jaargang 35 nummer 2 maart 2012 - Vereniging Vrienden Nationale ...

6
Een groot deel van die dramatische zeggingskracht van
Götterdämmerung berust natuurlijk niet alleen op tekst en
personages, maar bovenal op het gebruik van de muziek die de
onderlinge verbanden verduidelijkt. Wagners indrukwekkende
ont wikkeling als componist maakt van het slotdeel de gedroomde
bekroning van de hele cyclus, het deel dat alle ideeën samenbrengt
en besluit. Hij schept hier nieuwe mogelijkheden in melodische,
ritmische en harmonische expressiviteit in dienst van dramatische
waarachtigheid. Centraal hierbij staat het gebruik en de ontwikkeling
van leidmotieven, muzikale verwijzingen naar personen, ideeën of
gebeurtenissen. In de hele Ring, maar vooral in Götterdämmerung,
vinden we een onderscheid tussen letterlijkheid, dat wat gezongen
wordt, dat wat we zien, en de onderliggende muzikale werkelijkheid.
Door middel van zijn leidmotieven brengt Wagner een betekenisvolle
gelaagdheid tot stand. Door melodische en ritmische variaties, door
verandering van harmonie en instrumentatie en door verkorting of
verlenging kan hij de motieven elke betekenis geven die hij wil. De
muziek vertelt een eigen verhaal, dat de actie op dat moment soms
nuanceert, soms aanvult en soms weerspreekt. Wagner schept zo twee
parallelle dramatische werelden: de direct zichtbare wereld van de
gebeurtenissen, en de metafysische wereld van symbool en betekenis.
Zo zegt de orkestrale inleiding van Götterdämmerung ons al veel
over wat er zal gebeuren. De koperakkoorden klinken mysterieus
en onheilspellend, en wijzen duidelijk vooruit naar het drama en de
rampspoed die zullen volgen. Het vormt de perfecte opmaat voor
het sluitstuk van de Ring, omdat het niet alleen een brug slaat naar
het slot van Siegfried, maar ook naar het allereerste begin van het
vierluik. In zekere zin vormen de akkoorden de schaduw van het
ontwaken van Brünnhilde in de vorige opera. Maar waar in die opera
het koper in stralende akkoorden de nieuwe dag en de vervulling
van de liefde van Siegfried en Brünnhilde aankondigt, worden we
in Götterdämmerung in de nacht gestort, en is de toon duister, een
sombere omkering van Brünnhildes triomfantelijk ontwaken. Door
het verschil in toonsoort en orkestratie krijgt het begin zijn tragische