Esthetische chirurgie en ethiek - De Maakbare Mens vzw

Esthetische chirurgie en ethiek
Aan de verspreiding van de brochure 'Plastische chirurgie. Lees de bijsluiter', verbindt De Maakbare
Mens vzw een oproep voor meer ethische aandacht. Het is dringend tijd voor een ethisch debat over
esthetische chirurgie. Om te discussie aan te wakkeren, bespreken we enkele vaak aangehaalde
ethische argumenten tegen esthetische chirurgie.
Jezelf aanvaarden zoals je bent
Een eerste argument dat vaak aangehaald wordt is dat esthetische chirurgie verkeerd zou zijn omdat
het beter is om jezelf te aanvaarden zoals je bent. Waarschijnlijk beweren heel wat tegenstanders van
esthetische chirurgie te snel dat mensen hun lichaam maar moeten aanvaarden en beseffen ze niet goed
dat dit net het grote probleem is voor patiënten esthetische chirurgie. Zij kunnen hun lichaam
gewoonweg niet aanvaarden zoals het is. Ze zien een ingreep als de laatste oplossing. Iemand die
lekker in zijn vel zit, kan zich misschien niet of moeilijk voorstellen dat mensen tot dergelijke
ingrepen overgaan.
Het argument van de aanvaarding wordt ook nog op een andere manier gebruikt: ‘Esthetische
chirurgie is verkeerd, omdat mensen niet gelukkiger worden als ze niet (kunnen) accepteren wat hen
overkomt.’ In onze moderne, maakbare maatschappij kunnen mensen inderdaad steeds meer kiezen en
worden er voortdurend keuzen gevraagd. Het is inderdaad zo dat mensen vroeger meer verplicht waren
om hun uiterlijk te aanvaarden, en dat ze nu desgewenst kunnen ingrijpen. Het leven wordt er niet
makkelijker op … maar is het geen paternalistisch idee om mensen minder keuzen te geven omdat dat
beter is voor hen?
Onbereikbare schoonheidsidealen slepen ons mee
Esthetische chirurgie is verkeerd, want patiënten, en dan vooral vrouwen laten zich meeslepen door
onbereikbare schoonheidsidealen. Het is inderdaad zo dat er ons langs alle kanten een onbereikbaar
schoonheidsideaal wordt voorgespiegeld. De media en de reclame puilen uit van de geïdealiseerde
beelden. Vroeger kon je je alleen maar toetsen aan de mooiste mensen van het dorp, nu moet je de
concurrentie aangaan met de mooiste mensen van de wereld en dat leidt natuurlijk snel tot
ontevredenheid. Televisie, tijdschriften en reclame zorgen ervoor dat we elke dag uitzonderlijk mooie
mensen zien, meer dan onze grootouders in hun hele leven bij elkaar zagen. Er exceptioneel goed
uitzien, lijkt hierdoor bereikbaar. Dit terwijl de foto’s in feite heel onrealistisch zijn. Vaak wordt er
slechts één fotomodel geselecteerd uit honderden andere kandidaten. In vele gevallen worden er dan
nog eens heel veel foto’s genomen van elk geselecteerd fotomodel. Die foto wordt dan dikwijls nog
eens geretoucheerd. Wat iedereen dus dagelijks ziet, zijn de meest aantrekkelijke vrouwen in de meest
aantrekkelijke houding die gefotografeerd worden door de beste fotografen en dan nog eens
geretoucheerd worden. De cosmetische industrie wijst vrouwen voortdurend op ‘tekortkomingen’ om
veel geld te verdienen. Talloze bedrijfstakken houden er zich mee bezig om de ontevredenheid van
vrouwen met zichzelf in stand te houden. Maar onderschat vrouwen niet. Ten eerste weten de meeste
vrouwen dat het huidige schoonheidsideaal te normerend is voor vrouwen. Heel wat vrouwen die een
esthetische ingreep overwegen, voelen een innerlijke tegenstrijdigheid. Enerzijds willen ze
aantrekkelijk zijn en blijven, maar tegelijkertijd voelen ze zich wat gefrustreerd dat ze voortdurend op
hun uiterlijk beoordeeld worden. Ten tweede heeft esthetische chirurgie minder te maken met het
willen voldoen aan onbereikbare schoonheidsidealen dan op het eerste gezicht lijkt. Patiënten willen er
vooral normaal uitzien. Door de extreme aard van TV-programma’s zoals Extreme MakeOver wordt
een verkeerd beeld opgehangen van patiënten. De persoon in kwestie wordt van een suffe grijze muis
omgetoverd tot een ware filmdiva door middel van een aantal (soms zware) ingrepen die in een korte
tijdspanne worden uitgevoerd. De tv-kijker baseert zijn oordeel op het extreme en sensationele dat
hem wordt voorgeschoteld en denkt dat iedereen als een soort Barbie of Pamela Anderson uit de
operatiekamer zal komen. De doorsnee patiënt wil een gewone, kleine ingreep die binnen het bereik
ligt en natuurlijk oogt.

Wie het doet, zet anderen ertoe aan
Anderen menen dan weer dat esthetische chirurgie verkeerd is, omdat mensen die een esthetische
ingreep ondergaan, anderen er – weliswaar onbewust – toe aanzetten om eveneens ontevreden te zijn
met het eigen uiterlijk. Een esthetische operatie kan een individueel probleem oplossen (bijvoorbeeld
individuele ontevredenheid met het eigen lichaam), maar als iemand zo’n operatie ondergaat draagt
hij/zij bij tot meer maatschappelijke ontevredenheid over het uiterlijk. Dit proces is al aan de gang.
Vroeger keek niemand op van afstaande oren of scheefstaande tanden. Nu worden kinderen met
afstaande oren of scheefstaande tanden bijna altijd behandeld. Sommige vrezen dat het niet bij oren en
tanden zal blijven, en binnenkort hetzelfde zal gebeuren met bijvoorbeeld een algemene
ontevredenheid over te kleine of te grote borsten. Of zullen straks rimpels voor vrouwen net zo
onacceptabel zijn als een scheef gebit nu?
Esthetische chirurgie is verslavend
Verslaving aan esthetische chirurgie. Wanneer een ingreep slaagt en er geen complicaties optreden,
wordt er vaak beweerd dat dit mensen aanspoort om nieuwe gebreken te ‘zoeken’ en nieuwe ingrepen
te ondergaan. Zijn dit uitzonderingen? Het is mogelijk dat het ondergaan van een esthetische ingreep
toch een zekere drempel wegneemt, hetgeen voor sommige patiënten kan leiden tot meerdere
ingrepen. Bij de minste twijfel over een lichaamsonderdeel willen ze opnieuw overgaan tot plastische
chirurgie want ‘dat viel toch goed mee’ … Hierbij speelt natuurlijk ook de vraag ‘wanneer is een
esthetische ingreep te verantwoorden?’ Moeten mensen echt eerst heel ongelukkig zijn over een
bepaald lichaamsdeel vooraleer een esthetische ingreep gerechtvaardigd is? Waar ligt de grens? Wat
met persoonlijke, vrije keuze van de patiënt?
Esthetische chirurgie is onnatuurlijk
Esthetische chirurgie zou onnatuurlijk zijn, en bijgevolg verkeerd. Dit is één van de meest gehoorde
argumenten tegen esthetische chirurgie, maar volgens ons ook één van de minst overtuigende. Als je
bedenkt wat er in de geschiedenis allemaal onnatuurlijk genoemd werd, is het een goed idee om het
argument met enig wantrouwen te bekijken. Het argument is een typisch voorbeeld van een
drogredenering. Uit het 'zijn', hoe iets is in de natuur, leid je af hoe iets moet zijn. Het is bijvoorbeeld
niet omdat wij altijd al oorlog voeren en het dus in zekere zin 'natuurlijk' is, dat het goed is. Hoe iets is
in de natuur, is geen goede reden om iets goed of af te keuren. Natuurlijk is niet altijd beter dan
onnatuurlijk. De natuurlijke gang van zaken kan soms positieve gevolgen hebben en soms negatieve.
Natuurlijke processen staan niet stil bij hun eigen betekenis of gevolgen ten aanzien van menselijk
leed of geluk. Nergens komt de waardigheid van de mens beter tot uiting dan wanneer hij ingrijpt in de
natuurlijke gang van zaken, zodanig dat negatieve gevolgen worden vermeden en positieve toenemen.
Esthetische chirurgie kan één van die mogelijkheden zijn om in te grijpen. Bovendien wordt het
argument vaak selectief gebruikt. In principe is een dagcréme niet ‘onnatuurlijker’ dan een facelift,
toch wordt een dagcrème meestal nièt afgekeurd op basis van dit argument. Tot slot gebruiken
sommigen het ‘onnatuurlijkheidsargument’ als een esthetisch argument. De resultaten van esthetische
chirurgie komen onnatuurlijk over en dat is niet mooi. Hiervoor kan iets te zeggen vallen.
De maatschappij moet veranderen, niet wij
Esthetische chirurgie is verkeerd, want het zijn niet de vrouwen die moeten veranderen, het is de
maatschappij die moet veranderen. Daar sluiten wij ons van harte bij aan, maar het tot stand brengen
van die veranderingen, duurt nu eenmaal langer dan we zouden wensen. Waar moeten de vrouwen die
onder de bestaande structuren lijden, de immense kracht vandaan halen om die structuren te
veranderen? En wie heeft het recht om dat van hen te eisen? Als je een esthetische ingreep ondergaat,
pak je de kwestie inderdaad niet bij de wortels aan, maar vrouwen zijn toch van een wezenlijk
probleem verlost.
Esthetische chirurgie lokt misbruiken uit
Esthetische chirurgie zou verkeerd zijn, want misbruik is niet denkbeeldig. Bijvoorbeeld: Vrouwen die
door hun partner tot een esthetische operatie gedwongen worden. Dit geldt voor elke technologie. Elke
technologie kan gebruikt worden voor onethische doeleinden. Het zijn de misbruiken die vermeden

moeten worden, niet esthetische chirurgie op zich. Bovendien loopt het waarschijnlijk zo’n vaart nog
niet. Bij consultatiegesprekken gaan plastisch chirurgen (normalerwijze) altijd naar de beweegredenen
voor een ingreep vragen en als blijkt dat ‘het plezieren van de partner’ dé reden is om over te gaan tot
een ingreep, zullen de meeste plastisch chirurgen zich daarbij zeker vragen stellen en de ingreep niet
(snel) uitvoeren.
Esthetische chirurgie is luxegeneeskunde
Tegenstanders menen dat esthetische chirurgie luxegeneeskunde is en daarom verkeerd. Esthetische
ingrepen worden niet terugbetaald door de ziekteverzekering. En terecht. Onze gezondheidszorg staat
nu al onder druk. Sommige tegenstanders gebruiken dit argument op een andere manier. Ze menen dat
patiënten die een esthetische ingreep overwegen hun geld beter aan iets zinvollers zouden besteden. Is
een Amerikaanse koelkast die energie verslindt een betere investering? Of een grondige
gevelrenovatie van een huis? Of een wereldreis? Aangezien iedereen andere voorkeuren heeft, moet
iedereen dit voor zichzelf uitmaken.
Door esthetische chirurgie zal de kloof tussen arm en rijk toenemen
Esthetische chirurgie is verkeerd, want de kloof tussen arm en rijk zal alleen maar breder worden.
Evolueren we niet stilaan naar een maatschappij waarin mooi zijn alleen is weggelegd voor de happy
few- lees: zij die er warmpjes bijzitten en zich esthetische chirurgie kunnen permitteren? Dit is een
sterk argument. Het is evenwel geen intrinsiek of principieel argument. De geschiedenis van de
wetenschap toont aan dat nieuwe technologieën enkel beschikbaar zijn voor een elite, maar dat ze –
naarmate de tijd vordert – meer en meer toegankelijk worden voor iedereen. Dit is nu al aan de gang
en verklaart het jaarlijks toenemend aantal esthetische ingrepen.
Aan elke esthetische ingreep zijn medische risico’s verbonden
Bepaalde tegenstanders menen dat esthetische chirurgie verkeerd is omdat er aan elke esthetische
ingreep medische risico’s verbonden zijn. Dit is een sterk argument. Het is evenwel geen intrinsiek of
principieel argument. Naarmate de wetenschap vordert, zal esthetische chirurgie steeds veiliger
worden en kan dit argument door de feiten zelf achterhaald worden.
Heel wat onbevoegden en charlatans zijn op dit domein aan het werk
Andere tegenstanders keuren esthetische chirurgie dan weer af op grond van het argument dat er heel
wat medisch onbevoegden of zelfs charlatans aan het werk zijn. Bijvoorbeeld: een huisarts die
liposucties uitvoert. Of een schoonheidsspecialiste die zonder degelijke opleiding met lasermachines
aan het werk gaat. Dit is opnieuw een sterk argument, maar opnieuw geen intrinsiek/principieel
argument. Naarmate patiënten die een esthetische ingreep ondergaan, juridisch beter beschermd
worden, kan ook dit argument door de feiten achterhaald worden.