jaargang 35 nummer 2 maart 2012 - Vereniging Vrienden Nationale ...

9
zo de natuurlijke orde. Een eerste voorbeeld daarvan werd misschien
al in Die Walküre gegeven, als zij Wotans bevelen negeert en zij, uit
liefde voor haar vader, doet wat zij denkt dat hij eigenlijk had gewild.
Ze levert uiteindelijk haar goddelijkheid in voor een vrijheid die onbereikbaar
is voor Wotan.
Het einde is het begin. Wanneer Brünnhilde het einde der goden
aankondigt in haar slotgezang, horen we in het orkest het muzikale
motief dat gekoppeld is aan het ontstaan van de wereld: we mogen
dus hopen dat uit de ondergang van de oude orde een nieuwe wereld
wordt geboren. De wereld is gereinigd van valse goden zodat een
nieuwe orde, niet gecorrumpeerd door macht en bezit, kan ontstaan.
Het motief dat de vervloeking van de ring door Alberich verklankt,
dat een van de meest gebruikte motieven in de cyclus is, komt dan
nog een keer voorbij. Hagen duikt de ring achterna en verdrinkt vervolgens
in de kolkende stromen van de Rijn, nog steeds overmand
door begeerte voor de ring en blijkbaar doof voor Brünnhildes boodschap
van liefde en onthechting, en dus net als Wotan en de goden
een vertegenwoordiger van de ‘oude’ orde. Op dat moment horen we
het vloekmotief nog een keer, maar incompleet: de laatste noten van
het motief lossen op in het niets. Zo geeft Wagner prachtig weer dat
de ring eindelijk is vrijgewassen van de vloek door het water van de
Rijn.
Als laatste klinkt een motief, in de hoge strijkers, dat Wagner in de
Ring slechts zeer spaarzaam gebruikt. Slechts één keer eerder hebben
we het gehoord, als Sieglinde in de derde akte van Die Walküre haar
verwondering uit over het kind, de toekomstige held Siegfried, dat
zij in zich draagt. Het motief wordt vaak het liefdesverlossingsmotief
genoemd, en verwijst naar de hoopvolle, zuiverende kracht van de
liefde. Wagner heeft gezegd dat de juistheid van het einde van Der
Ring des Nibelungen gevoeld moet worden door het publiek, ook al
kan deze juistheid niet logisch aangetoond worden. En dat is precies
wat het orkestrale slot doet. Wagner laat het laatste woord aan het
woordeloze orkest: het stralende motief dat het orkest domineert zegt
meer dan woorden ooit hadden gekund. Vier delen lang is ons een
wereld voorgeschoteld waarin de verwoestende kracht van macht en
weelde centraal stond, maar het slot van Götterdämmerung stemt
toch hoopvol, en maakt uiteindelijk van Wagners monumentale
vierluik een lofzang op de verlossende kracht van de liefde.