling<br />
stellen, dat verhinderde hem echter niet om tot laat in de<br />
nacht aan alle activiteiten deel te nemen.<br />
De spelen van de meisjes waren rustig en de nadruk lag m<strong>eer</strong> op<br />
competitie en behendigheid.<br />
Er waren hardloopwedstrijden op de oprijlaan. Die werden gehouden<br />
in drie series met een finale, die gewonnen werd door Tonny. De<br />
<strong>eer</strong>ste prijs was een lauwerkrans en 'taai taai'. Ook hielden zij een<br />
speurtocht met pijltjes en geheime briefjes in verborgen hoekjes. De<br />
tocht voerde door loopgraven en schuilkelders om te eindigen bij de<br />
(doop)hooiberg. Wat een mooie aanleiding was om w<strong>eer</strong> een hooigevecht<br />
te houden.<br />
Zowel bij de jongens als de meisjes had het water een bijzondere<br />
aantrekkingskracht. Er werd volop gezwommen in de tankgrachtó) die<br />
voor de kamp<strong>eer</strong>ders dienst deed als zwembad. Dat het water groenig<br />
was, met hier en daar wat kroos, waterplanten en modder, en dat je<br />
soms een aal of een vis tegen je benen voelde mocht de pret niet<br />
drukken. Het gemak waarmee deze gracht kon worden overgezwommen<br />
deed een van de gasten twijfelen aan de militaire waarde van het<br />
'ding'.<br />
Ook lag in de vijver een roeibootje om te spelevaren. Maar roeien is<br />
een kunst die gel<strong>eer</strong>d moet worden. Zo gingen zes jongens kopje<br />
onder toen zij samen aan één kant van het bootje wilde uitstappen. Het<br />
vaartuig kapseisde en met stinkende, zwarte, glibberige pakjes kwamen<br />
zij terug op het kamp. Onder grote belangstelling werden ze met<br />
een tuinslang schoon gespoten. Een groepje meisjes zou overigens<br />
een week hetzelfde overkomen!<br />
92
Een ander groepje meisjes roeide al zigzaggend via de tankgracht de<br />
Leidsevaart op om daar in aanvaring te komen met een palingfuik.<br />
Een wo<strong>eden</strong>de visser kwam dreigend op hen af. In paniek konden de<br />
dames zich niet zo gauw uit hun benarde situatie redden. In de<br />
consternatie raakte een van de meisjes met een roeiriem bijna het<br />
hoofd van de fuikenzetter. De man was zo kwaad dat hij de boot wilde<br />
omgooien. Gelukkig konden ze nog bijtijds wegkomen.<br />
spelevaren<br />
Bij maanlicht<br />
Donderdag 5 juli 1944 was het volle maan. Door de verplichte<br />
verduistering, dus geen straatverlichting, en de afgelegen ligging van<br />
'Ipenrode' waren de nachten tijdens de meisjeskampen door de maan<br />
helder verlicht. Deze avonden inspir<strong>eer</strong>den de meisjes tot poëtische<br />
beschouwingen. Ieder op haar eigen wijze.<br />
De een zocht de eenzaamheid op om van het schouwspel te genieten:<br />
"Doodse stilte h<strong>eer</strong>st om mij heen ijle zilverachtige nevels komen<br />
geruisloos aanzweven en leggen zich als beschermend over het weiland.<br />
Nauwel<strong>ijk</strong>s hoorbaar schijnen de bomen met elkaar te fluisteren<br />
en l<strong>ijk</strong>en in hun onbeweegl<strong>ijk</strong>heid onverwoestbare wachters. Beschenen<br />
door de maan ligt daar het witte huis sprookjesachtig in al haar<br />
schoonheid. De indruk wekkend van grote eenzaamheid. Geen zuchtje<br />
is te horen. Alle ellende, al het strijdgewoel, alle problemen schijnen<br />
93
zich op te lossen in de adembenemende schoonheid van de nacht. Ik<br />
voel een niet te beschrijven verrukking in mij opstijgen. Ik wil het<br />
uitjubelen en tegel<strong>ijk</strong> in deemoed n<strong>eer</strong>zinken. Ik blik naar de maan.<br />
Was zij ooit zo mooi als deze nacht Ondoorgrondel<strong>ijk</strong> als een sfinx<br />
blijft zij mij aanstaren van haar onbereikbare hoogte in haar nauwel<strong>ijk</strong>s<br />
merkbare glimlach schijnt het eeuwige mysterie besloten te liggen.<br />
Alles om mij heen vervaagt en wordt onwerkel<strong>ijk</strong>."<br />
Anderen zochten eikaars gezelschap.<br />
"Een juweeltje van een optocht was dat iedere avond. Als de maan dan<br />
in volle glorie hoog aan de hemel stond zaten wij in diepe bewondering<br />
op een bank naar dit geweldige schouwspel te k<strong>ijk</strong>en. Over het bos en<br />
de weiden hing een dichte nevel. Het geheel was zo mooi als een nacht<br />
uit een sprookje. Reuze romantisch. Dan te b<strong>eden</strong>ken dat het grote<br />
deel van de mensen niets van dit prachtige gezien heeft. We konden er<br />
dan ook niet toe komen om naar bed te gaan en zijn tot ongev<strong>eer</strong> drie<br />
uur opgebleven."<br />
Waarna ze de ladder naar de slaapzolder opklommen. Om daar,<br />
minder poëtisch, uit hun slaap te worden gehouden door: muggen,<br />
aan het stro knagende muizen en een mekkerende geit.<br />
Nachtel<strong>ijk</strong> incident<br />
Op een van deze nachten slopen een paar meisjes, bij het licht van<br />
ontelbare sterren en een 'toneelmaan', naar de aanlegplaats van de<br />
roeiboot. De riemen plonsden in het donkere water. Toen klonk een<br />
mannenstem van de oever over het water: "goede avond dames". Een<br />
stroper, een minnaar ze wisten het niet.<br />
De schrik zat er goed in, ze roeiden dus snel terug en vertelden het<br />
gebeuren aan de achterblijfsters. Er was een manspersoon gesignal<strong>eer</strong>d<br />
en nog wel in het holst van de nacht. De meisjes staken de<br />
hoofden bij elkaar. Het scheelde niet veel of er was een 'commissie tot<br />
verdediging' benoemd. Gelukkig sprak iemand kalmerende woorden;<br />
"ik heb een zakmesje bij me ... dus in geval van nood!"<br />
Daarop werden de deuren zorgvuldig gesloten en de ladder werd met<br />
vereende krachten de zolder opgetrokken. Want aldus een van de<br />
meisjes: "...stel je voor dat de boef één van ons komt schaken."<br />
Sommigen vonden dat niet zo erg en mompelden iets van "romantisch".<br />
Opeens brulde een stem over de donkere zolder dat er een man voor<br />
het raam stond. Met veel kabaal verdwenen de meisjes onder de<br />
dekens en bleven daar een poosje doorgillen. De kampleiding, in de<br />
94
persoon van juffrouw D<strong>ijk</strong>sterhuis, ging manhaftig op onderzoek uit en<br />
kwam tot de ontdekking dat het maar een stoel was; met een deken<br />
erover gedrap<strong>eer</strong>d. Dat deed de 'vreugde' enigszins zakken. Om de<br />
meisjes te troosten speelde zij nu voor spook en rende in overmatige<br />
ijver een paar maal de zolder op en n<strong>eer</strong> met haar slaapzak als<br />
vermomming. Dat geren maakte op de meisjes niet veel indruk. Tot zij<br />
haar voet tegen de reeds genoemde ladder stootte en ze de voorstelling<br />
beëindigde.<br />
De oorlog<br />
'Ipenrode' is nooit door de Duitsers gevorderd. Het landgoed lag<br />
tamel<strong>ijk</strong> geïsol<strong>eer</strong>d; aan de zuidkant een tankgracht, in het westen de<br />
Leidsevaart, noordel<strong>ijk</strong> een sloot met aan de overkant een garagecomplex.<br />
Het hoofdgebouw was aan alle kanten omringd door water. In<br />
noodgevallen was er slechts één ontsnappingsroute ... de lange oprijlaan.<br />
Waarschijnl<strong>ijk</strong> vonden de Duitsers dit riskant7).<br />
Op 'Ipenrode' was dus weinig van de Duitse bezetting te merken.<br />
Daarom was het voor de deelnemers een oase in oorlogstijd. Een van<br />
hen merkte dan ook op: " Wat is de natuur toch prachtig en vredig en<br />
het dringt niet tot ons door dat er zoveel in de wereld gel<strong>eden</strong> wordt."<br />
Toch was de oorlog niet veraf, want tijdens de stille nachtel<strong>ijk</strong>e uren<br />
klonk ..." een sinister gedreun in de verte. Hoor daar zijn mensen in<br />
levensgevaar! Wrede oorlog, wrede mensen in zo'n mooie wereld . Ik<br />
dacht aan de mensen, de vrouwen en kinderen die deze nacht misschien<br />
in het open veld moeten doorbrengen. Ik dacht aan onze<br />
jongens die elders werken; aan ^BHi<br />
onze jongens op zee, die nu al<br />
m<strong>eer</strong> dan vier jaar van huis zijn,<br />
die dag en nacht in w<strong>eer</strong> en wind<br />
5 ~MES^<br />
moeten strijden. Ik dacht aan ons<br />
kamp. Ons kamp geheel afgesloten<br />
van de buitenwereld."<br />
De gasth<strong>eer</strong><br />
De h<strong>eer</strong> Enschede nam - voor<br />
zover zijn werkzaamh<strong>eden</strong> dat<br />
toelieten - actief deel aan het<br />
kampleven. Hij genoot van de<br />
maaltijden, zong de kampliedjes<br />
mee en was eregast op de feest-<br />
op het bordes<br />
95
avonden. Voor de meisjes was dit een r<strong>eden</strong> om hem met enig<br />
ceremonieel te installeren tot 'Kampvader'. En zoals een goede vader<br />
betaamt, nam de h<strong>eer</strong> Enschedé de aan het vaderschap verbonden<br />
verplichtingen serieus. Hij vond het bijvoorbeeld nodig vooraf het eten<br />
te keuren, 's Avonds als hij van de zaak terug kwam stapte hij zonder<br />
enige schroom de keuken binnen. Hij lichtte de deksels van de pannen<br />
en snoof keurend de etensgeuren op. Als het er erg lekker uitzag, zoals<br />
pannenkoeken met aardbeien, nam hij een voorproefje.<br />
Tijdens de maanlichte avonden, waarop de meisjes gezellig en knus<br />
kampliedjes zongen, was de h<strong>eer</strong> Enschedé vaak aanwezig. Zijn bariton<br />
was boven de meisjesstemmen uit te horen. Een van de meisjes<br />
merkte op: "Aan de stem van de h<strong>eer</strong> Enschede had ik echter reuze<br />
steun, die galmde tenminste overal boven uit! Geen wonder hij had bij<br />
de vorige kampen goed kunnen oefenen."<br />
Voor de meisjes was deze vaderl<strong>ijk</strong>e toewijding een r<strong>eden</strong> om hem de<br />
laatste avond uit te nodigen voor het diner. Ter ere hiervan was de<br />
tafel met bloemen versierd. En zijn stoel was in een bloementuintje<br />
veranderd. Als bl<strong>ijk</strong> van waardering voor de genoten gastvrijheid werd<br />
hem nog een bos anjers aangeboden. De 'kampvader' dankte zijn<br />
'kinderen' hiervoor hartel<strong>ijk</strong>.<br />
De goede relatie die, op de kampen, was ontstaan tussen de h<strong>eer</strong><br />
Enschedé en zijn jeugdig personeel bleek ook op het bedrijf. Aan een<br />
van de kampleiders vertelde hij - enkele weken later - dat: "... soms,<br />
wann<strong>eer</strong> ik door de fabriek wandel, worden mij plotseling van achter<br />
stapels papier kampliedjes toe gefloten. Waarna meestal een of andere<br />
ondeugende jongenssnoet om een hoekje gluurt en een vertrouwel<strong>ijk</strong><br />
knikje geeft zo van 'ons kent ons'."<br />
Ons Kampboek<br />
De jongens, de meisjes en de kampleiding (!) waren zo enthousiast<br />
over hun verblijf op 'Ipenrode' dat zij, ieder op hun eigen wijze, hun<br />
belevenissen en indrukken op papier nebben gezet. Ook enkele gasten<br />
hebben hun ervaringen vastgelegd. De een schreef een verhaaltje en<br />
de ander een gedicht. De stukjes werden gebundeld in twee boekjes;<br />
elk met de titel 'ONS KAMPBOEK' met als ondertitel 'Een herinnering<br />
aan de 'Ipenrode'-Kampen in 1944'. De typografische verzorging<br />
lag in handen van Theo de Wal8).<br />
De boekjes waren bestemd voor de deelnemers en het personeel van<br />
'Ipenrode' dat had meegewerkt aan de vakantiekampen. De oplage is<br />
niet hoog geweest, naar schatting ongev<strong>eer</strong> 50 per kampboekje. De<br />
96
oekjes bevatten een aantal blanco pagina's om foto's op te plakken9).<br />
Hierdoor kregen ze een persoonl<strong>ijk</strong> karakter.<br />
De verschijningsdatum van de boekjes was 19 augustus 1944. Deze<br />
datum was bewust gekozen omdat de gasth<strong>eer</strong>, B.F. Enschedé die dag<br />
zijn 51ste verjaardag vierde. Met deze boekjes boden de deelnemers<br />
hem een passend cadeau aan, omdat - volgens het voorwoord - het<br />
een aangename en prettige herinnering was voor allen, die bij het<br />
kamp betrokken zijn geweest en tevens een poging van ons om aan<br />
onze gasth<strong>eer</strong> iets te geven, waar hij nog jarenlang genoegen van zal<br />
kunnen hebben.'<br />
Schuilplaats<br />
Enkele weken na de zomerkampen, in de middag van 25 juli 1944,<br />
werd door het verzet een overval gepleegd op het Heemsteedse<br />
politiebureau, toen nog aan de Raadhuisstraat. Doel was vijf arrestanten<br />
te bevrijden, die waren opgepakt omdat zij zich niet hadden<br />
gemeld voor de Arbeidsinzet. Deze overval mislukte gedeeltel<strong>ijk</strong>. Verzetsman<br />
Marinus Vaumont, die een belangr<strong>ijk</strong>e rol had bij deze bevrijdingspoging<br />
werd door een politieagent doodgeschoten. En al snel na<br />
de ontsnapping werden twee vluchtelingen op het terrein van Seminarie<br />
Hageveld aangehouden.<br />
Twee andere gevangenen, Charles Huisman en Johannes Swan,<br />
wisten wel uit de handen van de politie te blijven. Zij vluchtten naar<br />
IpenrodelO) en hielden zich schuil op dezelfde zolder die <strong>eer</strong>der<br />
onderdak had geboden aan de kamp<strong>eer</strong>ders. Die avond kwam de h<strong>eer</strong><br />
Enschedé, met een fles wijn, ze daar bezoeken om hen op te beuren.<br />
De volgende dag werden ze door de h<strong>eer</strong> P.W.A. van Breemen,<br />
particulier chauffeur van de h<strong>eer</strong> Enschedé, met het roeibootje de<br />
Leidsevaart overgezet en wisten zo te ontkomen.<br />
Tot slot<br />
Het doel van de kampen was bij de jongeren een gevoel van saamhorigheid<br />
en kameraadschap te kweken; in huidig jargon 'teambuilding'.<br />
Dit doel was volgens de kampleiding bereikt omdat deze dagen<br />
zowel bij de jongens als de meisjes een gevoel van waardering en<br />
vriendschap had wakker geroepen. Opdat zij straks - als de vrede er<br />
w<strong>eer</strong> is - klaar zouden zijn om mee te kunnen bouwen aan een gezond<br />
en krachtig Nederland.<br />
Maar er was nog iets. Als je jong bent, 14 of 15 jaar, vormen vier jaar<br />
onder Duitse bezetting een belangr<strong>ijk</strong> deel van je leven. Je bent bijna<br />
97
vergeten hoe het is om in vrijheid te leven. De kampdagen op<br />
'Ipenrode' gaven hen daarom even het gevoel van vrij te zijn. Geen<br />
angst om te worden aangehouden. Je overal vrij te kunnen bewegen<br />
zonder dat er naar je persoonsbewijs werd gevraagd. Bovendien nog<br />
onbewust van de barre maanden die zouden volgen: de teleurstelling<br />
na Dolle Dinsdag, razzia's en een hongerwinter.<br />
Een van de meisjes lag de laatste nacht lang wakker vol van alles wat<br />
ze had meegemaakt. Ze schreef: " In de verte slaat de klok vier uur en<br />
ik ben nog steeds wakker. Ik b<strong>eden</strong>k dat ik over een paar uurtjes w<strong>eer</strong><br />
naar huis moet en dat wil ik niet. Terwijl ik nog over een plan lig te<br />
peinzen om me op 'Ipenrode' te verbergen, val ik uiteindel<strong>ijk</strong> in<br />
slaap."<br />
Bronnen<br />
Dit artikel is grotendeels gebas<strong>eer</strong>d op de twee kampboekjes. Ook de<br />
foto's zijn uit deze boekjes afkomstig. Voorts ontving ik aanvullende<br />
informatie van mevrouw O.E.L. van Breemen, die de jeugdkampen<br />
van nabij heeft meegemaakt.<br />
De h<strong>eer</strong> V.C. Klep verstrekte mij gegevens over de overval op het<br />
politiebureau. Beiden dank voor hun medewerking.<br />
Kees de Raadt<br />
Noten<br />
1 De kampen werden georganis<strong>eer</strong>d door personeelsl<strong>eden</strong> van Enschedé.<br />
Voor zover kan worden nagegaan berustte de leiding van de jongenskampen<br />
bij de heren Sietses en De Wal.<br />
De meisjeskampen werden geleid door de dames Paape (bedrijfsmaatschappel<strong>ijk</strong><br />
werkster), Hoeflake en D<strong>ijk</strong>sterhuis. De keukenstaf bestond uit<br />
personeel van 'Ipenrode' te weten de dames Langeveld en Stolp, Zij<br />
kregen de eretitel 'Ma' .<br />
2 Destijds in gebruik als dienstwoning en garage. De stal en paardenboxen<br />
waren nog aanwezig. Een gedeelte van het koetshuis deed dienst als<br />
b<strong>ijk</strong>euken.<br />
3 Er waren per week 2 kampen: een van 3 en een van 4 dagen. Niet duidel<strong>ijk</strong><br />
is wie 3 en wie 4 dagen op 'Ipenrode'mochten kamperen. Vermoedel<strong>ijk</strong><br />
zal dit verband hebben gehouden met de leeftijd.<br />
4 De volgende directiel<strong>eden</strong> bezocht de kampen één of m<strong>eer</strong> keren:<br />
98
B. F. Enschedé, jhr. W. van Andinga de Kempenaer, B.W. van Riemsd<strong>ijk</strong><br />
en M. van der M<strong>eer</strong>.<br />
Bl<strong>ijk</strong>baar werd niet beseft dat brandende kaarsjes én stro een brandgevaarl<strong>ijk</strong>e<br />
combinatie vormen.<br />
Deze tankgracht lag ten zuiden van het landgoed. De gracht was bovendien<br />
opgehoogd met een aarden wal.<br />
Mededeling mevrouw O.E.L. van Breemen.<br />
Een bijzonder detail. In verband met papierschaarste en distributie moesten<br />
drukkers vanaf juli 1941 op al hun drukwerk een zogenaamd Kennummer<br />
ofwel K-nummer vermelden. Bovendien mochten bepaalde publicaties niet<br />
m<strong>eer</strong> worden gedrukt zoals gelegenheidsdrukwerk, albums, verenigingstijdschriften<br />
enz. In de kampboekjes ontbreekt een K-nummer en door de<br />
inhoud vielen ze ongetwijfeld onder het drukverbod. Waarschijnl<strong>ijk</strong> zijn ze<br />
dus illegaal gedrukt.<br />
Tijdens de kampweken zijn volgens de verslagen tientallen foto's gemaakt.<br />
Ieder boekje kan dus andere foto's bevatten. De fotograaf is onbekend.<br />
10<br />
De vader van Charles Huisman was bevriend met de h<strong>eer</strong> Enschedé. Dus<br />
Ipenrode was voor hem bekend terrein.<br />
99
DE R.K. LEESBIBLIOTHEEK VAN DE DAMES<br />
R. EN D. JONCKBLOEDT<br />
Mej. Dinie Jonckbloedt voor het pand Binnenweg 21<br />
100
Op 21 maart 2004 overleed op<br />
94-jarige leeftijd - even oud als<br />
koningin Juliana - mejuffrouw<br />
Lamberdina Johanna Maria Jonckbloedt.<br />
Dinie Jonkbloedt stond<br />
er op met "mejuffrouw" aangeduid<br />
te worden, omdat ze immers<br />
nooit was getrouwd.<br />
Nadat haar winkel/leesbibliotheek<br />
in 1971 sloot bezocht ze<br />
enkele keren per week de openbare<br />
bibliotheek <strong>Heemstede</strong>. In<br />
die periode heeft ze me het verhaal<br />
verteld van haar winkel aan<br />
de Binnenweg die van 1932 tot<br />
1971 bestond en een (kantoor)-<br />
boekwinkel, nering voor religieuze<br />
artikelen zoals rozenkransen<br />
en heiligenbeelden, alsmede een<br />
leesbibliotheek omvatte. Bij vele<br />
oudere <strong>Heemstede</strong>rs ongetwijfeld<br />
nog bekend.<br />
Ja. R. & D. lONCKBLOEDl<br />
boekhandel - Telcf. 35369 .<br />
binnenweg 1 - <strong>Heemstede</strong><br />
/'.". 2aS£H K.-7<br />
1 .', SEE 1 % l.. 2fc.K..<br />
1O.0Ki15.i2 3V.:,-. 1<br />
2-18KITS52 &&èX*[<br />
2 . OK1106 2 ' U "•'• 355 »*•<br />
-iMïHSViiœv<br />
l7.f«K! r jG2<br />
UH0V.18S2<br />
21];., •<br />
- I.ULI i.b 2 '<br />
S6 3<br />
9 1&DEC<br />
i .
jeugd lid waren van de katholieke jeugdbeweging de Graal. Op de St.<br />
Anthoniusschool behaalde Dinie het mulo-diploma.<br />
Voor zijn twee (ongehuwde) dochters Rie en Dinie kocht hij een huis<br />
aan de Binnenweg, om hier een zaak in Kantoor-, School- en Schrijfbenoodigdh<strong>eden</strong><br />
te openen, annex Jeugdboeken en Religieuze artikelen,<br />
gevolgd door een uitleenbibliotheek. Dat was nummer 21,<br />
later sigarenzaak J. Kneynsberg en tegenwoordig een speelautomatenhal.<br />
Toen hij in Amsterdam R en D zag als afkorting voor de destijds<br />
bekende behangselpapierfabriek Rath en Doodeheever wist hij dat de<br />
Heemsteedse winkel R. en D. Jonckbloedt moest heten, nevens<br />
R.K.Leesvereniging St. Joannes.<br />
Herinneringen aan winkelbibliotheek R. en D. Jonckbloedt<br />
(1932-1971)<br />
Dinie Jonckbloedt verhaalde me over de Roomse boekerij onder m<strong>eer</strong><br />
het volgende. Vroeger was er een 'uitbreng' bibliotheek in <strong>Heemstede</strong><br />
"Unitas" geheten. De h<strong>eer</strong> C. Meeuwenoord bracht de boeken rond<br />
per fiets en deze werden aldus aan huis bezorgd. In 1930 werd op<br />
aandringen van de katholieke Sociale Actie een R.K.Leesbibliotheek<br />
in het leven geroepen. Aanvankel<strong>ijk</strong> gevestigd in het R.K. <strong>Vereniging</strong>sgebouw<br />
aan de Herenweg wilde pastoor J.M.van der Tuijn van de<br />
Heilige Bavoparochie een ruimte huren, opdat de mensen zelf zouden<br />
kunnen uitzoeken. Hij vroeg hierom advies aan de h<strong>eer</strong> C. Jonckbloedt.<br />
Deze zorgde voor een pand en besloot daarvan voor zijn twee<br />
dochters een kantoorboekhandel, uitleenboekerij en winkel in religieuze<br />
artikelen, zoals kruizen, heiligenbeeldjes e.d. te maken. De uitleenbibliotheek<br />
werd op de entresol gevestigd.<br />
Dinie en Rie Jonckbloedt (laatstgenoemde is in 1940 overl<strong>eden</strong>)<br />
verzorgden samen de bibliotheek met in het bestuur pastoor Van der<br />
Tuijn, mej. M.Blom, mej. R.Goossens, vader Jonckbloedt en de h<strong>eer</strong><br />
Meeuwenoord. "Wij waren gewoon betaalde krachten. De bibliotheek<br />
ging onder de naam R.K.lees-vereeniging St.Joannes naar de doopnaaam<br />
van de toenmalige bisschop Aengenent van het bisdom Haarlem.<br />
Na het overlijden van mijn vader werd de h<strong>eer</strong> C. Hesseling,<br />
directeur van de in <strong>Heemstede</strong> gestarte uitgeverij "de Toorts", benoemd<br />
tot voorzitter van de leesbibliotheek".<br />
Geestel<strong>ijk</strong> adviseur was kapelaan J.Witkamp. Pastoor Van der Tuijn<br />
werd overgeplaatst en voor hem kwam pastoor Chr. Van Mierlo in de<br />
plaats. Omdat het pand Binnenweg 21 te klein was geworden is men<br />
in 1936 verhuisd naar het adres Binnenweg 1 (voorheen smederij Van<br />
102
den Asdonk, thans winkel "De Zanderij").<br />
Pastoor Van Mierlo wees bij de inzegening van het winkelpand op het<br />
vele goede van de R.K.leesvereniging St. Joannes alsook op het<br />
kwaad dat er door werd tegengegaan. Het lezen van goede boeken<br />
vormt de mensen en houdt ze van de straat. Ook in de nieuwe<br />
huisvesting puilden de boeken al gauw uit en in 1948 is besloten de<br />
R.K. af deling onder te brengen naast de nieuw gestichte algemene<br />
openbare bibliotheek in "de M<strong>eer</strong>lhorst" .<br />
"Wat er van de leesbibliotheek rest<strong>eer</strong>de konden wij kopen en werden<br />
toen een zelfstandige instelling, dus los van de kerk en alles op eigen<br />
risico", aldus Dinie Jonckbloedt.<br />
Begonnen is met een uitlening<br />
van 7 cent per boek, tot 1970<br />
„ST JO ANN t)<br />
* ! ! • " I l » B ^ I ' U •• J I M > i ' • i — i «*"<br />
opgelopen tot twee kwartjes. Er<br />
werd ook een speciale romancatalogus<br />
gestencild met drie aanduidingen:<br />
a) boeken oor lezers<br />
boven de 18 jaar, b) geschikt voor<br />
volwassen lezers en c) geschikt voor ontwikkelde lezers.<br />
Het was de taak van de censor toe te zien dat enkel kerkel<strong>ijk</strong> geautoris<strong>eer</strong>de<br />
boeken in handen kwamen van rooms-katholieke personen.<br />
Mej. Jonckbloedt keek met voldoening terug en dacht nog vaak aan de<br />
vele trouwe en gezellige klanten met wie ze een binding had van soms<br />
tientallen jaren. Een klant van formaat - letterl<strong>ijk</strong> en figuurl<strong>ijk</strong> - was de<br />
politicus mr. J.B.Bomans, destijds woonachtig in het witte herenhuis<br />
van Berkenrode.<br />
In het boek "Godfried; het leven van de jonge Bomans 1913-1945"<br />
(1982) schrijft Michel van der Plas: "In het tijdsverloop van een klein<br />
jaar werpt Bomans Sr. tien romans op papier, in casu bloknootvellen,<br />
onttrokken aan 'honderd prima postpapier gelini<strong>eer</strong>d, kantoorboekhandel<br />
R. en D. Jonckbloedt, <strong>Heemstede</strong>, Binnenweg 21' .<br />
Dik Bos en H.Courths Mahler populair<br />
Een probleem in de laatste fase was dat de bekende Dik Bos-boekjes<br />
soms zonder registratie werden 'geleend'. Verder is het voorgevallen<br />
dat een - niet eens katholieke - jongen een rozenkrans heeft meegenomen<br />
zonder af te rekenen. Overigens ging alles heel gemoedel<strong>ijk</strong>.<br />
Toen een jongen op school werd betrapt met een gestolen boek is dat<br />
onder begeleiding van een Broeder van de la Salie keurig teruggebracht.<br />
103
De winkel na de verbouwing van 1960 op het adres Binnenweg 1<br />
Veelgelezen auteurs waren o.a. Jo van Ammers-Kuller, Ina Boudier<br />
Bakker, Friede Birkner, Max Brand, Barbara Cartland, Agatha Christie,<br />
Havank, Ivans, Cissy van Marxveldt, baronesse Orczy, Sara Seale<br />
en Edgar Wallace. Voorts natuurl<strong>ijk</strong> de indertijd wereldberoemde<br />
veelschrijfster H. Courths Mahler en uit deze omgeving Anna van<br />
Gogh-Kaulbach.<br />
Vragen van lezers die ze zich herinnert zijn: "Juffrouw mag ik een boek<br />
waar het bloed vanaf druipt" of "heeft u een boek waar op iedere<br />
bladzijde minstens een moord plaatsvindt". Dat boeken niet terugbezorgd<br />
werden of men moeil<strong>ijk</strong> deed over de boete kwam ook toen al<br />
voor. Of men kreeg een hatel<strong>ijk</strong>e opmerking als iemand een dubbeltje<br />
boete moest betalen van "Wat zult u r<strong>ijk</strong> worden!".<br />
Omstreeks 1960 had een ingrijpende verbouwing plaats. Vormden<br />
voordien de leesbibliotheek en afdeling religieuze artikelen de kurk<br />
waarop de zaak draaide, daarna overh<strong>eer</strong>sten de kantoorboekhandel<br />
en tijdschriftenafdeling.<br />
In 1971 is ze gestopt en gingen de boeken, madonnabeeldjes, kruisjes,<br />
schriften en vulpennen tegen afbraakprijzen de deur uit en kreeg<br />
iedereen zolang de voorraad strekte bij aankoop van minstens 5<br />
gulden een fles Talens-vulpeninkt cadeau. Een dankbare klant, mevrouw<br />
C.H.Lens uit verzorgingshuis "de Heemhaven", schreef aan<br />
104
mejuffrouw Jonckbloedt: "Met verbazing las ik in de krant dat u uit de<br />
zaak weggaat. Ik wens u 't allerbeste in uw verdere leven en dank u<br />
voor alle vriendel<strong>ijk</strong>heid die ik van u heb ondervonden. Geniet maar<br />
volop van uw welverdiende rust" .<br />
Tot zolang haar gezondheid dat toeliet las zij volop en haalde zij haar<br />
boeken bij de gemeentel<strong>ijk</strong>e openbare bibliotheek.<br />
Andere winkelbibliotheken<br />
In de jaren vóór W.O.II telde <strong>Heemstede</strong> gemiddeld zes tot zeven<br />
commerciële leesinrichtingen, veelal in combinatie met een boekhandel<br />
of een sigarenzaak. Enkele andere namen waren in de Raadhuisstraat:<br />
G.T.Oosterhoorn, later J.W.Daudeij, weduwe Van Rooden;<br />
Indische W<strong>ijk</strong>: familie Van Deursen; Zandvoortselaan: "Boekenrode"<br />
(M.Sas) en T.Plomp; Valkenburgerlaan: W.J.Witteveen; D.van Mourik<br />
aan de Bronsteeweg (later Blokker's Boekhandel); Binnenweg:<br />
B.D.Gimbel en Van E<strong>ijk</strong>, en op het adres Adriaan van Ostadeplein 4<br />
(D.J.Schol) was voor 1960 ook een leesbibliotheek, nu nog een<br />
boekhandel, vanouds bekend als "Het Huis met de Klok".<br />
Dinie Jonckbloedt was met de sluiting in 1971 feitel<strong>ijk</strong> de laatste in<br />
<strong>Heemstede</strong> met een winkelbibliotheek. In 1983 zou de laatste zakel<strong>ijk</strong>e<br />
leesboekerij van Haarlem "Lectura" voorgoed haar deuren sluiten.<br />
Na 1986 verhuisde mej. Jonckbloedt naar de Vaumontflat en in april<br />
1997 kreeg zij een kamer in het Overbos. De laatste jaren waren<br />
zorgel<strong>ijk</strong>. Langzaam ging zij geestel<strong>ijk</strong> en fysiek achteruit, totdat ze op<br />
de <strong>eer</strong>ste lentedag van dit jaar voorgoed de ogen sloot. Wat blijft zijn<br />
de herinneringen en haar naam is "vereeuwigd" in de levensboom van<br />
de kapel van het Overbos.<br />
Hans Krol<br />
105
DE SOCIALE STATUS VAN DE PACHTERS<br />
VAN DE TIENDEN TE HEEMSTEDE<br />
GEDURENDE DE JAREN VIJFTIG VAN DE<br />
ZESTIENDE EEUW.<br />
Deel 1<br />
Het onderstaande verhaal vormt het begin van een studie naar de<br />
lokale elite te <strong>Heemstede</strong> in de tweede helft van de zestiende eeuw<br />
en is te beschouwen als een <strong>eer</strong>ste verkenning van het beschikbare<br />
bronnenmateriaal. De laatste decennia vindt er in toenemende<br />
mate onderzoek plaats naar elites. Over het algemeen wordt daarbij<br />
de volgende driedeling gehant<strong>eer</strong>d:<br />
1. de politiek-bestuurl<strong>ijk</strong>e elite (gebas<strong>eer</strong>d op het vervullen van<br />
ambten en functies)<br />
2. de financieel-economische elite (gebas<strong>eer</strong>d op r<strong>ijk</strong>dom en/of<br />
beroep)<br />
3. de sociaal-culturele elite (gebas<strong>eer</strong>d op aanzien)<br />
Een elite die zich zowel op politiek-bestuurl<strong>ijk</strong>, financieel-economisch<br />
als sociaal-cultureel terrein manifest<strong>eer</strong>de, had een sterkere<br />
positie binnen de samenleving dan een elite die slechts op één of<br />
twee van deze gebi<strong>eden</strong> actief was. In deze studie naar de sociale<br />
status van de pachters van de Heemsteedse tienden zal ik eveneens<br />
gebruik maken van de bovengenoemde driedeling.<br />
Wat zijn tienden<br />
Tienden waren een uit de middeleeuwen stammende belasting. Zoals<br />
het woord al zegt, ging het daarbij om een tiende deel. Aanvankel<strong>ijk</strong><br />
diende men een tiende deel van de oogst en van het vee af te staan,<br />
maar na verloop van tijd werd het gebruikel<strong>ijk</strong> om deze belasting in<br />
geld te voldoen. Tienden waren van oorsprong een kerkel<strong>ijk</strong>e belasting:<br />
de opbrengst werd gebruikt om in het levensonderhoud van de<br />
plaatsel<strong>ijk</strong>e pastoor te voorzien. Op den duur verkochten diverse<br />
kerken hun tiendrechten, waardoor ook leken het recht verwierven<br />
om tienden te heffen. In <strong>Heemstede</strong> was het tiendrecht in de zestiende<br />
eeuw voor een deel in handen van de heren en vrouwen van <strong>Heemstede</strong>.<br />
Zij werden als bezitters van de h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid namel<strong>ijk</strong> beleend met<br />
106
tweederde deel van de Heemsteedse tienden en kregen zodoende ook<br />
tweederde deel uit de opbrengst van het verpachten van deze tienden.<br />
De rest van de opbrengst kwam ten goede aan de h<strong>eer</strong> van Berkenrode,<br />
die voor eenderde deel het tiendrecht van <strong>Heemstede</strong> bezat.<br />
Gelet op het bovenstaande zal het duidel<strong>ijk</strong> zijn dat het recht om<br />
tienden te heffen geen automatisch recht was. Een ambachtsh<strong>eer</strong><br />
mocht alleen tienden heffen wann<strong>eer</strong> dat expliciet in de beleningsakten<br />
werd aangegeven. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de vogelarij en<br />
het recht van de wind, behoorde het tiendrecht dus niet tot de<br />
zogenoemde h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>e rechten die als ambachtsgevolg aan het bezit<br />
van een h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid verbonden waren.<br />
Het tiendrecht gold niet voor de hele h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid <strong>Heemstede</strong>. Sommige<br />
stukken land waren vrijgesteld van de verplichting om tienden te<br />
betalen. In een zeventiende-eeuws pachtcontract wordt namel<strong>ijk</strong> verklaard<br />
dat 'alle de landen die van outs ende naer rechten vrij van<br />
thiende sijn geweest ende noch sijn, daer inne begrepen den huyse van<br />
<strong>Heemstede</strong> met alle sijne boomgaerden, cingelen ende wallen, sullen<br />
alsnoch geen thiende geven ende daervan geexemt<strong>eer</strong>t [vrijgesteld]<br />
worden'.<br />
De tienden te <strong>Heemstede</strong><br />
Er bestonden verschillende soorten tienden. Zo waren er bijvoorbeeld<br />
korentienden, tienden van veldvruchten en groenten, en tienden van<br />
kleinvee. Het is niet precies bekend welke tienden er in de zestiende<br />
eeuw in <strong>Heemstede</strong> werden geheven. In de bewaard gebleven leenakten<br />
en pachtcontracten worden eigenl<strong>ijk</strong> alleen de 'blocken' of gebi<strong>eden</strong><br />
genoemd waarbinnen de tienden werden geïnd. De oudste omschrijvingen<br />
van de tiendblokken komen uit een document uit 1603.<br />
De gegevens in dit document zijn helaas erg summier. Pas ruim zestig<br />
jaar later verschijnen er in de pachtcontracten van de Heemsteedse<br />
tienden voor het <strong>eer</strong>st uitgebreide beschrijvingen van de verschillende<br />
tiendblokken. De onderstaande omschrijvingen zijn gebas<strong>eer</strong>d op het<br />
<strong>eer</strong>der genoemde document uit 1603. De toegevoegde zeventiendeeeuwse<br />
teksten zijn echter afkomstig uit een pachtcontract van 4 juli<br />
1671 (en geven dus de situatie w<strong>eer</strong> na de afscheiding van <strong>Bennebroek</strong>):<br />
De Grote Geesttiende: gelegen tussen de IJzeren Kruislaan in het<br />
noorden, de Kamplaan en <strong>Heemstede</strong>r weg in het (zuid)westen en de<br />
Hoflaan in het zuiden: 'vant huys te <strong>Heemstede</strong> west aen, langs de<br />
107
Hofflaen door het dorp, langs de Camplaen tot aen de duynen, ende<br />
soo langs ende door d'afgesande duynen tot aende Ysere Kruyslaen<br />
tusschen de landen door tot opt Sparen'.<br />
De Kleine Geesttiende: gelegen tussen de Hoflaan in het noorden en<br />
de <strong>Heemstede</strong>r Hout in het zuiden: 'alle de landen bezuyden de<br />
Hofflaen ende Camplaen van de m<strong>eer</strong> af tot de duynen toe, gaende<br />
langs de m<strong>eer</strong>cant tot aent scheyt van Bennebroeck, ende soo voorts<br />
langs d'oostkant van de duynen wederom tot aende Camplaen toe,<br />
wel verstaende dat binnen het selve district mede is gelegen het<br />
volgende block, genaemt de Houtenthiendt'.<br />
De <strong>Heemstede</strong>rhouttiende (of kortweg Houttiende): gelegen tussen de<br />
Kleine Geest in het noorden, de Achterweg in het westen en de grens<br />
met Hillegom in het zuiden: 'gelegen tusschen de weylanden, leggende<br />
langs de m<strong>eer</strong>, ende den Achterwech beginnende vanden driesprong<br />
zuyt aen, tot aen den laen ende woninge van seigneur Godijn'.<br />
In de leenakten wordt de <strong>Heemstede</strong>rhouttiende ook wel <strong>Heemstede</strong>rveldtiende<br />
genoemd.<br />
De Veentiende: gelegen tussen het laantje op de grens van Berkenrode<br />
(de latere Jan Lottenlaan) in het noorden en de Weligenberg (een<br />
herberg ten noorden van de Oosteindervaart te Hillegom) in het<br />
zuiden: 'vant scheyt van Bennebroeck langs de scheydinge van <strong>Heemstede</strong><br />
ende Brederode tot aent scheyt van Berckenrode, ende wederom<br />
van daer langs de groote <strong>Heemstede</strong>r H<strong>eer</strong>ewech tot aent scheyt<br />
van Bennebroeck'.<br />
De enige twee tienden die wel in de leenakten en pachtcontracten<br />
worden vermeld, zijn de hennep- en de vlastiende, die in alle vier de<br />
bovengenoemde gebi<strong>eden</strong> werden geïnd. In tegenstelling tot de zeventiende<br />
eeuw werden de hennep- en de vlastiende in de jaren vijftig van<br />
de zestiende eeuw nog niet apart verpacht (er wordt in de zestiendeeeuwse<br />
pachtcontracten in ieder geval geen melding gemaakt van<br />
pachters die alleen de hennep- of de vlastiende pachtten). In de<br />
zeventiende eeuw waren er in <strong>Heemstede</strong> zowel tienden van veldvruchten<br />
en groenten (zoals ui, bonen, erwten, kool en wortelen) als<br />
koren-, en vleestienden. Vermoedel<strong>ijk</strong> werden deze tienden in de<br />
zestiende eeuw ook al geïnd.<br />
Uit de <strong>eer</strong>ste helft van de zestiende eeuw zijn geen pachtcontracten<br />
bewaard gebleven. Het oudste pachtcontract dat<strong>eer</strong>t van 31 mei<br />
1553, ongev<strong>eer</strong> vier maanden nadat Cornelia van Driebergen officieel<br />
met de h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid <strong>Heemstede</strong> was beleend. Cornelia van Drieber-<br />
108
gen, dochter van Jan van Driebergen en G<strong>eer</strong>truida van Gent, was op<br />
dat moment weduwe van Gerard (of Gerrit) van Lokhorst. Als vrouwe<br />
van <strong>Heemstede</strong> mocht zij onderm<strong>eer</strong> tienden heffen. Het innen van<br />
deze belasting werd uitbesteed. De Heemsteedse tienden werden<br />
namel<strong>ijk</strong> verpacht aan belangstellenden, die daarmee het recht verwierven<br />
om een jaar lang tienden te innen (zij genoten dus een jaar<br />
lang de inkomsten uit de door hen gepachte tienden). Op die manier<br />
was Cornelia van Driebergen verzekerd van redel<strong>ijk</strong> stabiele inkomsten,<br />
terwijl de pachters een financieel risico liepen omdat zij van<br />
tevoren niet zeker wisten of de werkel<strong>ijk</strong>e inkomsten uit de tienden<br />
voldoende zouden zijn om hun investeringen terug te verdienen. De<br />
pachters waren daarvoor namel<strong>ijk</strong> afhankel<strong>ijk</strong> van de oogst en de op<br />
de markt geldende prijs. Toch w<strong>eer</strong>hield dit financiële risico hen er niet<br />
van om tienden te pachten.<br />
Het verpachten van belastingen kwam regelmatig voor. Net als<br />
de tienden te <strong>Heemstede</strong> werden bijvoorbeeld ook de stedel<strong>ijk</strong>e accijnzen<br />
te Haarlem aan de meest bi<strong>eden</strong>de verpacht. De pachters van deze<br />
accijnzen waren kapitaalkrachtige li<strong>eden</strong> die deel uitmaakten van de<br />
stedel<strong>ijk</strong>e elite. Het is niet bekend in hoeverre de pachters van de<br />
tienden er financieel beter van werden. Dat kan namel<strong>ijk</strong> alleen<br />
worden bepaald door de pachtsommen te vergel<strong>ijk</strong>en met de werkel<strong>ijk</strong>e<br />
inkomsten uit de tienden, en dat is wat <strong>Heemstede</strong> betreft helaas<br />
niet mogel<strong>ijk</strong>. De inkomsten uit de tienden werden namel<strong>ijk</strong> door de<br />
pachters zelf bijgehouden, en de notities die zij daarvan maakten zijn<br />
niet bewaard gebleven. Het pachten van belastingen moet vooral<br />
worden gezien als een luxe-investering, die niet noodzakel<strong>ijk</strong> was om<br />
in de <strong>eer</strong>ste levensbehoeften te voorzien (dit in tegenstelling tot het<br />
pachten van grond voor landbouwdoeleinden). Slechts wann<strong>eer</strong> men<br />
over voldoende financiële reserves beschikte kon men ertoe overgaan<br />
een belasting te pachten. De zestiende-eeuwse pachtcontracten van de<br />
tienden te <strong>Heemstede</strong> spreken overigens over het verkopen van<br />
tienden. Na bestudering van het zeventiende-eeuwse bronnenmateriaal<br />
is echter gebleken dat met 'verkopen' eigenl<strong>ijk</strong> 'verpachten'<br />
werd bedoeld. Van een echte verkoop was dus geen sprake.<br />
Het verpachten van de tienden vond plaats onder toezicht van<br />
de rentmeester van Cornelia van Driebergen. Hij voerde namel<strong>ijk</strong> het<br />
beh<strong>eer</strong> over de financiën. Alle renten, huren, pachten en dergel<strong>ijk</strong>e<br />
moesten aan hem worden afgedragen. Daarnaast waren ook de schout<br />
en twee schepenen tijdens het verpachten van de tienden aanwezig. In<br />
zijn boek over <strong>Heemstede</strong> benadrukt J. W. Groesbeek dat het in de<br />
109
zeventiende eeuw vooral de rentmeesters waren die contact onderhielden<br />
met de lokale bevolking van <strong>Heemstede</strong>, aangezien de eigenaars<br />
van de in <strong>Heemstede</strong> gelegen buitenplaatsen vaak elders woonden en<br />
slechts af en toe tijd doorbrachten in <strong>Heemstede</strong>. Cornelia van<br />
Driebergen verbleef eveneens weinig in <strong>Heemstede</strong> (zij had namel<strong>ijk</strong><br />
ook nog diverse andere bezittingen). Volgens het kohier van de tiende<br />
penning uit 1557 stond het kasteel te <strong>Heemstede</strong> datzelfde jaar<br />
bijvoorbeeld de hele tijd leeg. De rentmeester van Cornelia van Driebergen<br />
speelde als haar vertegenwoordiger dan ook een belangr<strong>ijk</strong>e<br />
rol binnen de dorpsgemeenschap.<br />
VAN<br />
I_ ÜCKHORST,<br />
Heraldisch wapen uan het adell<strong>ijk</strong> geslacht Van Lockhorst<br />
110
Het is niet bekend wie in de jaren vijftig van de zestiende eeuw als<br />
rentmeester van Cornelia van Driebergen in <strong>Heemstede</strong> werkzaam<br />
was. In de pachtcontracten wordt zijn naam niet genoemd. Het is wel<br />
duidel<strong>ijk</strong> dat de heren en vrouwen van <strong>Heemstede</strong> in de tweede helft<br />
van de zestiende en het <strong>eer</strong>ste kwart van de zeventiende eeuw een<br />
aparte rentmeester in dienst hadden. Zo was in de jaren zestig van de<br />
zestiende eeuw Klaas Janszn. Oom als rentmeester werkzaam voor<br />
Vincent van Lokhorst, h<strong>eer</strong> van <strong>Heemstede</strong> en zoon van Cornelia van<br />
Driebergen. Klaas Janszn. Oom was een broer van Jelis Janszn. Oom.<br />
Deze Jelis Janszn. Oom was omstreeks 1554 Andries Klaaszn. als<br />
schout van <strong>Heemstede</strong> opgevolgd. Misschien dat Klaas Janszn. Oom<br />
in diezelfde periode ook al als rentmeester optrad voor Cornelia van<br />
Driebergen. In de pachtcontracten van de Heemsteedse tienden uit het<br />
begin van de zeventiende eeuw wordt daarnaast melding gemaakt van<br />
de rentmeester Amelis van Hogeveen (een zoon van de Leidse pensionaris<br />
mr. Gerrit van Hogeveen), die al vanaf de jaren negentig van de<br />
zestiende eeuw zijn diensten verleende aan Anna van Arkel, vrouwe<br />
van <strong>Heemstede</strong> en kleindochter van Vincent van Lokhorst. Het is op<br />
dit moment nog niet duidel<strong>ijk</strong> of de rentmeesters van de heren en<br />
vrouwen van <strong>Heemstede</strong> in de zestiende eeuw in <strong>Heemstede</strong> hebben<br />
gewoond. Mogel<strong>ijk</strong> waren zij vooral aan de families Van Driebergen,<br />
Van Lokhorst en Van Arkel zelf verbonden en niet zoz<strong>eer</strong> aan de<br />
h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid <strong>Heemstede</strong>. Vanaf 1626 werd het rentmeesterschap in<br />
<strong>Heemstede</strong> gecombin<strong>eer</strong>d met het schoutambt, waardoor de schout<br />
van <strong>Heemstede</strong> tegel<strong>ijk</strong> rentmeester van <strong>Heemstede</strong> was. De tienden<br />
werden verpacht in één van de herbergen die <strong>Heemstede</strong> r<strong>ijk</strong> was. In<br />
de pachtcontracten is namel<strong>ijk</strong> sprake van onkosten die verband<br />
hielden met het 'ghelach'. Met de term 'ghelach' werd onderm<strong>eer</strong><br />
het (in een herberg) nuttigen van spijzen en dranken bedoeld. De<br />
herberg die het meest in aanmerking komt als plek waar de tienden<br />
werden verpacht, is de herberg die op een later moment ook wel<br />
bekend stond als 'het Wapen van <strong>Heemstede</strong>'. Deze door de schout<br />
van <strong>Heemstede</strong> geëxploit<strong>eer</strong>de herberg was gevestigd in het 'Schouten<br />
huys' (het huis van de schout), dat gelegen was aan het dorpsplein<br />
tegenover de kapel (en later de kerk) van <strong>Heemstede</strong>. Omdat een<br />
volwaardig raadhuis ontbrak - in de tweede helft van de zeventiende<br />
eeuw huurde men bijvoorbeeld slechts één kamer van een huis dat aan<br />
de kerk van <strong>Heemstede</strong> toebehoorde -, werden veel dorpszaken in<br />
deze herberg afgehandeld. Zo kwamen de schout en schepenen van<br />
<strong>Heemstede</strong> aan het eind van de zestiende en het begin van de<br />
111
zeventiende eeuw nog regelmatig bijeen in de herberg aan het dorpsplein<br />
om recht te spreken. Bij goed w<strong>eer</strong> zat men echter ook wel eens<br />
buiten: '[het] banding recht van 1596 is gehouden voor 't huys van<br />
Dirck Jansz. Dull, waerdt op 't dorp van <strong>Heemstede</strong>, present alle die<br />
scheepenen opten elliffden aprilis anno ut supra'. De zittingen van het<br />
gerecht (maar ook andere bijeenkomsten, zoals het verpachten van de<br />
tienden) gingen veelal gepaard met het nuttigen van de nodige alcoholische<br />
versnaperingen. Dit leverde de schout als exploitant van de<br />
herberg extra inkomsten op. Soms moest de schout wat langer wachten<br />
op deze extra inkomsten, aangezien niet alle schepenen altijd<br />
keurig de rekening betaalden. Af en toe moest de herbergier namel<strong>ijk</strong><br />
een proces aanspannen tegen schepenen in verband met achterstallige<br />
betalingen wegens 'verdroncken ghelach'. De schout stond niet<br />
zelf achter de tap. In 1596 was Dirk Janszn. Dul bijvoorbeeld waard in<br />
de herberg aan het dorpsplein. Het is op dit moment niet bekend wie<br />
in de jaren vijftig van de zestiende eeuw waard was in deze herberg. Op<br />
28 april 1556 is tijdens een proces voor het gerecht van <strong>Heemstede</strong><br />
slechts sprake van de 'waertinne' (waardin of vrouw van de waard)<br />
zonder dat daarbij een naam wordt genoemd. Niet iedereen mocht<br />
zomaar elke tiende pachten. Er waren namel<strong>ijk</strong> 'zeeckere thienden ...<br />
die den cooper ... belet souden mooghen worden, tzij metten rechte<br />
ofte anders dat recht waere, zulcx dat hij die nyet en mochte ghecrijgen,<br />
thuyshaelen ofte ontfangen'. Tijdens het verpachten was de<br />
controle hierop echter niet altijd even secuur. Het kon dan ook<br />
gebeuren dat iemand een tiende pachtte die hij volgens de wet eigenl<strong>ijk</strong><br />
niet zou mogen pachten en waarvan hij dus afstand diende te doen.<br />
In dat geval werden er twee 'goede mannen' gekozen die zich uit<br />
moesten spreken over de hoogte van het bedrag dat deze pachter op<br />
zijn totale pachtsom in mindering zou worden gebracht. Het ging dus<br />
om een schadeloosstelling van de pachter, waarbij de pachter niet per<br />
definitie het volledige bedrag terugkreeg dat hij had betaald voor de<br />
tiende die hij krachtens de wet eigenl<strong>ijk</strong> niet had mogen pachten.<br />
Zowel de pachter als de vrouwe van <strong>Heemstede</strong>, of haar rentmeester,<br />
kozen ieder één 'goede man' (oftewel iemand van onbesproken<br />
gedrag en met veel aanzien binnen de dorpsgemeenschap van <strong>Heemstede</strong>).<br />
Er wordt in de pachtcontracten nergens vermeld dat de ten<br />
onrechte gepachte tiende opnieuw moest worden verpacht. Waarschijnl<strong>ijk</strong><br />
viel de betreffende tiende voor het resterende deel van het<br />
jaar onder beh<strong>eer</strong> van de rentmeester van Cornelia van Driebergen.<br />
De pachtsommen kwamen voor tweederde deel ten goede aan Corne-<br />
112
lia van Driebergen: 'van dese naeghescreven thienden zijn toebehoorende<br />
die voornoemde Vrouwe van Lokhorst [Cornelia van Driebergen]<br />
die gherechte twedeelen ende dat dardendeel behoort toe Heynderick<br />
van Berkenroode, off zijn erffghenaemen'. Hendrik van Berkenrode<br />
is overl<strong>eden</strong> vóór 14 mei 1550, vandaar dat zijn erfgenamen worden<br />
vermeld als bezitters van éénderde deel van de Heemsteedse tienden.<br />
De jaarl<strong>ijk</strong>se pachtsom kon variëren (zie tabel 1) en was afhankel<strong>ijk</strong> van<br />
wat de pachters aan geld op tafel wilden leggen. Hoe hoger de te<br />
verwachten opbrengst, hoe m<strong>eer</strong> geld men bereid was te investeren in<br />
het pachten van de tienden.<br />
1553 1555 1556 1557 1558 1559<br />
Grote Geesttiende 93 73 71 110 75 85<br />
Kleine Geesttiende 105 88 85 131 82 100<br />
Veentiende 18 36 24 30 24 23<br />
<strong>Heemstede</strong>r-houttiende 18 47 44V2 38 15 26<br />
Totaalbedrag 234 244 224% 309 196 234<br />
Tabel 1. De jaarl<strong>ijk</strong>se pachtsommen van de tienden te <strong>Heemstede</strong> in de jaren 1553-1559<br />
(de bedragen zijn gesteld in Karolusguldens van 40 groten Vlaams).<br />
De pachters dienden de pachtsom in twee termijnen te betalen met<br />
Karolusguldens van 40 groten Vlaams per stuk. De ene helft vóór<br />
kerstavond van het lopende jaar, en de andere helft vóór 1 mei van het<br />
daaraanvolgende jaar. Voor iedere Karolusgulden moest ook nog eens<br />
één stuiver (oftewel twee groten Vlaams) worden betaald aan 'ranssoene',<br />
of rantsoengeld. Hiermee werden alle uitgaven bekostigd die<br />
voortvloeiden uit het verpachten van de tienden. De ene helft van het<br />
rantsoengeld was bestemd voor de rentmeester van de vrouwe van<br />
<strong>Heemstede</strong> (als organisator van het geheel), de andere helft voor het<br />
al <strong>eer</strong>der genoemde 'ghelach'.<br />
Om een tijdige betaling van de pachtsom te garanderen, dienden de<br />
pachters te zorgen voor een betrouwbare en kapitaalkrachtige borg.<br />
Deed een pachter dat niet, dan werden de door hem verworven<br />
tienden opnieuw verpacht. Indien deze tweede verpachting vervolgens<br />
minder geld opbracht, werd het verschil verhaald op de <strong>eer</strong>ste pachter<br />
omdat deze niet voor een betrouwbare borg had gezorgd. Was de<br />
opbrengst tijdens de tweede verpachting echter hoger, dan kwam het<br />
verschil ten goede aan Cornelia van Driebergen. Waarschijnl<strong>ijk</strong> zorgde<br />
de gewoonte om gebruik te maken van één borg in de prakt<strong>ijk</strong> nog wel<br />
eens voor problemen, want vanaf circa 1600 werden de pachters van<br />
113
de Heemsteedse tienden veelal bijgestaan door twee borgen. Op die<br />
manier was de kredietwaardigheid van de pachters namel<strong>ijk</strong> nog beter<br />
verzekerd. Een tiende werd overigens ook opnieuw verpacht wann<strong>eer</strong><br />
er sprake was van twee 'gelijckelicken mijndende' personen. Een<br />
mijnder was iemand die zich bij een openbare veiling tot koper (of<br />
pachter) van iets maakte door bij de afslag 'mijn' te roepen. Indien<br />
twee personen tijdens het verpachten van de tienden bij de afslag<br />
tegel<strong>ijk</strong> 'mijn' riepen, moest de betreffende tiende dus opnieuw<br />
worden verpacht.<br />
Tot slot kan nog worden vermeld dat het pachtcontract werd opgesteld<br />
ten overstaan van de schout en twee schepenen. Met hun handtekeningen<br />
gaven zij het pachtcontract de noodzakel<strong>ijk</strong>e rechtsgeldigheid.<br />
Een handtekening van de pachters (of hun borgen) was niet nodig. De<br />
handtekening van de rentmeester van Cornelia van Driebergen ontbreekt<br />
eveneens op de pachtcontracten.<br />
Wordt vervolgd<br />
Maarten van Bourgondiën<br />
114
f<br />
ft<br />
r f<br />
!<br />
« .<br />
A :<br />
IUI<br />
it<br />
1 «<br />
' ja<br />
-SI<br />
o<br />
k.<br />
O<br />
eu<br />
73<br />
E<br />
O<br />
o<br />
j~.<br />
a<br />
"S<br />
-c<br />
5<br />
.çp<br />
-•-»<br />
C/ï<br />
£<br />
o<br />
.4<br />
)<br />
•S 1<br />
Y-<br />
mftmA • *<br />
a<br />
o<br />
3<br />
CD<br />
CO<br />
O<br />
c<br />
O<br />
73 E<br />
p "à;<br />
Bijlage<br />
Genealogische gegevens betreffende de heren en vrouwen<br />
van <strong>Heemstede</strong> in de tweede helft van de zestiende eeuw.<br />
1.1 H<strong>eer</strong> Gerard (Gerrit) van LOKHORST ridder, h<strong>eer</strong> van Lokhorst,<br />
OudTeilingen en Sliedrecht, overl<strong>eden</strong> op 05071548<br />
op het slot OudTeilingen, begraven 1548 te Leiden (Lokhorstkapel).<br />
Gerard van Lokhorst was een zoon van Jan van Lokhorst<br />
en behoorde tot het Utrechtse riddermatige geslacht<br />
Van Lokhorst, waarvan in de loop van de zestiende eeuw het<br />
zwaartepunt van het bezit verschoof van Utrecht naar Holland.<br />
Gerard van Lokhorst was ridder (1517), hoogheemraad van<br />
Rijnland (151071515), d<strong>ijk</strong>graaf van Rijnland (1515), schout<br />
van Leiden (benoemt in 1527), lid van de Leidse V<strong>eer</strong>tigraad<br />
(1481-1510), burgemeester en vroedschap van Leiden, en<br />
raad in het Leenhof van Holland (1544).<br />
Gehuwd met jonkvrouwe Cornelia van DRIEBERGEN vrouwe<br />
van <strong>Heemstede</strong>, overl<strong>eden</strong> op 07121578, begraven 1578 te<br />
Leiden. Dochter van h<strong>eer</strong> Jan van DRIEBERGEN en jonkvrouwe<br />
G<strong>eer</strong>truida van GENT.<br />
Uit dit huwel<strong>ijk</strong>:<br />
1. H<strong>eer</strong> Willem van LOKHORST ridder, h<strong>eer</strong> van Lokhorst<br />
en Sliedrecht, overl<strong>eden</strong> voor 1565. Willem van Lokhorst<br />
is overl<strong>eden</strong> vóór 21 maart 1565. Begraven voor 1565.<br />
Willem van Lokhorst was 'knape' (1551), ridder (1554),<br />
raad in het Leenhof van Holland (155471565) en hoog<br />
heemraad van Rijnland.<br />
Gehuwd met jonkvrouwe Katharina van ASSENDELFT,<br />
overl<strong>eden</strong> na 1565. Katharina van Assendelft is overl<strong>eden</strong><br />
na 11 september 1565. Begraven na 1565. Dochter van<br />
h<strong>eer</strong> Dirk van ASSENDELFT h<strong>eer</strong> van Assendelft en<br />
jonkvrouwe Adriana van NASSAU.<br />
2. H<strong>eer</strong> Vincent van LOKHORST ridder, h<strong>eer</strong> van Lokhorst,<br />
Sliedrecht en <strong>Heemstede</strong> (zie II.3 op blz. 1).<br />
II.3 H<strong>eer</strong> Vincent van LOKHORST ridder, h<strong>eer</strong> van Lokhorst,<br />
Sliedrecht en <strong>Heemstede</strong>, overl<strong>eden</strong> voor 1594. Vincent van<br />
Lokhorst is overl<strong>eden</strong> tussen 28 september 1593 en 24 augus-<br />
116
tus 1594. Begraven voor 1594. Op 11 september 1565 werd<br />
Vincent van Lokhorst beleend met de h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid Heemste<br />
de bij overdracht door Cornelia van Driebergen, weduwe, zijn<br />
moeder, met lijftocht van Katha rina van Assendelft, weduwe<br />
van Willem van Lokhorst, op het huis.<br />
Gehuwd met jonkvrouwe Anna van AARSCHOT van SCHOON<br />
HOVEN, dochter van h<strong>eer</strong> Robert van AARSCHOT van<br />
SCHOONHOVEN en jonkvrouwe Anna van NASSAU.<br />
Uit dit huwel<strong>ijk</strong>:<br />
1. Jonkvrouwe Anna van LOKHORST (zie III.2 op blz. 1).<br />
2. Jonkvrouwe Maria van LOKHORST<br />
3. Jonkvrouwe G<strong>eer</strong>truida van LOKHORST vrouwe van<br />
Lokhorst, Hazerswoude, en Warmond<br />
4. Jonkvrouwe Cornelia van LOKHORST.<br />
Gehuwd 1585 met Lubbert TORCK van Heesbeen.<br />
III.2 Jonkvrouwe Anna van Lokhorst,<br />
1592. Begraven 1592. Anna van<br />
dochter van Vincent van Lokhorst.<br />
geboren 1558, overl<strong>eden</strong><br />
Lokhorst was de oudste<br />
Gehuwd 1579 met h<strong>eer</strong> George van ARKEL h<strong>eer</strong> van Ammerzode,<br />
Well, Wordrager, etc. Geboren 1550. Overl<strong>eden</strong> en begraven<br />
1590. Zoon van h<strong>eer</strong> Walraven van ARKEL en jonkvrouwe<br />
Katharina van GELRE.<br />
Uit dit huwel<strong>ijk</strong>:<br />
1. Jonkvrouwe Anna van ARKEL vrouwe van <strong>Heemstede</strong>,<br />
geboren circa 1580, gedoopt circa 1580. Overl<strong>eden</strong> 1611,<br />
begraven 1611. Anna van Arkel was de oudste dochter<br />
van George van Arkel.<br />
Op 24 augustus 1595 werd Anna van Arkel beleend met<br />
de h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid <strong>Heemstede</strong> bij dode van Vincent van Lokhorst,<br />
haar grootvader; Amelis Gerritszn. van Hogeveen<br />
trad hierbij op uit naam van Anna van Arkel.<br />
Gehuwd 1601/1602 met Walraven van Gent, later h<strong>eer</strong><br />
van Oyen en Dussen. Overl<strong>eden</strong> 1644. Walraven van<br />
Gent verkocht de h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid <strong>Heemstede</strong> in 1607.<br />
2. Jonkvrouwe Katharina van ARKEL, geboren circa 1581,<br />
gedoopt circa 1581.<br />
3. Jonkh<strong>eer</strong> Otto van ARKEL h<strong>eer</strong> van Ammerzode, geboren<br />
circa 1582, gedoopt circal582.<br />
117
Paneel van Cornells Engebrechtsz.<br />
(1488-1533) in het<br />
Stedel<strong>ijk</strong> Museum De Lakenhal,<br />
Leiden. Met in het midden<br />
vermoedel<strong>ijk</strong> ridder Gerrit<br />
van Lockhorst, burgemeester<br />
van Leiden, wiens echtgenote<br />
Cornelia van Driebergen<br />
als weduwe in 1553 met het<br />
ambacht <strong>Heemstede</strong> is beleend.<br />
118
Noten:<br />
1<br />
M.G.J. Duijvendak en J.J. de Jong, Eliteonderzoek: r<strong>ijk</strong>dom, macht en<br />
status in het verl<strong>eden</strong> Cahiers voor lokale en regionale geschi<strong>eden</strong>is nr. 11<br />
(Zutphen 1993) 9.<br />
2<br />
Verwijs en Verdam, Middelnederlandsch woordenboek VIII (Den Haag<br />
1916) kolom 321-322.<br />
3<br />
P.N. van Doorninck, Inventaris van het Archief van de H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid <strong>Heemstede</strong><br />
(Haarlem 1911) en Ons Voorgeslacht 44e jaargang (1989) 111.<br />
4<br />
H.F.K. van Nierop, Van ridders tot regenten. De Hollandse adel in de<br />
zestiende en de <strong>eer</strong>ste helft van de zeventiende eeuw Hollandse <strong>Historische</strong><br />
Reeks 1 (Amsterdam 1984) 122.<br />
5<br />
Er moet dan ook worden benadrukt dat de grenzen van de Hout- en<br />
Veentiende in de zestiende eeuw m<strong>eer</strong> naar het zuiden lagen dan in de<br />
zeventiende-eeuwse omschrijvingen wordt aangegeven, aangezien <strong>Bennebroek</strong><br />
in de zestiende eeuw nog gewoon tot <strong>Heemstede</strong> behoorde en geen<br />
zelfstandige h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid was. In de zestiende eeuw vormde Hillegom de<br />
zuidel<strong>ijk</strong>e grens van de Hout- en Veentiende; bron: Archiefdienst voor<br />
Kennemerland, Archief van de H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid <strong>Heemstede</strong> inv. nr. 358.<br />
6<br />
Cornelia van Driebergen had al op 28 november 1552 bij decreet van het<br />
Hof van Holland de h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid <strong>Heemstede</strong> gekocht van Roeland van<br />
<strong>Heemstede</strong> (een kleinzoon van Roeland Lefèvre). Zij werd echter pas op 17<br />
januari 1553 officieel met de h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid <strong>Heemstede</strong> beleend. Op 1<br />
december 1554 werd Cornelia van Driebergen in haar bezit van de h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid<br />
<strong>Heemstede</strong> bevestigd door de Grote Raad te Mechelen, en op 26<br />
augustus 1557 deed Roeland van <strong>Heemstede</strong> afstand van alle rechten op de<br />
h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid <strong>Heemstede</strong>, zie: Van Doorninck, Inventaris, 10.<br />
7<br />
Van Nierop, Van ridders tot regenten, 124.<br />
8<br />
J.C.N. Raadschelders, Lokale bestuursgeschi<strong>eden</strong>is Cahiers voor lokale en<br />
regionale geschi<strong>eden</strong>is nr. 7 (Zutphen 1992).<br />
9<br />
J.W. Groesbeek, <strong>Heemstede</strong> in de historie. Leven, werken, handel en<br />
koehandel in de woonplaats van Emece (1972) 35; Van Nierop wijst er<br />
eveneens op dat wann<strong>eer</strong> een ambachtsh<strong>eer</strong> niet in zijn ambachtsh<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid<br />
resid<strong>eer</strong>de, hij zijn belangen liet behartigen door een rentmeester, zie:<br />
Van Nierop, Van ridders tot regenten, 122.<br />
10<br />
Mogel<strong>ijk</strong> waren Jelis Janszn. Oom en Klaas Janszn. Oom broers van Jacob<br />
Janszn. Oom en Jan Janszn. Oom (de laatste werd vermeld als schepen van<br />
Amsterdam op 24 maart 1560). Jacob Janszn. Oom en Jan Janszn. Oom<br />
woonden in 1560 in Amsterdam; bron: Archiefdienst voor Kennemerland<br />
(hierna AvK), Archief van de H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid <strong>Heemstede</strong> (hierna AHH), inv.<br />
nr. 466, fol. 237.<br />
11<br />
Op 16 mei 1626 werd Johan Stevenszn. van Asch (die ook schout van<br />
<strong>Heemstede</strong> was) aangesteld als rentmeester van de h<strong>eer</strong> van <strong>Heemstede</strong>.<br />
Dit is tot nu toe de oudste vermelding van combinatie van het schoutambt<br />
met het rentmeesterschap; bron: AvK, AHH, inv. nr. 469 fol. 3.<br />
12<br />
E. Verwijs en J. Verdam, Middelnederlandsch woordenboek dl. 2 Çs<br />
Gravenhage 1889) kolom 1185.<br />
119
Groesbeek, <strong>Heemstede</strong> in de historie, 68.<br />
R<strong>ijk</strong>sarchief Noord-Holland, Oud-rechterl<strong>ijk</strong>e Archieven, <strong>Heemstede</strong>, inv.<br />
nr. 536, fol. 6v.<br />
'Rantsoen' was een emolument voor hen die de tienden verpachten, zie:<br />
E. Verwijs en J. Verdam, Middelnederlandsch woordenboek dl. 6 ('s<br />
Gravenhage 1907) kolom 1036.<br />
E. Verwijs en J. Verdam, Middelnederlandsch woordenboek dl. 4 ('s<br />
Gravenhage 1899) kolom 1585.<br />
NIEUWE LEDEN<br />
We verwelkomen de volgende personen:<br />
<strong>Heemstede</strong><br />
Mw. R.H.van Bruggen<br />
Dhr. G.J.Keizer "Amstel Art"<br />
Mw. E.v.d.Prijt<br />
Dhr. H.A.Boekwijt<br />
Dhr. D.G.van Barneveld<br />
Mw. A.Gryns-Sp<strong>ijk</strong>erboer<br />
Dhr. D.J.Schol<br />
Dhr. D.J.Beintema<br />
Dhr. G.van Loenen<br />
Mw. A.A.van Assema<br />
Dhr. R.M.Mascini<br />
Dhr. J.J.S.M.van Bakel<br />
Aerdenhout<br />
Mw. A.Kinsbergen<br />
<strong>Bennebroek</strong><br />
Mw.R.M.L.Veling-Bakker<br />
Hillegom<br />
Dhr. G.v.d.Aar<br />
120
Uit voorraad leverbaar.<br />
De VOHB heeft voor de geïnteress<strong>eer</strong>de lezer nog een aantal uitgaven in voorraad, die misschien<br />
nog niet allemaal in uw boekenkast staan.Vooral voor diegenen, die nog niet zo lang lid zijn kan<br />
dit een welkome aanvulling zijn van datgene, dat u al wel heeft. Tussen haakjes staat het jaar van<br />
verschijnen. U kunt uw wens kenbaar maken aan de h<strong>eer</strong> Frans Harm (tel. 5280740) of Hans Krol<br />
(tel. 5282977); e-mail: jlpmkrol@tiscali.nl<br />
Verkoopprijs in euro<br />
De geschi<strong>eden</strong>is van het Huis te <strong>Heemstede</strong> (1952) (3 delen) 13,60<br />
Deel 1 Schets van het leven van A. Pauw (1948) 4,55<br />
Deel 2 Enkele gegevens omtrent Adriaan Pauw en het slot van <strong>Heemstede</strong> (1949) 4,55<br />
Deel 3 Het huis en de Heren van <strong>Heemstede</strong> tijdens de Middeleeuwen (1952) 4,55<br />
Poort van het Oude Slot (tekening P. Kapsenberg) (1980) 4,55<br />
Adriaen Pauw (1585-1653), staatsman en ambachtsh<strong>eer</strong> (1985) 10,50<br />
Verjaardagskalender met reproducties van oude prenten 3,40<br />
De geschi<strong>eden</strong>is van het buitengoed Bosbeek in <strong>Heemstede</strong> en van<br />
het adell<strong>ijk</strong> geslacht Van Merlen (1987) 6,00<br />
Van achter de Blaeuwen Engel: Hervormd <strong>Heemstede</strong> in de 17e eeuw (1987) 6,80<br />
<strong>Heemstede</strong>-<strong>Bennebroek</strong> 1907-1931: een gids door de jaren (1988) 2,30<br />
Eiland in de stroom, Hervormd <strong>Heemstede</strong> in de 18e eeuw (1988) 6,80<br />
Heemsteedse Gemeentepolitiek in de jaren tussen omstreeks 1750 en 1900 (1989) 4,55<br />
Zes reproducties van oude prentbriefkaarten (1990) 1,15<br />
Kleine en verborgen monumenten in <strong>Heemstede</strong> en <strong>Bennebroek</strong> (1991) 6,80<br />
De geschi<strong>eden</strong>is van het orgel in de dorpskerk te <strong>Bennebroek</strong> (1992) 3,50<br />
<strong>Heemstede</strong>, Berkenrode en <strong>Bennebroek</strong>; drie h<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>h<strong>eden</strong> in Zuid-Kennemerland (1992) 8,15<br />
Het Huis te <strong>Bennebroek</strong> en zijn bewoners (1992) 6,80<br />
VOHB-fietstocht langs monumenten in <strong>Heemstede</strong> en <strong>Bennebroek</strong> (1992) 0,50<br />
Kroniek van het jaar 1895 <strong>Heemstede</strong> en <strong>Bennebroek</strong> (1994) 2,30<br />
Geheime missie in 1847 (1996) 11,35<br />
Ons dorp <strong>Heemstede</strong> en <strong>Bennebroek</strong>. Geschreven voor de jeugd. (1997) 2,50<br />
Vijftig jaar van oud naar nieuw 1947-1997 (1997) 6,00<br />
De tijden veranderen: burgemeesters <strong>Heemstede</strong> en <strong>Bennebroek</strong> 1811-1997 (1997) 9,10<br />
Videoband: een wandeling door <strong>Heemstede</strong> en <strong>Bennebroek</strong> (1997) 6,80<br />
Katholiek rond de rand van Kennemerland (St.Jozefparochie <strong>Bennebroek</strong>) (1997) 9,10<br />
Hartekampkaart uit 1706; facsimile-uitgave en een toelichting (1999) 5,70<br />
Zorg aan de duinrand: Kennemeroord, Kennemerduin, Parkzicht, Westerduin (2000) 15,-<br />
Vier eeuwen Voorkoekoek-Ipenrode; een historische buitenplaats in <strong>Heemstede</strong> (2001) 9,00<br />
Berkenrode: H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>heid, landgoed en huis (2002) 15,-<br />
Verder zijn er van diverse afleveringen van het VOHB-tijdschrift H<strong>eer</strong>l<strong>ijk</strong>H<strong>eden</strong> nog losse<br />
nummers beschikbaar voor 2,50 euro per stuk.
Change language