Richard Serra_schaal en context - Wouter Davidts

Comparisons are provoked.” 31 Plots omschrijft Serra architectuur niet langer als een discipline
waarmee zijn sculpturen ruimte en plaats delen, maar als een praktijk waaraan ze omwille van een
kritische oogmerk ook schaal, methodes, materialen en procedures ontlenen. Deze moedwillige liason
met architectuur slaat Serra echter terug in het gezicht. Ze opent immers op haar beurt een belangrijk
kritisch perspectief op zijn werk. Voor de kritiek die Serra meent te kunnen formuleren geldt nu
eenmaal geen eenrichtingsverkeer. Sinds architectuur schaal, methodes, materialen en procedures met
zijn werk deelt, kunnen er ook ‘vergelijkingen’ in de omgekeerde richting gemaakt worden!
De kritische term voor deze oefening is bij uitstek schaal. Het volstaat opnieuw om een andere
uitspraak van Serra, gemaakt tijdens het gesprek met Pacquement, averechts te formuleren: “(…) [my]
works may function as critique of architecture, they can point to its deficiency due to the fact that they
are built in a similar scale.” 32 Dat zou dan als volgt klinken: ‘omdat architectuur dezelfde schaal kent
als het werk van Serra, kan het ons helpen om het falen van de (urbane) sculpturen van de kunstenaar
te bepalen en kritisch door te lichten.’ Serra’s diepe overtuiging dat schaal een zaak van context is,
vraagt om een radicale herbeoordeling. In de urbane en publieke ruimte is de formele en materiële –
of esthetische – overeenstemming tussen een (kunst)object en zijn context slechts de helft van het
verhaal. De urbane en publieke conditie vergt van de objecten die haar bevolken een
schaalverhouding die verankerd zit in een breder, socio-politiek en ethisch kader. Dit geldt alvast voor
architectuur. In die zin dwingt Serra architectuur in een strijd met ongelijke wapens. Hij meet zichzelf
een privilege aan dat architectuur niet gegund is, met name het aannemen van een superieure en
antagonistische positie ten opzichte van de omgeving, en van de openbare ruimte in het bijzonder.
De verschillende controverses en schandalen omtrent de publieke sculpturen van Serra lijken
aan te geven dat er een moment bestaat waarop kunst – in het bijzonder wanneer ze een abstracte taal
als die van Serra hanteert – in de urbane ruimte plots té groot wordt, of althans als dusdanig ervaren
worden. Serra’s dictum dat schaal een zaak van context is, kent een kritische bovengrens. Serra’s
werken zijn zo groot geworden dat ze de context niet enkel tegenspreken: de context spreekt terug.
De sculpturen krijgen lik op stuk. De context dwingt ze immers binnen het semantisch register van de
architectuur en bedingt aldus hun lectuur en evaluatie. Ze worden met andere woorden als architectuur
gelezen en beoordeeld. Werken als Terminal, Tilted Arc, Sight Point of TW U kennen bovendien een
zelfde maat als architectuur. Ze manifesteren zich – zowel in termen van vorm, impact, ervaring als
schaal – in de publieke ruimte van de stad als architectuur. Maar het zijn geen gebouwen. Ze
accomoderen of faciliteren geen gebruik. Het zijn louter en alleen kunstwerken. Maar in de stad geniet
kunst niet zomaar een ‘eigen plaats en ruimte’, laat staan op schaal van architectuur. Dan wordt ze als
aanmatigend en arrogant ervaren. De belerende vinger die kunst naar architectuur opsteekt, wordt dan
hoogstvervelend. En dit gebeurt niet zozeer omdat ze dingen nalaat die architectuur wel geacht wordt
te doen, maar veeleer omdat ze dingen doet die architectuur niet verondersteld wordt te doen. De
8