Beelden in de storm - RRKC

Moet bijvoorbeeld rekening worden gehouden met gevoeligheden op het
gebied van seks, religie of politiek? Zou er, net zoals bij reclame-uitingen
in de openbare ruimte, zoiets moeten zijn als een code voor kunst in de
openbare ruimte? In een museum, waar de bezoeker de confrontatie met
kunst uit eigen vrij wil aangaat, lijkt veel meer mogelijk. Al bewees de
heibel rond het beeld van de knielende Hitler van Maurizio Catellan in
Boijmans Van Beuningen dat ook daar de gemoederen behoorlijk verhit
kunnen raken. De beslissingsbevoegdheid ten aanzien van inrichting en
beheer van de openbare ruimte ligt bij het lokale bestuur. Het openbaar
bestuur maakt de afwegingen op het gebied van veiligheid, openbare orde
en zedelijkheid. Indien een kunstuiting daarmee in strijd is kan het slechts
de overheid zijn die op grond van haar bevoegdheden optreedt. Kunst in de
openbare ruimte behoort voor wat betreft de randvoorwaarden wel
degelijk een zaak van het openbaar bestuur te zijn. In die zin werd de
discussie over de plaatsing en de plaats van het beeld gevoerd daar waar
deze thuishoort, in de gemeenteraad. Wat echter vermeden moet worden
is de incidentenpolitiek waarvan hier overduidelijk sprake is. Niet het
beleid met betrekking tot kunst in de openbare ruimte was aan de orde,
maar de plaatsing van een toevallig beeld waar een aantal mensen
aanstoot aan namen. De beleidsnota van de commissie IBC, waarin de
gronden worden aangegeven waarop de komende jaren beelden worden
geselecteerd en geplaatst, passeerde echter in januari 2006 vrijwel
onopgemerkt de raadscommissie voor Cultuur en Sport.
Het probleem met de in de Rotterdamse gemeenteraad aangenomen motie
is dat op geen enkele manier duidelijk wordt gemaakt wat onder
‘draagvlak’ moet worden verstaan. Wordt daarmee gedoeld op een
bepaalde vorm van inspraak? Daarvoor lijkt – ondanks de herleefde
aandacht voor de positie van het publiek - niemand in het kunstenveld,
zowel kunstenaars als beleidsmakers, te voelen. Zelfs in de handleiding
voor kunst in de openbare ruimte, in 2000 uitgebracht door de Bank van
Nederlandse Gemeenten, ontbreekt een dergelijk advies. Niemand ziet
brood in rechtstreekse inspraak. Het algemene gevoel is dat de scheppende
kunstenaar in eerste en in laatste instantie verantwoordelijk blijft voor
zijn schepping en die verantwoordelijkheid niet kan of moet willen
overdragen aan derden. Dus moet er met ‘draagvlak’ iets anders dan
rechtstreekse inspraak bedoeld worden. Moet het publiek betrokken
worden bij de totstandkoming van een kunstwerk? Moet de kunstenaar zich
expliciet verantwoorden over de relatie tussen zijn kunstwerk en de
omgeving waarin het verschijnt? Moet er een algemeen onderschreven code
worden gehanteerd van wat een kunstwerk wel en niet vermag? Of moet de
totstandkoming van een kunstwerk gepaard gaan met een uitvoerig exposé
over het kunstwerk eventueel met bijbehorend programma ten behoeve
van de cultuureducatie?
In het debat in De Unie op 28 februari 2006 was er vrij grote
eensgezindheid over de opvatting dat een kunstenaar, die werkt in de
openbare ruimte dat niet (meer) louter kan vanuit de besloten ruimte van
zijn atelier. Er moet hoe dan ook sprake zijn van enige interactie met de
omgeving, in welke vorm dan ook. Het toeval wil dat de laatste jaren in de
kunstwereld een stroming dominant is die een innig verband tussen
omgeving en kunstwerk veronderstelt 3 . Als er al geen sprake is van sociale
kunst, gemeenschapskunst of omgevingskunst, dan is er wel sprake van een
kunstenaar die in zijn werk commentaar wil leveren op de hem omringende
3 Bijlage 3 is speciaal aan deze stroming gewijd
7