Layout 2 - Cornelis Dopper

More documents

Recommendations

Info

Noord Nederlands Orkest. Aan dit orkest had Dopper veel te danken, omdat het hem in de gelegenheid stelde zijn composities door te spelen en uit te proberen. Op die manier maakte hij kennis met de mogelijkheden en eigenaardigheden van alle orkestinstrumenten. Zodoende werd hij een van de grootste Nederlandse meesters in de instrumentatiekunst. Maar behalve financieel, ging het ook psychisch niet goed met Dopper. Na het succes van zijn eerste opera - Het blinde meisje van kasteel Cuillé, in 1894 voor het eerst door de Nederlandse Opera uitgevoerd - werd het stil rond Dopper. Het betrekkelijke isolement van de provinciestad Groningen speelde daarbij een grote rol. Hij voelde zich eenzaam, was overwerkt, moe en depressief. In de loop van 1895 vertrok hij plotseling naar het kuuroord Bad Ems aan de Lahn, niet ver van Koblenz. Over zijn verblijf aldaar is niets bekend. Hij heeft er nooit iets over gezegd. Een jaar later duikt hij op in het oude Friese stadje Balk in Gaasterland, waar hij introk bij zijn zuster Gesiena en haar man, Adolf van Kleffens. Adolf was als eenvoudig ambtenaar in de gemeente Onstwedde begonnen, was daar getrouwd met Geziena, en had het intussen gebracht tot gemeenteontvanger. Waarom Dopper naar Balk ging is niet duidelijk. Hij beschreef het oude stadje aan de Luts als ‘een rustig, mooi, stil oord, waar hij wat kon bijkomen om weer verder te kunnen gaan.’ In werkelijkheid was hij er doodongelukkig. Aan zijn vriendin Sophie schreef hij in 1899: ‘Een paar jaar geleden woonde ik in Balk onder ellendige omstandigheden. Het leven leek uitzichtloos. Alles zat tegen, wat ik ook probeerde. Het was een Dopper, 1907 Dopper, 1910 treurige tijd, maar voor mijn kunst is ze van grote betekenis geweest, want in de Gaasterlandse bossen ben ik dichter geworden.’ Daar, temidden van de ongerepte natuur, vond hij het meest lugubere decor voor zijn derde opera, William Ratcliff (voltooid in 1900), naar de spookachtige, bijna surrealistische tragedie van Heinrich Heine. Het zou meer dan tien jaar duren voordat deze opera voor het eerst werd uitgevoerd, in het Groothertogelijk Hoftheater te Weimar. De affiches zijn nog in de beroemde Hertogin Anna Amalia Bibliotheek te vinden. Toch was het juist het gebrek aan contact met de buitenwereld, waardoor Dopper als kunstenaar niet tot ontplooiing kon komen en ten onder dreigde te gaan. De afzondering, de eenzaamheid, het culturele isolement, een voortdurend gebrek aan geld en een gevoel van miskenning deden hem twijfelen aan een loopbaan als componist. Het was al bijna twee jaar geleden dat De blinde was uitgevoerd en sedertdien had hij geen enkel artistiek succes meer behaald. Zijn tweede opera, Frithjof (1895), bleef in de kast liggen. Welke perspectieven en mogelijkheden had hij nog? Was zijn levensideaal, een gevierd componist worden, nu al in rook opgegaan? Een nieuwe uitdaging In 1897 leken de vooruitzichten voor de 27jarige Dopper te verbeteren. Hij kreeg een betrekking als tweede violist bij de Nederlandse Opera in Amsterdam. Operadirecteur Cornelis van der Linden had Dopper een paar jaar eerder al leren kennen tijdens de première van diens opera De Blinde van Castel Cuillé en was beïndrukt door zijn innemende persoonlijkheid en muzikale kwaliteiten. Met Dopper beschikte
Met de Statendam (I) naar Amerika hij niet alleen over een goede violist, maar ook over iemand die piano speelde en zich in de loop der jaren zou kunnen ontwikkelen tot een uitstekend repetitor en koormeester. Voor Dopper was het een gulden gelegenheid om ervaring op te doen. Als violist kon hij zich vertrouwd maken met het operarepertoire en de praktijk van het operaorkest. Als scheppend toonkunstenaar kreeg hij buiten het seizoen volop gelegenheid tot componeren en wellicht meer mogelijkheden zijn werk te laten uitvoeren. Begin november 1897 liet hij zich inschrijven in het bevolkingsregister van Amsterdam en betrok een kamer aan de Leidschekade 91. Lang duurde de vreugde niet. ‘Voortdurend wordt ik gevolgd door twee vrouwen: Armoede en Zorg’, schreef hij aan Sophie Zimmermann. De gage, die hij ontving was nauwelijks toereikend om de kamerhuur te betalen. Buiten het operaseizoen was er geen werk en dus ook geen inkomen. De arbeidsomstandigheden waren mensonterend. Rechten had men nauwelijks, plichten des te meer. Er heerste een ijzeren discipline en voor het minste of geringste ‘vergrijp’ stond je op straat. Een dagtaak van 14 uur was normaal, alle dagen van de week, ook zondags. Een orkestlid verdiende gemiddeld minder dan € 0,10 per uur. Een nieuwkomer als Dopper ontving maar 40% van dat bedrag (d.w.z. € 0,04 per uur!). In het theater had een onverlaat een bordje opgehangen: ‘Hij die hier binnentreedt late alle hoop varen.’ Dopper was achtereenvolgens in dienst bij vijf operagezelschappen, omdat het ene na het andere operagezelschap ter ziele ging. Subsidie kreeg men niet. Ondanks dat werkte hij zich in de loop van de jaren (tussen 1897 en 1903) op van violist tot repetitor, koormeester en dirigent. Als veelbelovend componist mocht hij gedurende de zomervakanties in Utrecht logeren bij de dirigent van het Utrechts Stedelijk Orkest, Wouter Hutschenruyter. Dat kostte hem niets, want de familie Hutschenruyter stelde haar huis open voor behoeftige kunstenaars. Hij voelde zich er thuis en vormde al gauw deel van het gezin. Hij kreeg volop gelegenheid om te componeren en leerde veel van de ervaren en veelzijdige musicus Wouter. Een betere toekomst Bijna tien jaar had Dopper in Amsterdam met moeite het hoofd boven water kunnen houden. Maar eindelijk gloorde er licht aan de horizon. In 1906 kreeg hij van meerdere kanten aanbiedingen. Hij werd gevraagd als managerbegeleider voor een wereldtournee van het Hongaarse wonderkind Kun Arpad, een ‘violistje’, dat overal in Europa met sensationeel succes optrad. Dopper wees dit aanbod af. Hij kwalificeerde het vioolspel van de jongen als ‘aardig, zolang hij een korte broek draagt.’ Een tweede aanbod kwam uit Soerabaja in voormalig Nederlands-Indië, waar hij gevraagd werd als dirigent van een muziekvereniging. Maar, omdat hij zich moest verbinden voor een periode van tien jaar, wees hij ook deze mogelijkheid af. Tenslotte kreeg hij het aanbod repetitor, koormeester en dirigent te worden bij een rondreizend operagezelschap in de Verenigde Staten. De omstandigheden lieten hem weinig keus. Hij zou ervaring opdoen als dirigent en was meteen uit de geldzorgen. Zesendertig jaar oud, ongetrouwd, onafhankelijk en op zoek naar een betere toekomst, waagde hij de sprong. Amerikaans avontuur Op zaterdag 8 september 1906 begaf hij zich met gemengde gevoelens aan boord van het stoomschip de ‘Statendam’ (I), dat de reis van Rotterdam naar New York zou afleggen in tien dagen. Het afscheid van vrienden en bekenden was moeilijk en zijn stemming werd er niet beter op bij de trieste aanblik van een grote menigte Russen, Polen, Hongaren en avonturiers, op zoek naar een betere toekomst in de Nieuwe Wereld. Een paar dagen later stak er een geweldige storm op. Maar in plaats van bang of zeeziek te worden, genoot Dopper van het geweld der natuurelementen: ‘De wind gierde door de gangen, de golven sloegen over het dek en het gekraak en gesteun van het houtwerk
Page 1 and 2: Stichting Cornelis Dopper
Page 3: was geweest en vele talen sprak, wa
Page 7 and 8: zijn ‘Rembrandt’symfonie komen
Page 9 and 10: Dopper, 1912 een gevoel van wroegin
Page 11 and 12: Doppers kat Miesje stond model voor
Page 13: ‘Schitteren op de tweede rang’

Layout 2 - Cornelis Dopper

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?