31e jaargang No. 122 november 2004 - Historische Vereniging ...

W
W
* HEmS^ eden
•z
m
W
I
i?
5
Al^Jx kif •T
roek
31e jaargang No. 122 november 2004

Bestuur
drs. G. Brand, voorzitter
J.M.M. Balink, vice-voorzitter
A.J.M, van Unnik, secretaris
A. Koopman, penningmeester
J.L.P.M. Krol, historisch
archief en informatie
Mw. M. Van Donge-Last,
ledenadministratie
E. Hamerslag, evenementen
mw. A.J.M.Kroon-van Helden,
webmaster
Secretariaat
Lage Duin 66,
2121 CH Bennebroek
Telefoon 023 - 584 64 12
e-mail: vanunnik@ilse.nl
Ledenadministratie
Oude Posthuisstraat 7
2101 RA Heemstede
telefoon: 023- 529 07 13
e-mail: vandonge@zonnet.nl
Redactie Heerlijkheden
drs. M. van Bourgondiën
mr. F.Th.J. Harm
J.L.P.M. Krol
C. Peper
drs. P.M. van der Vorst
Correspondent Bennebroek
M. Verkaik
Redactieadres
Meerweg 6, 2103 VC Heemstede
e-mail: moud@tiscali.nl
Evenementencommissie
mw. A. Van Amerongen-Braam
mw. E. Van Bemmel-Noorman
van der Dussen
mw. T. Jonckbloedt
mw. T. Mascini-Maartense
mw. M. Van Donge-Last
Archief en informatie:
Johannes Verhulstlaan 26
2102 XT Heemstede
telefoon: 023 - 528 29 77
e-mail: jlpmkrol@tiscali.nl

Inhoud
pag.
Uitnodiging voor de premie-avond op 9 december 194
Monumenten van Heemstede 195
Van het bestuur 199
Heruitgave van een kaart van Blaeu uit 1631 200
Verrassend Harderwijk 200
Lokale Historie op Branding Radio 202
Oproep van het Historisch Museum Zuid-Kennemerland 202
Recente aanwinsten VOHB-archief 203
Geschiedkundige actualiteiten 204
Nogmaals: grenspalen van Heemstede 210
Jacob van Term en zijn spijbelaars 211
Bakker Th. Van Dijk 60 jaar in Heemstede 214
De Baronnen van de Niënhof 216
Freule Van der Goes als weldoenster 219
voor de Indische Buurt
Heemsteedse herinneringen aan de beeldhouwer 222
H.A.van den Eijnde
Drie generaties Willemse/Prins in Groenendaal 228
De tienden te Heemstede. Deel 3 234
Nieuwe leden 251
Uit voorraad leverbaar 252
Foto voorzijde:
Kunstwerk van Pieter Starreveld in openbaar wandelparkje bij complex
seniorenappartementen "Westerduin", Meijerslaan, Heemstede
(Foto V.C.Klep)
193

PREMIE-AVOND 2004
Het bestuur nodigt u uit voor de jaarlijkse premie-avond. Daaraan
vooraf gaat een korte Algemene Ledenvergadering.
De avond zal gehouden worden op donderdag 9 december 2004.
Aanvang: 20.00 uur in de Burgerzaal van het Raadhuis te Heemstede.
Programma:
1. Opening Algemene Ledenvergadering door voorzitter Gerard
Brand
2. Voorstel tot benoeming van de heer Ad van Unnik als lid van het
bestuur, zie toelichting A.
3. Rondvraag
4. Sluiting ledenvergadering
5. Voordracht door drs Hildebrand de Boer over Industriële Monumenten
Pauze, met koffie en thee
6. Presentatie van de premie:
"Monumenten van Heemstede, een keuze uit de parels van
de Heerlijkheid",
zie toelichting B
7. Sluiting van de avond door de voorzitter.
Aansluitend is de premie te koop voor leden tegen de gereduceerde
prijs van 12 euro per stuk tegen inlevering van bijgevoegde bon.
Meerdere exemplaren zijn te verkrijgen voor 15 euro. Laatstgenoemde
prijs geldt ook voor niet-leden.
Toelichtingen:
A. Voorstel tot benoeming van de heer Ad van Unnik tot lid van het
bestuur.
Op grond van artikel 4 van de statuten worden nieuwe bestuursleden
door de algemene ledenvergadering uit de leden gekozen voor een
periode van vier jaar.
Deze voordracht vloeit voort uit het feit dat de heer P.L. van Daalen -
in verband met een functie in het buitenland - de functie van secretaris
van het bestuur heeft moeten neerleggen.
194

B. Premie: Monumenten van Heemstede, een keuze uit de parels van
de Heerlijkheid.
Met veel genoegen presenteert de vereniging dit jaar het boek "Monumenten
van Heemstede, een keuze uit de parels van de Heerlijkheid".
Het boek zal worden ingeleid door een van de samenstellers. Voorts
spreekt één van de bewoners van een monumentenpand, de heer
M.J.E. van Huijstee, over de voormalige dienstwoningen van het
buiten Bosch en Hoven.
Het bestuur
NIEUW BOEK:
MONUMENTEN VAN HEEMSTEDE
In 1873 voor burgemeester J.Ph. Dolleman gebouwde wit gepleisterde
villa 't Clooster, nabij Hageueld, naar een ontwerp van de Haarlemse
architect A.van der Linden.
Op 9 december verschijnt de VOHB-publicatie Monumenten van
Heemstede; een keuze uit de parels van de Heerlijkheid. In
deze jaarpremie 2004 is een selectie opgenomen van ruim 50 monumenten.
Tevens zijn lijsten opgenomen van 83 rijks- en, 26 provinciale
monumenten. Verder zijn 22 panden opgenomen die op de concept-gemeentelijke
monumentenlijst staan. Deze publicatie is tot stand
195

gekomen dankzij een schrijverscollectief, bestaande uit Michel Bakker,
Maarten van Bourgondiën, Frans Harm, Hans Krol en Cees Peper.
Laatstgenoemde nam tevens de foto's voor zijn rekening. Zeer beknopt
is de voorgeschiedenis als volgt. In 1997 stelde de toenmalige
commissie Karakterbehoud onder voorzitterschap van Ben van Tongeren
het VOHB-bestuur voor een inventarisatie samen te stellen van
behoudenswaardige panden in Heemstede. Men ging aan de slag, al
fietsend door de gemeenten en in het jaar 2000 is een lijst van
ongeveer 200 objecten overhandigd. Deze vormde onder meer de
basis voor een gemeentelijke monumentenlijst, welke thans - na
onderzoek en beschrijvingen door mevrouw drs. M. Polman uit Haarlem
- wacht op vaststelling door het college van Burgemeester en
Wethouders.
Het landhuis Hertenduin in Engelse landschapsstijl werd in opdracht van
Alfred Rhodius in 1928/1929 ontworpen door de bekende bouwmeester
H.C. Berchtenbreiter.
De VOHB heeft in 2001 aan een architectuurhistorisch bureau opdracht
gegeven een monumentenboek voor te bereiden. Ten gevolge
van onvoorziene omstandigheden kon dit project niet worden afgemaakt.
Om die reden is vervolgens besloten de publicatie in eigen
beheer uit te geven. We hebben ons daarbij beperkt tot een keuze,
196

zoals in 1991 met een vergelijkbare uitgave Kleine en verborgen
monumenten in Heemstede en Bennebroek. Omdat over de buitenplaatsen
al veel literatuur beschikbaar is zijn deze veelal buiten beschouwing
gelaten. Uiteindelijk is gekozen voor 13 rijksmonumenten,
13 provinciale, 22 concept-gemeentelijke en 6 uit de VOHB-inventarisatie.
Na verscheidene eerdere (mislukte) pogingen om tot een gemeentelijke
monumentenlijst te komen is hiermee thans een begin gemaakt. De
verwachting is gewettigd dat in de toekomst meer objecten deze status
zullen ontvangen. Heemstede telt nog verscheidene panden en ensembles
die vanuit cultuur- of architectuurhistorie voor sloop behoed
dienen te worden.
In het Grotstuk staat villa De Nolle in 1948 ontworpen door W.J.Pieterse.
Het eerste particuliere huis dat na W.O.II in de vrije sector tot stand
kwam.
Als voorbeeld worden in dit nummer de villa's 't Clooster, Hertenduin
en De Nolle afgedrukt. Voor liefhebbers van monumenten is het ten
hemelschreiend hoe Bloemenoord enkele jaren geleden totaal van
sfeer veranderde nadat een projectontwikkelaar hier een nieuw pand
heeft neergezet. Het op dit terrein aanwezige unieke vinkenhuisje, dat
terecht in het concept-register Provinciale Monumenten (1987) werd
opgenomen, heeft uiteindelijk geen formele bescherming gekregen.
197

Foto uan Bloemenoord aan de Kadijk, in 1920 als logeerhuis van Dennenheuvel
gebouwd onder architectuur uan A. Jacot en A.H. Zinnmeister
Een pluim verdient de eigenaar van het landgoed Ipenrode, die met
zijn voorganger huis en park van deze historische buitenplaats van de
ondergang redde.
Leden kunnen het boek met bijgevoegde bon het boek tot eind januari
2005 voor de ledenprijs van 12 euro aanschaffen bij de raadhuizen en
openbare bibliotheken van Heemstede en Bennebroek. De winkelprijs
bedraagt 15 euro.
Het nieuwe Bloemenoord anno 2002 (foto V.C.Klep)
198

VAN HET BESTUUR
Alarmfase voor historische panden in Heemstede (II)
In het vorige nummer van HH deden wij verslag van onze pogingen
inzicht te krijgen in het toekomstig stedenbouwkundig beleid van de
gemeente Heemstede. Dit met het oog op dreigende, uit een oogpunt
van cultuurhistorie onverantwoorde ingrepen (Raadhuisstraat 30/de
Pijp; Blekersvaartensemble; recent ook Van Merlenlaan 24).
Met betrekking tot Raadhuisstraat 30 heeft het college van B en W ons
bezwaarschrift tegen de verstoring van het straatbeeld onder meer
beantwoord met de opmerking dat dit gedeelte van de Raadhuisstraat
in het bestemmingsplan geen bescherming geniet.
Reden te meer om onze aandacht en inspanningen te blijven richten
op herziening van bestemmingsplannen, zodat verdere afbraak van
karakteristieke bebouwing kan worden tegengegaan, en op toekomstige
uitbreiding van de gemeentelijke monumentenlijst.
De gemeenteraad is bij het vaststellen en wijzigen van bestemmingsplannen
het hoogste orgaan en zal bij het invullen van de gemeentelijke
ruimte vele (ook commerciële en persoonlijke) belangen moeten
afwegen.
Het zal voor de VOHB dan ook van belang zijn, onze prioriteiten van
te beschermen objecten/gebieden goed gedocumenteerd aan de
raad(scommissie) voor te leggen.
Inmiddels hebben de gemeenteraad toch zodanig veel signalen bereikt,
dat zij op 28 oktober j.l. een motie heeft aangenomen waarin B en W
in verband met ongewenste bouwontwikkelingen wordt verzocht de
herziening van de bestemmingsplannen Van Merlen en Centrum in de
gemeentelijke planning van werkzaamheden in overleg met de raad te
herschikken (lees: naar voren te halen).
Er is dus enige beweging merkbaar. Wordt vervolgd.
G.Brand
199

HERUITGAVE VAN EEN KAART VAN BLAEU
UIT 1631
In samenwerking met de Stichting Meer-Historie is door de VOHB een
oude kaart heruitgegeven, vervaardigd door Willem Janszoon Blaeu
uit Amsterdam in 1631. Deze kaart is afkomstig uit de eerste wereldberoemde
Blaeu-atlas: "Appendix Theatri A. Ortelli et Atlantis
G.Mercatoris" , een gezamenlijke publicatie van vader Willem Jzn., en
zoon Jan Blaeu. De kaart is in sepia afgedrukt en bevat de afmetingen
49 x 49 centimeter. Rond het nog niet drooggelegde "Haerlemmer
Meer" zijn Rijnland en Amstelland zorgvuldig in kaart gebracht. Inclusief
Zuid-Kennemerland, met Heemstede en Bennebroek tot Santpoort.
De moeite waard om in te lijsten en op te hangen of als cadeau te
geven. De prijs bedraagt 3 euro en de kaart is op de premieavond
verkrijgbaar. Zie verder ook achterin dit nummer.
^me
9)
a
VERRASSEND HARDERWIJK
excursie Op zaterdag 3 september jl. reisden 47 VOHB-ers
met de bus naar Harderwijk. Het stadje, waar de
meeste mensen hard voorbij rijden richting Zwolle
of alleen aandoen om naar het Dolfinarium te gaan,
is een bezoek meer dan waard. Zo wisten wij niet
dat Harderwijk in het rijtje past van Franeker, Groningen, Leiden,
Utrecht en Amsterdam. De enige universiteitssteden van de Noordelijke
Nederlanden rond 1650. Zo zijn o.a. Boerhaave en Linnaeus hier
gepromoveerd en hebben deze hun sporen nagelaten.
Harderwijk, ommuurde vestingstad, Hanzestad en vissersplaats aan de
Zuiderzee. Wij begonnen onze rondleiding in de Grote Kerk. Deze
kerk, ontdaan van een toren en de westelijke beuk door instorting, is
vooral interessant door z'n fresco's die op de pilaren en het plafond
zijn aangebracht. Acht jaar na de bouw, zijn deze tekeningen in het
kader van de beeldenstorm overgewit. En dat in de loop van de tijd wel
13 keer. Op ingenieuze wijze zijn de fresco's achter de 13 lagen witsel
tevoorschijn getoverd en nu voor iedereen te bewonderen. Zij illustreren
het bijbelverhaal en leggen voornamelijk het verband tussen het
Oude en Nieuwe Testament. De moeite waard!
200

Onder leiding van een van de 20! stadsgidsen liep ons gezelschap naar
de Vanghepoort. De in de stadsmuur gevatte gerenoveerde gevangenis
en ex-gaarkeuken is nu in gebruik als expositieruimte. Mooi bewaard
gebleven is de soeppan, waarin 1.200 liter soep kon worden
bereid. Je kunt er wel met z'n vieren inzitten. Achter de Vanghepoort
ligt een fraaie tuin met evenzo mooie kunstwerken. Dat was goed
toeven. Na een wandeling door het fraai gerestaureerde stadje, waar
overigens vier kloosters huisden, is de lunch (die merkwaardig genoeg
begon met een kop koffie) gebruikt op het terras van Hotel Monopole.
Waar we met het mooie weer tegelijkertijd konden genieten van oude
vliegtuigen die van en naar de vliegshow op vliegveld Lelystad vlogen.
Ik herkende een DC3, een Lancaster, een Messerschmidt en een
aantal Fokker opleidingsvliegtuigen. Een gratis toegift!
's Middags hervatten we de stadswandeling. Langs een van de twee
coffeeshops die Harderwijk rijk is komen we bij een ex-koloniale
kazerne die nu is omgebouwd tot mooi appartementencomplex met
ondergrondse garage. En niet te vergeten een in alle rust gelegen
rosarium. Via een tweede stadspoort en rustieke pleintjes waar de
zaterdagmarkt juist wordt opgebroken wordt gestopt bij de Catharinakerk.
Omdat deze voor ons niet toegankelijk is belanden we in de
voormalige Hortus Botanicus, waar een 200-jarige Ginko Biloba letterlijk
de grootste attractie is. Inclusief de duif die van boven een van
onze reisgenoten lelijk onderpoept.
De rondleiding eindigt tegenover het oude stadhuis op de markt, waar
de vele mensen op de vele terrassen ons gezelschap gadeslaan.
Alvorens onze moderne bus met airco ons weer terug naar Heemstede
rijdt, hebben we nog ruim de tijd voor een welverdiend koud biertje.
Weer een geslaagde excursie van de VOHB.
Vincent Mascini
201

LOKALE HISTORIE OP RADIO DE BRANDING
Vanaf 7 september 2004 wordt iedere dinsdag van 10.00 tot 11.00
uur een programma uitgezonden op Branding Radio over de Historie
van Heemstede.
De bedoeling van dit programma is om de geschiedenis van Heemstede
en Bennebroek te vertellen en een beeld te schetsen van de tijd
waarin alles afspeelde.
We vertellen, waar je in de gemeenten Heemstede en Bennebroek nog
historie terug kunt vinden. Soms op plekken waar je dat niet zou
verwachten.
We nodigen mensen uit die over een specifiek stukje uit het verleden
gaan vertellen.
Het programma is te beluisteren bij: Branding Radio. Iedere dinsdag
van 10.00 tot 11.00 uur. Via de kabel 89,0 FM of via de ether op
106,2 FM.
Voor meer informatie kunt u zich wenden tot:
mw. Henny van Haasteren, telefoon 023 5290131
OPROEP VAN HET HISTORISCH MUSEUM
ZUID-KENNEMERLAND
Ook het Historisch Museum Zuid-Kennemerland is geconfronteerd
met bezuinigingsmaatregelen. Die hebben onder meer geleid tot het
niet-vervullen van belangrijke vacatures, waaronder die van directeur.
Daarmee accepteerde het bestuur de noodzaak om de belangrijkste
directietaken zelf te gaan verrichten. Het bestuurswerk is daardoor
veelzijdiger, maar ook omvangrijker geworden. Daarnaast streeft ons
museum ernaar om duidelijker te participeren in culturele activiteiten
binnen onze regio. Dit leidt tot meer overleg met de daarbij betrokken
instanties en collega-instellingen.
Onze bestuursleden willen de omvang van hun werklast houden op het
niveau, dat een enthousiaste vrijwilliger plezierig vindt. Daartoe zoeken
wij een uitbreiding met éen of meer collega's, met wie de taken
kunnen worden verdeeld.
202

Wij zoeken een collega (m/v), die zich herkend in onderstaand profiel:
• enige bestuurlijk en/of managementervaring.
• Affiniteit met - liefst ook kennis van - historie en cultuur, speciaal
van Haarlem en omgeving.
• Flexibele agenda, waarin - zo nodig - wekelijks twee of drie
dagdelen kunnen worden vrijgemaakt (Vakanties uitgezonderd).
• Woonachtig in Haarlem of aangrenzende gemeente.
Nadere informatie wordt u gaarne verstrekt door:
Dr. B.J.C.M.de Vet (voorzitter) 023 - 525 33 05
Drs. J.F.L.C.van Emmerik (vice-voorzitter) 023 - 547 57 30
A.J.M. Neelissen (secretaris) 023 - 526 28 52
RECENTE AANWINSTEN VOHB-ARCHIEF
Dit jaar is het archief van de Vereniging Oud Heemstede-Bennebroek,
opgeslagen in de Gemeentelijke Openbare Bibliotheek Heemstede,
verrijkt met o.a. de volgende documenten.
- Diverse recente foto's van de heer V.C. Klep en de heer A.Koopman,
Meijerslaan 200.
- Oude ansichtkaarten van Heemstede [mevrouw Els Jansen]
- Enkele oude foto's en 2 dia's van het Oude Slot [Foto Lans-
Hillegom].
- IMCA-kalender 88'89 met Frans, Ruud en Eric de Vlieger. [Mevrouw
J.A.Kuijer-Buré].
- Genealogie van Cornelis [Janssoon] van Bourgondien, geboren
circa 1515 te Heemstede overleden in 1574.
- Kopie van verslag I e luitenant N.J.Braadbaart, 6 e regiment veld
artillerie He afdeling, I e batterij. Groenendaal, september 1939 tot
mei 1940. [ir.F.Braadbaart].
- 2 boekjes 100 jaar en 125 jaar R.K.Kerk Vogelenzang door
L.J.van Emmerik [van mevrouw Ina Mostert].
- Gerard J.Schuitemaker, Heemsteedse buitenplaatsen. Haarlem,
HMZK, 2004.
- Jubileumboekje: Verder kijken dan je neus lang is. 75 jaar Jacobaschool
1929-2004.
203

J.Eisgeest CSSp., Bennebroek; a special study on the growth and
development of a settlement. 1958. Met 3 losse plattegronden,
[van J.J.A.J.de Groot; tevens foto's van sloop huizen aan de
Wilhelminalaan en Schoollaan in Bennebroek, september/oktober
2004],
De heer J.W.G. van Doorn heeft al zijn tussen 1994 en 2002 in ons
blad verschenen historische bijdragen op papier afgedrukt en in 2
mappen aangeleverd, alsmede op cd-rom.
De voormalige villa Kennemerduin aan de Herenweg, in 1962 afgebroken,
waar thans het gelijknamige verzorgingshuis staat. Oorspronkelijk
woonhuis van burgemeester D.E. van hennep. Na W.O. II was hier tijdelijk
het herstellings- en uerplegingsoord "Unicum" gevestigd. (Foto afkomstig
van mevrouw Bergervoet-Van Vliet)
GESCHIEDKUNDIGE ACTUALITEITEN
Op 3 oktober 2004 overleed te Haarlem in de leeftijd van 80 jaar de
heer Teunis Jacobus Jongh Visscher, architect w.o., lid BNA. Hij was
verder van 1972 tot omstreeks 1986 lid van de VOHB-commissie
Karakterbehoud. Teun was een zoon van tekenleraar en kunstschilder
204

G.C.Jongh Visscher. Opgegroeid in een huis aan de Asterkade, later
Orchideeënlaan, speelde een belangrijk deel van zijn leven zich af op de
Gliphoeve nabij de familie Oldewelt. Hij was zeer verknocht aan Heemstede.
Het wel en wee van de VOHB had zijn voortdurende belangstelling.
Als architect gaf hij meermaals adviezen aan het bestuur. De
voorgenomen sloop en uiteindelijke brandstichting van "Eikenrode"
gingen hem zeer aan het hart. Op papier was T.Jongh Visscher een
man van weinig woorden. Bezwaarschriften naar de provincie werden
gemotiveerd met de volgende 3 woorden "Ik ben tegen!". Hij blijft in de
herinnering als een bijzonder aardige dwarsligger. Het idee is geopperd
om van zijn ontwerpen (vooral woningen en utiliteitsbouw) een tentoonstelling
te maken. Teun Jongh Visscher is bijgezet in het familiegraf op
de Algemene Begraafplaats te Heemstede.
Sloop van de huizen aan de Wilhelminalaan en Schoollaan in Bennebroek,
september/oktober 2004. Op deze foto van Jaap de Groot een
doorkijk vanaf de Schoollaan over het Wilhelminaplein naarde Wilhelminalaan
en het Luciaklooster.
In het vorige nummer 121, pagina 189, is een citaat overgenomen uit
Het Parool van 10 juli.
Het had betrekking op de aanvraag van het Cuypersgenootschap aan
het Sint Lucia-klooster een monumentenstatus te geven. Dankzij ons
nieuwe lid dr. H. Copier is ons intussen gebleken dat waar staat; "oud-
PvdA-wethouder Gerard Braam uit Bennebroek" moet worden gelezen
als "oud-PudA-wethouder Evert Holterman uit Bennebroek".
205

Overigens is kortgeleden bekend geworden dat de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg het kloostercomplex niet als rijksmonument zal
aanwijzen.
Meer actueel-historisch nieuws uit Bennebroek. Al uit 1682 dateert
"de Geleerde Man" als herberg en bij tijd en wijle een gerenommeerd
etablissement. De laatste eigenaren hebben "vanwege aanhoudende
tegenvallende resultaten" zeer tot hun spijt de zaak moeten sluiten.
Thans is het pand verhuurd aan "Patrick's", waar men van Oosterse
specialiteiten kan genieten.
Desiree Cardinaals schreef onlangs het gedenkboek 'Fotovak Engel
1929-2004'. Dit boek verscheen bij gelegenheid van het 75-jarig
bestaan van Foto Engel, op 30 maart 1929 in de Haarlemse Spaarnwouderstraat
138 gestart door
Simon Engel sr. als Fotohuis' De
Camera'. Dit familiebedrijf telt nu
6 vestigingen, waaronder sinds
1996 een filiaal aan de Binnenweg
in Heemstede na overname
van Capilux. Wel en wee van driekwart
eeuw zaken doen en familiebanden
komen in deze rijk geïllustreerde
publicatie aan de orde.
Van Dora Heinze verscheen het
boek: "Das Schlosshotel im Grunewald;
Geschichte eines Adelspalais".
Een geïllustreerde beschrijving van
het vermoedelijk meest dure en chique
hotel in Berlijn-Grunewald, waar
de prijzen variëren van 265 euro
tot 4.000 euro (Kaiser-suite) per
nacht. In deze prijzen zit wel 16%
omzetbelasting, vrij gebruik van
zwembad en sauna en 1 drankje
naar keuze. Tussen 1912 en 1914
is het paleisachtige huis gebouwd
voor de Von Pannwitz familie, tevens
met de bedoeling hier hun
206
De Berlijnse hal met "leeuwentrap".
Het Italiaanse cassetteplafond, oorspronkelijk
afkomstig uit een Florentijns
paleis, is nog aanwezig in de
kapel (vroegere Balzaal in linker voorvleugel)
van de Hartekamp.

enorme kunstcollectie uit te stallen. Tot de regelmatige gasten hoorde
Keizer Wilhelm II, voor wie dr. Walther S.E.A.von Pannwitz als advocaat
werkte. De beschreven affaires lijken tamelijk geromantiseerd en niet
altijd waarheidsgetrouw, zoals een vermeende liefdesaffaire met de Duitse
vorst. De vermelde feitelijkheden kloppen niet altijd. Zo bezocht Wilhelm
II vanuit Doorn in totaal 103 maal De Hartekamp; de schrijfster noemt
dit cijfer voor de bezoeken aan het "Palais Pannwitz" in De Brahmsstrasse.
Na het overlijden van haar echtgenoot is de weduwe Catalina von
Pannwitz - met alle kunstschatten - in 1921 naar de Hartekamp in
Heemstede verhuisd. Zij liet toen onder architectuur van H.C. Berchtenbreiter
de naar voren springende zijvleugels aanbouwen. Op interieurfoto's
van "Palais Pannwitz" zijn allerlei voorwerpen zichtbaar die herinneren
aan de inrichting van de Hartekamp in de jaren voor W.O.II. Mevrouw
Von Pannwitz-Roth is in 1958 naast haar man op het "Stahnsdorfer
Friedhof" in een fraai Jugendstil-graf begraven. Hun kleinzoon John
Nicholas Pelham, zoon van de intussen overleden Ursula Chichester-von
Pannwitz, woont als negende graaf van Chichester in een kasteel bij
Salisbury.
Publicist Dick Verkijk schreef een boek over "De Sinterklaasrazzia van
1944". Op 6 december 1944 sloten de Duitse Wehrmacht en Grüne
Polizei Haarlem en omgeving hermetisch af. Die datum werd bewustgekozen,
omdat vanwege de Sinterklaasviering veel ondergedoken
mannen naar huis waren gekomen. Omstreeks 1.300 personen werden
opgepakt en naar werkkampen bij Emmerich overgebracht: Rees,
Bienen en Praest. Onder hen was ook de vader van Dick Verkijk. Een
goede Duitser, de Grüne Polizist Jupp Henneböhl, wist met gevaar
voor eigen leven de aangehouden Broeders van de la Salie naar
Heemstede terug te brengen. Minstens 320 mannen overleefden het
niet, waaronder zo'n 80 slachtoffers van de Haarlemse razzia, die zijn
gestorven aan uitputting, ondervoeding of mishandeling. Uit Heemstede
afkomstig overleden G.P.van der Eem, W.van Esch en P.J. Kuiper;
uit Bennebroek: F.J.Hulsbosch. De nauwgezette studie is overigens
meer journalistiek geschreven dan op archieven gestoeld. Vanwege
hun vergevorderde leeftijd - 60 jaar na dato - konden veel oudgeïnterneerden,
onder wie de heer P.Verhoef uit Heemstede, vermoedelijk
voor het laatst over hun beroerde lotgevallen vertellen. Speciale
aandacht wordt besteed aan de Heemstedenaar Geer van der Eem, die
na de oorlog, mogelijk door een dossierverwisseling, ten onrechte als
"fouterik" ofwel "politiek onbetrouwbaar" is aangemerkt. Uit recent
207

onderzoek is gebleken dat zijn naam op geen enkele aanwezige NSBledenlijst
voorkomt. Door de familie is naar aanleiding van nieuwe
gegevens in Den Haag eerherstel aangevraagd, dat vooralsnog bij
schrijven van 25 oktober door het Ministerie van Justitie werd afgewezen.
Als (teleurstellende) motivering wordt opgegeven "dat het algemeen
bekend is dat NSB-lijsten uit de Tweede wereldoorlog niet
compleet zijn omdat veel lijsten destijds zijn vernietigd".
Voor de Arbeidsdienst opgepakte Heemstedenaren en Haarlemmers op
weg naar het station in Haarlem
De publicatie van Dick Verkijk bevat 302 pagina's, kost 22,95 euro is
uitgegeven door Aspekt. ISBN 90-5911-279-2.
In de voorbije maanden hebben archeologen in Vlaardingen de fundamenten
ontdekt van het huis van Willem van Ruytenburgh. Hij is
vereeuwigd als luitenant van de burgercompagnie op het schilderij "De
Nachtwacht" van Rembrandt van Rijn. De Amsterdamse koopman,
afkomstig uit Vlaardingen was een zuster van Anna van Ruytenburg,
de (tweede) echtgenote van onze "Heemsteedse" Adriaan Pauw. Momenteel
wordt Cultureel centrum het Oude Slot intern verbouwd. Het
ligt in de bedoeling dat de theaterruimte boven "Adriaan Pauwzaal"
gaat heten. De bovenruimte, waar gegeten kan worden, zal worden
omgedoopt tot "Anna Ruytenburgzaal".
208

De heer V.C.Kiep is op zijn wandelingen door Heemstede vaak op
zoek naar historische merkwaardigheden. Zo ontdekte hij porseleinen
isolatoren op een dak in de César Francklaan (evenzijde, vlak bij de
hoek met de Heemsteedse Dreef). Een stukje nostalgie. De isolatoren
waren namelijk in gebruik bij de N.V. Heemsteedse Radio Distributie
van A.A.van Amerongen naar het Bronsteepark. Voor zover bekend,
één van de laatste zichtbare herinneringen aan het radiodistributie
bedrijf.
In de Camplaan staat nog een pand met op de muur loodkabels van de
huisaansluitingen van destijds. Nog iets geheel anders is het volgende:
Verkopers van margarine waren in de eerste helft van de vorige eeuw
wettelijk verplicht dit met een bordje
boven de deur of aan de gevel
van hun winkel aan te geven. Het
mogelijk laatste bordje is te zien
boven de voordeur van "de Kaashoek",
Raadhuisstraat 38.
In HH nummer 113, augustus 2002, pagina's 158-159, schreven we
over de weerstand vanuit de plaatselijke bevolking tegen een sculptuur
van beeldhouwer Adam Colton. Het in aluminium gegoten glimmende
kunstwerk kreeg al snel de naam "Schapenbotje". In augustus werd
bekend dat het kostbare beeld dat detoneerde in de landelijke Herfstlaan
niet terugkeert, maar een plaats krijgt bij museum Kröller-Müller
in Otterloo.
De 19 e eeuwse kunstschilder van romantische taferelen in en rond
Heemstede maakt de laatste jaren opgang, vooral bij kenners en
verzamelaars. Bij een veiling op 28 juni bij Sotheby's in Amsterdam
ging een fraai doek van de hand met een afbeelding van de voormalige
St. Bavokerk (en pastorie) van Berkenrode aan de Herenweg.
Kunsthandel AmstelArt, gevestigd in het historische "Het Dubbeld
Ancker" , Wilhelminaplein 12, exposeert van 5 tot en met 27 november
werk van de vorig jaar overleden kunstschilder A.C. van Noort
(1914-2003) een "retrospectief".
Bij deze gelegenheid zal tevens een oeuvrecatalogus van de Heemsteedse
kunstenaar Cees van Noort verschijnen.
Hans Krol
209

NOGMAALS: GRENSPALEN VAN HEEMSTEDE
In ons kwartaalblad HeerlijkHeden
van augustus 2004 is op pagina 145
een scherpe foto afgedrukt van een
grenspaal met letter H in Leyduin.
Het bijschrift bij deze afbeelding roept
bij mij enige twijfels op.
De grens tussen de gemeenten
Heemstede en Bloemendaal loopt
evenwijdig met de spoorlijn, ongeveer
zestig meter naar het westen.
In de berm aan de zuidkant van de
Manpadslaan - op oude kaarten
aangeduid met Weg naar Leyduin
- stond een grenspaaltje met voluit
de namen van de twee gemeenten.
Erfafscheidingssteen
Dit paaltje is uit het zicht verdwenen,
waarschijnlijk overwoekerd door de wildgroei in de berm.
Leyduin grensde vroeger aan de buitenplaats De Koekoek, of toen nog de
Achterkoekoek. Het uitgestrekte terrein van de Gemeentewaterleidingen
Amsterdam, ook genaamd Leiduin (let op de schrijfwijze) was vroeger in
bezit van de eigenaren van de Koekoek.
Een grenspaal in het noordelijk deel van Leyduin (bij de Vogelenzangseweg)
heeft als inscriptie:VE (Van Eys was in 1789 eigenaar van Boekenroode
en de Koekoek) en I:VLOON (Jan van Loon was van 1748-1798
eigenaar van Leyduin).
De beide buitenplaatsen grensden dus aan elkaar. Ook toen mr. Cornelis
Hop en zijn zoon Jacob Cornelis Hop tot 1776 eigenaren waren van de
Koekoek.
Een erfafscheidingssteen
In Nieuwsbrief VOHB van mei 1986 nummer 48 (1) werd melding
gemaakt van een smalle, platte steen (ongeveer 15 bij 90 centimeter)
in de achtertuin van Camplaan 17 met de inscriptie: I.B.R.no. 8 H:
P.H. no. 26.
Ook het Haarlems Dagblad (2) maakte er melding van. Vermoed werd dat
deze steen te maken had met een oud erf af scheidingssysteem. Nu bevindt
zich in de achtertuin van Huize Overlaan aan het Raadhuisplein een
soortgelijke steen met de inscriptie: No. 11. A:E.H. H: P.H. no. 16.
210

De beide inschriften hebben wel enige overeenkomst met elkaar.
A.E.H, slaat vermoedelijk op Adrian Elias Hope, die tot 1834 eigenaar
was van het landgoed Bosbeek. [Overlaan fungeerde in die tijd als
woning van de rentmeester]. Nog onduidelijk is de betekenis van de
letters H.P.H., mogelijk Henry Philip Hope, zoon en mede-erfgenaam
van John Hope, die Groenendaal en Bosbeek verenigde (3).
Willem ten Hacken
(1) G.J. Schuitemaker/ foto Th. Dekker: een multifunctionele erfafscheidingssteen.
(2) "Grensgeval in Heemsteedse tuin", in: Haarlems Dagblad, 25 januari
1989.
(3) Zie: Hans Krol, Geschiedenis van het buitengoed Bosbeek in Heemstede en
van het adellijk geslacht Van Merlen. Heemstede, VOHB, 1987.
JACOB VAN TERM EN ZIJN SPIJBELAARS
Hendrik Duivenvoorde was een echte spijbelaar. In 1871 miste hij
bijna de helft van alle lessen, net als zijn zus Geertruida en broertje Jan.
Kinderen als Hendrik waren een grote zorg voor het onderwijs. Vader
Duivenvoorde werkte van vroeg tot laat en moeder liet het onverschil-
Kinderen van de school aan de Voorweg op een foto uit 1905
211

lig. Maar gelukkig waren er in Heemstede niet zoveel ouders die geen
waardering voor het onderwijs hadden.
Zoals gebruikelijk had het hoofd van de Heemsteedse Openbare
School Jacob van Term, de lijsten met absenten over het schooljaar
1871 bij burgemeester J.Ph. Dolleman ingeleverd. Dolleman schrok
echter van de hoge absentiecijfers en vroeg om uitleg. Van Term
voldeed hieraan in een uitgebreid schrijven met een complete absentielijst,
waarin hij een verklaring probeerde te geven voor de afwezigheid
van zijn leerlingen.
Meester van Term was druk bezig met het terugdringen van het
spijbelen op zijn school en stond hierin niet alleen. Het spijbelen was
een probleem dat in die tijd kon rekenen op brede maatschappelijke
belangstelling. Er was sprake van het mogelijk instellen van een
algemene leerplicht. Van Term was dan ook actief lid van het Nederlandsch
Schoolverbond, dat in 1870 was opgericht om het schoolverzuim
te bestrijden. Dit Schoolverbond deed aanbevelingen om de
gehechtheid van de kinderen aan de school te bevorderen. Dit kon
onder andere door huisbezoek, het uitdelen van getuigschriften, een
schoolfeest of een uitstapje. Het Heemsteedse schoolhoofd bracht
deze ideeën daadwerkelijk in praktijk. In het geval van Duivenvoorde
en anderen had dat succes. Na een gesprek met de vaders kwamen de
kinderen weer regelmatig op school.
Opvallend is de opvoedkundige aanpak die uit bovengenoemde brief
spreekt. Het was belangrijk de ouders ervan te overtuigen dat goed
onderwijs nodig was voor de toekomst van hun kinderen, maar ook het
belonen van goed gedrag was een middel om tot het gewenste gedrag
te komen. In een geval kreeg Van Term praktische hulp van mevrouw
Van Lennep, van Leijduin. Frans Kokkelkorn die in het waterleidinggebied
woonde was een meester in het "bintje steken" en ook vogeltjes
en nestjes kon hij niet met rust laten hoe vaak zijn vader hem ook
kastijdde. Mevrouw van Lennep stelde hem een kerstgeschenk in het
vooruitzicht als hij goed oppaste en trouw naar school ging. Dat hielp
en Frans verzuimde niet meer. Een zekere G. Hendriks, die vaak
zonder toezicht op straat zwierf, werd door Van Term flink aangepakt
en bedreigd met aangifte als "straatlooper"als hij niet op school zou
komen. Ook hier boekte het schoolhoofd succes. Dit waren zo gezegd
de echte spijbelaars. Een vorm van verzuim waar Van Term wél begrip
voor had, kwam voort uit de toestand van de gezinnen.
Anna en Hendrik Dirkz verzuimden vaak omdat ze uit een groot gezin
kwamen waarvan de vader altijd ziek was. Anna moest moeder helpen
212

en Hendrik was vaak op pad om medicijnen te halen. Zo ook Anna
Zwarter, die op het huis moest passen en de pot moest koken, terwijl
haar moeder uit bakeren ging. Of Maria Smit die op haar zusje moest
passen.
Van Term schreef hierover aan de burgemeester: "denken wij ons
eens in hunne positie: honderd tegen één, wij zouden hetzelfde
doen, de nood dwingt". Gelukkig was ook dit aantal thuisblijvers niet
zo groot en waren het allemaal goed ontwikkelde en goede kinderen
volgens Van Term.
De meeste kinderen die thuisbleven waren gewoon ziek. Sommigen
veel, anderen wat minder. Cornelis Wassenaar was een zwak en
ziekelijk kind, maar K.Huijg miste door een oogziekte niet heel veel
lessen. En Cornelia Schrawanz, die zwak en mank was, kwam alleen
bij goed weer.
Doordat van Term zo uitgebreid verslag uitbracht over de 247 leerlingen,
die hij onder zijn hoede had, gaf hij - behalve een beeld van zijn
leerlingen - ook aan hoe betrokken hij was bij het onderwijs.
Onderwijs dat in Heemstede, net als elders, tijdens een groot deel van
het jaar gegeven werd. Vakantie was er alleen in de paasweek, de
kerstweek en twee weken in augustus. Verder kwamen de kinderen
nooit op school op 25 maart, 15 augustus, 1 november en op
Sacramentsdag. De oorzaak hiervan lag in het feit dat ze vrijwel
allemaal katholiek waren.
Van Term berekende op deze manier per jaar 514 schooltijden
(ochtenden en middagen) met een gemiddeld verzuim van 28 leerlingen
per schooltijd. Wat dus betekende dat er dagelijks ruim 200
kinderen verdeeld over twee lokalen aan de Voorweg aanwezig waren.
Maar als Van Term het, in zijn ogen, geoorloofde verzuim als ziekte en
het thuis helpen niet meerekende, dan verzuimde slechts 10 % van de
kinderen. Zodat Jacob van Term met deze berekening zijn brief
positief kon besluiten met de zin: "Over het algemeen komen de
kinderen trouw op".
Anja Kroon
213

BAKKER TH. VAN DIJK, 60 JAAR IN HEEMSTEDE
Het dorpsplein en de Cloosterweg kennen een lange traditie in het
bakkerijgebeuren. Bakker Tibboel was aan het Kerkplein (sinds 1898
Wilhelminaplein geheten) gevestigd vanaf 1810. Later was voor kortere
tijd in de Cloosterweg bakker Janssen werkzaam. In 1944 nam
Th. Van Dijk deze bakkerij over en tot heden draagt de bakkerij deze
naam. Het jaar 1944 was nu niet zo'n inspirerende periode om een
bakkerij voort te zetten. Er heerste grote schaarste aan voedingsmiddelen
waaronder granen. De toestand zou in de winter 1944/45
alleen maar verslechteren. Th. Van Dijk improviseerde met allerlei
ingrediënten om toch brood te kunnen bakken. In die tijd werd enkel
brood gebakken; na de oorlog kwam daar banket bij.
Toen de bakkerij weer op volle kracht ging werken kwamen ook weer
bakkersknechten in dienst. Bakker Th. Van Dijk heeft de bakkerij
uitgebreid tot wat deze in wezen nog is. Op 65-jarige leeftijd stopte hij
en in 1963 zette de zoon Joop van Dijk de traditie voort. Hij begon op
14 jarige leeftijd het beroep van zijn vader te leren en raakte zo
ingewerkt dat hij feilloos het bedrijf kon voortzetten. Joop van Dijk
heeft het bedrijf zien veranderen van oorspronkelijk ambachtelijk werk
waar veel met de hand gemaakt werd in een bakkerij waar in de loop
van de tijd steeds meer gemechaniseerd werd. Bakkerij Th. Van Dijk
had jarenlang; respectievelijk 15 en 18 jaar, twee bakkerknechten in
Oude bakkershandkar
214

dienst: Gerrit Pietersen en Gerrit Boersma die's middags met de
bakkershandkar de wijk ingingen. Later werden dat bakfietsen en nu is
het een vertrouwd beeld de auto's van Th. Van Dijk door het dorp te
zien rijden. Het bakkersvak was een zwaar vak met zeer afwijkende
werktijden. Het was niets bijzonders dat de bakkers 's nacht om één
Cloosterweg met de oude bakkerij
uur begonnen te bakken tot zo'n 9 uur. Daarna gingen de bakkers naar
bed en 's middags gingen zij de wijk in.
Een vertrouwde figuur in de winkel op de Cloosterweg, die deze
ontwikkelingen van nabij heeft meegemaakt, is Ria de Lange die sinds
1972 in de winkel staat. Tegenwoordig geassisteerd door haar dochter.
In 1983 breidde het bedrijf zich uit met een filiaal in de Raadhuisstraat.
Dit jaar is deze zaak drastisch uitgebreid. Dit was omstreeks het
moment dat Joop van Dijk stopte met bakken. Hoofdzakelijk door
gebrek aan goed geschoold personeel. Tegenwoordig wordt het brood
betrokken van bakkerij Van Vessem en het banket van La Patachoe.
De oude bakkersbenodigdheden als bak- en marsepeinvormen zijn
begeerde objecten voor het Bakkerijmuseum. Maar bakker Joop van
Dijk koestert deze en doet er nog geen afstand van.
Wat ook in bezit blijft is de ingelijste oorkonde van de l ste prijs die hij
won voor de juiste toepassing van ingrediënten voor gebak.
De derde generatie is inmiddels aangetreden door een zoon en dochter
van Joop van Dijk.
Broer en zuster R.P.J van Dijk en Mw C.W. van Dijk runnen de zaak
aan de Raadhuisstraat; Ria de Lange blijft de scepter zwaaien in de
typische buurtwinkel aan de Cloostereweg die gewoon blijft bestaan.
Een oude vertrouwde plek voor de buurt.
Cees Peper
215

DE BARONNEN VAN DE NIENHOF
Het lijkt een wat vreemd opschrift voor een artikel in HeerlijkHeden.
Het valt echter wel mee, denk ik. Ik ga het u in het hierna volgende
verklaren..
Kort geleden moest ik in Het Jagershuis aan de Binnenweg voor een
onderzoek iets nakijken in het archief van de Hervormde kerk van
Bennebroek. Mijn aandacht viel daarbij (opnieuw) op een aantal oude
en zeer oude statenbijbels. Op het voorplat van bijna al die bijbels zien
we in goud gestempeld de naam van de (vroegere) eigenaar, bij
voorbeeld: Huis te Bennebroek (1817), De Hartekamp (1857), Hervormde
Gemeente (Anno 1817), de letters V.U.W. en Niënhoff (1874).
De laatste twee aanduidingen prikkelden mijn belangstelling en waren
voor mij aanleiding op nader onderzoek uit te gaan.
Het is mij helaas (nog) niet gelukt de letters V.U.W. te verklaren. Met
de aanduiding Niënhoff had ik minder moeite. Dat is de naam van een
vroegere grote buitenplaats bij Bunnik in het natuurgebied bij de
De in 1927 afgebroken villa (het kasteel) op de buitenplaats Niënhof bij
Bunnik.
216

Kromme Rijn. Het vele hectaren grote gebied rond die buitenplaats en
hetgeen van de gebouwen nog over gebleven is, is nu eigendom van de
Stichting Het Utrechts Landschap. Een deel van het eeuwenoude huis,
de vroegere boerderij, het koetshuis en de andere bijgebouwen zijn
gerenoveerd en verbouwd tot woonhuizen.
Gedurende enkele tientallen jaren (eind 19 e , begin 20 e eeuw) woonde
op de buitenplaats Mr. Gijsbert Carel Duco Reinout baron van Hardenbroek,
heer van 's Heeraartsberg en Bergambacht. Hij was in
1885 getrouwd met Jkv. Coenradine Caroline Theodora Pesters,
vrouwe van Cattenbroek (vanwege haar rijkdom werd zij wel Gouwe
Doortje genoemd). De familie Pesters had al sinds eeuwen de Niënhoff
in eigendom.
Genoemde baron van Hardenbroek was van 1887 tot 1899 burgemeester
van Bunnik, Odijk en Werkhoven. Hij liet in de beginjaren
negentig op het terrein rond Niënhoff een grote kasteelachtige villa
bouwen. De plannen voor die bouw bestonden al voor zijn huwelijk en
voor het overlijden in 1882 van de vader van zijn vrouw, jonkheer
W.H. Pesters van Cattenbroek. De uitvoering van die plannen was
door allerlei oorzaken echter steeds opgehouden. Het nieuwe Huis
Niënhoff was van kasteelachtige allure; het had 72 kamers.
Architect zou geweest zijn de bekende Pierre Cuypers. De aanleg van
de tuinen rondom was in handen van Leonard Springer, ook al een
beroemdheid..
Baron van Hardenbroek overleed in 1941 in Driebergen. Daarheen
was hij verhuisd na het overlijden van zijn vrouw in 1923. De Niënhoff
ging toen over in handen van de familie De Wetstein Pfister. Geruime
tijd heeft het kasteel toen leeg gestaan, tot het zo in verval kwam, dat
besloten werd tot afbraak.
Het echtpaar Van Hardenbroek-Pesters kreeg vier kinderen, drie
dochters en een zoon. De zoon, geboren 8 augustus 1890, werd Karel
Jan Gijsbert genoemd. Hij studeerde rechten in Utrecht, was reserveofficier
cavalerie en als zodanig van 1919 tot 1923 gedetacheerd bij
het KNIL in het vroegere Ned. Indië. In 1925 werd hij benoemd tot
burgemeester van Bennebroek.
Het begint nu duidelijk te worden hoe een statenbijbel van Niënhoff in
het archief van de Hervormde kerk van Bennebroek terecht kon
komen. Wij mogen aannemen dat deze oude bijbel na het overlijden
van Bunnik's vroegere burgemeester Van Hardenbroek naar Benne-
217

oek verhuisd is. De bijbel is in de kerk aldaar jarenlang door leden
van de familie van Hardenbroek, die regelmatige kerkgangers waren,
in gebruik geweest. In de veertiger jaren is baron van Hardenbroek
vele jaren President-kerkvoogd van de Hervormde kerk van Bennebroek
geweest.
Het in 1903 gebouwde herenhuis Bosch en Duinzicht in Bennebroek waar
de familie Van Hardebroek van 1925 tot 1988 woonde.
Over de buitenplaats Niënhoff en haar bewoners zijn veel meer
bijzonderheden te vertellen.
Voor de lezers van HeerlijkHeden zijn deze wellicht minder interessant.
Aan Bennebroeks burgemeester Van Hardenbroek heeft Annabel
Meddens-van Borselen in haar boek "De tijden veranderen" (1997)
ruime aandacht geschonken. Toch is het voor de lezers mogelijk
interessant hieraan nog enkele bijzonderheden toe te voegen. K.J.G.
Baron van Hardenbroek van Bergambacht trouwde op 11 september
1924 met Jkv. Agnes Maria Dedel. Zij kregen drie dochters. De
oudste, Hester Wilhelmina (genoemd naar haar grootmoeder Hester
Maria van Lennep), overleed in 1976. Zij werd 50 jaar. De beide
andere dochters wonen nog altijd in de omgeving van Bennebroek, het
dorp waar zij geboren zijn.
218

Naast burgemeester van Bennebroek was baron van Hardenbroek van
1941 tot 1960 dijkgraaf van de Haarlemmermeerpolder (vanaf 1937
was hij al heemraad), Jagermeester i.b.d. van Koningin Juliana en
voorzitter van de Kon. Ned. Jagersverenging. In Bennebroek stond
Van Hardenbroek bekend als een verwoed jager, niet alleen elders in
het land, maar ook in de duinen en op de buitenplaatsen in de
omgeving. Hij had vele jachttrofeeën verzameld. Na zijn overlijden is
het merendeel hiervan geschonken aan het Ned. Jachtmuseum in
Doorwerth. Hij was officier in de Orde van Oranje Nassau, Commandeur
in de Huisorde van Oranje en ereridder in de Johanniterorde.
Doordat hij in de ogen van sommige functionarissen in de gemeente in
de tweede wereldoorlog te lang geprobeerd heeft als burgemeester op
zijn post te blijven (uit vrees voor arrestatie door de Duitse bezetter
dook hij met zijn gezin (eerst) in 1944 onder) werd hij bij de bevrijding
in 1945 tijdelijk op non-actief gesteld. Nadat onderzoek had uitgewezen,
dat er geen aanleiding was tot het nemen van maatregelen tegen
hem, werd hij gerehabiliteerd en nam hij zijn plaats als burgemeester
weer in. Bij zijn pensionering in 1955 benoemde de gemeenteraad
hem tot ereburger van Bennebroek.
De functie van dijkgraaf van de Haarlemmermeerpolder heeft hij na
zijn pensionering tot in 1960 voortgezet; hij was in dat jaar 70
geworden en daardoor aan aftreden toe.
Op 7 november 1963 overleed hij in het dorp waarmee hij zovele
jaren nauw verbonden was geweest. Hij, en later ook zijn vrouw,
werden begraven op de begraafplaats rond de Hervormde kerk in
Bennebroek.
Maarten Verkaik
FREULE VAN DER GOES EN MEJ. M. MOOIJ
ALS WELDOENSTERS VOOR DE INDISCHE
BUURT
In 1933, midden in de economische crisisjaren, brak brand uit in een
woonark, gelegen bij de vuilnisbelt. De onverzekerde bewoners Van
der Schaaf waren zeer gedupeerd. Gelukkig daagde er hulp van alle
kanten. Aannemer-wethouder C.A.M.Jonckbloedt - de man naar
voren in het midden met hoed - stelde materiaal beschikbaar en een
aantal werklozen ging aan de slag. Rechts achter hem staat "de freule"
W.F.van der Goes, die het initiatief financieel had ondersteund. Het
219

geld voor de nieuwe huisvesting op het water scharrelde zij bijeen bij
welgestelde families in Heemstede en Aerdenhout. De geplaatste foto
werd genomen bij de overdracht van de nieuwe woonschuit "Reconnaissant",
bij welke gelegenheid de politie-inspecteur A. Berentsen
een toespraakje hield. Achter hem staat gemeenteambtenaar Ph.
Steysel, die als kantoorbediende op het politiebureau werkzaam was.
Helemaal links met pen en papier is journalist Suerink (in de volksmond
bekend om zijn toepasselijke naam "de pers"). Op de foto dragen
de werklui een pet en autoriteiten een hoed.
Op de foto herkennen we o.a. "Janbaas" Neeskens, Henk en Toon
van der Eem, Arie, Niek en Henk Leuven, Henk van Bakel, Jan
Groenland en Lucy Hillen van het Maatschappelijk Hulpbetoon. Vooraan
met wandelstok zien we initiatiefneemster jonkvrouw W.F.van der
Goes. Zij kwam oorspronkelijk uit Leiden en bleef ongehuwd.
Kerkzicht
In Huize Kerkzicht tegenover de Hervormde Kerk, tegenwoordig domicilie
van een (gepensioneerd) tandarts, de heer Th. Koetsier, woonde begin
van de vorige eeuw de heer L.G. Marcus "in effecten". Deze ging
regelmatig per stoomtram naar Haarlem en verder per spoor naar de
beurs in Amsterdam, bij welke gelegenheid hij altijd een hoge zijden hoed
droeg. Op het Wilhelminaplein was een stopplaats. De conducteur van de
tram wist precies met welke tram deze heer in bonus meereisde en
waarschuwde Marcus wanneer de tram op het punt van vertrek stond.
Soms was hij echter nog niet klaar. De tram reed dan door naar het
bagagedepot aan de Camplaan. De conducteur gaf dan de heer Marcus
de verzekering dat bij het in- en uitladen van goederen zoveel tijd
gewonnen zou worden, dat hij daar alsnog kon instappen.
Omstreeks 1928 kwam freule Van der Goes op bijna 60-jarige leeftijd
wonen in het pand Kerkzicht aan het Wilhelminaplein. Aanvankelijk
verbleef ze hier met haar
twee zusters. Tijdens de be­ jHum^/
zettingsjaren is dit huis door
de Duitsers van Meer en
Bosch gevorderd voor de Organisation
Todt en is de freule
tijdelijk ingetrokken in een
pand aan de Van Merlenlaan.
In het begin van de
bezettingstijd nam zij tijdelijk
220

patiënten op van het nabijgelegen Instituut voor Epilepsiebestrijding.
Freule Van der Goes deed veel aan maatschappelijk werk. Met name
in de Indische Buurt deed zij veel goeds, o.a. door het bezoeken van
zieken. Ook was zij enige tijd penningmeesteresse van de wijkverpleging.
In Leipzig had zij op jonge leeftijd gepraktiseerd als kinderarts.
Dit Duitse diploma gold echter niet in Nederland.
Na de oorlog keerde mevrouw Van der Goes in haar eigen huis om te
bewonen met haar huishoudster mejuffrouw Mooij.
Twee andere dames van stand die zich in de jaren voor W.O.II op
filantropisch gebied verdienstelijk maakten waren mevrouw E. Quarles
van Ufford-Dólleman (van 't Nieuw Clooster) en mevrouw I. Deutz van
Lennep-Teding van Berkenrode (woonachtig op Ipenrode en later
Meer en Berg).
Mej. Mooij, die later in het huwelijk trad met de heer Faber, is 21 jaar
als huishoudster bij de Freule in dienst geweest. De laatste drie jaar van
haar leven is jonkvrouwe Van der Goes ernstig ziek geweest en in die
periode is ze niet meer de deur uit geweest. Gedurende de jaren van
1931 tot 1940 was ook mej. Mooij zeer geliefd bij de arme mensen en
grote gezinnen in de Indische wijk en stond zij bekend als "Grietje van
de freule" . Zij kookte pannen soep en bracht op de fiets het eten rond.
Er werd in die tijd "kraameten" gekookt voor de kraamvrouw om aan
te sterken na een bevalling. Dat was de gewone pot met veel vet en jus
erin. De hele familie at dan vaak mee, dus dat waren grote porties en
volgens oudere mensen die ik sprak vonden ze het allemaal lekker.
Als huishoudster en verzorgster erfde ze het huis Kerkzicht van Freule
Van der Goes en is toen een klein pension/verzorgingshuis begonnen,
daarbij geholpen door mevrouw Platerink.
Hans Krol
(1) C.Peper, Het Openbaar Vervoer, deel 13 in de serie "Heemstede vroeger
en nu", Heemsteedse Courant, 26 juni 1969.
Links: Huize Kerkzicht,
Wilheminaplein 1
221

HEEMSTEEDSE HERINNERINGEN
AAN BEELDHOUWER H.A. VAN DEN EIJNDE
Het staat nu enigszins verscholen achter bomen en struiken,
maar het huis aan de Willem van de Veldekade in Heemstede
is het opmerken waard. De bijzondere geschiedenis van dit
pand begon in de jaren twintig van de vorige eeuw, toen het
gebouwd werd door beeldbouwer Hendrik van den Eijnde.
Zeer toevallig woont zijn kleindochter er vandaag de dag
recht tegenover. Anna Hendrika Weidema-Van Houtum heeft
een grote schat aan herinneringen aan haar beroemde opa en
het huis waar hij veel van zijn werk voltooide.
Hendrik van den Eijnde (1869-
1939) heeft duidelijk zijn sporen
nagelaten in Heemstede. Niet alleen
via zijn atelierwoning, die hij
zelf ontwierp, ook door zijn beelden,
bijvoorbeeld bij de Bronsteebrug,
de Zandvaartbrug, de Crayenesterschool
en de Heemsteedse
Dreefschool, thans bibliotheek.
Van den Eijnde was de enige rijksbeeldhouwer
die Nederland ooit
gekend heeft. Dat hield in dat hij
voornamelijk grote werken vervaardigde
voor gebouwen. Hij
maakte naam met zijn werk voor
het Scheepvaarthuis in Amsterdam.
Beroemd is ook zijn monument
voor Gouverneur Generaal
Van Heutsz dat in Batavia heeft
gestaan. De architect van het monument
was W.M. Dudok. De gipsen
mallen hiervoor maakte Van
den Eijnde in Heemstede. Anna
Hendrika Weidema vertelt daarover:
„Alle modellen in gips zijn
222
Hendrik van den Eijnde droeg een
baard. Dat kwam omdat hij ernstig
ziek was geweest, waardoor hij niet
geschoren kon worden. Toen hij
weer beter was, besloot hij zijn baard
te houden.

in het huis in Heemstede gemaakt. Ze werden stuk voor stuk met de
boot naar Nederlands-Indië gebracht, waar Javaanse beeldhouwers
het werk in marmer uitvoerden. Het duurde maanden voor dit voltooid
was en van elke fase werden foto's gemaakt die naar mijn opa
opgestuurd werden. Helaas is het beeld later door de Indonesiërs
verwoest. Maar ik begrijp het wel; dit monument herinnerde hen aan
een tijd die ze liever vergaten." De Heemsteedse beeldhouwer kreeg
door dit werk internationale faam. Hij had het ontwerp voor het Van
Heutsz monument ingediend bij een prijsvraag. Het leverde hem in
1925 de Médaille d 'Or à l'Exposition Internationale des Arts Décoratifs
de Paris. Van den Eijnde was een van de belangrijkere kunstenaars
uit het begin van de jaren twintig van de vorige eeuw, die werkte
volgens de Neue Sachlichkeit (met Mies van der Rohe als boegbeeld).
Het waren gouden jaren voor Van den Eijnde in Heemstede. In 1916
vestigde de geboren Haarlemmer zich aan de Meesterlottelaan 10.
Vier jaar later werd dit atelier alweer te klein. Er kwamen heel veel
opdrachten en voor de gigantische gipsen modellen was veel ruimte
Het atelierhuis aan de Willem van de Veldekade in wintertooi
223

Kleindochter Anna Weidema op
bezoek bij opa in Heemstede in
1928. Het gezin was overgekomen
uit Nederlands-lndië. De familie
woonde hier omdat de vader van
Anna in de suikerhandel zat. Van
links af: dochter Henny, de kleinzoon
Anton, zijn dochter Johanna
Cornelia, vrouw Anna Cornelia,
Hendrik van den Eijnde en Babu
Ni.
nodig. Daarom besloot hij een eigen
atelier te ontwerpen. Het
moest komen aan de Willem van
de Veldekade, waar toen nog geen
andere huizen stonden. Het atelier/woonhuis
was gebouwd in de
vorm van een honingraat. De
meeste kamers hadden zes hoeken.
,,'Ik voel mij als een bij in
mijn korf', zei mijn opa. Elke kamer
had een andere kleur en geschuurde
muren, heel erg modern
voor die tijd", weet de kleindochter
zich nog te herinneren. Aan de
zijkant kwam een glas-in-loodraam
van Huib de Ru. Het was de bedoeling
om overal aan de voorkant
beeldhouwwerken te plaatsen,
maar daar had Van den Eijnde het
veel te druk voor. Uiteindelijk bevatten
de muren slechts twee reliëfs.
Het pand had in de eerste plaats
een atelierfunctie, maar Van den
Eijnde woonde er met zijn vrouw
Anna Cornelia Pollé en zijn jongste
dochter Henny. In de oorlog
kwamen zijn dochter Johanna Cornelia
en zijn kleindochter Anna
Hendrika en haar oudere broer Anton er wonen. Op de begane grond
bevond zich het enorme atelier. Er was een luik in het plafond zodat
Van den Eijnde zijn werken, die altijd een groot formaat hadden, goed
kon bewerken. Via schuine ramen kreeg de beeldhouwer het voor hem
zo belangrijke noorderlicht binnen. Aan de achterzijde van het benedenatelier
waren nog twee werkplaatsen voor houtbewerking en voor
gipsgieten en aan de voorkant bevond zich een klein kantoortje. De
voorkamer boven het atelier deed dienst als tekenatelier, met ernaast
twee kleine zijkamers. „Het was er altijd koud", vertelt Weidema.
„Mijn opa wilde geen verwarming in zijn atelier, dat zou alleen maar
slecht zijn voor de klei. Wel stonden er twee grote salamanderkachels
224

te branden in de diverse kamers." De klei weerhield de beeldhouwer
ervan om op vakantie te gaan en om een telefoon aan te schaffen.
„Aan de telefoon komen met klei-handen, dat kon toch niet volgens
mijn opa. En plastic had je nog niet in die tijd. De klei moest altijd nat
gehouden worden, dus vakantie zat er over het algemeen niet in."
Niet alleen het ontwerp voor het huis, ook de meubels kregen speciale
aandacht. „Het waren hele zware eiken meubels, gemaakt door architect
Jan Wils, in Berlagiaanse stijl. Mijn moeder heeft ze later naar het
Haags Museum laten overbrengen. Ik herinner me ook een heel groot
kleed met Mondriaan patroon. Voor die tijd was het huis echt hypermodern."
Het had ook nog een Donkere Kamer. Van den Eijnde
maakte zelf foto's van zijn werk, om het tussentijds te evalueren. Later
had hij daar geen tijd meer voor en fotografeerde Truus Jesse Knopper
voor hem.
Toch had Van den Eijnde spijt dat hij niet meer land rondom het huis
had aangekocht. Sommige werken waren wel tien bij tien meter: het
was niet gemakkelijk om die binnen te krijgen. Er gebeurden ook wel
eens ongelukjes door het ruimtegebrek. Er viel eens een zwaar stuk
steen op zijn teen, wat voor de nodige ellende zorgde. Van die steen
is het beeld op de Bronsteebrug gemaakt.
De Heemstedenaar werkte door heel het land, maar zijn eigen woonplaats
kreeg ook af en toe wat aandacht. Zo heeft er op de Vrijheidsdreef,
waar nu het beeld staat van de vrouw die zich losmaakt uit haar
boeien (van M. Andriessen), een buste van koningin Wilhelmina gestaan.
Anna Weidema mocht het als kind onthullen. Zij weet het zich
nog goed te herinneren. Haar opa was toen net overleden. „Het ging
om een reliëf met een tekst, ter ere van het regeringsjubileum van
koningin Wilhelmina in 1939.„Het is verdwenen, en niemand weet
waarheen. Misschien dat de Duitsers er iets mee gedaan hebben in de
oorlog?", vraagt Weidema zich af.
Het laatste beeld dat Van den Eijnde maakte was voor het toenmalige
nieuwe Columbarium bij Begraafplaats Westerveld in Driehuis. Bijzonder
was dat hij het beeld eerst daar in gips heeft laten neerzetten om
te kijken hoe het stond. Weidema: „Dat deed hij anders nooit. Hij is
daarna naar huis gekomen, heeft het afgemaakt en is toen overleden".
In datzelfde jaar, vlak na zijn overlijden, wijdde het Frans Halsmuseum
een grote eretentoonstelling aan het werk van de Heemsteedse beeld-
225

De Levensgang, een werk dat Van den Eijnde maakte voor het OLVEHgebouw
in Den Haag. Het was onderdeel van de eretentoonstelling in het
Frans Hals museum in 1939. De foto dateert uit die tijd.
houwer. Zo waren er werken te zien voor het gebouw van verzekeringsmaatschappij
OLVEH in Den Haag te zien. Beiden hebben een
permanente plek in Heemstede gekregen, nadat het gebouw gesloopt
was. Op dit moment staat de Levensgang aan de Van den Eijndekade
en de daarbij behorende Pelikaan staat op de Laan van Rozenburg.
Toen het atelier in de jaren tachtig ontruimd werd, na de dood van de
oudste dochter van Van den Eijnde, had het Frans Halsmuseum geen
interesse in de werken. Belangstellenden zullen daarvoor naar het
Drents Museum moeten. Maar veel van de beelden die Van den Eijnde
maakte, staan nog steeds op hun oorspronkelijke plek: buiten. Van
den Eijnde, die geldt als een van de meest vooraanstaande kunstenaars
uit zijn tijd, heeft een schat aan kunst nagelaten: niet alleen in Heemstede,
maar ook ver daarbuiten.
226

Selectie van beeldhouwwerken in Heemstede en Haarlem:
- Diverse sculpturen aan eigen atelierwonig, Willem van de Veldekade
2
- Gevelsteen voor huis De Steenhaag, Zonnelaan 2 in Heemstede,
thans Haarlem
- Beeldhouwwerk voor huis De Zwanehof, Vijverlaan 1 in Heemstede,
thans Haarlem
- Gedenksteen De Bomers voor Tuinwijk Zuid, Vijverlaan 14 in
Heemstede, tegenwoordig Haarlem
- Beeldhouwwerk en ingangskolommen aan het pand De Waterlelie,
Zonnelaan 6, Heemstede, thans Haarlem
- Gevelsteen voor 't Zonnehuis aan de Scheltemakade 20 in Heemstede,
thans Haarlem
- Golfmotieven en belettering voor de Marisbrug in Heemstede
- Gevelsteen voor huis Goldersgreen aan de Crayenesterlaan 13 in
Heemstede, thans Haarlem
- Beeldhouwwerk voor de Zandvaartbrug aan de Heemsteedse Dreef
in Heemstede
- Beeldhouwwerk voor de Bronsteebrug in Heemstede
- Gevelsteen voor de Crayenesterschool aan de Crayenestersingel in
Heemstede
- Portretreliëf Nicolaas Beets, Nicolaas Beetsschool aan de Bosboom
Toussaintlaan in Heemstede
- Beeldhouwwerk voor de voormalige Dreefschool aan het Julianaplein
in Heemstede
- Gevelsteen gebouw Openbare Werken, Wipperplein Heemstede
(thans verdwenen)
- Gebeeldhouwde eindkolommen met Frans Hals en Lieven de Key
in graniet voor Grote Houtbrug, Haarlem
- Beeldhouwwerk in tufsteen ten behoeve van het hoofdkantoor van
de OLVEH-verzekeringsmaatschappij Den Haag (1933-1934). Na
afbraak in 1969 en schenking aan de gemeente Heemstede juni
1970 opstelde in plantsoen Laan van Rozenburg en de Van den
Eijndekade.
Pascale van der Vorst
Literatuur:
Ype Koopmans, H.A. van den Eijnde 1869-1939. Assen, Drents
Museum, 1994.
227

DRIE GENERATIES
- WILLEMSE/PRINS -
IN GROENENDAAL
Het sprak haast altijd vanzelf dat eigenaars van buitenplaatsen generaties
lang hun bezit beheerden. Uitzonderlijker is dat boswachters, beter
gezegd in dit geval bospolitie, generaties lang "de dienst uitmaakten"
op het voormalige landgoed Groenendaal. Dat was dus het geval met
de families Willemse en Prins. Het begon toen de gemeente Heemstede
op 17 juli 1913 het landgoed Groenendaal in eigendom verkreeg.
Dat was destijds een feestelijke gelegenheid waarbij als advies op de
uitnodiging stond: "in verband met het landelijke karakter van het feest
wordt aan de Heeren in overweging gegeven om geen hoogen hoed te
dragen."
Welke hoed bosagent A.Willemse op deze dag droeg is niet precies
bekend. Vermoedelijk een soort geklede jagershoed zoals die voorkomt
op een groepsfoto van de bospolitie uit de jaren twintig, foto
Vanaf 1913 werkte A.Willemse in eerste instantie in een team van
boswachters met Van den Berg, Saarloos, Neeskens en Wallet. Na de
eerste Wereldoorlog kreeg Willemse de functie van bospolitie. Hij had
ook nog assistentie van ene Hendriks, die in dienst was geweest van
jonkheer Van Merlen tot wiens bezit Groenendaal behoorde tot 1913.
Waarschijnlijk is deze heer Hendriks meegegaan met de 'inventaris'.
De heer A.Willemse kwam uit Vogelenzang evenals zijn vrouw Lena
Dedding. Willemse heeft van ongeveer 1913 tot 1937 in de later
afgebroken dienstwoning -Groenendaal 2- aan de westzijde van het
restaurant gewoond. In 1937 verhuisde hij naar de dienstwoning
Groenendaal 4 naast de speeltuin. In Groenendaal 2 heeft van 1937
tot 1947 de gemeentearbeider dhr. Van Ieperen gewoond, die geen
arbeidsrelatie had met het bos Groenendaal. In 1965 is Groenendaal
2 afgebroken. Deze woning lag aan de westzijde van het toenmalige
koetshuis van de buitenplaats en was daaraan vastgebouwd.
Bospolitieman W.Prins
De heer W. Prins kwam uit de Haarlemmermeer waar zijn vader een
bloembollenbedrijf had. Aanvankelijk werkte hij op het bedrijf van
vader waarna hij bij de politie in Heemstede ging werken. Twee broers
van hem hebben het bloembollenbedrijf verder voortgezet tot het land
nadien verkocht werd aan de Cementbouw
228

Bospolitie W. Prins en assistent Hendrikse
W. Prins kwam in 1947 bij de politie en nam de baan als speciale
bospolitie van Willemse over die vanaf 1913 deze functie vervuld had.
Inmiddels was W. Prins getrouwd met een dochter van Willemse. Deze
woonde tot 1947 op de Javalaan tot hij de functie van Willemse
overnam. Hij ging wonen in de dienstwoning van zijn schoonvader;
Groenendaal 2. Dhr. A.J.M. Prins, die als informant optrad voor dit
artikel, is daar geboren, evenals zijn twee oudere zusters en zijn vijf
jongere broers. Als kind woonde hij wel wat geïsoleerd, maar vriendjes
kwamen wat graag bij hem op bezoek om in het Groenendaalse bos te
spelen. Op 72 jarige leeftijd overleed A.Willemse en het gezin Prins
verhuisde naar Groenendaal 4 en trokken in bij de weduwe Willemse
die in een apart gedeelte van het huis woonde. In dit huis wonen nu
twee gebroeders Prins, die beiden geen werkrelatie met Groenendaal
hebben
Bosonderhoud
Het onderhoud van het bos had een geheel ander karakter dan nu.
Destijds was het als het ware een aangeharkt wandelbos. Bosarbeiders
waren daar druk mee. Hun werkzaamheden bestonden uit zagen,
hakken en het blad bijeenharken en regelmatig uitrusten in de klassieke
houding staand, steunend op hun hark of bezemsteel. Al het
229

Groenendaal 2, aanbouw aan het het Verversingshuis en in 1965 afgeroken.
afgevallen hout werd geruimd, omgevallen bomen verzaagd tot brandhout
waarop de kachels van Willemse en Prins lustig brandden.
In het verlengde van het huis Groenendaal 4 stonden, en staan nog
steeds, een aantal loodsen tegen de oude muur rondom het tennispark
aan. Dit was het domein van het groenbeheer. Voordat het tennispark
de omvang aannam van wat het nu is, werd het terrein binnen de oude
muur gebruikt als kweektuin voor de gemeente. Kruiwagens vol overgebleven
plantgoed haalde W. Prins daar ieder jaar ten behoeve van
zijn eigen tuin. Later, toen het tennispark uitbreidde, verhuisden de
kweektuinen naar het terrein aan de rand van het bos Mariënheuvel.
Maar ook deze idyllisch gelegen kweektuin is verleden tijd.
Pas midden tachtiger jaren werd het bos aan de natuur overgelaten.
Van gevallen takken werden houtwallen aangebracht die de vogelstand
op veelzijdige wijze deed veranderen.
De bospolitie had zeker een bewakende taak. Daartoe behoorde ook
het sluiten en openen
van de hekken van Groenendaal. Bij zonsondergang en 's morgens
vroeg. Zeker om half zeven, zomer en winter. Zowel Willemse als Prins
230

sloten 's avonds de hekken, maar 's morgens werden deze geopend
door de bosarbeiders.
A.J.M. Prins en zijn broers hebben een aantal jaren 's morgens vroeg
voor schooltijd als misdienaar bij bisschop in ruste Mgr. Huibers
gediend. Deze sleet zijn oude dag op Bosbeek en de gebroeders Prins
waren jarenlang misdienaar bij de nonnen. Mgr. Huibers had in zijn
kamer een klein vertrekje met altaar waar de mis gecelebreerd werd.
Ook zongen zij in het koor; de nonnen konden een baspartij van
opgroeiende jongens met net de baard in de keel wel gebruiken. Als
doorgang om 's morgens zo vroeg naar Bosbeek te komen gebruikten
zij een klein hekje tussen Groenendaal en Bosbeek.
De gebroeders Prins kwamen toen zij ouder werden nog wel eens 's
avonds voor een gesloten hek als zij naar huis moesten. Inmiddels
wisten zij wel een doorgang te vinden waar zij met fiets en al Groenendaal
binnen konden komen. Omstreeks 1970 werd het afsluiten
van het bos afgeschaft. De reden hiervan was dat de bospolitie opging
in het Heemsteedse politiekorps en de politie bij toerbeurt dienst in
Groenendaal had. Waarschijnlijk had niemand zin om 's morgens
vroeg uit de veren te komen om de hekken te openen. W. Prins
betreurde het feit dat hij ingelijfd werd bij het politiekorps. Daardoor
was hij zijn unieke positie als bospolitie kwijt. Toch bleef hij een
specialist van het buitenleven. Hij richtte politiehonden af die daarna
afgeleverd werden bij verschillende andere politiekorpsen. Bovendien
beheerde hij bij zijn huis een asiel voor gewonde dieren uit het bos.
Daarnaast fungeerde hij als oppasadres voor honden van onder andere
vakantiegangers.
Bijzondere evenementen vroegen speciale aandacht. De Flora's van
1935 en 1953, die op het terrein van Groenendaal gehouden werden
en extra bewaking en toezicht vroegen. Bovendien was er ook nog een
internationale Jamboree omstreeks 1962. A.J.M. Prins heeft dit evenement
als 13-jarige verkenner nog meegemaakt.
Tweede Wereldoorlog
In de Tweede Wereldoorlog werd in de mobilisatietijd het bos Groenendaal
afgesloten. De bedoeling was daar 200 militairen te legeren
en wel in het toenmalige Ververschingshuis. Het bleek een ongeschikte
locatie omdat het niet mogelijk was op het dak geschut op te stellen.
Bovendien bleek het Ververschingshuis te koud om daar militairen te
huisvesten. De voorzieningen die daarvoor getroffen moesten worden,
werden op 2.000 gulden geraamd. Kennelijk te hoog en het voorstel
231

Joodse militairen in de mobilisatietijd voor het huis Groenendaal 4. Van
rechts naar links zittend A. Willemse; voor het venster L. Willemse-
Dedding en T. Prins-Willemse
werd afgeblazen en na twee maanden werd Groenendaal weer voor
het publiek opengesteld tot genoegen van de Heemstedenaren. Wegens
gebrek aan brandstof werd in december 1944 toestemming
gegeven aan Openbare Werken om hout te kappen in Groenendaal.
De moeder van A.J.M. Prins, die een groot deel van haar leven in
Groenendaal woonde, herinnert zich dat er tijdens de mobilisatieperiode
Nederlandse militaire gelegerd geweest zijn in het Verversingshuis.
Daar was ook een groepje van zeven joodse militairen bij. Dit laatste
groepje mocht niet samen met de anderen eten, dus aten zij dagelijks
bij mevr. Prins thuis in de woning Groenendaal 4 en bereidden daar
ook hun eigen -kosjere- maaltijd. - foto-.
In de oorlog is Groenendaal 4 bezet geweest door Duitse militairen en
heeft de familie Prins een jaar lang in de Lankhorstlaan gewoond. Na
de oorlog troffen zij een behoorlijk uitgewoond huis aan, waar zij pas
weer in konden nadat het eerst door de gemeente opgeknapt was.
Boswachter A. Willemse ging in 1913 in Groenendaal wonen, in
1947 gevolgd door W. Prins tot 1980. Daarna hebben zij woningruil
232

gepleegd met een van hun zonen. Mevrouw Willemse heeft nog tot
1984 in Groenendaal gewoond en is daar op 94-jarige leeftijd gestorven.
Daarna is een tweede zoon bij een andere broer ingetrokken en
later is het huis gerenoveerd en zijn het twee gescheiden woningen
geworden: Groenendaal 4a en 4b.
Het blijft wonen in een groene oase, al zijn er in de loop der jaren meer
activiteiten bij het restaurant, de kinderspeelplaats en de tennisbanen.
Maar het blijft een unieke woonsituatie temidden van het groene
Groenendaal.
Met dank aan de heer A.J.M. Prins voor de informatieverstrekking.
Groenendaal 4
Cees Peper
233

!
DE TIENDEN TE HEEMSTEDE
Deel 3
De sociaal-culturele elite
Van alle drie de elites is deze over het algemeen het moeilijkst vast te
stellen (aanzien is namelijk niet eenvoudig te meten). Men kan daartoe
echter wel een poging doen door bijvoorbeeld te kijken naar aanspreektitels,
wie met wie omging, en welke personen met elkaar
huwden. Mijn onderzoek is op dit moment helaas nog niet zo ver
gevorderd dat ik een duidelijk beeld kan schetsen van de sociaalculturele
elite van Heemstede gedurende de jaren vijftig van de zestiende
eeuw. Daarom beperk ik mij in het onderstaande overzicht tot
enkele korte biografische schetsen van de pachters van de Heemsteedse
tienden.
Pieter Janszn. Haas
Pieter Janszn. Haas moet een belangrijk man zijn geweest binnen de
dorpsgemeenschap van Heemstede. Op basis van zijn betalingen
tijdens de tiende penning uit 1557 kan hij tot de rijkste inwoners
worden gerekend. Daarnaast was er in de door mij bestudeerde
periode niemand die zo veel in de Heemsteedse tienden investeerde
als Pieter Janszn. Haas. Het blekersberoep legde hem duidelijk geen
windeieren. Veel blekers zullen er in deze tijd nog niet zijn geweest.
Volgens het kohier van de tiende penning van Haarlem uit 1543
waren er in dat jaar vijf blekers actief buiten de stadspoorten. 1 In
Heemstede was waarschijnlijk alleen Pieter Janszn. Haas werkzaam
als bleker. Pas vanaf circa 1580 nam de ontwikkeling van de bleekindustrie
in de contreien van Haarlem een grote vlucht (ondermeer door
de komst van diverse Vlaamse immigranten).
Pieter Janszn. Haas stond ook op politiek-bestuurlijk gebied zijn
mannetje, aangezien hij diverse malen het schepenambt vervulde. Als
schepen ondertekende hij voortdurend met een merk. Dat hoeft niet
direct te betekenen dat hij ongeletterd was, maar ik ben tot nu toe ook
nog geen zaken tegen gekomen waaruit blijkt dat Pieter Janszn. Haas
wel kon lezen en schrijven. Om hier duidelijkheid over te krijgen is
meer onderzoek noodzakelijk, want over de geletterdheid van de
Heemsteedse schepenen in de zestiende eeuw is tot op heden niets
bekend (dat geldt overigens eveneens voor de geletterdheid van de
Heemsteedse dorpsgemeenschap in het algemeen).
234

U-i
Het merk van Pieter Janszn. Haas
De personen die zich tijdens het verpachten van de tienden borg
stelden voor Pieter Janszn. Haas kunnen inzicht geven in het aanzien
dat hij binnen de dorpsgemeenschap genoot. Het betrof: Andries
Klaaszn. (in 1555), Jacob Thaamszn. (in 1556), Dirk Janszn. (in
1557), Frans Floriszn. (in 1558) en Jan Dirkszn. Voech (in 1559).
Andries Klaaszn. was in 1553 nog schout van Heemstede. In 1555
werd hij vermeld als schepen. De andere borgen waren - op Dirk
Janszn. na - in de jaren vijftig van de zestiende eeuw eveneens schepen
van Heemstede. Net als Pieter Janszn. Haas zelf behoorden zijn
borgen dus tot de politiek-bestuurlijke elite van Heemstede. Pieter
Janszn. Haas genoot blijkbaar zoveel aanzien dat zijn collega-schepenen
bereid waren om als borg voor hem op te treden. Het is op dit
moment nog niet duidelijk wat de sociale achtergrond was van Dirk
Janszn. In de bronnen wordt slechts vermeld dat hij in Heemstede aan
de Achterweg woonde.
Over de familie van Pieter Janszn. Haas is nog maar weinig bekend.
In 1559 was Jacob Janszn. Haas eigenaar van een stuk land te
Heemstede. 2 Deze Jacob Janszn. Haas was een broer van Pieter
Janszn. Haas. Op 13 januari 1599 werd Cornelis Pieterszn., bleker,
vermeld op de lijst van weerbare mannen van Heemstede. 3 Hoewel
een achternaam ontbreekt, vermoed ik dat Cornelis Pieterszn. een
zoon was van Pieter Janszn. Haas (zoals bekend eveneens bleker van
beroep). Cornelis Pieterszn. was schepen van Heemstede in 1598. Hij
ondertekende in dat jaar niet met een merk, maar met zijn eigen
naam. 4 Cornelis Pieterszn. was gehuwd met Marijtje IJsbrantsdr. Uit
dit huwelijk werd een zoon geboren die de naam Jan kreeg (hij kan zijn
vernoemd naar de vader van Pieter Janszn. Haas). Jan Corneliszn.
oefende eveneens het beroep van bleker uit (in 1628 bezat hij een
blekerij nabij de Heemsteder Hout). 5 Als mijn vermoeden ten aanzien
van de familiebetrekkingen juist is, hebben we hier te maken met een
echt blekersgeslacht. Cornelis Pieterszn. is overleden in of vóór 1613,
aangezien zijn weduwe in dat jaar een proces aanspande tegen Jacob
235

Pieterszn. (een broer van Comelis Pieterszn.). Marijtje IJsbrantsdr.
werd tijdens dit proces bijgestaan door haar zoon Jan Corneliszn. 6 De
naam Jacob zou een extra aanwijzing kunnen zijn dat Comelis en
Jacob ook daadwerkelijk zonen waren van de bleker Pieter Janszn.
Haas. Pieter Janszn. Haas had zelf namelijk eveneens een broer die
Jacob heette.
Het is niet exact bekend wanneer Pieter Janszn. Haas is overleden.
In 1582 was hij in ieder geval nog in leven. Tot nu toe heb ik geen
vermeldingen gevonden van Pieter Janszn. Haas uit latere jaren, zodat
hij mogelijk in of kort na 1582 het tijdelijke met het eeuwige heeft
verwisseld.
Hoewel Pieter Janszn. Haas tussen 1540 en 1582 diverse malen in
de bronnen terug te vinden is, wordt zijn achternaam slechts éénmaal
vermeld, en wel in 1578. 7 Dat is niet zo vreemd. Achternamen komen
überhaupt maar weinig voor in de zestiende-eeuwse bronnen die
betrekking hebben op Heemstede. Zelfs bij personen van wie bekend
is dat ze wel degelijk een achternaam hadden, werd deze vaak weggelaten.
De dorpsgemeenschap van Heemstede was in de zestiende
eeuw namelijk zo klein dat men ook zonder achternaam wel wist wie
er bedoeld werd (in het geval van de bleker Pieter Janszn. Haas was
het bijvoorbeeld voldoende om alleen zijn beroep te vermelden).
Michiel en Jan Doeszn.
Michiel en Jan Doeszn. waren broers van elkaar. Hoewel in de
bronnen ook wel melding wordt gemaakt van Michiel Doessen en Jan
Doessen, denk ik niet dat er sprake is van een achternaam - zoals
Does, of van der Does -, maar van een patroniem. De vader van
Michiel en Jan heette volgens mij dus Doe (afgeleid van Doede). Deze
voornaam komt in Heemstede in de door mij bestudeerde periode niet
voor, zodat ik vermoed dat Michiel en Jan in de loop van de zestiende
eeuw naar Heemstede zijn verhuisd. Waar zij oorspronkelijk vandaan
kwamen is niet precies bekend. De voornaam Doe lijkt vooral te wijzen
op een Friese herkomst, maar ook in het zuiden van het vroegere
graafschap Holland kwam deze voornaam regelmatig voor. 8
Waarschijnlijk was Michiel de oudste van de twee broers. In ieder
geval moet hij omstreeks 1490 zijn geboren. Op 21 december 1555
verklaarde Michiel Doeszn. namelijk 65 jaar oud te zijn. Hij trad toen
samen met Frans Floriszn. (52 jaar oud), Pouwels Reierszn. (66 jaar
oud) en Comelis Nanningszn. (50 jaar oud) op als getuige van een
vechtpartij tussen Louris Janszn. en Jan Pieterszn. Aan de getuigen
236

werd gevraagd of het waar was dat op Sint Thomasdag (21 december)
de voornoemde Jan Louriszn. 'Jan Pietersz. gesmeten heeft voor die
capeldeur met een vuyst in sijn aensicht [gezicht], dat Jan Pietersz.
voorover viel ende dat bloet liep bij sijn aensicht neder'. De verklaringen
die vervolgens door de getuigen zijn afgegeven ontbreken helaas
in de schepenrol, zodat de precieze gang van zaken rond deze vechtpartij
(nota bene vóór de kapel van Heemstede) voor altijd onduidelijk
zal blijven. In ieder geval nam het gerecht van Heemstede de zaak
hoog op, want op dezelfde dag dat de vechtpartij plaatsvond, werden
er door de schout en schepenen al verscheidene getuigen ondervraagd.
Michiel Doeszn. werd wel vaker opgeroepen als getuige. Zo trad hij
op 9 september 1555 samen met Lambert Jacobszn. en Teunis
Maartenszn. op als getuige voor Frans Floriszn., die in een proces
verwikkeld was met de broers Jacob en Pieter Dirkszn. van Ilpendam.
Daarnaast trad Michiel Doeszn. op 26 mei 1556 samen met Jacob
Jacobszn., Cornelis Nanningszn., Klaas Nanningszn., Jan Floriszn.,
Comelis Dirkszn. Pater en Louris Huigszn. van der Weyden op als
vertegenwoordiger van de Heemsteedse dorpsgemeenschap in een
proces waarbij Klaas Gerritszn. Bakker betrokken was. 9 Zelf was
Michiel Doeszn. in 1556 in een proces verwikkeld met Jan Adriaanszn.
over een stuk weiland in Heemstede. Jan Adriaanszn. was waarschijnlijk
de eigenaar van het betreffende weiland. Nadat Jan Adriaanszn.
zijn zaak tegen Michiel Doeszn. uiteen had gezet, verklaarden de
schepenen van Heemstede op 24 juni 1556 dat 'Mychghyel Doesen
dat lant dat hij nu hooyt dat sal hij dat ander jaer weyden'. Blijkbaar
gebruikte Michiel Doeszn. het weiland niet op de manier zoals hij
oorspronkelijk met Jan Adriaanszn. had afgesproken. Daarnaast werd
door de schepenen nadrukkelijk gesteld dat zowel Jan Adriaanszn. als
Michiel Doeszn. de door hen gemaakte proceskosten zelf moesten
betalen. Dat was niet zonder belang, want normaal gesproken draaide
de verliezende partij op voor alle kosten die tijdens het proces waren
gemaakt.
Net als Pieter Janszn. Haas ondertekende Michiel Doeszn. als
schepen met een merk.
Het merk van Michiel Doeszn.
237

Tijdens het verpachten van de tienden traden Simon Klaaszn. (in
1556), Lambert Jacobszn. (in 1557) en Huig Willemszn. (in 1558) op
als borg voor Michiel Doeszn. Van deze drie personen is in ieder geval
Lambert Jacobszn. schepen van Heemstede geweest. Hij behoorde
dus net als Michiel Doeszn. tot de politiek-bestuurlijke elite van Heemstede.
Volgens het kohier van de tiende penning betaalde Lambert
Jacobszn. in 1557 slechts 2,8 Karolusgulden, zodat hij financieel
gezien niet tot de zwaargewichten kan worden gerekend. Toch was hij
kapitaalkrachtig genoeg om als borg op te treden. Van Huig Willemszn.
is bekend dat hij gehuwd was met een dochter van Pouwels
Reierszn. (maar daarover later meer). Simon Klaaszn. was mogelijk
een zoon van Klaas Simonszn. Keizer en Alijd Arisdr. In ieder geval
behoorden Huig Willemszn. en Simon Klaaszn. op financieel-economisch
gebied tot de middenklasse van de Heemsteedse dorpsgemeenschap.
De borgen hadden dus min of meer dezelfde sociale status als
Michiel Doeszn. Zelf trad Michiel Doeszn. in 1555 op als borg voor
Jacob Thaamszn., die in dat jaar de Houttiende pachtte.
Michiel Doeszn. is behoorlijk oud geworden. Zo betaalde hij in
1561 nog de tijnspenning. Dit is meteen zijn laatste vermelding in de
bronnen, zodat hij misschien kort daarna is overleden.
Over Jan Doeszn. is nog maar heel weinig bekend. Waarschijnlijk
was hij een jongere broer van Michiel. Jan Doeszn. wordt niet vermeld
in het kohier van de tiende penning van Heemstede uit 1557 en hij
ontbreekt eveneens in de lijsten van de tijnspenning uit de jaren vijftig
van de zestiende eeuw. Tot nu toe staat slechts vast dat Jan Doeszn. in
1559 voor het bedrag van 23 Karolusgulden de Veentiende pachtte.
Daarbij trad Cornelis Jan Mathijszn. op als borg. Cornelis Jan Mathijszn.
was schepen van Heemstede in de jaren vijftig en zeventig van de
zestiende eeuw. Hij maakte dus deel uit van de politiek-bestuurlijke
elite van Heemstede. Daarnaast kan Cornelis Jan Mathijszn. op basis
van het kohier van de tiende penning uit 1557 tot de financieeleconomische
middenklasse worden gerekend. Jan Doeszn. trad zelf in
de door mij onderzochte periode nooit op als borg of getuige.
Voor alle duidelijkheid: Cornelis Jan Mathijszn. had geen dubbele
voornaam. Zijn uitgebreide naam was bedoeld om extra onderscheid
te maken. Eigenlijk zou hij gewoon Cornelis Janszn. moeten heten,
maar omdat er halverwege de zestiende eeuw in Heemstede nog een
Cornelis Janszn. woonde, werd bij één van hen ook het patroniem van
de vader in de naam verwerkt. Cornelis Jan Mathijszn. dient dus te
worden gelezen als: Cornelis Janszn., zoon van Jan Mathijszn.
238

Jan Dirkszn. Voech
Jan Dirkszn. Voech was een zoon van Dirk Janszn. Voech, die als
tapper tussen 1515 en 1545 betrokken was bij een conflict met
Haarlem over het tappen van bier en het schenken van andere
alcoholische dranken. 10 In 1525 bevonden zich in de heerlijkheid
Heemstede in totaal vijftien tapperijen, waarvan vier in het dorp en elf
op de grens met Haarlem (nabij de Haarlemmer Hout).
De elf tapperijen op de grens met Haarlem werden vooral bezocht
door Haarlemmers. 11
Omdat in Heemstede geen accijns werd geheven kon daar goedkoper
bier worden geschonken. Hierdoor liepen de Haarlemse tappers belangrijke
inkomsten mis. Om aan dit 'buyten drincken' een einde te
maken, ondernam de magistraat van Haarlem gerechtelijke stappen
tegen de Heemsteedse tappers (waaronder dus ook Dirk Janszn.
Voech). 12 Dit alles leidde uiteindelijk tot een tapverbod binnen een deel
van de heerlijkheid Heemstede. 13
Uit de lijsten van de tijnspenning blijkt dat Dirk Janszn. Voech in de
jaren veertig van de zestiende eeuw eigenaar was van grond in
Heemstede. Misschien dat daar zijn tapperij op stond. Het is niet
bekend waar de tapperij van Dirk Janszn. Voech in Heemstede heeft
gestaan.
Jan Dirkszn. Voech wordt tussen 1550 en 1570 vermeld op de
lijsten van de tijnspenning. In 1560 en 1565 woonden er nog acht
kinderen bij hem thuis, en in 1570 nog zes kinderen (helaas werden er
van deze kinderen geen namen vermeld). In de jaren vijftig van de
zestiende eeuw woonde er ook nog een andere Jan Dirkszn. in
Heemstede. Deze Jan Dirkszn. was molenaar van beroep. Hij had een
zoon genaamd Dirk Janszn., die eveneens molenaar was. Uit de lijsten
van de tijnspenning kan worden opgemaakt dat de molenaar Jan
Dirkszn. en Jan Dirkszn. Voech niet één en dezelfde persoon waren.
Het is niet bekend of Jan Dirkszn. Voech net als zijn vader een
tapperij bezat. In ieder geval wist hij (via arbeid of erfenis) een
behoorlijk kapitaal op te bouwen, want op basis van het kohier van de
tiende penning uit 1557 kan Jan Dirkszn. Voech tot de rijkste inwoners
van Heemstede worden gerekend. Hij behoorde eveneens tot de
belangrijkste investeerders in de Heemsteedse tienden. Daarnaast trad
Jan Dirkszn. Voech in de jaren vijftig van de zestiende eeuw diverse
malen op als schepen. Hij zal daarom veel aanzien hebben genoten
binnen de dorpsgemeenschap van Heemstede. Als schepen ondertekende
Jan Dirkszn. Voech met een merk.
239

Het merk van Jan Dirkszn. Voech
Tijdens het verpachten van de tienden traden Jan Jacobszn. (in
1553) en Galein Dirkszn. Schouten (in 1556) op als borg voor Jan
Dirkszn. Voech. Jan Jacobszn. was een broer van Dirk Jacobszn. (alias
'kuyssemaecker') en Galein Dirkszn. Schouten was schepen van Heemstede
in 1555. Zelf trad Jan Dirkszn. Voech op als borg voor Hendrik
Willemszn. (in 1553) en Pieter Janszn. Haas (in 1559). Daarnaast
werd Jan Dirkszn. Voech in 1563 nog vermeld als borg voor Cornelis
Gerritszn. die op dat moment voor een periode van negen jaar de in
Heemstede gelegen hofstede 'het oude Gasthuis' met de daarbij horende
landen pachtte van het Sint Elisabeth Gasthuis. 14
Van de kinderen van Jan Dirkszn. Voech waren kort na 1600 in
ieder geval nog twee dochters in leven. Op 31 mei 1605 legateerden
deze dochters aan de kapel van Heemstede namelijk een stuk teelland
ter grootte van 100 roeden, gelegen in de Kleine Geest. 15
Dirk Jacobszn., alias 'kuyssemaecker'
Dirk Jacobszn. had als bijnaam 'kuyssemaecker', of kussenmaker.
Deze bijnaam hield verband met het beroep dat hij uitoefende. In het
kohier van de tiende penning van Haarlem uit 1543 wordt bijvoorbeeld
het beroep 'kussenwerker' vermeld. 16 Dirk Jacobszn. hield zich
dus bezig met de fabricage of bewerking van kussens. Om een idee te
krijgen van het soort kussens dat hij maakte, kan ondermeer worden
gekeken naar de nalatenschap van een Spaanse soldaat uit 1576.
Daar is bijvoorbeeld sprake van 'een geel damaste cleyn cusken' en
van 'ses tapeet cussens met bloemkens ende nyeuwen royen leussen
[rode lussen]'. 17 Het maken van kussens was waarschijnlijk niet zijn
enige bron van inkomsten. Dirk Jacobszn. wordt in het kohier van de
tiende penning uit 1557 namelijk ook vermeld als gebruiker van een
huis met 6,5 morgen land. Het lijkt er dus op dat hij naast het maken
van kussens ook nog wat geld verdiende via landbouw of veeteelt (de
vraag naar kussens was blijkbaar niet zo groot dat hij daarmee volledig
in zijn levensonderhoud kon voorzien). Dat zou meteen verklaren
waarom Dirk Jacobszn. in 1557 werd vermeld als gebruiker van twee
240

huizen: enerzijds een huis met 6,5 morgen land (alwaar hij vermoedelijk
woonde met zijn gezin) en anderzijds alleen een huis (mogelijk de
werkplaats waar hij zijn kussens maakte). Daarnaast was hij eigenaar
van een klein huisje dat hij in 1557 aan Marijtje Gerritsdr. had
verhuurd.
Tot nu toe heb ik geen aanwijzingen gevonden dat Dirk Jacobszn.
ooit schepen van Heemstede is geweest. Op financieel-economisch
gebied behoorde hij vermoedelijk tot de middenklasse. Hij was in 1553
in ieder geval in staat om voor 93 Karolusgulden de Grote Geesttiende
te pachten (een voor die tijd behoorlijk groot bedrag). Zijn broer Jan
Jacobszn. trad toen op als borg. Dirk Jacobszn. trad zelf in de door mij
bestudeerde periode nooit op als borg of getuige.
Cornelis en Maarten Liklaaszn.
Cornelis en Maarten Liklaaszn. waren broers. Hun vader heette Liklaas,
een naamsvariant van Nikolaas (of Klaas) die in de vijftiende en
zestiende eeuw in de omgeving van Haarlem wel vaker voor kwam. In
1514 was Liklaas Reierszn. schepen van Heemstede (hij was toen 55
jaar oud). Ook op de lijst van de tijnspenning uit 1540 wordt nog een
Liklaas Reierszn. vermeld als eigenaar van land in Heemstede. Mocht
het in beide gevallen om dezelfde persoon gaan, dan is Liklaas
Reierszn. ruim 80 jaar oud geworden. Het is nog niet helemaal zeker
dat Liklaas Reierszn. de vader was van Cornelis en Maarten Liklaaszn.,
maar tot nu toe is hij wel de enige in Heemstede woonachtige Liklaas
die ik in de bronnen uit de eerste helft van de zestiende eeuw tegen ben
gekomen (ook in het kohier van de tiende penning uit 1557 wordt
geen enkele Liklaas genoemd). Daarnaast werd Liklaas Reierszn. in
1540 samen met Cornelis Liklaaszn. vermeld op de lijst van de
tijnspenning, wat mogelijk zou kunnen duiden op verwantschap tussen
beide personen. Hun namen stonden namelijk direct onder elkaar.
Hoewel het geen algemeen gebruik was, gebeurde het wel vaker dat
familieleden gezamenlijk in de tijnspenninglijsten werden vermeld (in
1540 werden de broers Maarten Bartholomeuszn., Gerrit Bartholomeuszn.
en Pouwels Bartholomeuszn. bijvoorbeeld ook direct na elkaar
genoemd). Vanaf 1550 ontbreekt de naam van Liklaas Reierszn.
op de lijsten van de tijnspenning. Ook in de andere Heemsteedse
bronnen wordt zijn naam dan niet meer vermeld. Waarschijnlijk is
Liklaas Reierszn. kort voor 1550 overleden.
Cornelis Liklaaszn. wordt tussen 1540 en 1569 vermeld op de
lijsten van de tijnspenning. In 1553 pachtte hij de Grote Geesttiende.
241

Frans Floriszn. trad toen op als borg. Hoewel hij net als Cornells
Liklaaszn. als schepen betrokken was bij het bestuur van de heerlijkheid
Heemstede, kan Frans Floriszn. niet tot de financieel-economische
zwaargewichten worden gerekend. Tijdens de heffing van de
tiende penning in 1557 betaalde hij 4,7 Karolusgulden. Dat is dus
ruim onder de door mij gestelde grens van 7,5 Karolusgulden voor de
financieel-economische middenklasse.
Naast landbouw of veeteelt heeft Cornelis Liklaaszn. zich ook in
enige mate bezig gehouden met visserij. In 1557 werd hij namelijk
vermeld als gebruiker (of pachter) van de visserij die toebehoorde aan
de Leidse vroonmeesters. De vroon was het deel van de Haarlemmermeer
dat door Leidenaars werd bevist. 18 De visserij in dit gebied werd
verpacht. Sinds het midden van de jaren dertig van de vijftiende eeuw
kwamen de pachtopbrengsten van de vroonwateren ten goede aan de
stad Leiden. Er werden door Leiden vroonmeesters aangesteld om
toezicht te houden op de visserij in de vroonwateren. Halverwege de
zestiende eeuw stonden de vroonwateren nog steeds onder controle
van de Leidse vroonmeesters, maar het voorbeeld van Cornelis Liklaaszn.
laat duidelijk zien dat er ook door mensen van buiten Leiden
in de vroon werd gevist. Er werd in 1557 nog een Heemstedenaar
vermeld als gebruiker van de visserij van de Leidse vroonmeesters. Zijn
naam was Ben Zijvertszn. Deze Ben Zijvertszn. werd in de jaren veertig
en vijftig van de zestiende eeuw genoemd in de lijsten van de tijnspenning,
en op basis van het kohier van de tiende penning uit 1557 kan
worden geconcludeerd dat hij tot de meer welvarende inwoners van
Heemstede behoorde (hij betaalde namelijk in totaal vijftien Karolusgulden
en zat daarmee op de grens van de financieel-economische
middenklasse en de financieel-economische elite). Het is dan ook niet
verwonderlijk dat Ben Zijvertszn. gebruiker was van een groter deel
van de vroonvisserij dan Cornelis Liklaaszn.
Maarten Liklaaszn. was waarschijnlijk een jongere broer van Cornelis
Liklaaszn. Hij werd tussen 1550 en 1567 vermeld op de lijsten
van de tijnspenning. Daaruit valt dus op te maken dat hij land bezat in
de heerlijkheid Heemstede. Maarten Liklaaszn. is in 1567 overleden.
Vanaf 1 januari 1568 betaalde zijn weduwe Anna Dirksdr. namelijk de
tijnspenning. 19 In 1577 wordt Anna Dirksdr. nog vermeld op de
tijnspenninglijst, maar in 1579 niet meer. Waarschijnlijk heeft zij
tussen 1577 en 1579 het tijdelijke met het eeuwige verwisseld.
Als pachter van de Veentiende werd Maarten Liklaaszn. in 1555 en
1556 ook wel Maarten Klaaszn. genoemd, wat aangeeft dat de namen
242

Liklaas en Klaas aan elkaar verwant zijn. Daarnaast staan Maarten en
zijn broer Comelis in de lijsten van de tijnspenning af en toe vermeld
als 'Maarten Niklaaszn.' en 'Cornelis Niklaaszn.' 20 Tijdens het verpachten
van de tienden traden Galein Dirkszn. Schouten (in 1555) en
Pieter Albrechtszn. (in 1556) op als borg voor Maarten Liklaaszn.
Galein Dirkszn. Schouten was schepen van Heemstede en behoorde
op financieel-economisch gebied tot de middenklasse. Over de politiek-bestuurlijke
of financieel-economische achtergrond van Pieter
Albrechtszn. is op dit moment niets bekend.
Pieter Jeroenszn.
Pieter Jeroenszn. was een zoon van Jeroen Pieterszn. Uit de tijnspenninglijsten
van 1512 en 1515 blijkt dat Jeroen Pieterszn. eigenaar was
van land in de heerlijkheid Heemstede. In 1515 werd Jeroen Pieterszn.
vermeld als erfgenaam van Vroutgen Pietersdr., weduwe van Klaas
Dirkszn.
Pieter Jeroenszn. pachtte in 1553 de Veentiende en in 1557 de
Houttiende. Jan Dirkszn., molenaar, (in 1553) en Dirk Klaaszn. Keizer
(in 1557) traden daarbij op als borg. Dirk Klaaszn. Keizer - een zoon
van Klaas Simonszn. Keizer en Alijd Arisdr. - was schepen van
Heemstede in 1556. Dirk Klaaszn. Keizer wordt niet vermeld in het
kohier van de tiende penning van 1557, zodat hij waarschijnlijk in
1556 of 1557 is overleden. Hoewel exacte gegevens ontbreken,
behoorde Dirk Klaaszn. Keizer vermoedelijk tot de financieel-economische
middenklasse van Heemstede. De molenaar Jan Dirkszn.
ontbreekt eveneens in het kohier van de tiende penning uit 1557,
maar zijn zoon Dirk Janszn. - die ook molenaar was - wordt in dat
kohier wel genoemd. Zodoende valt het overlijden van Jan Dirkszn. te
plaatsen tussen 1553 en 1557. Misschien dat de molenaar Dirk
Janszn. dezelfde persoon was als Dirk Janszn. 'op de Achterweg', die
in 1557 optrad als borg voor Pieter Janszn. Haas. In het kohier van de
tiende penning uit 1557 wordt in ieder geval geen Dirk Janszn. 'op de
Achterweg' vermeld. De enige in Heemstede woonachtige Dirk Janszn.
die wel in het kohier wordt genoemd, is de molenaar Dirk Janszn.
Hij maakte op financieel-economisch gebied deel uit van de middenklasse
van de Heemsteedse dorpsgemeenschap. Waarschijnlijk gold
dat eveneens voor zijn vader Jan Dirkszn. De borgen lijken dus min of
meer dezelfde sociale achtergrond te hebben als Pieter Jeroenszn., die
eveneens tot de financieel-economische middenklasse van Heemstede
kan worden gerekend.
243

Jacob Thaamszn.
Jacob Thaamszn. is geboren omstreeks 1506. Op 12 oktober 1557
verklaarde hij namelijk 51 jaar oud te zijn. 21 De voornaam van zijn
vader (Thaams) is waarschijnlijk afgeleid van Thomas. Jacob Thaamszn.
was gehuwd met een dochter van Pouwels Reierszn. In 1554 werd
Jacob Thaamszn. samen met Pouwels Reierszn., Marijtje Reiersdr.,
Huig Willemszn., Pieter Pieterszn. Remmen, Cornelis Comeliszn. en
Marijtje Klaasdr. vermeld als erfgenaam van Margriet IJsbrantsdr., die
op 27 september 1554 in Haarlem was overleden. 22 Tijdens haar
leven woonde Margriet IJsbrantsdr. samen met haar man Maarten
Outgerszn. in de 'Franckesteeg' in Haarlem. Na haar overlijden werd
er een inventaris opgemaakt van al haar bezittingen. Huig Willemszn.
bevestigde later onder ede dat het om een deugdelijke inventaris ging.
De zeven erfgenamen kregen ieder een dertiende deel van 29 Karolusgulden
('gecomen van sekere cleeren ende andere goeden vanden
voirn. Margriete IJsbrantsdochter'). Maarten Outgerszn. zou gebruiker
blijven van de andere bezittingen die Margriet had nagelaten. Dit alles
werd op 24 oktober 1554 op schrift gesteld en ondertekend door de
Haarlemse burgemeester Willem Hermanszn. Ramp. Aangezien de
zeven erfgenamen van Margriet IJsbrantsdr. in Heemstede woonden,
kregen zij te maken met het recht van exue dat de stad Haarlem
genoot. Exue was een heffing op bezit dat door erfenis in handen
kwam van personen die buiten Haarlem woonachtig waren. 23 De
bovengenoemde erfgenamen moesten daarom tien procent van de
waarde van de door hen geërfde bezittingen aan de stad Haarlem
betalen. In 1557 dienden Jacob Thaamszn. en zijn mede-erfgenamen
opnieuw exue te betalen in verband met bezittingen die door Margriet
IJsbrantsdr. waren nagelaten. Het betrof in dit geval bezittingen ter
waarde van 83 Karolusgulden, waarvan Maarten Outgerszn. de gebruiker
was. 24
Op financieel-economisch gebied behoorde Jacob Thaamszn. tot
de middenklasse van de Heemsteedse dorpsgemeenschap. Daarnaast
kan hij tot de politiek-bestuurlijke elite worden gerekend, aangezien hij
in de jaren vijftig van de zestiende eeuw het schepenambt vervulde. Als
schepen van Heemstede ondertekende Jacob Thaamszn. met een
merk.
244

Het merk van Jacob Thaamszn.
In de door mij bestudeerde periode heeft Jacob Thaamszn. slechts
éénmaal in de Heemsteedse tienden geïnvesteerd. In 1555 pachtte hij
namelijk de Houttiende. Michiel Doeszn. trad toen op als zijn borg.
Michiel Doeszn. was net als Jacob Thaamszn. schepen van Heemstede
in de jaren vijftig van de zestiende eeuw, terwijl hij eveneens deel uit
maakte van de financieel-economische middenklasse. Jacob Thaamszn.
en Michiel Doeszn. hadden dus dezelfde sociale achtergrond.
Pieter Albrechtszn.
Toen Pieter Albrechtszn. in 1559 de Houttiende pachtte, werd hij
'Pieter Aelbrechtsz. up sgravesloet' genoemd. Waarschijnlijk woonde
hij in dat jaar op het eilandje achter het kasteel van Heemstede, dat
werd begrensd door het Oude Spaarne en de Gravensloot. Het is
echter ook mogelijk dat hij daar alleen een bepaald stuk land gebruikte.
In 1558 en 1559 pachtte Pieter Albrechtszn. de Houttiende. Huig
Willemszn. (in 1558) en Cornelis Jan Mathijszn. (in 1559) traden toen
op als borg. Over de sociale achtergrond van Pieter Albrechtszn. is
niets bekend, maar zijn borgen behoorden op financieel-economisch
gebied tot de middenklasse. Cornelis Jan Mathijszn. behoorde daarnaast
ook tot de politiek-bestuurlijke elite van Heemstede. Zelf trad
Pieter Albrechtszn. tijdens het verpachten van de tienden op als borg
voor Maarten Liklaaszn. (in 1556) en Cornelis Corneliszn. (in 1557).
245

• •
I Jf
Het kasteel van Heemstede met het Oude Spaarne en de Grauensloot in
1589 (de Grauensloot bevindt zich onder de drie huisjes op het eiland).
Hoewel Pieter Albrechtszn. waarschijnlijk al in 1556 in Heemstede
woonde, wordt hij niet vermeld in het kohier van de tiende penning uit
1557. Tot nu toe heb ik daar geen verklaring voor kunnen vinden,
maar het is in dit kader interessant om te weten dat in diezelfde
periode in de Heemsteedse bronnen regelmatig een Pieter van Dorp
opduikt. Het betreft de bekende Haarlemmer Pieter Albrechtszn. van
Dorp - zoon van Albrecht van Adrichem en Elisabeth van Dorp -, die
246
>*

ondermeer burgemeester van Haarlem was en een hofstede in Heemstede
bezat (gelegen aan de Hof laan bij het kasteel). In het kohier van
de tiende penning uit 1557 wordt Pieter van Dorp vermeld als eigenaar
van een woning en diverse stukken land in Heemstede. Hoewel
de overeenkomst tussen de voornamen en patroniemen frappant is,
heb ik tot op heden geen sluitend bewijs gevonden dat Pieter Albrechtszn.
'up sgravesloet' dezelfde persoon was als Pieter Albrechtszn.
van Dorp.
Cornelis Corneliszn.
Cornelis Corneliszn. werd ook wel 'Neel op het eind' genoemd. Deze
bijnaam hield verband met de plek waar zijn huis stond. Het is echter
niet bekend op welk 'eind' hij in Heemstede heeft gewoond. Mogelijk
was hij dezelfde persoon als de Cornelis Corneliszn. die op 26 oktober
1559 optrad als voogd en erfgenaam van Cornelis Dirkszn. Voech. 25
In 1554 was Cornelis Corneliszn. één van de erfgenamen van Margriet
IJsbrantsdr. uit Haarlem.
In 1558 spande Cornelis Corneliszn. samen met Jacob Thaamszn.,
Pieter Pieterszn. Remmen en Huig Willemszn. een proces aan tegen
Nelleke Willemsdr., de weduwe van Pouwels Reierszn. Nelleke Willemsdr.
werd gedurende dit proces bijgestaan door haar voogd Galein
Dirkszn. Schouten. Op 21 december 1555 was Pouwels Reierszn. nog
in leven. Hij trad toen zoals bekend op als getuige van de vechtpartij
tussen Louris Janszn. en Jan Pieterszn., en verklaarde op dat moment
ongeveer 66 jaar oud te zijn. Pouwels Reierszn. wordt ook vermeld in
het kohier van de tiende penning uit 1557, maar op 18 augustus 1558
blijkt hij niet meer onder de levenden te zijn. Ten tijde van zijn
overlijden was hij dus ongeveer 70 jaar oud.
Toen Cornelis Corneliszn. en zijn medestanders op 16 september
1558 voor de schout en schepenen van Heemstede verschenen,
verklaarden zij te handelen uit naam van hun echtgenotes. De eisers
waren blijkbaar allemaal getrouwd met dochters van wijlen Pouwels
Reierszn. Het geschil draaide om de verdeling van bezittingen die
Pouwels Reierszn. indertijd had geërfd van zijn moeder Clemens
Jansdr. en van zijn zus Marijtje Reiersdr. Na zijn overlijden meenden
zowel de dochters van Pouwels Reierszn. als Nelleke Willemsdr. recht
te hebben op deze bezittingen. De eisers en de gedaagde riepen de
schout en schepenen van Heemstede dan ook op om een bindende
uitspraak te doen over de precieze verdeling van deze 'aftergelaeten
goeden van wijlen Pouwels Reyersz.'. De schout en schepenen deden
247

nog diezelfde dag (16 september) uitspraak, maar het vonnis - met
daarin de exacte verdeling van de betwistte bezittingen - is helaas niet
in de schepenrol genoteerd.
Cornells Corneliszn. heeft slechts op bescheiden schaal in de Heemsteedse
tienden geïnvesteerd. In 1557 pachtte hij de Veentiende.
Pieter Albrechtszn. trad toen op als borg.
Simon Corneliszn. en Hendrik Willemszn.
De informatie over Simon Corneliszn. en Hendrik Willemszn. is helaas
te gering om hier te vermelden. Alle bekende gegevens zijn reeds in
deel twee van mijn artikel over de pachters van de Heemsteedse
tienden ter sprake gekomen.
Conclusie
Als gevolg van de onvolledigheid van het beschikbare bronnenmateriaal
en de stand van het onderzoek op dit moment, is het erg lastig om
precieze uitspraken te doen over de sociale status van de pachters van
de Heemsteedse tienden. Zo zijn uit de jaren vijftig van de zestiende
eeuw bijvoorbeeld lang niet alle schepenen bekend. Het is dan ook
moeilijk om te zeggen of alle pachters afkomstig waren uit families die
eveneens de schepenen leverden. Slechts van vijf van de dertien
pachters kan met zekerheid worden gezegd dat zij in Heemstede het
schepenambt hebben vervuld. Het is in ieder geval veelzeggend dat
van de vijf grootste investeerders in de Heemsteedse tienden er vier
deel uit maakten van de politiek-bestuurlijke elite.
De financieel-economische positie van de pachters van de Heemsteedse
tienden is eveneens lastig vast te stellen. Op basis van het
kohier van de tiende penning uit 1557 en de bedragen die zij jaarlijks
in de tienden investeerden, kan alleen bij benadering een beeld worden
geschetst. Slechts twee van de dertien pachters kunnen met enige
zekerheid tot de financieel-economische elite worden gerekend. De
rest van de pachters behoorde tot de financieel-economische middenklasse
van de Heemsteedse dorpsgemeenschap (drie van hen kwamen
echter al aardig in de buurt van de door mij gestelde grens voor de
financieel-economische elite). Als pachter diende je te beschikken over
een behoorlijke financiële reserve, aangezien het pachten van tienden
vooral een luxe-investering was. Iedereen die slechts met moeite het
hoofd boven water kan houden - of slechts over een klein eigen
vermogen beschikt -, zal er natuurlijk nooit toe overgaan een tiende te
pachten.
248

De sociaal-culturele elite is nog moeilijker vast te stellen. De stand
van het onderzoek laat op dit moment niet toe om daar duidelijke
uitspraken over te doen, maar misschien dat toekomstig onderzoek
meer informatie oplevert.
Uit de door mij verzamelde gegevens kan worden afgeleid dat Jan
Dirkszn. Voech en Pieter Janszn. Haas van alle pachters van de
Heemsteedse tienden veruit de belangrijkste personen waren. Zij
behoorden zowel tot de politiek-bestuurlijke als de financieel-economische
elite van Heemstede (en waarschijnlijk ook tot de sociaal-culturele
elite). Jan Dirkszn. Voech en Pieter Janszn. Haas zullen binnen de
dorpsgemeenschap van Heemstede dan ook een belangrijke rol hebben
gespeeld.
Tot slot kan nog worden vermeld dat de personen die tijdens het
verpachten van de Heemsteedse tiende optraden als borg over het
algemeen dezelfde sociale achtergrond hadden als de pachter van de
betreffende tiende.
Maarten van Bourgondiën
1
C. Regtdoorzee Greup-Roldanus, Geschiedenis der Haarlemmer bleekerijen
(Den Haag 1936) 5.
2
Archiefdienst voor Kennemerland (hierna AvK), Stadsarchief Haarlem (hierna
SH), inv. nr. 443 (achter in de stadsrekening, ongefolieerd)
3
Een afschrift van deze lijst is gemaakt door P.W.C, van Kessel en is raadpleegbaar
op de studiezaal van het Gemeentearchief te Leiden (kast 17 plank E).
4
Rijksarchief Noordholland (hierna RANH), Oud-Rechterlijke Archieven (hierna
ORA), Heemstede, inv. nr. 538, fol. 38 en 39v.
5
RANH, ORA, Heemstede, inv. nr. 577, fol. 2.
6
RANH, ORA, Heemstede, inv. nr. 539, fol. 35v, 37v, 39, 40v, 42 en 43.
7
RANH, ORA, Heemstede, inv. nr. 537, fol. 43-43v.
8
Zie in verband met de voornaam Doe ook de Nederlandse Voornamen Databank
op de website van het Meertens Instituut:
http://www.meertens.knaw.nl/voornamen/VNB/
9
RANH, ORA, Heemstede, inv. nr. 536, fol. 1, lv en 8.
10
Zie het artikel van Hans Krol,
'Haarlemmers en Heemsteders voor de Grote Raad van Mechelen 1458-
1578', in: Heerlijkheden nr. 102 (1999) 233-236, aldaar 233.
11
A.H. Huussen jr. en J.M.l. Koster-van Dijk,
'De kaart van de ban van Heemstede door Symon Meeusz. van Edam
(1539)', in: Jaarboek Haerlem 1973 (Haarlem 1974) 259-280, aldaar
262.
12
Overigens zijn in ieder geval vanaf de jaren negentig van de vijftiende eeuw in
de stadsrekeningen van Haarlem al lijsten te vinden van personen die
beboet zijn wegens het 'buyten drincken
249

' (zij dienden 10 stuivers te betalen). In de stadsrekening over het rekeningjaar
1493 staat bijvoorbeeld de post 'Ander ontfanck van correctien van
buyten te drincken, ende dit tot behoef vander stede ende bekuerders';
bron: AvK, SH, inv. nr. 376, fol. 9.
13 Dr. J.Th. de Smidt en drs. Tony Lindijer,
Haarlemmers voor de Grote Raad van Mechelen 1458-1578
(Haarlem 1999) 86-89.
14 AvK, SH, Archief van het Elisabeths Gasthuis, inv. nr. 189, fol. 17v. De
hofstede 'het oude Gasthuis' was waarschijnlijk gelegen op de hoek van de
Wagenweg en de Raanlaan, zie: J.W. Groesbeek,
Heemstede in de historie. Leven, werken, handel en koehandel in de
woonplaats van Emece (1972) 56.
15 Groesbeek,
Heemstede in de historie, 86.
16 Regtdoorzee Greup-Roldanus,
Geschiedenis der Haarlemmer bleekerijen, 4.
17 A. Hulshof,
Schrift in den Niederlanden (1350-1650) (Bonn 1918) 36.
18 H. Brand,
Over macht en overwicht. Stedelijke elites in Leiden (1420-1510)
(Leuven/Apeldoorn 1996) 155.
19 AvK, SH, inv. nr. 451, lijst van de tijnspenning (achter in de stadsrekening,
ongefolieerd). In 1569 wordt op de lijst van de tijnspenning toch weer de
naam Maarten Liklaaszn. vermeld. Dit moet, gezien de tijnspenninglijst van
1568, echter worden gelezen als
'de weduwe van Maarten Liklaaszn.'.
20 AvK, SH, inv. nr. 450, lijst van de tijnspenning (achter in de stadsrekening,
ongefolieerd).
21 RANH, ORA, Heemstede, inv. nr. 536, fol. 35.
22 AvK, SH, inv. nr. 437, rekening exuegeld, fol. 4 (achter in de stadsrekening).
23 Aldus de op internet raadpleegbare inventaris van het stadsbestuur van
Haarlem op de website van de Archiefdienst voor Kennemerland:
http://www.haarlem.nl/smartsite.htm?id=1139.
24 AvK, SH, inv. nr. 440, rekening exuegeld, fol. 5 (achter in de stadsrekening).
25 RANH, ORA, Heemstede, inv. nr. 536, fol. 59v.
250

NIEUWE LEDEN
Heemstede
Dhr. R.J.H. Peeperkorn
Dr. A. De Roos
Dhr. A. Khan
Mw. R. Suttorp - Schuiten
Vrienden van het Oude Slot
Dhr. B. Bannink
Dhr. E.H. Frances
Dhr. J.N. Paro
Dhr. A. Aerts
Mw. E.G. Leffelaar
E»
^^^'
- 3ff! : .
~i&..
Bennebroek
Dr. H. Copier
Dhr. F.Th.A. Moes
Mevr. M.W.Meijer-Wijnands
Dhr. A.J.M, van Unnik
Een monument aan de Casper Fageüaan (foto V.C. Klep)
251

Uit voorraad leverbaar.
De VOHB heeft voor de geïnteresseerde lezer nog een aantal uitgaven in voorraad, die
misschien nog niet allemaal in uw boekenkast staan.Vooral voor diegenen, die nog niet zo lang
lid zijn kan dit een welkome aanvulling zijn van datgene, dat u al wel heeft. Niet alle nog
beschikbare werken zijn in dezelfde mate in voorraad, dus hier geldt: "zolang de voorraad strekt"
Tussen haakjes staat het jaar van verschijnen. U kunt uw wens kenbaar maken aan de heer Hans
Krol (tel. 5282977); e-mail: jlpmkrol@tiscali.nl
Verkoopprijs in euro
De geschiedenis van het Huis te Heemstede (1952) (3 delen) 13,60
Deel 1 Schets van het leven van A. Pauw (1948) 4,55
Deel 2 Enkele gegevens omtrent Adriaan Pauw en het slot van Heemstede (1949) 4,55
Deel 3 Het huis en de Heren van Heemstede tijdens de Middeleeuwen (1952) 4,55
Poort van het Oude Slot (tekening P. Kapsenberg) (1980) 4,55
Adriaen Pauw (1585-1653), staatsman en ambachtsheer (1985) 10,50
Verjaardagskalender met reproducties van oude prenten 3,40
De geschiedenis van het buitengoed Bosbeek in Heemstede en van
het adellijk geslacht Van Merlen (1987) 6,00
Van achter de Blaeuwen Engel: Hervormd Heemstede in de 17e eeuw (1987) 6,80
Heemstede-Bennebroek 1907-1931: een gids door de jaren (1988) 2,30
Eiland in de stroom, Hervormd Heemstede in de 18e eeuw (1988) 6,80
Heemsteedse Gemeentepolitiek in de jaren tussen omstreeks 1750 en 1900 (1989) 4,55
Zes reproducties van oude prentbriefkaarten (1990) 1,15
Kleine en verborgen monumenten in Heemstede en Bennebroek (1991) 6,80
De geschiedenis van het orgel in de dorpskerk te Bennebroek (1992) 3,50
Heemstede, Berkenrode en Bennebroek; drie heerlijkheden
in Zuid-Kennemerland (1992) 8,15
Het Huis te Bennebroek en zijn bewoners (1992) 6,80
VOHB-fietstocht langs monumenten in Heemstede en Bennebroek (1992) 0,50
Kroniek van het jaar 1895 Heemstede en Bennebroek (1994) 2,30
Geheime missie in 1847 (1996) 11,35
Ons dorp Heemstede en Bennebroek. Geschreven voor de jeugd. (1997) 2,50
Vijftig jaar van oud naar nieuw 1947-1997 (1997) 6,00
De tijden veranderen: burgemeesters Heemstede en Bennebroek 1811-1997 (1997) 9,10
Videoband: een wandeling door Heemstede en Bennebroek (1997) 6,80
Katholiek rond de rand van Kennemerland (St.Jozefparochie Bennebroek) (1997) 9,10
Hartekampkaart uit 1706; facsimile-uitgave en een toelichting (1999) 5,70
Zorg aan de duinrand: Kennemeroord, Kennemerduin, Parkzicht, Westerduin (2000) 15,00
Vier eeuwen Voorkoekoek-Ipenrode; een historische buitenplaats in Heemstede (2001) 9,00
Facsimile van kaart van W.BIaeu uit 1631 van Rijnland en Amstelland 3,00
Verder zijn er van diverse afleveringen van het VOHB-tijdschrift Heerlijkheden nog losse
nummers beschikbaar voor 2.50 euro per stuk.
252

Doelstelling en aktiviteiten
Het bevorderen van kennis over en belangstelling voor de geschiedenis
van Heemstede en Bennebroek en de zorg voor het karakterbehoud
van hetgeen van historisch, stedenbouwkundig, architectonisch en/of
landschappelijke betekenis is.
De vereniging geeft het kwartaaltijdschrift 'HeerlijkHeden' en historische
publicaties uit, organiseert excursies, geeft lezingen, werkt mee
aan de jaarlijkse Open Monumentendagen en is alert op de instandhouding
van karakteristieke elementen in beide gemeenten.
Lidmaatschap
Aanmelding, opzegging en adreswijziging uitsluitend schriftelijk bij de
ledenadministratie of via onderstaande website. Het lidmaatschap loopt
jaarlijks door, behoudens schriftelijke opzegging
voor 1 november.
De contributie bedraagt minimaal euro 15,— per jaar, over te maken
op postbanknummer 27 35 06 ten name van penningmeester Vereniging
Oud Heemstede - Bennebroek, na ontvangst van een acceptgirokaart.
Website
www.oudheemstedebennebroek.nl