kun je het MER rapport downloaden - Ademloos

1
Inhoudstafel
1 ..................................................................................................................................... 1
INHOUDSTAFEL ........................................................................................................... 1
LIJST VAN FIGUREN.................................................................................................... 9
LIJST VAN TABELLEN............................................................................................... 14
LEESWIJZER .............................................................................................................. 21
VOORWOORD............................................................................................................. 22
0. INLEIDING ......................................................................................................... 26
0.1. Beknopte projectomschrijving....................................................................................... 26
0.2. Toetsing aan de M.E.R-plicht ....................................................................................... 30
0.2.1. Juridisch/beleidsmatig kader................................................................................. 30
0.2.2. Toetsing van het project ........................................................................................ 31
0.3. Coördinaten initiatiefnemer........................................................................................... 31
0.4. MER-Coördinator en deskundigen ............................................................................... 32
1. ADMINISTRATIEVE SITUERING VAN HET PROJECT ................................... 35
1.1. Ligging van de nieuwe elektriciteitscentrale ................................................................. 35
1.1.1. Algemene en kadastrale situering......................................................................... 35
1.1.2. Algemene ruimtelijke en planologische situering .................................................. 38
1.1.3. Tabel met relevante detailkaarten ter situering van het project ............................ 41
1.2. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden ............................................................ 63
1.2.1. Ruimtelijke Ordening ............................................................................................. 63
1.2.2. Milieubeleidsplanning ............................................................................................ 71
1.2.3. Milieuvergunning ................................................................................................... 72
1.2.4. Afval....................................................................................................................... 75
1.2.5. Lucht...................................................................................................................... 85
1.2.6. Water ..................................................................................................................... 94
1.2.7. Bodem ................................................................................................................. 102
1.2.8. Geluid en trillingen............................................................................................... 107
1.2.9. Natuur.................................................................................................................. 110
1.2.10. Milieuschade.................................................................................................... 117
1.3. Administratieve voorgeschiedenis.............................................................................. 119
1.3.1. Historiek van E.ON.............................................................................................. 119
1.3.2. Vergunningsverplichtingen .................................................................................. 119
1.3.3. Relevante milieurapportages............................................................................... 119
2. PROJECTOMSCHRIJVING............................................................................. 121
2.1. Verantwoording van het project.................................................................................. 121
2.1.1. E.ON en de geliberaliseerde elektriciteitsmarkt .................................................. 121
2.1.2. Ontwikkeling van de elektriciteitsvraag ............................................................... 121
2.1.3. Dreigend tekort aan elektriciteitsproductiecapaciteit in België............................ 124
SGS Belgium NV Juni 2009 Inhoudstafel 1
Projectnummer: 07.0309

2.1.4. Veroudering van bestaande centrales ................................................................ 125
2.1.5. Motivering centrale .............................................................................................. 126
2.1.6. Locatie ................................................................................................................. 128
2.1.7. Doelstelling en criteria ......................................................................................... 128
2.2. Alternatieven............................................................................................................... 130
2.2.1. Inleiding ............................................................................................................... 130
2.2.2. Nulalternatief ....................................................................................................... 130
2.2.3. Locatiealternatieven ............................................................................................ 131
2.2.4. Doelstellingsalternatief ........................................................................................ 135
2.2.5. Inhoud van de BREF en uitvoeringsalternatieven............................................... 136
2.3. Actuele toestand E.ON-site – afbraakfase ................................................................. 214
2.3.1. Inleiding ............................................................................................................... 214
2.3.2. Procedure voor de afbraak van de BAYER-gebouwen....................................... 214
2.3.3. Te verwijderen BAYER-gebouwen...................................................................... 214
2.3.4. Afbraak en heraanleg van verschillende pijpleidingen........................................ 215
2.3.5. Afbraak en gedeeltelijke verplaatsing van ondergrondse voorzieningen............ 215
2.3.6. Verplaatsen van de spoorweg............................................................................. 215
2.3.7. Aanleg van verschillende randfaciliteiten ............................................................ 215
2.4. Aanlegfase.................................................................................................................. 216
2.4.1. Locatie van de werfzones.................................................................................... 216
2.4.2. Locatie van parkeerplaats tijdens de aanlegfase................................................ 219
2.4.3. Beschrijving van de civiele werkzaamheden in de natuur- en de bufferzone. .... 221
2.4.4. Beschrijving van de eigenlijke bouwfase............................................................. 222
2.4.5. Aanleg kademuur ................................................................................................ 241
2.5. Exploitatiefase ............................................................................................................ 249
2.5.1. Inleiding ............................................................................................................... 249
2.5.2. De brandstoffen................................................................................................... 250
2.5.3. Transport, opslag en behandeling van kolen ...................................................... 257
2.5.4. Ketelinstallatie en branders ................................................................................. 266
2.5.5. Turbogeneratorinstallatie..................................................................................... 270
2.5.6. Selectieve katalytische DeNOx-installatie ........................................................... 270
2.5.7. Elektrostatische vliegasvangers.......................................................................... 272
2.5.8. Alternatief voor ESP : Doekenfilters.................................................................... 273
2.5.9. Rookgasontzwavelingsinstallatie (ROI)............................................................... 278
2.5.10. Afvoer en opslag van reststoffen ..................................................................... 282
2.5.11. Overige installaties .......................................................................................... 283
2.5.12. Koelwaterconcept ............................................................................................ 286
2.5.13. Koolstofafvang en -opslag (CCS) .................................................................... 299
2.5.14. Opslagtanks..................................................................................................... 309
2.5.15. Efficiëntie ......................................................................................................... 309
2.5.16. Stoom/warmteproductie voor externe afnemers.............................................. 312
2.6. Onderhoudsfase ......................................................................................................... 314
2.7. Interferentie met andere plannen en projecten .......................................................... 316
2.7.1. Tweede spoorverbinding onder de Schelde, Liefkenshoekspoortunnel ............. 316
2.7.2. Tweede Tijsmanstunnel ...................................................................................... 316
2.7.3. Oosterweelverbinding.......................................................................................... 317
2.7.4. Afbraakwerken bij BAYER................................................................................... 318
2.7.5. Verdieping van de Westerschelde....................................................................... 318
SGS Belgium NV Juni 2009 Inhoudstafel 2
Projectnummer: 07.0309

3. HISTORIEK VAN HET STUDIEGEBIED ......................................................... 323
4. ALGEMENE METHODOLOGIE....................................................................... 324
4.1. Algemeen.................................................................................................................... 324
4.2. Ingreep-effectenrelaties.............................................................................................. 324
4.3. Reikwijdte van het MER ............................................................................................. 325
5. DISCIPLINE LUCHT ........................................................................................ 326
5.0. Leeswijzer................................................................................................................... 326
5.1. Discipline lucht voor het scenario van de directe koeling........................................... 326
5.1.1. Methodologie....................................................................................................... 326
5.1.2. Afbakening van het studiegebied ........................................................................ 327
5.1.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden................................................... 327
5.1.4. Beschrijving van de referentiesituatie ................................................................. 327
5.1.5. Beschrijving van de emissies en residuen .......................................................... 328
5.1.6. Beschrijving van de immissies en milieueffecten................................................ 354
5.1.7. Significantie van de milieueffecten...................................................................... 400
5.1.8. Milderende maatregelen...................................................................................... 403
5.1.9. Monitoring............................................................................................................ 403
5.1.10. Besluit .............................................................................................................. 404
5.2. Discipline lucht voor het scenario van de koeltoren ................................................... 406
5.2.1. Methodologie....................................................................................................... 406
5.2.2. Afbakening van het studiegebied ........................................................................ 406
5.2.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden................................................... 406
5.2.4. Beschrijving van de referentiesituatie ................................................................. 406
5.2.5. Beschrijving van de emissies en residuen .......................................................... 406
5.2.6. Beschrijving van de immissies en milieueffecten................................................ 416
5.2.7. Significantie van de milieueffecten...................................................................... 440
5.2.8. Milderende maatregelen...................................................................................... 443
5.2.9. Monitoring............................................................................................................ 447
5.2.10. Besluit .............................................................................................................. 449
5.3. Discipline lucht voor het scenario van de bijstook met 20% biomassa ...................... 450
5.3.1. Emissies van de hoofdketel................................................................................. 450
5.3.2. Immissies............................................................................................................. 451
5.3.3. Bedrijfsvoering..................................................................................................... 456
5.3.4. Besluit.................................................................................................................. 456
5.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het scenario van de koeltoren
457
6. DISCIPLINE WATER ....................................................................................... 462
6.0. Leeswijzer................................................................................................................... 462
6.1. Discipline water voor het scenario van de directe koeling ......................................... 462
6.1.1. Methodologie....................................................................................................... 462
6.1.2. Afbakening van het studiegebied ........................................................................ 463
6.1.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden................................................... 464
6.1.4. Beschrijving van de referentiesituatie ................................................................. 464
6.1.5. Beschrijving van de milieueffecten...................................................................... 464
6.1.6. Significantie van de milieueffecten voor scenario 1: directe koeling................... 509
SGS Belgium NV Juni 2009 Inhoudstafel 3
Projectnummer: 07.0309

6.1.7. Milderende maatregelen...................................................................................... 510
6.1.8. Monitoring............................................................................................................ 510
6.1.9. Besluit.................................................................................................................. 511
6.2. Discipline water voor het scenario van de koeltoren.................................................. 512
6.2.1. Methodologie....................................................................................................... 512
6.2.2. Afbakening van het studiegebied ........................................................................ 512
6.2.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden................................................... 512
6.2.4. Beschrijving van de referentiesituatie ................................................................. 512
6.2.5. Beschrijving van de milieueffecten voor scenario 2 met koeltoren. .................... 512
6.2.6. Significantie van de milieu-effecten voor scenario 2: koeltoren .......................... 527
6.2.7. Milderende maatregelen...................................................................................... 527
6.2.8. Monitoring............................................................................................................ 527
6.2.9. Besluit.................................................................................................................. 527
6.3. Discipline water voor het scenario van de bijstook met 20% biomassa..................... 527
6.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het scenario van de koeltoren
528
7. DISCIPLINE BODEM EN GRONDWATER...................................................... 529
7.0. Leeswijzer................................................................................................................... 529
7.1. Discipline bodem en grondwater voor scenario van de directe koeling ..................... 529
7.1.1. Methodologie....................................................................................................... 529
7.1.2. Afbakening van het studiegebied ........................................................................ 530
7.1.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden................................................... 530
7.1.4. Beschrijving van de referentiesituatie ................................................................. 530
7.1.5. Beschrijving van de milieueffecten...................................................................... 539
7.1.6. Alternatief: Kolentunnel vanuit SEA-INVEST (Antwerp Bulk Terminal). ............. 547
7.1.7. Significantie van de milieueffecten...................................................................... 548
7.1.8. Milderende Maatregelen...................................................................................... 551
7.1.9. Monitoring............................................................................................................ 551
7.1.10. Besluit .............................................................................................................. 551
7.2. Discipline bodem en grondwater voor het scenario van de koeltoren........................ 552
7.2.1. Methodologie....................................................................................................... 552
7.2.2. Afbakening van het studiegebied ........................................................................ 552
7.2.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden................................................... 552
7.2.4. Beschrijving van de referentiesituatie ................................................................. 552
7.2.5. Beschrijving van de milieueffecten...................................................................... 552
7.3. Discipline bodem en grondwater voor het scenario van de bijstook met 20% biomassa
557
7.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het scenario van de koeltoren
558
7.4.1. Evaluatie en Milderende Maatregelen................................................................. 561
7.4.2. Monitoring............................................................................................................ 561
7.4.3. Besluit.................................................................................................................. 561
8. DISCIPLINE GELUID EN TRILLINGEN .......................................................... 563
8.0. Leeswijzer................................................................................................................... 563
8.1. Discipline geluid en trillingen voor het scenario van de directe koeling ..................... 563
8.1.1. Methodologie....................................................................................................... 563
SGS Belgium NV Juni 2009 Inhoudstafel 4
Projectnummer: 07.0309

8.1.2. Afbakening studiegebied ..................................................................................... 564
8.1.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden................................................... 564
8.1.4. Referentiesituatie ................................................................................................ 564
8.1.5. Beschrijving van de milieueffecten...................................................................... 573
8.1.6. Significantie van de milieueffecten...................................................................... 600
8.1.7. Milderende maatregelen...................................................................................... 601
8.1.8. Monitoring............................................................................................................ 602
8.1.9. Besluit.................................................................................................................. 602
8.2. Discipline geluid en trillingen voor het scenario van de koeltoren.............................. 605
8.2.1. Methodologie....................................................................................................... 605
8.2.2. Afbakening studiegebied ..................................................................................... 605
8.2.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden................................................... 605
8.2.4. Referentiesituatie ................................................................................................ 605
8.2.5. Beschrijving van de milieueffecten...................................................................... 606
8.2.6. Significantie van de milieueffecten...................................................................... 618
8.2.7. Milderende maatregelen...................................................................................... 620
8.2.8. Monitoring............................................................................................................ 621
8.2.9. Besluit.................................................................................................................. 622
8.3. Discipline geluid en trillingen voor het scenario van de bijstook met 20% biomassa 624
8.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het scenario van de koeltoren
624
9. DISCIPLINE MENS .......................................................................................... 626
9.0. Leeswijzer................................................................................................................... 626
9.1. Discipline mens voor het scenario van de directe koeling.......................................... 626
9.1.1. Methodologie....................................................................................................... 626
9.1.2. Toxicologische evaluatie ..................................................................................... 627
9.1.3. Mobiliteit .............................................................................................................. 644
9.1.4. Besluit.................................................................................................................. 656
9.1.5. Milderende maatregelen...................................................................................... 656
9.2. Discipline mens voor het scenario van de koeltoren.................................................. 657
9.2.1. Methodologie....................................................................................................... 657
9.2.2. Toxicologische evaluatie ..................................................................................... 657
9.2.3. Besluit.................................................................................................................. 675
9.2.4. Milderende maatregelen...................................................................................... 675
9.3. Discipline mens voor het scenario van de bijstook met 20% biomassa..................... 676
9.3.1. Toxicologische evaluatie ..................................................................................... 676
9.3.2. Mobiliteit .............................................................................................................. 679
9.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het scenario van de koeltoren
683
10. DISCIPLINE FAUNA EN FLORA..................................................................... 684
10.0. Leeswijzer. .............................................................................................................. 684
10.1. Discipline fauna en flora voor het scenario van de directe koeling......................... 684
10.1.1. Methodologie ................................................................................................... 684
10.1.2. Afbakening van het studiegebied .................................................................... 685
10.1.3. Juridische en beleidsmatige context................................................................ 686
10.1.4. Beschrijving van de Referentiesituatie ............................................................ 686
SGS Belgium NV Juni 2009 Inhoudstafel 5
Projectnummer: 07.0309

10.1.5. Beschrijving van de milieueffecten .................................................................. 703
10.1.6. Milderende maatregelen.................................................................................. 735
10.1.7. Monitoring ........................................................................................................ 737
10.1.8. Besluit met betrekking tot de discipline fauna/flora ......................................... 737
10.2. Discipline fauna en flora voor het scenario van de koeltoren ................................. 740
10.2.1. Methodologie ................................................................................................... 740
10.2.2. Afbakening van het studiegebied .................................................................... 740
10.2.3. Juridische en beleidsmatige context................................................................ 740
10.2.4. Beschrijving van de Referentiesituatie ............................................................ 740
10.2.5. Beschrijving van de milieueffecten. ................................................................. 741
10.2.6. Milderende maatregelen.................................................................................. 751
10.2.7. Monitoring ........................................................................................................ 752
10.2.8. Besluit met betrekking tot de discipline fauna/flora ......................................... 753
10.3. Discipline fauna en flora voor het scenario van de bijstook met 20% biomassa.... 754
10.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het scenario van de
koeltoren................................................................................................................................ 754
11. DISCIPLINE LANDSCHAP, BOUWKUNDIG ERFGOED EN ARCHEOLOGIE
756
11.0. Leeswijzer ............................................................................................................... 756
11.1. Discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie voor het scenario van de
directe koeling ....................................................................................................................... 756
11.1.1. Methodiek en afbakening studiegebied ........................................................... 756
11.1.2. Referentiesituatie............................................................................................. 756
11.1.3. Toekomstige situatie........................................................................................ 765
11.1.4. Besluit .............................................................................................................. 768
11.2. Discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie voor het scenario van de
koeltoren................................................................................................................................ 769
11.2.1. Methodologie ................................................................................................... 769
11.2.2. Afbakening van het studiegebied .................................................................... 770
11.2.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden ............................................... 770
11.2.4. Beschrijving van de referentiesituatie.............................................................. 770
11.2.5. Beschrijving van de milieueffecten .................................................................. 770
11.2.6. Effecten............................................................................................................ 771
11.2.7. Milderende maatregel ...................................................................................... 781
11.2.8. Besluit .............................................................................................................. 782
11.3. Discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie voor het scenario van de
bijstook met 20% biomassa................................................................................................... 783
11.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het scenario van de
koeltoren................................................................................................................................ 783
12. OVERIGE DISCIPLINES.................................................................................. 784
12.0. Leeswijzer ............................................................................................................... 784
12.1. Overige disciplines voor voor het scenario van de directe koeling......................... 784
12.1.1. Licht, warmte en stralingen.............................................................................. 784
12.1.2. Afvalstoffen ...................................................................................................... 784
12.1.3. Klimaat............................................................................................................. 785
12.1.4. Veiligheid ......................................................................................................... 785
SGS Belgium NV Juni 2009 Inhoudstafel 6
Projectnummer: 07.0309

12.1.5. Andere aspecten.............................................................................................. 786
12.2. Overige disciplines voor het scenario van de koeltoren ......................................... 786
12.3. Overige disciplines voor het scenario van de bijstook met 20% biomassa ............ 786
12.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het scenario van de
koeltoren................................................................................................................................ 786
13. WATERTOETS ................................................................................................ 787
13.1. Juridisch/beleidsmatig kader................................................................................... 787
13.2. Kenmerken van het instrument watertoets ............................................................. 788
13.3. Integratie met milieueffectrapportage ..................................................................... 788
13.4. Het project en de watertoets ................................................................................... 788
13.4.1. Samenvatting van de in het MER beoordeelde effecten ................................. 789
13.4.2. Inzet van hulpmiddelen.................................................................................... 793
13.5. Algemeen besluit..................................................................................................... 794
14. GRENSOVERSCHRIJDENDE INFORMATIE-UITWISSELING ...................... 795
15. SYNTHESE VAN DE MILIEUEFFECTEN EN MILDERENDE MAATREGELEN
797
15.1. Scenario met directe koeling................................................................................... 797
15.1.1. Bijdrage tot de concentraties in de omgevingslucht voor verschillende
polluenten 797
15.1.2. Bijdrage tot de oppervlaktewaterkwaliteit van de Schelde voor een aantal
parameters......................................................................................................................... 799
15.1.3. Invloed op de kwaliteit van bodem en grondwater op het terrein.................... 800
15.1.4. Bijdrage aan het geluidsimmissieniveau ......................................................... 801
15.1.5. Impact op de verkeersgeneratie ...................................................................... 802
15.2. Scenario met koeltoren ........................................................................................... 803
15.3. Scenario met bijstook van maximaal 20% biomassa.............................................. 805
15.3.1. Bijdrage tot de concentraties in de omgevingslucht voor de verschillende
polluenten 805
15.3.2. Invloed op de kwaliteit van bodem en grondwater op het terrein.................... 805
15.3.3. Impact op de verkeersgeneratie ...................................................................... 805
16. EINDSYNTHESE EN INTEGRATIE................................................................. 807
17. MONITORING EN EVALUATIE....................................................................... 815
17.1. Analyse van de luchtemissies................................................................................. 815
17.2. Analyse van de luchtimmissies ............................................................................... 815
17.3. Analyses van de wateremissies.............................................................................. 816
17.4. Bodem en grondwater............................................................................................. 816
17.5. Geluid en trillingen .................................................................................................. 816
17.6. Fauna en flora......................................................................................................... 816
18. LEEMTEN IN KENNIS ..................................................................................... 818
19. TEWERKSTELLING, INVESTERINGEN EN GEBRUIKTE MATERIALEN .... 820
19.1. Tewerkstelling ......................................................................................................... 820
19.2. Investeringen........................................................................................................... 820
19.3. Gebruikte materialen............................................................................................... 820
SGS Belgium NV Juni 2009 Inhoudstafel 7
Projectnummer: 07.0309

20. NIET-TECHNISCHE SAMENVATTING ........................................................... 821
20.1. Inleiding................................................................................................................... 821
20.1.1. Beknopte projectomschrijving.......................................................................... 821
20.1.2. Ligging van de nieuwe elektriciteitscentrale .................................................... 822
20.1.3. Toetsing aan de M.E.R-plicht .......................................................................... 826
20.2. Actuele toestand E.ON-site – Afbraakfase ............................................................. 827
20.3. Aanlegfase .............................................................................................................. 827
20.4. Beschrijving van het project .................................................................................... 828
20.4.1. De brandstoffen ............................................................................................... 829
20.4.2. Ketelinstallatie en branders ............................................................................. 834
20.4.3. Turbogeneratorinstallatie................................................................................. 836
20.4.4. Selectieve katalytische DeNOx-installatie........................................................ 836
20.4.5. Elektrostatische vliegasvangers ...................................................................... 838
20.4.6. Rookgasontzwavelingsinstallatie (ROI) ........................................................... 839
20.4.7. Afvoer en opslag van reststoffen ..................................................................... 842
20.4.8. Overige installaties .......................................................................................... 843
20.4.9. Koelwaterscenario ........................................................................................... 845
20.4.10. Koolstofafvang en -opslag (CCS) .................................................................... 848
20.4.11. Opslagtanks..................................................................................................... 854
20.4.12. Efficiëntie ......................................................................................................... 854
20.4.13. Stoom/warmteproductie voor externe afnemers.............................................. 856
20.5. Onderhoudsfase...................................................................................................... 857
20.6. Aanleg kademuur.................................................................................................... 857
20.7. Milieueffecten.......................................................................................................... 860
20.7.0. Leeswijzer........................................................................................................ 860
20.7.1. Discipline Lucht................................................................................................ 860
20.7.2. Discipline Water............................................................................................... 867
20.7.3. Discipline Fauna en Flora................................................................................ 870
20.7.4. Discipline geluid en trillingen ........................................................................... 872
20.7.5. Discipline bodem en grondwater ..................................................................... 876
20.7.6. Discipline mens................................................................................................ 882
20.7.7. Discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie............................. 884
20.8. Milderende maatregelen ......................................................................................... 885
20.9. Leemten in de kennis.............................................................................................. 894
20.10. Eindsynthese........................................................................................................... 895
21. LIJST VAN AFKORTINGEN............................................................................ 897
22. VERKLARENDE WOORDENLIJST ................................................................ 902
23. LITERATUURLIJST......................................................................................... 905
23.1. Algemeen ................................................................................................................ 905
23.2. Projectomschrijving................................................................................................. 905
23.3. Discipline lucht ........................................................................................................ 905
23.4. Discipline water....................................................................................................... 906
23.5. Discipline bodem en grondwater............................................................................. 907
23.6. Discipline geluid ...................................................................................................... 907
23.7. Discipline mens....................................................................................................... 907
23.8. Discipline fauna en flora.......................................................................................... 908
SGS Belgium NV Juni 2009 Inhoudstafel 8
Projectnummer: 07.0309

Bijlagen
Lijst van bijlagen
Bijlage 1: Effecten-ingreepmatrix
Bijlage 2: Overzichtsplannen procesinstallaties elektriciteitscentrale
Bijlage 3: Studiegebied lucht met aanduiding van de VMM-meetpunten
Bijlage 4: Dispersieberekeningen discipline lucht
Bijlage 5: Studie FEBEM-FEGE over de beschikbare biomassa-afval in
Vlaanderen die in aanmerking komen voor de nieuwe
kolencentrale
Bijlage 6: Toetsing van het project aan de BBT en BREF via checklijst
Bijlage 7: Bijlagen horend bij discipline geluid en trillingen
Bijlage 8: Overzichtskaart: terreinen waarvan E.ON wenst gebruik te
maken tijdens de aanlegfase (synthese)
Bijlage 9: Passende beoordeling
Bijlage 10: Samenstelling van het biomassa-afval
Bijlage 11: Vito-studie naar alternatieven voor een kolengestookte
elektriciteitscentrale in Antwerpen
Bijlage 12: Watertoets
Bijlage 13: Stedenbouwkundige vergunningsaanvraag van BAYER voor
de afbraakfase
Bijlage 14: TÜV-certificaat
Bijlage 15: Bodem- en grondwaterbijlages
SGS Belgium NV Juni 2009 Inhoudstafel 9
Projectnummer: 07.0309

Lijst van figuren
FIGUUR 0.1: STROOMSCHEMA VAN DE M.E.R.-PROCEDURE, MET SITUERING VAN DE TERINZAGELEGGING
INGEVAL GRENSOVERSCHRIJDENDE EFFECTEN VAN BELANG ZIJN............................................................26
FIGUUR 1.1: LIGGING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP EEN TOPOGRAFISCHE KAART (BRON:
NATIONAAL GEOGRAFISCH INSTITUUT) ............................................................................................................36
FIGUUR 1.2: LIGGING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP EEN TOPOGRAFISCHE KAART
(DETAIL) (BRON: NATIONAAL GEOGRAFISCH INSTITUUT)...............................................................................37
FIGUUR 1.3: DE LIGGING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE EN NABURIGE BEDRIJVEN IN DE
ANTWERPSE HAVEN (WWW.GOOGLE.BE) .........................................................................................................38
FIGUUR 1.4: LIGGING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP HET GEWESTPLAN ANTWEPREN
(BRON: NATIONAAL GEOGRAFISCH INSTITUUT)...............................................................................................39
FIGUUR 1.5: ORIGINEEL GEWESTPLAN D.D. 3/10/1979..............................................................................................43
FIGUUR 1.6: DETAIL ORIGINEEL GEWESTPLAN .........................................................................................................44
FIGUUR 1.7: GEWESTPLANWIJZIGING D.D. 28/10/1998 (BRON AGIV) ......................................................................44
FIGUUR 1.8: BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART VERSIE 2 ..................................................................................46
FIGUUR 1.9: ECOSYSTEEMKWETSBAARHEIDSKAART..............................................................................................47
FIGUUR 1.10: VOGELATLASKAART...............................................................................................................................48
FIGUUR 1.11: GEBIEDEN VAN HET VEN .......................................................................................................................49
FIGUUR 1.12: DETAILGEBIEDEN VAN HET VEN ..........................................................................................................50
FIGUUR 1.13: SPECIALE BESCHERMINGSZONE VOGELRICHTLIJNGEBIED EN HABITATRICHTLIJNGEBIED:
OVERZICHT.............................................................................................................................................................51
FIGUUR 1.14: SPECIALE BESCHERMINGSZONE VOGELRICHTLIJNGEBIED EN HABITATRICHTLIJNGEBIED:
DETAIL.....................................................................................................................................................................51
FIGUUR 1.15: UITTREKSEL UIT HET ONTWERPPLAN ‘NATURA 2000-GEBIED, BRABANTSE WAL ‘ BEHORENDE
BIJ HET ONTWERPBESLUIT VAN HET NATURA 2000-GEBIED, AUTEUR: ALTERRA WAGENINGEN, I.O.
MINISTERIE LNV, DIR. NATUUR EN DIR. REGIONALE ZAKEN ..........................................................................52
FIGUUR 1.16: UITTREKSEL UIT DE LANDSCHAPSATLAS, BRON: AGIV 2006..........................................................52
FIGUUR 1.17: NATUURRESERVATEN ...........................................................................................................................54
FIGUUR 1.18: LANDSCHAPSATLAS...............................................................................................................................56
FIGUUR 1.19: OVERSTROMINGSKAART: OVERZICHT................................................................................................57
FIGUUR 1.20: OVERSTROMINGSKAART: DETAIL........................................................................................................57
FIGUUR 1.21: SITUERING SUBHYDROGRAFISCHE ZONE..........................................................................................58
FIGUUR 1.22: VLAAMSE HYDROGRAFISCHE ATLAS: BENEDEN-SCHELDEBEKKEN..............................................58
FIGUUR 1.23: WATERTOETSKAART..............................................................................................................................59
FIGUUR 1.24: BODEMKAART .........................................................................................................................................60
FIGUUR 1.25: WEGENKAART .........................................................................................................................................61
FIGUUR 1.26: DETAIL WEGENKAART ...........................................................................................................................61
FIGUUR 1.27: BEREIKBAARHEIDSKAART.....................................................................................................................62
FIGUUR 1.28: SPOORWEGENKAART ............................................................................................................................62
FIGUUR 1.29: VOORKOOPRECHTENKAART ................................................................................................................63
FIGUUR 2.1: OVERZICHT VAN ELEKTRICITEITSVRAAG VAN BELGIË (BRON: WWW.UCTE.COM) ......................123
FIGUUR 2.2: LOAD DURATION CURVE, 2006 (ELIA) ..................................................................................................123
FIGUUR 2.3: UITTREKSEL UIT HET ONDERZOEK UITGEVOERD DOOR CAPGEMINI............................................124
FIGUUR 2.4: EVOLUTIE VAN DE JAARLIJKSE ELECTRICITEITSVRAAG (BRON: CREG-RAPPORT 27/9/07)........125
FIGUUR 2.5: BIJKOMENDE CAPACITEITSVRAAG (BRON: CREG-RAPPORT 27/9/07) ...........................................126
FIGUUR 2.6: SPREIDING BELGISCHE BRANDSTOFFEN VAN DE ELEKTRICITEITSPRODUCENTEN...................128
FIGUUR 2.7: TJ NET PRODUCTIE T.O.V. DE VERSCHILLENDE CCS SCENARIO’S/JAREN ...................................161
FIGUUR 2.8: TJ NET PRODUCTIE T.O.V. DE VERSCHILLENDE NIET-CCS SCENARIO’S / JAREN........................161
FIGUUR 2.9: DE DRIE HOOFDOPTIES VOOR CO2-AFVANG BIJ ELEKTRICITEITSCENTRALES............................168
FIGUUR 2.10: VERWIJDERING VAN CO2 UIT DE ROOKGASSEN .............................................................................169
FIGUUR 2.11: OXY-FUEL VERBRANDING MET GERECIRCULEERD ROOKGAS.....................................................169
FIGUUR 2.12: SCHEMATISCHE WEERGAVE VAN VERGASSING MET CO2-VERWIJDERING................................170
FIGUUR 2.13 : VOORBEELD VAN EEN PROCESFLOWDIAGRAM VOOR EEN CCS PLANT (DESIGN DOOR
MITSUBISHI HEAVY INDUSTRIES)......................................................................................................................172
FIGUUR 2.14 : FOTO VAN EEN ABSORBER EN DESORBER VAN EEN PILOT CCS PLANT (DESIGN DOOR
FLUOR) ..................................................................................................................................................................173
FIGUUR 2.15: PRINCIPESCHEMA VAN EEN KV-STEG MET CO2-AFVANG ..............................................................177
FIGUUR 2.16: VERSCHIL TUSSEN VERMEDEN EN VERWIJDERDE CO2.................................................................178
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van figuren 10
Projectnummer: 07.0309

FIGUUR 2.17: OVERZICHT DIVERSE KOELTECHNIEKEN .........................................................................................181
FIGUUR 2.18: SCHEMATISCHE WEERGAVE WATERGEKOELDE CONDENSOR....................................................181
FIGUUR 2.19: SCHEMATISCHE WEERGAVE RECIRCULATIESYSTEEM; (A) KOELTOREN OP BASIS VAN
NATUURLIJKE TREK, (B) NATTE KOELTOREN OP BASIS VAN KUNSTMATIGE TREK .................................182
FIGUUR 2.20: SCHEMATISCHE WEERGAVE VAN SPECIAAL RECIRCULATIESYSTEEM; HYBRIDE KOELTOREN
...............................................................................................................................................................................183
FIGUUR 2.21: SCHEMATISCHE WEERGAVE KOELCEL VAN EEN AËROCONDENSOR .........................................183
FIGUUR 2.22: OVERZICHT VAN DE MOGELIJKE CONFIGURATIES VAN SCR SYSTEMEN. ..................................190
FIGUUR 2.23 : INPLANTING PIJPLEIDINGEN OP GEWESTPLAN.............................................................................223
FIGUUR 2.24: LIGGING VAN DE INSTALLATIES VOOR HET SCENARIO VAN DE DIRECTE KOELING .................226
FIGUUR 2.25: LIGGING VAN DE INSTALLATIES VOOR HET SCENARIO VAN DE KOELTOREN............................226
FIGUUR 2.26: SCHEMATISCHE OPBOUW VAN BENTONIETWAND, VERANKERING, EN BEMALING...................229
FIGUUR 2.27: LOCATIESCHETS (LICHTE WIJZIGINGEN VAN DEZE SCHETS ZIJN LATER MOGELIJK):
VOORSTELLING VAN DE BENTONIET WAND VOOR DE OPBOUW (DE GELE LIJNEN GEVEN DE
BENTONIETWAND WEER)...................................................................................................................................230
FIGUUR 2.28: 3D-SIMULATIE TOEKOMSTIGE SITUATIE MET OPEN KOLENOPSLAG VANUIT NOORDELIJKE
RICHTING. .............................................................................................................................................................234
FIGUUR 2.29: 3D-SIMULATIE TOEKOMSTIGE SITUATIE MET GESLOTEN KOLENOPSLAG VANUIT NOORDELIJKE
RICHTING. .............................................................................................................................................................235
FIGUUR 2.30: 3D-SIMULATIE TOEKOMSTIGE SITUATIE VANUIT OOSTELIJKE RICHTING. ..................................235
FIGUUR 2.31 3D-SIMULATIE TOEKOMSTIGE SITUATIE MET OPEN KOLENOPSLAG VANUIT WESTELIJKE
RICHTING. .............................................................................................................................................................236
FIGUUR 2.32 3D-SIMULATIE TOEKOMSTIGE SITUATIE MET GESLOTEN KOLENOPSLAG VANUIT WESTELIJKE
RICHTING. .............................................................................................................................................................237
FIGUUR 2.33 3D-SIMULATIE TOEKOMSTIGE SITUATIE VANUIT ZUIDELIJKE RICHTING. .....................................237
FIGUUR 2.34: AANLEG KADE: HUIDIGE SITUATIE.....................................................................................................243
FIGUUR 2.35: AANLEG KADE: TOEKOMSTIGE SITUATIE..........................................................................................244
FIGUUR 2.36: LAYOUT VAN DE NIEUWE KADEMUUR...............................................................................................246
FIGUUR 2.37: VOORZIENINGEN AAN DE KADE IN GEVAL VAN KOLENLEVERING VIA SEA-INVEST EN VANUIT
ROTTERDAM.........................................................................................................................................................248
FIGUUR 2.38: TUNNEL GROOTTE ...............................................................................................................................262
FIGUUR 2.39: INPLANTING TUNNEL............................................................................................................................263
FIGUUR 2.40: VEREENVOUDIGD PROCESSCHEMA VOOR HET KOELWATERCONCEPT MET DIRECTE KOELING
...............................................................................................................................................................................269
FIGUUR 2.41: VOORBEELD VAN EEN ELEKTROSTATISCHE VLIEGASVANGER....................................................274
FIGUUR 2.42 : DOEKEN FILTER TYPE HP/LV-DESIGN (TYPICAL PULSE-JET FILTER)..........................................275
FIGUUR 2.43: VOORBEELD VERVANGEN VAN DE DOEKEN....................................................................................276
FIGUUR 2.44 : FILTERSYSTEEM MET CONCENTRISCHE OPHANGING..................................................................277
FIGUUR 2.45 : CLEANING VAN DE DOEKEN MET PERSLUCHT ...............................................................................278
FIGUUR 2.46: PROCESSCHEMA ROOKGASONTZWAVELING..................................................................................281
FIGUUR 2.47: PROCESSCHEMA KOELWATER IN ZOMER- EN WINTERMAANDEN ...............................................289
FIGUUR 2.48: TEMPERATUURSIMPACT VAN HET KOELWATER.............................................................................289
FIGUUR 2.49: FIJNFILTERINSTALLATIE MET VISBEKERS EN VISGOOT ................................................................290
FIGUUR 2.50: MAATREGELEN VOOR VISBESCHERMING ........................................................................................291
FIGUUR 2.51: SCHEMATISCH ZICHT VAN DE AFVOER VAN DE GASSEN VIA DE KOELTOREN. .........................294
FIGUUR 2.52: LIGGING VAN HET GECOMBINEERD INNAME- EN UITLAATBOUWWERK IN DE SCHELDE..........297
FIGUUR 2.53: VERWIJDERING VAN CO2 UIT DE ROOKGASSEN .............................................................................302
FIGUUR 2.54 MOGELIJK TRACÉ VOOR DE CO2 PIJPLEIDING OP BELGISCH GRONDGEBIED............................307
FIGUUR 2.55 MOGELIJK TRACÉ VOOR DE CO2 PIJPLEIDING OP NEDERLANDS GRONDGEBIED. ....................308
FIGUUR 2.56: ONTWIKKELING EFFICIËNTIE ..............................................................................................................311
FIGUUR 3.1: UITTREKSEL VAN GRAAF DE FERRARISKAART (+/-1770-1778) ........................................................324
FIGUUR 5.1 KOLENONTLADING ZONDER EN MET BEVOCHTIGING, ZOALS UITGEVOERD IN HAMBURG. .......346
FIGUUR 5.2: BIJDRAGEN AAN DE STOFCONCENTRATIES IN VLAANDEREN ........................................................382
FIGUUR 6.1: STUDIEGEBIED DISCIPLINE WATER MET AANDUIDING VMM MEETPOST (PIJLTJE) (BRON:
NATIONAAL GEOGRAFISCH INSTITUUT) ..........................................................................................................465
FIGUUR 6.2: SCHEMA WATERBALANS (BIJ NORMALE BEDRIJFSVOERING VAN DE HOOFDBOILER EN BACK-UP
KETEL IN STAND BY). DE OPGEGEVEN GETALLEN ZIJN IN M³/H. .................................................................468
FIGUUR 6.3: PROCESSCHEMA WZI ............................................................................................................................470
FIGUUR 6.4: SCHEMA VAN DE MOGELIJKE CONSTRUCTIE VAN DE OPNAME EN LOZING VAN HET
KOELWATER.........................................................................................................................................................487
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van figuren 11
Projectnummer: 07.0309

FIGUUR 6.5: EVOLUTIE VAN HET JAARLIJKS GEMIDDELD VERSCHIL IN WATERTEMPERATUUR IN DE
SCHELDE T.H.V. VLISSINGEN (MONDING WESTERSCHELDE) EN BOEI 87 ( BENEDEN ZEESCHELDE)
TUSSEN 1964 EN 2006.........................................................................................................................................488
FIGUUR 6.6: ALGEMEEN JAARLIJKS VERLOOP VAN DE WATERTEMPERATUUR IN DE BAALHOEK .................489
FIGUUR 6.7: ALGEMEEN JAARLIJKS VERLOOP VAN DE WATERTEMPERATUUR T.H.V. DE HOOFDPLAAT......489
FIGUUR 6.8: INVLOED OP DE WATERTEMPERATUUR IN OPTIE 1 - ZOMERSCENARIO.......................................491
FIGUUR 6.9: VERSCHIL IN MAXIMALE TEMPERATUUR (ºC) AAN DE BODEM TIJDENS SPRINGTIJ (BOVENSTE)
EN DOODTIJ (ONDERSTE) ..................................................................................................................................492
FIGUUR 6.10: BEREIK VAN DE DIEPTEGEMIDDELDE TEMPERATUUR LANGS DE SCHELDE TIJDENS SPRINGTIJ
(BOVEN) EN DOODTIJ TIJDENS DE ZOMER (LAGE RIVIER AFVOER) – VERGELIJKING TUSSEN OPTIE 1 EN
OPTIE 2..................................................................................................................................................................494
FIGUUR 6.11: VERSCHIL IN MAXIMALE TEMPERATUUR (ºC) AAN DE BODEM TIJDENS SPRINGTIJ (BOVENSTE )
EN DOODTIJ (ONDERSTE) ..................................................................................................................................495
FIGUUR 6.12: VERGELIJKING VAN DE TOENAME TIJDENS DE ZOMER EN DE WINTER VAN DE MAXIMALE EN
MINIMALE DIEPTEGEMIDDELDE TEMPERATUUR LANGS DE SCHELDE TIJDENS SPRINGTIJ (BOVEN) EN
DOODTIJ (ONDER) ...............................................................................................................................................497
FIGUUR 6.13: VERSCHIL IN MAXIMALE TEMPERATUUR (ºC) AAN DE BODEM TIJDENS SPRINGTIJ (BOVENSTE )
EN DOODTIJ (ONDERSTE) ..................................................................................................................................498
FIGUUR 6.14: VERGELIJKING VAN DE TOENAME TIJDENS DE WARME EN DE GEMIDDELDE ZOMER VAN DE
MAXIMALE EN MINIMALE DIEPTEGEMIDDELDE TEMPERATUUR LANGS DE SCHELDE TIJDENS SPRINGTIJ
(BOVEN) EN DOODTIJ (ONDER) –OPTIE 1 ........................................................................................................501
FIGUUR 6.15: VERSCHIL IN MAXIMALE TEMPERATUUR (ºC) AAN DE BODEM TIJDENS SPRINGTIJ – OPTIE 1
(GEMID. ZOMER) ..................................................................................................................................................502
FIGUUR 6.16: VERSCHIL IN MAXIMALE TEMPERATUUR (ºC) AAN DE BODEM TIJDENS DOODTIJ – OPTIE 1
(GEMID.ZOMER) ...................................................................................................................................................502
FIGUUR 6.17: BEPERKING VAN DE THERMISCHE VRACHT (%) VOLGENS DE VLAREM NORM IN FUNCTIE VAN
DE TEMPERATUUR VAN HET GECAPTEERDE WATER (ºC)............................................................................504
FIGUUR 6.18: OGENBLIKKELIJKE TEMPERATUUR T VAN HET GELOOSDE WATER TE ANTWERPEN (BLAUW)
EN DE TEMPERATUUR GEMETEN IN BAALHOEK (ZWART). IN BLAUW GESTIPPELD DE KRITISCHE
TEMPERATUUR VAN 33°C...................................................................................................................................507
FIGUUR 6.19: DAGGEMIDDELDE TEMPERATUUR T VAN HET GELOOSDE WATER TE ANTWERPEN (BLAUW) EN
DE TEMPERATUUR GEMETEN IN BAALHOEK (ZWART). IN BLAUW GESTIPPELD DE KRITISCHE
TEMPERATUUR VAN 32°C...................................................................................................................................508
FIGUUR 6.20: 30-DAGENGEMIDDELDE TEMPERATUUR T VAN HET GELOOSDE WATER TE ANTWERPEN
(BLAUW) EN DE TEMPERATUUR GEMETEN IN BAALHOEK (ZWART). IN BLAUW GESTIPPELD DE
KRITISCHE TEMPERATUUR VAN 30°C ..............................................................................................................508
FIGUUR 6.21: OPGELOSTE ZUURSTOF IN HET OPPERVLAKTEWATER BIJ INVAL VAN HET KOELWATER.......510
FIGUUR 6.22 : SCHEMA WATERBALANS (BIJ NORMALE BEDRIJFSVOERING VAN DE HOOFDBOILER EN BACK-
UP KETEL IN STAND BY) IN SCENARIO MET KOELTOREN. DE OPGEGEVEN GETALLEN ZIJN IN M³/H. ..515
FIGUUR 6.23: VOCHTIGHEIDSDIAGRAM VOOR HET WATER/LUCHTSYSTEEM ....................................................519
FIGUUR 6.24: INNAME/UITLAAT BOUWWERK, ZIJ AANZICHT..................................................................................522
FIGUUR 6.25 : INNAME/UITLAAT BOUWWERK, BOVENAANZICHT ..........................................................................522
FIGUUR 6.26 : SITUERING INNAME EN UITLAATCONTRUCTIE IN SCENARIO MET KOELTOREN .......................523
FIGUUR 6.27: SNELHEDEN AAN DE UITWATERING TIJDENS ‘EB’-KENTERING ....................................................526
FIGUUR 6.28: SNELHEDEN AAN DE UITWATERING TIJDENS MAXIMALE VLOED .................................................526
FIGUUR 6.29: SNELHEDEN AAN DE UITWATERING TIJDENS ‘VLOED’-KENTERING.............................................527
FIGUUR 6.30: SNELHEDEN AAN DE UITWATERING TIJDENS MAXIMALE VLOED .................................................527
FIGUUR 7.1: KAART VEREENVOUDIGDE BODEMTYPES IN EEN STRAAL 10 KM ..................................................534
FIGUUR 7.2: OVERZICHT VAN DE KERNEN VAN VERONTREINIGING VAN BODEM EN GRONDWATER ............539
FIGUUR 7.3: LIGGING BOUWPUTTEN, BEMALINGSINVLOEDSFEER EN AANGETOONDE
GRONDWATERVERONTREINIGING ...................................................................................................................544
FIGUUR 7.4: LOCATIE AAN VAN DE BOUWPUTTEN, DE BEMALINGINVLOED VOOR SCENARIO MET
KOELTOREN. ........................................................................................................................................................554
FIGUUR 8.1: DE LIGGING VAN DE IMMISSIEMEETPOSITIES ROND DE SITE.........................................................568
FIGUUR 8.2: POSITIE GELUIDBRONNEN IN DE AFBRAAKFASE NW .......................................................................577
FIGUUR 8.3: POSITIE INTERMITTERENDE GELUIDBRON (BETONPIKEUR) IN DE AFBRAAKFASE VAN
BETONNEN FUNDERING EN CONSTRUCTIES..................................................................................................578
FIGUUR 8.4: POSITIE GELUIDBRONNEN IN DE AANLEGFASE NW .........................................................................580
FIGUUR 8.5: POSITIE IMPULS GELUIDBRON IN DE AANLEGFASE KADE EN AANLEGFASE
KOELWATERAANZUIG.........................................................................................................................................582
FIGUUR 8.6: POSITIE IMPULS GELUIDBRONNEN IN DE AANLEGFASE BOUWPUTTEN TUNNELS .....................583
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van figuren 12
Projectnummer: 07.0309

FIGUUR 8.7: BRONPOSITIES T.H.V. CENTRALE ........................................................................................................589
FIGUUR 8.8: BRONPOSITIES T.H.V. KOLENOPSLAG EN KADE................................................................................589
FIGUUR 8.9: BRONPOSITIE KOLENTRANSPORT VANUIT KAAI 510 ........................................................................590
FIGUUR 8.10: LIGGING BEOORDELINGSPOSITIES OP HET GEWESTPLAN...........................................................592
FIGUUR 8.11: POSITIE OVERDRUKKLEPPEN ............................................................................................................596
FIGUUR 8.12: POSITIE IMPULSACHTIGE GELUIDBRONNEN (HEIEN DAMPLATEN) – AANLEGFASE CONCEPT 2
...............................................................................................................................................................................609
FIGUUR 8.13: BRONPOSITIES CENTRALE CONCEPT 2 (MET KOLENAANVOER VANUIT KAAI 510) ...................611
FIGUUR 8.14: 3D-VIEW CENTRALE CONCEPT 2 (MET KOLENAANVOER VANUIT KAAI 510) – ZICHT WEST .....612
FIGUUR 8.15: POSITIE OVERDRUKKLEPPEN ............................................................................................................616
FIGUUR 8.16: VOORKEURSPOSITIE STOOMKLEP OP MACHINEHAL .....................................................................622
FIGUUR 9.1: WEGVERKEERSSITUATIE NABIJ DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE VAN E.ON. (BRON:
WWW.MAP24.BE) .................................................................................................................................................646
FIGUUR 9.2: SPOORWEGVERKEER NABIJ DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE ..........................................646
FIGUUR 9.3: VERKEERSSCHETS NA DE AANLEG VAN DE TWEEDE TIJSMANSTUNNEL. (BRON:
KENNISGEVINGSDOCUMENT MER TWEEDE TIJSMANSTUNNEL).................................................................648
FIGUUR 9.4: SAMENVATTENDE FIGUUR VAN HET TOTAAL BIJKOMEND VERKEER DOOR DE NIEUWE
ELEKTRICITEITSCENTRALE TIJDENS DE AANLEGFASE. ...............................................................................654
FIGUUR 9.5: SAMENVATTENDE FIGUUR VAN HET TOTAAL BIJKOMENDE VERKEER TIJDENS DE
EXPLOITATIEFASE INDIEN MET 100% KOLENSTOOK WORDT GEWERKT ...................................................654
FIGUUR 9.6: WEGVERKEERSSITUATIE NABIJ DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE VAN E.ON. (BRON:
WWW.MAP24.BE) .................................................................................................................................................665
FIGUUR 9.7: SPOORWEGVERKEER NABIJ DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE ..........................................666
FIGUUR 9.8: VERKEERSSCHETS NA DE AANLEG VAN DE TWEEDE TIJSMANSTUNNEL. (BRON:
KENNISGEVINGSDOCUMENT MER TWEEDE TIJSMANSTUNNEL).................................................................667
FIGUUR 9.9: SAMENVATTENDE FIGUUR VAN HET TOTAAL BIJKOMEND VERKEER DOOR DE NIEUWE
ELEKTRICITEITSCENTRALE TIJDENS DE AANLEGFASE. ...............................................................................673
FIGUUR 9.10: SAMENVATTENDE FIGUUR VAN HET TOTAAL BIJKOMENDE VERKEER TIJDENS DE
EXPLOITATIEFASE INDIEN MET 100% KOLENSTOOK WORDT GEWERKT ...................................................673
FIGUUR 9.11: SAMENVATTENDE FIGUUR VAN HET TOTAAL BIJKOMEND VERKEER DOOR DE NIEUWE
ELEKTRICITEITSCENTRALE IN DE EXPLOITATIEFASE MET 20% BIJSTOOK. ..............................................683
FIGUUR 10.1: UITTREKSEL VAN DE BWK IN DE OMGEVING VAN HET PROJECTGEBIED ...................................687
FIGUUR 10.2: LIGGING VAN DE SPECIALE BESCHERMINGSZONES (SBZ) ...........................................................690
FIGUUR 10.3: UITTREKSEL UIT HET ONTWERPPLAN ‘NATURA 2000-GEBIED, BRABANTSE WAL ‘ BEHORENDE
BIJ HET ONTWERPBESLUIT VAN HET NATURA 2000-GEBIED, AUTEUR: ALTERRA WAGENINGEN, I.O.
MINISTERIE LNV, DIR. NATUUR EN DIR. REGIONALE ZAKEN ........................................................................691
FIGUUR 10.4: UITTREKSEL UIT DE LANDSCHAPSATLAS, BRON: AGIV 2006........................................................691
FIGUUR 10.5: LIGGING VAN HET VLAAMS ECOLOGISCH NETWERK TER HOOGTE VAN HET PROJECTGEBIED
...............................................................................................................................................................................692
FIGUUR 10.6: LIGGING VAN DE (ERKENDE) NATUURRESERVATEN IN DE OMGEVING VAN HET
PROJECTGEBIED .................................................................................................................................................693
FIGUUR 10.7: DUBBELE SCHIETFUIK .........................................................................................................................700
FIGUUR 10.8: LIGGING VAN DE VISBEMONSTERINGSPLAATSEN..........................................................................701
FIGUUR 10.9: BELANGRIJKSTE TRENDS IN HET VOORKOMEN VAN VISSEN OP HET SLIK TER HOOGTE VAN
LIEFKENSHOEKTUNNEL .....................................................................................................................................704
FIGUUR 10.10: EVOLUTIE VAN HET JAARLIJKS GEMIDDELD VERSCHIL IN WATERTEMPERATUUR IN DE
SCHELDE T.H.V. VLISSINGEN (MONDING WESTERSCHELDE) EN BOEI 87 ( BENEDEN ZEESCHELDE)
TUSSEN 1964 EN 2006.........................................................................................................................................720
FIGUUR 11.1: RELICTZONES IN DE BUURT VAN E.ON .............................................................................................758
FIGUUR 11.2: ANKERPLAATSEN IN DE OMGEVING VAN E.ON................................................................................761
FIGUUR 11.3: LUCHTFOTO OP DE SITE VAN E.ON VANUIT OOSTELIJKE RICHTING ...........................................765
FIGUUR 11.4: LUCHTFOTO VAN DE SITE VAN E.ON VANUIT NOORDWESTELIJKE RICHTING ...........................766
FIGUUR 11.5: TOEKOMSTIG UITZICHT VANUIT NOORDWESTELIJKE RICHTING..................................................767
FIGUUR 11.6: TOEKOMSTIGE UITZICHT VANUIT ZUIDWESTELIJKE RICHTING ....................................................767
FIGUUR 11.7: TOEKOMSTIGE LANDSCHAPPELIJKE SITUATIE VANUIT ZUIDOOSTELIJKE RICHTING ...............768
FIGUUR 11.8: TOEKOMSTIGE SITUATIE VANUIT ZUIDELIJKE RICHTING...............................................................768
FIGUUR 11.9 TOEKOMSTIGE SITUATIE MET KOELTOREN VANUIT NOORDELIJKE RICHTING. ..........................773
FIGUUR 11.10 TOEKOMSTIGE SITUATIE MET KOELTOREN VANUIT OOSTELIJKE RICHTING. ...........................773
FIGUUR 11.11TOEKOMSTIGE SITUATIE MET KOELTOREN VANUIT WESTELILJKE RICHTING. ..........................774
FIGUUR 11.12: FOTOLOCATIES IN DE RUIME OMGEVING VAN HET PROJECTGEBIED.......................................775
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van figuren 13
Projectnummer: 07.0309

FIGUUR 11.13: TOEKOMSTIG LANDSCHAPPELIJK BEELD VANOP DE DIJK BIJ FORT LIEFKENSHOEK IN
BEVEREN ..............................................................................................................................................................776
FIGUUR 11.14: TOEKOMSTIG LANDSCHAPPELIJK BEELD VANUIT HET HAVENTJE VAN HET FORT VAN LILLO
...............................................................................................................................................................................777
FIGUUR 11.15: TOEKOMSTIG LANDSCHAPPELIJK BEELD OP DE SCHELDELAAN TEN ZUIDEN VAN HET
PROJECTGEBIED .................................................................................................................................................777
FIGUUR 11.16: TOEKOMSTIG LANDSCHAPPELIJK BEELD VANOP HET WANDELPAD IN NATUURGEBIED DE
KUIFEEND .............................................................................................................................................................778
FIGUUR 11.17: TOEKOMSTIG LANDSCHAPPELIJK BEELD NABIJ DE KERN VAN BERENDRECHT......................778
FIGUUR 11.18: TOEKOMSTIG LANDSCHAPPELIJK BEELD NABIJ DE KERN VAN PUTTE .....................................779
FIGUUR 11.19: TOEKOMSTIG LANDSCHAPPELIJK BEELD VAN OP HET NOORDERTERRAS AAN DE
SCHELDEKAAI IN HET CENTRUM VAN ANTWERPEN......................................................................................779
FIGUUR 11.20: HUIDIG LANDSCHAPPELIJK BEELD VANUIT HET HAVENTJE VAN HET FORT VAN LILLO IN DE
RICHTING VAN DE KOELTORENS VAN DE KERNCENTRALE VAN DOEL ......................................................780
FIGUUR 20.1: LIGGING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP EEN TOPOGRAFISCHE KAART
(BRON: NATIONAAL GEOGRAFISCH INSTITUUT).............................................................................................823
FIGUUR 20.2: LIGGING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP EEN TOPOGRAFISCHE KAART
(DETAIL) (BRON: NATIONAAL GEOGRAFISCH INSTITUUT).............................................................................824
FIGUUR 20.3: DE LIGGING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE EN NABURIGE BEDRIJVEN IN DE
ANTWERPSE HAVEN (WWW.GOOGLE.BE) .......................................................................................................825
FIGUUR 20.4: LIGGING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP HET GEWESTPLAN ANTWEPREN
(BRON: NATIONAAL GEOGRAFISCH INSTITUUT).............................................................................................826
FIGUUR 20.5: VOORBEELD VAN EEN ELEKTROSTATISCHE VLIEGASVANGER....................................................839
FIGUUR 20.6: PROCESSCHEMA ROOKGASONTZWAVELING..................................................................................842
FIGUUR 20.7 : : SCHEMATISCH ZICHT VAN DE AFVOER VAN DE GASSEN VIA DE KOELTOREN. ......................849
FIGUUR 20.8: VERWIJDERING VAN CO2 UIT DE ROOKGASSEN .............................................................................852
FIGUUR 20.9 : LAY OUT WEER VAN DE KADE IN HET SCENARIO MET AANLEVERING VAN KOLEN VIA SEA-
INVEST ..................................................................................................................................................................860
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van figuren 14
Projectnummer: 07.0309

Lijst van tabellen
TABEL 0.1: DE ENERGIEMIX VAN DE DOOR E.ON GEPRODUCEERDE ELEKTRICITEIT (IN %). ............................28
TABEL 0.2: OPWEKKINGSEENHEDEN DIE KOLEN GEBRUIKEN IN BELGIË SAMEN MET HUN ELEKTRISCH
VERMOGEN ............................................................................................................................................................30
TABEL 0.3: EXTERNE DESKUNDIGEN...........................................................................................................................34
TABEL 1.1: RELEVANTE BESCHERMINGSGEBIEDEN.................................................................................................49
TABEL 1.2: SITUERING SBZ ZONES T.A.V. VOORGENOMEN PROJECT...................................................................53
TABEL 1.3: OPPERVLAKTE NATUURRESERVATEN ....................................................................................................55
TABEL 1.4: LIGGING NATUURRESERVATEN................................................................................................................55
TABEL 1.5: JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN .....................................................................64
TABEL 1.6: JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN .....................................................................72
TABEL 1.7: JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN .....................................................................73
TABEL 1.8: JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN .....................................................................77
TABEL 1.9: JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN .....................................................................86
TABEL 1.10: JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN ...................................................................95
TABEL 1.11: JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN .................................................................103
TABEL 1.12: JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN .................................................................108
TABEL 1.13: JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN .................................................................111
TABEL 1.14: JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN .................................................................118
TABEL 2.1: PRODUCTIEPARK VAN ELEKTRICITEITSCENTRALES OP BASIS VAN KOLEN, SAMEN MET HUN
ELEKTRISCH VERMOGEN...................................................................................................................................126
TABEL 2.2: VERGELIJKING VAN DE 3 SITES TEN OPZICHTE VAN DE VEREISTE PARAMETERS VOOR DE
EXPLOITATIE EN AANLEG VAN DE KOLENCENTRALE (MET VOOR- EN NADELEN)....................................133
TABEL 2.3: BBT VOOR HET TERUGDRINGEN VAN DE UITSTOOT VAN VASTE DEELTJES BIJ BEPAALDE
VERBRANDINGSINSTALLATIES..........................................................................................................................139
TABEL 2.4: BBT VOOR DE VERMINDERING VAN DE UITSTOOT VAN SO2 VAN BEPAALDE
VERBRANDINGSINSTALLATIES..........................................................................................................................140
TABEL 2.5: BBT VOOR DE VERMINDERING VAN DE NOX UITSTOOT VOOR VERBRANDINGSINSTALLATIES OP
STEEN- EN BRUINKOOL. .....................................................................................................................................141
TABEL 2.6: BBT VOOR DE VERMINDERING VAN DE NOX UITSTOOT BIJ VERBRANDINGSINSTALLATIES OP
TURF, VLOEIBARE BRANDSTOFFEN OF BIOMASSA. ......................................................................................142
TABEL 2.7: BBT VOOR DE VERMINDERING VAN DE NOX EN CO UITSTOOT VAN STOOKINSTALLATIES OP GAS.
...............................................................................................................................................................................142
TABEL 2.8: VERGELIJKENDE TABEL TUSSEN DE VERSCHILLENDE ALTERNATIEVEN: CONVENTIONELE
TECHNIEKEN ........................................................................................................................................................146
TABEL 2.9: VERGELIJKENDE TABEL TUSSEN DE VERSCHILLENDE ALTERNATIEVEN: ALTERNATIEVE
TECHNIEKEN ........................................................................................................................................................148
TABEL 2.10: BENODIGDE OPPERVLAKTE PER TECHNOLOGIE VOOR EEN GEÏNSTALLEERD VERMOGEN VAN
1.100 MWH ............................................................................................................................................................149
TABEL 2.11: JAARLIJKSE PRODUCTIE UREN PER TECHNOLOGIE IN EQUIVALENT ‘VOLLAST’ - UREN ............149
TABEL 2.12: BENODIGDE OPPERVLAKTE PER TECHNOLOGIE VOOR EEN JAARLIJKSE PRODUCTIE VAN 9
TWHE.....................................................................................................................................................................150
TABEL 2.13: BEWEZEN WERELD ENERGIE RESERVES UITGEDRUKT IN R/P VOOR 2006 EN 2008 ...................151
TABEL 2.14: MILIEUBELEIDSOVEREENKOMST VOOR DE ELEKTRICITEITSSECTOR BETREFFENDE NOX EN SO2
EMISSIES ..............................................................................................................................................................153
TABEL 2.15: VERSCHILLENDE BESCHOUWDE ALTERNATIEVE TECHNOLOGIEËN VOOR
ELEKTRICITEITSPRODUCTIE .............................................................................................................................154
TABEL 2.16: OVERZICHT VAN DE EMISSIES EN KOSTEN, GERELATEERD AAN DE VERSCHILLENDE
ALTERNATIEVEN VOLGENS DE FACTSHEETS (LITERATUURONDERZOEK)................................................155
TABEL 2.17: OVERZICHT VAN DE EMISSIES EN KOSTEN, GERELATEERD AAN DE VERSCHILLENDE
ALTERNATIEVEN OPGENOMEN IN HET MARKAL MODEL...............................................................................157
TABEL 2.18: OVERZICHT VAN DE EMISSIES EN KOSTEN, GERELATEERD AAN DE VERSCHILLENDE
ALTERNATIEVEN OPGENOMEN IN HET MARKAL MODEL, EMISSIES UITGEDRUKT IN G/MWHE ..............157
TABEL 2.19: IEA DATA ROND DISTRIBUTIEKOSTEN VAN BRANDSTOFFEN..........................................................159
TABEL 2.20: 8 MODELSIMULATIES BINNEN DEZE STUDIE: 1 TOT 5 .......................................................................160
TABEL 2.21: 8 MODELSIMULATIES BINNEN DEZE STUDIE: 6 TOT 8 .......................................................................160
TABEL 2.22: CO2-EMISSIES PER OPWEKKINGSSOORT IN DE VERSCHILLENDE SCENARIO’S...........................162
TABEL 2.23: NIET VERDISCOUNTEERDE JAARLIJKSE MEERKOST........................................................................166
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van tabellen 15
Projectnummer: 07.0309

TABEL 2.24: OVERZICHT VAN DE SLEUTELPARAMETERS BIJ DE KEUZE VAN EEN KOELMETHODE ...............185
TABEL 2.25: TOETSING BBT ‘LARGE COMBUSTION PLANTS’ .................................................................................195
TABEL 2.26: TOETSING BBT ‘AFVALVERBRANDING’ ................................................................................................196
TABEL 2.27: TOETSING BBT ‘ENERGIEWINNING’......................................................................................................197
TABEL 2.28: NORMENTOETSING AAN BREF AFVALVERBRANDING.......................................................................201
TABEL 2.29: TOETSING BREF ‘WATER’ ......................................................................................................................207
TABEL 2.30: MASSABALANS VAN DE GEPLANDE ELEKTRICITEITSCENTRALE IN GEVAL VAN BIJSTOOK MET
20% BIOMASSA-AFVAL........................................................................................................................................212
TABEL 2.31: ENERGIEBALANS VAN DE GEPLANDE ELEKTRICITEITSCENTRALE IN GEVAL VAN BIJSTOOK MET
20% BIOMASSA-AFVAL........................................................................................................................................213
TABEL 2.32: BESCHRIJVING WERFZONES ................................................................................................................218
TABEL 2.33: PARKINGZONES ......................................................................................................................................220
TABEL 2.34: OVERZICHT S-GEHALTES IN STEENKOOL UIT VERSCHILLENDE LANDEN. ....................................253
TABEL 2.35.: MINIMUM EN MAXIMUM SAMENSTELLING VAN DE STEENKOLEN. .................................................254
TABEL 2.36: SAMENSTELLING VAN DE BRANDSTOFFEN AFKOMSTIG VAN BAYER/LANXESS ..........................255
TABEL 2.37: MASSABALANS VAN DE GEPLANDE ELEKTRICITEITSCENTRALE IN GEVAL VAN 100%
KOLENSTOOK EN BRANDSTOFFEN IN GEVAL VAN HET SCENARIO MET DE DIRECTE KOELING............257
TABEL 2.38: ENERGIEBALANS VAN DE GEPLANDE ELEKTRICITEITSCENTRALE IN GEVAL VAN 100%
KOLENSTOOK EN BRANDSTOFFEN IN GEVAL VAN HET SCENARIO MET DE DIRECTE KOELING............257
TABEL 2.39: GEGEVENS KETELINSTALLATIE............................................................................................................268
TABEL 2.40: OVERZICHT VAN DE OPSLAGTANKEN BIJ DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE.....................310
TABEL 4.1: ALGEMENE INGREPEN VAN EEN INDUSTRIEEL PROJECT VOOR DE VERSCHILLENDE
MILIEUDISCIPLINES..............................................................................................................................................325
TABEL 5.1: BEREKENING VAN HET TOTALE BRANDSTOFVERBRUIK PER DAG...................................................329
TABEL 5.2: ALGEMENE EMISSIEFACTOREN EN BEREKENDE ATMOSFERISCHE EMISSIES OP DAGBASIS.....330
TABEL 5.3: OVERZICHT VAN EMISSIEFACTOREN VOOR VRACHTWAGENS OP DIESEL EN BEREKENING VAN
EMISSIES PER DAG .............................................................................................................................................330
TABEL 5.4 KENMERKEN VAN DE HUIDIGE ROOKGASEMISSIES VAN DE BAYER KETEL ....................................333
TABEL 5.5: KENMERKEN VAN HET EMISSIEPUNT VAN DE HOOFDKETEL EN DE ROOKGASEMISSIES ............334
TABEL 5.6: KENMERKEN VAN HET EMISSIEPUNT VAN DE HOOFDKETEL EN DE ROOKGASEMISSIES BIJ
VERWERKING VAN AFVALSTOFFEN OF BIOMASSA .......................................................................................335
TABEL 5.7: KENMERKEN VAN HET EMISSIEPUNT VAN DE BACK UP BOILER EN DE ROOKGASEMISSIES ......336
TABEL 5.8: KENMERKEN VAN DE EMISSIEPUNTEN VAN DE HULPBOILERS EN VAN DE ROOKGASEMISSIES 337
TABEL 5.9: KENMERKEN VAN DE STOFEMISSIEPUNTEN VAN DE SILO’S.............................................................339
TABEL 5.10: TOTAAL GEMIDDELDE JAARLIJKSE GELEIDE EMISSIES AFKOMSTIG VAN DE NIEUWE
ELEKTRICITEITSCENTRALE VAN E.ON .............................................................................................................340
TABEL 5.11: KARAKTERISTIEKEN VAN EN EMISSIES VAN BAYER (MET INBEGRIP VAN GEGEVENS VAN
WEGVALLENDE EMISSIES).................................................................................................................................342
TABEL 5.12 STOFEMISSIES VAN DE KOLENOVERSLAG BIJ DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE VOOR
KOLENOVERSLAG MET CAPESIZERS (REF: DUITSE RICHTLIJN ‘VDI RICHTLINIE 3790 BLATT 3)’............345
TABEL 5.13 : KLASSEINDELING VAN STORTGOEDEREN EN STOFEMISSIE: EMISSIEFACTOR (GEW. °/°°)........345
TABEL 5.14 KLASSE INDELING VAN STORTGOEDEREN EN FIJNSTOFEMISSIE...................................................347
TABEL 5.15: OVERZICHT VAN DE EMISSIES DOOR DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE ...........................348
TABEL 5.16 VERDELING NATIONALE EMISSIEPLAFONDS VOOR BELGIË. % BIJDRAGE VAN E.ON PROJECT. 348
TABEL 5.17: VERGELIJKING VAN DE EMISSIES VAN E.ON MET DE EMISSIEPLAFONDS UIT DE MBO MET DE
ELEKTRICITEITSSECTOR IN 2014 ......................................................................................................................349
TABEL 5.18 BIJDRAGE E.ON PROJECT TEN OPZICHTE VAN ALLE ELEKTRICITEITSCENTRALES IN
VLAANDEREN. ......................................................................................................................................................350
TABEL 5.19 BIJDRAGE E.ON PROJECT TEN OPZICHTE VAN HET EMISSIES IN DE ANTWERPSE HAVEN. ......351
TABEL 5.20: VLAREM II EMISSIENORMEN STOOKINSTALLATIES MET VASTE BRANDSTOFFEN .......................352
TABEL 5.21: VLAREM II EMISSIEGRENSWAARDEN ENKEL VOOR AFVALSTOFFEN.............................................353
TABEL 5.22: VLAREM II EMISSIEGRENSWAARDEN STOOKINSTALLATIES EN MEEVERBRANDING
AFVALSTOFFEN ...................................................................................................................................................353
TABEL 5.23: VOORGESTELDE EMISSIENORMEN (DAGGEMIDDELDEN)................................................................353
TABEL 5.24: CALORISCHE WAARDEN AFVALSTOFFEN...........................................................................................355
TABEL 5.25: LIGGING VAN DE VERSCHILLENDE MEETPOSTEN VOOR LUCHTIMMISSIEMETINGEN VAN DE
VMM, 2006 .............................................................................................................................................................357
TABEL 5.26: MEETRESULTATEN VAN DE MEETPOSTEN BINNEN HET STUDIEGEBIED VAN DE
ELEKTRICITEITSCENTRALE VOOR 2006...........................................................................................................358
TABEL 5.27: OVERZICHT VAN DE WEERHOUDEN IMMISSIETOETSINGSWAARDEN (ALGEMEEN) ....................364
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van tabellen 16
Projectnummer: 07.0309

TABEL 5.28: GEMIDDELDE IMMISSIECONCENTRATIES AAN NO EN NO2 VAN 11 VLAAMSE MEETPOSTEN
(ACHTERGRONDWAARDE IN DE OMGEVING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE) (2006) .......368
TABEL 5.29: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN NOX
IN HET STUDIEGEBIED LUCHT...........................................................................................................................369
TABEL 5.30: BIJDRAGE VAN DE IMMISSIECONCENTRATIES VOOR NOX NABIJ DE VERSCHILLENDE VMM-
MEETPOSTEN MET HUN PROCENTUELE BIJDRAGE. .....................................................................................370
TABEL 5.31: GEMIDDELDE IMMISSIECONCENTRATIES AAN SO2 VAN 11 VLAAMSE MEETPOSTEN
(ACHTERGRONDWAARDE IN DE OMGEVING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE) (2006) .......371
TABEL 5.32: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN SO2
IN HET STUDIEGEBIED LUCHT...........................................................................................................................372
TABEL 5.33: BIJDRAGE VAN DE IMMISSIECONCENTRATIES VOOR SO2 NABIJ DE VERSCHILLENDE VMM-
MEETPOSTEN MET HUN PROCENTUELE BIJDRAGE. .....................................................................................373
TABEL 5.34: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN
TOTAAL STOF IN HET STUDIEGEBIED LUCHT. ................................................................................................375
TABEL 5.35: GEMIDDELDE IMMISSIECONCENTRATIES AAN PM10 VAN 4 VLAAMSE MEETPOSTEN
(ACHTERGRONDWAARDE IN DE OMGEVING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE) (2006) .......376
TABEL 5.36: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN PM10
IN HET STUDIEGEBIED LUCHT...........................................................................................................................377
TABEL 5.37: BIJDRAGE VAN DE IMMISSIECONCENTRATIES VOOR PM10 NABIJ DE VERSCHILLENDE VMM-
MEETPOSTEN MET HUN PROCENTUELE BIJDRAGE. .....................................................................................379
TABEL 5.38: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN
PM2,5 IN HET STUDIEGEBIED LUCHT. ................................................................................................................380
TABEL 5.39: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN CO
IN HET STUDIEGEBIED LUCHT...........................................................................................................................384
TABEL 5.40: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN
CHLORIDEN IN HET STUDIEGEBIED LUCHT.....................................................................................................385
TABEL 5.41: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN
FLUORIDEN IN HET STUDIEGEBIED LUCHT. ....................................................................................................386
TABEL 5.42: TOETSING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE TEN OPZICHTE VAN DE THALLIUM NORM
. ..............................................................................................................................................................................387
TABEL 5.43: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE DEPOSITIEWAARDEN VAN
CADMIUM EN THALLIUM IN HET STUDIEGEBIED LUCHT................................................................................388
TABEL 5.44: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN
KWIK IN HET STUDIEGEBIED LUCHT.................................................................................................................389
TABEL 5.45: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE VERZURENDE DEPOSITIE IN HET
STUDIEGEBIED LUCHT........................................................................................................................................391
TABEL 5.46: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE EUTROFIËRENDE DEPOSITIE ALS
GEVOLG VAN HET PROJECT..............................................................................................................................393
TABEL 5.47: VERKEERSINTENSITEITEN IN DE REFERENTIESITUATIE EN GEPLANDE SITUATIE......................394
TABEL 5.48: LUCHTKWALITEITSNORMEN..................................................................................................................395
TABEL 5.49: REFERENTIESITUATIE. OVERZICHT VAN DE IMMISSIECONCENTRATIES VOOR NO2 EN PM10
LANGS DE WEGEN...............................................................................................................................................396
TABEL 5.50: SIGNIFICANTIEKADER VOOR DE BEOORDELING VAN DE LUCHTKWALITEIT.................................397
TABEL 5.51: GEPLANDE SITUATIE, AANLEGFASE. OVERZICHT VAN DE VERWACHTE
IMMISSIECONCENTRATIES VOOR NO2 EN PM10 TIJDENS DE AANLEGFASE. ..............................................397
TABEL 5.52: BEOORDELING VAN DE BIJDRAGE VAN HET VOORGENOMEN PROJECT AAN DE
LUCHTIMMISSIES LANGS DE WEGEN IN DE AANLEGFASE ...........................................................................398
TABEL 5.53: GEPLANDE SITUATIE. OVERZICHT VAN DE VERWACHTE IMMISSIECONCENTRATIES VOOR NO2
EN PM10 TIJDENS DE EXPLOITATIEFASE, 100% KOLEN. ................................................................................399
TABEL 5.54: BEOORDELING VAN DE BIJDRAGE VAN E.ON AAN DE LUCHTVERONTREINIGING LANGS DE
WEGEN IN DE EXPLOITATIEFASE, 100% KOLEN. ............................................................................................400
TABEL 5.55: KENMERKEN VAN HET EMISSIEPUNT VAN DE HOOFDKETEL EN DE ROOKGASEMISSIES ..........409
TABEL 5.56: KENMERKEN VAN HET EMISSIEPUNT VAN DE HOOFDKETEL EN DE ROOKGASEMISSIES BIJ
VERWERKING VAN AFVALSTOFFEN OF BIOMASSA .......................................................................................411
TABEL 5.57: KENMERKEN VAN DE EMISSIEPUNTEN VAN DE BACK-UP BOILER EN DE ROOKGASEMISSIES .412
TABEL 5.58: KENMERKEN VAN DE STOFEMISSIEPUNTEN VAN DE SILOS’S ........................................................413
TABEL 5.59: TOTAAL GEMIDDELDE JAARLIJKSE GELEIDE EMISSIES AFKOMSTIG VAN DE NIEUWE
ELEKTRICITEITSCENTRALE VAN E.ON .............................................................................................................413
TABEL 5.60: STOFEMISSIES VAN DE KOLENOVERSLAG BIJ DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE BIJ
GEBRUIK MET BARGES (REF: DUITSE RICHTLIJN ‘VDI RICHTLINIE 3790 BLATT 3’.....................................415
TABEL 5.61: VOORGESTELDE EMISSIENORMEN......................................................................................................416
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van tabellen 17
Projectnummer: 07.0309

TABEL 5.62: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN NOX
IN HET STUDIEGEBIED LUCHT...........................................................................................................................418
TABEL 5.63: BIJDRAGE VAN DE IMMISSIECONCENTRATIES VOOR NOX NABIJ DE VERSCHILLENDE VMM-
MEETPOSTEN MET HUN PROCENTUELE BIJDRAGE. .....................................................................................420
TABEL 5.64: GEMIDDELDE IMMISSIECONCENTRATIES AAN SO2 VAN 11 VLAAMSE MEETPOSTEN
(ACHTERGRONDWAARDE IN DE OMGEVING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE) (2006) .......421
TABEL 5.65: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN SO2
IN HET STUDIEGEBIED LUCHT...........................................................................................................................422
TABEL 5.66: BIJDRAGE VAN DE IMMISSIECONCENTRATIES VOOR SO2 NABIJ DE VERSCHILLENDE VMM-
MEETPOSTEN MET HUN PROCENTUELE BIJDRAGE. .....................................................................................423
TABEL 5.67: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN
TOTAAL STOF IN HET STUDIEGEBIED LUCHT. ................................................................................................424
TABEL 5.68: GEMIDDELDE IMMISSIECONCENTRATIES AAN PM10 VAN 4 VLAAMSE MEETPOSTEN
(ACHTERGRONDWAARDE IN DE OMGEVING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE) (2006) .......425
TABEL 5.69: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN PM10
IN HET STUDIEGEBIED LUCHT...........................................................................................................................426
TABEL 5.70: BIJDRAGE VAN DE IMMISSIECONCENTRATIES VOOR PM10 NABIJ DE VERSCHILLENDE VMM-
MEETPOSTEN MET HUN PROCENTUELE BIJDRAGE. .....................................................................................428
TABEL 5.71: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN
PM2,5 IN HET STUDIEGEBIED LUCHT. ................................................................................................................429
TABEL 5.72: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN CO
IN HET STUDIEGEBIED LUCHT...........................................................................................................................431
TABEL 5.73: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN
CHLORIDEN IN HET STUDIEGEBIED LUCHT.....................................................................................................432
TABEL 5.74: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN
FLUORIDEN IN HET STUDIEGEBIED LUCHT. ....................................................................................................433
TABEL 5.75: TOETSING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE TEN OPZICHTE VAN DE THALLIUM NORM
. ..............................................................................................................................................................................435
TABEL 5.76: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE DEPOSITIEWAARDEN VAN
CADMIUM EN THALLIUM IN HET STUDIEGEBIED LUCHT................................................................................436
TABEL 5.77: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE IMMISSIECONCENTRATIE VAN
KWIK IN HET STUDIEGEBIED LUCHT.................................................................................................................437
TABEL 5.78: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE VERZURENDE DEPOSITIE IN HET
STUDIEGEBIED LUCHT........................................................................................................................................438
TABEL 5.79: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE EUTROFIËRENDE DEPOSITIE ALS
GEVOLG VAN HET PROJECT..............................................................................................................................440
TABEL 5.80: STOF EMISSIES BIJ AANLEVERING KOLEN MET CAPE SIZERS........................................................445
TABEL 5.81: STOF EMISSIES BIJ AANLEVERING KOLEN MET BARGES.................................................................445
TABEL 5.82: INVLOED OP TOTAAL STOF BIJ GESLOTEN OPSLAG.........................................................................446
TABEL 5.83: VERGELIJKING VAN DE INVLOED OP DE DIFFUSE EMISSIES (TOTAAL STOF) TUSSEN SITUATIE
MET CAPE-SIZERS EN SITUATIE MET GESLOTEN KOLENOPSLAG. .............................................................446
TABEL 5.84: VERGELIJKING VAN DE INVLOED OP DE DIFFUSE EMISSIES ( PM10 98 PERCENTIEL) TUSSEN
SITUATIE MET CAPE-SIZERS EN SITUATIE MET GESLOTEN KOLENOPSLAG . ...........................................447
TABEL 5.85: EMISSIES VAN DE HOOFDKETEL BIJ EEN BIJSTOOK VAN BIOMASSA-AFVAL VAN MAX. 20(GEW.)%
...............................................................................................................................................................................451
TABEL 5.86: GEMIDDELDE DEPOSITIEWAARDEN VAN DIOXINES VAN 6 VLAAMSE MEETPOSTEN
(ACHTERGRONDWAARDE IN DE OMGEVING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE) (2006) .......453
TABEL 5.87: SIGNIFICANTIEKADER DIOXINES ..........................................................................................................453
TABEL 5.88: INVLOED VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE OP DE DEPOSITIE VAN DIOXINES IN HET
STUDIEGEBIED LUCHT........................................................................................................................................454
TABEL 5.89: UITGANGSGEGEVENS VERKEERSINTENSITEITEN VOOR HET TOEPASSEN VAN HET CAR-MODEL
IN DE EXPLOITATIEFASE MET 20% BIJSTOOK VAN BIOMASSA-AFVAL........................................................455
TABEL 5.90: GEPLANDE SITUATIE. OVERZICHT VAN DE VERWACHTE IMMISSIECONCENTRATIES VOOR NO2
EN PM10 TIJDENS DE EXPLOITATIEFASE BIJ BIJSTOOK VAN 20% BIOMASSA ............................................455
TABEL 5.91: BEOORDELING VAN DE BIJDRAGE VAN E.ON AAN DE LUCHTVERONTREINIGING LANGS DE
WEGEN IN DE EXPLOITATIEFASE MET 20% BIOMASSA................................................................................456
TABEL 5.92: OVERZICHTSTABEL ................................................................................................................................458
TABEL 6.1: SAMENSTELLING EFFLUENT VAN DE WATERZUIVERING (MAXIMALE WAARDEN)..........................470
TABEL 6.2: KENMERKEN VAN HET REGENERATIEWATER......................................................................................471
TABEL 6.3: ALGEMENE LOZINGSNORMEN VOOR LOZING IN OPPERVLAKTEWATER .........................................475
TABEL 6.4 MEETRESULTATEN MEETPLAATS SCHELDE DICHTST BIJ DE E.ON...................................................479
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van tabellen 18
Projectnummer: 07.0309

TABEL 6.5: BEREKENDE BIJDRAGE AAN DE BASISWATERKWALITEITSNORMEN VAN DE AFVALWATERLOZING
VAN E.ON ..............................................................................................................................................................482
TABEL 6.6: OVERSCHRIJDINGSPERCENTAGES GECAPTEERDE WATER TE ANTWERPEN >25°C IS [%] .........505
TABEL 6.7: PERCENTAGE VAN DE TIJD WAAROP DE WARMTEVRACHT IN HET GELOOSDE WATER ZAL
MOETEN WORDEN TERUGGEVOERD (TE ANTWERPEN) [%].........................................................................506
TABEL 6.8: MAXIMALE SAMENSTELLING GELOOSDE KOELWATER IN SCENARIO 2...........................................516
TABEL 6.9: INVLOED OP HET KANAALWATER...........................................................................................................518
TABEL 6.10: POSITIE VAN DE INNAME CONSTRUCTIE IN RD..................................................................................523
TABEL 7.1: OVERZICHT VAN DE GEOLOGISCHE FORMATIES ................................................................................535
TABEL 7.2: HYDROGEOLOGISCHE KARAKTERISTIEKEN VAN GEOLOGISCHE FORMATIES ..............................536
TABEL 7.3: DETAIL VAN HET GRONDVERZET ...........................................................................................................540
TABEL 7.4: INSCHATTING VAN DE BEMALINGSINVLOED ALS HET OPGEPOMPTE (EVENWICHTS)DEBIET .....542
TABEL 7.5: SIGNIFICANTIEKADER VAN DE MILIEUEFFECTEN NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE ...............549
TABEL 7.6: TOEPASSING VAN HET SIGNIFICANTIEKADER OP DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE........551
TABEL 7.7: TOEPASSING VAN HET SIGNIFICANTIEKADER OP DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE........551
TABEL 7.8: SIGNIFICANTIEKADER VAN DE MILIEUEFFECTEN NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE ...............559
TABEL 7.9: TOEPASSING VAN HET SIGNIFICANTIEKADER OP ALLE VARIANTEN................................................560
TABEL 8.1: SAMENVATTING MEETRESULTATEN MP1 PER PERIODE....................................................................569
TABEL 8.2: SAMENVATTING MEETRESULTATEN MP2 PER PERIODE....................................................................570
TABEL 8.3: SAMENVATTING MEETRESULTATEN MP3 PER PERIODE....................................................................570
TABEL 8.4: SAMENVATTING MEETRESULTATEN MP4 PER PERIODE....................................................................571
TABEL 8.5: SAMENVATTING MEETRESULTATEN MP5 PER PERIODE....................................................................571
TABEL 8.6: MILIEUKWALITEITSNORMEN VOLGENS BIJLAGE 2.2.1 VLAREM II .....................................................572
TABEL 8.7: TOETSING OORSPRONKELIJK OMGEVINGSGELUID IN MP1 AAN MILIEUKWALITEITSNORMEN EN
BEPALING GW ......................................................................................................................................................572
TABEL 8.8: TOETSING OORSPRONKELIJK OMGEVINGSGELUID IN MP2 AAN MILIEUKWALITEITSNORMEN EN
BEPALING GW ......................................................................................................................................................572
TABEL 8.9: TOETSING OORSPRONKELIJK OMGEVINGSGELUID IN MP3 AAN MILIEUKWALITEITSNORMEN EN
BEPALING GW ......................................................................................................................................................573
TABEL 8.10: TOETSING OORSPRONKELIJK OMGEVINGSGELUID IN MP4 AAN MILIEUKWALITEITSNORMEN EN
BEPALING GW ......................................................................................................................................................573
TABEL 8.11: TOETSING OORSPRONKELIJK OMGEVINGSGELUID IN MP5 AAN MILIEUKWALITEITSNORMEN EN
BEPALING GW ......................................................................................................................................................574
TABEL 8.12: TOETSING VAN HET SPECIFIEK GELUID AAN DE VLAREM II GRENSWAARDEN VOOR CONTINUE
GELUIDEN TIJDENS DE WEEK - DAGPERIODE ................................................................................................577
TABEL 8.13: TOETSING VAN HET INTERMITTEREND SPECIFIEK GELUID TIJDENS DE AFBRAAKFASE VAN
BETONNEN FUNDERING EN CONSTRUCTIES AAN DE VLAREM II GRENSWAARDEN VOOR
IINTERMITTERNDE GELUIDEN TIJDENS DE DAGPERIODE ............................................................................578
TABEL 8.14: GELUIDVERMOGENNIVEAU GELUIDSBRONNEN TIJDENS AANLEGFASE .......................................580
TABEL 8.15: TOETSING VAN HET SPECIFIEK GELUID AAN DE VLAREM II GRENSWAARDEN VOOR CONTINUE
GELUIDEN TIJDENS DE WEEK - DAGPERIODE ................................................................................................581
TABEL 8.16: SPECIFIEKE BIJDRAGE PER BRON (AANLEGFASE NW) NAAR BP1..................................................581
TABEL 8.17: TOETSING VAN HET IMPULSACHTIG SPECIFIEK GELUID T.H.V. DE KADE AAN DE VLAREM II
GRENSWAARDEN VOOR IMPULSGELUIDEN TIJDENS DE DAGPERIODE.....................................................583
TABEL 8.18: TOETSING VAN HET IMPULSACHTIG SPECIFIEK GELUID T.H.V. DE KOELWATERAANZUIGMOND
AAN DE VLAREM II GRENSWAARDEN VOOR IMPULS GELUIDEN TIJDENS DE DAGPERIODE ..................584
TABEL 8.19: GELUIDVERMOGENNIVEAU (OCTAAFBANDEN) VAN DE RELEVANTE GELUIDSBRONNEN TIJDENS
DE EXPLOITATIE ..................................................................................................................................................586
TABEL 8.20: TOETSING VAN HET SPECIFIEK GELUID BIJ MAXIMAAL REGIME TIJDENS DAGPERIODE............593
TABEL 8.21: TOETSING VAN HET SPECIFIEK GELUID BIJ MAXIMAAL REGIME TIJDENS NACHTPERIODE .......593
TABEL 8.22: TOETSING VAN HET SPECIFIEK GELUID BIJ NORMAAL REGIME TIJDENS DE NACHTPERIODE..594
TABEL 8.23: TOETSING VAN HET SPECIFIEK GELUID VAN DE OPSTARTFASE TIJDENS DE NACHTPERIODE 594
TABEL 8.24: TOETSING VAN HET SPECIFIEK GELUID BIJ MAXIMAAL REGIME TIJDENS NACHTPERIODE .......595
TABEL 8.25: TOETSING VAN HET SPECIFIEK GELUID TIJDENS AFBLAAS OVERDRUKKLEPPEN ......................597
TABEL 8.26: TOETSING VAN HET CONTINU SPECIFIEK GELUID TIJDENS ONDERHOUDSFASE........................598
TABEL 8.27: EMISSIEGEGEVENS VERDWIJNENDE GELUIDBRONNEN BAYER/LANXESS ...................................598
TABEL 8.28: VERGELIJKING SPECIFIEK GELUID MET LA95,1H VAN HET OMGEVINGSGELUID IN MP1 .................599
TABEL 8.29: VERGELIJKING SPECIFIEK GELUID MET LA95,1H VAN HET OMGEVINGSGELUID IN MP2 .................599
TABEL 8.30: VERGELIJKING SPECIFIEK GELUID MET LA95,1H VAN HET OMGEVINGSGELUID IN MP3 .................599
TABEL 8.31: VERGELIJKING SPECIFIEK GELUID MET LA95,1H VAN HET OMGEVINGSGELUID IN MP4 .................600
TABEL 8.32: VERGELIJKING SPECIFIEK GELUID MET LA95,1H VAN HET OMGEVINGSGELUID IN MP5 .................600
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van tabellen 19
Projectnummer: 07.0309

TABEL 8.33: SIGNIFICANTIEKADER GELUID..............................................................................................................601
TABEL 8.34: TOETSING VAN HET IMPULSACHTIG SPECIFIEK GELUID (HEIEN DAMPLATEN VOOR DIVERSE
BOUWPUTTEN) AAN DE VLAREM II GRENSWAARDEN VOOR IMPULSACHTIGE GELUIDEN TIJDENS DE
DAGPERIODE .......................................................................................................................................................608
TABEL 8.35: GELUIDVERMOGENNIVEAU EN OMSCHRIJVING VAN DE RELEVANTE GELUIDSBRONNEN
TIJDENS DE EXPLOITATIE ..................................................................................................................................609
TABEL 8.36: TOETSING VAN HET SPECIFIEK GELUID BIJ NORMAAL REGIME TIJDENS DE DAGPERIODE ......613
TABEL 8.37: TOETSING VAN HET SPECIFIEK GELUID BIJ NORMAAL REGIME TIJDENS DE NACHTPERIODE..614
TABEL 8.38: TOETSING VAN HET SPECIFIEK GELUID VAN DE OPSTARTFASE TIJDENS DE NACHTPERIODE 614
TABEL 8.39: TOETSING VAN HET SPECIFIEK GELUID TIJDENS AFBLAAS OVERDRUKKLEPPEN ......................616
TABEL 8.40: VERGELIJKING SPECIFIEK GELUID MET LA95,1H VAN HET OMGEVINGSGELUID IN MP1 .................617
TABEL 8.41: VERGELIJKING SPECIFIEK GELUID MET LA95,1H VAN HET OMGEVINGSGELUID IN MP2 .................617
TABEL 8.42: VERGELIJKING SPECIFIEK GELUID MET LA95,1H VAN HET OMGEVINGSGELUID IN MP3 .................618
TABEL 8.43: VERGELIJKING SPECIFIEK GELUID MET LA95,1H VAN HET OMGEVINGSGELUID IN MP4 .................618
TABEL 8.44: VERGELIJKING SPECIFIEK GELUID MET LA95,1H VAN HET OMGEVINGSGELUID IN MP5.............619
TABEL 8.45: SPECIFIEK GELUID T.H.V. BP7 (RIETZONE BINNENKANT SCHELDEDIJK) .......................................620
TABEL 9.1: OVERZICHT VAN DE BEVOLKINGSSAMENSTELLING OP 01/01/2004 (VOOR VLAANDEREN) IN DE
(DEEL-)GEMEENTEN IN DE OMGEVING VAN DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE (BRON: FOD
ECONOMIE, K.M.O., MIDDENSTAND EN ENERGIE)..........................................................................................631
TABEL 9.2:RISICOPOPULATIES NABIJ DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE .................................................631
TABEL 9.3 BIJDRAGEN VANWEGE HET PROJECT TOT DE IMMISSIECONCENTRATIES VAN ATMOSFERISCHE
POLLUENTEN. ......................................................................................................................................................632
TABEL 9.4: BIJDRAGE VANWEGE HET PROJECT TOT DE DEPOSITIEWAARDEN.................................................634
TABEL 9.5: GEMIDDELDE VERKEERSINTENSITEITEN OP DE R2 IN 2006 (BRON: VERKEERSTELLINGEN 2006)
...............................................................................................................................................................................649
TABEL 9.6: VERDELING VAN DE VERSCHILLENDE VOERTUIGEN OP DE R2 TER HOOGTE VAN DE
TIJSMANSTUNNEL EN VERREKENING NAAR TOTALE BELASTING VAN DE WEG. (BRON:
VERKEERSTELLINGEN 2000)..............................................................................................................................650
TABEL 9.7: INSCHATTING VAN HET GOEDERENVERKEER IN DE AANLEGFASE .................................................652
TABEL 9.8: INSCHATTING VAN HET GOEDERENVERKEER IN DE EXPLOITATIEFASE INDIEN 100% KOLEN
WORDEN VERSTOOKT........................................................................................................................................652
TABEL 9.9: SAMENVATTENDE TABEL MODAL SPLIT AANLEGFASE.......................................................................653
TABEL 9.10: SAMENVATTENDE TABEL MODAL SPLIT EXPLOITATIEFASE MET 100% KOLENSTOOK ...............653
TABEL 9.11 BIJDRAGEN VANWEGE HET PROJECT TOT DE IMMISSIECONCENTRATIES VAN ATMOSFERISCHE
POLLUENTEN: IN CONCEPT MET KOELTOREN ...............................................................................................658
TABEL 9.12: BIJDRAGE VANWEGE HET PROJECT TOT DE DEPOSITIEWAARDEN...............................................661
TABEL 9.13: GEMIDDELDE VERKEERSINTENSITEITEN OP DE R2 IN 2006 (BRON: VERKEERSTELLINGEN 2006)
...............................................................................................................................................................................669
TABEL 9.14: VERDELING VAN DE VERSCHILLENDE VOERTUIGEN OP DE R2 TER HOOGTE VAN DE
TIJSMANSTUNNEL EN VERREKENING NAAR TOTALE BELASTING VAN DE WEG. (BRON:
VERKEERSTELLINGEN 2000)..............................................................................................................................669
TABEL 9.15: INSCHATTING VAN HET GOEDERENVERKEER IN DE AANLEGFASE ...............................................671
TABEL 9.16: INSCHATTING VAN HET GOEDERENVERKEER IN DE EXPLOITATIEFASE INDIEN 100% KOLEN
WORDEN VERSTOOKT........................................................................................................................................671
TABEL 9.17: SAMENVATTENDE TABEL MODAL SPLIT AANLEGFASE.....................................................................672
TABEL 9.18: SAMENVATTENDE TABEL MODAL SPLIT EXPLOITATIEFASE MET 100% KOLENSTOOK ...............672
TABEL 9.19: BIJDRAGEN VANWEGE HET PROJECT TOT DE DEPOSITIEWAARDEN VAN DIOXINES .................677
TABEL 9.20: OVERZICHT VAN HET GOEDERENTRANSPORT IN DE EXPLOITATIEFASE MET 20% BIOMASSA-
AFVAL ....................................................................................................................................................................681
TABEL 9.21: SAMENVATTENDE TABEL MODAL SPLIT EXPLOITATIEFASE MET 20% BIJSTOOK ........................682
TABEL 10.1: BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART (BWK) IN ONMIDDELLIJKE OMGEVING VAN HET
PROJECTGEBIED. ................................................................................................................................................688
TABEL 10.2: SPECIALE BESCHERMINGSZONES (SBZ) EN GEBIEDEN OPGENOMEN IN HET VLAAMS
ECOLOGISCH NETWERK (VEN)..........................................................................................................................689
TABEL 10.3: OVERZICHT VAN DE ERKENDE NATUURRESERVATEN IN DE OMGEVING VAN HET
PROJECTGEBIED. (NWL: NATUURPUNT WASE LINKERSCHELDE-OEVER VZW; ANB: AGENTSCHAP VOOR
NATUUR EN BOS,WHP: NATUURPUNT HOBOKENSE POLDER VZW; KVNS: KON. VER. VOOR NATUUR- EN
STEDENSCHOON)................................................................................................................................................692
TABEL 10.4: LIGGING VAN DE ERKENDE NATUURRESERVATEN T.O.V. HET PROJECTGEBIED........................692
TABEL 10.5: OVERZICHT EN GEMIDDELD VOORKOMEN VAN DE VISSOORTEN IN DE SCHELDE TER HOOGTE
VAN HET PROJECTGEBIED (STEVENS, 2008) ..................................................................................................701
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van tabellen 20
Projectnummer: 07.0309

TABEL 10.6: OVERZICHT VAN DE VERWACHTE EFFECTEN (P/T: PERMANENT OF TIJDELIJK EFFECT; OMVANG:
X: *: GERING; **: MATIG; ***: MOGELIJK GROOT) .............................................................................................704
TABEL 10.7: INDELING VAN DE VISSOORTEN IN KWETSBAARHEIDSCATEGORIËN VOOR STERFTE DOOR
MECHANISCHE BESCHADIGING. .......................................................................................................................711
TABEL 10.8: HET AANTAL GESCHATTE INDIVIDUEN PER SOORT DAT TIJDENS 1 UUR IN DE CENTRALE
WORDT WEERHOUDEN, HET AANTAL INDIVIDUEN DAT GEDURENDE 1 UUR VOOR DE CENTRALE VAN
E.ON PASSEERT EN DE IMPACT VAN DE CENTRALE OP 2 SOORTEN GARNALEN EN 11 VISSOORTEN. 713
TABEL 10.9: OVERZICHT KOELWATERONTTREKKING.............................................................................................720
TABEL 10.10: OPLOSBAARHEID VAN ZUURSTOF IN FUNCTIE VAN DE TEMPERATUUR .....................................721
TABEL 10.11: TOETSING VAN HET EFFECT EUTROFIËRING AAN DE KRITISCHE DEPOSITIEWAARDE VOOR
LANDDUINEN VAN 10,4 KG N/HA/JAAR..............................................................................................................729
TABEL 10.12: TOETSING VAN HET EFFECT EUTROFIËRING AAN DE STREEFWAARDE VOOR HEIDE VAN 5,4 KG
N/HA/JAAR.............................................................................................................................................................729
TABEL 10.13: BIJDRAGE VAN HET VOORGENOMEN PROJECT AAN DE VERZURENDE DEPOSITIE TER HOOGTE
VAN DE BELANGRIJKE ECOLOGISCHE RECEPTOREN. ALS TOETSINGSWAARDE WORDT EEN KRITISCHE
VERZURINGSWAARDE VAN 700 ZEQ/HA/JAAR VOOR ZANDVERSTUIVINGEN GENOMEN. .......................732
TABEL 10.14: OVERZICHT VAN DE VERWACHTE EFFECTEN..................................................................................742
TABEL 10.15: SIGNIFICANTIEKADER EUTROFIËRING ..............................................................................................747
TABEL 10.16: TOETSING VAN HET EFFECT EUTROFIËRING AAN DE KRITISCHE DEPOSITIEWAARDE VOOR
LANDDUINEN VAN 10,4 KG N/HA/JAAR..............................................................................................................747
TABEL 10.17: TOETSING VAN HET EFFECT EUTROFIËRING AAN DE STREEFWAARDE VOOR HEIDE VAN 5,4 KG
N/HA/JAAR.............................................................................................................................................................748
TABEL 10.18 : SIGNIFICANTIEKADER VERZURENDE DEPOSITIE. ..........................................................................749
TABEL 10.19: BIJDRAGE VAN HET VOORGENOMEN PROJECT AAN DE VERZURENDE DEPOSITIE TER HOOGTE
VAN DE BELANGRIJKE ECOLOGISCHE RECEPTOREN...................................................................................749
TABEL 10.20: VERGELIJKING VAN HET OPEN KOELWATERSYSTEEM MET HET CONCEPT KOELTOREN .......755
TABEL 11.1: VERGELIJKING VAN DE VERSCHILLENDE KOELMETHODEN MET BETREKKING TOT DE VISUELE
IMPACT..................................................................................................................................................................769
TABEL 11.2: VERGELIJKING VAN DE VERSCHILLENDE KOELMETHODEN MET BETREKKING TOT DE VISUELE
IMPACT..................................................................................................................................................................769
TABEL 11.3: SIGNIFICANTIEKADER VOOR DE EFFECTGROEP: WIJZIGEN VAN PERCEPTIEVE KENMERKEN .771
TABEL 11.4: OVERZICHT VAN DE VERWACHTE EFFECTEN....................................................................................771
TABEL 11.5: GESELECTEERDE FOTOLOCATIES VOOR SIMULATIE.......................................................................775
TABEL 11.6: OVERZICHT VAN DE VERWACHTE EFFECTEN (P/T: PERMANENT OF TIJDELIJK EFFECT)...........781
TABEL 16.1 OVERZICHT TECHNISCHE EN MILDERENDE MAATREGELEN............................................................811
TABEL 20.1.: MINIMUM EN MAXIMUM SAMENSTELLING VAN DE STEENKOLEN. .................................................830
TABEL 20.2: SAMENSTELLING VAN DE BRANDSTOFFEN AFKOMSTIG VAN BAYER/LANXESS ..........................831
TABEL 20.3: MASSABALANS VAN DE GEPLANDE ELEKTRICITEITSCENTRALE IN GEVAL VAN 100%
KOLENSTOOK.......................................................................................................................................................833
TABEL 20.4: ENERGIEBALANS VAN DE GEPLANDE ELEKTRICITEITSCENTRALE IN GEVAL VAN 100%
KOLENSTOOK.......................................................................................................................................................833
TABEL 20.5: GEGEVENS KETELINSTALLATIE............................................................................................................836
TABEL 20.6: OVERZICHT VAN DE OPSLAGTANKEN BIJ DE NIEUWE ELEKTRICITEITSCENTRALE.....................855
TABEL 20.7: INVLOED OP TOTAAL STOF BIJ GESLOTEN OPSLAG.........................................................................864
TABEL 20.8: OVERZICHTSTABEL ................................................................................................................................865
TABEL 20.9: DETAIL VAN HET GRONDVERZET .........................................................................................................878
TABEL 20.10 OVERZICHTSTABEL TECHNISCHE/MILDERENDE MAATREGELEN. .................................................891
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van tabellen 21
Projectnummer: 07.0309

Leeswijzer
Voorliggend document bevat informatie over het project ‘E.ON-elektriciteitscentrale te Antwerpen’ en over de wijze
waarop de milieueffecten van dit project bestudeerd werden. Dit MER omvat drieëntwintig hoofdstukken.
Hieronder wordt kort de inhoud van de hoofdstukken toegelicht.
Het inleidend hoofdstuk (hoofdstuk 0) geeft algemene inlichtingen met betrekking tot het project, de
initiatiefnemer van het project en het team van erkende m.e.r.-deskundigen die het onderzoek voor het projectmilieueffectrapport
hebben uitgevoerd. Daarnaast wordt het wettelijk kader voor milieueffectrapportage voor
projecten op Vlaams niveau toegelicht. Tevens wordt de procedure voor de uitvoering van een project-MER in
Vlaanderen beschreven en toegelicht.
In hoofdstuk 1 worden de ruimtelijke, administratieve, juridische en beleidsmatige randvoorwaarden overlopen
die voor dit project en zijn eventuele milieueffecten relevant kunnen zijn.
In hoofdstuk 2 wordt het project in detail beschreven. De verantwoording van het project, de ruimtelijke situering,
de technische aspecten, de beschrijving van de werken, de interferentie met andere plannen en projecten, en de
alternatieven worden in dit hoofdstuk toegelicht. Aangegeven wordt welke alternatieven (naast het basisproject) de
initiatiefnemer in het MER heeft laten onderzoeken en legt ook uit waarom bepaalde andere alternatieven niet
(meer) in aanmerking komen.
Hoofdstuk 3 gaat kort in op de historiek van het studiegebied.
Hoofdstuk 4 schetst de algemene methodologie, met name de werkwijze die in dit MER wordt gevolgd, en geeft
een overzicht van de ingreep-effectenmatrix.
In de hoofdstukken 5 tot en met 12 wordt een analyse gemaakt van de te verwachten milieueffecten ten gevolge
van de aan het geplande project voorafgaande afbraakwerken, alsook ten gevolge van de aanleg, exploitatie en
onderhoud van het geplande project. Per discipline (o.m. lucht, water, bodem, geluid, mens, fauna en flora) wordt
een overzicht gegeven van de emissies, de milieueffecten en de milderende maatregelen.
In elk hoofdstuk worden de scenario’s besproken, namelijk deze met het open koelwater concept, deze met het
koeltoren concept en deze met de bijstook van 20% biomassa-afval als alternatief. In dit geval wordt ook per
discipline een overzicht gegeven van de emissies, immissies, milieueffecten, monitoringeisen en milderende
maatregelen.
Hoofdstuk 13 vat de effecten op het watersysteem samen (watertoets).
Hoofdstuk 14 bespreekt de potentiële grensoverschrijdende milieueffecten.
Hoofdstuk 15 biedt een synthese van alle in dit MER beschreven milieueffecten alsook een synthese van alle in
dit MER voorgestelde milderende maatregelen.
De algehele eindsynthese en samenvatting van alle hoofdstukken van dit MER is opgenomen in hoofdstuk 16.
Hoofdstuk 17 geeft een overzicht van de monitoringactiviteiten en evaluatie.
In hoofdstuk 18 wordt een opsomming gegeven van de leemten in de kennis en van de eventuele voorstellen
voor monitoring en evaluatie tijdens en na de uitvoering van het project.
Hoofdstuk 19 geeft een zicht op de geplande investering en de te verwachten tewerkstelling.
De niet-technische samenvatting van dit MER is opgenomen in hoofdstuk 20.
Tot slot zijn nog een lijst van afkortingen (hoofdstuk 21), een verklarende woordenlijst (hoofdstuk 22), een
literatuurlijst (hoofdstuk 23) en een aantal bijlagen met achtergrondinformatie (hoofdstuk 24) toegevoegd.
SGS Belgium NV Juni 2009 Leeswijzer 22
Projectnummer: 07.0309

Voorwoord
Milieueffectrapportage: algemeen
Milieueffectrapportage (m.e.r.) is een juridisch-administratieve procedure waarbij de
milieugevolgen van een gepland project op een wetenschappelijk verantwoorde wijze
bestudeerd, besproken en geëvalueerd worden. Dit gebeurt voordat het project plaatsvindt en
resulteert in het al dan niet opstellen van een milieueffectrapport (MER). De
milieueffectrapportage gaat vooraf aan de aanvraag van een vergunning en het
milieueffectrapport moet bij de vergunningsaanvraag gevoegd worden als informatief
instrument. Via het milieuonderzoek wordt getracht om de voor het milieu mogelijk negatieve
effecten in een vroeg stadium van de besluitvorming te kennen zodat ze kunnen worden
voorkomen. Op die wijze kan het project worden bijgestuurd.
Kort overzicht van de m.e.r-procedure
Het nieuwe decreet betreffende milieueffect- en veiligheidsrapportage van 18 december 2002
(het zogenaamde m.e.r./vr-decreet, hierna ‘het decreet’ genoemd) beschrijft de MER-procedure
(B.S. 13 februari 2003). Deze procedure is opgebouwd uit vier belangrijke stappen die ook
schematisch weergegeven zijn in Figuur 0.1.
a) Kennisgevingsfase
De initiatiefnemer controleert of de vergunningsplichtige activiteit moet onderworpen worden
aan een milieueffectrapportage. Voor projecten wordt de m.e.r.-plicht beschreven in het
uitvoeringsbesluit gepubliceerd op 17 februari 2005. Als de voorgenomen activiteit m.e.r.plichtig
is, stelt de initiatiefnemer een team van deskundigen samen. Na het opstellen van het
kennisgevingsdossier dient de initiatiefnemer het dossier in bij de bevoegde overheid, namelijk
de Dienst Mer, afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid, van de Administratie Milieu, Natuur,
Land- en Waterbeheer (LNE). Na het ontvangen van de kennisgeving onderzoekt de Dienst Mer
of de kennisgeving volledig is en betekent deze beslissing binnen een termijn van 20 dagen na
ontvangst van de kennisgeving.
b) Richtlijnenfase
Binnen 10 dagen na ontvangst van de volledigverklaring van de kennisgeving stuurt de
initiatiefnemer het kennisgevingsdossier door naar de betrokken gemeentebesturen, de
vergunningverlenende overheid en de door de Vlaamse regering aangewezen administraties.
Het college van burgemeester en schepenen van de gemeente, waar het project gepland is,
legt deze kennisgeving binnen de 10 dagen na ontvangst ter inzage. Op deze kennisgeving
kunnen de burgers reageren. Binnen de 30 dagen na aanvang van de terinzagelegging bezorgt
het college de bij hen binnengekomen reacties van inwoners en eigen opmerkingen aan de
Dienst Mer. Op basis van inspraakreacties van de inwoners en reacties van de aangeschreven
administraties en openbare besturen en na een informele vergadering met de betrokkenen,
stellen de medewerkers van de Dienst Mer richtlijnen op die de initiatiefnemer moet volgen bij
het opstellen van het milieueffectrapport. De Dienst Mer betekent deze richtlijnen binnen de 70
dagen (of 90 dagen ingeval van grensoverschrijdende effecten) na goedkeuring van de
kennisgeving aan de initiatiefnemer, de betrokken overheden, administraties en het college van
burgemeester en schepenen van de betrokken gemeentebesturen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Voorwoord 23
Projectnummer: 07.0309

c) Uitvoeringsfase
Tijdens de uitvoeringsfase stelt het team van erkende deskundigen het MER op onder leiding
van een MER-coördinator. Meestal wordt er tussentijds een ontwerp-MER opgesteld dat
informeel besproken wordt door de initiatiefnemer, het team van deskundigen, de Dienst Mer en
aangeschreven administraties en openbare besturen.
d) Beoordelingsfase
Na indiening van het MER bij de Dienst Mer controleert deze of het MER beantwoordt aan de
inhoudelijke vereisten van de richtlijnen. Daarna keurt de dienst het MER goed of af en stelt een
goedkeurings- of afkeuringsverslag op. Deze goed- of afkeuring wordt binnen een termijn van
40 dagen (of 60 dagen in geval van grensoverschrijdende effecten) betekend aan de
initiatiefnemer, de betrokken overheden, administraties, de MER-coördinator en het college van
burgemeester en schepenen van de betrokken gemeentebesturen. Een goedgekeurd MER
maakt deel uit van de vergunningsaanvraag en is een openbaar document.
De kennisgevingsfase van de MER-procedure
Zoals hoger aangegeven is de kennisgeving de eerste procedurele stap in de opmaak van het
milieueffectrapport. In de kennisgeving zijn o.m. de voorgenomen activiteit, de aard, de ligging,
doelstellingen en verantwoording van het project beschreven en zijn de coördinaten van de
initiatiefnemer en namen van de uitvoerders van het milieueffectrapport vermeld. Ook geeft de
initiatiefnemer hierin een overzicht van de juridische en beleidsmatige context en beschrijft hij
de onderzochte alternatieven, bestaande en beoogde vergunningen en relevante gegevens uit
vorige rapportages en goedgekeurde rapporten. Daarnaast beschrijft de initiatiefnemer de
specifieke milieuaspecten die onderzocht en beschreven zullen worden in het MER, inclusief de
verdere aanpak voor de bepaling en de beoordeling van deze aspecten. Ook is het wenselijk
dat de reeds gekende moeilijkheden en leemten in de kennis aangegeven worden. Indien er
grensoverschrijdende effecten verwacht worden, vermeldt de initiatiefnemer de nodige
gegevens die de Dienst Mer toelaten na te gaan of de bevoegde autoriteiten van naburige
lidstaten betrokken dienen te worden bij de procedure.
Doel van de terinzagelegging
Het doel van de terinzagelegging van de kennisgeving is ten eerste om de betrokken inwoners
van de gemeenten op de hoogte te stellen van de voorgenomen activiteit en zijn mogelijke
gevolgen op de omgeving. Ten tweede is het de bedoeling om concrete, zinvolle reacties uit te
lokken (zie verder) waarmee de Dienst Mer rekening kan houden bij de opmaak van richtlijnen.
De richtlijnen bakenen de inhoud af van de te bespreken en te onderzoeken onderwerpen in het
milieueffectrapport. Door nuttige inspraakreacties van inwoners van de betrokken gemeenten
kan het onderzoek voor het milieueffectrapport inhoudelijk bijgestuurd worden. Meer informatie
is beschikbaar in een folder die de Dienst Mer daarover heeft opgesteld. Deze folder bevindt
zich op de webstek www.mervlaanderen.be of bij de milieuambtenaren van de gemeenten. De
folder kan ook aangevraagd worden via mer@vlaanderen.be.
Termijn van de terinzagelegging
Concreet dienen de gemeenten, waar het m.e.r.-plichtige project gepland is, een afschrift van
deze kennisgeving ter inzage te leggen binnen een termijn van 10 dagen na ontvangst. Vanaf
het begin van deze terinzagelegging heeft het college van burgemeester en schepenen
SGS Belgium NV Juni 2009 Voorwoord 24
Projectnummer: 07.0309

maximaal 30 dagen de tijd om de opmerkingen van de inwoners toe te sturen naar de Dienst
Mer. De inwoners kunnen hun opmerkingen ook rechtstreeks doorsturen naar de Dienst Mer 1 .
Wat zijn nuttige inspraakreacties?
De terinzagelegging is geen openbaar onderzoek waarbij bezwaarschriften kunnen ingediend
worden. Bezwaarschriften kunnen enkel ingediend worden tijdens het openbaar onderzoek dat
georganiseerd zal worden naar aanleiding van de vergunningsaanvraag. Dit is dus tijdens de
latere besluitvormingsprocedure en niet gedurende de m.e.r.-procedure. Het milieueffectrapport
is bij een dergelijk openbaar onderzoek overigens bruikbaar als instrument om bezwaarschriften
te onderbouwen maar ook een basis om ze te weerleggen. Het is dus in ieders belang dat het
milieueffectrapport van goede kwaliteit is. Zoals eerder vermeld kan de Dienst Mer enkel
zinvolle reacties gebruiken voor het opstellen van richtlijnen die de initiatiefnemer en de
deskundigen moeten volgen bij het opstellen van het MER. Dit kunnen opmerkingen zijn over
de vorm en presentatie van het MER maar ook inhoudelijke opmerkingen zoals opmerkingen
over het voorgenomen project zelf, over de alternatieven, over de beschrijving van de
bestaande toestand, milieueffecten en milderende maatregelen, over de opvolging en evaluatie
van de effecten, over de leemten in de kennis.
Wat gebeurt er met de inspraakreacties?
De Dienst Mer bundelt de zinvolle reacties op de kennisgeving en neemt een beslissing over de
inhoud van het milieueffectrapport, de inhoudelijke aanpak, de methodologie van de rapportage
en over de opstellers van het milieueffectrapport. De Dienst Mer betekent de richtlijnen voor het
opstellen van het milieueffectrapport aan de initiatiefnemer en de betrokken instanties binnen
70 dagen na volledigverklaring van de kennisgeving of indien grensoverschrijdende effecten te
verwachten zijn, binnen 90 dagen na volledigverklaring. Deze richtlijnen zijn een openbaar
document en elke burger kan ze bij de milieuambtenaar van zijn gemeente opvragen. Deze
richtlijnen zullen in de toekomst tevens beschikbaar zijn op de webstek www.mervlaanderen.be.
1 Vlaamse Overheid, Departement LNE, Afdeling Milieu- en Natuur- en energiebeleid, Dienst Mer, Koning
Albert II-laan 20 bus 8, 1000 BRUSSEL; mer@vlaanderen.be; webstek: www.mervlaanderen.be
SGS Belgium NV Juni 2009 Voorwoord 25
Projectnummer: 07.0309

Figuur 0.1: Stroomschema van de m.e.r.-procedure, met situering van de terinzagelegging ingeval
grensoverschrijdende effecten van belang zijn
SGS Belgium NV Juni 2009 Voorwoord 26
Projectnummer: 07.0309

0. Inleiding
0.1. Beknopte projectomschrijving
E.ON Power Plants Belgium BVBA (met maatschappelijke zetel in Antwerpen) is een 100%
dochteronderneming van de Duitse GmbH E.ON Kraftwerke (met maatschappelijke zetel in
Hannover), die op haar beurt ressorteert onder de Duitse AG E.ON (met maatschappelijke zetel
in Düsseldorf). E.ON is het grootste private stroom- en gasbedrijf ter wereld met een omzet van
bijna 69 miljard euro en met ongeveer 88.000 werknemers, 40 miljoen klanten en een
geïnstalleerd elektrisch vermogen van circa 76 GW.
E.ON Power Plants Belgium BVBA plant op de site van BAYER Antwerpen een nieuwe
poederkoolgestookte elektriciteitscentrale met een bruto elektrisch vermogen van 1.100 MWe,
die zal voorzien in basiselektriciteitsproductie. De centrale zal elektriciteit opwekken die door
E.ON grotendeels aan het openbare net zal worden geleverd. De brandstof zal bestaan uit
steenkool, en mogelijk ook uit brandstoffen van BAYER-LANXESS en reststoffen vanuit de
waterzuivering. De bijstook met 20% biomassa wordt als alternatief onderzocht.
Met een elektrisch rendement van 45,6 % zal de geplande elektriciteitscentrale één van de
meest efficiënte steenkoolcentrales in de wereld zijn. (Méér dan) de best beschikbare
technieken zullen worden toegepast om de milieuimpact te beperken. Illustratief in dit verband
is dat op basis van de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in het kader van voorliggend
MER, door E.ON werd besloten om het systeem van directe koeling te vervangen door het
uitvoeringsalternatief van de koeltoren, omdat dit minder impact op water heeft. Illustratief is
eveneens dat E.ON zal gaan voor een gesloten kolenopslag op het terrein van BAYER, dit om
mogelijke stofemissies nog beter te voorkomen. Illustratief is tenslotte ook dat in lay-out en
proces reeds (voortijdig) voldoende ruimte zal worden gereserveerd om latere CO2-afvangst
(post-combustion) te kunnen realiseren, zoals ook blijkt uit de certificatie van de eenheid in juni
2009 als ‘capture ready’ door de TÜV-Nord.
E.ON opteert voor een locatie in de haven van Antwerpen, boven de locatiealternatieven
Beringen en Gent, onder meer omwille van de specifieke toegankelijkheid van de Antwerpse
haven voor grote schepen (cape-sizers), naast deze voor barges, voor de aanvoer van kolen.
Omgekeerd heeft het E.ON-project voor de haven van Antwerpen een hoge toegevoegde
waarde door het genereren van extra haventrafiek: het project betekent voor de haven ten
opzichte van 2008 een groei van ongeveer 1,7% van het totaal goederenvervoer, 4,8% van de
massagoederen en 32,5% op gebied van kolentransport. Ook voor latere CO2-afvangst scoort
de Antwerpse locatie het best omdat er meerdere mogelijkheden zijn voor afvoer via
pijpleidingen naar Rotterdam, de Kempen en mogelijk ook de Belgische kust, en voor al deze
mogelijkheden de afstand minder dan 100 km bedraagt.
E.ON beoogt een synergie te bereiken met de overige activiteiten op de BAYER-site: de
warmtelevering aan BAYER maakt hiervan deel uit. Verder(reikend)e mogelijkheden voor
warmteleveringen worden onderzocht; de centrale is voorbereid op een latere toepassing van
additionele warmteleveringen, en E.ON wil met nog nader te identificeren partners een bredere
haalbaarheidsstudie over warmwaterleveringen in het havengebied te laten uitvoeren.
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 27
Projectnummer: 07.0309

Samenvattend streeft het E.ON-project een optimaal evenwicht na tussen een zo gering
mogelijke ecologische impact, een hoge economische efficiëntie door lage productiekosten en
bijgevolg stabiele en lagere energieprijzen voor de afnemers en een grote zekerheid van
levering. De voordelen van het project, zoals de diversificatie van de Belgische energiemix voor
elektriciteitsproductie, een grotere zekerheid van levering, een betrouwbare energievoorziening
met stabielere prijzen vergeleken met gascentrales en een hoger rendement vergeleken met de
bestaande kolencentrales (gemiddeld 25% hoger), komen ten goede van België en Vlaanderen.
Historiek/voorstelling van E.ON en haar dochterondernemingen
De GmbH E.ON-Kraftwerke is op 15 augustus 2000 opgericht uit de samensmelting van de
elektriciteitsactiviteiten van BAYERnwerk en PreussenElektra. De start van de energieopwekkingsactiviteiten
gaan terug tot het jaar 1888. De GmbH E.ON-Kraftwerke en haar
voorgangers hebben meer dan 100 jaar ervaring in elektriciteitsopwekking op grote schaal.
1° De AG E.ON
De AG E.ON is het grootste private stroom- en gasbedrijf ter wereld met een omzet van bijna 69
miljard euro en met ongeveer 88.000 werknemers, 40 miljoen verbruikers en een geïnstalleerd
elektrisch vermogen van circa 76 GW. De energiemix van de door E.ON geproduceerde
elektriciteit wordt weergegeven in Tabel 0.1.
Tabel 0.1: De energiemix van de door E.ON geproduceerde elektriciteit (in %).
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 28
Projectnummer: 07.0309
2007 2006 2005
Kolen 44,5 45,5 44,0
Kernenergie 32,4 34,1 34,3
Olie/gas 12,0 9,7 10,6
Waterkracht 9,2 7,9 9,1
Wind 0,4 0,4 0,4
Afval en andere 0,7 - -
Andere hernieuwbare energiebronnen 0,1 0,6 0,3
Andere 0,8 1,8 1,3
totaal 100,0 100,0 100,0
E.ON beschikt hiermee over een brede en evenwichtige energiemix, dankzij dewelke E.ON:
• kan instaan voor zowel basiselektriciteitsproductie als piekverbruiken;
• concurrentiële prijzen kan garanderen;
• haar bedrijfsinterne klimaatdoel kan bereiken:
o Einde 2007 heeft E.ON haar productie- en gasstrategie gewijzigd en aan de
uitdagingen van de klimaatverandering aangepast. E.ON heeft zichzelf tot doel
gesteld om tegen 2015 18% van haar elektriciteit uit hernieuwbare
energiebronnen te winnen. Tegen 2030 dient dit aandeel tot 25% te stijgen.
E.ON focust daarbij vooral op waterkracht, windenergie en biomassa.

o E.ON richtte daartoe ook een nieuwe vennootschap op, E.ON Climate &
Renewables, die tot 2010 6 miljard euro zal investeren, overwegend in
windenergie. Het betreft hier 10% van het volledige investeringsbedrag ten
belope van ongeveer 63 miljard euro.
o Tegen 2030 zal de helft van de energiemix (inclusief kernenergie)
geproduceerd worden met CO2-vrije technologieën. De overige 50% zullen
CO2-arme productievormen gebruiken.
o E.ON heeft zich tot doel gesteld om de CO2-uitstoot per kW-uur tegen 2030 te
verminderen met 50% ten opzichte van deze van 1990, wat per kW-uur
geproduceerde stroom neerkomt op 360 gram CO2 in plaats van 720 gram
CO2.
Hiermee zijn de centrale grondpijlers van de productiestrategie van E.ON herbevestigd:
• de elektriciteitsproductie moet te allen tijde aan de elektriciteitsvraag kunnen voldoen;
• de elektriciteitsproductie moet rendabel zijn;
• de elektriciteitsproductie moet ecologisch verantwoord zijn.
2° De E.ON Kraftwerke GmbH (EKW)
De E.ON Kraftwerke GmbH (EKW), met maatschappelijke zetel in Hannover, is binnen de
E.ON-groep de specialist in de planning, bouw en exploitatie van (steen- en bruin-)kool- en
gasgestookte elektriciteitscentrales. De 4500 medewerkers van EKW en haar
dochterondernemingen realiseerden in 2007 een omzet van circa drie miljard euro.
EKW heeft op dit moment op 25 locaties in Duitsland kolen-, gas- en oliegestookte
elektriciteitscentrales in werking. Gezamenlijk produceren deze centrales ongeveer 15.000
megawatt (MW). Zij leveren jaarlijks circa 50 miljard kWh aan het elektriciteitsnet, waarmee
EKW in circa 10% van de Duitse elektriciteitsbehoefte voorziet.
EKW heeft tal van nieuwbouwprojecten, verspreid over heel Europa: niet alleen in Duitsland en
België, maar ook in Roemenië, Hongarije, Slovakije, Nederland en Groot-Brittannië zijn
centrales gepland (voor meer info, zie www.eon-kraftwerke.com). Belangrijk hierbij is dat de
‘nieuwe generatie’-kolengestookte centrales zich zeer duidelijk onderscheiden van de
voorgangers door de hogere efficiëntie, de lagere CO2-uitstoot en de mogelijkheid tot
implementatie van de CCS-technologie.
3° De E.ON Power Plants Belgium BVBA
E.ON is in België reeds actief in de verkoop van elektriciteit: E.ON Power Plants Belgium BVBA
(een 100% dochteronderneming van de GmbH E.ON Kraftwerke) levert stoom en gas aan meer
dan 170.000 klanten, waaronder de energie-intensieve industie. Via het project in Antwerpen wil
E.ON nu ook investeren in de productie van elektriciteit.
E.ON en de geliberaliseerde elektriciteitsmarkt
De positie van E.ON en de ontwikkeling van de nieuwe kolencentrale moet worden gezien
tegen de algemene achtergrond van de liberalisering van de Europese elektriciteitsmarkt. De
betreffende wetgeving (met name de Wet van 29 april 1999 betreffende de organisatie van de
elektriciteitsmarkt) heeft de rol van de overheid op het gehele gebied van het energiebeleid
veranderd van actieve deelnemer/eigenaar tot regisseur. Centrale elementen van de
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 29
Projectnummer: 07.0309

geliberaliseerde elektriciteitsmarkt zijn de vrijheden van productie (inclusief brandstofkeuze),
handel en levering van elektriciteit.
E.ON bestudeerde vraag en aanbod in België, en kwam tot de vaststelling dat er nood is aan
bijkomende productiecapaciteit. België heeft bovendien ook nood aan een evenwicht in
brandstoffen. Op vandaag is er een overwicht aan nucleaire elektriciteit en een afhankelijkheid
van gas, wat de keuze voor steenkool evident(er) maakt. De inzet van kolen als brandstof voor
elektriciteitsopwekking is in beginsel aantrekkelijk voor de voorzieningszekerheid vanwege de
grote voorraden (de kolenvoorraden zijn veel uitgebreider dan deze van gas en zijn bovendien
voldoende groot om in de komende 160 tot 200 jaar aan de vraag te voldoen) en de
geografische spreiding (de voorraden zijn beter verspreid en liggen voornamelijk in politiek
stabiele landen als de VS, Australië, Zuid-Afrika en Zuid-Amerika).
Het E.ON-project streeft een optimaal evenwicht na tussen een zo gering mogelijke ecologische
impact, een hoge economische efficiëntie door lage productiekosten en bijgevolg stabiele en
lagere energieprijzen voor de consument en een grote zekerheid van levering. De voordelen
van het project, zoals de diversificatie van de Belgische energiemix voor elektriciteitsproductie,
een grotere zekerheid van levering, een betrouwbare energievoorziening met stabielere prijzen
vergeleken met gascentrales en een hoger rendement vergeleken met de bestaande
kolencentrales (gemiddeld 25% hoger), komen ten goede van België en Vlaanderen.
Veroudering van bestaande centrales
Het Belgische elektriciteitsproductiepark heeft meerdere opwekkingseenheden die kolen
gebruiken als brandstof. Deze staan opgelijst in Tabel 2.1.
Tabel 0.2: Opwekkingseenheden die kolen gebruiken in België samen met hun elektrisch vermogen
Centrale Producent Brandstof We*
Langerlo Electrabel kolen, gas, fuel 548
Rodenhuize** Electrabel kolen, hoogovengas, fuel 551
Ruien Electrabel kolen, gas, fuel 839
Mol Electrabel kolen, gas, fuel 255
Amercoeur Electrabel kolen, gas 259
Awir Electrabel kolen, gas 416
Totaal 2.868
* Gegevens uit 'Eindrapport Evaluatie van het reductiepotentieel voor diverse polluenten naar het compartiment lucht voor de
elektriciteitsproductie in Vlaanderen. (mei, 2002), Vito, studie in opdracht van Aminal.
** Groep 1 uit dienst is in rekening gebracht
Kijkend naar de leeftijdsopbouw van het Belgische productiepark blijkt dat de
steenkoolcentrales een gemiddelde leeftijd hebben van meer dan 35 jaar. Hoewel de
technische levensduur in principe veel langer is (30 jaar en langer), voldoen oudere centrales
vaak niet meer aan de moderne eisen ten aanzien van rendement en emissies. Door de
vervanging van dergelijke centrales wordt een verlaging van de emissies (uitgedrukt per kWh)
bereikt.
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 30
Projectnummer: 07.0309

0.2. Toetsing aan de M.E.R-plicht
0.2.1. Juridisch/beleidsmatig kader
Op 18 december 2002 is het ‘decreet tot aanvulling van het decreet van 5 april 1995 houdende
algemene bepalingen inzake milieubeleid met een titel betreffende de milieueffect- en
veiligheidsrapportage’ goedgekeurd (B.S. 13 februari 2003).
Het uitvoeringsbesluit van de Vlaamse regering over de categorieën van projecten waarvoor (al
dan niet) een milieueffectrapport moet worden opgemaakt, werd goedgekeurd door de Vlaamse
regering op 10 december 2004 (B.S. 17 februari 2005). De categorieën van projecten waarvoor
een project-MER moet worden opgesteld of waarvoor een initiatiefnemer een gemotiveerd
verzoek tot ontheffing kan indienen bij de bevoegde overheid (Dienst Mer), zijn respectievelijk
vermeld in bijlage I (MER steeds nodig) en bijlage II (MER nodig, maar ook ontheffing van
m.e.r.-plicht mogelijk) van dit besluit.
Bijlage I bevat de steeds project-m.e.r.-plichtige projecten. Bijlage II bevat de m.e.r.beoordelingsplichtige
projecten, waarvoor eventueel ontheffing kan bekomen worden wanneer
kan aangetoond worden dat geen betekenisvolle milieueffecten verwacht worden.
Bijlage II projecten zijn eveneens m.e.r.-plichtig, maar de initiatiefnemer kan een gemotiveerd
verzoek tot ontheffing van m.e.r.-plicht indienen bij de bevoegde overheid (Dienst Mer).
Ontheffing is mogelijk indien vroeger al een plan-MER over een plan of programma waarin het
voorgenomen project past werd goedgekeurd of wanneer al een project-MER werd
goedgekeurd over een project waarvan het voorgenomen initiatief een herhaling, voortzetting of
alternatief is of indien aangetoond kan worden dat het voorgenomen project geen aanzienlijke
gevolgen kan hebben voor het milieu en een nieuw project MER redelijkerwijze geen nieuwe of
bijkomende gegevens over aanzienlijke milieueffecten kan bevatten.
Met betrekking tot de inhoud van de m.e.r., gaat bijzondere aandacht naar artikel 4.3.7., § 1, d)
en e) van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzak milieubeleid,
overeenkomstig dewelke een schets van de beschikbare alternatieven voor het project of
onderdelen ervan moet worden opgenomen, onder meer inzake doelstellingen, locaties en wijze
van uitvoering of inzake de bescherming van het milieu, alsook een vergelijking tussen het
voorgenomen project en de beschikbare alternatieven die redelijkerwijze onderzocht kunnen
worden, alsmede de redenen voor de selectie van de te onderzoeken alternatieven. Dat het
alternatievenonderzoek, uitgevoerd in het kader van het voorliggende MER, resultaten heeft
afgeworpen, blijkt uit de beslissing van E.ON om, in het kader van de vergunningsaanvraag, te
kiezen voor een aantal in het MER onderzochte redelijke alternatieven (o.m. de koeltoren in
plaats van het systeem van de directe koeling, en de gesloten kolenopslag op het terrein van
BAYER).
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 31
Projectnummer: 07.0309

0.2.2. Toetsing van het project
Volgens het m.e.r.-besluit is het voorliggende project MER-plichtig, gelet op de inhoud van
Bijlage I, rubriek 2 a) ‘Thermische centrales en andere verbrandingsinstallaties met een
warmtevermogen van ten minste 300 megawatt’. Het warmtevermogen van de geplande
elektriciteitscentrale bedraagt immers circa 2391 MW. Het voorliggende project is bovendien,
omwille van het mogelijke scenario van de aanleg van een nieuwe kademuur, ook m.e.r.beoordelingsplichtig,
gelet op de inhoud van Bijlage II, 10 f) ‘Aanleg van havens en
haveninstallaties, met inbegrip van visserijhavens, waaronder de aanleg van dokken en
sluizen’.
Omdat het toekomstige scenario van CO2-afvangst, -transport en -opslag (zie het feit dat de
eenheid in juni 2009 door de TÜV-Nord is gecertificeerd als ‘capture ready’) pas in een later
stadium voorwerp kan uitmaken van vergunningsaanvragen (waarvoor het Europees- en
internrechtelijk kader immers nog in de maak is – zie Hoofdstuk 1.2.5. van dit MER) maakt deze
‘Coal Capture and Storage (CCS)’ géén deel uit van het in casu voorliggende m.e.r.-plichtige
‘project’
0.3. Coördinaten initiatiefnemer
Initiatiefnemer: Briefwisseling:
E.ON Kraftwerke GmbH Burkhard Stormanns
Tresckowstrasse 5 p/a Scheldelaan 420 Haven 507
D-30457 Hannover B-2040 Antwerpen
en haar op 13 juni 2008 opgerichte dochteronderneming (B.S. 30 juni 2008):
E.ON Power Plants Belgium BVBA
Scheldelaan 420 Haven 507
B-2040 Antwerpen
Detailgegevens:
E.ON Kraftwerke GmbH, vennootschap naar Duits recht met zetel te 30457 Hannover
(Duitsland), Tresckowstrasse 5, ingeschreven in het handelsregister te Hannover onder
nummer HRB 58691 heeft een besloten vennootschap opgericht met als administratieve
gegevens:
Naam: E.ON Power Plant Belgium BVBA
Maatschappelijke zetel:
Gemeente: 2040 Antwerpen:
Straat: Scheldelaan420 Haven 507
Rechtsvorm: B.V.B.A.
Oprichtingsakte: Datum: 13/06/2008
Publ. B.S. van 30/06/2008
RPR Antwerpen 0898.664.913
BTW BE 0898.664.913
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 32
Projectnummer: 07.0309

Exploitatieadres:
Op de site van BAYER Antwerpen:
Scheldelaan, 420
Haven, 507
2040 Antwerpen
De E.ON-Kraftwerke GmbH is op 15 augustus 2000 opgericht als gevolg van een
samensmelting van de elektriciteitsactiviteiten van BAYERnwerk en Preussen Elektra. De start
van de energie-opwekkingsactiviteiten gaan terug tot het jaar 1888. De E.ON-Kraftwerke GmbH
en haar voorgangers hebben meer dan 100 jaar ervaring in elektriciteitsopwekking op grote
schaal. De moederonderneming E.ON AG is het grootste private stroom- en gasbedrijf ter
wereld met een omzet van bijna 69 miljard euro en met ongeveer 88.000 werknemers, 40
miljoen verbruikers en een geïnstalleerd elektrisch vermogen van circa 76 GW. De E.ON
Kraftwerke GmbH (EKW), met maatschappelijke zetel in Hannover, is binnen de E.ON-groep de
specialist in de planning, bouw en exploitatie van (steen- en bruin-)kool- en gasgestookte
elektriciteitscentrales. EKW heeft op dit moment op 25 locaties in Duitsland kolen-, gas- en
oliegestookte elektriciteitscentrales in werking. Gezamenlijk produceren deze centrales
ongeveer 15.000 megawatt (MW). Zij leveren jaarlijks circa 50 miljard kWh aan het
elektriciteitsnet, waarmee EKW in circa 10% van de Duitse elektriciteitsbehoefte voorziet. EKW
heeft tal van nieuwbouwprojecten, verspreid over heel Europa: niet alleen in Duitsland en
België, maar ook bijvoorbeeld in Roemenië, Hongarije, Slovakije, Nederland en Groot-Brittannië
zijn centrales gepland (voor meer info, zie www.eon-kraftwerke.com). E.ON is in België reeds
actief in de verkoop van elektriciteit. E.ON-Benelux levert stoom en gas aan meer dan 170.000
klanten, waaronder de energie-intensieve industrie. Via het project in Antwerpen wil E.ON nu
ook investeren in de productie van elektriciteit in België.
0.4. MER-Coördinator en deskundigen
De coördinatie van het MER wordt uitgevoerd door:
Kristin Driessens
SGS Belgium N.V.
De taak van de coördinator bestaat uit:
• het coördineren van het interdisciplinair overleg in elke fase van het m.e.r.-proces;
• het opstellen van het ingreep-effectenschema;
• het bepalen van de volgorde van de in het rapport te bespreken milieufactoren;
• het op elkaar afstemmen van de inhoud en structuur van de verschillende disciplines;
• het opstellen van de eindbespreking;
• de eindredactie van het rapport;
• de redactie van de niet-technische samenvatting.
De externe erkende deskundigen die verantwoordelijk zullen zijn voor de opmaak van het MER,
worden voorgesteld in volgende Fehler! Verweisquelle konnte nicht gefunden werden.. Als
sleuteldisciplines voor dit MER worden geïdentificeerd:
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 33
Projectnummer: 07.0309

• Discipline lucht
• Discipline water (deeldomein oppervlaktewater)
• Discipline bodem en grondwater
• Discipline geluid en trillingen
• Discipline mens (deelgebied toxicologische en psychosomatische aspecten)
• Discipline fauna en flora
• Discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie. (voor koeltorenconcept)
Tabel 0.3: Externe deskundigen
Erkende
Discipline
deskundige
Coördinator
Water
(oppervlaktewater)
Lucht
Mens
(toxicologische en
psychosomatische
aspecten)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 34
Projectnummer: 07.0309
Erkenningsnummer
Einddatum van de
erkenning
Firma
Kristin Driessens MER/EDA/295/V3 1 augustus 2012 SGS Belgium NV
Philippe Cornille**
Anne-Marieke
Cools***
Jan Verstraeten
****
Philippe Cornille**
Dr. Ulrik Van
Soom *****
MB/MER/EDA/396/V-2/A
MB/MER/EDA/701
MB/MER/EDA/048/V-3
MER/EDA/396/U/V-1
MB/MER/EDA/676
13 oktober 2009
24 november 2011
21 december 2009
19 mei 2010
13 november 2012
SGS Belgium NV
SGS Belgium NV
Lu&Na, Lucht en
Natuur
SGS Belgium NV
MENSURA
Bodem en Grondwater Wim Cadron* MB/MER/EDA/191/V3/A 17 mei 2011 ABO NV
Geluid en Trillingen Bert De Winter MB/MER/EDA/676 8 februari 2012 SGS Belgium NV
Fauna en flora
Landschap,
Bouwkundig Erfgoed
en Archeologie
Jan Verstraeten MER/EDA/U/048/A 15 juli 2009
* werkt in onderaanneming van SGS
** bespreekt ook mobiliteit
*** als MER-deskundige lucht toegevoegd aan het MER-team
**** werkt in onderaanneming voor SGS, en is als MER-deskundige lucht toegevoegd aan het MER-team
***** werkt in onderaanneming van SGS, en is als MER-deskundige mens toegevoegd aan het MER-team
De overige disciplines zullen in het MER door de coördinator besproken worden, namelijk:
Lu&Na, Lucht en
Natuur
• Licht, warmte en straling: De bouw van de elektriciteitscentrale omvat tevens het
aanpassen van de plaatselijke hoogspanningsinfrastructuur. Er dienen nieuwe
hoogspanningskabels (ondergronds) van de nieuwe elektriciteitscentrale naar het
nieuwe hoogspanningsstation ten westen van de E.ON-site aangelegd te worden. Het
nieuwe hoogspanningsstation, dat door ELIA gepland is, wordt vergunningstechnisch

door ELIA behandeld. Nu geen relevante (bijkomende) stralingseffecten verwacht
worden (er zijn reeds hoogspanningsmasten aanwezig), werd geopteerd om geen
deskundige in deze materie in het MER-team op te nemen. De verlichting gedurende de
nacht zal gelijk zijn aan die van andere industriële installaties
• Mens, sociaal-organisatorische aspecten (voornamelijk mobiliteit): Op de site
zullen een 100-tal mensen werkzaam zijn in de exploitatie-fase (75 direct, 25 indirect).
Tijdens de aanlegfase kunnen op piekmomenten tot circa 1000-1.800 mensen
aanwezig zijn op de werf. Dit zal tijdelijk een impact hebben op de verkeerssituatie in de
onmiddellijke omgeving. Gezien het beperkte piekperiodes van impact betreft, zal dit
thema door de MER-coördinator zelf besproken worden.
Volgende externe deskundige heeft aan het MER meegewerkt:
• Daniël Termont Haskoning Belgium NV
Volgende interne deskundigen van E.ON hebben aan het MER meegewerkt:
• Matthias Ruhl General Project Manager
• Burkhard Stormanns Permitting Engineer
• Josef Joemann Technical Project Manager
• Maurice van den Nobelen Deelprojectleider Technisch Ontwerp
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 35
Projectnummer: 07.0309

1. Administratieve situering van het project
1.1. Ligging van de nieuwe elektriciteitscentrale
1.1.1. Algemene en kadastrale situering
De nieuwe elektriciteitscentrale zal gebouwd worden op de terreinen van BAYER-LANXESS in
de Antwerpse haven op rechteroever, ter hoogte van de Scheldelaan. Het terrein bestemd voor
E.ON kan onderverdeeld worden in twee delen (zie Figuur 1.1 en Figuur 1.2). De figuren geven
de ligging weer voor het eerste concept. Voor het tweede concept zal de oppervlakte iets
uitgebreider zijn.
Figuur 1.1: Ligging van de nieuwe elektriciteitscentrale op een topografische kaart (bron: Nationaal Geografisch
Instituut)
% 500 m
Op het eerste terrein, kadastraal gekend onder Antwerpen, afdeling 16, sectie F,
perceelsnummers 234 T, S, B, W en V. (ca. 20 ha waarvan 10 ha bebouwd) zullen de ketel- en
turbine-installaties worden opgericht, evenals alle hulpvoorzieningen zoals de installaties voor
koelwater, rookgasreiniging, vliegas- en gipsinstallaties, opslag van vloeibare en biomassa
gerelateerde brandstoffen (enkel bij alternatief biomassa-afval bijstook), werkplaatsen,
waterbehandeling en energie afvoer (hoogspanningsinstallaties) en de back-up stoomketels
Een tweede terrein (8 ha waarvan 4 ha bebouwd) zal worden gebruikt door kolenopslag,
handelinginstallaties, de losinstallatie van kolenschepen en beladinginstallaties van vliegas en
gipsschepen. Dit terrein is aan het Kanaaldok B1 gelegen en is kadastraal gekend onder
Antwerpen, afdeling 16, sectie F, perceelsnummers 234 H, 241T en 241 P.
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 36
Projectnummer: 07.0309
E.on E.on terrein
terrein
electriciteitscentrale
electriciteitscentrale
electriciteitscentrale
E.on E.on E.on terrein terrein
terrein terrein
Kolenopslag
Kolenopslag

Voor het tweede terrein worden twee scenario’s op het gebied van kolenopslag besproken in dit
MER:
• In het eerste scenario worden de kolen aangeleverd met cape-sizers en wordt dit
deelterrein volledig uitgerust met vier kolenopslagvelden.
• Het tweede scenario bestaat erin dat de kolen zullen worden aangeleverd door SEA-
INVEST via een tunnel of dat de kolen worden geleverd via schip met intermediaire
opslag. De milieuimpact is in dit scenario minder dan in geval van kolenopslagvelden.
Figuur 1.2: Ligging van de nieuwe elektriciteitscentrale op een topografische kaart (detail) (bron: Nationaal Geografisch
Instituut)
%
500 m
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 37
Projectnummer: 07.0309
E.on E.on terrein
terrein
electriciteitscentrale
electriciteitscentrale
E.on E.on terrein
terrein
Kolenopslag
Kolenopslag
De belangrijkste herkenningspunten (zie Figuur 1.3) in de omgeving van de site zijn:
• Schelde ten westen van de site;
• Kanaaldok B1 ten oosten van de site;
• R2 ten noorden van de site.

Figuur 1.3: De ligging van de nieuwe elektriciteitscentrale en naburige bedrijven in de Antwerpse haven
(www.google.be)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 38
Projectnummer: 07.0309

1.1.2. Algemene ruimtelijke en planologische situering
Figuur 1.4: Ligging van de nieuwe elektriciteitscentrale op het gewestplan Antwepren (bron: Nationaal Geografisch
Instituut)
%
1km
13
9
14
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 39
Projectnummer: 07.0309
16
500 m
E.on E.on terrein
terrein
11
12
3
15
5
10
7
6
8

Legende K.B. 28 december 1972 (algemene voorschriften) en legende gewestplan Antwerpen (aanvullende
voorschriften):
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 40
Projectnummer: 07.0309

SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 41
Projectnummer: 07.0309

Volgens de bepalingen van het gewestplan Antwerpen (zie Figuur 1.4) bevindt het terrein van
E.ON zich in een industriegebied (paars ingekleurd). Ten noorden is er een bufferzone
afgebakend (T) die wordt onderbroken door het kanaaldok. Ten zuidwesten, tussen de
Scheldelaan en de Schelde bevinden sich strook natuurgebied (N), een natuurreservaat (R),
een bijzonder natuurgebied (NH) en reservatie- en erfdienstbaarheidsgebieden (schuine
arcering). Tevens zijn verschillende leidingsstraten afgebakend op het gewestplan.
Het belangrijkste natuurgebied in de omgeving ligt op circa 300m ten westen van de site
(Habitatgebied ‘Schelde- en Durmeëstuarium van de Nederlandse grens tot Gent’). Dit gebied is
op Figuur 1.4 angeduid als ‘H’.
Ten noordwesten van het E.ON terrein op een afstand van ongeveer 1,5 km is een woongebied
met cultureel, historische en of ethische waarde (rood, cirkelvormig gebied) gelegen. Aan de
overkant van de Schelde ligt een natuurgebied met erfdienstbaarheid t.a.v. transport en
pijpleidingen (groen gebied met paarse arcering).
De belangrijkste woonkernen in de omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale zijn (het cijfer
tussen haakjes refereert naar het nummer op het gewestplan – zie Figuur 1.4):
(1) Zandvliet, centrum 6 km ten noorden van de site;
(2) Berendrecht, centrum 5,5 km ten noorden van de site;
(3) Stabroek, centrum 5,5 km ten noordoosten van de site;
(4) Putte, centrum 8,4 km ten noordoosten van de site;
(5) Hoevenen, centrum 6,3 km ten oosten van de site;
(6) Kapellen, centrum 7,8 km ten oosten van de site;
(7) Ekeren, centrum 7,4 ten oost-zuidoosten van de site;
(8) Merksem, centrum 9,3 km ten zuidoosten van de site;
(9) Kallo, centrum 5,9 km ten zuidwesten van de site;
(10) Antwerpen, centrum 11 km ten zuidzuidoosten van de site;
(11) Zwijndrecht, centrum 9,5 km ten zuiden van de site;
(12) Burcht, centrum 11 km ten zuiden van de site;
(13) Beveren, 9,7 km ten zuidwesten van de site;
(14) Melsele, centrum 9,1 km ten zuid-zuidwesten van de site;
(15) Doel, centrum 3,3 km ten westen van de site.
(16) Lillo, centrum 1,4 km ten west-noordwesten van de site.
De dichtstbijgelegen woning bevindt zich op een afstand van 1,3 km ten westnoordwesten van
de site (Lillo).
1.1.3. Tabel met relevante detailkaarten ter situering van het project
Hierna worden - in tabelvorm - de belangrijkste kenmerken van het projectgebied en de
onmiddellijke omgeving ervan gesitueerd. Deze deelaspecten komen verder aan bod bij de
evaluatie van de verschillende disciplines.
1.1.3.1. Ruimtelijke ordening
GEWESTPLAN dd. 3/10/1979 EN GEWESTPLANWIJZIGING dd. 28/10/1998 (bron: RWO Brussel)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 42
Projectnummer: 07.0309

a. Kaarten
Figuur 1.5: Origineel gewestplan d.d. 3/10/1979.
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 43
Projectnummer: 07.0309
E.ON

Figuur 1.6: Detail origineel gewestplan
Figuur 1.7: Gewestplanwijziging d.d. 28/10/1998 (bron AGIV)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 44
Projectnummer: 07.0309

. Relevante stedenbouwkundige voorschriften
Algemene gewestplanvoorschriften (K.B. 28 december 1972)
De industriegebieden zijn bestemd voor de vestiging van industriële of ambachtelijke
bedrijven. Ze omvatten een bufferzone. Voor zover zulks in verband met de veiligheid en de
goede werking van het bedrijf noodzakelijk is, kunnen ze mede de huisvesting van het
bewakingspersoneel omvatten. Tevens worden in deze gebieden complementaire
dienstverlenende bedrijven ten behoeve van de andere industriële bedrijven toegelaten,
namelijk: bankagentschappen, benzinestations, transportbedrijven, collectieve restaurants,
opslagplaatsen van goederen bestemd voor nationale of internationale verkoop .
De natuurgebieden omvatten de bossen, wouden, venen, heiden, moerassen, duinen, rotsen,
aanslibbingen, stranden en andere dergelijke gebieden. In deze gebieden mogen jagers- en
vissershutten worden gebouwd voor zover deze niet kunnen gebruikt worden als woonverblijf, al
ware het maar tijdelijk.
De reservatie- en erfdienstbaarheidsgebieden zijn die waar perken kunnen worden
opgesteld aan de handelingen en werken ten einde de nodige ruimten te reserveren voor de
uitvoering van werken van openbaar nut, of om deze werken te beschermen of in stand te
houden.
De bufferzones dienen in hun staat bewaard te worden of als groene ruimte ingericht te
worden, om te dienen als overgangsgebied tussen gebieden waarvan de bestemmingen niet
met elkaar te verenigen zijn of die ten behoeve van de goede plaatselijke ordening van elkaar
moeten gescheiden worden.
Aanvullende voorschriften (gewestplan Antwerpen, K.B. 3 oktober 1979)
De bijzondere natuurgebieden: De natuurgebieden langs de Schelde, die op de kaart welke
de bestemmingsgebieden omschrijven door de letters N.H. overdrukt zijn, zijn mede bestemd
voor werken voor waterzuivering en daarbij behorende afvoerleidingen naar de Schelde
alsmede voor de aanleg van de ondergrondse leidingstraten tussen beide Schelde-oevers.
Werken en handelingen die daarmee verband houden zijn er toegelaten, op voorwaarde dat het
natuurlijk milieu er maximaal wordt behouden en beschermd of hersteld.
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 45
Projectnummer: 07.0309

1.1.3.2. Natuur
BIOLOGISCHE WAARDERINGSKAART VERSIE 2 (BRON AGIV 2006 - TERREINBEZOEK KARTEERDER JULI
2002)
a. Kaarten
Figuur 1.8: Biologische waarderingskaart versie 2
complex van biologisch waardevolle en zeer waardevolle elementen
Biologisch zeer waardevol Faunistisch voornaam gebied
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 46
Projectnummer: 07.0309
Biologisch waardevol

ECOSYSTEEMKWETSBAARHEIDSKAART (bron AGIV 2006)
Signaalkaart voor ecotoopverlies, verdroging, verzuring, vermesting, barrière, ontsnippering
a. Kaarten
Figuur 1.9: Ecosysteemkwetsbaarheidskaart
Gebiedbeleid: zone 3: prioritair
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 47
Projectnummer: 07.0309
Gebiedbeleid: zone 1b
Gebiedbeleid: zone 2: prioritair

VOGELATLAS (BRON AGIV 2006)
a. Kaarten
Figuur 1.10: Vogelatlaskaart
Legende
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 48
Projectnummer: 07.0309

GEBIEDEN VAN HET VEN (VLAAMS ECOLOGISCH NETWERK) RUIME OMGEVING (BRON
AGIV 2006)
a. Kaarten
Figuur 1.11: Gebieden van het VEN
b. Relevante beschermingsgebieden
Tabel 1.1: Relevante beschermingsgebieden
Gebied Situering t.a.v. voorgenomen project
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 49
Projectnummer: 07.0309
gebieden opgenomen in het VEN
afstand (km) oriëntatie
304: De Slikken en Schorren langs de Schelde (GEN) 0,3 W
303: De Kuifeend (GEN) 2,4 ONO
340: De Blokkersdijk (GEN) 7,9 ZZO
306: De Oude Landen en Bospolder (GEN) 8,0 OZO
204: De Wase Scheldepolders 9,0 WZW

GEBIEDEN VAN HET VEN (VLAAMS ECOLOGISCH NETWERK) DETAIL E.ON-SITE (BRON
AGIV 2006)
a. Kaarten
Figuur 1.12: Detailgebieden van het VEN
b. Relevante voorschriften
• Besluit van de Vlaamse regering van 18 juli 2003 houdende definitieve vaststelling van het
afbakeningsplan voor de Wase Scheldepolders, de Slikken en schorren langsheen de
Schelde en de Blokkersdijk (B.S., 17 oktober 2003)
• Besluit van de Vlaamse Regering van 18 juli 2003 houdende definitieve vaststelling van het
afbakeningsplan voor de Grote Eenheden Natuur en Grote Eenheden Natuur in Ontwikkeling
van de Kalmthoutse heide, de Maatjes, de Kuifeend en de Oude Landen en Bospolder (B.S.,
17 oktober 2003)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 50
Projectnummer: 07.0309
E.ON

SPECIALE BESCHERMINGSZONES: VOGELRICHTLIJNGEBIEDEN EN
HABITATRICHTLIJNGEBIEDEN (SBZ – H en SBZ - V) (BRON AGIV 2006 EN ALTERRA WAGENINGEN, I.O.
MINISTERIE LNV, DIR. NATUUR EN DIR. REGIONALE ZAKEN)
a. Kaarten (omgeving E.ON-site en havengebied)
Figuur 1.13: Speciale beschermingszone vogelrichtlijngebied en habitatrichtlijngebied: overzicht
Figuur 1.14: Speciale beschermingszone vogelrichtlijngebied en habitatrichtlijngebied: detail
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 51
Projectnummer: 07.0309
Schelde- en Durmeëstuarium van Nederlandse grens tot Gent

SITUERING SBZ - GEBIED: ‘De Brabantse Wal’ t.o.v. het projectgebied:
Figuur 1.15: Uittreksel uit het ontwerpplan ‘Natura 2000-gebied, Brabantse Wal ‘ behorende bij het ontwerpbesluit van
het Natura 2000-gebied, auteur: Alterra Wageningen, i.o. Ministerie LNV, Dir. Natuur en Dir. Regionale Zaken
Figuur 1.16: Uittreksel uit de landschapsatlas, bron: AGIV 2006
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 52
Projectnummer: 07.0309
AFSTAND : CA 6,5KM
PROJECTZONE
BRABANTSE WAL:
SBZ: VOGELRICHTLIJNGEBIED
BRABANTSE WAL:
SBZ: VOGELRICHTLIJNGEBIED

. Relevante voorschriften
• Besluit van de Vlaamse regering van 17 oktober 1988 tot aanwijzing van speciale
beschermingszones in de zin van artikel 4 van de richtlijn 79/409/EEG van de Raad van
de Europese Gemeenschappen van 2 april 1979 inzake het behoud van de vogelstand
(B.S., 29 oktober 1988).
• Besluit van de Vlaamse Regering van 24 mei 2002 tot vaststelling van de gebieden die
in uitvoering van artikel 4, lid 1 van de Richtlijn 92/43 van de Raad van de Europese
Gemeenschappen van 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke
habitats en de wilde flora en fauna aan de Europese Commissie zijn voorgesteld als
speciale beschermingszone (B.S., 17 augustus 2002)
• Besluit van de Vlaamse Regering van 15 februari 2008 houdende de definitieve
vaststelling van het gebied « Waterzone van het gebied Schelde- en Durmeestuarium
van de Nederlandse grens tot Gent » dat in aanmerking komt als speciale
beschermingszone in toepassing van de Habitatrichtlijn 92/43/EEG van de Raad van de
Europese Gemeenschappen van 21 mei 1992 (B.S., 31 maart 2008)
• Ramsargebied ‘De schorren van de Beneden-Zeeschelde’
Verdrag van Ramsar: Internationale overeenkomst inzake watergebieden die van
internationale betekenis zijn in het bijzonder als woongebied voor watervogels,
aangenomen te Ramsar (Iran) op 2 februari 1971 (goedgekeurd door België bij wet van
22 februari 1979, B.S., 12 april 1979)
KB van 27 september 1984 tot aanwijzing van de watergebieden van internationale
betekenis (B.S., 31 oktober 1984)
c. Toelichting / specifieke aandachtspunten
Tabel 1.2: Situering SBZ zones t.a.v. voorgenomen project
Gebied Situering t.a.v. voorgenomen project
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 53
Projectnummer: 07.0309
afstand (km) oriëntatie
SBZ: Speciale BeschermingsZone - Vogelrichtlijngebied - Habitatrichtlijngebied
BE2300006: Schelde- en Durmeëstuarium van Nederlandse grens tot
Gent
BE2100045: Historische fortengordels van Antwerpen als
vleermuizenhabitat
SBZ-V: Speciale BeschermingsZone – Vogelrichtlijngebied
0,3 W
5 NO
2.2 De Kuifeend en Blokkersdijk 2,4/7,9 ONO/ZZO
3.6 Schorren en polders van de Beneden Schelde 1 W
De SBZ-V strekt zich voornamelijk uit op de Linkerschelde-oever. Op de Rechterschelde-oever
zijn de belangrijkste deelgebieden die deel uitmaken van de SBZ-V: De Kuifeend,
Galgenschoor en de Ettenhovense polder.
De SBZ-H beperkt zich tot de slikken en schorren langs de Schelde. Belangrijke deelgebieden
zijn hier Galgenschoor, Ketenisse, Groot Buitenschoor en de slikken en schorren ten noorden
van Doel.

Het Ramsargebied ‘De schorren van de Beneden-Zeeschelde’ valt grotendeels samen met
de slik- en schorgedeelten van SBZ-V Schorren en polders van de Beneden Schelde.
Ter bescherming van Ramsargebieden geldt een meldingsplicht bij ecologische veranderingen
(Montreux Record) en een compensatieplicht.
Een passende beoordeling is noodzakelijk voor de activiteiten in of nabij de SB-zones.
NATUURRESERVATEN IN DE RUIME OMGEVING VAN DE E.ON-SITE
a. Kaarten
Figuur 1.17: Natuurreservaten
b. Erkende natuurreservaten en hun afstand tot het projectgebied
Overzicht van de erkende natuurreservaten in de omgeving van het projectgebied.
(NWL: Natuurpunt Wase Linkerschelde-oever vzw; ANB: Agentschap voor Natuur en Bos,WHP:
Natuurpunt Hobokense Polder vzw; KVNS: Kon.Ver.Voor Natuur- en stedenschoon)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 54
Projectnummer: 07.0309

Tabel 1.3: Oppervlakte natuurreservaten
Gemeente Naam Beheerder Oppervlakte (ha)
Antwerpen Bospolder - Ekersmoeras Natuurpunt 84,21
Antwerpen Blokkersdijk NWL 100
Antwerpen Galgenschoor Natuurpunt 45,75
Antwerpen Groot buitenschoor Natuurpunt 261,15
Antwerpen Kuifeend – Grote Kreek Natuurpunt 83,9
Antwerpen Oude Landen Natuurpunt 98,36
Antwerpen Ruige Heide Natuurpunt 1,6202
Antwerpen Vlakte van Zwijndrecht ANB 52,9553
Beveren Grote Geule KVNS 21,5998
Beveren Putten Natuurpunt 46,4686
Beveren Schorren van Oude Doel Natuurpunt 51,1298
Beveren Drijdyck ANB 36,7155
Beveren Groot Rietveld ANB 82,3655
Beveren Zuidelijke Groenzone ANB 101,541
Stabroek Schans van Smoutakker Natuurpunt 1,6171
Ligging van de erkende natuurreservaten t.o.v. het projectgebied
Tabel 1.4: Ligging natuurreservaten
Natuurreservaat Lambertcoördinaten Afstand (m) Richting t.o.v. project
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 55
Projectnummer: 07.0309
x y
Bospolder - Ekersmoeras 152500 219000 6,6 OZO
Blokkersdijk 148500 213500 7,9 ZZO
Galgenschoor 143900 223500 3,3 NW
Groot buitenschoor 141250 228000 8,5 NW
Kuifeend – Grote Kreek 148500 221750 2,4 ONO
Oude Landen 154000 217500 8,6 OZO
Ruige Heide 146000 228000 3,6 N
Groot Rietveld - Vlakte van Zwijndrecht 144500 215000 6,3 ZZW
Putten 137800 219500 8,6 WZW
Schorren van Oude Doel 141500 225500 6,4 NW
Drijdyck 137500 218250 9,2 WZW
Zuidelijke Groenzone 140000 214750 8,9 ZW
Schans van Smoutakker 148750 225750 5,3 NNO

1.1.3.3. Landschap – onroerend erfgoed
LANDSCHAPSATLAS (BRON AGIV 2006)
a. Kaarten
Figuur 1.18: Landschapsatlas
Legende
Relictzone: Brakwaterschorren van de Schelde (R10013), Scheldepolders Beveren en de
Scheldeschorren (R40033)
Lijnrelictenassociaties: Schelde (L13401)
Puntrelictenassociaties: Fort van Lillo en Blokhuis (P10077), Fort Liefkenshoek (P40133),
Onze Lieve Vrouwkerk Doel (P40132), Groothof, Prosperhoeve en de herenhoeve (P40129),
St.-Jozefshoeve en St.-Antoniushoeve (P40130
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 56
Projectnummer: 07.0309

1.1.3.4. Water
OVERSTROMINGSKAART (BRON AGIV 2006)
a. Kaarten
Figuur 1.19: Overstromingskaart: overzicht
Figuur 1.20: Overstromingskaart: detail
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 57
Projectnummer: 07.0309
Niet van nature overstroombaar
Van nature overstroombaar (NOG) (vanuit de rivier Scheldepolders)

Figuur 1.21: Situering subhydrografische zone
Figuur 1.22: Vlaamse Hydrografische Atlas: Beneden-Scheldebekken
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 58
Projectnummer: 07.0309
Subhydrografische zone (VHA-zone) –
Antwerpse Havendokken
Vlaamse Hydrografische Atlas:
Beneden-Scheldebekken

. Relevante voorschriften
Decreet integraal waterbeleid + uitvoeringsbesluiten
WATERTOETS (BRON AGIV 2006)
a. Kaarten
Figuur 1.23: Watertoetskaart
Legende
Gemeente Antwerpen
Waterbekken
Dit punt stroomt af naar:
met als beheerder:
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 59
Projectnummer: 07.0309
Beneden-
Scheldebekken
Afdeling Operationeel
Waterbeheer
Antwerpen
Overstromingsgevoeligheid Effectief
overstromingsgevoelig
Gemeente Antwerpen
Waterbekken
Beneden-
Scheldebekken
Dit punt stroomt af naar: HAVENDOK
met als beheerder:
MOW - Afdeling
Maritieme Toegang
Overstromingsgevoeligheid Mogelijk
overstromingsgevoelig

. Relevante voorschriften
Decreet integraal waterbeleid + uitvoeringsbesluiten / Gewestelijke hemelwaterverordening
1.1.3.5. Bodem - Ondergrond
BODEMKAART (BRON AGIV 2006)
a. Kaarten
Figuur 1.24: Bodemkaart
Legende
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 60
Projectnummer: 07.0309

1.1.3.6. Mobiliteit
WEGENKAART (BRON AGIV 2006)
a. Kaarten
Wegen
Figuur 1.25: Wegenkaart
Figuur 1.26: Detail wegenkaart
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 61
Projectnummer: 07.0309

Figuur 1.27: Bereikbaarheidskaart
Spoorwegen
Figuur 1.28: Spoorwegenkaart
b. Toelichting / specifieke aandachtspunten
• Rooilijnplannen (na te zien bij de stad Antwerpen)
• Bouwvrije stroken langs hoofdverkeerswegen
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 62
Projectnummer: 07.0309

1.1.3.7. Recht van voorkoop
VOORKOOPRECHTEN (BRON AGIV 2006)
a. Kaarten
NATUUR
Type: Voorkoopperimeter van Vlaamse en erkende
natuurreservaten
Begunstigde VLM
Reservaatnummer E-021
Naam reservaat Groot Buitenschoor en Galgenschoor
Type reservaat Erkend natuurreservaat
Type: VEN-gebieden
Begunstigde VLM
Naam VEN-gebied
Figuur 1.29: Voorkooprechtenkaart
De Slikken en schorren langsheen
de Schelde
ZEEHAVENBEDRIJVEN EN
LINKERSCHELDEOEVERGEBIED
Type: Zeehavenbedrijf
Begunstigde
Gemeentelijk Havenbedrijf
Antwerpen
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 63
Projectnummer: 07.0309
ZEEHAVENBEDRIJVEN EN
LINKERSCHELDEOEVERGEBIED
Type: Zeehavenbedrijf
Begunstigde
Gemeentelijk
Havenbedrijf
Antwerpen
NATUUR
Type: Voorkoopperimeter van Vlaamse en
erkende natuurreservaten
Begunstigde VLM
Reservaatnummer E-021
Naam reservaat
Groot Buitenschoor en
Galgenschoor
Type reservaat Erkend natuurreservaat
ZEEHAVENBEDRIJVEN EN
LINKERSCHELDEOEVERGEBIED
Type: Zeehavenbedrijf
Begunstigde
Gemeentelijk
Havenbedrijf
Antwerpen

1.2. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
1.2.1. Ruimtelijke Ordening
Tabel 1.5: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 2 Verwijzing
Ruimtelijke Ordening (sensu stricto)
DECRETEN & UITVOERINGSBESLUITEN
Decreet van 18 mei 1999 houdende de
organisatie van de Ruimtelijke Ordening
(DRO) en uitvoeringsbesluiten
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 64
Projectnummer: 07.0309
Het decreet vormt de basis voor o.m. de ruimtelijke
ordeningsplannen en stedenbouwkundige vergunningen en bepaalt
o.a. dat de klassieke gewestplannen kunnen worden vervangen door
ruimtelijke uitvoeringsplannen (RUP’s), die op hun beurt worden
opgemaakt in uitvoering van de (gemeentelijke, provinciale of
gewestelijke) ruimtelijke structuurplannen.
Het decreet geeft aan voor welke ingrepen een stedenbouwkundige
vergunning noodzakelijk is (zie artikel 99 DRO). Belangrijkste
principes hierbij zijn dat
• elke vergunningsaanvraag wordt getoetst aan de bindende en
verordenende voorschriften van de ruimtelijke ordeningsplannen
(plannen van aanleg (zoals gewestplannen) of ruimtelijke
uitvoeringsplannen),
• een aanvraag pas vergunbaar is indien het ontwerp in
overeenstemming is met de stedenbouwkundige voorschriften die
gelden op het ogenblik dat de aanvraag door de bevoegde
vergunningverlenende overheid wordt beoordeeld,
• een aanvraag bovendien pas vergunbaar is in de mate dat de
voorgenomen werken de goede ruimtelijke ordening niet in het
gedrang brengt (zie bvb. art. 4 DRO),
• beroep kan worden gedaan op de zonevreemde
uitzonderingsregelen (zie artikel 145bis e.v. DRO), bvb. voor werken
uitgevoerd in natuurgebied of bufferzones,
• voor zgn. ontvoogde gemeenten, zoals de stad Antwepren, (die
voldoen aan de vijf in artikel 193, § 1 DRO bedoelde voorwaarden)
de nieuwe procedureregels van het DRO gelden (art. 106 – 126
DRO), terwijl voor werken van algemeen belang een bijzondere
2 J: juridisch relevante randvoorwaarde; B: beleidsmatig relevante randvoorwaarde; X: niet relevant
J Hoewel deze MER wordt opgemaakt in het kader van de in te
dienen milieuvergunningsaanvraag, zal deze MER niettemin
ook aan de stedenbouwkundige vergunningsaanvraag worden
toegevoegd (zie o.a. art. 16, 7° van het besluit van de Vlaamse
regering van 28 mei 2004 betreffende de dossiersamenstelling
van de aanvraag voor de stedenbouwkundige vergunning, art.
3, § 1 van het besluit van de Vlaamse regering van 5 mei 2000
betreffende de openbare onderzoeken over aanvragen tot
stedenbouwkundige vergunning en verkavelingsaanvragen; zie
ook art. 36ter § 3 van het decreet natuurbehoud van 21
oktober 1997 m.b.t. de passende beoordeling van de
betekenisvolle effecten op de SBZ en die bij de
(stedenbouwkundige) vergunningsaanvraag wordt gevoegd).
De hiernaast vermelde vergunningsaspecten kunnen een
impact hebben op de keuze van de inplantingsplaats van
sommige installaties (zie bvb. de ondergrondse infrastructuren
in het natuurgebied) of de uitvoeringstermijn en de fasering van
de bouwwerken.
Wat de toepassing van zonevreemde uitzonderingsregels
betreft, kan bvb. worden gewezen op de figuur van de
aanpassingswerken (artikel 145bis, § 1, lid 1, 5°), die toelaten
niet overdekte uitbreidingen te realiseren in daartoe niet
geëigende zones (m.u.v. recreatiegebieden en ruimtelijk
kwetsbare gebieden).
Tijdelijke vergunningen kunnen worden bekomen voor het
aanleg van tijdelijke (werf)parkings of voor werken die

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 2 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 65
Projectnummer: 07.0309
procedure moet worden gevolgd (artikel 127 DRO), waarbij de
vergunning wordt verleend door de gewestelijke stedenbouwkundige
ambtenaar,
• bijzondere (zonevreemde) regels zijn voorzien die toelaten dat
voor werken van algemeen belang kan worden afgeweken van
de geldende bestemmingsvoorschriften, (art. 103 DRO), m.n. de
anticipatieve vergunning voor werken van algemeen belang die in
overeenstemming zijn met een ontwerp-RUP (waarmee de werken
verenigbaar zijn) (zie ook het besluit van de Vlaamse Regering van 5
mei 2000 tot aanwijzing van de werken, handelingen of wijzigingen
van algemeen belang en tot regeling van het vooroverleg met de
Vlaamse bouwmeester waarin een opsomming wordt gegeven van
de werken van algemeen belang).
• tijdelijke vergunningen kunnen worden bekomen, o.a. voor het
gewoonlijk gebruiken van een grond voor parkeerplaatsen of
voorbereidende (werf)werken (zie artikel 105, § 4 DRO),
• lasten en voorwaarden kunnen worden gekoppeld aan de afgifte
van de vergunning (bvb. in functie van een gefaseerde uitvoering van
een project – zie artikel 105, §§ 1-2 DRO),
• stedenbouwkundige vergunningen aan een vervalregime zijn
onderworpen, terwijl de uitvoering ervan gekoppeld is aan de
afgifte van de milieuvergunning (zie artikel 128 en 133bis DRO).
Bijzondere aandacht dient te worden besteed aan de aanleg van
werfzones. Daarom kan ook hetgeen bepaald is in het zgn. kleine
werken-besluit van 14 april 2000 relevant zijn.
Vanaf 1 september 2009 treedt een vernieuwd decreet ruimtelijke
ordening (gecoördineerd in de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening)
in werking. De ruimtelijke planning, het vergunningenbeleid en de
handhaving worden grondig hertekend en in functie van
administratieve vereenvoudiging en efficiëntie bijgestuurd. Het
planningsproces wordt bijgestuurd en de planbatenheffing wordt
operationeel gemaakt. Ook de aanslepende discussie over
landschappelijk waardevolle agrarische gebieden als ruimtelijk
kwetsbaar gebied wordt beslecht. Wat vergunningen betreft wordt
een meldingsplicht ingevoerd voor kleine werken. De
vergunningsprocedures worden ingrijpend gewijzigd. Zo wordt het
beroep bij de minister vervangen door een vernietigingsberoep bij
een nieuwe administratieve rechtbank, de Raad voor
vergunningenbetwistingen. Andere innovaties zijn de as built-
voorafgaan aan de oprichting van bouwwerken.
In artikel 3, 1° is een vergunningsvrijstelling voorzien voor
werken die nodig zijn voor de uitvoering van vergunde
bouwwerken (op voorwaarde dat deze tijdelijke werken
plaatsvinden binnen de werfstrook die in de
stedenbouwkundige vergunning is afgebakend).

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 2 Verwijzing
Decreet betreffende de ruimtelijke ordening,
gecoördineerd op 22 oktober 1996 (CDRO)
en uitvoeringsbesluiten
K.B. 28 december 1972 (gewestplannen) (en
gewest-plannenomzendbrief van 8 juli 1997)
ONTWERPPLANNEN
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 66
Projectnummer: 07.0309
attesten, het uniek loket voor bouw- en milieuvergunningsaanvragen,
de organisatie van projectvergaderingen, het zorgwonen, tal van
nieuwe afwijkingsregelen en het toekennen van basisrechten aan
zonevreemde constructies. Ook specifieke thema's komen aan bod:
grootschalige stedenbouwkundige projecten, weekendverblijven,
zorgwonen en de ontwikkeling van woonuitbreidingsgebieden. Een
nieuwe Hoge Raad voor handhavingsbeleid zal een centrale plaats
innemen in het stedenbouwstrafrecht. Naast een bijsturing van de
herstelmaatregelen, worden bemiddeling en minnelijke schikkingen
nieuwe instrumenten.
De bepalingen van dit decreet gaan geleidelijk aan op in het DRO.
Toch zijn nog enkele algemene bepalingen relevant, o.a. artikel 2
CDRO waarin de bindende en verordenende kracht van de
gewestplannen is vastgesteld of de regeling voor zonevreemde
milieuvergunningen (art. 43, § 7 e.v. CDRO).
In de mate dat de grondbestemming wordt bepaald door een
gewestplanbestemming (zie verder), dient toepassing te worden
gemaakt van de algemene stedenbouwkundige voorschriften van
het K.B. van 28 december 1972 betreffende de inrichting en de
toepassing van de ontwerp-gewestplannen en gewestplannen.
Tevens dient rekening te worden gehouden met eventuele
aanvullende voorschriften van het toepasselijke gewestplan (zie
verder).
Voor zonevreemde bouwwerken voor openbare diensten en
gemeenschapsvoorzieningen kan toepassing worden gemaakt van
artikel 20 van het K.B. Hierin is bepaald: ‘bouwwerken voor
openbare diensten en gemeenschapsvoorzieningen kunnen ook
buiten de daarvoor speciaal bestemde gebieden worden toegestaan
voor zover ze verenigbaar zijn met de algemene bestemming en met
het architectonisch karakter van het betrokken gebied’.
Ook artikel 19, lid 3 van het gewestplannen-K.B. is relevant. Hierin is
bepaald dat de vergunning, ook al is de aanvraag niet in strijd met het
gewestplan of ontwerp-gewestplan, slechts kan worden afgegeven zo
de uitvoering van de handelingen en werken verenigbaar is met de
goede plaatselijke ordening (zie ook artikel 4 DRO, cfr. surpa).
Gewestplan Antwerpen Het gewestplan bepaalt de bestemming van de te bebouwen
gronden. Het gewestplan vormt het ruimtelijke toetsingskader voor
de afgifte van stedenbouwkundige vergunningen (en
J Wat de aspecten inzake de milieuvergunning betreft wordt
verwezen naar de randvoorwaarden die hieromtrent verder in
het MER zijn opgenomen. Alle milieuvergunningsplichtige
rubrieken bevinden zich binnen het industriegebied.
J De bestemming van de percelen waarop het projectgebied
betrekking heeft wordt bepaald door het gewestplan Antwerpen
(zoals gewijzigd – zie verder). Voor deze site zijn geen
gemeentelijke plannen van aanleg (APA of BPA) of
verkavelingsvergunningen gekend. De algemene en
aanvullende gewestplanvoorschriften zijn dus van toepassing
(zie K.B. 28 december 1972). De impact op de goede
ruimtelijke ordening / goede plaatselijke aanleg zal moeten
worden beoordeeld. Voor diensten van openbaar nut en
gemeenschapsvoorzieningen (bvb. leidingen in natuurgebied /
bijzonder natuurgebied) zullen de geciteerde
toepassingsvoorwaarden van artikel 20 moeten worden
geëvalueerd.
J De electricteitscentrale bevindt zich in het industriegebied (zie
artikel 7.2.0 van het K.B. van 28 december 1972). De leidingen
met bijhorende infrastructuur (zoals pompgebouw) situeren

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 2 Verwijzing
Ruimtelijke uitvoeringsplannen
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 67
Projectnummer: 07.0309
milieuvergunningen), zolang het niet vervangen is door een RUP en
inzoverre er geen hiërarchisch lager (en gedetailleerder) plan van
aanleg (algemeen of bijzonder plan van aanleg of verkavelingsplan)
van toepassing is.
Het toepasselijke gewestplan is het gewestplan ‘Antwerpen’,
vastgesteld bij K.B. van 3 oktober 1979. Dit gewestplan bevat
aanvullende stedenbouwkundige voorschriften.
Overeenkomstig artikel 201 DRO kunnen de ruimtelijke
uitvoeringsplannen de gewestplannen vervangen. RUP’s worden op
de volgende niveaus opgemaakt (art. 37 DRO):
• gewestelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen voor een deel of
delen van het grondgebied van het Gewest;
• provinciale ruimtelijke uitvoeringsplannen voor een deel of delen
van het grondgebied van de provincie;
• gemeentelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen voor een deel of
delen van het grondgebied van de gemeente.
RUP’s bevatten verordenende stedenbouwkundige voorschriften
inzake de bestemming, de inrichting en/of het beheer van het gebied
waarop het van toepassing is (art. 38, § 1 DRO).
Ruimtelijke structuurplannen De ruimtelijke structuurplannen vormen het beleidsmatig ruimtelijke
ordeningskader en de basis voor de realisatie van de gewenste
ruimtelijke structuur via ruimtelijke uitvoeringsplannen. De ruimtelijke
structuurplannen worden opgemaakt op het niveau van de
gemeenten, de provincies en het Vlaamse Gewest (RSV) (zie art. 18
e.v. DRO).
De ruimtelijke structuurplannen vormen geen beoordelingsgrond voor
de afgife van stedenbouwkundige vergunningen,
verkavelingsvergunningen of stedenbouwkundige attesten (art. 19, §
zich in een reservatie- en erfdienstbaarheidsgebieden (artikel
18.7.3 van het K.B. van 28 december 1972), een
natuurgebied (zie artikel 13.4.3.1 K.B. van 28 december
1972) en/of een bijzonder natuurgebied (zie de aanvullende
voorschriften bij het gewestplan Antwerpen: De
natuurgebieden langs de Schelde, die op de kaart welke de
bestemmingsgebieden omschrijven door de letters N.H.
overdrukt zijn, zijn mede bestemd voor werken voor
waterzuivering en daarbij behorende afvoerleidingen naar de
Schelde alsmede voor de aanleg van de ondergrondse
leidingstraten tussen beide Schelde-oevers. Werken en
handelingen die daarmee verband houden zijn er toegelaten,
op voorwaarde dat het natuurlijk milieu er maximaal wordt
behouden en beschermd of hersteld) worden voorzien. Er dient
onderzocht te worden of een tijdelijke werfzone in de
noordelijke bufferzone (zie artikel 14.4.5 van het K.B. van 28
december 1972) kan worden aangelegd. Hetzelfde onderzoek
moet worden uitgevoerd voor de eventuele aanleg van
optionele tijdelijke werfparkeerzones.
X De site van BAYER ligt in een gebied waarvoor noch een
gewestelijk, noch een provinciaal, noch een gemeentelijk
ruimtelijk uitvoeringsplan van kracht is. Het projectgebied
maakt geen deel uit van het gewestelijk RUP Afbakening
grootstedelijk gebied Antwerpen.
In functie van de eventuele toepassing van artikel 103 DRO
(zie hoger, afwijkingsmogelijkheid voor zonevreemde werken
van algemeen belang) zal moeten worden nagezien welke
ruimtelijke uitvoeringsplannen voor deze zone eventueel in
opmaak zijn en welke impact dit op het project zou kunnen
hebben (zie verder).
B Hoewel er een principieel verbod geldt om stedenbouwkundige
aanvragen en milieuvergunningsaanvragen aan de bepalingen
van een ruimtelijk structuurplan te toetsen, kunnen deze
beleidsmatige bepalingen onrechtstreeks of impliciet
doorwerken naar de vergunningverlening, dit via de notie
‘goede ruimtelijke ordening’ (art. 4 DRO) en de notie ‘goede
plaatselijke aanleg (art. 19, lid 3 K.B. 28 december 1972) (zie
verder).

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 2 Verwijzing
Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV, 23
september 1997)
Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan
Antwerpen (10 juli 2001)
Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan
Antwerpen
(18 september 2006)
GRUP Antwerpse Haven (in voorbereiding) +
Strategisch plan Haven Antwerpen (SPHA)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 68
Projectnummer: 07.0309
6 DRO). Via de notie ‘goede ruimtelijke ordening’ (art. 4 DRO) en de
notie ‘goede plaatselijke aanleg (art. 19, lid 3 K.B. 28 december
1972) kunnen beleidsmatige bepalingen uit de ruimtelijke
structuurplannen onrechtstreeks bij de afgifte van vergunningen
worden betrokken.
Geeft een visie op de ruimtelijke ontwikkeling van Vlaanderen en legt
de krachtlijnen vast van het ruimtelijk beleid naar de toekomst. In het
RSV worden de structuurbepalende gebieden in Vlaanderen
aangeduid (o.m. economische knooppunten en groene
hoofdstructuur). In het plan wordt o.m. aangegeven in hoeverre de
structuurplanning bindend, richtinggevend en/of informatief is.
Het provinciaal ruimtelijk structuurplan geeft de hoofdlijnen weer van
het ruimtelijk beleid dat de provincie wenst te voeren.
Het gemeentelijk of stedelijk ruimtelijk structuurplan geeft de
hoofdlijnen weer van het ruimtelijk beleid dat de gemeente/stad
wenst te voeren.
Op basis van de uitvoering van het Vlaamse Regeerakkoord van juli
1999 werd een planningsproces in de Vlaamse havens aangevat. Op
basis van het Plan-MER ‘Ontwerp strategisch plan en afbakening van
de haven van Antwerpen en haar omgeving’ zal een GRUP voor de
Antwerpse haven worden opgesteld.
B Overeenkomstig het RSV behoort de site van de nieuwe
elektriciteitscentrale tot een gebied voor economische
activiteiten. Wegens het uitzonderlijke belang van de
Antwerpse haven voor de economische structuur van
Vlaanderen wordt het gebied in het bindende gedeelte zelfs
omschreven als een poort. Dit betekent dat voor dit gebied de
verdere ontwikkeling en de ruimtelijke en functionele integratie
en verwevenheid van havengebonden activiteiten als
industriële, distributie-, opslag- en overslag- en logistieke
activiteiten worden gewaarborgd.
B Voor de provincie Antwerpen is de Antwerpse haven van
fundamenteel belang. Deze vormt een duidelijk zwaartepunt
van de ruimtelijk-economische structuur van de provincie. De
provincie onderkent het belang van de haven voor de
ruimtelijk-economische structuur van het Vlaams gewest en
van de provincie. Zij ondersteunt de verdere uitbouw.
B Het ruimtelijk structuurplan Antwerpen werd op 18 september
2006 goedgekeurd door de gemeenteraad en bekrachtigd door
de bestendige deputatie. Dit document is nuttig voor een
administratieve situering van het voorliggende project.
B Het GRUP zelf is nog niet in opmaak. Het voorbereidende
plan-MER m.b.t. het ontwerp van strategisch plan is dat wel
(de kennisgeving dateert van 15/06/06 – zie
mervlaanderen.be). Het SPHA beoogt de ontwikkeling van
Linker- en Rechterschelde-oever als één ruimtelijk en
functioneel samenhangend systeem met meerdere functies,
waarbinnen de zeehavenactiviteiten een zeer belangrijke
functie vervullen. Maar even belangrijk blijft het respect voor de
leefbaarheid van de dorpen in de omgeving, het behoud en de
ontwikkeling van de natuurwaarden en waarden van andere
sectoren waaronder landbouw en mobiliteit die mee in rekening
zullen worden gebracht In de omgeving van de nieuwe
elektriciteitscentrale worden een aantal projecten gepland, die
de natuurlijke omgeving relevant zullen wijzigen

VERORDENINGEN
Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 2 Verwijzing
Gewestelijke stedenbouwkundige
verordening hemelwater
Stedelijke verordening (bouwcode stad
Antwerpen)
Decreet archeologisch patrimonium (30 juni
1993) en uitvoeringsbesluiten
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 69
Projectnummer: 07.0309
Het besluit van de Vlaamse regering van 1 oktober 2004 houdende
vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening
inzake hemelwaterputten, infiltratie-voorzieningen,
buffervoorzieningen en gescheiden lozing van afvalwater en
hemelwater dient bij de opmaak van de bouwaanvraag in acht te
worden genomen.
De stad Antwerpen beschikt over een gemeentelijke ‘bouwcode’.
Deze verordening dateert van 11 september 1984 (goedgekeurd bij
M.B. van 26 maart 1986) en bevat o.m. voorschriften in verband
met brandveiligheid, plaatsen van afsluitingen, uitvoeren van
graafwerken, onderhoud van openbare wegen bij het uitvoeren van
bouwwerken edm.
Ruimtelijke ordening (sensu lato)
Regelt de bescherming, het behoud, de instandhouding, het herstel
en het beheer van het archeologisch patrimonium. Van belang is
dat voor werken van algemeen belang een bindend advies wordt
verleend door het bevoegde agentschap, advies waarin nadere
voorwaarden kunnen worden opgelegd (bvb. het voorafgaand
uitvoeren van onderzoekingen – art. 5).
Verdrag van Malta (La Valetta, 1992) Europees verdrag inzake de bescherming van het archeologisch
erfgoed. Regelt de bescherming en het beheer van het
archeologisch erfgoed in Europa en de integratie ervan in
planningsprocessen. Dit verdrag is nog niet omgezet in de Vlaamse
regelgeving.
In de typevoorschriften voor de RUP’s is – wat de gebieden
voor zeehaven- en watergebonden bedrijven betreft - in elk
geval uitdrukkelijk voorzien dat ‘opwekking van energie’ is
toegelaten (zie typevoorschrift 2.7 – bijlagen bij het Besluit van
de Vlaamse Regering van 11 april 2008 tot vaststelling van de
nadere regels met betrekking tot de vorm en de inhoud van de
ruimtelijke uitvoeringsplannen).
J Er dient rekening te worden gehouden met de impact van de
bouwwerken op de hemelwaterafvoer, bvb. door voorzieningen
inzake wateropvang, vertraagde waterafvoer, nuttig hergebruik
edm. Wat de watertoets betreft wordt verwezen naar het
hoofdstuk over de randvoorwaarden inzake ‘water’.
J Er dient te worden nagegaan welke aspecten van de
bouwcode relevant kunnen zijn en een impact kunnen hebben
op de bouwwijze, inplantingsplaats edm van het voorgenomen
project.
J Voor de uitvoering van het project zullen grond- en
nivelleringswerken worden uitgevoerd, waardoor een
verstoring van het archeologisch bodemarchief (indien
aanwezig) mogelijk is. De toepassing van deze regelgeving
kan eveneens een impact hebben op de uitvoeringstiming van
het project (zo kan bvb. in de lasten en voorwaarden van de
stedenbouwkundige vergunning worden bepaald dat
voorafgaand aan de start van de bouwwerken een
archeologisch onderzoek moet worden uitgevoerd).
J Via het verdrag wil men de archeologische waarden zoveel
mogelijk in de bodem bewaren, er vroeg in het ruimtelijke
ordenings- of MER-proces al rekening mee houden en
bodemverstoorders doen betalen
voor archeologisch vooronderzoek en mogelijke opgravingen.
Aangezien in het projectgebied archeologisch erfgoed
aanwezig kan zijn, dient men met de bepalingen van dit

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 2 Verwijzing
Beschermde monumenten, stads- en
dorpsgezichten en landschappen
Conventie van Granada (bekrachtigd door
België op 8 juni 1992)
Conventie van Firenze (bekrachtigd door
België op 28 oktober 2004)
Landschapsatlas
(15 juni 2001)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 70
Projectnummer: 07.0309
Wet van 7 augustus 1931 op het behoud van monumenten en
landschappen gewijzigd bij decreet van 14 juli 1993 en decreet van
3 maart 1976 tot bescherming van Monumenten en Stads- en
Dorpsgezichten en de instandhouding, het herstel en het beheer
van beschermde landschappen. Het Landschapszorgdecreet van
16 april 1996 en het erfgoedlandschapsdecreet van 13 februari
2004 zorgen voor twee sporen m.b.t. het beschermen van de
landschappen. Naast de klassieke bescherming als landschap
kunnen erfgoedlandschappen aangeduid worden in de ruimtelijke
uitvoeringsplannen.
Beschrijft randvoorwaarden die ten aanzien van het bouwkundig
erfgoed in aanmerking moeten worden genomen
Beschrijft randvoorwaarden die ten aanzien van het beschermde
landschappen in aanmerking moeten worden genomen
Geeft aan waar historisch gegroeide landschapsstructuur tot op
vandaag herkenbaar gebleven is en duidt deze aan als relicten
en/of ankerplaatsen.
KLIP-decreet (14 maart 2008) Het zgn. KLIP-Decreet (kabels en leidingen informatie portaal) van
14 maart 2008 houdende de ontsluiting en de uitwisseling van
informatie over ondergrondse kabels en leidingen (B.S., 6 mei
2008) heeft tot doel directe en indirecte milieuschade, de
economische schade (waaronder de schade aan de leidingen zelf)
en de risico’s inzake veiligheid en gezondheid ingevolge schade
aan kabels en leidingen door grondwerken te voorkomen (art. 3).
Elke persoon die op het grondgebied van het Vlaamse Gewest
verdrag rekening te houden.
J In de onmiddellijke omgeving van de site van de nieuwe
steenkoolcentrale gelden enkele belangrijke
beschermingsregimes, o.a.
- Stadsgezicht ‘omgeving Fort Lillo’ (beschermd bij besluit
van 15 april 1981)
- Monument ‘Fort Lillo’ (beschermd bij besluit van 15 april
1981)
- Landschap ‘Groot Buitenschoor – Galgeschoor’
(beschermd bij besluit van 9 juni 1987, deels opgeheven).
Op de inventaris van het bouwkundig erfgoed is – wat de
Scheldelaan betreft – één gebouw terug te vinden ‘de
Eenhoorn’ of ‘Witte Molen’, graanwindmolen’ van het
voormalige Lillo (verder te onderzoeken, zie Vlaams instituut
voor het onroerend erfgoed).
De ‘visuele’ impact van de voorgenomen werken op deze
beschermde gebouwen, stadsgezichten en landschappen dient
te worden onderzocht.
J Zie vorige punten.
J Zie vorige punten
J In de onmiddellijke omgeving van de projectzone bevindt zich
o.m. een ankerplaats / relictzone ‘Brakwaterschorren
langsheen de Schelde ten noorden van Antwerpen’
afgebakend (traditioneel landschap: Schelde-estuarium met
brakwater). De impact van de werken op deze afbakening
moet worden onderzocht.
x Het KLIP-decreet is nog niet in werking (de inwerkingtreding
wordt volgens de administratie verwacht in het voorjaar 2009).
Niettemin lijkt het relevant de ondergrondse leidingen aan de
hand van dit internet-loket (www.klip.be) in kaart te brengen.
Van dit loket kan reeds op vrijwillige basis gebruik worden
gemaakt. Aanvragen worden behandeld door het Agentschap
voor Geografische Informatie Vlaanderen (AGIV).

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 2 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 71
Projectnummer: 07.0309
grondwerken zal uitvoeren, is verplicht om ten vroegste veertig
werkdagen op voorhand en uiterlijk twintig werkdagen voor de
aanvang van de grondwerken via het KLIP een planaanvraag in te
dienen. Deze verplichting geldt niet in geval van overmacht en voor
grondwerken die manueel worden uitgevoerd. De verplichting geldt
tevens niet indien het grondwerken betreft op grond die eigendom
is of in beheer is van de persoon die de grondwerken zal uitvoeren
en indien die persoon weet dat er sinds de voorafgaande
planaanvraag aan de aanwezigheid en de ligging van de kabels en
leidingen niets is veranderd (art. 8).
Voorkooprechten DRO, Decreet Natuurbehoud, … X In de mate dat gronden dienen te worden aangekocht moet
rekening worden gehouden met de uitoefening van
voorkooprechten (bvb. VLM, Havenbedrijf Antwerpen – zie
geovlaanderen.be).
Erfdienstbaarheden Burgerlijk Wetboek X De stedenbouwkundige vergunning doet geen afbreuk aan de
rechten van derden. Eventuele erfdienstbaarheden zijn te
respecteren. Er dient o.a. te worden nagegaan of er
erfdienstbaarheden gelden ten voordele van de beheerder(s)
van bestaande ondergrondse leidingen. De eventuele impact
van bestaande erfdienstbaarheden dient te worden
onderzocht.

1.2.2. Milieubeleidsplanning
Tabel 1.6: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 3 Verwijzing
Algemene milieubeleidsplanning
Milieubeleidsplan MINA 3 2003-2007
(Verlengd tot 2010)
Provinciaal milieubeleidsplan
(2003-2010)
Federaal plan voor duurzame ontwikkeling
2004-2008
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 72
Projectnummer: 07.0309
Het Vlaams milieubeleidsplan voor de periode 2003-2007 werd op
3 oktober 2003 definitief goedgekeurd door de Vlaamse regering.
Hierin zijn de milieuthema’s opgenomen waarvoor de overheid
een aantal acties plant.
Naar analogie met het Vlaamse milieubeleidsplan worden ook hier
een aantal thema’s opgenomen waarvoor de provincie specifiek
acties plant.
Dit federaal plan wil economische, ecologische en sociale
doelstellingen – de drie pijlers van de duurzame ontwikkeling –
samen realiseren.
3 J: juridisch relevante randvoorwaarde; B: beleidsmatig relevante randvoorwaarde; X: niet relevant.
B In het milieubeleidsplan worden diverse reductiedoelstellingen
opgenomen (o.m. voor atmosferische emissies van
fotochemische stoffen, broeikasgassen en verzurende stoffen).
B In het provinciaal milieubeleidsplan Antwerpen zijn drie
sectoren prioritair voor de provincie: afval, water en natuur.
Lucht, geluid en bodem worden heel beknopt behandeld.
Natuur- en milieueducatie komen uitgebreid aan bod. Specifiek
naar bedrijven toe worden geen doelstellingen of acties
geformuleerd.
B Dit algemeen plan legt geen specifieke verplichtingen op aan
bedrijven en gaat verder dan enkel milieuaspecten.

1.2.3. Milieuvergunning
Tabel 1.7: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Milieuvergunning
Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 4 Verwijzing
Milieuvergunningsdecreet (28 juni 1985), besluit
van de Vlaamse regering van 6 februari 1991
houdende vaststelling van het Vlaams
reglement betreffende de milieuvergunning
(Vlarem I) en besluit van de Vlaamse regering
van 1 juni 1995 houdende algemene en
sectorale bepalingen inzake milieuhygiëne
(Vlarem II)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 73
Projectnummer: 07.0309
Het Milieuvergunningsdecreet en Vlarem I regelen de
milieuvergunningsplicht die geldt voor een limitatieve lijst van
hinderlijke inrichtingen, opgenomen in bijlage 1 van Vlarem I.
Deze indelingslijst dient zich aan als een reeks ‘bouwstenen’ of
‘deelinrichtingen’ die samen één ‘koepelinrichting’ kunnen
vormen. Zo valt een electriciteitscentrale uiteen in een reeks
‘deelinrichtingen’ die elk op zich onder een afzonderlijke rubriek
van de indelingslijst ressorteren. Voor alle rubrieken samen dient
één milieuvergunning te worden aangevraagd.
De Europese’ ‘milieuvergunningenrichtlijn’, met name de IPPCrichtlijn
96/61/EG, werd geïmplementeerd in het Vlarem I-besluit.
Deze richtlijn heeft de geïntegreerde preventie en bestrijding van
verontreiniging tot doel. De IPPC-richtlijn bepaalt o.m. dat de
milieuvergunning voor een energie-installatie met een
thermische input van 50 MW of meer moet waarborgen dat in die
inrichting alle passende preventieve maatregelen tegen
verontreiniging worden getroffen, met name door toepassing van
BAT (Best Available Technologie).
Om richting te geven aan het begrip ‘BAT’ organiseert de
Europese Commissie een uitgebreide uitwisseling van informatie
over BAT. Het resultaat van de informatie-uitwisseling in de
nationale BAT-documenten wordt vastgelegd in zogenaamde
BREF’s (BAT Reference Documents). De IPPC-richtlijn verplicht
de EU-Lidstaten (en indirect de vergunningverlenende overheid)
om de BREF’s in aanmerking te nemen bij het opstellen van de
milieuvoorwaarden. Ook worden BREF’s in de IPPC-richtlijn
aangeduid als ‘documenten waarmee rekening moet worden
gehouden’. Zij fungeren daarmee als officiële referentiedocumenten
voor de vergunningverlenende overheid.
4 J Juridisch relevante randvoorwaarde; B: beleidsmatig relevante randvoorwaarde; X: niet relevant.
J Het geheel van activiteiten dat zal plaatsvinden op het
projectgebied ressorteert onder diverse milieuvergunnings- en
meldingsplichtige rubrieken van de indelingslijst van Vlarem I,
Bijlage 1, met name onder meer:
Rubriek 43 Vlarem I, Bijlage 1 (stookinstallaties met een
hoeveelheid vrijkomende warmte van meer dan 50 MW)
Rubriek 3.5. Vlarem I, Bijlage 1 (lozen van koelwater)
Rubriek 3.6. Vlarem I, Bijlage 1 (afvalwaterzuiveringsinstallatie)
(Afhankelijk van de besluitvorming terzake van de OVAM:
Rubriek 2.3.4. Vlarem I, Bijlage 1 (opslag en verbranding van
afval))
Rubriek 6.1.3. Vlarem I, Bijlage 1 (Inrichtingen voor het
mechanisch behandelen en verwerken van vaste brandstoffen)
Rubriek 12 Vlarem I, Bijlage 1 (Electriciteit)
Rubriek 16 Vlarem I, Bijlage 1 (Gassen)
Rubriek 17 Vlarem I, Bijlage 1 (Gevaarlijke producten)
Rubriek 20.4.3.2. Vlarem I, Bijlage 1 (Inrichtingen voor de
fabricage van anorganische chemische basisproducten)
Rubriek 24 Vlarem I, Bijlage 1 (Laboratoria)
Rubriek 29.5.2. Vlarem I, Bijlage 1 (Smederijen)
Rubriek 29.5.3. Vlarem I, Bijlage 1 (Inrichtingen voor het
thermisch behandelen van metalen of voorwerpen uit metaal)
Rubriek 31.1.3. Vlarem I, Bijlage 1 (Motoren (machines) met
inwendige verbranding)
Rubriek 39.1.3. Vlarem I, Bijlage 1 (Stookinstallaties)
De electriciteitscentrale op zich betreft bovendien een
zogenaamde ‘IPPC’- of ‘GPBV’- of ‘X-installatie’, waarvoor een

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 4 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 74
Projectnummer: 07.0309
De beslissingsvrijheid van de vergunningverlenende overheid
wordt in die zin beperkt dat de door haar opgelegde
vergunningsvoorwaarden moeten voldoen aan de door de
Vlaamse Regering bepaalde algemene of per categorie van
inrichtingen geldende milieuvoorwaarden. Deze zijn opgenomen
in Vlarem II. Deel 4 Vlarem II (en de diverse daarbij horende
bijlagen) bevat de algemene milieuvoorwaarden voor ingedeelde
inrichtingen, i.e. de voorwaarden die in beginsel van toepassing zijn
op alle ingedeelde inrichtingen. Deel 5 Vlarem II (en de diverse
daarbij horende bijlagen) bevat de sectorale milieuvoorwaarden
voor ingedeelde inrichtingen, die aanvullend aan de algemene
voorwaarden voor de met name genoemde categorieën van
ingedeelde inrichtingen gelden. De volgorde waarin zij vermeld zijn
is deze van de indelingslijst van Vlarem I.
Overeenkomstig artikel 4.1.2.1., § 2 Vlarem II wordt de naleving
van deze algemene en sectorale milieuvoorwaarden geacht
overeen te stemmen met de verplichting van de exploitant om
steeds de beste beschikbare technieken (BBT / BAT) toe te
passen ter bescherming van mens en milieu.
De vergunningverlenende overheid kan bij het verlenen van een
vergunning, mits motivering, bijzondere exploitatievoorwaarden
opleggen met het oog op de bescherming van mens en milieu en
inzonderheid met het oog op de handhaving of het bereiken van
de milieukwaliteitsnormen. De bijzondere
vergunningsvoorwaarden vullen de voorwaarden van het Vlarem
II aan of stellen bijkomende eisen. Ze kunnen slechts in minder
strenge zin afwijken van het Vlarem II wanneer dit uitdrukkelijk in
het Vlarem II is bepaald of mits toelating tot afwijking van de
Minister of de Vlaamse Regering.
Ter implementatie van de IPPC-richtlijn stelt artikel 30bis, § 4
Vlarem I uitdrukkelijk dat in de milieuvergunning extra
voorwaarden moeten worden opgelegd indien met het oog op
een milieukwaliteitsnorm strengere voorwaarden moeten gelden
dan deze die door toepassing van BBT haalbaar zijn.
De absolute vangnetbepaling gaat evenwel schuil in het
(strafrechtelijk gesanctioneerde) artikel 22, 2 de lid
Milieuvergunningsdecreet, overeenkomstig hetwelk de exploitant,
reeks bijkomende verplichtingen gelden, opgenomen in de
Europese IPPC-richtlijn en geïmplementeerd in het Vlarem Ibesluit
(zie onder meer de verplichting om aan de
milieuvergunningsaanvraag een ‘bijlage over geïntegreerde
preventie en bestrijding van verontreiniging’ toe te voegen – zie
artikel 5, § 7 Vlarem I).
De exploitatie van de electriciteitscentrale is onderworpen aan
diverse algemene en sectorale milieuvoorwaarden opgenomen
in het Vlarem II-besluit. De sectorale milieuvoorwaarden zijn in
casu alle voorwaarden die gelden voor elk van de hierboven
opgesomde rubrieken van Vlarem I, Bijlage 1 (zo bijvoorbeeld
zijn de sectorale milieuvoorwaarden voor de rubriek 3
opgenomen in hoofdstuk 5.3 Vlarem II en de sectorale
milieuvoorwaarden voor de rubriek 43 in hoofdstuk 5.43
Vlarem II).
Bij het bepalen van de bijzondere milieuvoorwaarden kan de
vergunningverlenende overheid zich laten inspireren door de
diverse verticale en horizontale BREF’s. Wanneer evenwel een
milieukwaliteitsnorm in het gedrang is, dienen strengere
voorwaarden te worden opgelegd dan deze gebaseerd op
BAT.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 4 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 75
Projectnummer: 07.0309
ongeacht de verleende vergunning, steeds de nodige
maatregelen moet nemen om schade, hinder en zware
ongevallen te voorkomen en, om bij ongeval, de gevolgen ervan
voor de mens en het leefmilieu zo beperkt mogelijk te houden.
BREF grote stookinstallaties Dit BREF is een zogenaamd ‘sectoraal/verticaal’ BREF, opgesteld
voor één welbepaalde industriële activiteit, met name grote
stookinstallaties (LCP).
Dit BREF verwijst in hoofdstuk 8 voor meestoken afval expliciet
naar emissies naar de lucht als gevolg van meestoken. Deze
BREF vertrekt van het principe dat het meestoken van secundaire
brandstoffen in grote stookinstallaties, volgens de huidige
Europese wetgeving, in dat deel van het rookgasvolume dat kan
worden toegeschreven aan de secundaire brandstoffen niet tot
hogere emissies mag leiden dan wanneer deze brandstoffen in een
afvalverbrandingsinstallatie (BREF afvalverbranding) worden
verbrand.
BREF afvalverbranding Ingeval secundaire brandstoffen worden aangewend die juridisch
als afvalstof moeten worden gekwalificeerd, moet worden getoetst
aan (onderdelen van) het (verticaal) BREF voor afvalverbranding
en het (verticaal) BREF voor afvalverwerking. Zoals aangegeven in
artikel 3 van de beschrijving van het toepassingsgebied van de
(verticale) BREF afvalverbranding, is dit BREF niet integraal van
toepassing op het meestoken van afval in electriciteitscentrales.
BREF afvalverwerking Ingeval secundaire brandstoffen worden aangewend die juridisch
als afvalstof moeten worden gekwalificeerd, moet worden getoetst
aan (onderdelen van) het (verticaal) BREF voor afvalverbranding
en het (verticaal) BREF voor afvalverwerking.
BREF industriële koelsystemen Naast de verticale BREF’s bestaan er ook horizontale BREF’s.
Deze zijn van toepassing op alle sectoren, maar hebben slechts
betrekking op een aantal bijzondere onderwerpen. Het
(horizontaal) BREF industriële koelsystemen geeft ten aanzien van
BAT aan dat de keuze van een toe te passen koeltechniek in
belangrijke mate locatieafhankelijk is. Factoren die daarbij een rol
spelen zijn de beschikbaarheid van grond- en/of oppervlaktewater
en de mogeliljkheden tot de lozing van koelwater. Verder spelen de
gewenste koeltemperaturen, het beperken van de optredende
emissies naar lucht en met name naar water, beperking van de
geluidsemissie, alsmede een energiezuinig ontwerp een rol.
B Een toetsing van de elektriciteitscentrale aan deze BREF is
terug te vinden in paragraaf 2.2.5.10 en Bijlage 6 van dit MER.
B Een toetsing van de elektriciteitscentrale aan deze BREF is
terug te vinden in paragraaf 2.2.5.10 en Bijlage 6 van dit
MER.
B Een toetsing van de elektriciteitscentrale aan deze BREF is
terug te vinden in Bijlage 6 van dit MER.
B Een toetsing van de elektriciteitscentrale aan deze BREF is
terug te vinden in Bijlage 6 van dit MER.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 4 Verwijzing
BREF inzake monitoring Uit de IPPC-richtlijn vloeien verschillende verplichtingen voort met
betrekking tot monitoring aan de bron van emissies van industriële
installaties die zijn genoemd in bijlage I. De
monitoringverplichtingen op grond van de IPPC-richtlijn dienen in
beginsel een tweeledig doel. Enerzijds moet het voor de overheid
mogelijk zijn om te kunnen controleren of aan de gestelde eisen
wordt voldaan. Anderzijds dient er over de milieu-effecten van de
emissies van industriële installaties te worden gerapporteerd. Het
BREF inzake monitoring is zowel voor de vergunningverlenende
overheid als voor de exploitant een middel om aan de
monitoringverplichting op grond van de IPPC-richtlijn invulling te
geven.
BREF emissies van opslag van bulkgoederen Dit BREF heeft betrekking op algemene zaken als o.m. de locatie
van de opslag (niet in de buurt van waterwegen of kwetsbare
gebieden), afwatering, het nemen van maatregelen om risico’s te
verminderen. De BBT betreffende handling heeft betrekking op
algemene zaken als o.m. transportprocedures, laden en lossen en
werkzaamheden door gekwalificeerd personeel.
BREF economie en onderlinge invloeden Dit BREF geeft adviezen betreffende de kosteneffectiviteit van de
toe te passen technieken alsmede de manier waarop de totale,
integrale invloed op het milieu (i.e. op alle milieucompartimenten)
moet worden beoordeeld. Het geeft een raamwerk voor de
beoordeling of een techniek economisch en technisch haalbaar is,
in de bedrijfstak waartoe de inrichting behoort.
BREF energie-efficiency Dit BREF geeft een opsomming van methoden en installaties om
energie rendabeler te benutten.
Verdrag van Espoo
(25 februari 1991)
1.2.4. Afval
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 76
Projectnummer: 07.0309
Ingevolge het Verdrag van Espoo moet bij de vergunningverlening
rekening worden gehouden met grensoverschrijdende emissies/
effecten en moet in een grensoverschrijdende informatieuitwisseling
worden voorzien.
B De milieuvergunningverlenende overheid heeft de verplichting
om ervoor te zorgen dat een milieuvergunning
monitoringsvereisten bevat. De wijze en frequentie van
monitoring en de evaluatieprocedure moeten zijn geregeld in
de vergunning alsmede de verplichting om de overheid van
gegevens te voorzien waarmee de controle op de naleving van
de vergunningsvoorschriften mogelijk is. Een toetsing van de
elektriciteitscentrale aan deze BREF is terug te vinden in
Bijlage 6 van dit MER.
B Een toetsing van de elektriciteitscentrale aan deze BREF is
terug te vinden in Bijlage 6 van dit MER.
B Een toetsing van de elektriciteitscentrale aan deze BREF is
terug te vinden in Bijlage 6 van dit MER.
B Een toetsing van de elektriciteitscentrale aan deze BREF is
terug te vinden in Bijlage 6 van dit MER.
J Het projectgebied is gelegen op ca. 6,4 km van de landsgrens
met Nederland. Gezien de grote hoogte van de toekomstige
schouw (170 m) zijn effecten op het Nederlandse grondgebied
waarneembaar. In de hoofdstukken lucht en fauna/flora van dit
MER wordt hier nader op ingegaan. Er is voorzien in een
grensoverschrijdende informatie-uitwisseling, naar aanleiding
waarvan de Nederlandse Provincie Noord-Brabant haar
opmerkingen reeds kenbaar heeft gemaakt.

Tabel 1.8: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Afval
Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 5 Verwijzing
Decreet betreffende de voorkoming en het
beheer van afvalstoffen (2 juli 1981,
herhaaldelijk gewijzigd) en het Vlaams
reglement inzake afvalvoorkoming en –
beheer (VLAREA, 5 december 2003,
herhaaldelijk gewijzigd), het besluit dierlijk
afval (15 december 2006) en het PCB-besluit
(17 maart 2000).
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 77
Projectnummer: 07.0309
Dit decreet vormt de wettelijke basis voor het realiseren van het
afvalstoffenbeleid binnen het Vlaamse gewest. Het decreet dateert
oorspronkelijk van 2 juli 1981 maar werd in 1994 fundamenteel
gewijzigd.
Het decreet is een zogenaamd kaderdecreet d.w.z. dat het wel de
belangrijkste bepalingen bevat maar dat deze verder moeten
uitgevoerd worden door de Vlaamse regering in uitvoeringbesluiten
zoals het VLAREA, het besluit dierlijk afval, het subsidiebesluit en
het PCB-besluit.
5 J: juridisch relevante randvoorwaarde; B: beleidsmatig relevante randvoorwaarde; X: niet relevant
J In het kader van de exploitatie op de E.ON-site zullen
verschillende afvalstoffen ontstaan. De voornaamste
afvalstoffen zijn bodemas, vliegas en gips. Deze stoffen zullen
moeten worden beoordeeld/behandeld conform de procedures
en de wettelijke bepalingen van het afvalstoffendecreet en het
VLAREA.
De belangrijkste wettelijke verplichtingen in dit verband zijn de
volgende:
Verbod om afvalstoffen achter te laten;
Verbod om zich van afvalstoffen te ontdoen op een andere
wijze dan de volgende:
binnen de onderneming waarin de afvalstoffen zijn ontstaan,
en dit in overeenstemming met de milieuvergunning of met de
andere toepasselijke wettelijke, decretale of reglementaire
voorschriften;
door afgifte aan een natuurlijke persoon of rechtspersoon die
hetzij houder is van een vergunning voor de verwijdering of
nuttige toepassing van deze afvalstoffen of voldaan heeft aan
de meldingsplicht, hetzij houder is van een erkenning;
als secundaire grondstoffen, overeenkomstig de voorwaarden;
door afgifte aan een in een ander Gewest of land gevestigde
natuurlijke persoon of rechtspersoon die overeenkomstig de
daar geldende wetgeving de afvalstoffen mag verwijderen voor
zover er geen merkelijk dichterbij gelegen, vergunde
verwijderingsinrichting is die deze afvalstoffen op een
verantwoorde wijze kan verwijderen onder vergelijkbare
voorwaarden, of nuttig mag toepassen.
Verplichting om alle nodige maatregelen nemen om gevaar
voor mens en milieu bij het beheer van afvalstoffen te
beperken.
Vergunningsplicht voor opslag en verwerking.
Eventueel verplichting om heffingen te betalen voor het storten
of verbranden van afvalstoffen.
Verplichting om een afvalstoffenregister bij te houden en de

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 5 Verwijzing
Kaderrichtlijn Afval (2008/98/EG) Op 22 november 2008 werd de nieuwe Kaderrichtlijn Afval
gepubliceerd in het Europese Publicatieblad.
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 78
Projectnummer: 07.0309
Richtlijn 2006/12/EG van het Europees Parlement en de Raad van
5 april 2006 betreffende afvalstoffen stelt momenteel het
wetgevend kader vast voor de behandeling van afvalstoffen in de
Europese Gemeenschap. In die richtlijn worden kernbegrippen
zoals afvalstoffen, nuttige toepassing en verwijdering gedefinieerd
en worden de essentiële voorwaarden geschapen voor het beheer
van afvalstoffen. De richtlijn voorziet een vergunnings- of
registratieplicht voor inrichtingen of ondernemingen die handelingen
in het kader van afvalbeheer uitvoeren en een verplichting voor de
lidstaten om afvalbeheersplannen op te stellen. Ook worden enkele
basisbeginselen vastgesteld zoals de verplichting om afvalstoffen te
behandelen zonder dat negatieve milieueffecten of negatieve
effecten op de menselijke gezondheid optreden, het aanmoedigen
van de toepassing van de afvalhiërarchie en – conform het beginsel
de vervuiler betaalt – de vereiste dat de kosten van de
afvalverwijdering worden gedragen door de huidige of de vorige
houder van de afvalstoffen of door de producent van het product
waaruit het afval voortkomt.
De Richtlijn 2006/12 kwam in de plaats van de eerder Kaderrichtlijn
Afval 75/442/EEG van de Raad van 15 juli 1975 betreffende
afvalstoffen die meermaals ingrijpend werd gewijzigd. Omwille van
de duidelijkheid en een rationele ordening van de tekst wordt de
kaderrichtlijn niet opnieuw gewijzigd maar werd gekozen voor een
volledig nieuwe richtlijn. Ook werd de terminologie zoveel mogelijk
geharmoniseerd en werd het verschil tussen de wetgevingen van
de lidstaten op het vlak van de verwijdering en nuttige toepassing
van afvalstoffen aangepakt. Inhoudelijk kwam de Richtlijn 2006/12
evenwel grotendeels overeen met de Richtlijn 75/442.
nodige documenten ter beschikking te houden bij het transport
van de afvalstoffen.
Verplichting om de verschillende afvalstromen gescheiden op
te vangen en op te slaan.
Verplichting om de OVAM te informeren op haar vraag.
Het besluit dierlijk afval en het PCB-besluit zullen normaal
gezien niet van toepassing zijn op E.ON.
J De bepalingen van de huidige kaderrichtlijn afval werden in de
Vlaamse wetgeving omgezet via het afvalstoffendecreet en het
VLAREA. E.ON zal de toekomstige ontwikkelingen in het kader
van de nieuwe kaderrichtlijn afval 2008/98 nauwgezet
opvolgen, nu deze de basis vormt voor een noodzakelijke
aanpassing van de afvalstoffenreglementering.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 5 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 79
Projectnummer: 07.0309
Ook een inhoudelijke wijziging van deze richtlijn drong zich echter
op. In de nieuwe Kaderrichtlijn Afval 2008/98 wordt uitgegaan van
een levenscyclusbenadering en worden bepalingen opgenomen
met betrekking tot het einde van de kwalificatie als afvalstof. Elk
afvalstoffenbeleid moet immers in de eerste plaats tot doel hebben
de negatieve gevolgen van de productie en het beheer van
afvalstoffen voor menselijke gezondheid en milieu tot een minimum
te beperken. Het afvalstoffenbeleid moet ook gericht zijn op
vermindering van het gebruik van hulpbronnen en de praktische
toepassing van de afvalstoffenhiërarchie bevorderen.
Verder wordt het onderscheid tussen wat afval is en wat niet door
de richtlijn verduidelijkt, net als de definities van nuttige toepassing
en verwijdering.
Bij deze richtlijn worden maatregelen vastgesteld ter bescherming
van het milieu en de menselijke gezondheid door preventie of
beperking van de negatieve gevolgen van de productie en het
beheer van afvalstoffen, ter beperking van gevolgen in het
algemeen van het gebruik van hulpbronnen en ter verbetering van
de efficiëntie van het gebruik ervan.
De definitie van het begrip ‘afvalstof’ (‘elke stof of elk voorwerp
waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is zich te ontdoen of
zich moet ontdoen’) blijft op zich ongewijzigd, maar de richtlijn geeft
een duidelijke omschrijving van ‘bijproducten’ en bepaalt wanneer
een afvalstof haar kwalificatie als afvalstof verliest. Ook wordt een
duidelijke afvalhiërarchie voorzien:
a) preventie;
b) voorbereiding voor hergebruik;
c) recycling;
d) andere nuttige toepassing, bv. energieterugwinning; en tevens
e) verwijdering.
Lidstaten kunnen bovendien een uitgebreide
producentenverantwoordelijkheid voorzien. Zij moeten de
maatregelen nemen die nodig zijn om ervoor te zorgen dat een
eerste afvalproducent of andere houder van afvalstoffen zelf de
afvalverwerking verricht, die verwerking laat verrichten door een
handelaar, een inrichting of een onderneming die
afvalverwerkingshandelingen verricht, of daartoe regelingen laat

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 5 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 80
Projectnummer: 07.0309
treffen door een publieke of private inzamelaar van afvalstoffen,
conform de bepalingen van de richtlijn. Zijn moeten ook zorgen
voor voldoende toezicht op de naleving van deze bepalingen.
Het beginsel van zelfvoorziening en nabijheid wordt opgenomen en
besproken. Gevaarlijke stoffen moeten geëtiketteerd en mogen niet
worden gemengd.
De richtlijn bevat specifieke bepalingen voor bepaalde categorieën
afvalstoffen, zoals afgewerkte olie en bioafval.
Tenslotte bevat de richtlijn een aantal bepalingen in verband met
vergunning en registratie, met betrekking tot het opstellen van
plannen en programma’s en over inspecties en registers.
De richtlijn is in werking getreden op 12 december 2008. De
lidstaten moeten de nodige wettelijke en bestuursrechtelijke
bepalingen in werking doen treden om uiterlijk op 12 december
2010 aan deze richtlijn te voldoen. Vanaf 12 december 2010
worden de richtlijnen 75/439 (afgewerkte olie), 91/689 (gevaarlijke
afvalstoffen) en 2006/12 (‘oude’ Kaderrichtlijn Afval) opgeheven.
Wet Giftig Afval (22 juli 1974) In 1974 werd de wet op het giftige afval uitgevaardigd (wet van 22
juli 1974). Deze wet werd intussen voor het Vlaamse Gewest
opgeheven door het decreet van 20 april 1994, met uitzondering
evenwel van artikel 1 (definitie van giftige afval) en artikel 7
(objectieve aansprakelijkheid van de producent van giftige afval).
Europese Verordening inzake overbrenging
van afvalstoffen binnen, naar en uit de
Euopese Gemeenschap (EVOA)
Verdrag van Bazel inzake de beheersing van
de grensoverschrijdende overbrenging van
gevaarlijke afvalstoffen en de
verwijdering ervan
Beschikking C(88)90 (final) en Beschikking
C(92)39 (final) van
de OESO
Deze verordening regelt de procedures en controles voor de
grensoverschrijdende overbrenging van afvalstoffen, naargelang
van de herkomst, de bestemming en de route van de overbrenging,
het soort overgebrachte afvalstoffen en het soort behandeling dat
de afvalstoffen op de plaats van bestemming ondergaan.
Het Verdrag van Bazel bevat gelijkaardige bepalingen en komt voor
een groot stuk overeen met de EVOA, maar heeft enkel betrekking
op overbrenging van gevaarlijke afvalstoffen.
Hetzelfde geldt voor de OESO-besluiten.
J Voor zover op de E.ON-site giftig afval zou worden
geproduceerd door E.ON is het van belang te onderstrepen dat
E.ON een objectieve/foutloze aansprakelijkheid draagt met
betrekking tot dit afval. Het is dus van belang de nodige
garanties te voorzien en zorgvuldig om te springen met de
verwerking van dergelijk afval.
J Van zodra in het kader van huidig project grensoverschrijdende
transporten van afvalstoffen plaatsvinden, dient rekening te
worden gehouden met de kennisgevingsprocedure en -
documenten van de EVOA.

EURAL
Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 5 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 81
Projectnummer: 07.0309
De oorspronkelijke Europese Afvalstoffencatalogus (EAC) is sinds
1 januari 2002 vervangen door de Europese Afvalstoffenlijst
(EURAL) die ook de lijst van gevaarlijke afvalstoffen vervangt. De
EURAL harmoniseert de Europese indeling van afvalstoffen en de
aanduiding van gevaarlijke afvalstoffen. Deze lijst is in het Vlaamse
Gewest omgezet in het VLAREA (bijlage 1.2.1.B).
De EURAL is in verschillende fases tot stand gekomen en de
wijziging van de EAC (Beschikking 94/3/EG) is gebeurd door
middel van vier beschikkingen:
1. Beschikking 2000/532/EG van de Commissie van 3 mei 2000 tot
vervanging van Beschikking 94/3/EG (EAC) en Beschikking
94/904/EG (lijst gevaarlijke afvalstoffen);
2. Beschikking 2001/118/EG van de Commissie van 16 januari
2001 tot wijziging van Beschikking 2000/532/EG betreffende de lijst
van afvalstoffen;
3. Beschikking 2001/119/EG van de Commissie van 22 januari
2001 houdende wijziging van Beschikking 2000/532/EG;
4. Beschikking 2001/573/EG van de Raad van 23 juli 2001 tot
wijziging van Beschikking 2000/532/EG.
In de lijst worden de afvalstoffen opgedeeld in 20 grote
hoofdstukken. Elk hoofdstuk wordt verder verdeeld in verschillende
soorten afvalstoffen, voornamelijk per bedrijfstak. Zo bekomt men
een opsomming van circa 750
afvalstoffen. De afvalstoffen die als gevaarlijk worden beschouwd
zijn aangeduid met een sterretje.
Met de Europese Afvalstoffenlijst kwam dus een einde aan de
afzonderlijke lijst met gevaarlijke afvalstoffen. Ook inhoudelijk
werden een aantal wijzigingen aangebracht. Zo worden er meer
afvalstoffen als gevaarlijk aangeduid
dan voordien, zoals bijvoorbeeld asbesthoudende bouwmaterialen.
Voor afvalstoffen die in bepaalde gevallen wel, maar in andere
gevallen niet gevaarlijk zijn (bv. afhankelijk van het
productieproces) zijn nu 2 items
voorzien.
Tot einde 2003 bestond er in Vlaanderen een dubbel systeem voor
afvalstoffencodering.
In de praktijk werd de EURAL enkel gebruikt in het kader
J De code 10 01 is van toepassing op afval van
elektriciteitscentrales en andere verbrandingsinstallaties (met
uitzondering van de verbranding van afval). De volgende
subcodes zijn van toepassing:
10 01 01: bodemas, slakken en ketelstof (exclusief het onder
10 01 04 vallende ketelstof)
10 01 02: koolvliegas
10 01 03: vliegas van turf en onbehandeld hout
10 01 04*: olievliegas en -ketelstof
10 01 05: calciumhoudend reactieafval van
rookgasontzwaveling in vaste vorm
10 01 07: calciumhoudend reactieafval van
rookgasontzwaveling in slibvorm
10 01 09*: zwavelzuur
10 01 13*: vliegas van als brandstof gebruikte geëmulgeerde
koolwaterstoffen
10 01 14*: bij bijstoken vrijkomende bodemas, slakken en
ketelstof die gevaarlijke stoffen bevatten
10 01 15: niet onder 10 01 14 vallende bij bijstoken
vrijkomende bodemas, slakken en ketelstof
10 01 16*: bij bijstoken vrijkomende vliegas die gevaarlijke
stoffen bevat
10 01 17: niet onder 10 01 16 vallende bij bijstoken
vrijkomende vliegas
10 01 18*: afval van gasreiniging dat gevaarlijke stoffen bevat
10 01 19: niet onder 10 01 05, 10 01 07 en 10 01 18 vallend
afval van gasreiniging
10 01 20*: slib van afvalwaterbehandeling ter plaatse dat
gevaarlijke stoffen bevat
10 01 21: niet onder 10 01 20 vallend slib van
afvalwaterbehandeling ter plaatse
10 01 22*: waterig slib van ketelreiniging dat gevaarlijke stoffen
bevat
10 01 23: niet onder 10 01 22 vallend waterig slib van
ketelreiniging
10 01 24: wervelbedzand
10 01 25: afval van de opslag en toebereiding van brandstof
voor kolengestookte elektriciteitscentrales
10 01 26: afval van koelwaterzuivering

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 5 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 82
Projectnummer: 07.0309
van de ophaling en het vervoer van afvalstoffen. In het kader van
afvalstoffenregisters en de melding van afvalstoffen werd evenwel
de AKO-code gebruikt (de OVAM hanteerde vroeger het
zogenaamde ‘Afvalcoderegister’ (AKO), overeenkomstig
bijlage 3 van het M.B. van 19 november 1990 houdende nadere
regelen omtrent het meldingsformulier voor afvalstoffen, gewijzigd
bij M.B. van 29 juni 1992).
Sinds begin 2004 wordt de EURAL echter algemeen gebruikt in
Vlaanderen en is de AKO-code verdwenen. Omdat een uniform
gebruik van EURAL-codes in Vlaanderen van groot belang is, heeft
de OVAM een handleiding opgesteld. Bij onduidelijkheid kan deze
handleiding gebruikt worden om tot de juiste EURAL-code voor een
afvalstof te komen:
http://www.OVAM.be/jahia/Jahia/pid/1021
OVAM beslissingsboom In de praktijk hanteert de OVAM een zogenaamde beslissingsboom
om uit te maken of een bepaalde stof nu een grondstof/product is of
een afvalstof.
De beleidsverantwoordelijken opteerden er aanvankelijk voor om
de verduidelijking van het begrip afvalstof die hieruit resulteerde, in
een decreet te verankeren en tevens een geschillenprocedure te
voorzien (art. 2bis van het
Afvalstoffendecreet), maar deze decretale bepaling werd inmiddels
terug afgeschaft.
Deze beslissingsboom luidt als volgt:
1. Hergebruik voor het oorspronkelijk doel, eventueel na een kleine
herstelling of een eenvoudige behandeling?
Ja: definitie van afvalstof niet van toepassing.
Neen: ga naar punt 2.
2. Dispers gebruik als secundaire grondstof
Ja: regelgeving secundaire grondstof van toepassing.
Secundaire grondstoffen behouden hun aard van afvalstof en
blijven derhalve aan de reglementering van de afvalstoffen
onderworpen tot:
– op het ogenblik dat zij bij de derden die ze hergebruiken, worden
afgeleverd, in het geval waarin het gaat om afvalstoffen die zonder
enige voorbehandeling opnieuw kunnen worden hergebruikt;
J Het is aangewezen om zowel de door E.ON ingezette
brandstoffen (andere dan kool) als de verschillendende
reststromen (bodemassen, vliegassen, gips, etc.) te toetsen
aan de beslissingsboom en tevens na te gaan in hoeverre ze
als secundaire grondstoffen kunnen worden gebruikt, zodat ze
uit het afvalstoffencircuit blijven en de verplichtingen van de
afvalstoffenreglementering niet van toepassing zijn.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 5 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 83
Projectnummer: 07.0309
– of tot op het ogenblik dat zij zijn omgevormd, in het geval het gaat
om afvalstoffen die slechts na voorbehandeling kunnen worden
gebruikt.
Neen: ga naar punt 3.
3. De stof of voorwerp wordt rechtstreeks, in totaliteit en zonder
speciale voorbehandeling (dit is een andere voorbehandeling dan
deze die ook de grondstof of het tussenproduct moet ondergaan)
ingezet in een vergunde
inrichting ter vervanging van een primaire grondstof
Criterium: De stof wordt ingezet zonder enige speciale
voorbehandeling.
Neen: de stof of voorwerp is een afvalstof.
Ja: ga naar punt 4.
4. De stof of voorwerp voldoet aan de vigerende productnormen
inclusief de milieuhygiënische aspecten
Criterium: De stof dient ter vervanging van een welbepaalde
primaire grondstof en voldoet aan de vigerende productnormen
inclusief de milieuhygiënische aspecten. Aan dit criterium kan
alleen worden getoetst indien er productnormen zijn.
Neen: de stof of voorwerp is een afvalstof.
Ja: ga naar punt 5 (Indien geen productnormen, ga verder naar
volgend criterium).
5. De stof of voorwerp is qua aard, samenstelling en impact op
mens en milieu vergelijkbaar met de primaire grondstof die zij
vervangt (of beter).
Volgende checkpoints dienen ter verduidelijking van dit criterium:
1. Bezit de stof dezelfde kenmerken als de grondstof?
2. Zitten in de stof geen andere verontreinigingen dan in de
overeenkomstige primaire grondstof?
3. Ontstaat er door de inzet van de stof geen additioneel risico t.o.v.
de inzet van de primaire grondstof?
4. Hoeven geen bijzondere voorzorgsmaatregelen getroffen worden
voor de inzet van de stof?
Criterium: De stof of voorwerp dient ter vervanging van een
welbepaalde primaire grondstof en is qua aard, samenstelling en
impact op mens en milieu vergelijkbaar met (of beter dan) die
primaire grondstof.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 5 Verwijzing
Samenwerkingsakkoord betreffende de
preventie en het beheer van verpakkingsafval
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 84
Projectnummer: 07.0309
Neen: de stof of voorwerp is een afvalstof.
Ja: de stof of voorwerp is een grondstof of product. In dat geval is
een aanpassing van de milieuvergunning, waarin de aanwending
van de stof of voorwerp wordt opgenomen, aangewezen. De
milieuvoorwaarden garanderen dat het gebruik van de stof geen
nadelige gevolgen heeft voor de volksgezondheid en het leefmilieu.
In het beslissingsschema werden enkel criteria opgenomen waaruit
een eenduidige beslissing volgt. Een aantal criteria zijn echter niet
van doorslaggevende rol, maar zijn wel indicatief.
Het gaat om:
– een verwerking die overeenstemt met een gangbare manier van
afvalstoffenverwerking (R- of D-code). Het feit dat een stof of
voorwerp onderworpen is aan een R- of D-handeling betekent niet
noodzakelijkerwijze dat de stof of voorwerp een afvalstof is, hoewel
het dat niettemin kan zijn;
– de economische waarde. Het is niet omdat een stof of voorwerp
een economische waarde heeft dat het geen afvalstof is.
Aan alle stappen van de beslissingsboom moet voldaan zijn opdat
een stof of voorwerp gecatalogeerd zou worden als
grondstof/product en ontdaan zou worden van het statuut afvalstof.
Deze beslissingsboom vormt in de praktijk een handig
werkinstrument.
De vraag rijst echter wat de juridische waarde is van deze
beslissingsboom en op welke wettelijke basis deze
beslissingsboom gesteund is, zeker na de afschaffing van artikel
2bis van het Afvalstoffendecreet.
De beslissingsboom is in principe getoetst aan de Europese
rechtspraak. Bij gebrek aan wettelijke basis is het niet meer dan
een hulpmiddel bij het onderzoek naar het statuut van een stof,
zeker gelet op het arrest nr. 173.398 van de Raad van State van 12
juli 2007166, waarin de Raad oordeelt dat de OVAM geen juridisch
bindende bevoegdheid heeft om uit te maken of een stof al dan niet
een afvalstof is.
Het samenwerkingsakkoord betreffende de preventie en het beheer
van verpakkingsafval werd op 30 mei 1996 gesloten tussen het
X Het samenwerkingsakkoord is slechts relevant voor zover
E.ON rechtstreeks zou geconfronteerd worden met

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 5 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 85
Projectnummer: 07.0309
Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest en is van kracht in heel België. Het is van toepassing op
alle verpakkingen die in België op de markt worden gebracht.
Het samenwerkingsakkoord werd op 5 maart 1997 gepubliceerd in
het Belgisch Staatsblad en is ook op die datum in werking
getreden.
De centrale verplichting van het samenwerkingsakkoord is de
terugnameplicht van verpakkingsafval. Deze is voor de
huishoudelijke verpakkingen in werking getreden op 5 maart 1997
en voor de bedrijfsmatige verpakkingen op 5 maart 1998. De
terugnameplicht is voor kleinhandelaars in werking getreden op 5
maart 2000.
verpakkingsafval, wat vermoedelijk niet het geval zal zijn nu
E.ON geen producten fabriceert of verpakt.

1.2.5. Lucht
Tabel 1.9: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Lucht
Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 6 Verwijzing
De Wet van 9 juli 1982 tot goedkeuring van het
Verdrag van Genève op grensoverschrijdende
luchtverontreiniging.
NEC-richtlijn (2001/81/EG) en NEC-
reductieprogramma’s
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 86
Projectnummer: 07.0309
De conventie van Genève betreffende grensoverschrijdende
luchtverontreiniging over lange afstand (vervuiling die niet binnen
de landgrenzen blijft) stelt streefcijfers vast voor de beperking van
zuurrijke emissies. Sinds die worden toegepast, zijn de
zwavelemissies in Europa drastisch afgenomen, maar door het
toegenomen wegverkeer heeft dat nauwelijks enig effect gehad op
de uitstoot van stikstofoxide.
Door de goedkeuring van dit Verdrag verplicht België zich ertoe de
luchtverontreiniging te beperken en zoveel mogelijk geleidelijk te
verminderen en te voorkomen. België heeft ook verschillende
protocols bij dit Verdrag goedgekeurd (inzake SO2, NOx- reducties,
enz.). In 1999 werd het Protocol van Göteborg over vermindering
van verzuring, eutrofiëring en ozon aangenomen. Daardoor moet
België tegen 2010 zijn emissie van SO2 met 72% , zijn emissie
van NOx met 47% en zijn emissie van VOS met 56% reduceren in
vergelijking met 1990.
Emissieplafonds voor NOx, SO2, VOS, en NH3 vormen de kern van
de Europese richtlijn 2001/81/EG. Naast het voldoen aan de hierin
vooropgestelde emissieplafonds dienen de lidstaten een
reductieprogramma op te stellen.
Het NEC-reductieprogramma beschrijft de maatregelen die in
België zijn genomen of gepland om aan de emissieplafonds uit de
NEC-richtlijn te voldoen. Gezien het bereiken van de nationale
emissieplafonds maatregelen vergt van zowel de federale
overheid als van de drie gewesten werden de Belgische
emissieplafonds telkens opgesplitst in vier subplafonds: één
nationaal cijfer voor de emissies van de niet-stationaire bronnen
en drie plafonds voor de overige bronnen van elk van de
gewesten. De gewesten zijn elk verantwoordelijk voor hun eigen
plafonds.
6 J: juridisch relevante randvoorwaarde; B: beleidsmatig relevante randvoorwaarde; X: niet relevant.
J De nieuwe elektriciteitscentrale stoot emissies uit die over de
grens met Vlaanderen waarneembaar zijn. Voor zover bij de
exploitatie stoffen worden uitgestoten die onder het
toepassingsgebied van het LRATP-Verdrag vallen, zal moeten
worden gewaarborgd dat deze (additionele) uitstoot de door
België op zich genomen reductieverplichtingen niet in de weg
staat.
J De nieuwe elektriciteitscentrale emitteert diverse van de in de
NEC-richtlijn genoemde stoffen.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 6 Verwijzing
Milieubeleidovereenkomst
elektriciteitsproducenten 2004-2009 (12 april
2004)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 87
Projectnummer: 07.0309
Deze milieubeleidovereenkomst ging in vanaf 1 januari 2005 en
werd afgesloten voor de duur van 5 jaar met de optie tot
verlenging met 5 jaar. De milieubeleidovereenkomst geeft invulling
aan Richtlijnen 2001/80/EG en 2001/81/EG, de zogenaamde LCPen
NEC-richtlijnen, en strekt tot een vermindering van de NOx- en
SO2-emissies afkomstig van installaties van
elektriciteitsproducenten, via het vastleggen van emissieplafonds.
In de MBO liggen de jaarvrachten voor NOx en SO2 vast tot 2013.
Voor SO2 is er vanaf 2013 een (voorlopig indicatief) plafond van
4,3 kT en voor NOx een (voorlopig indicatief) plafond van 11 kT.
In het voortgangsrapport Vlaams NEC-reductieprogramma 2008
valt met betrekking tot de electriciteitsproducenten het volgende te
lezen (zie p. 25-26 van het voortgangsrapport): ‘De prognoses uit
het NEC-programma zijn de emissieplafonds die zijn opgenomen
in de milieubeleidsovereenkomst (MBO) die in 2004 werd
afgesloten met de elektriciteitsproducenten. Deze MBO loopt van
2005 tot 2009 en voorziet een mogelijke verlenging ervan tot
2013. Uit de rapportering in het kader van deze MBO blijkt dat
de sector goed op schema zit bij de uitvoering van zijn
engagementen en dat reeds een belangrijke emissiereductie
is gerealiseerd (zo daalden de NOx-emissies van de installaties
die onder het toepassingsgebied van de MBO vallen van 23,5 kton
in 2005 naar 16,8 kton in 2007). Op dit moment lopen de
onderhandelingen over de verlenging van deze MBO. Hierbij staan
niet enkel de emissieplafonds op de agenda, maar ook de
afbakening van het toepassingsgebied van de MBO. Door de
liberalisering van de energiemarkt en het toenemende belang van
decentrale productie (zoals bvb. de vele kleine WKK-motoren in
de landbouw) is het belang van goede afspraken hierrond alleen
maar toegenomen. Naast de verlenging van de MBO wordt ook
voorzien in flankerend beleid, zoals emissiegrenswaarden op
basis van de Beste Beschikbare Technieken voor zowel
nieuwe als bestaande installaties. Gelet op de nog lopende
onderhandelingen over de verlenging van de MBO wordt voorlopig
vastgehouden aan de emissieprognoses uit het NEC-programma
2006.’
J Het toepassingsgebied van de overeenkomst beperkt zich tot
de reeds vergunde installaties van de tot de MBO toegetreden
leden van de Federatie van de Belgische Elektriciteit- en
Gasbedrijven (FEBEG). Wanneer een nieuwe eenheid in
dienst genomen wordt, worden de emissieplafonds van de
bestaande installaties verminderd overeenkomstig de
bepalingen in artikel 4, § 2 en dit om te verhinderen dat de
totale emissies van de elektriciteitsector hoger komen te liggen
dan de geplafonneerde jaarvrachten.

Benchmarkconvenant
(29 november 2002)
Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 6 Verwijzing
Richtlijn 96/62/EG van de Raad van 27
september 1996 inzake de beoordeling en het
beheer van de luchtkwaliteit (Kaderrichtlijn
Luchtkwaliteit) en de vier dochterrichtlijnen.
Voor NO2, NOx en fijn stof (PM10) zijn de
grenswaarden bepaald in de Richtlijn
1999/30/EG van de Raad van 22 april 1999
betreffende de grenswaarden voor
zwaveldioxide, stikstofdioxide en
stikstofoxiden, zwevende deeltjes en lood in
de lucht.
Besluit over de omzetting van de Europese
richtlijn 2004/107/EG inzake arseen, cadmium,
kwik, nikkel en polycyclische aromatische
koolwaterstoffen in de lucht (22 december
2006)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 88
Projectnummer: 07.0309
In het licht van de prejudiciële vragen die in april 2009 met
betrekking tot de NEC-richtlijn door de Nederlandse Raad van
State aan het Europese Hof van Justitie werden gesteld, kan met
betrekking tot de voorgenomen elektriciteitscentrale worden
gesteld dat deze installatie in 2015 niet zal bijdragen aan een
(dreigende) overschrijding van één of meer van de nationale
emissieplafonds van de NEC-richtlijn.
Het Vlaamse Convenant Energiebenchmarking werd door de
Regering goedgekeurd op 29 november 2002. Het Convenant
beoogt een maximale bijdrage van de bedrijven aan het rationeel
gebruik van energie en aan de doelstellingen voor vermindering
van broeikasgasuitstoot overeenkomstig het Kyoto-protocol.
De bestaande grenswaarden inzake PM10 en NOx zitten op heden
vervat in de Richtlijn 1999/30/EG. Deze richtlijn bevat ook
zogenaamde overschrijdingsmarges. De overschrijdingsmarge is
het percentage waarmee de grenswaarden onder de in Richtlijn
96/62/EG vastgelegde voorwaarden kan worden overschreden.
De overschrijdingsmarge neemt lineair af vanaf de startdatum tot
0% op de datum waarop aan de grenswaarde moet worden
voldaan, i.e. 1 januari 2005 voor PM10 en 1 januari 2010 voor NO2.
Op basis van de bestaande regelgeving inzake PM10 kunnen
slechts 35 overschrijdingen van de daggrenswaarden PM10
(50µg/m³) op jaarbasis plaatsvinden.
Conform art. 7.1 van de Kaderrichtlijn Luchtkwaliteit dienen de
lidstaten de nodige maatregelen te nemen om ervoor te zorgen
dat de grenswaarden worden nageleefd. Bovendien moeten de
lidstaten conform art. 7.3 actieplannen opstellen, waarin wordt
vermeld welke maatregelen bij een dreigende overschrijding van
de grenswaarden en/of de alarmdrempels op korte termijn moeten
worden genomen om het risico op overschrijding te verkleinen en
de duur ervan te beperken.
Deze Europese bepalingen en grenswaarden zijn op heden
omgezet in hoofdstuk 2.5 van Vlarem II. Ze zitten meer specifiek in
afdeling 2.5.4 van Vlarem II.
Tot slot legt het Besluit over de omzetting van de Europese
richtlijn 2004/107/EG inzake arseen, cadmium, kwik, nikkel en
X E.ON zal een energiestudie uitvoeren met inbegrip van
montioringprotocol en alle daarbij horende verplichtingen.
J Op vandaag zal E.ON nog steeds dienen rekening te houden
met de bestaande grenswaarden uit de betrokken
Dochterrichtlijnen. Inzake PM10 impliceert dit dus dat de
uitstoot van E.ON het behalen van de grenswaarden – max. 35
overschrijdingen op jaarbasis van de grenswaarde van 50
µg/m3 - niet onmogelijk mag maken. Vanaf de implementatie
van de nieuwe Richtlijn zal inzake PM 10 wel rekening kunnen
worden gehouden met een additionele overschrijdingsmarge
van 50% en bijkomende flexibilteitsmechanismen (zie infra).
E.ON zal, ingevolge de verbranding van kolen, zware metalen
in de lucht emitteren. E.ON zal daarom ook rekening dienen te
houden met de overige grenswaarden die ingrijpen op
dergelijke verbrandingsprocessen en vervat zitten in de
Europese regelgeving inzake luchtkwaliteit (zie o.m. Besluit 22
december 2006)

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 6 Verwijzing
Richtlijn 2008/50 betreffende de luchtkwaliteit
en schonere lucht voor Europa
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 89
Projectnummer: 07.0309
polycyclische aromatische koolwaterstoffen in de lucht
streefwaarden vast, de maatregelen die moeten worden genomen,
de rapportering over de getroffen maatregelen en het informeren
van de bevolking. De richtlijn stelt streefwaarden vast voor de
concentratie van As, Cd, Ni en benzo(a)pyreen in de lucht, te
behalen op 31 december 2012. Voor PAK’s wordt benzo(a)pyreen
(afgekort B(a)P) gebruikt als merker voor het carcinogeen risico
van PAK’s in de lucht; het is de component met het grootste
carcinogeen effect.
De Richtlijn 2008/50/EG van het Europees Parlement en de Raad
van 28 mei 2008 betreffende de luchtkwaliteit en schonere lucht
voor Europa is een samenvoeging van de Kaderrichtlijn
Luchtkwaliteit uit 1996, de daaruit voortvloeiende 1 e , 2 e en 3 e
Dochterrichtlijnen en een Beschikking van de Raad uit 1997. Deze
richtlijn dient pas uiterlijk op 11 juni 2010 te zijn omgezet in intern
recht (m.a.w. in Vlarem II).
De Richtlijn voegt nieuwe grenswaarden in voor PM2.5 maar
bevestigt anderzijds de bestaande (dag-)grenswaarden inzake PM
10 (max. 35 dagen per jaar leer dan 50 microgram PM 10/m³)).
Wel kunnen lidstaten de termijn voor het naleven van de PM 10 -
grenswaarden uitstellen tot drie jaar na de inwerkingtreding van de
richtlijn voor bepaalde zones en agglomeraties (art. 22). Dit kan
echter enkel wanneer een luchtkwaliteitsplan wordt opgemaakt én
wordt aangetoond dat in de betrokken zone of agglomeratie de
genoemde grenswaarden niet kunnen worden bereikt omwille van
locatiespecifieke, dispersiekarakteristieken, ongunstige
klimaatomstandigheden of grensoverschrijdende bijdragen (art.
22, lid 2 Richtlijn). Indien een vrijstelling wordt bekomen dan mag
de overschrijding van de grenswaarden niet meer bedragen dan
de maximale overschrijdingsmarge. Op die manier geldt – bij een
eventueel uitstel – een grenswaarde van 75 microgram PM 10/m³
i.p.v. 50 microgram PM 10/m³. Het is finaal de Europese
Commissie die zal beslissen of in casu is voldaan aan de
voorwaarden om uitstel te bekomen (art. 22, lid 4 Richtlijn
2008/50/EG).
De richtlijn verplicht de lidstaten om de blootstelling aan PM2.5 in
stedelijke gebieden tegen 2020 met gemiddeld 20% te doen dalen
in vergelijking met het niveau van 2010.. Op hun volledige
grondgebied moeten de lidstaten een PM2.5-grenswaarde van 25
J E.ON zal rekening moeten houden met de nieuw vastgestelde
immissiekwaliteit voor PM2.5 en de bestendiging en/of
verstrenging van de bestaande grenswaarden uit de overige
drie dochterrichtlijnen. Indien België van de Europese
Commissie uitstel zou krijgen voor de inwerkingtreding van de
grenswaarden inzake PM 10 dan zullen tot medio 2011 iets
soepelere grenswaarden (met overschrijdingsmarges) kunnen
worden gehanteerd inzake PM 10 (bv. 75 microgram PM 10/m³
i.p.v. 50 microgram PM 10/m³). Een analoge uitstelregeling is
mogelijk voor NOx en benzeen, maar het is op heden niet
duidelijk of België hiervoor een uitstel zal vragen aan de
Europese Commissie.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 6 Verwijzing
Emissiehandelrichtlijn (Richtlijn 2003/87/EG)
Vlaams Toewijzingsplan CO2-emissierechten
2008-2012
Nationaal klimaatplan 2002-2012
Vlaams klimaatbeleidsplan 2002-2005
2006-2012
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 90
Projectnummer: 07.0309
microgram/m 3 in acht nemen. Deze grenswaarde moet in 2015 of,
indien mogelijk, al in 2010 worden bereikt (streefwaarde).
Verder worden ook (deels striktere) grenswaarden
voorgeschreven inzake zwaveldioxide, stikstofdioxide, benzeen,
lood en koolmonoxide. Ook voor de nieuwe grenswaarden inzake
stikfstofdioxide en benzeen kan een uitstel worden bekomen (voor
vijf jaar, tot 2015).
Merk op dat de vierde dochterrichtlijn inzake luchtkwaliteit – die
handelt over arseen, cadmium, nikkel en polycyclische
aromatische koolwaterstoffen (PAKs) ook na de inwerkingtreding
van Richtlijn 2008/50/EG nog steeds van kracht zal blijven (zie ook
hoger).
De Europese richtlijn 2003/87/EG betreffende de handel in
emissierechten beoogt de invoering van een CO2emissiehandelssysteem
op 1 januari 2005. Deze richtlijn is in
intern omgezet o.m. door de toevoeging van de zogenaamde
BKG-inrichtingen in de Indelingslijst van Vlarem I.
Elk van de deelnemende bedrijven krijgt een hoeveelheid CO2emissierechten
toegewezen. Ter implementatie van deze richtlijn
diende elke lidstaat een nationaal plan (toewijziingsplan) op te
stellen waarin de emissierechten die per bedrijf zullen worden
toegewezen, worden vastgesteld. Gegeven de
bevoegdheidsverdeling in België werden vier toewijzingsplannen
opgesteld, waaronder het Vlaamse plan.
Deze plannen hebben tot doel om de broeikasgasemissies van
België en Vlaanderen in lijn te brengen met de doelstellingen uit
het Kyoto-protocol.
J E.ON zal voor de nieuwe elektriciteitscentrale CO2emissierechten
moeten aanvragen voor de handelsperiode
2008-2012. Voor nieuwkomers is momenteel een vaste
hoeveelheid emissierechten voorbehouden.
B De verbrandingsprocessen op de site van de nieuwe
elektriciteitscentrale zorgen voor emissies van CO2. Hierdoor
zal E.ON moeten voldoen aan de wetgeving , met inbegrip van
het opstellen van een energie studie en een monitoring-
protocol (met inbegrip van jaarlijkse meldingsplicht en jaarlijkse
auditing).

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 6 Verwijzing
Klimaatplan Europese Commissie (23 januari
2008)
Richtlijn van het Europees Parlement en de
Raad betreffende de geologische opslag van
kooldioxide en tot wijziging van de Richtlijnen
85/337/EEG en 96/61/EG van de Raad, de
Richtlijnen 2000/60/EG, 2001/80/EG,
2004/35/EG en 2006/12/EG en Verordening
(EG) nr. 1013/2006 (Voorstel van 23 januari
2008, COM (2008) 18 definitief, dat op 17
december 2008 werd geamendeerd door het
Europees Parlement)
Mededeling van de Commissie over de steun
voor demonstratie in een vroeg stadium van
duurzame elektriciteitsproductie met behulp
van fossiele brandstoffen (COM (2008) 13
definitief)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 91
Projectnummer: 07.0309
De Europese Commissie heeft op 23 januari 2008 haar nieuwe
klimaatsdoelstellingen voorgesteld. De bedoeling is om tegen
2020 de uitstoot van broeikasgassen met 20% te laten
verminderen, 20% van de totale energieproductie uit hernieuwbare
bronnen te putten en 20% meer energie-efficiëntie te bekomen.
De Richtlijn houdt in dat het afvangen van CO2 wordt gereguleerd
op grond van Richtlijn 96/61/EG en dat zowel het afvangen van
CO2 als pijpleidingstransport worden gereguleerd bij Richtlijn
85/337/EEG. Het voornaamste doel is echter CO2--opslag te
reguleren en de belemmeringen voor dergelijke opslag in de
bestaande wetgeving weg te werken.
De richtlijn bepaalt dat de lidstaten er moeten op toezien dat er
eerlijke en open toegang is tot transportfaciliteiten en
opslaglocaties voor CO2. Zowel voor de exploratie naar potentiële
opslaglocaties als voor het opslaan van CO2 gaat de richtlijn uit
van een vergunningensysteem waaraan een aantal vereisten
wordt gesteld zoals non-discriminatoire vergunningverlening.
Daarnaast stelt de richtlijn gedetailleerde vereisten aan de
opslagvergunning, de monitoring van het opgeslagen CO2,
inspecties, maatregelen in geval van lekkages, het stellen van
financiële zekerheid voorafgaand aan de vergunningverlening en
vereisten voor de sluiting van opslaglocaties.
Voor de bestaande richtlijnen zijn de belangrijkste wijzigingen
onder meer dat alle nieuwe (grote) verbrandingscentrales
beschikbare ruimte moeten voorzien voor een CO2afvanginstallatie
alsook dat er nader onderzoek verricht werd naar
de beschikbaarheid van CO2-opslaglocaties en CO2transportfaciliteiten
en naar de technische haalbaarheid van
retrofit (latere inpassing van CO2-afvanginstallaties bij centrales)
van de installatie voor de afvang van CO2.
De Commissie beschrijft in een mededeling op welke wijze ze
grootschalige CCS-demonstratieprojecten wil ondersteund zien.
Doel van deze projecten is de techniek van CCS op gang te
brengen zodat deze vanaf 2020 een financieel aantrekkelijke
klimaatmaatregel kan zijn.
B De nieuwe elektriciteitscentrale zal moeten rekening houden
met het klimaatplan, en specifiek met wat daarin is bepaald
inzake CCS (zie het desbetreffende hoofdstuk in dit MER).
J Zoals in het desbetreffende hoofdstuk van dit MER in detail
wordt uiteengezet, is E.ON klaar om op gepaste wijze
uitvoering te geven aan de Europese en toekomstige interne
CCS-regelgeving.
J Zoals in het desbetreffende hoofdstuk van dit MER in detail
uiteengezet, is E.ON zelf bij tal van CCSdemonstratieprojecten
betrokken.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 6 Verwijzing
Mededeling van 25 juni 2009 van de
Commissie inzake het demonstreren van CCS
(COM (2009) 284 definitief)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 92
Projectnummer: 07.0309
Deze mededeling gaat concreet over ‘demonstrating Carbon
Capture and Geologicial Storage (CCS) in emerging developing
countries: financing the EU-China Near Zero Emissions Coal Plant
project’. In China werd alleen al in 2007 om de 2,5 dagen een 500
MW steenkoolgestookte elektriciteitscentrale gebouwd. In de
eveneens van 25 juni 2009 daterende ‘questions and answers on
the communication on demonstrating CCS’ valt onder vraag 11 te
lezen: ‘According to the Commission’s projections, the uptake of
CCS on a commercial scale is likely to begin some time around
2020 and increase substantially after that’.
J De ervaring die door Europa en China ingevolge de
mededeling van 25 juni 2009 van de Europese Commissie op
het vlak van de CCS-demonstratieprojecten wordt opgedaan,
zal tijdig en zinvol kunnen worden ingezet in het voorliggende
project.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 6 Verwijzing
Voorontwerp van decreet betreffende de diepe
ondergrond (1)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 93
Projectnummer: 07.0309
Dit voorontwerp van decreet bevat twee grote luiken, enerzijds het
opsporen en het winnen van koolwaterstoffen en anderzijds het
geologisch opslaan van koolstofdioxide in de ondergrond. Het
eerste luik beoogt een omzetting van de Richtlijn 94/22/EG van 30
mei 1994. Het tweede luik beoogt de omzetting van de Europese
CCS-richtlijn. Laatstgenoemd luik van het voorontwerp sluit aan bij
de tekst van de Europese CCS-richtlijn.
Mede doordat de geologische opslag van koolstofdioxide nog een
relatief nieuwe techniek is, voorziet het voorontwerp van decreet in
maatregelen die de milieurisico’s moeten beperken.
Via een verplicht systeem van voorafgaande
opsporingsvergunningen worden potentiële opslagcomplexen in
Vlaanderen nauwkeurig in kaart gebracht. Potentiële
opslagcomplexen zullen aan een selectie worden onderworpen
alvorens ze daadwerkelijk in aanmerking kunnen komen om te
fungeren als opslaglocatie. De geologische opslag van
koolstofdioxide zal ook onderworpen zijn aan de MERregelgeving.
Daarnaast worden voorwaarden gesteld inzake de samenstelling
van de koolstofdioxidestroom en wordt een
aanvaardingsprocedure uitgewerkt. Het ontwerp van decreet
voorziet uitgebreide monitorings- en rapportageverplichtingen in
hoofde van de exploitant. Via een systeem van routine- en
bijkomende inspecties worden de opslaglocaties grondig
gecontroleerd. Bij significante onregelmatigheden of lekkages
worden onmiddellijk corrigerende maatregelen getroffen op basis
van een vooraf goedgekeurd plan.
Alvorens een aanvraag voor een opslagvergunning wordt
ingediend, dient de potentiële exploitant via een financiële
zekerheid of een gelijkwaardige voorziening te waarborgen dat in
principe kan worden voldaan aan alle verplichtingen die
voortvloeien uit de geologische opslag van koolstofdioxide.
B Zoals in het desbetreffende hoofdstuk van dit MER in detail
wordt uiteengezet, is E.ON klaar om op gepaste wijze
uitvoering te geven aan de Europese en toekomstige interne
CCS-regelgeving.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 6 Verwijzing
Voorontwerp van decreet betreffende de diepe
ondergrond (2);
Actieplan fijn stof in industriële hotspots
(29 mei 2007)
Fijnstofplan voor stad en haven door stad
Antwerpen (oktober 2008)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 94
Projectnummer: 07.0309
De verplichtingen van de exploitant bij afsluiting van de
opslaglocatie en in de periode na de afsluiting, worden duidelijk
omschreven in het voorontwerp van decreet. Nadat een
opslaglocatie is afgesloten, blijft de exploitant verantwoordelijk
voor het onderhoud, de monitoring, het toezicht, de rapportering
en de corrigerende maatregelen. Uiteindelijk wordt de
verantwoordelijkheid voor een afgesloten opslaglocatie
overgedragen aan het Vlaamse Gewest, maar enkel op
voorwaarde dat uit alle beschikbare gegevens blijkt dat het
opgeslagen koolstofdioxide voor onbeperkte tijd volledig
ingesloten blijft.
Ten slotte wordt een kader uitgewerkt waarbinnen potentiële
gebruikers onder welbepaalde voorwaarden toegang kunnen
krijgen tot de transportnetwerken van koolstofdioxide en tot de
opslaglocaties, met het oog op de geologische opslag van door
hen geproduceerd of afgevangen koolstofdioxide.
Het actieplan heeft tot doel om de problematiek van fijn stof in de
industriële hotspotzones Gentse kanaalzone, Oostrozebeke,
Roeselare en Ruisbroek in kaart te brengen en een overzicht te
geven van maatregelen die worden getroffen voor industriële
bronnen.
De Vlaamse minister van leefmilieu, De stad Antwerpen en de
haven van Antwerpen hebben een fijnstofplan opgesteld voor de
stad en de haven van Antwerpen. Op basis van de resultaten
hiervan zal een fijnstofactieplan worden opgesteld.
X Een actieplan voor de haven van Antwerpen is ook voorzien
maar eerst moet het studiewerk afgerond worden. Een
actieplan voor deze zone wordt later opgesteld
B Zoals in detail toegelicht in het hoofdstuk Lucht van dit MER,
zal E.ON niet alleen BBT toepassen, maar bovendien nog
verder gaan dan BBT, teneinde aan elk van de onderdelen van
het Fijnstofplan (meer dan) maximaal tegemoet te komen.

1.2.6. Water
Tabel 1.10: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Water
Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 7 Verwijzing
Wet op de bevaarbare waterlopen (KB 5
oktober 1992)
Wet op de onbevaarbare waterlopen (KB 28
december 1967)
Functietoekenning oppervlaktewaterkwaliteit
(B.Vl.R. 8 december 1998)
Kwaliteitsdoelstellingen
Milieukwaliteitsnormen
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 95
Projectnummer: 07.0309
Duidt de bevaarbare waterlopen aan, overgedragen door de
Belgische Staat aan het Vlaamse Gewest.
Regelt het beheer van en werken aan de onbevaarbare
waterlopen.
De diverse oppervlaktewateren in Vlaanderen hebben ofwel een
specifieke bestemming met specifieke doelstellingen (drinkwater,
zwemwater, viswater, schelpdierwater) ofwel geen specifieke
bestemming met algemene basiskwaliteitsnormen. Het
immissiebesluit legt de kwaliteitsdoelstellingen vast voor alle
oppervlaktewateren van het openbaar hydrografisch net. In
Vlarem II zijn de kwaliteitsnormen vastgelegd die met deze
doelstelling overeenkomen.
Basiskwaliteitsdoelstellingen water
De wet van 24 mei 1983 betreffende kwaliteitsobjectieven voor
oppervlaktewater (B.S. 15 juni 1983) legt de
basiskwaliteitsdoelstellingen van de waterlopen vast (basiswater,
viswater, zwemwater of drinkwater)
Basismilieukwaliteitsnormen
Basismilieukwaliteitsnormen zijn normen die voor het ganse
grondgebied gelden. Ze beogen een minimumbescherming voor
een bepaald milieu-compartiment.
De basismilieukwaliteitsnormen voor oppervlaktewateren zijn
opgenomen in Afeling 2.3.1 VLAREM II.
Bovendien dient rekening te worden gehouden met de
7 J: juridisch relevante randvoorwaarde; B: beleidsmatig relevante randvoorwaarde; X: niet relevant
J Behandeld afvalwater zal in de Beneden-Zeeschelde worden
geloosd. Beheerder van de Beneden-Zeeschelde is
Waterwegen en Zeekanaal (NV W&Z, Afdeling Zeeschelde).
X Rechtstreekse interferentie van het project met onbevaarbare
waterlopen wordt niet verwacht. Alle afvalwater wordt in de
Schelde geloosd.
J De restwaterstromen op de site van de nieuwe
elektriciteitscentrale zullen geloosd worden in de Schelde. De
proceswaterstromen lopen eerst via een waterzuivering van
BAYER of E.ON, het koelwater wordt zonder zuivering in de
Schelde geloosd. Bij de evaluatie wordt rekening gehouden met
de kwaliteitsdoelstellingen voor de Schelde.
J De Schelde (Beneden-Zeeschelde) dient aan de
basiskwaliteitsdoelstellingen te beantwoorden.
De basismilieukwaliteitsnormen voor oppervlaktewateren en
grondwater zijn ook van toepassing op de Benedenschelde.
Verschillende deelbekkens van de Benedenschelde zijn
uitdrukkelijk erkend als oppervlaktewateren met bestemming
viswater, met name Kallo Havendok, Oud Durme, Zwanebeek,
Laarse Beek, Antwerpen Havendokken, Kragenweek, Broek,
Breeven, De Bocht, E 10 Put Minderhout, Mark en bijrivieren.
Derhalve dienen deze deelbekkens de bijzondere
milieukwaliteitsnormen vervat in bijlage 2.3.4 Vlarem II te

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 7 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 96
Projectnummer: 07.0309
milieukwaliteitsnormen voor grondwater vervat in Afdeling 2.4.1
VLAREM II.
Bijzondere milieukwaliteitsnormen
Er kunnen ook bijzondere milieukwaliteitsnormen worden
vastgesteld voor gebieden waar het nodig of wenselijk is om een
betere milieukwaliteit te realiseren.
Afdeling 2.3.4 VLAREM II bevat bijzondere milieukwaliteitsnormen
voor oppervlaktewateren met als bestemming viswater. De
milieukwaliteitsnormen waaraan het oppervlaktewater aangeduid
als viswaterzone dienen te voldoen zijn opgenomen in bijlage
2.3.4. Vlarem II, onder de tabellen die van toepassing zijn op
water voor karperachtigen.
Wanneer voor een bepaald gebied zowel basismilieukwaliteitsnormen
als bijzondere milieukwaliteitsnormen gelden,
dan is voor de onderscheiden parameters de striktste norm van
toepassing.
Merk op: Voorstel Richtlijn Milieukwaliteitsnormen
Momenteel ligt een voorstel van (dochter)richtlijn ter tafel dat een
verdere invulling van de Kaderrichtlijn Water (Richtlijn
2000/60/EG) beoogt door het vaststellen van
milieukwaliteitsnormen (MKN) voor een aantal verontreinigde
stoffen, m.i.v. de prioritaire gevaarlijke stoffen.
Bijlage II van het voorstel wijzigt de lijst van prioritaire stoffen op
het gebied van het waterbeleid vervat in Bijlage X van de KRW.
Het voorstel beschouwt onder meer volgende stoffen als
prioritair: alachloor, benzeen, broomdifenylethers, cadmium en
zijn verbindingen, chlooralkanen, chloorfenvinfos,
dichloormethaan, hexachloorbenzeen, lood en zijn verbindingen,
kwik en zijn verbindingen, nikkel en zijn verbindingen,
pentachloorbenzeen, pentachloorfenol.
Er worden bovendien een aantal stoffen expliciet aangeduid als
prioritair gevaarlijk, waaronder antraceen, cadmium en zijn
verbindingen, chlooralkanen, hexachloorbenzeen, kwik en zijn
verbindingen, pentachloorbenzeen.
respecteren.
Indien deze nieuwe richtlijn wordt goedgekeurd dan dient hij te
worden omgezet door ieder van de Europese lidstaten. In dat
geval zal de richtlijn een directe impact hebben op de nationale
vergunningverlening in de gevallen dat de richtlijn een
verstrenging inhoudt van de huidige MKN.
Het voorstel houdt voor een aantal parameters, waarvoor in
Vlaanderen reeds MKN zijn geformuleerd, een duidelijke
verstrenging in. Onder voorbehoud van de definitieve
goedkeuring van de richtlijn kunnen enkele voorbeelden worden
gegeven die voor E.ON van belang (kunnen) zijn.
MKN Volgens Vlarem II Volgens voorstel richtlijn
(in μg/l) bijlage 2.3.1. (uitgedrukt als JG-MKN)*
Lood 50 7,2
Nikkel 50 20
Kwik 0,5 0,05
Nikkel 50 20
Pentachloor- 2 0,4
fenol (PCP)
Hexachloor- 0,03 0,01
benzeen (HCB)
* JG-MKN: jaargemiddelde MKN

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 7 Verwijzing
Decreet van 18 juli 2003 betreffende het
integraal waterbeleid (DIWB, B.S. 14 november
2003)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 97
Projectnummer: 07.0309
De belangrijkste krachtlijnen van het voorstel van richtlijn zijn de
volgende:
Harmonisatie van de nationale MKN
De meeste prioritaire stoffen vallen momenteel onder de
toepassing van nationale of gewestelijke MKN die echter
onderling sterk kunnen uiteenlopen. Om in alle lidstaten hetzelfde
beschermingsniveau te garanderen dienen de MKN te worden
geharmoniseerd.
Korte en lange termijn MKN
Het voorstel van richtlijn voorziet in de vaststelling van twee types
MKN opdat het aquatische milieu wordt beschermd tegen zowel
de gevolgen van korte als van lange termijn blootstelling.
Er zouden MKN o.b.v. maximaal toelaatbare concentraties
worden ontwikkeld om op korte termijn ernstige onomkeerbare
gevolgen t.g.v. acute blootstelling te voorkomen. Verder wordt er
ook een jaarlijks gemiddelde MKN ontwikkeld die de op lange
termijn onomkeerbare gevolgen moet voorkomen.
MKN diversificatie i.f.v. type oppervlaktewater
Het voorstel houdt bovendien in dat de MKN verschillend kunnen
zijn voor landoppervlaktewater (rivieren en meren) en ander
oppervlaktewater (bv. kustwateren).
Individuele paramaters
In het voorstel valt eveneens de afwezigheid op van MKN voor
groepsparameters die in Vlaanderen veelvuldig ter sprake
komen, zoals de groepsparameters AOX en EOX waarvoor in
bijlage 2.3.1 van Vlarem II (basiskwaliteitsnormen) een MKN is
opgenomen.
Dit decreet wil de basis bieden voor de omzetting van de
kaderrichtlijn water.
Essentieel is de ‘gecoördineerde en geïntegreerde aanpak’ van
het waterbeheer i.f.v. een duurzaam multifunctioneel gebruik van
het watersysteem. Dit impliceert dat rekening wordt gehouden
met de interne samenhangen (de relatie tussen bv. de kwaliteit
van het oppervlaktewater en die van het grondwater), alsook de
externe samenhangen (de relatie tussen het waterbeleid en
J Bij de bespreking van de verstoringseffecten op water wordt
aan de algemene bepalingen van het integrale waterbeheer
getoetst. De in dit decreet opgenomen doelstellingen en
beginselen, en de in uitvoering van dit decreet vast te stellen
waterbeheerplannen, zullen een rol spelen bij de beoordeling
van de watertoets.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 7 Verwijzing
Het Uitvoeringsbesluit van de Watertoets
(B.S. 31 oktober 2006)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 98
Projectnummer: 07.0309
andere beleidsvelden zoals milieubeleid, mobiliteitsbeleid,
ruimtelijke ordening).
In het DIWB worden een hele reeks doelstellingen en beginselen
van integraal waterbeleid opgenomen (preventiebeginsel,
voorzorgsbeginsel, herstelbeginsel,…) die fungeren als een
richtsnoer voor de besluitvorming van de overheid (bv. de
vergunningverlener). Vervolgens worden de algemene
instrumenten van integraal waterbeleid, waaronder de watertoets,
uitgewerkt. Verder wordt het algemene kader van de Vlaamse
waterbeleids-structuren uitgetekend, die in overeenstemming met
de watersysteembenadering worden georganiseerd op
verschillende geografische niveaus (stroomgebieden en
stroomgebieddistricten, bekkens en deelbekkens), waarbij
waterbeheerplannen moeten worden opgemaakt op elk niveau.
Op vandaag zijn er nog geen dergelijke plannen vastgesteld door
de Vlaamse Regering. De bekkenbeheerplannen, zoals het
bekkenbeheerplan van de Benedenschelde hebben intussen wel
het openbaar onderzoek doorlopen en zijn goedgekeurd door de
bekkenbesturen, zodat hun juridische status al ver gevorderd is.
De finale doelstelling van het integraal waterbeleid is het bereiken
van een goede toestand van de watersystemen, zowel op
chemisch, kwantitatief als ecologisch vlak. Dit uitgangspunt is
echter niet altijd verzoenbaar met het voorgenomen gebruik van
grond en watersystemen. Het DIWB voorziet daarom in de
invoering van het instrument ‘de watertoets’, waarvan de
decretale omkadering is terug te vinden in artikel 8 DIWB. Via
deze watertoets wil men de watergerelateerde belangen
meewegen in de besluit-vorming op andere beleidsterreinen.
De watertoets geeft uitvoering aan het principe van de externe
integratie van integraal waterbeleid bij de besluitvorming op
andere beleidsterreinen. Art. 8 DIWB bevat de minimumlijst van
vergunningen, plannen en programma’s die aan de watertoets
zijn onderworpen.
Het doel van deze toets is het ontstaan van schadelijke effecten
te voorkomen of zoveel mogelijk te beperken en als dat niet kan,
om de schadelijke effecten ana de watersystemen te vermijden,
milderen, herstellen of, in de door het decreet aangewezen
gevallen, te compenseren. Met het oog daarop moeten
desgevallend bijzondere voorwaarden worden opgenomen in de
J De exploitatie ven E.ON zal een bepaalde impact hebben op de
waterkwaliteit, waterkwantiteit en aquatische ecosystemen,
zodat valt te verwachten dat op basis van de
watertoetsbeoordeling in ieder geval een aantal
randvoorwaarden aan de exploitatie zullen worden gesteld.
Voor wat betreft de effectenanalyse in verband met de
aquatische ecosystemen dient te worden afgestemd met de
discipline fauna & flora (cf. beschermde gebieden).

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 7 Verwijzing
Grondwaterdecreet van 24 januari 1984 en
uitvoeringsbesluit van 27 maart 1985 over de
afbakening van waterwingebieden en
beschermingszones
Legionellabesluit (B.S. 4 mei 2007)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 99
Projectnummer: 07.0309
plannen of vergunningen. Desnoods moet de vergunning worden
geweigerd.
De watertoets maakt een onderscheid naargelang het schadelijk
effect dat mogelijk wordt veroorzaakt. Indien het effect betrekking
heeft op de kwantitatieve grondwater-toestand, dat niet kan
worden vermeden door het opleggen van bepaalde voorwaarden,
geldt een verscherpte beoordeling, waarbij het project slechts kan
worden toegelaten indien dat is vereist omwille van dwingende
redenen van groot maatschappelijk belang.
De toepassing van de watertoets wordt gekoppeld aan een
uitdrukkelijke motiveringsplicht ‘waterparagraaf’. De water-toets,
m.i.v. de in dit kader op te leggen voorwaarden of de
vergunningsweigering, moet worden verantwoord in het licht van
de doelstellingen en beginselen van het DIWB. Indien er
waterbeheerplannen bestaan, moeten die ook in de beoordeling
worden betrokken.
Indien er een MER moet worden opgesteld, wordt de watertoets
hierin uitgewerkt.
Het besluit van 20 juli 2006 geeft de vergunningverlenende
overheden richtlijnen voor de toepassing van de water-toets,
onder meer over de wijze waarop de waterparagraaf moet
worden opgesteld, wanneer er schadelijke effecten verwacht
worden en wanneer en wie het wateradvies dan moet verlenen.
De bescherming van het grondwater wordt via dit decreet
geregeld. Het decreet voorziet ook in de afbakening van
waterwingebieden en beschermingszones rond
drinkwaterwingebieden. De procedure m.b.t. het aanvragen van
een vergunning voor de onttrekking van of infiltratie naar het
grondwater is opgenomen in Vlarem.
Het Legionallabesluit beoogt de preventie van de veteranenziekte
op publiek toegankelijke plaatsen.
J In de ruime omgeving van het projectgebied zijn geen
waterwingebieden of beschermingszones afgebakend. In het
hoofdstuk water van dit MER wordt de potentiële invloed van
het project op de grondwaterkwaliteit en –kwantiteit nagegaan.
Tijdens de aanlegfase zal zo min mogelijk grondwater worden
onttrokken. In het hoofdstuk bodem van dit MER worden de
effecten geëvalueerd van de bronbemaling bij de
aanlegwerkzaamheden, en wordt nagegaan hoe de impact van
deze bemaling kan worden beperkt. Tijdens de exploitatiefase
wordt geen gebruik gemaakt van grondwater op de site van
E.ON.
J Bij keuze voor het koeltorenconcept, zal E.ON alle
verplichtingen uit het Legionellabesluit naleven, te weten de

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 7 Verwijzing
(Herziening van het Legionellabesluit van 11
juni 2004)
Art. 80 t.e.m. 89 Begrotingsdecreet van 21
december 1990 (B.S. 29 december 1990)
Besluit van 1991 betreffende
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 100
Projectnummer: 07.0309
Dit besluit legt een beheersplan op aan de exploitant van
hoogrisico-inrichtingen, matigrisico-inrichtingen, koeltorens en
klimaatregelingssystemen met luchtvochtigheidsbehandeling, en
andere maatregelen aan de exploitant van tandheelkundige units
en exposities.
Koeltorens zijn in het Legionellabesluit ingedeeld in categorieën.
De te nemen maatregelen, o.a. de verplichte
staalnamemomenten, zijn afhankelijk van het type koeltoren. Hier
is bovendien een meldingsplicht aan de Afdeling Toezicht
Volksgezondheid.
Categorieën:
• koeltorens met natuurlijke trek die gebruikmaken van
oppervlaktewater
• koeltorens met geforceerde trek die gebruikmaken van
oppervlaktewater
• koeltorens die niet met oppervlaktewater werken.
Bestaande of nieuwe koeltorens?
• bestaande koeltoren is in gebruik op 4 mei 2007 of er
wordt een bouwvergunning aangevraagd voor 4 mei
2008
• een koeltoren wordt als nieuw beschouwd als de
bouwvergunning minimaal 1 jaar na inwerkingtreding
van het besluit wordt aangevraagd, dus vanaf 4 mei
2008
Wanneer moet je als exploitant beschikken over een
beheersplan?
• bestaande koeltoren die in gebruik is op 4 mei 2007 =>
tegen 4 mei 2008
• bestaande koeltoren die nog niet in gebruik is op 4 mei
2007 => voor de eerste ingebruikname
• nieuwe inrichting => voor de eerste ingebruikname
Een inrichting moet in het bezit zijn van een vergunning voor het
capteren van water of watervang wanneer men een hoeveelheid
van meer dan 500 m³/jaar water wenst te onttrekken (ongeacht
hoe) uit een bevaarbare waterloop, een kanaal of een haven, en
naleving van de meldingsplicht aan de Afdeling Toezicht
Volksgezondheid, de opmaak van een beheersplan voor de
eerste ingebruikname, en de verplichte staalnames.
J De voorgenomen exploitatie van E.ON capteert water uit de
Schelde om te dienen als proceswater (koelwater).

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 7 Verwijzing
captatievergunning oppervlaktewateren (B.S.
19 juli 1991)
Milieuvergunningsdecreet van 28 juni 1985
(B.S. 17 september 1985)
Besluit van 6 februari 1991 houdende
vaststelling van het Vlaams Reglement
betreffende de milieuvergunning (VLAREM I,
B.S. 26 juni 1991)
Besluit van 1 juni 1995 houdende algemene en
sectorale bepalingen inzake milieuhygiëne
(VLAREM II, B.S. 31 juli 1995)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 101
Projectnummer: 07.0309
zijn aangehorigheid van het Vlaamse Gewest. Het opvangen van
water uit onbevaarbare waterlopen is dus niet aan een
vergunning onderworpen. Voor het capteren van minder dan 500
m3 water per jaar volstaat een melding aan de beheerder van de
waterweg.
In uitvoering van het DIWB zullen in de toekomst
milieukwantiteitsnormen worden uitgewerkt die een belangrijke
rol zullen spelen. Het ontwerp Bekkenbeheersplan
Benedenschelde refereert naar deze milieukwantiteitsnormen
maar bevat op dit vlak nog geen bindende bepalingen.
Oppervlaktewater
Milieuvergunning voor lozen van koelwater
Voor het lozen van koelwater met een debiet van meer dan 100
m³/u is een milieuvergunning klasse I vereist. Voor het lozen van
koelwater met een debiet tussen 2 m³/u en 100 m³/u is een
milieuvergunning klasse II vereist.
Milieuvoorwaarden m.b.t. oppervlaktewater
De milieuvoorwaarden aangaande de beheersing van
oppervlaktewaterverontreiniging zijn opgenomen in hoofdstuk
4.2. VLAREM II. In Afdeling 4.2.4 VLAREM II worden specifiek de
milieuvoorwaarden opgesomd aangaande de lozing van
koelwater en de lozing van thermische vrachten.
Grondwater
Milieuvergunning vereist voor grondwaterwinning
Sinds 1 mei 1999 is de grondwaterwinning geïntegreerd in de
VLAREM-regelgeving. Voor grondwaterwinning van meer dan 500
m³ per jaar er enkel een milieuvergunning is vereist.
In VLAREM I wordt de winning van grondwater o.b.v. het
opgepompte debiet ingedeeld in drie klassen.
Voor het lozen van koelwater met een debiet van meer dan 100
m³/u is een milieuvergunning klasse I vereist. Voor het lozen van
koelwater met een debiet tussen 2 m³/u en 100 m³/u is een
milieuvergunning klasse II vereist.
Milieuvoorwaarden m.b.t. grondwater
De milieuvoorwaarden aangaande de winning van grondwater
zijn opgenomen in hoofdstuk 5.53 VLAREM II.
De milieuvoorwaarden aangaande het kunstmatig aanvullen van
grondwater zijn opgenomen in hoofdstuk 5.54 VLAREM II.
J

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 7 Verwijzing
Waterbeleidsnota (8 april 2005)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 102
Projectnummer: 07.0309
De waterbeleidsnota is geen plan, maar een p beleidsdocument
waarmee de Vlaamse Regering haar visie op het waterbeleid in
Vlaanderen verwoordt. De waterbeleidsnota van 8 april 2005
streeft een evenwicht na tussen de ecologische, sociale en
economische functies en bevat daartoe vijf krachtlijnen. De
belangrijkste daarvan zijn: terugdringen van de veiligheidsrisico’s;
vitale rol van de economie van water in de economie; duurzaam
en efficiënt gebruik van water door het aanmoedigen van
hergebruik en alternatieve bronnen en het voeren van een
gecoördineerd en geïntegreerd waterbeleid.
Waterbeheerplannen In uitvoering van het DIWB worden tegen uiterlijk 22/12/2009
stroomgebiedbeheerplannen vastgesteld. De
bekkenbeheerplannen, met de daarin geïntegreerde
deelbekkenbeheerplannen, moeten tegen 22/12/2007 worden
vastgesteld. Ze worden zesjaarlijks geëvalueerd en zondig
herzien. Deze plannen bepalen de hoofdlijnen van het integraal
waterbeleid voor het desbetreffende stroomgebied (o.a. het
stroomgebied van de Schelde), het deelstroomgebied of bekken
(o.a. het bekken van de Benedenschelde) en deelbekken (o.a. de
deelbekken van de Scheldehaven), alsmede de maatregelen ,
middelen en termijnen voor het bereiken van de erin opgenomen
doelstellingen. De waterbeheerplannen zijn beleidsplannen die
enkel de overheid kunnen binden. De bekkenbeheerplannen
kunnen nochtans ook maatregelen bevatten die rechtstreekse
verplichtingen opleggen aan de burgers.
X De waterbeleidsnota is geen toetsingsinstrument voor de
vergunningverlener. Het geldt enkel als richtlijn voor de
overheid, onder meer bij de opmaak van de
waterbeheerplannen.
B Hoewel er momenteel nog geen waterbeheerplannen zijn
vastgesteld door de Vlaamse Regering, hebben de
bekkenbeheerplannen intussen het openbaar onderzoek
doorlopen en zijn zij goedgekeurd door de bekkenbesturen. Dit
geldt ook voor het voor het E.ON-project relevante plan, het
bekkenbeheerplan van de Benedenschelde
(www.volvanwater.be).
De bepalingen van deze plannen zullen vooral via de
watertoets een rol spelen bij de vergunningverlening. In die zin
vormen deze plannen een beoordelingsgrond voor de
vergunningverlener. Hoewel er nog geen plannen definitief zijn
vastgesteld, kan niet worden uitgesloten dat dit wel het geval is
op het ogenblik dat de vergunningsaanvraag zal worden
beoordeeld. Daarom en omwille van het feit dat de
bekkenbeheeplannen reeds in een vergevorderd stadium
verkeren, moet met de inhoud ervan worden rekening
gehouden.

1.2.7. Bodem
Tabel 1.11: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Bodem
Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 8 Verwijzing
Decreet betreffende de bodemsanering en de
bodembescherming
(27 oktober2006) en het Vlaams reglement
betreffende de bodemsanering en de
bodembescherming (VLAREBO, 14 december
2007)
Standaardprocedures en codes van goede
praktijk inzake onderzoek, sanering en
grondverzet
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 103
Projectnummer: 07.0309
Dit decreet voorziet in regelgeving omtrent bodemverontreiniging,
bodemsanering (identificatie en register verontreinigde gronden,
regeling nieuwe en historische bodemverontreiniging en
grondoverdracht) en grondverzet. Het uitvoeringsbesluit van dit
decreet en het decreet zelf zijn sinds 1juni 2008 in werking.
De Vlaamse Regering stelde op 14 december 2007 definitief het
Vlaamse reglement over de bodemsanering en de
bodembescherming (VLAREBO) vast. Hierin wordt bepaald dat
het bodemdecreet in werking treedt op 1 juni 2008. Door de
OVAM werden onderstaande standaardprocedures opgesteld. In
afwachting van de vaststelling van deze procedures door de
minister, gelden deze als code van goede praktijk. Ze moeten
dan ook in principe toegepast worden vanaf 1 juni 2008 en
vormen als dusdanig ‘pseudo-wetgeving’.
Volgende standaardprocedures zijn beschikbaar inzake
onderzoek:
Standaardprocedure Oriënterend Bodemonderzoek
Standaardprocedure Beschrijvend Bodemonderzoek
Standaardprocedure Oriënterend en Beschrijvend
Bodemonderzoek
Standaardprocedure Bodemsaneringsproject
Standaardprocedure Beperkt Bodemsaneringsproject
Standaardprocedure Bodemsaneringswerken,
Eindevaluatieonderzoek en Nazorg
Ontwerpversie Standaardprocedure Risicobeheer
8 J: juridisch relevante randvoorwaarde; B: beleidsmatig relevante randvoorwaarde; X: niet relevant
J Het Bodemdecreet heeft meerdere gevolgen voor dit project,
zowel in de aanlegfase als in de exploitatiefase. Vermeden
moet worden dat de verontreiniging van de BAYER-site wordt
aangetrokken bij de bronbemaling op de E.ON-site. Nagegaan
moet worden wat de verontreinigingsgraad is van de
uitgegraven bodem om deze in conformiteit met de
grondverzetregelgeving te kunnen afvoeren. Tijdens de
exploitatiefase zullen de activiteiten op de E.ON-site vallen
onder de verplichting om periodieke bodemonderzoeken te
laten uitvoeren.
J Zowel in het kader van de bodemonderzoeken, als bij het
grondverzet en bij een eventuele sanering zal steeds rekening
moeten worden gehouden met deze standaardprocedures en
codes van goede praktijk.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 8 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 104
Projectnummer: 07.0309
De OVAM ontwikkelde ook codes van goede praktijk om de
bodemonderzoeken vlot te laten verlopen per Vlarebo-activiteit of
Vlarebo-inrichting; evenals voor het uitvoeren van milieuboringen
en plaatsen van peilbuizen;, en het bemonsteren van grond,
grondwater, bodemvocht, bodemlucht en waterbodem.
Voor de bodemsanering zijn de volgende standaardprocedures
beschikbaar:
standaardprocedure voor bodemsaneringsprojecten
standaardprocedure voor beperkte bodemsaneringsprojecten
standaardprocedure voor bodemsaneringswerken,
eindevaluatieonderzoek en nazorg
Naast deze standaardprocedures is het van belang rekening te
houden met de richtlijnen met betrekking tot BATNEEC en de
watertoets.
De volgende codes van goede praktijk zijn beschikbaar inzake de
sanering:
Achilles veiligheid, gezondheid en milieupreventiesysteem voor
on-site bodemsaneringswerken
Natuurlijke attenuatie
Pump & treat
Bodemluchtextractie en persluchtinjectie
Gebruik van biofilters en actief koolfilters bij
grondwatersaneringen
Chemische oxidatie
Reactieve wanden
In-situ bioremediatie van koolwaterstoffen
In-situ anaërobe bioremediatie van VOCL's
Ook in de gewijzigde grondverzetsregeling is diverse malen
sprake van codes van goede praktijk en van
standaardprocedures. Deze codes van goede praktijk en
standaardprocedures zijn per ministerieel besluit op 9 mei 2008
door de Vlaamse minister van Leefmilieu vastgesteld (MB
vaststelling codes procedures grondverzet):
MB - Vaststelling codes procedures grondverzet
Codes van goede praktijk - Afbakenen kadastrale werkzone
Codes van goede praktijk - Afbakenen voor zone gebruik ter
plaatse

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 8 Verwijzing
Oppervlaktedelfstoffendecreet
(4 april 2003) en het Besluit van de Vlaamse
Regering houdende regels tot uitvoering van
het Oppervlaktedelfstoffendecreet VLAREOP
(26 maart 2004)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 105
Projectnummer: 07.0309
Codes van goede praktijk - Gebruik van uitgegraven bodem
binnen een kadastrale werkzone
Codes van goede praktijk - Gebruik van uitgegraven bodem
binnen een zone voor gebruik ter plaatse
Standaardprocedure - Studie van de ontvangende grond;
Standaardprocedure - Opmaak van een technische verslag.
Voor het gebruik van uitgegraven bodem voor bouwkundig
bodemgebruik en in een vormvast product diende de Vlaamse
minister voor Leefmilieu een lijst vast te stellen van toepassingen
die in aanmerking komen. Op 9 mei 2008 stelde de Vlaamse
minister van Leefmilieu deze lijst vast:
MB - Lijst bouwkundig bodemgebruik en vormvast product
Naast de door de Vlaamse minister van Leefmilieu goedgekeurde
codes van goede praktijk en standaardprocedures stelt de OVAM
ook nog navolgende codes van goede praktijk ter beschikking.
Deze codes moeten de goede werking van de
grondverzetregeling verder ondersteunen:
Code van goede praktijk - Studie ontvangende groeve of graverij
Kwaliteitsreglement in het kader van de erkenning van een
grondreinigingscentrum of een tussentijdse opslagplaats voor
uitgegraven bodem
Code van goede praktijk voor de vergunde grondreinigingscentra
Code van goede praktijk - Vergunning van tussentijdse
opslagplaatsen
Bij uitgravingen kleiner dan 250 m³ en afkomstig van een nietverdachte
grond legt de wetgeving geen specifieke documenten
op. Om bij eventuele wegcontroles te kunnen aantonen dat aan
de voorwaarden van de grondverzetregeling voldaan is, kunnen
onderstaande formulieren gebruikt worden:
Verklaring voor gebruik van niet verdachte uitgegraven bodem -
250m³
Vervoer van niet verdachte uitgegraven bodem -250m³
Dit decreet heeft als doelstelling om op een duurzame wijze te
voorzien in de behoefte aan oppervlakte-delfstoffen. In
Vlaanderen gaat het om de grondstoffen klei, leem en zand die
als geologische afzetting aan of in de nabijheid van het
aardoppervlak in open lucht worden ontgonnen. Uitzondering op
X Voor dit project worden geen oppervlaktedelfstoffen gewonnen.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 8 Verwijzing
Europese bodemstrategie / kaderrichtlijn
betreffende de bodembescherming
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 106
Projectnummer: 07.0309
deze regel is grind. Deze Limburgse kiezelsteen heeft een eigen
decreet: het grinddecreet. Het VLAREOP geeft uitvoering aan het
Oppervlaktedelfstoffendecreet inzake de inhoud en procedures
tot vaststelling van de delfstoffenplannen, de natuurlijke
samenstelling van de oppervlaktedelfstoffen via een certificaat
van herkomst, het efficiënt en doelmatig benutten van
ontginningsgebieden en financiële zekerheden met betrekking tot
de eindafwerking van de ontginningsgebieden.
In uitvoering van het 6e Milieu Actie Programma werkte de
Europese Commissie een ontwerpkaderrichtlijn
Bodembescherming uit. Deze werd op 22 september 2006
publiek gemaakt.
Tot op heden bestaat er voor bodem, in tegenstelling tot lucht en
water, geen Europees juridisch kader. Andere Europese
wetgeving heeft een invloed op bodembescherming, maar
volstaat niet en mist coherentie.
De ontwerpkaderrichtlijn wil alle bodems beschermen tot op een
niveau waar ze hun huidige en toekomstige functies kunnen
blijven vervullen en zo een duurzaam gebruik van de bodem
verzekeren. Verdere bodemaantasting moet vermeden worden
en verontreinigde bodems moeten gesaneerd worden tot een
niveau van functionaliteit dat minimaal overeenkomt met het
huidige of geplande gebruik, rekening houdend met de kosten.
In de tweede helft van 2007 vonden onder het Portugees
voorzitterschap verschillende raadswerkgroepen plaats. Tijdens
deze raadswerkgroepen werd de ontwerpkaderrichtlijn
meermaals besproken. Verschillende lidstaten hadden
fundamentele bezwaren over een EU wetgeving over bodem.
Andere lidstaten hadden verschillende inhoudelijke opmerkingen.
België was wel voorstander van een Europese Kaderrichtlijn
Bodem.
Het Europees Parlement keurde in december met een 2/3e
meerderheid een resolutie goed waarbij het principe van een
richtlijn wordt aanvaard en waarin wijzigingen worden
voorgesteld.
Op 20 december 2007 vond de EU Raad van Milieuministers
plaats met als agendapunt de eerste lezing van deze
X/J Het lot van de ontwerpkaderrichtlijn Bodembescherming is
momenteel nog onzeker, maar het is niet denkbeeldig dat op
korte tot middellange termijn deze Kaderrichtlijn Bodem
goedgekeurd wordt.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 8 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 107
Projectnummer: 07.0309
ontwerpkaderrichtlijn. DE, FR, UK, NL en AT vormden een
blokkeringsminderheid tegen de Richtlijn. De Commissie zal
niettemin het voorstel niet intrekken en hoopt dat één van de
komende voorzitters de richtlijn terug zal oppikken.

1.2.8. Geluid en trillingen
Tabel 1.12: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Geluid en trillingen
Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 9 Verwijzing
Vlarem II (Besluit dd. 1 juni 1995 van de
Vlaamse regering houdende algemene en
sectorale bepalingen inzake milieuhygiëne)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 108
Projectnummer: 07.0309
VLAREM II betreft een uitvoeringsbesluit van het
Milieuvergunningsdecreet (zie supra). Voor ‘geluid’ zijn vooral de
hoofdstukken 1 (definities), 2 (milieukwaliteitsnormen) en 4.5
(Beheersing van geluidshinder) van belang.
9 J: juridisch relevante randvoorwaarde; B: beleidsmatig relevante randvoorwaarde; X: niet relevant
J Zowel in de afbraak-, aanleg- als exploitatiefase zal de E.ON-site
geluidsimmissies veroorzaken.
Reeds bij de realisatie van infrastructuurwerken en industriële
complexen worden vaak zware machines en voertuigen ingezet
die voor aanzienlijke geluidsoverlast kunnen zorgen. De impact
hiervan zal worden bepaald op basis van de geluidemissies van
de ingeschakelde machines en voertuigen. De geluidshinder
veroorzaakt door aan- en afvoer van (bouw)materialen langs
toegangswegen naar de werf zal worden geëvalueerd.
Met betrekking tot de exploitatiefase kan vooreerst worden
gewezen op de algemene verplichting van de exploitant om, ter
naleving van de bepalingen van dit hoofdstuk, de nodige
maatregelen te treffen om de geluidsproductie aan de bron en de
geluidsoverdracht naar de omgeving te beperken. Naargelang
van de omstandigheden en de beste beschikbare technieken
wordt hierbij gebruikgemaakt van een oordeelkundige
(her)schikking van de geluidsbronnen, geluidsarme installaties en
toestellen, geluidsisolatie en/of -absorptie en/of -afscherming.
Daarnaast zal ook rekening moeten worden gehouden met de
algemene milieuvoorwaarden in het kader van de beheersing van
geluidshinder. Voor nieuwe inrichtingen van klasse 1 en 2 zijn
deze voorwaarden opgenomen in artikel 4.5.3. VLAREM II.
Hierbij zal rekening gehouden worden met de gebiedsindeling
zoals opgenomen in deze wetgeving. Voor elk van de relevante
gebieden zal via een statistische analyse van het geluid het
akoestisch klimaat worden vastgelegd en vergeleken met de
bijhorende milieukwaliteitsnormen. Reeds bestaande belangrijke
geluidsbronnen zullen worden aangeduid en hun impact zal

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 9 Verwijzing
Wet op de geluidshinder (Wet van 18 juli 1973
betreffende de bestrijding van de geluidshinder
(B.S. 24 september 1973)).
(in voorkomend geval)
DIN 4150/2, uitgave december 1992 (Erschutterungen
im Bauwesen - Einwirkung auf Menschen
in Gebäuden)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 109
Projectnummer: 07.0309
De wet op de geluidshinder is een kaderwet die geen enkel
rechtstreeks toepasselijke bepaling bevat. De wet bepaalt enkel
welke uitvoeringsmaatregelen kunnen worden genomen, wie
bevoegd is deze op te stellen en op welke wijze controle en
sanctionering gebeurt.
worden aangegeven.
Het specifieke geluid van de nieuwe inrichting zal via een
geschikt geluidsoverdrachtsmodel worden voorspeld in de
relevante gebieden (conform VLAREM II) in de omgeving van de
inplantingsplaats of tracé.
Bijkomend dient te worden opgemerkt dat de
vergunningverlenende overheid strengere grenswaarden en
meetomstandigheden kan opleggen voor het specifieke geluid
voortgebracht door inrichtingen van klasse 1 of 2 gelegen in de
nabijheid van stiltebehoevende instellingen of zones. Dergelijke
‘stiltebehoevende zones’ kunnen worden omschreven als zones
waar omwille van de functie ervan het geluid in de omgeving al of
niet tijdelijk moet beperkt worden. Deze zones omvatten
inzonderheid de woongebieden en de natuurgebieden met een
wetenschappelijke waarde, volgens het gewestplan of een
ruimtelijk uitvoeringsplan, alsook de erkende natuur- en
bosreservaten. Gelet op de interferentie van de E.ON-site met het
(omliggende) natuurgebied, behoren dergelijke bijzondere
milieuvoorwaarden tot de mogelijkheden.
In Vlarem II werden eveneens richtwaarden opgenomen voor
geluid in openlucht. Het gaat hierbij om richtwaarden die
verschillen naar gelang het tijdstip van de dag, de bestemming
van het gebied, de situering ervan tot andere gebieden en het feit
of het al dan niet bestaande installaties betreft. De richtwaarden
voor nieuwe installaties (grenswaarden) kunnen afhankelijk van
het oorspronkelijk omgevingsgeluid tot 5 dB lager liggen dan de
richtwaarden.
X Voor klasse I, II en III -inrichtingen gelden de bepaling
opgenomen in het Vlarem
(J) Indien er aanwijzingen zijn voor trillingshinder bij bestaande
infrastructuur of inrichtingen dient door middel van aangepaste
metingen de trillingshinder te worden geëvalueerd.
De te verwachten trillingshinder kan worden berekend op basis
van een geschikt overdrachtsmodel voor trillingsvoortplanting

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 9 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 110
Projectnummer: 07.0309
door de bodem. Hierbij kan worden gesteund op informatie over
de bodemstructuren en grondwaterstand verstrekt door de
discipline 'bodem'. Zolang geen Vlaamse of nationale
voorschriften of normen voorhanden zijn, kan gebruik worden
gemaakt van de Duitse norm DIN 4150/2 uitgave december 1992
(Erschutterungen im Bauwesen - Einwirkung auf Menschen in
Gebäuden), zowel voor de te volgen meetprocedures als voor de
evaluatie van de trillingshinder (DIN, 1992).
Door de grote afstand tot de dichtsbijzijnde bewoning wordt de
impact van trillingen als niet relevant beschouwd.

1.2.9. Natuur
Tabel 1.13: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Natuur
Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 10 Verwijzing
Natuurdecreet (21 oktober 1997) Het Natuurdecreet is gericht op de bescherming, het herstel, de
ontwikkeling en het beheer van de natuur en van het natuurlijk
milieu in het Vlaamse Gewest en de maatschappelijke inpassing
van het natuurbehoud. Het decreet legt m.a.w. de fundamenten
voor het natuurbeleid in Vlaanderen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 111
Projectnummer: 07.0309
Overzicht
In het Natuurdecreet worden volgende onderwerpen geregeld:
Algemene doelstellingen van het natuurbeleid (art. 6-9, o.m.
standstillbeginsel)
Het Natuurrapport en het natuurbeleidsplan (art. 10-12);
Algemene maatregelen ter bevordering van het natuurbehoud (art.
13-16);
Het Vlaams Ecologisch Netwerk (art. 17-26);
Het Integraal Verwevend en Ondersteunend Netwerk (art. 27-31);
Natuurreservaten (art. 32-36)
Speciale beschermingszones (Vogel- en Habitatrichtlijngebieden)
(artt. 36bis – art. 36ter)
Algemene maatregelen voor de bescherming van de natuur:
verweving, beheersovereenkomsten, natuurinrichting en
natuurrichtplannen (art. 37-50);
Soortenbescherming (art. 51-52);
Bepalingen in verband met doelgroepenbeleid (art. 53-55).
Een deel van de bepalingen van het Decreet Natuurbehoud
worden verder uitgewerkt in de uitvoeringsregelgeving – het betreft
dan vooral de regelgeving inzake vegetatiewijzigingen enerzijds en
de regeling inzake soortenbescherming –anderzijds. Beide
aspecten zullen dan ook in aparte deelkaders infra worden
behandeld.
10 J: juridisch relevante randvoorwaarde; B: beleidsmatig relevante randvoorwaarde; X: niet relevant.
J Vooreerst dient in het kader van de vergunningverlening in elk
geval rekening te worden gehouden met de toepassing van de
natuurtoets in hoofde van de vergunningverlenende overheid.
Deze natuurtoets verplicht laatstgenoemde om te voorkomen
dat een vergunde activiteit aanleiding zal geven tot
zogenaamde vermijdbare schade. In de praktijk komt dit erop
neer dat wanneer bij de constructie van de centrale waardevolle
natuurwaarden dienen te sneuvelen, men steeds zal dienen te
kiezen voor het minst schadelijke uitvoerings- of locatiealternatief.
De natuurtoets is ruimer dan de habitattoets, omdat
deze ook betrekking heeft op natuurwaarden die niet van een
Europees beschermingsstatuut genieten. Zij is ook niet
gelimiteerd tot gebieden die groen staan ingekleurd op het
gewestplan. Alle mogelijke natuurwaarden die een impact
kunnen ondervinden van de constructie van de installatie
worden dus best in kaart gebracht, zodanig dat steeds kan
worden aangegeven hoe getracht is vermijdbare schade aan
laatstgenoemde waarden tegen te gaan (cf. in kader discipline
fauna en flora in MER).
Het is duidelijk dat zich in de onmiddellijke omgeving van het
projectgebied drie speciale vogelbeschermingszones bevinden
(De Kuifeend en Blokkersdijk; Schorren en polders van de
Beneden Schelde; Brabantse Wal) en drie speciale
habitatbeschermingszones (Schelde- en Durmeëstuarium;
Waterzone Schelde en Durmeëstuarium en Brabantse Wal
Ossendrecht). Het uitvoeren van voorliggend project omhelst de
opmaak van een passende beoordeling waarin de effecten van
het project op de omliggende speciale beschermingszones
worden nagegaan, uitgaande van het voorzorgsbeginsel. Deze
passende beoordeling kan conform art.36ter Decreet
Natuurbehoud worden geïntegreerd in een

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 10 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 112
Projectnummer: 07.0309
In wat volgt wordt in hoofdzaak stilgestaan bij de bepalingen van
het Decreet Natuurbehoud die rechtstreeks kunnen ingrijpen op de
voorliggende projectontwikkeling:
Algemene beschermingsinstrumenten
De natuurzorgplicht (art. 14) stelt dat iedereen die handelingen
verricht of hiertoe de opdracht verleent, en die weet of
redelijkerwijs kan vermoeden dat de natuurelementen in de
onmiddellijke omgeving hierdoor kunnen worden vernietigd of
ernstig geschaad, verplicht is om alle maatregelen te nemen die
redelijkerwijs van hem kunnen worden gevergd om de vernietiging
van de schade te voorkomen, te beperken of te herstellen.
De natuurtoets (art. 16) verplicht elke vergunningverlenende
overheid er zorg voor te dragen dat door het toelaten van een
activiteit geen vermijdbare schade aan de natuur kan ontstaan.
Vlaams ecologisch netwerk
Het VEN omvat GEN (grote eenheden natuur) en GENOs (grote
eenheden natuur in ontwikkeling). In het VEN zijn een hele rits
verbodsbepalingen van toepassing. De strenge
stedenbouwkundige voorschriften die gelden in de groene en
geelgroene gebiedscategorieën (waarbinnen het VEN moet worden
afgebakend) buiten beschouwing gelaten, zijn de
beschermingsvoorschriften die gelden in het VEN terug te vinden in
art. 25, §3 Natuurdecreet. Het tweede lid van art. 25, §3
Natuurdecreet somt vijf verbodsbepalingen op die toepasselijk zijn
in het VEN: een (relatief) verbod op het gebruik van
bestrijdingsmiddelen, een (relatief) verbod op vegetatiewijziging,
een verbod op reliëfwijziging, een verbod op werkzaamheden die
rechtsrechtstreeks of onrechtstreeks het grondwaterpeil verlagen
en op het nemen van maatregelen die de bestaande ont- en
afwatering versterken en, tot slot, een verbod op het wijzigen van
de structuur van de waterlopen. Overige maatregelen zijn
eveneens terug te vinden in het Maatregelenbesluit van 21
november 2003.
Van deze verbodsbepalingen kan worden afgeweken, mits het
bekomen van een individuele dan wel een algemene ontheffing bij
milieueffectenrapport (project-MER) op basis van de m.e.r.regelgeving.
Conform de Vlaamse implementatieregelgeving van art. 6
Habitatrichtlijn dienen enkel de effecten op de soorten en/of
habitats waarvoor de betrokken speciale beschermingszones
zijn aangemeld te worden meegenomen in het kader van de
passende beoordeling. Ook de effecten op Bijlage IV-soorten
van het Decreet Natuurbehoud (o.m. rugstreeppad en
verschillende vleermuissoorten) – hetgeen strikt genomen
onder de reikwijdte van het soortenbeschermingsrecht valt (zie
infra) – dienen te worden meegenomen.
De natuurrichtplannen zouden een belangrijke toetssteen
kunnen vormen bij de uitvoering van de passende beoordeling,
maar op heden is er nog geen natuurrichtplan beschikbaar voor
het havengebied. Wel kan in voorkomend geval ook een beroep
worden gedaan op de beleidsdoelstellingen die vervat zitten in
de Achtergrondnota Natuur uit 2006 (zie infra).
Verder dient ook rekening te worden gehouden met de
aanwezigheid van 5 gebieden die deel uitmaken van het
Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) in de onmiddellijke nabijheid
van het projectgebied (Slikken en Schorren langs de Schelde,
De Kuifeend, De Blokkersdijk, De oude landen en bospolder; de
Wase Scheldepolders). In het kader van de
vergunningsprocedure zal toepassing dienen te worden
gemaakt van de VEN-toets uit art. 26bis Decreet
Natuurbehoud. Er zal dan ook in het kader van de MER dienen
te worden aangegeven waarom geen sprake is van
onvermijdbare en onherstelbare schade aan de natuurwaarden
in de omringende VEN-gebieden. Dit wordt best geanalyseerd
in het kader van de MER, discipline fauna en flora.
In de omgeving van het projectgebied bevinden zich eveneens
een tiental natuurreservaten. Het Natuurdecreet bevat geen
specifiek toetsingsinstrument naar deze gebieden, enkel voor
schadelijke handelingen binnen de contouren van een
natuurreservaat kan conform art. 35 Natuurdecreet een
ontheffing vereist zijn. Aangezien de werken niet plaatsvinden
binnen de contouren van een natuurreservaat, dient in beginsel

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 10 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 113
Projectnummer: 07.0309
ANB dan wel de Minister.
Inzake VEN-gebieden dient ook melding te worden gemaakt van
de VEN-toets. Art. 26bis formuleert de VEN-toets als volgt:
handelingen die schade tot gevolg kunnen hebben op de natuur in
het VEN die (1) niet te vermijden is en (2) niet te herstellen valt,
(…) mogen (niet) worden toegelaten, tenzij omwille van bijzondere
gewichtige redenen van algemeen belang.
Natuurreservaten
De Vlaamse regering kan terreinen die van belang zijn voor het
behoud en de ontwikkeling van de natuur of het natuurlijk milieu
aanwijzen of erkennen als natuurreservaat. In deze
natuurreservaten wordt, via een aangepast beheer, een
natuurstreefbeeld behouden of ontwikkeld. Binnen de Vlaams of
erkende natuurreservaten gelden strikte verbodsbepalingen
conform art. 35 Natuurdecreet, waarvan kan worden afgeweken bij
ontheffing.
Natura 2000-gebieden (speciale beschermingszones)
Binnen Vlaanderen zijn een aantal speciale beschermingszones
aangeduid of voorgesteld in het kader van de Vogel – en
Habitatrichtlijn. Het betreft de speciale vogelbeschermingszones
aangeduid in het kader van de Vogelrichtlijn (Besluit Vl. Reg. van
17 oktober 1988) en de gebieden aangeduid in het kader van de
Habitatrichtlijn (Besluit Vl. Reg. van 24 mei 2002, zoals gewijzigd
en aangevuld). Daarnaast zijn er ook enkele waterrijke
Ramsargebieden afgebakend, in het kader van de
Ramsarconventie (Wet van 22 februari 1979).
Conform art. 36ter, §3 Decreet Natuurbehoud dient elke
vergunningsplichtige activiteit en/of plan die een betekenisvolle
aantasting kan worden veroorzaken aan een speciale
beschermingszone, worden onderworpen aan een passende
beoordeling. De overheid kan haar goedkeuring in beginsel niet
verlenen aan een project en/of plan met een mogelijke
betekenisvolle impact op de betrokken speciale
beschermingszone, tenzij toepassing wordt gemaakt van de
afwijkingsprocedure (alternatievenonderzoek, dwingende redenen
geen ontheffing te worden aangevraagd. Dit laatste neemt
natuurlijk niet weg dat de externe effecten van het beoogde
project op de omliggende natuurreservaten wel dienen te
worden meegenomen in het kader van de discipline fauna en
flora uit het MER.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 10 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 114
Projectnummer: 07.0309
van groot algemeen belang, compenserende maatregelen).
In art. 2, 30° Decreet Natuurbehoud is wel een definitie terug te
vinden van het begrip ‘betekenisvolle aantasting’. Volgens dit
artikel is een betekenisvolle aantasting van de natuurlijke
kenmerken van een speciale beschermingszone ‘een aantasting
die meetbare en aantoonbare gevolgen heeft voor de natuurlijke
kenmerken van een speciale beschermingszone, in de mate dat er
meetbare en aantoonbare gevolgen zijn voor de staat van
instandhouding van de soort(en) of de habitat(s) waarvoor de
betreffende speciale beschermingszone is aangewezen of voor de
staat van instandhouding van de soort(en) vermeld in bijlage III van
het Decreet Natuurbehoud voor zover voorkomend in de
betreffende speciale beschermingszone’. Effecten op habitats en/of
soorten waarmee bij de selectie van het gebied geen rekening
werd gehouden, kunnen geen aanleiding vormen voor een negatief
uitvallende habitattoets.
De overheid dient binnen de speciale beschermingszones een
instandhoudingsbeleid uit te voeren dat gericht is op het bereiken
van eengunstige staat van instandhouding van de soorten en/of
habitats waarvoor het gebied in kwestie is aangewezen (art. 36ter,
§2 Natuurdecreet).
Natuurrichtplannen
Het Natuurdecreet definieert in art. 48, §2 een natuurrichtplan als
‘een plan dat aangeeft wat op vlak van natuurbehoud voor een
specifiek gebied wordt beoogd en waarin de instrumenten en
maatregelen zijn opgenomen die al dan niet projectmatig verlopen,
om de beoogde doelstellingen op het vlak van natuurbehoud te
realiseren’. Er dient onder meer een natuurrichtplan te worden
opgemaakt voor speciale beschermingszones.
Natuurbesluit (23 juli 1998) Het Natuurbesluit bevat een drieledig beschermingsregime voor
bepaalde vegetaties en kleine landschapselementen:
Art. 7 Natuurbesluit verbiedt het wijzigen en kleine
landschapselementen, behoudens met ontheffing van de Minister
van Leefmilieu. Het gaat o.m. om holle wegen, graften, bronnen,
historisch permanent grasland en poelen (gelegen in
groengebieden, parkgebieden, buffergebieden en bosgebieden),
J De steenkoolcentrale bevindt zich in het industriegebied (zie
artikel 7.2.0 van het K.B. van 28 december 1972). De leidingen
(koelwater) met bijhorende infrastructuur (zoals pompgebouw)
zouden in een natuurgebied (zie artikel 13.4.3.1 K.B. van 28
december 1972) en/of in een bijzonder natuurgebied (zie de
aanvullende voorschriften bij het gewestplan Antwerpen: De
natuurgebieden langs de Schelde, die op de kaart welke de
bestemmingsgebieden omschrijven door de letters N.H.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 10 Verwijzing
KB Beschermde Planten van 16 februari
1976; KB Beschermde Diersoorten van 22
september 1980 en KB Beschermde Vogels
van 9 september 1981
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 115
Projectnummer: 07.0309
vennen en heiden, moerassen en waterrijke vegetaties en
duinvegetaties. Deze verbodsbepalingen gelden in beginsel over
het ganse grondgebied (ongeacht de bestemmingskleur).
Artt. 10-11 Natuurbesluit stelt het wijzigen van vegetatie en kleine
landschapselementen natuurvergunningsplichtig binnen de groene
en geelgroene bestemmingsgebieden op de ruimtelijke
uitvoeringsplannen en binnen de contouren van speciale
beschermingszones en andere beschermde natuurgebieden.
Van deze ontheffings- en/of natuurvergunningsplicht kan worden
afgeweken voor zover een stedenbouwkundige vergunning voorligt
na advies van ANB en toepassing van de natuurtoets uit art. 16
Natuurdecreet.
Voor bepaalde dier-, planten- en vogelsoorten geldt er een strikt
beschermingsregime. Dit beschermingsregime vindt zijn decretale
grondslag in art. 51 Decreet Natuurbehoud, maar is op heden nog
steeds geregeld in de hiernaast vermelde KB’s inzake
soortenbescherming (in uitvoering van de wet op het natuurbehoud
uit 1973).
Grosso modo kan worden gesteld dat conform deze regeling het
verboden is zowel individuele exemplaren van de betrokken
soorten te verstoren, dan wel te doden enerzijds en de leefplaatsen
van dergelijke soorten te verstoren. Van deze verbodsbepalingen
kan wel steeds een ontheffing worden gevraagd.
Het KB Beschermde Planten dd. 16 februari 1976 bepaalt o.m. dat
de plantensoorten vermeld in Bijlage A integraal worden
beschermd;
overdrukt zijn, zijn mede bestemd voor werken voor
waterzuivering en daarbij behorende afvoerleidingen naar de
Schelde alsmede voor de aanleg van de ondergrondse
leidingstraten tussen beide Schelde-oevers. Werken en
handelingen die daarmee verband houden zijn er toegelaten,
op voorwaarde dat het natuurlijk milieu er maximaal wordt
behouden en beschermd of hersteld) worden voorzien. De
aanleg van deze infrastructuur omvat wellicht heel wat
natuurvergunningsplichtige handelingen, nu de nodige biotopen
zullen dienen te worden weggenomen. Ook voor de
constructies die zich buiten de groene bestemmingsgebieden
bevinden, dient te worden nagegaan in hoeverre een en ander
geen vernietiging kan impliceren van de biotopen die opgesomd
staan in art. 7, §1 Natuurbesluit. Een en ander zal blijken uit
een consultatie van de Biologische Waarderingskaart en/of een
terreinbezoek.
Voor zover sprake van ontheffings- en/of
natuurvergunningsplichtige ingrepen, kan een cumul van
vergunningsprocedure worden vermeden door een beroep te
doen op het integratiespoor aanwezig in art. 7, §2, 2°
Natuurbesluit. Indien een stedenbouwkundige vergunning
voorligt na advies van ANB en met toepassing van de
natuurtoets, dan geldt deze ook als ontheffing, dan wel als
natuurvergunning.
J In het kader van de discipline Fauna en Flora van de project-
MER zal worden geanalyseerd welke beschermde dier-, vogel-
en plantensoorten in het projectgebied aanwezig zijn. Indien de
aanwezigheid van beschermde dier-, planten- en/of
vogelsoorten wordt vastgesteld, dan zal in beginsel (cumulatief
aan de stedenbouwkundige vergunningsprocedure) een
ontheffing dienen te worden bekomen van de hiernaast
omschreven verbodsbepalingen. In voorkomend geval, bv.
indien de aanwezigheid van soorten die voorkomen op Bijlage
IV van de Habitatrichtlijn (Bijlage III Decreet Natuurbehoud) is
vastgesteld, dan zullen in voorkomend geval de nodige
compenserende en/of milderende maatregelen dienen te
worden uitgevoerd. Ook zal dan een beroep dienen te worden
gedaan op een dwingende reden van groot openbaar belang).
Indien de aanwezigheid van vogelnesten op de betrokken
terreinen is vastgesteld, dan verplaatst men de

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 10 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 116
Projectnummer: 07.0309
Het KB Beschermde Diersoorten dd. 22 december 1980 stelt het
doden, maar ook het beschadigen of vernielen van de woon- en
schuilplaatsen van de betrokken diersoorten verboden;
Het KB Beschermde Soorten stelt het opzettelijk verstoren,
wegnemen of vernietigen van nesten van de in Europa natuurlijk
voorkomende vogelsoorten verboden.
Dit beschermingsregime is overigens niet ondergeschikt aan de
ruimtelijke bestemming van een gebied. Het speelt dus evenzeer
buiten groene of geelgroene bestemmingsgebieden.
Bermbesluit (17 juni 1987). Het Bermbesluit is genomen in uitvoering van de Wet op het
Natuurbehoud. De doelstelling van het Bermbesluit is een
natuurvriendelijk bermbeheer te stimuleren via een aangepast
maaibeheer met daartoe geschikt materieel en het verbod tot
gebruik van biociden. Het Bermbesluit voorziet dat niet gemaaid
wordt voor 15 juni: het maaisel dient steeds afgevoerd te worden;
ondergrondse plantendelen en houtgewassen mogen niet
beschadigd worden en er mogen geen biociden worden gebruikt.
Het Bermbesluit is van toepassing op bermen en taluds langs
wegen, waterlopen en spoorwegen waarvan het (on)kruibeheer
toebehoort aan publiekrechtelijk rechtspersonen.
Bosdecreet
(13 juni 1990)
Decreet van 18 juli 2003 betreffende het
integraal waterbeleid
Het bosdecreet regelt het behoud, de bescherming, de aanleg en het
beheer van bossen. Het decreet regelt in dit verband ook de
kappingen, vergunnings-voorwaarden en eventuele compensaties.
De regeling inzake ontbossing (zie art. 90bis Bosdecreet) valt in twee
luiken uiteen, namelijk enerzijds de ontbossingen die mogen worden
uitgevoerd mits het bekomen van een stedenbouwkundige
vergunning (cf. werken van algemeen belang, in industriegebied) en
anderzijds de ontbossingen waarvoor zowel een ontheffing als een
stedenbouwkundige vergunning is vereist.
Met het oog op het behoud van een gelijkaardig bosareaal, wordt
door de houder van de stedenbouwkundige of
verkavelingsvergunning een compensatie voor ontbossing verleend:
ofwel in natura, ofwel door storting van een bodsbehoudsbijdrage.
In het kader van de watertoets uit art. 8 Decreet Integraal
Waterbeleid dienen ook de effecten op de watergebonden
natuurwaarden te worden meegenomen. Het begrip ‘schadelijke
effecten’ zoals gedefinieerd in art. 3, §2, 17° van het Decreet omvat
constructiewerken best buiten het broedseizoen van de
betrokken vogelsoorten.
J In voorkomend geval dient bij de constructie van de
elektriciteitscentrale en de bijhorende infrastructuur rekening te
worden gehouden met de bermvegetatie langs spoor- en
waterwegen. In voorkomend geval, kunnen van het
beschermingsregime de nodige ontheffingen worden bekomen
(zie art. 4 Bermbesluit).
X In het kader van de bouw van de nieuwe elektriciteitscentrale
dient niet ontbost te worden. Bijgevolg dient geen rekening te
worden gehouden met enige compenserende maatregelen in
dit verband.
J In het kader van de MER zullen ook de nodige effectenanalyses
dienen te gebeuren in functie van de watergebonden
natuurwaarden in uitvoering van de Watertoets uit art. 8
Decreet Integraal Waterbeleid. Het besluit van 20 juli 2006

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 10 Verwijzing
Gemeentelijk natuurontwikkelingsplan
(1996)
Achtergrondnota Natuur Haven van
Antwerpen (AN) (30 maart 2006)
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 117
Projectnummer: 07.0309
immers ook schade aan watergebonden natuurwaarden.
Het toepassingsgebied van de watertoets is beperkt tot
betekenisvolle schadelijke effecten. Pas indien het niet mogelijk is
het schadelijke effect te beperken, herstellen of compenseren, zal de
vergunning in laatste instantie dienen te worden gewijzigd.
Een GNOP beoogt een doorgedreven natuurbeleid in de
gemeente/stad, zowel op korte als op lange termijn, waarbij het
actieplan de uitvoering vormt van het beleid. In een GNOP wordt
vaak een natuurinventaris opgesteld, waarin de voornaamste
groene zones en open ruimten beschreven worden. Telkens
worden de voornaamste knelpunten inzake het natuurbehoud
vermeld en worden een aantal beleidsmaatregelen voorgesteld.
De AN heeft een ruimtelijke vertaling aan de omvang en de aard
van de biotopen die volgens de instandhoudingsdoelstellingen
noodzakelijk zijn en geeft deze ruimtelijke keuzen (selectie van
gebieden voor biotopen) weer. De verdere ontwikkeling van de
zeehaven zal binnen de bepaling van de AN en (het nog steeds op
te maken) natuurrichtplan dienen plaats te vinden.
De AN geeft tevens uitvoering aan de betreffende principes van de
‘Geactualiseerde principes van Strategisch Plan Linkerscheldeoever’.
De AN formuleert kwantitatieve, kwalitatieve en ruimtelijke
doelstellingen m.b.t. de natuurwaarden in en om de haven (zowel
linker- als rechteroever), met het oog op de duurzame
instandhouding ervan.
geeft de vergunningverlenende overheden richtlijnen voor de
toepassing van de watertoets, onder meer over de wijze
waarop de waterparagraaf moet worden opgesteld, wanneer er
schadelijke effecten verwacht worden en wanneer en wie het
wateradvies dan moet verlenen. Deze watertoets kan worden
geïntegreerd in het MER.
B Het GNOP van de stad Antwerpen, opgesteld in 1996, vermeldt
de belangrijkste natuurwaarden rondom de nieuwe
elektriciteitscentrale. Dit kan dienen als ondersteuning voor de
discipline fauna en flora uit het MER.
B De AN kan worden gehanteerd als geactualiseerde versie van
het GNOP inzake de aanwezigheid van de belangrijkste
natuurwaarden rondom de nieuwe elektriciteitscentrale. Tevens
formuleert de AN de nodige kwantitatieve en kwalitatieve
doelstellingen inzake de aanwezige (Europese) soorten en
habitats (o.m.) op de Rechteroever. Met deze doelstellingen zal
uiteraard rekening dienen te worden gehouden bij de uitvoering
van voorliggend project, meer specifiek in het kader van de
effectenanalyse bij de MER.

1.2.10. Milieuschade
Tabel 1.14: Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Milieuschade
Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 11 Verwijzing
Milieuschadedecreet
(Decreet dd. 21 december 2007 tot aanvulling
van het decreet van 5 april 1995 houdende
algemene bepalingen inzake milieubeleid met
een titel XV Milieuschade, tot omzetting van de
richtlijn 2004/35/EG van het Europees
Parlement en de Raad van 21 april 2004
betreffende milieuaansprakelijkheid met
betrekking tot het voorkomen en herstellen van
milieuschade (B.S. 12 februari 2007).
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 118
Projectnummer: 07.0309
Dit decreet zet (samen met het bodemdecreet – cf.supra) de
Europese Richtijn Milieuschade om in het Vlaamse Gewest.
Op basis van het beginsel ‘de vervuiler betaalt’ bevat het decreet
in essentie een administratiefrechtelijk systeem van preventie- en
herstelplichten, die rusten op de exploitant wiens activiteiten
milieuschade of een onmiddellijke dreiging voor milieuschade
veroorzaken. Het betreft in eerste instantie een zelfstandige
verplichting om de nodige preventie-, inperkings- en/of
herstelmaatregelen te ondernemen wanneer milieuschade is
veroorzaakt of dreigt te worden veroorzaakt. Ook kan de overheid
de exploitant bevelen de nodige maatregelen te treffen en
desnoods – bijv. in geval van verzuim – zelf preventie- en
herstelmaatregelen uitvoeren om nadien de kosten te verhalen
op de exploitant.
Enkel schade aan beschermde soorten en natuurlijke habitats,
schade aan wateren en bodemschade wordt in het decreet als
milieuschade beschouwd. Hiertoe wordt verwezen naar resp. het
natuurbehoudsdecreet, het decreet integraal waterbeleid en het
bodemdecreet. Ook is vereist dat een beroepsactiviteit aan de
oorzaak van de milieuschade ligt. Bijlage IV bij het decreet bevat
een aantal milieugevaarlijke beroepsactiviteiten.
Welnu, het regime van preventie- en herstelplichten treedt
vooreerst in werking wanneer (een onmiddellijke dreiging voor)
schade aan beschermde soorten en natuurlijke habitats, schade
aan wateren of bodemschade wordt veroorzaakt door de in
bijlage IV bedoelde beroepactiviteiten. Hierbij is niet vereist dat
de exploitanten van deze milieugevaarlijke beroepsactiviteiten
een fout hebben begaan (objectieve aansprakelijkheid). Tevens
vindt het decreet toepassing wanneer de exploitant van een
andere (niet in bijlage IV genoemde) beroepsactiviteit door fout of
11 J: juridisch relevante randvoorwaarde; B: beleidsmatig relevante randvoorwaarde; X: niet relevant
J Het Milieuschadedecreet is van belang voor de E.ON-site.
De E.ON electriciteitscentrale betreft immers een zgn.
milieugevaarlijke exploitatie, zoals bedoeld in bijlage IV bij het
Milieuschadedecreet (GPBV-installatie, lozing in
oppervlaktewater, gebruik en verwerking van gevaarlijke
stoffen,…), zodat de site onder het objectief
aansprakelijkheidsregime valt voor gebeurlijke schade aan
beschermde soorten en natuurlijke habitats, schade aan
wateren en bodemschade. Concreet heeft het veroorzaken van
de in het decreet bedoelde milieuschade tot gevolg dat
onmiddellijk de nodige preventie- en herstelmaatregelen
zouden moeten worden uitgevoerd, ook al kan E.ON geen fout
worden verweten.
Gelet op de nabijheid van de Schelde en een
habitatrichtlijngebied is waterschade en schade aan
beschermde soorten en natuurlijke habitats bijv. geenszins
denkbeeldig. Wat schade aan beschermde soorten en
natuurlijke habitats betreft moet wel worden opgemerkt dat dit
niet de negatieve effecten omvat die voortvloeien uit een
handeling die uitdrukkelijk is toegestaan (vergund) en
onderworpen aan een habitattoets conform art. 36ter van het
natuurbehoudsdecreet (passende beoordeling) en/of waarbij
toepassing is gemaakt van het afwijkingsregime uit art. 51-56
van het natuurbehoudsdecreet (m.b.t. beschermde soorten) (zie
ook tabel natuur).
Het is van belang om rekening te houden met deze wetgeving
voor het geval zich een schadegeval zou voordoen waarbij er
milieuschade ontstaat of dreigt te ontstaan.

Randvoorwaarde Toelichting Relevantie 11 Verwijzing
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 119
Projectnummer: 07.0309
nalatigheid schade aan beschermde soorten en natuurlijke
habitats of een onmiddellijke dreiging daartoe veroorzaakt.
Verder dient melding te worden gemaakt van de bevrijding in
geval van overmacht (natuurrampen, oorlog,…), de
verweermiddelen die de exploitant desgevallend kan inroepen
(dwingende overheidsinstructie, derde-schadeveroorzaker, permit
en state of the art defences), de mogelijkheid voor
belanghebbende derden om een ‘verzoek om maatregelen’ in te
dienen bij de overheid, en de kans dat de bijlage IV-exploitanten
in de toekomst zullen worden verplicht om financiële zekerheden
aan te gaan om hun aansprakelijkheid te dekken.

1.3. Administratieve voorgeschiedenis
1.3.1. Historiek van E.ON
E.ON-Kraftwerke is op 15 augustus 2000 opgericht uit de samensmelting van de
elektriciteitsactiviteiten van Bayernwerk en PreussenElektra. De start van de energieopwekkingsactiviteiten
gaat terug tot het jaar 1888. E.ON-Kraftwerke en haar voorgangers
hebben meer dan 100 jaar ervaring in elektriciteitsopwekking op grote schaal.
1.3.2. Vergunningsverplichtingen
Na de conformverklaring van dit MER zullen alle vereiste vergunningen/machtigingen/
toelatingen die noodzakelijk zijn voor de uitvoering van dit project bij de bevoegde overheden
worden aangevraagd, onder meer:
• Milieuvergunning, aan te vragen bij de Deputatie van de Provincieraad van Antwerpen.
• Stedenbouwkundige vergunning, aan te vragen bij de Vlaamse regering (de
gewestelijke stedenbouwkundige ambtenaar).
• Productie-vergunning voor het mogen produceren en leveren van elektriciteit, aan te
vragen bij de CREG-commissie en te verlenen door de minister van mobiliteit en
vervoer.
• Captatievergunning voor het onttrekken van koelwater uit de Schelde, aan te vragen bij
de NV Waterwegen en Zeekanaal, Afdeling Zeeschelde.
• CREG-vergunning en transportvergunning voor het leveren van elektriciteit op het net,
aan te vragen bij de CREG-commissie en te verlenen door de minister van mobiliteit en
vervoer.
1.3.3. Relevante milieurapportages
1.3.3.1. Bodemonderzoeken
De geplande elektriciteitscentrale komt te liggen op de BAYER-site. Op deze BAYER-site
werden reeds bodemonderzoeken uitgevoerd, die in het kader van dit MER zullen worden
bestudeerd.
1.3.3.2. Akoestisch onderzoek voor de E.ON-elektriciteitscentrale op de
Maasvlakte in Rotterdam
Het akoestisch onderzoek dat werd uitgevoerd voor de E.ON-electriciteitscentrale op de
Maasvlakte in Rotterdam biedt een inspiratiebron om de impact van de geplande
elektriciteitscentrale in de Haven van Antwerpen naar geluidsimmissieniveau toe te evalueren.
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 120
Projectnummer: 07.0309

1.3.3.3. MER voor de E.ON- elektriciteitscentrale op de Maasvlakte in Rotterdam
Het Nederlandse project-MER dat in december 2006 werd gefinaliseerd voor de E.ON-
electriciteitscentrale op de Maasvlakte in Rotterdam biedt een inspiratiebron voor dit MER,
omdat het handelt over een gelijkaardige poederkoolgestookte elektriciteitscentrale.
Ondertussen werden de nodige milieu- en stedenbouwkundige vergunningen verleend en is al
met de bouw van deze elektriciteitscentrale gestart.
SGS Belgium NV Juni 2009 Inleiding 121
Projectnummer: 07.0309

2. Projectomschrijving
2.1. Verantwoording van het project
2.1.1. E.ON en de geliberaliseerde elektriciteitsmarkt
De positie van E.ON en de ontwikkeling van de nieuwe kolencentrale moet worden gezien
tegen de algemene achtergrond van de liberalisering van de Europese elektriciteitsmarkt. De
betreffende wetgeving (met name de Wet van 29 april 1999 betreffende de organisatie van de
elektriciteitsmarkt) legt de organisatie vast betreffende de elektriciteitsmarkt in België. De
centrale elementen van de geliberaliseerde elektriciteitsmarkt zijn de vrijheden van productie
(inclusief brandstofkeuze), handel en levering van elektriciteit.
E.ON is het grootste private stroom- en gasbedrijf ter wereld met een omzet van bijna 68 miljard
euro en ongeveer 81.000 werknemers. E.ON levert in de Benelux stoom en gas aan meer dan
170.000 klanten, waaronder de energie-intensieve industrie. In België is E.ON reeds actief in de
verkoop, maar het bedrijf wenst nu ook te investeren in productie. E.ON bestudeerde vraag en
aanbod in België, en kwam tot de vaststelling dat er nood is aan bijkomende productiecapaciteit.
België heeft bovendien ook nood aan een evenwicht in brandstoffen. Op vandaag is
er een overwicht aan productie van elektriciteit uit kernenergie en een afhankelijkheid van gas,
wat de keuze voor steenkool evident(er) maakt. De inzet van kolen als brandstof voor
elektriciteitsopwekking is in beginsel aantrekkelijk voor de voorzieningszekerheid vanwege de
grote voorraden (de kolenvoorraden zijn veel uitgebreider dan deze van gas en zijn bovendien
voldoende groot om in de komende 160 tot 200 jaar aan de vraag te voldoen) en de
geografische spreiding (de voorraden zijn beter verspreid en liggen voornamelijk in politiek
stabiele landen als de VS, Australië, Zuid-Afrika en Zuid-Amerika).
Het E.ON-project streeft een optimaal evenwicht na tussen een zo gering mogelijke ecologische
impact, een hoge economische efficiëntie door lage productiekosten en bijgevolg stabiele en
lagere energieprijzen voor de afnemers (consumenten en bedrijven) en een grote zekerheid van
levering. De voordelen van het project, zoals de diversificatie van de Belgische energiemix voor
elektriciteitsproductie, een grotere zekerheid van levering, een betrouwbare energievoorziening
met stabielere prijzen vergeleken met gascentrales en een hoger rendement vergeleken met de
bestaande kolencentrales (gemiddeld 25% hoger), komen ten goede van België en Vlaanderen.
2.1.2. Ontwikkeling van de elektriciteitsvraag
De vraag naar elektriciteit in België blijft groeien. In de afgelopen twintig jaar heeft de groei van
het elektriciteitsverbruik ongeveer gelijke tred gehouden met de economische groei (BNP).
Figuur 2.1 toont de ontwikkeling van het Belgische elektriciteitsverbruik sinds 2000. De
opgaande trend is duidelijk waarneembaar. Verwacht mag worden dat deze trend zich de
komende jaren verder zal doorzetten. Om tegemoet te komen aan deze stijgende vraag, is op
korte termijn nood aan additionele opwekkingscapaciteit. Figuur 2.1 geeft het gerealiseerde
verbruik – met name het reële totale elektriciteitsverbruik – in België weer.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 122
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.1: Overzicht van elektriciteitsvraag van België (Bron: www.UCTE.com)
Consumptie (TWh)
92
90
88
86
84
82
80
78
82,8
83,6 83,2
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 123
Projectnummer: 07.0309
85,7
88,3
87,2
89,9
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Jaar
Opmerking: Figuur 2.1 is niet te vergelijken met Figuur 2.4. Figuur 2.1 geeft het werkelijke
elektrictiteitsverbruik weer (bron UCTE), terwijl Figuur 2.4 de door het CREG vooropgestelde
voorziene elektriciteitsconsumptie weergeeft (zie CREG – studie (F)070977-CDC-75) over de
ontoereikende productiecapaciteit van elektriciteit in België (dd. 27/09/2007.)
Belangrijker nog dan het stijgend elektriciteitsverbruik is de maximale belasting per tijdseenheid.
Vanuit 15-minuten-consumptie-data van ELIA, kan een ‘load duration curve’ worden
geconstrueerd van 2006 (zie Figuur 2.2).
Figuur 2.2: Load duration curve, 2006 (Elia)
Op de Y-as is de MW weergegeven; op de X-as is aangeduid hoeveel procent van de tijd de
corresponderende hoeveelheid MW (of meer) van het systeem wordt gevraagd. De curve toont
bijgevolg de waarschijnlijkheid van een gevraagde capaciteit aan.
De maximaal gevraagde capaciteit in 2006 was 13.702 MW (op 2 februari 2006 rond 18:15).
Het minimum was 6.520 MW (op 6 augustus 2006). De gevraagde elektriciteit in het ELIAgebied
in 2006 was in 10% van de tijd méér dan 12.946 MW, in 50% van de tijd méér dan 10
295 MW, en in 90% van de tijd méér dan 8 295 MW. In 0,07% was de gevraagde capaciteit

hoger dan de totaal betrouwbare en beschikbare capaciteit zoals die werd voorspeld voor 2007
door de UCTE. 12
In het ELIA-Jaarverslag 2007 valt te lezen dat steeds grotere verbruikspieken worden
genoteerd: met 14.033 MW op 17 december 2007 tussen 18 uur en 18.15 uur ligt het maximum
van 2007 duidelijk hoger dan dat van 2 februari 2006 (13.702 MW) en zeker ook hoger dan het
maximum van 13 december 2005 (13.303 MW). Hiermee werd een nieuw record gevestigd. De
verbruikspiek stijgt gestaag. De pieken determineren de noodzaak aan nieuwe investeringen in
de transmissiecapaciteiten van het ELIA-net. Daar tegenover staat de kritische situatie van
België op het vlak van productiecapaciteit en in het bijzonder op het vlak van reservevermogen
(zie hieronder een uittreksel uit het onderzoek uitgevoerd door CapGemini; zie ook infra).
Figuur 2.3: Uittreksel uit het onderzoek uitgevoerd door CapGemini
Deze figuur geeft voor de belangrijkste landen in Europa de productiecapaciteit voor elektriciteit
(in % uitgedrukt) weer die ter beschikking zou moeten zijn (in de X-as), ten opzichte van de
praktisch beschikbare capaciteit (in de Y-as). Landen die in de groene zone zitten hebben
voldoende capaciteit ter beschikking om intern aan de vraag te voldoen. Landen die in de rode
zone worden weergegeven hebben een tekort aan elektriciteit en dienen dus op bepaalde
momenten elektriciteit in te voeren vanuit het buitenland. Uit de figuur blijkt dat België behoort
tot de landen die een tekort hebben aan capaciteit. België bevindt zich volgens deze grafiek in
een riskante positie.
12 Union for the Coordination of Transmission of Electricity
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 124
Projectnummer: 07.0309

2.1.3. Dreigend tekort aan elektriciteitsproductiecapaciteit in België
De UCTE voorspelt dat op Europees niveau de huidige bevestigde nieuwbouwplannen voldoen
om aan de vraag tegemoet te komen tot in 2010. In 2014/2015 kunnen evenwel in sommige
gebieden (waaronder België) problemen ontstaan, wanneer in de komende jaren geen
beslissingen worden genomen rond verdere investeringen. Volgens de UCTE-voorspellingen
zullen in de UCTE-regio alleen Hongarije, Polen en Portugal een groter tekort aan
productiecapaciteit hebben dan België in 2020.
De evolutie van de jaarlijkse elektriciteitsvraag in België wordt weergegeven in Figuur 2.4..
Deze figuur duidt het vereiste geïnstalleerde vermogen aan, i.e. de noodzakelijke totale
elektriciteitsproductiecapaciteit, waarbij géén rekening wordt gehouden met eventuele
stilstanden van de installaties (door bv. onderhoud) of met het niet op vollast draaien van deze
installaties.
Uit één en ander blijkt duidelijk dat additionele elektriciteitsproductiecapaciteit op korte termijn
nodig is in België. Omdat de ontwikkeling op het gebied van productiecapaciteit uit
hernieuwbare bronnen nog ontoereikend is, is sprake van een transitieperiode, waarin
productiecapaciteit uit fossiele brandstoffen verder nodig blijft. Dit laatste wordt uitdrukkelijk
bevestigd in een studie van 27 september 2007 van de federale reguleringsinstantie voor
elektriciteit en gas, de CREG, inzake de ontoereikende elektriciteitsproductiecapaciteit in
België. België bevindt zich voortdurend in de gevarenzone en loopt geregeld een reëel risico op
een black-out. De CREG pleit dan ook voor dringende investeringen in bijkomende
productiecapaciteit. De groeiende tekorten blijven aanvullen door stroom te importeren uit onze
buurlanden is immers onmogelijk, door de beperking van het net.
Figuur 2.4: Evolutie van de jaarlijkse electriciteitsvraag (Bron: CREG-rapport 27/9/07)
Bron: CREG – studie (F)070977-CDC-75) over de ontoereikende productiecapaciteit van
elektriciteit in België dd. 27/09/2007.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 125
Projectnummer: 07.0309

In deze zelfde studie wordt opgemerkt dat er zowel een bijkomende noodzaak zal zijn voor
basiscapaciteit als voor piekcapaciteit. (zie figuur)
Figuur 2.5: Bijkomende capaciteitsvraag (Bron: CREG-rapport 27/9/07)
2.1.4. Veroudering van bestaande centrales
Het Belgische productiepark heeft meerdere opwekkingseenheden die deels of volledig van
kolen gebruik maken als brandstof. Het productiegedeelte op basis van kolen is opgelijst in
Tabel 2.1. De totale elektricteitsproductie op basis van kolen is 1.749 MWe. Deze tabel geeft
niet het totaal van de elektriciteitsproductie van deze verschillende eenheden weer, want er zijn
ook nog installaties die ten dele op gas, olie of biomassa worden aangedreven.
Tabel 2.1: Productiepark van elektriciteitscentrales op basis van kolen, samen met hun elektrisch vermogen
Centrale Producent MWe*
Langerlo Electrabel 632
Rodenhuize Electrabel 267
Ruien (groep 3/4/5) Electrabel 590
Mol (12) Electrabel 130
Amercoeur (groep 2) Electrabel 130
Awir Electrabel 0
Totaal
* informatie LNE (03/03/09)
1.749
Kijkend naar de leeftijdsopbouw van het Belgische productiepark blijkt dat de
steenkoolcentrales een gemiddelde leeftijd hebben van meer dan 35 jaar. Hoewel de
technische levensduur in principe veel langer is (40 jaar en langer), voldoen oudere centrales
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 126
Projectnummer: 07.0309

vaak niet meer aan de moderne eisen ten aanzien van rendement en emissies. Door de
vervanging van dergelijke centrales wordt een verlaging (met een factor twee of meer) van de
specifieke emissies (emissies per KWh) bereikt en daardoor een beperking van de landelijke
emissies, met name van SO2, NOx en CO2.
2.1.5. Motivering centrale
De motivering van E.ON om een nieuwe kolencentrale te bouwen bestaat in grote lijnen uit de
volgende elementen:
• groei van de elektriciteitsvraag
• dreigend tekort aan elektriciteitsproductiecapaciteit in België
• economisch/maatschappelijk verantwoorde elektriciteitsprijs
Daarnaast spelen de volgende overwegingen een rol:
• brandstofdiversificatie
• voorbereiding op CO2-afvang en opslag
Groei van de elektriciteitsvraag
De groei van de elektriciteitsvraag is hierboven reeds uitvoerig aan de orde geweest.
Elektriciteitsprijs
Ook in België is de industrie vragende partij voor een lage en stabiele elektriciteitsprijs. Volgens
E.ON kan dit het best worden gegarandeerd door de bouw van een nieuwe moderne
kolencentrale met bewezen technologie.
Brandstofdiversificatie
Na de oliecrisis in de jaren zeventig kwam onder druk van de overheid de diversificatie van de
gebruikte brandstof erg in trek. Dit was vooral ingegeven door het feit dat steenkool over de
hele wereld wordt gewonnen en de prijs minder onderhevig is aan invloed van politieke
spanningen. Vandaag de dag wordt op Europees en nationaal niveau veel aandacht
geschonken aan brandstofdiversificatie. Deze diversificatie moet ervoor zorgen dat de
afhankelijkheidspositie van Europese lidstaten ten opzichte van andere landen evenredig
verdeeld wordt. Meerdere Europese landen (waaronder België) hebben minder diversificatie
dan gewenst. Zelfs met inachtneming van de huidige nieuwbouwplannen verandert dit voor
België onvoldoende in de komende jaren (zie Figuur 2.6). Op Europees en nationaal niveau
sprak men zich resoluut uit voor het prioritair stellen van de brandstofdiversificatie. Ook de
CREG dringt hierop aan, zoals blijkt uit de CREG-studie van 27 september 2007, waarin
letterlijk wordt bepaald: ‘Ook al werden de simulaties verwezenlijkt op basis van STEGcentrales
voor de dekking van de basisbelasting, toch mag dit er niet toe leiden te besluiten dat
enkel deze technologie wordt aanbevolen. Het is immers verstandig om te trachten de bronnen
te diversifiëren, zowel om de bevoorradingszekerheid van de brandstoffen te verbeteren als om
de gevoeligheid van de elektriciteitsprijs voor de prijsschommelingen van het aardgas te
verminderen. Het is dus wenselijk een gunstig oor te lenen aan investeringen in centrales die
steenkool verbranden, op voorwaarde dat deze centrales bereid zijn op een ‘schone’ manier te
produceren als de technologieën daarvoor tot commerciële maturiteit gekomen zijn. Gezien de
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 127
Projectnummer: 07.0309

noodzakelijke termijn om een steenkoolcentrale te bouwen aanzienlijk langer is dan voor een
STEG-centrale, moet men vóór de jaren 2014-2015 wellicht niet op centrales van dit type
rekenen.’
Figuur 2.6: Spreiding Belgische brandstoffen van de elektriciteitsproducenten
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 128
Projectnummer: 07.0309
Belgian fuel Mix forecast (GW)
hydro
lignite
gas
oil / gas
nuclear
hard coal
oil
non attributable
renewable energy sources (other than hydro)
20,0
18,0
16,0
14,0
oil / gas
oil / gas oil / gas
12,0
10,0 gas gas gas
8,0
6,0
nuclear nuclear nuclear
4,0
2,0
hydro hydro hydro
0,0
oil / gas
gas
nuclear
hydro
oil / gas
gas
nuclear
hydro
2007 2008 2 0 1 0 2 0 1 5 2 0 20
(BRON: http://www.ucte.org/publications/systemadequacy/)
Technologiekeuze
De installatie die E.ON in Antwerpen zal bouwen is een poedergestookte centrale. Op basis van
de recentste ontwikkelingen van deze beproefde technologie, haalt de geplande nieuwe
eenheid een rendement van ongeveer 45,5%, zowat 25% meer dan de bestaande Belgische
kolencentrales, waardoor de CO2-emissies/kWh van de nieuwe centrale 25% lager liggen.
Bovendien wordt er in het ontwerp van de poederkoolgestookte centrale rekening mee
gehouden dat CO2 zal afgevangen kan worden. Dit gebeurt op verschillende gebieden:
• De lay-out van de rookgasreiniging is zodanig dat het rookgas afgetakt kan worden en
geleid kan worden naar een installatie voor de afvang van CO2.
• De installatie voor de afvang van CO2 heeft stoom nodig. In de stoomturbine wordt in de
mogelijkheid voorzien om stoom hiervoor te kunnen aftappen.
• De installatie voor de afvang van CO2 heeft een groot ruimtebeslag op het
bedrijfsterrein. Bij de lay-out van de installatie is hiermee rekening gehouden.
Het feit dat de installatie voorbereid is voor afvang werd in juni 2009 gecertificeerd door de
onafhankelijke keuringsorganisatie ‘TÜV-Nord’.
Tot slot is deze centrale, met haar rookgaszuivering – die bestaat uit een elektrofilter, een
katalytische DeNOx-installatie en een natte ontzwavelingsinstallatie – één van de meest
performante steenkoolcentrales die in Europa te vinden is. Deze rookgasinstallatie is een
volstrekt nieuwe generatie die op geen enkele manier te vergelijken valt met bestaande

kolencentrales in België. De emissies voor NOx, SO2 en stof zijn ongeveer een factor 2 tot 3
lager.
2.1.6. Locatie
E.ON heeft de locatie van de kolengestookte centrale in de Antwerpse haven op de BAYER-site
gepland (zie Figuur 1.3).
E.ON is na analyse tot de conclusie gekomen dat de locatie in Antwerpen het beste voldoet aan
de gestelde criteria (geschikt terrein, al in gebruik voor industriële doeleinden, voldoet aan de
gewestplanbestemming, goede aansluitingsmogelijkheden op de infrastructuur, zeer goede
toegankelijkheid voor grote schepen (Capesizers) voor de aanvoer van kolen, voldoende water
aanwezig voor de koeling, benutten van de synergievoordelen met BAYER, toegevoegde
waarde voor de haven door het genereren van extra haventrafiek voor het jaarlijks volume van
2,7 miljoen kolen en 700.000 ton gips, kalksteen en as). Enkel een erg beperkt aantal direct aan
de zee gelegen locaties bieden in Europa betere omstandigheden voor een kolencentrale.
Dit terrein heeft het voordeel dat het van geschikte omvang en vorm is voor de bouw van de
centrale in overeenstemming met de technische, economische en milieucriteria. Het terrein is,
na afbraak van een deel van het BAYER-complex, onmiddellijk beschikbaar voor directe
ontwikkeling.
Ook voor latere CO2-afvangst scoort de Antwerpse locatie het best omdat er meerdere
mogelijkheden zijn voor afvoer via pijpleidingen naar Rotterdam, de Kempen en mogelijk ook de
Belgische kust, en voor al deze mogelijkheden de afstand minder dan 100 km bedraagt (hierop
wordt nader ingegaan bij de bespreking van de locatie-alternatieven, verder in dit MER).
2.1.7. Doelstelling en criteria
Doelstelling
Het doel van E.ON is om een kolengestookte centrale met een geïnstalleerde bruto-capaciteit
van circa 1.100 MWe te ontwikkelen, te bouwen en te exploiteren op de BAYER-site in de
Antwerpse haven. Met deze centrale levert E.ON een belangrijke bijdrage aan de
leveringszekerheid. Er wordt immers gebruik gemaakt van bewezen technologie en kolen zijn
op ruime schaal en met ruime geografische spreiding beschikbaar. Bovendien vertonen de
kolenprijzen een duidelijker stabieler beeld dan de olie- en gasprijzen.
De elektriciteit zal door E.ON aan het net worden geleverd voor de verkoop en transport naar
eindverbruikers en naar BAYER.
Naast de productie van elektriciteit kan er ook stoom/warmte worden geleverd. Deze
stoom/warmte wordt uit het proces gehaald en rechtstreeks geleverd aan de gebruikers om
deze warmte/stoom te gebruiken in andere processen. De hoeveelheid stoom beschikbaar voor
elektriciteitsproductie is afhankelijk van druk en temperatuur nodig voor extern gebruik. E.ON
beoogt in eerste instantie een synergie te bereiken met de overige activiteiten op de BAYER-
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 129
Projectnummer: 07.0309

site: de warmtelevering aan BAYER maakt hiervan deel uit. Verder(reikend)e mogelijkheden
voor warmteleveringen worden onderzocht (zie ook onder paragraaf 2.5.16).
De voorgenomen activiteit voldoet aan de politieke beleidsdoelstelling om de leveringszekerheid
van de energieproductie te verhogen en electriciteitsproductie met een hoog rendement en lage
emissies te bevorderen, waarbij indien commercieel mogelijk electriciteitsopwekking wordt
gecombineerd met warmteproductie (zie paragraaf 2.5.16.5).
Criteria
De volgende criteria zijn door E.ON gebruikt bij de besluitvorming over de voorgestelde
centrale:
• Milieu:
o Voldoen aan alle wettelijke milieuvoorwaarden
Op basis van de Europese, Belgische en Vlaamse milieuregelgeving is
E.ON verplicht om de ‘beste beschikbare technieken’ (BBT) toe te
passen. E.ON implementeert evenwel méér dan BBT: met het
geplande ontwerp en de gekozen technologie zal E.ON (veel) beter
doen dan de op basis van BBT bepaalde emissiegrenswaarden. Dit
blijkt ook in het hoofdstuk Lucht van dit MER, waar wordt geduid dat
voor kolengestookte centrales de emissiegrenswaarde voor SO2 tussen
100 en 200 mg/Nm³ als BBT wordt aanzien. Met een daggemiddelde
van 100 mg/Nm³ en een jaargemiddelde van 55 mg/Nm³ zal de
geplande E.ON-centrale daar ruimschoots aan voldoen.
De maximale jaarlijkse emissie van fijn stof zal minder dan 200 ton
bedragen, waarvan ongeveer 20 ton PM2,5. Deze uitstoot ligt
ruimschoots binnen de grenzen die door de Europese en Vlaamse
regelgeving worden opgelegd.
o Hoog rendement c.q. lage emissies voor een kolengestookte centrale (E.ONeis)
De geplande centrale zal een rendement halen van ongeveer 45,5%,
zowat 25% méér dan de bestaande Belgische kolencentrales,
waardoor de CO2-emissies/kWh van de nieuwe centrale 25% lager
liggen.
o Potentiële warmteproductie bij warmtekrachtkoppeling, waardoor een hoog
totaal rendement wordt behaald (E.ON-wens) (zie paragraaf 2.5.16).
o De centrale is voorbereid voor CO2-afvang en werd in juni 2009 door de TÜV-
Nord (een onafhankelijke erkende organisatie) gecertificeerd als capture ready
• Economisch:
o Economisch verantwoorde en concurrerende productie van energie in
geliberaliseerde marktomstandigheden voor de Belgische en de Noord-
Westeuropese energiemarkt (E.ON-eis)
o Flexibiliteit bij exploitatie, gericht om de exploitatie van de centrale aan te
passen aan de dagelijkse variaties in de elektriciteitsvraag (E.ON-eis)
• Technisch:
o De techniek is commercieel en technisch bewezen (E.ON-eis)
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 130
Projectnummer: 07.0309

• Locatie:
o Geschikte locatie, in het bijzonder voor kolen, met voldoende vrij beschikbaar
terrein voor de bouw van de centrale (E.ON-eis)
o Locatie met goede aansluitmogelijkheden op bestaande infrastructuur, zoals
nabijheid van het koppelnet en laad- en losfaciliteiten (E.ON-eis)
o Mogelijkheden om synergetische voordelen met BAYER optimaal te benutten
(E.ON-wens)
o Mogelijkheden ten aanzien van warmte-integratie, stoom- en/of
warmwaterlevering aan industriële of publieke gebruikers (E.ON-wens)
o Goede koelwatervoorziening (E.ON-eis)
2.2. Alternatieven
2.2.1. Inleiding
De volgende alternatieven worden hieronder meer in detail besproken
• Het nulalternatief
• De locatiealternatieven
• De doelstellingsalternatieven
• De uitvoeringsalternatieven
o Alternatieve technologieën voor electriciteitsproductie
o CO2-emissiereductie
o Alternatieve koelsystemen
o Alternatieve conditioneringsmiddelen met betrekking tot koelwater
o Alternatieve voorzieningen ter beperking van de geluidsemissies
o BBT-evaluatie
• Het alternatief : kolencentrale met maximaal 20% bijstook van biomassa afval
Niet alleen de milieu-effecten van de beoogde activiteit worden in kaart gebracht. Ook de
(milieu-effecten van de) diverse alternatieven worden ten opzichte van elkaar en ten opzichte
van de (milieu-effecten van de) beoogde activiteit vergeleken.
2.2.2. Nulalternatief
Het nulalternatief heeft betrekking op de situatie waarin de geplande elektriciteitscentrale niet
gebouwd/geëxploiteerd wordt. Naar alle waarschijnlijkheid zal de productie van de bestaande
steenkoolcentrales in dit geval afnemen door sluiting van oude kolengestookte centrales. De
milieubeleidsovereenkomst van 12 april 2004 (zie hoofdstuk 1.2.5.) gaat in wezen ook uit van
deze dynamiek. Naast de geplande elektriciteitscentrale van E.ON wordt momenteel ook
geïnvesteerd in andere energieprojecten, zoals moderne gascentrales (STEGs, WKKinstallaties,
nieuwe hoogovencentrale) en windenergieprojecten.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 131
Projectnummer: 07.0309

2.2.3. Locatiealternatieven
E.ON heeft de locatie van de kolengestookte centrale in de Antwerpse haven op de BAYER-site
gepland (zie Figuur 1.1). E.ON is na analyse tot de conclusie gekomen dat deze locatie het
beste voldoet aan de gestelde criteria (geschikt terrein, al in gebruik voor industriële doeleinden,
voldoet aan de gewestplanbestemming, goede aansluitingsmogelijkheden op de infrastructuur,
uitbuiten van de synergievoordelen met BAYER, nog te onderzoeken verdere mogelijkheden
voor warmte-uitkoppeling/levering aan industrie en milieuaspecten). Enkel een erg beperkt
aantal direct aan de zee gelegen locaties bieden in Europa betere omstandigheden voor een
kolencentrale.
De BAYER-site heeft het voordeel dat het van geschikte omvang en vorm is voor de bouw van
de centrale in overeenstemming met de technische, economische en milieucriteria. Het terrein
is, na afbraak van een deel van het BAYER-complex, beschikbaar voor directe ontwikkeling.
Niettemin werden als alternatieve locaties Beringen en Gent onderzocht, dit op basis van
onderstaande criteria voor een efficiënte werking van de elektriciteitscentrale:
• De mogelijkheden inzake de toelevering van kolen met zeeschepen.
• De beschikbaarheid van voldoende grondoppervlakte, dus de grootte van het terrein.
Voor een 1.100 MWe elektrische centrale is circa 20 ha tot 25 ha (inclusief CCS) nodig;
deze benodigde oppervlakte dient nog aangevuld met ongeveer 25 ha voor de
constructiefase. Anderzijds is ook de vorm van het terrein van belang: de vorm van het
terrein is bepalend voor de inplanting van de installaties.
• Bestemming: de ruimtelijke bestemmingsplannen moeten dit type van activiteit toelaten.
Het project is een activiteit die aangepast is aan het karakter van de bestemmingszone.
• Beschikbaarheid: een terrein moet ter beschikking staan.
• De mogelijkheden met betrekking tot koelwater, en dus ook de afstand tot het water.
Voor elektriciteitscentrales is een grote hoeveelheid koelwater nodig. De nabijheid van
dit koelwater is zeer belangrijk, daarom zijn alle elektriciteitscentrales gelegen langs
grote waterlopen. Het transport van water op grote afstanden is energetisch zeer
ongunstig. De mogelijkheid tot het onttrekken van voldoende koelwater, om de hoogst
mogelijke energie-efficiëntie te kunnen waarborgen is eveneens een belangrijk
criterium.
• Het aanwezige hoogspanningsnetwerk in de buurt en de mogelijkheid om aan te sluiten.
• De aanwezigheid van stoomafnemers (nabijheid van grote stoomconsumenten).
• CO2-transport en/of opslagsituatie.
• Afstand tot woongebieden. Vele industrieterreinen liggen in de onmiddellijke omgeving
van woongebieden. Bij de selectie van een site wordt hier rekening mee gehouden.
• Voorkeur op de ontwikkeling van bestaande industriële sites (met voordeel van
eventuele aanwezige infrastructuur) ten opzichte van het aansnijden van nieuwe
terreinen of terreinen die kunnen gebruikt worden voor andere doeleinden.
Hieronder volgt een beschrijving van de parameters die bij de vergelijking werden gehanteerd,
en de gevolgde methodologie. Voor het identificeren van geschikte terreinen aan de hand van
hogervermelde criteria werden volgende bronnen in beschouwing genomen:
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 132
Projectnummer: 07.0309

• de gewestplannen
• de plannen met de hoogspanningsleidingen en elektriciteitscabines van ELIA
• de plannen met de waterlopen
• de plannen met de Natura 2000 gebieden
• de oppervlakte van de globale industriezones
• de afstand van de industriezone tot de waterlopen
• het type en vrije capaciteit van elektrische hoogspanningsleiding
• de afstand tot de hoogspanningsleiding en de elektriciteitscabines
• de afstand tot woonkernen
• de afstand tot de Natura 2000-gebieden
• de vorm van het terrein
• de beschikbaarheid
Tabel 2.2 vergelijkt de site van BAYER in de haven van Antwerpen, het E.ON terrein in
Ravenshout-Noord in Beringen en de haven van Gent ten opzichte van elkaar met betrekking
tot de factoren voor efficiënte werking.
Tabel 2.2: vergelijking van de 3 sites ten opzichte van de vereiste parameters voor de exploitatie en aanleg van de
kolencentrale (met voor- en nadelen)
Antwerp Beringen Gent
Vaardiepte 15,56 m (Schelde +
Kanaaldok)
mogelijkheid tot
ontvangen van Cape-size
schepen
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 133
Projectnummer: 07.0309
5 m (Albertkanaal)
geen mogelijkheid tot gebruik
van Cape-size schepen of
panamax schepen
12,5 m (Zeekanaal Gent-
Terneuzen)
enkel mogelijkheid tot
gebruik van Panamax
schepen.
Max. schip belasting 140.000 t 10.000 t 80.000 t
Koelwaterconcept twee concepten zeker
mogelijk:
- directe koeling met
koelcellen, combinatie van
koelcellen en directe
koeling met hoge
efficiëntie
- ander koelwaterconcept:
koeltoren is mogelijk
Hoogspanningsnetwerk 380 kV, 1.100 MW
verzekerd na uitbreiding
heel dicht bij de nieuwe
centrale gelegen (< 1 km)
in akkoord met ELIA,
contractueel vastgelegd.
Lokale stoomafnemers Lokale industrie verzekerd
(bijna contractueel
vastgelegd met BAYER –
LOI)
Afstand tot CO2-opslag
Kempisch bassin
geen directe koeling mogelijk
wel koeltoren met natuurlijke
trek
380 kV op 10,5 km afstand:
-op grote afstand gelegen,
-mogelijke aansluiting niet
bevestigd door ELIA,
-bijkomende herstructurering
van hoogspanningsnetwerk
nodig.
geen industriële afnemers in
de nabijheid
geen directe koeling
mogelijk wel koeltoren met
natuurlijke trek
(desk top) studie wijst op
mogelijke afstand van 5 km:
-aansluiting niet bevestigd
door ELIA,
- eventueel nood aan
bijkomende herstructurering
van hoogspanningsnetwerk,
- eventuele aanleg van
hoogspanningsleiding onder
kanaal.
geen gedetailleerde
evaluatie mogelijk op dit
ogenblik
40 – 80 km 10 – 40 km 100 – 140 km

Afstand tot CO2-cluster
Haven van Rotterdam
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 134
Projectnummer: 07.0309
Antwerp Beringen Gent
ongeveer 100 km,
bestaande pijpleiding
Beschikbaarheid grond 25 ha, contractueel
vastgelegd, voldoende
oppervlakte voor gebruik
van CCS
Gebieden beschikbaar
voor de constructiefase
voldoende aanwezig on
site en in de nabijheid
ongeveer 150 km ongeveer 150 km
max. 20ha, niet voldoende
voor elektriciteitscentrale van
1.100 MWe met CCS
(desk top) studie wijst erop
dat zeer weinig terreinen
beschikbaar zijn van 25 ha
(zelfs Kluizendok, gezien
noodzaak van kade van
voldoende lengte)
nog niet geëvalueerd nog niet geëvalueerd
E.ON heeft locaties in Antwerpen, Gent en Beringen onderzocht voor de investering in een
nieuwe 1100 MW poederkoolelektriciteitscentrale. Behalve de criteria vermeld in paragraaf
2.2.3 en tabel 2.2, werden de locatiealternatieven ook op CCS geëvalueerd. Daarbij zijn
volgende aspecten van belang:
• de nodige oppervlakte voor de CCS-afvang-eenheid:
Gebaseerd op de huidige kennis van de research en de beschikbare literatuurgegevens
is de minimale oppervlakte die nodig is voor de uitbating van de CCS-afvang-eenheid
geschat op 2 à 3 hectaren. Alleen in het geval van Antwerpen heeft E.ON voldoende
contractuele zekerheid om over een toereikende landoppervlakte te beschikken. Noch
in Beringen, noch in Gent kan een vergelijkbare status worden bereikt binnen het
tijdschema van de ontwikkeling van het project.
• de afstand tot mogelijke CO2-opslagplaatsen:
Het aandeel van CO2-transport- en -opslagkosten bedraagt ca. 25% van de totaalkost
van CCS.(en daarvan is de transportkost dan nog maximaal 10%). De CO2transportkost
vanuit Beringen (10 – 40 km) en vanuit Antwerpen (40 - 80 km) naar de
mogelijke opslagplaats in Vlaanderen is niet bepalend. Immers de transportkost is niet
bepalend bij afstanden kleiner dan 100 km,.omdat de CO2 dan niet onder druk dient
gezet te worden, en er dus geen andere compressoren nodig zijn. Van belang daarbij is
dat Antwerpen in géén van de opties ooit op meer dan 100 km van een mogelijke
opslagplaat is gelegen. Bovendien heeft Antwerpen als voordeel dat er reeds een
pijpleidingennet naar Rotterdam bestaat. Antwerpen is eveneens gunstiger gelegen
voor het geval de toekomstvisie voor mogelijk CO2-transport en -opslag naar en in de
Noordzee, met injectiepunten aan de Belgische kust, werkelijkheid wordt.
Het algemeen besluit is dan ook dat Antwerpen, vergeleken met andere sites in West-Europa,
specifiek voor de implementatie van CCS, als beste locatie voor later CO2-transport moet
worden weerhouden.
2.2.3.1. Mogelijkheden inzake de toelevering van kolen
Het verbruik van kolen in volle productie hangt af van de stookwaarde: bij een stookwaarde van
25 MJ/kg bedraagt het verbruik circa 333,5 t/h en bij stookwaarde van 22,5 MJ/kg bedraagt het
verbruik circa max. 370 t/h (tijdens normaal vollastbedrijf). Het jaarverbruik, gebaseerd op de

minimale stookwaarde, zal bij 8.000 vollasturen per jaar ongeveer 2.960.000 ton bedragen;
gebaseerd op de gemiddelde stookwaarde zal dit neerkomen op 2.650.000 ton. Een
concurrerende en kost-efficiënte kolenlevering is bijgevolg essentieel voor een kolencentrale.
De haven van Antwerpen biedt de mogelijkheid (waterdiepte van 16 m en de grootte van de
Zandvlietsluis en de Berendrechtsluis) om deels geloste Cape-size schepen met een lading van
140.000 ton kolen de haven binnen te varen. De haven van Gent heeft een waterdiepte van
enkel 12,5 m. De haven van Gent is dan ook enkel geschikt om een deels geloste Panamax
met een halve capaciteit aan lading dan een deels geloste Cape-size schepen te laten
binnenvaren. De situatie van Beringen (E.ON bezit er 20 ha) is nog moeilijker doordat het
Albertkanaal enkel aak-schepen met een maximale capaciteit van 10.000 ton kolen kan
ontvangen.
2.2.3.2. Mogelijkheden inzake de waterkoeling
Het koelconcept van een elektriciteitscentrale heeft gevolgen voor de efficiëntie en dus op de
CO2-emissies. Een elektriciteitscentrale met directe koeling heeft een iets hogere efficiëntie dan
een elektriciteitscentrale met koeltoren met natuurlijke trek. In Beringen en Gent zou een
elektriciteitscentrale met koeltoren de enige optie zijn. Binnen de haven van Antwerpen is het
mogelijk beide te onderzoeken aangezien de Schelde voldoende water kan leveren voor beide
scenario’s. Beide scenario’s worden dan ook in dit MER behandeld.
2.2.3.3. Hoogspanningsnetwerk in de buurt en mogelijkheid tot aansluiting
Een kolengestookte centrale opereert als basislevering van elektriciteit. Voor een efficiënte
werking moet de beschikbare netwerkcapaciteit het hele jaar door 1.100 MW bedragen.
Levering van een dergelijke eenheid is enkel mogelijk in een 380 kV hoogspanningsnetwerk.
Onafhankelijk van het voorliggende project, heeft de haven van Antwerpen een herinrichting
van het 380 kV netwerk nodig om redenen van stabiliteit en toeleveringsgarantie. Sinds 1970
werden geen noemenswaardige investeringen meer gedaan in het hoogspanningsnetwerk. Om
het doel van de Antwerpse havenautoriteiten en de autoriteiten van de stad Antwerpen
tegemoet te komen, startte de netwerkbeheerder ELIA het BRABO-project op. Dit project
bestaat uit twee fasen. Fase 1 houdt de inrichting in van het 380 kV netwerk tussen Zandvliet
en Lillo. Deze fase zal ten laatste in 2013 voltooid worden. Het 380 kV-onderstation zal
opgebouwd worden dicht bij de E.ON-elektriciteitscentrale en bij voltooiing van fase I van
BRABO, zou het netwerk genoeg capaciteit bieden om de 1.100 MW-elektriciteitscentrale aan
te sluiten. Fase 2 houdt de inrichting in van het netwerk tussen Lillo en Mercator-knooppunt.
Een oriënterende studie door ELIA met betrekking tot de netwerksituatie in Beringen duidt
Meerhout (ongeveer 10,5 km van Beringen) aan om de elektriciteitscentrale aan te sluiten aan
het 380 kV-hoogspanningsnetwerk. Om een 1.100 MW aan te sluiten, is een uitbreiding van het
spanningsnetwerk (380kV, 150kV en 70kV) nodig en de mogelijkheid om dit de realiseren (nog
geen beslissing van ELIA en ingewikkeld vergunningsproces) is onbekend. Het hoogspanningsnetwerk
in Gent is onbekend.
2.2.3.4. Aanwezigheid van stoomafnemers
Om de totale efficiëntie van de elektriciteitscentrale te verhogen, zou deze, indien mogelijk,
moeten werken met een CHP (Combined heat and power of WKK). De maximale afstand voor
efficiënte stoomlevering is beperkt tot 5 à 10 km. De haven van Antwerpen biedt goede
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 135
Projectnummer: 07.0309

omstandigheden voor CHP van een 1.100 MW kolengestookte elektriciteitscentrale voor de
industrie in de omgeving. Stoomlevering aan BAYER zal zeker gerealiseerd worden. De situatie
daaromtrent in Beringen is minder gunstig en in Gent onbekend.
2.2.3.5. Mogelijkheden inzake CO2-transport en -opslag
De geplande elektriciteitscentrale is ‘carbon capture ready’ (klaar om CO2 af te vangen zodra dit
technisch en economisch haalbaar is). De Duitse technische inspectiedienst ‘TÜV-Nord’ heeft
een proces ontwikkeld om kolengestookte elektriciteitscentrales ‘carbon capture ready’ te
certificeren. E.ON-Kraftwerke startte met het certificatieproces voor de kolencentrale in
Antwerpen in april 2008. Het TÜV-certificaat werd verleend in juni 2009. Uit een geologische
studie uitgevoerd door VITO blijkt dat verschillende diepe watervoerende lagen aanwezig zijn in
de ondergrond van de provincies Antwerpen en Limburg (ten oosten van België), vb. in het
Kempische bassin. Beringen is heel dicht bij het Kempisch bassin gelegen. De vermoedelijke
pijpleidinglengte zou tussen 10 en 40 km liggen, afhankelijk van het inbrengpunt. De pijpleiding
van Antwerpen tot deze CO2-opslag zou tussen de 40 en 80 km liggen, en vanuit Gent tussen
100 en 140 km. Een mogelijke tweede optie voor CO2-opslag is een pijpleiding van Antwerpen
tot de geplande CO2-netwerk/opslagcluster in Rotterdam. De bedoeling hiervan is CO2
injecteren in de geëxploiteerde olie- en gasvelden in de Noordzee. Vanaf het noorden van de
haven (ongeveer 10 km van de geplande site voor de elektriciteitscentrale), start de
zogenaamde ‘buisleidingenstraat’. Dit is een gang van ongeveer 100m breed en 90km lang, van
Antwerpen tot Rotterdam. Binnen deze route, bestaat de mogelijkheid om ook de constructie
van de CO2-pijpleiding onder te brengen. De BAYER-site biedt het beste startpunt voor een
dergelijke CO2-pijpleiding, omdat het hele traject al bestaat.
2.2.3.6. Voldoende beschikbaarheid van grondoppervlakte
Een 1.100 MW kolencentrale met koelcellen en met CO2-afvangst en -opslagsysteem, heeft een
beschikbaar terrein nodig van minstens 25 ha. Indien gebruik gemaakt wordt van natuurlijke
trek en koeltoren, dient het terrein nog groter te zijn. Gedurende de constructiefase is bijkomend
nog eens dezelfde ruimtebehoefte (ongeveer 25 ha) nodig. Rekening houdend met deze
voorwaarden, verzekert enkel de locatie op de BAYER-site in Antwerpen genoeg plaats voor
het project.
Besluit
Met betrekking tot de belangrijkste criteria om een elektriciteitscentrale op te richten
(kolenlevering, koelwater, spanningsnetwerk, stoomafnemers, CO2-transport en -opslag,
ruimtevraag) biedt de haven van Antwerpen de beste voorwaarden om een 1.100 MW
kolencentrale op te richten in België, wanneer wordt vergeleken met de twee andere door/voor
E.ON onderzochte locatie-opties.
2.2.4. Doelstellingsalternatief
Elektriciteit is een consumptiegoed dat in de moderne samenleving onmisbaar is geworden voor
het welzijn van de bevolking en voor de economische ontwikkeling. In die zin is het dan ook
essentieel voor een land dat toegang tot elektriciteit verzekerd is en dat de continuïteit op het
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 136
Projectnummer: 07.0309

vlak van levering wordt gewaarborgd. Er bestaat bijgevolg geen realistisch doelstellingsalternatief.
Bovendien dient opgemerkt te worden dat elektriciteitscentrales met steenkool niet alleen
worden ingezet om het minder variabele deel van de basisbehoeften van het stroomverbruik
van het land te verzekeren (zoals kernenergie tot nu het geval was), maar ook om het zeer
variabele deel te verzekeren. Steenkoolcentrales zijn namelijk ook zeer flexibel en behouden
ook bij lagere vraag (load) bijna hetzelfde elektrisch rendement in tegenstelling tot gascentrales.
Gasgestookte elektriciteitscentrales worden ook als piekmachines ingezet omdat ze
gemakkelijk kunnen stilgelegd worden. Zij worden eveneens aanzien om het meer variabele
deel van de vraag naar stroom op te vangen. Nochtans is het elektrisch rendement van een
STEG enkel optimaal bij zijn normaal werkingsregime. Bij wijzigende (dalende vraag) daalt het
rendement in sterke mate.
De variatie in stroomvraag is er enerzijds wegens de verandering in afname gedurende de dag
door de eindverbruiker, maar is anderzijds onder andere te wijten aan de variabele
stroomproductie van alternatieve productiemethodes zoals windturbines.
Gascentrales kunnen in vergelijking met hun kolengestookte evenknie, sneller worden ingezet
(korte opstart en shutdown fase in vergelijking met centrales gestookt met vaste brandstoffen).
Anderzijds wordt een gasgestookte centrale niet als alternatief beschouwd omdat dit niet
voldoet aan alle onder overige in dit MER beschreven doelen (er wordt niet voldaan aan het
doel van brandstofdiversificatie).
2.2.5. Inhoud van de BREF en uitvoeringsalternatieven
2.2.5.1. Inhoud van de BREF
De productie van elektriciteit kan worden onderverdeeld in twee types, namelijk de
conventionele methodes en de hernieuwbare methodes.
Alvorens verder de uitvoeringsalternatieven te bespreken worden vooraf de belangrijkste
elementen weergegeven van de samenvatting en de belangrijkste besluiten in zake de BBT
van ‘grote stookinstallaties voor elektriciteitsproducties’ en de daaraan gekoppelde
emissieniveaus (deze gegevens zijn overgenomen uit de besluiten van de BREF, zoals
uitgegeven door het directoraat-generaal JRC, gemeenschappelijk centrum voor onderzoek,
institutuut voor technologisch onderzoek (Sevilla), Europees IPPC bureau; mei 2005).
We merken hierbij wel op dat in de BREF ‘grote stookinstallaties voor elektriciteitsproductie’
enkel de conventionele elektriciteitsproducties worden besproken en niet de alternatieve of
hernieuwbare energieproductiemethodes waarbij gebruik gemaakt wordt van water, wind en
zonne-energie.
De Europese energie industrie
In de Europese Unie wordt voor de productie van elektriciteit en warmte gebruik gemaakt van
alle beschikbare energiebronnen. Nationale energievoorraden van bijvoorbeeld kolen,
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 137
Projectnummer: 07.0309

uinkool, biomassa, turf, olie en aardgas beïnvloeden sterk de keuze van de brandstof die in
de verschillende lidstaten wordt gebruikt voor de energieproductie. Sinds 1990 is de op basis
van fossiele brandstoffen geproduceerde hoeveelheid elektriciteit met ongeveer 16%
toegenomen en is de vraag met ongeveer 14% gestegen. De hoeveelheid elektriciteit die wordt
opgewekt op basis van hernieuwbare energie (waaronder waterkracht en biomassa) is sterker
dan het gemiddelde gestegen, namelijk met 20%.
De gebruikte technieken
Voor de productie van energie worden meestal diverse verbrandingstechnieken gebruikt. Voor
de verbranding van vaste brandstoffen worden poeder verbranding, wervelbed verbranding en
roosteroven verbranding onder de in de BBT beschreven voorwaarden als BBT beschouwd.
Kolenvergassing wordt momenteel nog niet beschouwd als BBT. Voor vloeibare en gasvormige
brandstoffen zijn verwarmingsketels, motoren en gasturbines BBT onder de voorwaarden
beschreven in het document. De systeemkeuze voor een bepaalde installatie wordt gemaakt op
basis van economische, technische, milieutechnische en lokale overwegingen, zoals de
beschikbaarheid van brandstoffen, operationele vereisten, marktomstandigheden en
netwerkvereisten. Elektriciteit wordt meestal opgewerkt door de productie van stoom in een met
brandstof gestookte verwarmingsketel. De stoom drijft een turbine aan die aan een
stroomgenerator gekoppeld is. Het rendement van de stoomcyclus is beperkt door de noodzaak
om de stoom na de turbine te condenseren. Sommige vloeistoffen en gasvormige brandstoffen
kunnen rechtstreeks worden verbrand om met de verbrandingsgassen een turbine aan te
drijven of in inwendige verbrandingsmotoren om een generator aan te drijven. Elke techniek
heeft voor een exploitant bepaalde voordelen, namelijk wat betreft de mogelijkheid om de
werking af te stemmen op de variërende stroombehoefte.
Milieukwesties
In de meeste verbrandingsinstallaties wordt brandstof of een andere natuurlijke grondstof
omgezet in nuttige energie. Fossiele brandstoffen worden tegenwoordig veruit het meest
gebruikte als energiebron. De verbranding heeft evenwel vaak belangrijke en soms aanzienlijke
gevolgen voor het milieu als geheel. Het verbrandingsproces leidt tot emissies in lucht, water,
bodem. Luchtuitstoot wordt hierbij als een van de belangrijkste milieuproblemen beschouwd. De
belangrijkste lucht emissies door verbranding van fossiele brandstoffen zijn SO2, NOx, CO, CO2,
vaste deeltjes (PM10) De uitstoot van andere stoffen zoals zware metalen, halogenideverbindingen
en dioxines is beperkter.
Stofemissies
De vaste deeltjes (stof) die vrijkomen tijdens de verbranding van vaste of vloeibare brandstoffen
zijn uitsluitend afkomstig van hun minerale fractie. Roetvorming ontstaat door slechte
verbrandingsomstandigheden bij de verbranding van vloeibare brandstoffen. Bij de verbranding
van aardgas komen geen significante hoeveelheden stof vrij. De uitstoot van stof blijft in dit
geval zonder de toepassing van extra technische maatregelen normaal ver beneden de
5 mg/Nm 3 . Voor de verwijdering van stof uit de afgassen van nieuwe en bestaande
verbrandingsinstallaties wordt het gebruik van een elektrostatische precipitator (ESP) of een
doekfilter (FF) als BBT beschouwd, waarbij met een doekfilter normaal gezien een uitstoot kan
worden bereikt van minder dan 5 mg/Nm 3 . Cyclonen en mechanische collectoren zijn op
zichzelf geen BBT, maar kunnen worden gebruikt als voorbehandeling van de
verbrandingsgassen. De BBT conclusies voor ontstoffing en BBT geassocieerde
emissieniveaus worden samengevat in onderstaande tabel. Bij verbrandingsinstallaties met een
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 138
Projectnummer: 07.0309

vermogen van meer dan 100 MWth en met name de installaties met een vermogen van meer
dan 300 MWth liggen de stofwaarden lager, daar de rookgasontzwavelingstechnieken, die reeds
deel uitmaken van de BBT-conclusie voor ontzwaveling, ook reeds leiden tot een reductie van
vaste deeltjes.
Tabel 2.3: BBT voor het terugdringen van de uitstoot van vaste deeltjes bij bepaalde verbrandingsinstallaties.
Zware metalen
De uitstoot van zware metalen is het gevolg van hun aanwezigheid als natuurlijk bestanddeel
van fossiele brandstoffen. De meeste van deze zware metalen (As, Cd, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Se,
V, Zn) worden uitgestoten als deeltjes gebonden verbinding (vb. oxides, chloriden). De BBT om
de uitstoot van zware metalen terug te dringen zijn dan ook meestal krachtige
ontstoffingsapparatuur zoals ESP’s of doekfilters. Alleen Hg en Se zijn minstens deels
aanwezig in de dampfase. Hg heeft een hoge dampdruk bij de gebruikelijke
werkingstemperatuur van de ontstoffingsapparatuur. De mate waarin het door deze apparaten
wordt opgevangen varieert sterk. Bij het gebruik van ESP’s of doekfilters in combinatie met
rookgasontzwaveling, zoals natte wasser met kalksteen, sproeidroog scrubber of droge injectie
van sorptiemiddel, wordt gemiddeld 75% van het Hg verwijderd (50% bij ESP en 50% bij FGD).
Bij gebruik van selectieve katalytische reductie wordt zelfs een reductie van 90% van het Hg
behaald.
SO2 emissies
De uitstoot van zwaveloxide ontstaat voornamelijk door de aanwezigheid van zwavel in de
brandstof. Aardgas wordt doorgaans als zwavelvrij beschouwd. Dit geldt niet voor bepaalde
industriële gassen waarbij ontzwaveling van de gasvormige brandstof noodzakelijk kan zijn.
Voor installaties op vaste en vloeibare brandstoffen is het gebruik van laag zwavelige brandstof
en / of ontzwaveling over het algemeen de BBT. Voor installaties met een vermogen van meer
dan 100 MWth wordt het gebruik van zwavelarme brandstoffen om de uitstoot van SO2 te
verminderen in de meeste gevallen echter slechts beschouwd als een aanvullende maatregel
bovenop een aantal andere maatregelen. Naast het gebruik van laagzwavelige brandstoffen zijn
voornamelijk het gebruik van een natte wasser (verminderingspercentage van 92 – 98%) en
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 139
Projectnummer: 07.0309

ontzwaveling door sproeidroogwassers (verminderingspercentage van 85 – 92%) die reeds
een marktaandeel bezit van meer dan 90%, de BBT. Droge rookgasontzwavelingstechnieken
zoals de droge injectie van sorptiemiddel worden voornamelijk gebruikt bij installaties met een
thermisch vermogen van minder dan 300 MWth. Natte gaswassing biedt het voordeel dat ook de
uitstoot van HCl, HF, stof en zware metalen wordt verminderd. Wegens te hoge kosten is een
natte wassing geen BBT voor installaties met een vermogen van minder dan 100 MWth.
Tabel 2.4: BBT voor de vermindering van de uitstoot van SO2 van bepaalde verbrandingsinstallaties.
NOx emissies:
De belangrijkste stikstofoxides die bij de verbranding vrijkomen zijn stikstofmonoxide (NO) en
stikstofdioxide (NO2), samen vermeld onder de noemer NOx. Voor verbrandingsinstallaties op
poederkool, is de BBT een vermindering van de uitstoot van NOx door primaire en secundaire
maatregelen zoals SCR. De reductie via SCR varieert tussen 80% en 95%. SCR of SNCR
hebben als nadeel dat er ammoniak in niet-gereageerde vorm kan vrijkomen (‘ammonia slip’).
Voor kleine verbrandingsinstallaties op vaste brandstof zonder grote variaties in de belasting en
met een stabiele brandstofkwaliteit is de SNCR-techniek ook de BBT voor de vermindering van
de uitstoot van NOx. Voor verbrandingsinstallaties op poederbruinkool en turf, is de combinatie
van verschillende primaire maatregelen de BBT. Dit betekent bijvoorbeeld het gebruik van ‘low
NOx‘ branders in combinatie met andere primaire maatregelen zoals rookgasrecirculatie,
getrapte verbrandingslucht toevoer (air-staging), getrapte brandtoevoer, (reburning) enz… Bij
primaire maatregelen bestaat het risico op onvolledige verbranding waardoor er zich meer
onverbrande koolstof in de vliegas bevindt en koolstofmonoxide vrijkomt. Bij wervelbed ketels
op vaste brandstoffen is de BBT een vermindering van de uitstoot van NOx door luchtverdeling
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 140
Projectnummer: 07.0309

of rookgasrecirculatie. Er is een klein verschil tussen de uitstoot van NOx bij BFBC en CFBC-
verbranding.
De BBT-conclusies voor de vermindering van de NOx uitstoot en de daarmee verbonden
emissieniveaus voor de verschillende brandstoffen worden vermeld in de tabellen:
Tabel 2.5: BBT voor de vermindering van de NOx uitstoot voor verbrandingsinstallaties op steen- en bruinkool.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 141
Projectnummer: 07.0309

Tabel 2.6: BBT voor de vermindering van de NOx uitstoot bij verbrandingsinstallaties op turf, vloeibare brandstoffen of
biomassa.
Voor nieuwe gasturbines zijn droge low NOx-branders voor voorgemengde (premix) brandstof
(DLN) BBT. Voor bestaande gasturbines is de injectie van water en stoom of de conversie naar
de DLN techniek BBT. Voor stationaire centrales met een gasmotor, is de ‘arm-mengsel’
techniek BBT, zoals de droge lage NOx-branders die in gas turbines gebruikt worden. Voor de
meeste gasturbines en gasmotoren is ook SCR de BBT. Retrofit van een SCR-systeem op een
STEG-centrale is technisch haalbaar, maar economisch niet verantwoord voor bestaande
centrales. Dit komt omdat bij het ontwerp van de centrales niet in ruimte is voorzien voor een
HRSG.
Tabel 2.7: BBT voor de vermindering van de NOx en CO uitstoot van stookinstallaties op gas.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 142
Projectnummer: 07.0309

Gasmotoren
Nieuwe gasmotoren 20 – 75* 30 – 100* 15 Arm-mengseltechniek of SCR en
oxidatiekatalysator voor CO
Nieuwe gasmotoren met HRSG in
WKK-modus
Gasketels
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 143
Projectnummer: 07.0309
20 – 75* 30 – 100* 15 Arm-mengseltechniek of SCR en
oxidatiekatalysator voor CO
Bestaande gasmotoren 20 – 100* 30 – 100 15 Afstelling voor lage NO x
Nieuwe gasketels 50 – 100* 30 – 100 3
Bestaande gasketels
STEG
50 – 100* 30 – 100 3
Nieuwe STEG zonder
aanvullende verbranding (HRSG)
Bestaande STEG zonder
aanvullende verbranding (HRSG)
Nieuwe STEG met aanvullende
verbranding
Bestaande STEG met
aanvullende verbranding
Low NO –branders, SCR of
X
SNCR
20 – 50 5 – 100 15 Droge low NO -premix branders
x
of SCR
20 – 90* 5 – 100 15 Droge low NOx-premix branders,
injectie van water en stoom of
SCR
20 – 50 30 – 100 In-stall.
spec.
Droge low NO -premix branders
x
en lage-NO -branders voor de
x
ketel, SCR of SNCR
20 – 90* 30 – 100 In-stall.
spec.
Droge low NOx-premix branders
injectie van water en stoom en
low NO -branders voor de ketel,
x
SCR of SNCR
SCR: Selectieve katalytische reductie van NO SNCR: Selectieve niet-katalytische reductie van NO
x x
DLN: droge branders met lage NO -uitstoot HRSG: stoomgenerator met warmteterugwinning WKK: Warmtekrachtkoppeling
X
STEG: Gecombineerde stoom- en gasturbinecentrales
* Over deze waarden bestonden afwijkende meningen, die zijn opgenomen in hoofdstuk 7.5.4. van de volledige tekst.
CO emissies
Koolstofmonoxide (CO) ontstaat steeds als bijproduct van het verbrandingsproces. De BBT
voor de vermindering van de CO uitstoot is een volledige verbranding. Volledige verbranding
kan bereikt worden door een degelijke constructie van de oven, het gebruik van geavanceerde
monitoring- en proces beheerstechnieken, en onderhoud van het verbrandingssysteem. In de
BBT - hoofdstukken worden een aantal BBT geassocieerde emissieniveaus vermeld voor de
verschillende brandstoffen. In deze samenvatting wordt echter alleen de uitstoot van installaties
op gas vermeld (zie tabel hierboven)..
Waterverontreiniging
Grote installaties leiden niet alleen tot luchtverontreiniging maar lozen ook aanzienlijke
hoeveelheden water (koel- en afvalwater) in rivieren, meren en het mariene milieu. Het
afspoelende hemelwater van de opslagplaats welke brandstofresiduen bevat moet gescheiden
worden verzameld en behandeld (bezinken) voor lozing. Bij een elektriciteitscentrale is het
onvermijdelijk dat soms kleine hoeveelheden (spoel)water verontreinigd raken met olie. De BBT
is een olieafscheider om milieuschade te voorkomen. De conclusie inzake BBT voor
ontzwaveling door natte wassing is dat moet worden voorzien in een zuiveringsinstallatie voor
het afvalwater. De installatie omvat verschillende chemische behandelingen om zware metalen
te verwijderen en de hoeveelheid vaste stoffen die in het water terechtkomen te verminderen.
De installatie zorgt voor een aanpassing van de pH, het bezinken van zware metalen en de
verwijdering van vaste deeltjes.

Afval en residuen
De sector heeft veel aandacht besteed aan het gebruik van verbrandingsresiduen en
bijproducten als alternatief voor verwijdering op stortplaatsen. Gebruik en hergebruik is de beste
beschikbare optie en verdient derhalve de voorkeur. Bijproducten zoals as, bieden heel wat
gebruiksmogelijkheden. Voor elk gebruik gelden verschillende specifieke criteria. Al deze
criteria konden onmogelijk in de BREF behandeld worden. De kwaliteitscriteria zijn meestal
verbonden met de structurele kenmerken van het residu en het gehalte aan schadelijke stoffen,
zoals de hoeveelheid onverbrande brandstof of de oplosbaarheid van zware metalen, enz... Het
eindproduct van de natte gaswassing is gips, dat in de meeste EU- landen door de centrales op
de markt wordt gebracht. Het kan worden verkocht en gebruikt als alternatief voor natuurlijk
gips. In de praktijk wordt het grootste deel van het door de energiesector geproduceerde gips
gebruikt voor de productie van gipsplaten. De vereiste zuiverheid van het gips beperkt de
hoeveelheid kalk die in het proces kan worden gebruikt.
Medeverbranding van afval en teruggewonnen brandstof
Grote verbrandingsinstallaties die overeenkomstig de BBT zijn ontworpen en worden
geëxploiteerd, gebruiken doelmatige technieken en maatregelen voor de verwijdering van stof
(waaronder een deel zware metalen), SO2, NOx, HCl, HF en andere vervuilende stoffen
alsmede technieken ter voorkoming van verontreiniging van water en bodem. Over het
algemeen kunnen deze technieken als afdoende worden beschouwd en worden ze derhalve als
BBT aanvaard voor de medeverbranding van secundaire brandstof. De grondslag hiervoor zijn
de BBT-conclusies en met name de in de specifieke hoofdstukken voor elke brandstof vermelde
emissieniveaus voor de diverse brandstoffen. Een grotere invoer van vervuilende stoffen in het
verbrandingssysteem kan binnen zekere grenzen worden gecompenseerd door een aanpassing
van de rookgasreiniging of de beperking van het percentage secundaire brandstof die mee
wordt verbrand. De impact van meeverbranding naar de kwaliteit van de residuen heeft als BBT
het behoud van de kwaliteit van gips, as, en andere residuen en bijproducten tot hetzelfde
niveau zonder gebruik van secundaire brandstoffen. Indien meeverbranding leidt tot significante
bijkomende opslag hoeveelheden van bij-producten of residuen of extra contaminatie van
metalen (bv. Cd, Cr, Pb) of dioxines, dan moeten bijkomende maatregelen genomen worden
om dit te vermijden. Wat de gevolgen van medeverbranding voor de kwaliteit van de residuen
betreft, bestaat de essentie van de BBT erin ervoor te zorgen dat de medeverbranding van
secundaire brandstoffen met het oog op recycling geen negatieve invloed heeft op de kwaliteit
van het gips, as, slak en andere residuen en bijproducten. Indien medeverbranding tot
aanzienlijke (extra) hoeveelheden te verwijderen bijproducten of residuen leidt of tot extra
verontreiniging door metalen (bv. Cd, Cr, Pb) of dioxines dienen extra maatregelen te worden
genomen om dit te vermijden.
2.2.5.2. Alternatieve technologieën voor elektriciteitsproductie
In het kader van het alternatievenonderzoek wordt hierna ingegaan op de mogelijke
uitvoeringsalternatieven. 13 De vergelijking tussen de alternatieven werd uitgevoerd op basis van
het vermogen van het E.ON-project, namelijk op basis van 1.100 MWe. De plant zal naar
13 Bij het onderzoek van de uitvoeringsalternatieven werd gebruik gemaakt van de volgende bronnen: ‘Commission
Energy 2030 Renewable energies’ van Prof. J. De Ruyck 25/10/2006; Commission ENERGY 2030, FINAL REPORT
June 19, 2007 en BP Statistical Review of World Energy June 2008.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 144
Projectnummer: 07.0309

verwachting ongeveer 8.000 h vollast draaien en hierbij een stroom opwekken die op jaarbasis
bijna 9 TWhe zal bedragen. Indien men het E.ON-project wil vergelijken met alternatieven, moet
men zich beperken tot alternatieven die, met de huidige kennis van technologie, gerealiseerd
kunnen worden in Vlaanderen en hierbij jaarlijks, op een economisch verantwoorde wijze, een
gelijke hoeveelheid stroom met dezelfde betrouwbaarheid moet kunnen produceren.
Combinaties van verschillende technieken zijn theoretisch mogelijk, maar worden hieronder niet
opgenomen.
Qua impact van de alternatieven worden volgende gebieden besproken:
• Lucht
• Water
• Oppervlakte (met impact op landschap en fauna/flora)
• Geluid (met impact op mens)
In de zoektocht naar alternatieven worden kerncentrales niet besproken. De wetgever heeft in
België bepaald dat de keuze voor deze technologie, waarbij nucleaire energie wordt ingezet
voor de opwekking van elektrische energie, niet mogelijk is. Een 100% op biomassa draaiende
centrale van 1.100 MWe wordt ook niet besproken omdat dit om logistieke (verkrijgbaarheid van
voldoende biomassa) redenen niet realistisch gezien wordt. Elektriciteit kan op diverse
manieren worden opgewekt. Voor wat betreft de alternatieve technieken voor de productie van
elektriciteit wordt onderscheid gemaakt tussen de conventionele technieken voor
elektriciteitsproductie en de alternatieve energiebronnen.
Conventionele technieken
• Naast de poederkoolcentrale gecombineerd met een stoomturbine is de IGCC de
alternatieve techniek; dit bestaat in het vergassen van vaste brandstoffen waarna de
bekomen gassen worden verbrand in een gasturbine gecombineerd met een
stoomturbine. IGCC wordt echter niet beschowd als BBT.
• het verbranden van natuurlijk gas (aardgas) in een gasturbine gecombineerd met een
stoomturbine (Combined Cycle of STEG);
Alternatieve (i.e. hernieuwbare) energiebronnen
• het opwekken van energie met waterkracht (o.m. getijden, stuwmeer);
• het opwekken van elektriciteit door middel van wind (off shore windpark);
• het opwekken van elektriciteit met zon als voornaamste bron van energie.
De algemene impact van deze technieken op de verschillende milieucompartimenten wordt in
onderstaande tabel weergegeven. De gegevens uit de tabel worden daarna besproken.
Onderstaande tabel geeft weer indien er wel of niet een invloed te verwachten is op de
verschillende milieucomponenten.
In de Tabel 2.8 en Tabel 2.9 werd gebruik gemaakt van volgend significantiekader.
• - - = indien er een belangrijke impact is (door het ontbreken van een beschikbare
techniek)
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 145
Projectnummer: 07.0309

• - = indien er toch een impact is (ondanks de aanwezigheid van een beschikbare
techniek)
• + = indien er bijna geen impact is
• ++ = indien er geen impact is.
Ook hierbij is onderscheid gemaakt tussen de conventionele technieken en de alternatieve
hernieuwbare technieken:
Tabel 2.8: Vergelijkende tabel tussen de verschillende alternatieven: conventionele technieken
Techniek Lucht Water Oppervlakte
/ bodem
Poederkoolcentrale,
zonder ofwel
DeSOx of DeNOx
(*)
Poederkoolcentrale,
met DeSOx,
met DeNOx
Poederkoolcentrale,
met DeSOx,
met DeNOx
met CCS
IGCC
zonder ofwel
DeSOx of DeNOx
IGCC
met DeSOx,
met DeNOx
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 146
Projectnummer: 07.0309
SO2 NOx stof CO2 hoeveelheid
koelwater
- -
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling)
-
(koeltoren*)
/ -
(directe
koeling)
* impact
koeltoren <
directe koeling
-
(koeltoren*)
/ -
(directe
koeling)
* impact
koeltoren <
directe koeling
- -
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling)
-
(koeltoren)
/ -
(directe
koeling
- -
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling)
-
(koeltoren)
/ -
(directe
koeling
* impact
koeltoren
< directe
koeling
-
(koeltoren)
/ -
(directe
koeling
* impact
koeltoren
< directe
koeling
- -
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling)
-
(koeltoren)
/ -
(directe
koeling
- -
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling)
-
(koeltoren)
/ -
(directe
koeling
-
(koeltoren
) / -
(directe
koeling
-
(koeltoren)
/ -
(directe
koeling)
-
(koeltoren)
/ -
(directe
koeling
- -
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling)
- -
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling
-
(koeltoren) /
- (directe
koeling
- -
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling)
- -
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling
-
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling)
-
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling)
-
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling)
-
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling)
-
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling)
ande
r
landschap faun
a en
flora
- -
(koeltoren)
/ +
(directe
koeling)
- -
(koeltoren)
/ +
(directe
koeling)
- -
(koeltoren)
/ +
(directe
koeling)
- -
(koeltoren)
/ +
(directe
koeling)
- -
(koeltoren)
/ +
(directe
koeling)
Geluid/
mens
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +

Techniek Lucht Water Oppervlakte
/ bodem
IGCC
met DeSOx,
met DeNOx
met CCS
CC / STEG
CC / STEG
met CCS
-
(koeltoren)
/ -
(directe
koeling
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 147
Projectnummer: 07.0309
-
(koeltoren)
/ -
(directe
koeling
-
(koeltoren)
/ -
(directe
koeling
-
(koeltoren)
/ -
(directe
koeling
-
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling
++ - ++ - - -
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling)
++ - ++ - -
(koeltoren)
/ - -
(directe
koeling)
(*) poederkoolcentrales en IGCC zonder DeSOx of DeNOx worden niet aanzien als BBT.
- -
(koeltoren)
/ +
(directe
koeling)
Geluid/
mens
+ +
- + + +
- + + +
Bijkomende opmerkingen:
De emissies van IGCC en poederkoolcentrales worden in de tabel gelijkgesteld bij gebruik van analoge technologieën.
Een IGCC heeft op gebied van stof een iets beter resultaat dan een poederkoolcentrale. Een IGCC van 1.100 MWe is
echter nog onvoldoende te beschouwen als een ‘bewezen’-technologie.
De huidige maximale capaciteit van CC/STEG centrales bedraagt ongeveer 450 MWe,zodat meerdere centrales nodig
zijn voor hetzelfde elektrisch vermogen.
WKK
De werking van een elektriciteitscentrale als een WKK (of CHP = combined heat and power
plant) verhoogt de totale efficiëntie van een elektriciteitscentrale, maar vermindert het elektrisch
rendement. Voor efficiënte stoomlevering is er ook een beperking in afstand (de te leveren
stoom evenals de retourcondensaten dienen rendabel getransporteerd te worden), namelijk
maximal 5 – 10 km. Het principe van WKK kan zowel toegepast worden bij poederkoolcentrales,
IGCC als CC/STEG installaties. Voor al deze toepassingen kan gesteld worden dat
de primaire emissies gelijk zijn, maar dat door de brandstofbesparing bij het gebruik van de
stoom bij de afnemers de indirecte emissies dus minder zullen zijn (aangezien geen (of minder)
stand alone ketels nodig zijn). De warmtebesparingen en dus emissiebesparingen zijn dan ook
vergelijkbaar in het geval van een WKK toepassing bij poederkoolcentrales, IGCC als CC/STEG
centrales.

Tabel 2.9: Vergelijkende tabel tussen de verschillende alternatieven: alternatieve technieken
Techniek Lucht Water Oppervlakte /
bodem
Waterkracht
Off-shore wind
Zonne-energie
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 148
Projectnummer: 07.0309
SO2 NOx stof CO2 hoeveelheden
koelwater
ander landschap fauna
en flora
Geluid
/ mens
++ ++ ++ ++ ++ - - - - + - -
++ ++ ++ ++ ++ + - - + - -
++ ++ ++ ++ ++ ++ - - + ++
Hernieuwbare energie
Anderzijds verwijzen we ook naar het document ‘De mogelijkheden en belemmeringen voor
hernieuwbare energie in Vlaanderen’. Een samenvatting van dit eindrapport van de ODE
(organisatie voor duurzame energie Vlaanderen) van september 1997 wordt hieronder
weergegeven:
De hernieuwbare energietechnieken stoten in het bijzonder bijna geen CO2-gassen in de
atmosfeer.
De voornaamste milieuaspecten van de belangrijkste hernieuwbare energietechnieken zijn de
volgende:
• Windturbines: aandacht is nodig voor de verwerking van afgedankte wiekbladen, de
plaatsbeperkingen, visuele hinder, geluidshinder, vogelschade en verstoring
telecommunicatie.
• Fotovoltaïsche cellen: de commerciële fotovoltaïsche technologie maakt hoofdzakelijk
gebruik van silicium. Er zijn dan ook weinig giftige emissies verbonden aan deze
technologie. Qua emissies vergeleken met conventionele elektriciteitsopwekking zijn er
5 à 10 maal minder emissies voor wat betreft CO2, SO2 en NOx.
• Waterkracht: kleinschalig gebruik van waterkrachttechnologie heeft weinig of geen
impact op natuur of milieu. In België is er ook geen voldoende water ter beschikking
voor toepassing van deze technologie.
• Gecontroleerde verbranding van zuivere biomassa: Bij middelgrote installaties voor de
verbranding van biogas (gasmotoren van 20 – 600 kWe) zijn de emissies hoofdzakelijk
beperkt tot NOx. Bij grote verbrandingsinstallaties hangen de emissies sterk af van de
conversietechniek.
Ondanks de diverse voordelen van hernieuwbare energie kan er slechts beperkt gebruik van
gemaakt worden, ingevolge een reeks financiële, wettelijke en institutionele belemmeringen.
Drie belangrijke kenmerken van hernieuwbare energiebronnen, die de benutting ervan niet
vergemakkelijken, zijn:
• Technische ontwikkeling: waterkracht, stortgas-benutting, windenergie, zonneboilers
zijn ontwikkelde technieken maar absoluut te duur voor grootschalige toepassingen.

• Concentratie: sommige stromingsbronnen en specifiek wind en zon hebben een relatief
geringe energie-dichtheid, waardoor ze zich voornamelijk lenen tot kleinschalig gebruik.
Dit staat haaks ten opzichte van de sterk geconcentreerde noden in onze samenleving.
• Beschikbaarheid: in tegenstelling tot ‘gestockeerde energie’ via conventionele
energiebronnen, is het aanbodspatroon van stromingsbronnen intermitterend en niet
controleerbaar.
Om verder aan te vullen en na te gaan welke van deze technologieën een haalbaar alternatief
vormt voor het E.ON-project, volstaat het in eerste instantie na te gaan welke oppervlakte de
installaties die deze stroom opwekken innemen en indien er in Vlaanderen (of met uitbreiding
België) ruimte is om dergelijke installaties te bouwen. Onderstaande Tabel 2.10 geeft een
overzicht van de benodigde oppervlakte per technologie voor een gelijkwaardig geïnstalleerd
vermogen. Tabel 2.12 geeft een overzicht van de benodigde oppervlakte per technologie
noodzakelijk om jaarlijks een zelfde hoeveelheid stroom te produceren als de vooropgestelde
MWh voor de APP.
Tabel 2.10: Benodigde oppervlakte per technologie voor een geïnstalleerd vermogen van 1.100 MWh
Beschrijving Brandstof Geïnstalleerd vermogen Benodigde oppervlakte
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 149
Projectnummer: 07.0309
MW Ha
Geplande project Steenkool 1.100 20
IGCC Steenkool 1.100 40
CC Aardgas 1.100 15
Waterkrachtcentrale Water 1.100 140
Offshore windpark Wind 1.100 11.000
Solar Zon 1.100 1.100
Voor de waterkrachtcentrale werd uitgegaan van de oppervlakte van de pompaccumulatiecentrale
van Coo (spaarbekkencentrale van Electrabel in Wallonië) . De cijfers voor
het windpark betreft een extrapolatie van de gepubliceerde cijfers van de gekende windparken
op het Belgisch continentaal plat.
Tabel 2.11: Jaarlijkse productie uren per technologie in equivalent ‘vollast’ - uren
Beschrijving Brandstof Equivalent vollast - uren Opmerking
Geplande project Steenkool 8.000 Base load/mid load
IGCC Steenkool 8.000(*) Base load/mid load
CC Aardgas 8.000(**) Base load / mid load / Piek
Waterkrachtcentrale Water 1.000 Base load(***)
Offshore windpark Wind 3.000 Variabel
Solar Zon 850 Variabel
(*) er wordt in de praktijk voor IGCC een lagere equivalent ‘vollast’ - uren verwacht vanwege technische aspecten.
(**) er wordt in de praktijk voor een CC een lagere equivalent ‘vollast’ - uren verwacht vanwege economische aspecten.
(***) als er voldoende water ter beschikking is.
Bovendien dient opgemerkt te worden dat elektriciteitscentrales met steenkool niet alleen
worden ingezet om het minder variabele deel van de basisbehoeften van het stroomverbruik
van het land te verzekeren (zoals met kernenergie tot nu het geval was), maar ook om het zeer

variabele deel te verzekeren. Steenkoolcentrales zijn namelijk ook zeer flexibel en behouden
hierbij hetzelfde elektrisch rendement.
Gasgestookte elektriciteitscentrales worden ook als piekmachines ingezet omdat ze
gemakkelijk kunnen stilgelegd worden. Zij worden eveneens aanzien om het meer variabele
deel van de vraag naar stroom trachten op te vangen. Nochtans is het elektrisch rendement van
een STEG enkel optimaal bij zijn normaal werkingsregime. Bij wijzigende (dalende vraag) daalt
het rendement in sterke mate.
De variatie in stroomvraag is er enerzijds wegens de verandering in afname van stroom
gedurende de dag door de eindverbruiker, maar is anderzijds onder andere te wijten aan de
variabele stroomproductie van alternatieve productiemethodes zoals windturbines.
Gascentrales kunnen in vergelijking met hun kolengestookte evenknie, sneller worden ingezet
(korte opstart en shutdown fase in vergelijking met centrales gestookt met vaste brandstoffen).
Tabel 2.12: Benodigde oppervlakte per technologie voor een jaarlijkse productie van 9 TWhe
Beschrijving Brandstof Jaarlijkse productie Benodigde oppervlakte
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 150
Projectnummer: 07.0309
TWh/jaar Ha
Geplande project Steenkool 9 20
IGCC Steenkool 9 40
CC Aardgas 9 15
Waterkrachtcentrale Water 9 1.200
Offshore windpark Wind 9 29.000
Solar (PV) Zon 9 10.000
Tabel 2.12 toont dat voor een jaarlijkse productie van 9 TWhe stroom door middel van
windenergie, naar schatting 29.000 ha zee-oppervlakte zou moeten worden gebruikt. De
productie van 9 TWh door middel van offshore-windenergie is slechts mogelijk indien enerzijds
meer dan de huidige voor windenergie voorziene concessie wordt gebruikt (deze bedraagt
momenteel 270 km² of 27.000 ha) maar bovendien de nodige aanpassingen gebeuren aan het
ELIA-hoogspanningsnetwerk (aanleg van 380 kV net kust-binnenland). Het huidige 150 kV
hoogspanningsnet kan slechts bijkomend ‘wind’-vermogen van 600 MWe aan (2 TWhe/jaar).
Studies tonen tevens aan dat het maximaal vermogen dat met windenergie op land kan worden
geproduceerd 3,8 TWhe/jaar beslaat, zodat ook de combinatie van deze on- en offshore niet de
vereiste 9 TWhe/jaar kan bieden. Bovendien wordt in deze vergelijking abstractie gemaakt van
het feit dat stroomproductie door middel van windturbines sterk variabel is (en dus onafhankelijk
van de vraag). Volledigheidshalve zou deze manier van stroomopwekking moeten worden
gecombineerd met een mogelijkheid tot stroomopslag (bv. door middel van een
pompaccumulatie centrale).
Opwekking van elektriciteit door middel van PV-zonnepanelen vraagt een oppervlakte van
100 km². Deze kan misschien gevonden worden op daken, langs snelwegen en andere vaak
versnipperde open oppervlaktes. Studies vermelden dat de installatie van dergelijke verspreide
oppervlakte aan zonnepanelen een zeer hoge kost met zich meebrengt en bovendien niet op de
voorziene termijn (in bedrijf neming in 2015) realiseerbaar is.

Tabel 2.12 toont duidelijk aan dat noch water, noch wind, noch zon een volwaardig alternatief
kunnen bieden voor de geplande centrale van 1.100 MWe.
In Vlaanderen, en met uitbreiding in België, zijn geen terreinen beschikbaar met dergelijke
oppervlaktes om een vermogen van 9 TWh te laten opwekken. Voornoemde brandstoffen
hebben een te lage energiedichtheid om eenzelfde hoeveelheid stroom te produceren. Hun
inzet als alternatief voor een kolengestookte plant wordt dusdanig niet verder besproken. Voor
een windturbinepark op land kan er ca. 3 MW per turbine worden toegepast. Dit betekent een
367 turbines om een electriciteitsproductie van 1.100 MW te bekomen. Met een
geluidsvermogenniveau (LwA) van 109 dB(A) bij max. productie (3 MW) geeft dit een totaal
LwA van 134,6 dB(A). De geplande centrale geeft een totaal LwA (zonder back-up boiler en
incidentele afblazen) van 115,2 dB(A). Het windmolenpark is dus 100 maal luider (opmerking:
geluid wordt uitgedrukt als een logaritmische functie). Op immissieniveau betekent dit voor een
windturbine met rotorhoogte van 105 m een zone binnen de geluidcontour van 45 dB(A) op 5 m
hoogte van 14,3 ha. Voor 367 turbines met LwA van 109 dB(A) betekent dit een totale
oppervlakte met geluidimmissies boven de 45 dB(A) van 105,15 km². De zone binnen de
geluidcontour van 45 dB(A) op 5 m hoogte is voor de geplande centrale bij maximale koeling
21.5 ha en voor de geplande zone voor kolenopslag/-behandeling 109 ha; dus 1.3 km² in totaal.
De akoestische impact van andere thermische centrales ((IGCC/CC) is vergelijkbaar met deze
van het geplande project daar de belangrijkste geluidemissie van zulke centrales eveneens
bepaald wordt door de koelmethode (open koelsysteem/ koeltoren natuurlijke trek/ koeltoren
geforceerde trek: of aerocondensoren).
De geluidimpact van een waterkrachtcentrale van 1.100 MW is als volgt bepaald. In de
literatuurstudie (Dunvegan Hydroelectric Project van 100 MW in Alberta Canada) is een
geluidvermogenniveau van 101 dB(A) voor de overstort (van 5 m hoogte) en 95 dB(A) voor het
turbine gebouw verondersteld. Geëxtrapoleerd naar een 1.100 MW waterkrachtcentrale geeft
dit dan een totaal LwA van 112,4 dB(A). Dit is de helft stiller dan het geplande project (met
geluidemissie van 115,2 dB(A)).
Naast steenkool kunnen ook nog andere vaste en vloeibare alternatieve brandstoffen worden
ingezet, met name vloeibare brandstoffen zoals olie en zware fuels, of vaste brandstoffen zoals
bruinkool, biomassa, afvalstromen. Hierna wordt nagegaan in welke mate andere brandstoffen
een volwaardig alternatief kunnen bieden. Hun beschikbaarheid en reserves vormen hierbij de
voornaamste te onderzoeken items. Tabel 2.13 geeft de zogenaamde R/P ratio’s voor aardgas,
olie en steenkool (zie referentie: BP Statistical Review of World Energy - june 2006
respectievelijk June 2008). Het betreft de Reserve/Productie cijfers waarbij zowel beide
waarden respectievelijk eind 2006 en eind 2008 worden bevroren. Uit deze cijfers blijkt dat de
bewezen reserves voor steenkool nog steeds het grootst zijn.
Tabel 2.13: Bewezen wereld energie reserves uitgedrukt in R/P voor 2006 en 2008
Energiedrager 2006 2008
Olie 40,6 jaar 41,6 jaar
Gas 65,1 jaar 60,3 jaar
Steenkool 155 jaar 133 jaar
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 151
Projectnummer: 07.0309

Volwaardige alternatieven lijken bijgevolg:
• IGCC 1.100 MWe
• CC 1.100 MWe
Bij de vooropgestelde jaarlijkse equivalent draaiuren kunnen deze plants elk jaarlijks ongeveer
9 TWhe elektrische energie op het net zetten in België. In dit verband dienen de volgende
belangrijke opmerkingen te worden geformuleerd:
• Omwille van het transport van steenkool, is het ook voor de IGCC noodzakelijk om zich
in een havengebied te vestigen, met aansluiting op een laad- en loskade. Het transport
per schip is het enige economische (en milieuvriendelijke) alternatief voor het
aanbrengen van de brandstof. De gasgestookte plant hoeft niet in de nabijheid van
haveninfrastructuur te worden gebouwd.
• Op deze schaal zijn geen IGCC-installaties gebouwd.
• Een dergelijke IGCC-installatie is op dit ogenblik nog niet technisch voldoende
ontwikkeld (non-proven technology). De actuele gekende grootste IGCC is ongeveer
300 MWe. IGCC wordt ook nog niet als BBT beschouwd.
• De kolenvergassingsinstallaties vergen een zeer grote investering.
• Met de huidige stand van de techniek is er voor poederkoolcentrales met CCS een
energieverlies van 10 à 13%, voor IGCC is dit theoretisch lager. De verwachting is dat
het rendementsverlies in de toekomst zal dalen tot minder dan 7% voor
poederkoolcentrales.
• De brandstof ‘gas’ beantwoordt niet aan het criterium dat de totale elektriciteitsproductie
van België dient voorzien te worden vanuit het oogpunt van
brandstofdiversificatie.(zoals vermeld in 2.1).
Besluit en motivatie van de keuze
Elektriciteitsproductie is altijd een combinatie van brandstof en toegepaste technologie en kan
dus van uit dit oogpunt moeilijk onderling vergeleken worden. Enkel indien dezelfde
brandstoffen gebruikt worden, kan een zinvolle technologische vergelijking gemaakt worden. Uit
het bovenstaande kan worden besloten dat de conventionele kolengestookte technologie als
basis voor de elektriciteitsproductie aangewezen is.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 152
Projectnummer: 07.0309

2.2.5.3. VITO-studie ‘Alternatieve technologieën’ (inclusief toetsing aan Europese
en Vlaamse MBO emissieplafonds/beleid)
In een studie ‘Alternatieve technologieën voor elektriciteitsproductie in de periode tot 2040’, die
als bijlage 11 is opgenomen bij dit MER, heeft de VITO alternatieven voor steenkool in België
onderzocht.
In deze studie wordt gebruik gemaakt van het MARKAL-model. Dit model is een technischeconomisch
model dat via optimalisatie en simulatie bijdraagt tot een efficiënter milieubeleid.
Het brengt de kosten van het milieubeleid in kaart en draagt bij tot een efficiënter milieubeleid
door aan te geven hoe milieudoelstellingen tegen de laagst mogelijke kost bereikt kunnen
worden. Bij het optimaliseren staat kostenefficiëntie centraal.
Daarnaast worden met het model ook verschillende varianten op de meest optimale oplossing
doorgerekend en wordt het model gebruikt om toekomstige emissies in te schatten. Het model
bestaat enerzijds uit een omvangrijke en gedetailleerde databank in Access met informatie over
emissiebronnen en mogelijke reductiemaatregelen en anderzijds uit een rekenalgoritme in
Markal/Answer om de berekeningen uit te voeren. De modelresultaten worden ingelezen in
Access zodat ze op een snelle en efficiënte manier kunnen geïnterpreteerd/geëvalueerd
worden.
Met het MARKAL-model wordt onder meer nagegaan aan welke technische economische
voorwaarden de installaties in de toekomst dienen te voldoen, rekening houdende met de
emissieplafonds opgenomen in de Europese NEC-richtlijn en in de Vlaamse
milieubeleidsovereenkomst elektriciteitsproducenten (zie hoofdstuk 1.2.5. en tabel 2.14).
Tabel 2.14: Milieubeleidsovereenkomst voor de elektriciteitssector betreffende NOx en SO2 emissies
kton/jaar
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 153
Projectnummer: 07.0309
2008 2010 vanaf 2013
NOx – alle scenario’s 14 12,5 11
SO2 - alle scenario’s,
behalve CCS, MBO2
7,5 7,5 7,5
SO2 – CCS, MBO2 7,5 6 4,3
Wanneer men er vanuit gaat dat de voorgenomen elektriciteitscentrale 1,5 kT van het SO2plafond
en het NOx-plafond inneemt (zie het hoofdstuk lucht van dit MER), blijft er nog 2,8 kT
resp. 9,5 kT over voor andere elektriciteitscentrales. De bijdrage van de E.ON-centrale bedraagt
dus 34,9% van de totale SO2-emissies resp. 13,6 % van de totale NOx-emissies.
In de meeste scenario’s van het MARKAL-model blijkt steenkool een leefbare en degelijke
optie, zowel vanuit ecologisch als economisch standpunt. Gegeven de huidige
reductiepercentages van end-of-pipe technieken voor SO2 en NOx zal een sterk doorgedreven
investering in verdere nieuwe steenkoolcentrales (na 2020) botsen op verstrengde
emissieplafonds. Nochtans investeert het MARKAL-model in de scenario’s inclusief CCS sterk
in kolencentrales. Het gebruik van CCS post-combustion door middel van amineoplossingen zal
immers zorgen voor een bijkomende reductie van de luchtpolluenten (zie Tabel 2.16 en
verklaring onder deze tabel). SO2 emissies worden door de amineoplossingen zeer sterk
teruggebracht tot een niveau van minder dan 33 g/MWhe (10 mg/Nm 3 ).. Het effect van
amineoplossingen op NOx is kleiner, maar een reductie tot 130 g/MWhe (40 mg/Nm 3 ) is

mogelijk. In de paragraaf ‘Modelresultaten verder uitgediept’ worden de resultaten voor de
luchtpolluenten in meer detail besproken.
De onderstaande paragraaf geeft de samenvatting weer van dit rapport. Hoofdstuk 2 van dit
rapport beschrijft verschillende mogelijke alternatieven op basis van factsheets.
In deze samenvatting ligt de focus op hoofdstuk 3 en 4, waarin de verschillende alternatieven
worden vergeleken op twee manieren:
1. statisch d.m.v. een matrix gebaseerd op de factsheets;
2. dynamisch op basis van elektriciteitsscenario’s tot 2030 met behulp van het MARKALmodel.
1) Statische vergelijking
De statische vergelijking is gebaseerd op factsheets en omvat data die VITO in kaart heeft
gebracht voor het CASES project. Deze data kan verschillen van de data gebruikt in het Markal
elektriciteitsmodel. De data die VITO gebruikte in het MARKAL-model worden verder
weergegeven in Tabel 2.15 en Tabel 2.16.
Er zijn 13 verschillende alternatieve technologieën beschouwd (zie Tabel 2.15).
Tabel 2.15: Verschillende beschouwde alternatieve technologieën voor elektriciteitsproductie
Alternatieven Acr
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 154
Projectnummer: 07.0309
Beschikbaarheid
Draaiuren op
vollast 14
Efficientie
1 ultra superkritische kolencentrale(E.ON configuratie) COA USC 8.000 46%
2 ultra superkritische kolencentrale met CO2 opvang COA USC CCS 8.000 37%
3 ultra superkritische kolencentrale 20% biomassa co-verbranden
COA USC
BIO20
%
8.000 46%
4 alleenstaande biomassa-installatie 15 BIO100 8.000 35%
5 Kolengestookt wervelbedinstallatie COA FBC 8.000 43%
6 Kolengestookte IGCC COA IGCC 8.000 45%
7 Aardgasgestookte gecombineerde cyclus GAS CCGT 8.000 61%
8 Aardgasgestookte gecombineerde cyclus met CO2 opvang
GAS CCGT
CCS
8.000 53%
9 Aardgasgestookte WKK met condensatieturbine GAS CHP +/-5.000 40% (both)
14 De bepaling van de vollasturen is consistent met volgende referenties:
Devriendt N., Dooms G., Liekens J., Wouter N., Pelkmans L., Prognoses voor hernieuwbare energie en
warmtekrachtkoppeling tot 2020, oktober 2005, VITO.
Palmers G., Dooms G., Shaw S. (3 E ), Scheuren C. (FUL), Neyens J. (IMEC), De Stexhe F. (UCL), Solar Roadmap,
Renewable Energy Evolution in Belgium 1974-2025, i.ov. Belgian Science Policy, juni 2004, www.belspo.be
Frans Van Hulle (3 E ), Yves Cabooter (3 E ), Geert Palmers (3 E ), Vera Van Lancker (RCMG), Sophie Le Bot (RCMG),
Samuel Deleu (RCMG), Joris Soens (KUL-ESAT), Johan Driesen (KUL-ESAT), Optimal offshore wind energy developments
in Belgium, i.ov. Belgian Science Policy, FOD Wetenschapsbeleid, mei 2004, www.belspo.be
15 Niet in de modelsimulaties.

Alternatieven Acr
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 155
Projectnummer: 07.0309
Beschikbaarheid
Efficientie
10 water, waterloop HYD >5.000 /
11 water, pompcentrale PMP STORAGE 1.500 75%
12 wind, on-shore WIND ON 1.200 /
13 wind, off-shore WIND OFF 3.000 /
14 Zonnepanelen PV ROOF 900 /
Het concept ‘aantal vollasturen’ is noodzakelijk omdat de installaties voor hernieuwbare energie
niet op vollast draaien gedurende het jaar. Een vollastuur wordt gedefinieerd als de jaarlijks
geproduceerde elektriciteit in MW gedeeld door de totale geïnstalleerde technische capaciteit.
(in de hierboven weergegeven tabel dient men dus voor wat betreft off-shore windmolens de
vollasturen te interpreteren als zijnde de verhouding geproduceerde MWh/geïnstalleerde MWh
en niet het totaal aantal uren dat een windmolen draait aan lagere elektriciteitsproductie). Er
bestaan drie types waterkrachtcentrales: waterkracht door regenwater in een dam, waterkracht
als piekcentrale via een pompcentrale en waterkracht door verval van een waterloop. Enkele de
laatste twee komen voor in België. De draaiuren van een waterkrachtcentrale in een waterloop
kunnen heel hoog zijn, die van een piekcentrale zijn echter beperkt tot piekmomenten die
ongeveer 10 à 15% van de tijd voorkomen.
Tabel 2.16 geeft een overzicht van de emissies en de kosten, gerelateerd aan de verschillende
alternatieven. Voor NOx, PM en SO2 worden dagelijkse gemiddelden gegeven. De vermelde
emissies en private eenheidskosten zijn afgeleid uit de factsheets met beschrijving van de
mogelijke alternatieven voor de productie van elektriciteit.
Tabel 2.16: Overzicht van de emissies en kosten, gerelateerd aan de verschillende alternatieven volgens de factsheets
(literatuuronderzoek)
%O2 Emissies
CO2eq 16 Private eenheidskosten
NOx PM SO2
Acr g/kWhe
mg/
Nm 3
mg/
Nm 3
mg/
Nm 3
c€/kWh 17
COA USC (E.ON conf) 18 6% 732 100 10 100 2,90
COA USC CCS 6% 73 150 10 150 4,60
COA USC BIO20 6% 586 150 11 136 3,60
BIO100 6% 0 150 20 50 7,40
COA FBC 6% 751 150 20 200 3,20
COA IGCC 15% 694 25 10 5 3,49
GAS CCGT 15% 395 50 5 10 4,52
16 Data afkomstig van CASES project data, totale CO2 op basis van LCI data, meer recente data terug te vinden op
http://www.feem-project.net/cases/documents/deliverables/D_02_1%20LCI%202005-
2030%20and%20description%2008_05.zip
17 Gebaseerd op berekeningen van VITO en CASES project data, FP6 http://www.feemproject.net/cases/documents/deliverables/D_04_1%20private%20costs%20070808.doc
18 Jaarlijkse gemiddelde emissies zijn veel lager, m.n. SO2: 55 mg/Nm 3 , NOx: 55 mg/Nm 3 , PM10: 7 mg/Nm 3

SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 156
Projectnummer: 07.0309
%O2 Emissies
CO2eq 16 NOx PM SO2
Private eenheidskosten
GAS CCGT CCS 15% 110 50 5 10 5,88
GAS CHP 15% 366 50 5 10 4,22
HYD / 13 / / / 7,23
WIND ON West Vlaanderen / 10 / / / 6,10
WIND ON Limburg 11,00
WIND OFF / 7 / / / 10,70
PV ROOF / 56 / / / 25,14
De private kosten worden uitgedrukt in c€/KWhe. De eenheidsproductiekost per KWh is gelijk
aan de gemiddelde prijs die de consument moet betalen om de investeringskost, de
brandstofkost, de operationele kost en onderhoudskost terug te betalen. De kosten voor de
CCS installatie bevatten alleen de elektriciteitcentrale en de CO2-opvangtechnologieën, niet de
bijkomende kosten voor CO2-transport en opslag. Voor de MARKAL-modelberekeningen
omvatten de kosten voor de CCS-installatie ook de kosten voor CO2-transport en opslag. Voor
warmtekrachtcentrales is er in de basisdata van het CASES project gerekend met een ‘credit’
voor warmte door er van uit te gaan dat de warmte nuttig wordt benut. Meer informatie over de
berekeningen en achterliggende data van deze eenheidsproductiekost is terug te vinden op de
webpagina http://www.feem-project.net/cases/documents/deliverables/D_04_1%20private%20
costs%20070808.doc .
De data met betrekking tot de SO2-emissies van een IGCC op kolen (Integrated Gasification
Combined Cycle) zijn afkomstig van de factsheets. Daar wordt uitgelegd dat de emissies van
een standaard kolencentrale meestal hoger zijn dan in een IGCC. Bij een IGCC zijn de emissies
van SO2 lager omdat de verbranding met syngas gebeurt en er voornamelijk H2S wordt
gevormd dat verwijderd kan worden. De SO2-emissies van de centrales op gas (gas CCGT,
CHP) worden geraamd op 10 mg/Nm 3 . Dit zijn standaardwaarden indien niet meer informatie
bekend is over het type gas. In de scenario-oefening weten we dat de SO2-emissies van gas in
België bijna verwaarloosbaar zijn en voor de modelberekeningen veronderstellen we dan ook
een nulemissie.
De tabellen hieronder tonen de data die het MARKAL-model gebruikt heeft voor de scenarioberekeningen.
Alle technologieën zijn opgenomen in het model behalve de IGCC op kolen,
Integrated Gasification Combined Cycle. De horizon van het model is 2040 en de technologie
zal binnen deze termijn zeker rijp zijn. IGCC zit toch niet in het model omdat we de keuze van
het model onderzoeken omtrent kolencentrales die operationeel moeten zijn tegen 2015 - 2020.
Ook is de data met betrekking tot rendement en kost van een IGCC niet zo verschillend van die
van een ultrasuperkritische centrale en kunnen de resultaten dus ook geldig zijn voor deze
groep van centrales.
De aannames uit het model voor wat betreft investeringskosten zijn opgedeeld volgens centrale
–zowel zonder als met CCS. Deze zijn uitgedrukt in € per kW geïnstalleerd vermogen
(basiswaarde van 2005). De belangrijkste investeringskosten voor de keuzes van het model zijn
de kosten van de kolen- en de gascentrales. De kolencentrales hebben een investeringskost

van 1.250 à 1.500 €/kW. Deze kost omvat de kosten voor de uitrusting van de SCR, de
ontstoffingsinstallatie (ESP) en een ontzwavelingsinstallatie. De levensduur wordt op 35 jaar
geschat. De kost van een CCGT (STEG) –standaard uitgerust met SCR- wordt geraamd op
600 €/kW. De levensduur wordt geraamd op 20 jaar. Indien de centrales worden uitgerust met
een CCS stijgt de investeringskost. Deze investeringskost bedraagt 120 €/ton CO2 in het model
voor de volledige levensduur van de centrales. De kost voor CO2-transport en opslag wordt
geraamd op 6 €05/MWhel.
Tabel 2.17: Overzicht van de emissies en kosten, gerelateerd aan de verschillende alternatieven opgenomen in het
Markal model.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 157
Projectnummer: 07.0309
%O2
Acr g/kWhe
Emissions
CO2eq NOx PM SO2
mg/
Nm³
mg/
Nm³
mg/
Nm³
COA USC (E.ON conf) 19 6% 732 66 10 44
COA USC E.ON 6% 732 55 7 55
COA USC + CCS 6% 88 50 10

Uit bovenstaande tabellen kan worden afgeleid dat de procentuele reductie van CO2-emissies
door middel van CCS groter wordt ingeschat bij kolencentrales (88% reductie) dan bij STEGs
(72% reductie). CCS post combustion met amineoplossingen zal procentueel een lager
afvangrendement hebben bij STEG centrales omwille van het feit dat de rookgassen een lagere
CO2 concentratie hebben. Dit wordt afgeleid uit ervaring met end-of-pipe technieken op
luchtpolluenten die door middel van een chemische reactie voor reductie van NOx en SO2
zorgen. Betreffende reductie van NOx, reageert enkel NO2 met de amines en niet NO wat het
grootste gedeelte van de NOx emissies uitmaakt. Bijkomend onderzoek en testprojecten zijn
echter vereist om deze modelaanname beter te kunnen onderbouwen. Door de vorming van
aminezouten worden de emissies van SO2 mogelijk (het is namelijk nog geen bewezen
technologie) zeer sterk gereduceerd bij gebruik van CCS. 21 De SO2-restemissies kunnen
gereduceerd worden tot slechts 1 g/MWhel (

Tabel 2.19: IEA data rond distributiekosten van brandstoffen
€(2005)/GJ 2005 2010 2015 2020 2025 2030
aardgas 5,15 5,64 6,49 8,05 9,70 9,78
kolen 0,5% S 2,13 2,45 2,65 2,86 3,05 3,26
kolen 2% S 1,91 2,19 2,37 2,58 2,75 2,95
Zware stookolie 7,40 7,23 8,00 8,41 8,87 9,68
Belgisch hout 3,32 3,63 3,97 4,34 4,74 5,18
Hout import 1 3,65 3,99 4,36 4,77 5,22 5,70
Hout import 2 4,38 4,79 5,24 5,72 6,26 6,84
Scenario’s
Er zijn negen modelsimulaties uitgevoerd binnen deze studie. Zes scenario’s waarbij CCS
mogelijk is en drie waarbij CCS niet mogelijk is als optie in het model.
CCS
Het eerste scenario kan beschouwd worden als het E.ON referentiescenario. In dit scenario kan
binnen het model gekozen worden voor nieuwe kolencentrales zoals E.ON vanaf 2014 en/of
andere superkritische centrales vanaf 2020. Markal kan, vanaf 2022, kiezen voor CCS voor het
reduceren van de CO2-emissies. Deze maatregel is beschikbaar voor nieuwe kolencentrales en
nieuwe GT en CCGT installaties. De bestaande kerncentrales zullen tussen 2015 tot 2030
geleidelijk gesloten worden. In dit scenario wordt een stijgende CO2-prijs aangenomen van 48
tot 80 €/ton in respectievelijk 2015 en 2030.
CCS, HCO2
In deze variant is een stijgende CO2-prijs aangenomen van 96 tot 160 €/ton in respectievelijk
2015 en 2030. Deze bedraagt het dubbele van de CO2-prijs in het eerste scenario.
CCS, NO COAL
In dit scenario is investeren in nieuwe kolencentrales niet toegelaten.
CCS, NUC EXT
In dit scenario wordt de levensduur van de bestaande kerncentrales verlengd tot 2040.
CCS, REN CHP
In dit scenario wordt het promotiemechanisme van hernieuwbare elektriciteit (REN) en
warmtekrachtkoppeling (CHP) in rekening gebracht, rekening houdend met de
certificaatsystemen en de investeringssteun. De recente wijziging betreffende de
steunmaatregelen (groenestroomcertificaten) die op 06/02/2009 werd niet meegenomen in de
modelberekeningen.
CCS, MBO2
Deze variant vertrekt van het CCS scenario, maar legt een strenger emissieplafond voor de
elektriciteitssector betreffende SO2 emissies op.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 159
Projectnummer: 07.0309

NO CCS
In dit scenario kan het model kiezen om te investeren in nieuwe kolencentrales, zoals E.ON,
vanaf 2014 en/of andere superkritische centrales vanaf 2020. De CCS optie is niet beschikbaar.
Dit betekent dat ook voor de GT en CCGT centrales de CCS maatregel niet beschikbaar is voor
het reduceren van CO2.
NO CCS, HCO2
In dit scenario kan gekozen worden om te investeren in nieuwe kolencentrales, zoals E.ON van
2014 en/of andere superkritische centrales vanaf 2020. De optie voor CCS is niet beschikbaar.
Tevens wordt hierbij een verdubbelde CO2-prijs gehanteerd in vergelijking met andere
scenario’s. De prijs neemt toe van 96 tot 160 €/ton in respectievelijk 2015 en 2030.
NO CCS, NO COAL
In dit scenario kan het Markal-model niet kiezen voor nieuwe kolencentrales noch voor de CCS
maatregel voor GT en CCGT.
Tabel 2.20 en Tabel 2.21 geven de negen modelsimulaties uitgevoerd binnen deze studie. Er
zijn zes scenario’s waarbij CCS mogelijk is en drie waarbij CCS niet mogelijk is als optie in het
model.
Tabel 2.20: 8 modelsimulaties binnen deze studie: 1 tot 5
Flexibele
veronderstellingen
CCS
CCS
HCO2
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 160
Projectnummer: 07.0309
CCS
NOCOAL
CCS
NUC EXT
CCS
REN CHP
CCS, MBO2
Scenario nummer 1 2 3 4 5 6
Nieuwe kolencentrales /
CCS vanaf 2022
Verlengde toepassing
kernenergie
Promotie van hernieuwbare
en WKK
/ / / / /
/ / / / /
CO2 prijs up to 80 up to 160 up to 80 up to 80 up to 80 up to 80
Tabel 2.21: 8 modelsimulaties binnen deze studie: 6 tot 8
Flexibele veronderstellingen NOCCS
NOCCS
HCO2
NOCCS NOCOAL
Scenario nummer 7 8 9
Nieuwe kolencentrales /
CCS vanaf 2022 / / /
Verlengde toepassing kernenergie / / /
Promotie van hernieuwbare en WKK / / /
CO2 prijs up to 80 up to 160 up to 80
Modelresultaat elektriciteitsproductie

Voor elk scenario worden de resultaten van de elektriciteitsproductie in Vlaanderen gegeven.
De gerapporteerde WKK omvat zowel motoren als turbines. De CCS-reductiemaatregel gebruikt
elektriciteit waardoor het rendement van de centrale met ongeveer 8%-punten afneemt. In de
Figuur 2.7 en Figuur 2.8 is dit merkbaar aan het feit dat de totale elektriciteitsproductie hoger is
in de CCS-scenario’s dan in de niet-CCS scenario’s en ook aan het elektriciteitsverbruik van
CCS in eerste figuur (negatief).
Figuur 2.7: TJ net productie t.o.v. de verschillende CCS scenario’s/jaren
TJ net production
500000
400000
300000
200000
100000
0
-100000
2020
2025
2030
,
2020
2025
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 161
Projectnummer: 07.0309
2030
,
2020
2025
2030
,
2020
1 CCS 2 CCS HCO2 3 CCS NOCOAL 4 CCS NUC EXT 5 CCS REN CHP 6 CCS MBO2
Scenario Year
Figuur 2.8: TJ net productie t.o.v. de verschillende niet-CCS scenario’s / jaren
TJ net production
500000
450000
400000
350000
300000
250000
200000
150000
100000
50000
0
2020 2025 2030 , 2020 2025 2030 , 2020 2025 2030 , 2020 2025 2030 , 2020 2025 2030 ,
7 NOCCS 8 NOCCS HCO2 9 NOCCS NOCOAL 10 11
2025
Scenario Year
2030
,
2020
2025
2030
,
2020
2025
2030
,
Data
CCS Electri. use
WATER
WIND
BIOMASS
CHP
NUCLEAR
COAL
GT and CCGT
Data
WATER
WIND
BIOMASS
CHP
NUCLEAR
COAL
GT and CCGT

Modelresultaat CO2
Hieronder wordt een kort overzicht gegeven van de CO2-emissies die resulteren uit de negen
scenario’s. De volgende grafieken tonen de CO2-emissies in Vlaanderen. Voor elk scenario
omvat het model meer installaties dan enkel elektriciteitsproductie. Indien het model niet kiest
voor een warmtekrachtinstallatie, wordt een alternatieve warmteproductie-installatie gekozen.
Vandaar dat in Tabel 2.22 ook de CO2- emissies van de industriële boilers zijn vervat die
mogelijk kunnen vervangen worden door warmtekrachtkoppeling. Door de potentiële vervanging
van industriële installaties door WKK, zijn de CO2-emissies dan ook hoger dan de emissies
uitsluitend voor de elektriciteitssector. Omwille van ‘perfect foresight’, hangen de
investeringsbeslissingen in het Markal model af van de keuzes en verwachtingen in de
toekomst. Hierdoor zijn de emissies in het jaar 2020 iets hoger in het scenario waarbij CCS
mogelijk is (CCS) dan in het scenario zonder CCS (NO CCS).
Tabel 2.22: CO2-emissies per opwekkingssoort in de verschillende scenario’s
[kton] CO2 2010 2015 2020 2025 2030
1 CCS 28.220 33.825 36.654 41.226 19.515
2 CCS HCO2 26.969 29.349 27.545 14.239 14.351
3 CCS NOCOAL 28.228 30.665 32.150 37.560 32.350
4 CCS NUC EXT 28.318 31.891 33.980 32.618 16.266
5 CCS REN CHP 29.592 35.628 36.950 40.566 15.008
6 CCS, MBO2 28.116 33.819 35.949 38.548 24.327
7 NOCCS 28.240 33.814 35.851 45.555 46.478
8 NOCCS HCO2 27.075 29.268 29.912 35.240 35.898
9 NOCCS NOCOAL 28.228 30.665 32.150 37.560 36.582
Modelresultaten verder uitgediept
Betreffende luchtemissies bespreken we in detail de resultaten van twee representatieve
scenario’s, namelijk het referentie ‘CCS’ scenario en dat van het ‘CCS, MBO2’ scenario waarbij
het strengere MBO SO2 plafond van 4,3 kton werd doorgerekend.
CCS
Het eerste scenario kan beschouwd worden als het E.ON-referentiescenario. Vanaf 2015
investeert het model in de E.ON-elektriciteitscentrale en is deze operationeel. Vanaf 2025
investeert het model in nieuwe superkritische kolencentrales. De investering in nieuwe
kolencentrales stelt geen beperkingen naar investeringen in hernieuwbare energie, zoals
windenergie. CO2-emissies nemen toe tot 2025 omwille van de investeringen in nieuwe
kolencentrales. Vanaf 2025 kiest het model voor CCS op de E.ON- centrale en vanaf 2030 ook
voor de andere superkritische kolencentrales.
Voor het uitvoeren van deze modelrun werd het SO2-emissieplafond vastgelegd op 7,5 kton
zoals aangegeven in Hoofdstuk 1.2.5. Het MARKAL-model produceert in 2030 bijna 200 PJ
(55.500 GWh) aan elektriciteit door middel van kolencentrales. De gemiddelde SO2emissiefactor
die minstens moet gehaald worden om bij deze koleninzet nog te voldoen aan het
emissieplafond van 7,5 kton bedraagt 135 g/MWhe (40 mg/Nm 3 ). Indien bij deze koleninzet aan
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 162
Projectnummer: 07.0309

het emissieplafond van 4,3 kton zou moeten worden voldaan, moet de gemiddelde SO2emissiefactor
maximaal 77 g/MWhe (23 mg/Nm 3 ) bedragen. Beide emissiefactoren zijn laag in
vergelijking met de haalbare emissiefactoren voor kolencentrales inclusief end-of-pipe
technieken (DeSOx) zoals deze gemodelleerd zijn (zie Tabel 2.18).
Indien voor de NOx-emissies eenzelfde berekening wordt uitgevoerd, moet de NOxemissieplafond
van 11 kton niet enkel worden verdeeld over de productie d.m.v.
kolencentrales, maar over de volledige elektriciteitsproductie d.m.v. brandstoffen (fossiel en
biomassa). De totale elektriciteitsproductie in 2030 d.m.v. kolen, gas (STEG en WKK),
biomassa bedraagt 421 PJ (116.900 GWh). De gemiddelde NOx-emissiefactor mag bijgevolg
maximaal 94 g/MWhe (20 mg/Nm 3 voor STEG, 30 mg/Nm³ voor kolencentrales) bedragen.
Nieuwe STEG installaties inclusief SCR kunnen voldoen aan deze berekende emissiefactor (zie
Tabel 2.18). Superkritische kolencentrales inclusief SCR voldoen niet aan de gemiddelde
berekende emissiefactor.
CCS, HCO2
In dit scenario met CCS en hoge CO2-prijzen (tot 160 €/ton in 2030), investeert het model nog
steeds in nieuwe kolencentrales, Maar de E.ON-centrale wordt pas operationeel vanaf 2025
wanneer CCS beschikbaar wordt. Omwille van de hoge CO2-prijs, geeft het model de voorkeur
aan koolstofarme elektriciteitsproductie, zoals biomassa en wind. Zoals blijkt uit de resultaten,
investeert het model zelfs nog meer in kolencentrales door de stijgende co-verbranding van
biomassa tot het maximaal technisch haalbare niveau. De CO2-emissies blijven redelijk laag en
verlagen sterk vanaf 2025 door CCS.
CCS, NO COAL
In dit scenario is de optie voor het investeren in nieuwe kolencentrales niet beschikbaar. Het
model kiest nieuwe GT en CCGT centrales om aan de elektriciteitsvraag te voldoen. Tevens is
er een toename in het gebruik van WKK. Het model investeert ook in de eerder beperkte
toepassing van CCS op GT en CCGT. De CO2-emissies blijven hoog, zelfs na 2025 wanneer
CCS beschikbaar wordt. Omwille van de hoge gasprijzen, blijft het voordeliger te betalen voor
de CO2-emissies dan in een investering van een CCS op een GT en CCGT te plaatsen. De
CCS verlaagt tevens de efficiëntie van de gascentrale, wat deze maatregel enkel nog duurder
maakt.
CCS, NUC EXT
Door de verlenging van het gebruik van kerncentrales, investeert het model in nieuwe
kolencentrales. Omwille van de hoge aardgasprijs, investeert het model in nieuwe
kolencentrales om aan de energievraag te voldoen. Het model investeert in CCS, maar omwille
van de kleinere capaciteit van het kolenpark is het elektriciteitsverbruik door de CCS kleiner dan
in het COA CCS scenario. De capaciteit aan nieuwe kolencentrales is kleiner, wat zich
reflecteert in de CO2-emissies.
CCS, REN CHP
Ter bevordering van hernieuwbare elektriciteit, kiest het model voor nieuwe kolencentrales
waarin in toenemende mate co-verbranding van biomassa wordt toegepast. Het model
investeert voornamelijk in nieuwe kolencentrales met toenemende co-verbranding van
biomassa, in WKK en windenergie. De investering in nieuwe GT en CCGT daalt sterk.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 163
Projectnummer: 07.0309

CCS, MBO2
Het scenario is volledig identiek aan het eerste scenario dat beschouwd kan worden als het
E.ON-referentiescenario. Het grote verschil ligt in het feit dat het SO2-plafond in het model is
vastgelegd op 4,3 kton vanaf 2015, in plaats van 7,5 kton. Het resultaat is dat het model toch
nog altijd kolen gebruikt maar minder dan in het standaard CCS scenario.
Het mindere gebruik van kolen wordt ingevuld door investeringen in nieuwe STEG-centrales.
Gegeven de huidige reductiepercentages van end-of-pipe reductietechnieken voor SO2emissies
zou het model veel minder in nieuwe kolencentrales investeren vanaf 2025 (volledige
sluiting nucleaire centrales), dan in het huidige modelresultaat. De E.ON-centrale zal ongeveer
30,3 PJ aan elektriciteit produceren en daarbij ongeveer 1.500 ton SO2-emissies uitstoten. Bij
een SO2 plafond van 4,3 kton zou bijgevolg een equivalent van bijna 3 met E.ON vergelijkbare
centrales kunnen gebouwd worden en dus zou zo’n 90 PJ aan elektriciteit d.m.v. kolen kunnen
opgewekt worden om het volledige SO2-emissieplafond op te vullen.
Het gebruik van amineoplossingen in post-combustion CCS zorgt echter voor de vorming van
aminezouten en daarmee voor een bijkomende afvang van o.a. SO2-emissies (en in minder
mate NOx-emissies). Naast de reductie door middel van end-of-pipe technieken krijgen we in
belangrijke mate een extra reductie van de resterende SO2-emissies (restemissie mogelijk tot 1
g/MWhel). Bij het SO2-emissieplafond van 4,3 kton produceert het model zo’n 127 PJ aan
elektriciteit op basis van kolencentrales. De gemiddelde SO2-emissiefactor die minstens moet
gehaald worden om bij deze 127 PJ koleninzet nog te voldoen aan het emissieplafond bedraagt
122 g/MWhe (35 mg/Nm 3 ) wat aanzienlijk lager is dan de emissiefactor van E.ON. We kunnen
concluderen dat met de huidige gekende end-of-pipe technieken deze emissiefactor niet kan
gehaald worden (zie ook Tabel 2.18). Maar zoals aangegeven zal het toepassen van postcombustion
CCS d.m.v. amineoplossingen sterk lagere SO2 emissies met zich meebrengen.
De totale elektriciteitsproductie in 2030 d.m.v. kolen, gas (STEG en WKK), biomassa bedraagt
in dit scenario 406 PJ (112.800 GWh). De gemiddelde NOx-emissiefactor mag bijgevolg
maximaal 98 g/MWhe (20 mg/Nm 3 ) bedragen. Nieuwe STEG installaties inclusief SCR kunnen
voldoen aan deze berekende emissiefactor (zie Tabel 2.18). De totale emissies van de nieuwe
gascentrales bedragen in dit scenario 3.100 ton NOx (59 g/MWhe * 52.400 MWhe). Dat
betekent dat de kolencentrales, de WKK’s en biomassa samen nog 7.900 ton mogen uitstoten
wat overeenkomt met een gemiddelde emissiefactor van 131 g/MWhe (40 mg/Nm 3 ) .
Superkritische kolencentrales inclusief SCR voldoen niet aan de gemiddelde berekende
emissiefactor en kunnen maar door middel van het gebruik van CCS voldoen.
NO CCS
Wanneer de CCS optie niet beschikbaar is, zijn de CO2-emissies natuurlijk hoger dan in de
vorige scenario’s. In het scenario met dubbelde CO2-prijs wordt niet meer geïnvesteerd in
nieuwe kolencentrales. Zelfs in een scenario zonder CCS kiest het model nog voor
kolencentrales en nieuwe GT en CCGT, met de veronderstelde energie- en CO2-prijzen. De
totale elektriciteitsproductie is lager dan in het scenario met CCS, doordat het
elektriciteitsverbruik van de CCS installatie niet aanwezig is.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 164
Projectnummer: 07.0309

NO CCS, HCO2
In dit scenario zonder CCS en met een hoge CO2-prijs, investeert het model niet in nieuwe
kolencentrales. Dit betekent dat voor het voorzien in de elektriciteitsbehoefte, het model kan
kiezen voor GT en CCGT en voor nieuwe WKK en windturbine installaties.
NO CCS, NO COAL
In dit scenario kan het MARKAL-model niet kiezen voor nieuwe kolencentrales noch voor de
CCS maatregel voor GT en CCGT. Om aan de energievraag te kunnen voldoen, investeert het
model sterk in GT en CCGT en in WKK installaties.
Andere emissies
Het model houdt rekening met verlenging van emissieplafonds (milieubeleidsovereenkomst)
voor NOx en SO2 in alle scenario’s, met of zonder kernenergie. Het effect van het convenant
maakt dat de emissies nooit boven de gestelde emissieplafonds uitstijgen. Het model kiest dus
om te investeren in nieuwe elektriciteitscentrales en emissiereductiemaatregelen om te voldoen
aan de emissieplafonds. Het model dat gehanteerd wordt heeft echter een beperkt aantal
mogelijke reductiemaatregelen als end-of-pipe gedefinieerd. De nieuwe centrales die door dit
model gekozen worden, hebben wel een emissieniveau dat overeenkomt met dat van recent
gebouwde nieuwe centrales. In scenario’s met een hoge CO2-prijs of zonder kolenoptie, zullen
de NOx-emissies lager zijn dan de gestelde plafonds. In de scenario’s zonder kolen investeert
het model meer in aardgascentrales die standaard worden voorzien van verregaande
maatregelen (SCR: selectieve katalytische reductie). Aardgascentrales worden immers
standaard voorzien van verregaande maatregelen (SCR: selectieve katalytische reductie). De
emissies van deze gascentrales worden verondersteld op 13 mg/Nm³ te liggen, wat lager is dan
de emissieniveaus die gehanteerd worden bij kolencentrales. Niettemin zijn de veronderstelde
emissieniveaus van de nieuwe kolen- en gascentrales laag in vergelijking met de
emissieconcentraties van de huidige centrales.
In de scenario’s waar voor kolen wordt gekozen, liggen de NOx-emissies op het niveau van het
emissieplafond van 11 kton (zie tabel 2.14). De randvoorwaarde voor NOx wordt dan sterk
beperkend. Dit kan verklaard worden door het feit dat kolen en co-verbrandingsinstallaties
domineren in de elektriciteitsproductie. Hoewel investeringen in kolencentrales economisch de
betere optie zijn, zijn de beperkingen die samenhangen met de emissieplafonds bindend en zal
het model zijn keuze voor investeringen in nieuwe kolen- en gascentrales zo kiezen dat net aan
de emissieplafonds kan worden voldaan.
Na 2025, vertoont het model SO2-emissies onder 7,5 kton door het gebruik van verregaande
ontzwavelingsinstallaties op kolencentrales. De toekomstige verlaging van het SO2emissieplafond
tot 4,3 kton (zie tabel 2.14) is bindend voor investeringen in nieuwe
kolencentrales. Indien we rekening houden met de huidige reductierendementen van end-ofpipe
technieken voor SO2, zorgen investeringen in drie keer het equivalent van de E.ONkolencentrale
voor het volledig invullen van dit emissieplafond. Indien echter CCS door middel
van post-combustion met amineoplossing toegepast wordt, is het potentieel voor kolencentrales
opnieuw groter. Naast de reductie door middel van end-of-pipe technieken krijgen we in
belangrijke mate een extra-reductie van de resterende SO2-emissies door de vorming van
aminezouten (restemissie mogelijk tot 1 g/MWhel). De amineoplossing degradeert hierdoor
sneller en zal sneller moeten vervangen worden. Bijgevolg stijgen de kosten van de CO2-
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 165
Projectnummer: 07.0309

afvang. Toch blijven investeringen in nieuwe kolencentrales met CCS economisch gezien het
betere alternatief in vergelijking met nieuwe STEG-centrales voor het invullen van de basislast
in de elektriciteitsvraag, gegeven de aangenomen brandstofprijzen en investeringskosten.
Jaarlijkse meerkosten na 2020
‘Meerkosten’ zijn de extra welvaartkosten van de scenario’s in vergelijking met het ‘CCS’scenario.
De gegeven kosten zijn de kosten binnen het elektriciteitssysteem zonder rekening te
houden met mogelijke neveneffecten. De kost voor het uitstoten van CO2 wordt bepaald door de
CO2-prijsveronderstellingen en is vervat in de gerapporteerde cijfers. De niet-verdisconteerde
kosten worden weergegeven voor een gemiddeld jaar in de periode 2020-2025 en voor een
gemiddeld jaar in de periode 2030-2035. De kosten van het ‘CCS REN CHP’-scenario kunnen
niet gemakkelijk berekend worden door de geforceerde marktmechanismen van de certificaten.
Tabel 2.23: niet verdiscounteerde jaarlijkse meerkost
Niet verdisconteerde jaarlijkse meerkost
(M€2005)
Scenario
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 166
Projectnummer: 07.0309
2020-2025 2030-2035
CCS Referentie Referentie
CCS HCO2 2.177 323
CCS NOCOA 144 938
CCS NUC EXT -846 -3.177
CCS REN CHP / /
CCS, MBO2 18 145
NOCCS 22 424
NOCCS HCO2 2.288 4.836
NOCCS NOCOA 144 942
Het eerste scenario kan beschouwd worden als het ‘E.ON referentiescenario’, waarin CCS
vanaf 2022 als mogelijke CO2-reductiemaatregel voorzien is. We nemen aan dat het nucleaire
park geleidelijk gesloten wordt en dat de CO2-prijs gradueel toeneemt tot 80 €/ton in 2030. De
resultaten van de andere scenario’s tonen aan dat de kosten altijd hoger zullen zijn, behalve in
het scenario waarin het bestaande nucleaire park niet gesloten wordt. De extra modelrun met
een strengere SO2 limitering van 4,3 kton geeft een kostenverhoging die relatief beperkt is. De
tabel geeft aan dat op de lange termijn (na 2030):
• het niet kunnen kiezen voor kolen binnen de elektriciteitsproductie, een jaarlijkse kost
van meer dan het dubbele met zich meebrengt dan de kost van het niet mogelijk zijn
van CCS (938 in vergelijking met 424).
• dit ook een kost van 3 maal de kost van hoge CO2- prijzen teweegbrengt in het scenario
met CCS (938 in vergelijking met 323).
• de tabel het belang van de CO2-prijsveronderstellingen aangeeft
• het effect van hoge CO2-prijzen veel lager is dan wanneer de CCS optie mogelijk is
(323 in vergelijking met 4.836).
• de invloed van de verlenging van het gebruik van kernenergie op termijn vergelijkbaar is
met het effect van hoge CO2-prijzen wanneer CCS niet mogelijk is.

Algemene conclusies scenario’s
De modelruns tonen aan dat in vier van de vijf ‘CCS-scenario’s’ een toename van het gebruik
van kolen als kostenefficiënt wordt gezien, zelfs wanneer de levensduur van het bestaande
nucleaire park wordt verlengd. De ontwikkeling van hernieuwbare energie en WKK, zowel in
een scenario met als zonder groene stroom-, WKK-certificaten en investeringssteun, staat de
keuze voor kolen niet in de weg. In de scenario’s zonder CCS vullen kolencentrales nog steeds
een belangrijk aandeel van de elektriciteitsproductie in. In de scenario’s waar de keuze voor
kolen niet is toegelaten of in de scenario’s met een stijgende CO2-prijs tot 160 €/ton zijn kolen
niet kostenefficiënt.
2.2.5.4. Vermindering CO2 uitstoot
Vooraleer in te gaan op de vraag hoe de CO2-uitstoot van de geplande elektriciteitscentrale zal
worden gereduceerd, dient de vraag te worden beantwoord welke bijkomende uitstoot van CO2
de geplande centrale zal genereren.
Op basis van de veronderstelling dat de geplande centrale op basislast draait, wordt de
jaarlijkse CO2- uitstoot op circa 6 miljoen ton geraamd. Met een rendement van circa 45,5%, ligt
de specifieke CO2- emissie per kWh bijna 25% lager dan de gemiddelde uitstoot van de
bestaande Belgische koleninstallaties. Vanuit ecologisch standpunt, rekening houdend met de
leveringszekerheid en de nationale economische context, is het aangewezen om de oude
centrales te vervangen door nieuwe. Eén van de gevolgen van de komst van een nieuwe
centrale op de markt, is dat oudere centrales met veel lagere rendementen - onder andere de
oude kolengestookte centrales met een gemiddeld rendement van 36% - een stuk minder zullen
ingezet worden of zelfs helemaal zullen stilgelegd worden. Het ligt in de lijn van de
verwachtingen dat, als een gevolg van de marktwerking, waarbij de variabele kosten (brandstof,
CO2-rechten en andere belastingen/heffingen) niet langer zullen gedekt worden door de
marktprijzen, de oude steenkoolcentrales in België uit dienst zullen genomen worden, zodra de
geplande elektriciteitscentrale operationeel is. In dit scenario zal de totale uitstoot van CO2 in
Vlaanderen met ongeveer 1 miljoen ton/jaar dalen.
E.ON zal de voor de geplande centrale noodzakelijke emissierechten aankopen via haar
nieuwe trading unit E.ON Energy Trading. E.ON wil een vooraanstaande rol spelen in het
domein van het Clean Development Mechanism (CDM) en de Joint Implementation (JI).
Hierdoor kan E.ON de meest efficiente CO2-reductiemaatregelen ontwikkelen en optimaal
bijdragen aan de bescherming van het klimaat.
A. Verwijdering algemeen
Bij de verbranding van fossiele brandstoffen wordt koolstof in de brandstof met in lucht
aanwezige zuurstof omgezet tot koolstofdioxide of CO2. Met de rookgassen wordt deze CO2 in
de huidige installaties geëmitteerd in de lucht. CO2 is een broeikasgas en wordt in toenemende
mate beschouwd als verantwoordelijk voor de opwarming van de aarde. Beperking van de CO2emissie
staat daarom wereldwijd hoog op de politieke agenda.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 167
Projectnummer: 07.0309

Vermindering van CO2-uitstoot kan op drie verschillende manieren worden bewerkstelligd
(Figuur 2.9):
• verbranding met lucht; verwijdering van CO2 uit de rookgassen (post-combustion
capture);
• verbranding met alleen zuurstof (oxy-fuel), gevolgd door verwijdering van CO2 uit de
rookgassen (combustion capture);
• verwijdering van koolstof uit de brandstof voor verbranding: waterstof- of
syngasbenadering (pre-combustion capture).
Verwijdering van CO2 uit de rookgassen (post combustion, MEA-techniek)
Bij een poederkoolketel of een wervelbedeenheid is, met de huidige stand van de techniek, het
uitwassen van CO2 uit de rookgassen de beste technologie. De huidige commerciële installaties
voor CO2-verwijdering zijn alle gebaseerd op het chemische absorptieproces. Zij maken daarbij
gebruik van het regenereerbare chemische oplosmiddel mono-ethanolamine (MEA). Door het
rookgas door een kolom met MEA te leiden, wordt een groot gedeelte van het aanwezige CO2
geabsorbeerd door het solvent (gaswassen). Het CO2-rijke solvent wordt vervolgens naar een
stripper geleid. Door het MEA/CO2-mengsel te verhitten met (proces)stoom komt de CO2 weer
vrij en kan deze na compressie tot 110 bar worden getransporteerd naar de opslag.
Figuur 2.9: De drie hoofdopties voor CO2-afvang bij elektriciteitscentrales
De alternatieven voor de MEA-techniek (fysische en chemische adsorptie, cryogene technieken
en membranen) zijn duurder en minder energie-efficiënt dan chemische absorptie. Dit feit heeft
vooral te maken met de lage partiële CO2-druk in de rookgassen. Een opstelling voor de
verwijdering van CO2 uit de rookgassen van een poederkooleenheid is gegeven in Figuur 2.10.
Alvorens de CO2 uit de rookgassen verwijderd wordt, worden de rookgassen gereinigd, waarbij
de NOx verwijderd wordt met een SCR-installatie, het stof met een E-filter en de SO2 met
behulp van een rookgasontzwavelingseenheid.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 168
Projectnummer: 07.0309

Verbranding met alleen zuurstof
Het grootste gedeelte van het rookgas bestaat uit stikstof dat met de verbrandingslucht is
aangevoerd. Zonder deze stikstof zou het verwijderingsproces aanmerkelijk eenvoudiger zijn.
Vanuit deze gedachte is het idee ontstaan om voor de verbranding in plaats van lucht pure
zuurstof aan te voeren. Omdat dit tot verbrandingstemperaturen zou leiden die de huidige
materialen niet aan kunnen, is het nodig een deel van de rookgassen te recycleren. De techniek
staat ook bekend onder oxy-fuel verbranding. Figuur 2.11 geeft een configuratie van oxy-fuel
verbranding voor een kolenketel.
Figuur 2.10: Verwijdering van CO2 uit de rookgassen
Figuur 2.11: Oxy-fuel verbranding met gerecirculeerd rookgas
Door de oxy-fuel verbranding wordt de concentratie aan CO2 in de rookgassen verhoogd van
ongeveer 15% naar maximaal 95%. Dit gebeurt in een aantal stappen. Uiteindelijk vindt
comprimering naar 110 bar plaats voor transport. De voordelen van oxy-fuel verbranding ten
opzichte van andere schone technologieën (clean coal technology) zijn de volgende:
• het bereiken van zeer lage emissies bij lage kosten
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 169
Projectnummer: 07.0309

• de integratie van deze techniek in bestaande poederkoolketels en de toepassing voor
vele soorten poederkoolketels: subkritisch, superkritisch, ultrasuperkritisch
• relatief lage kosten ten opzichte van overige ‘schone fossiel’ technieken
• potentieel lagere kosten voor DeSOx- en DeNOx-technologieën; er ontstaat minder NOx
en SO2 kan eenvoudig verwijderd worden.
Voorwaarde voor toepassing van dit concept is dat de ketel dicht is of op overdruk wordt
bedreven. Met luchtinlek wordt weer stikstof toegevoegd. Bovenbeschreven technologie moet
nog ontwikkeld worden. Er wordt momenteel een proefinstallatie ontwikkeld met een thermisch
vermogen van 30 MW.
Waterstof- of syngas-benadering
Een andere aanpak is de brandstof te ontdoen van de C-atomen door ontkoling van de
brandstof. Voor kolen betekent dit toepassing van vergassing, waarbij syngas gegenereerd
wordt. De lucht wordt gescheiden in zuurstof en stikstof (‘air separation unit – ASU’) waarna de
vergassing plaatsvindt met zuurstof. In Figuur 2.12 is het proces schematisch weergegeven.
Figuur 2.12: Schematische weergave van vergassing met CO2-verwijdering
Na de CO-shift en de gasreiniging kan de CO2 via een fysisch absorptieproces worden
afgescheiden en de H2 naar de gasturbine worden geleid. Dit verwijderingsproces is veel
minder energie-intensief dan het chemische proces met MEA, omdat de verwijdering bij een
veel hogere druk plaatsvindt en er daarom minder compressiearbeid nodig is om de CO2 op de
gewenste transportdruk te brengen. Een volledig waterstofgestookte gasturbine is nog geen
state-of-the-art techniek: een gasturbine is geschikt voor het stoken van gasvormige
brandstoffen. Het technisch ontwerp is echter gebaseerd op de normaal voorkomende aardgaskwaliteiten.
Een brandstof als waterstof heeft heel andere stofeigenschappen vergeleken met
aardgas. Hoe hoger het gehalte waterstof in de brandstof, hoe meer een specifiek ontwerp van
de gasturbine vereist is, gekoppeld aan een dito research- en development-inspanning. Daarom
wordt in de praktijk vaak verdunning met stikstof toegepast om toch een bestaand
gasturbinetype te kunnen gebruiken. Ook dit is nog geen beproefte techniek.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 170
Projectnummer: 07.0309

B. Stand ter techniek van de opties voor CO2-verwijdering
Verwijdering CO2 uit rookgassen (post combustion, MEA-techniek):
In deze paragraaf wordt de techniek van verwijdering algemeen beschreven en wordt ingegaan
op de stand van de techniek, met specifieke aandacht voor:
• Algemene aspecten
• E.ON’s specifieke activiteiten op gebied van CCS
• Invloed van de naverbrandignsafvang op de efficiëntie van de elektriciteitscentrale
• Invloed van de naverbrandingsafvang op de emissies.
Verder verwijzen we ook naar paragraaf 2.5.13 waar verder het proces van de CO2-afvang en -
opslag in het kader van de door E.ON geplande elektriciteitscentrale nader wordt toegelicht.
Algemene aspecten:
De verst gevorderde techniek voor de verwijdering van CO2 bij elektriciteitsopwekking is de
MEA (mono-ethanolamine)-techniek. Met deze techniek kan een verwijderingsgraad van
85 - 95% (VGB, 2004; IPCC, 2005) worden gerealiseerd. In de chemische industrie wordt deze
techniek al meer dan 60 jaar toegepast ten behoeve van de commerciële productie van CO2.
Verwijdering van CO2 uit de rookgassen van de kolengestookte eenheid heeft grote
consequenties. De elektriciteitsproductiekosten zullen siginificant toenemen (zie hieronder
onder c. kosten voor CO2-verwijdering).
Met de eerste generatie pilootinstallaties wordt het rendement op dit ogenblik met meer dan
10% verlaagd. Met de tweede generatie pilootinstallaties wordt in de toekomst een rendementsvermindering
van ongeveer 8% verwacht. Momenteel worden dan ook veel inspanningen
verricht om deze technologie verder te ontwikkelen waarbij de kosten gereduceerd en het
rendementsverlies beperkt kan worden.
In het kader van het CATO-subsidieprogramma heeft E.ON onlangs bij haar bestaande
kolencentrale op de Maasvlakte een proefinstallatie in gebruik genomen waarin CO2 uit de
rookgassen wordt verwijderd met behulp van absorptiemiddelen. Hiermee kunnen nieuwe
absorptiemiddelen en technieken onder realistische omstandigheden met echt rookgas getest
worden. Zo zal in deze proefinstallatie gebruik gemaakt worden van membranen als
contactoren, waardoor het proces nog verder geoptimaliseerd kan worden. Het project is van
belang voor de verdere ontwikkeling zodat de afvang en de opslag van de CO2 een betaalbare
technologie kan worden. Bovendien is E.ON in Europees verband betrokken bij meer dan 40
projecten die alle tot doel hebben de ontwikkeling van betaalbare technologie voor de CO2afvang
en CO2- opslag te bespoedigen. Zo wordt op korte termijn bij E.ON-Nordic in Zweden
een proefproject geopend voor de afvang van CO2 met behulp van gekoelde ammoniak.
Figuur 2.13 geeft een flow chart van het ‘amine’-proces voor een piloot CCS plant (design door
Mitsubishi Heavy Industries).
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 171
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.13 : Voorbeeld van een procesflowdiagram voor een CCS plant (design door Mitsubishi Heavy Industries)
Het rookgas van de FGD plant van de elektriciteitscentrale passeert een ‘pre-’scrubber, en komt
in een absorber waar het (aminehoudend) absorbent de CO2 capteert. De CO2 houdende
absorbent wordt dan naar een desorber gestuurd waar de CO2 wordt vrijgemaakt door
verhoging van de temperatuur met stoom. Zoals getoond zijn verschillende warmtewisselaars
en koelmiddel (water) nodig. Figuur 2.14 toont de absorber en desorber van een bestaande
piloot installatie in de procesindustrie.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 172
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.14 : Foto van een absorber en desorber van een pilot CCS plant (design door Fluor)
Samengevat kan worden aangegeven dat post combustion (CO2 -afvang uit rookgas) een
technologie is die technisch haalbar is, maar nog niet beschikbaar is in de gewenste schaal en
voor het doel om CO2 af te vangen bij elektriciteitsproductie. De belangrijkste uitdaging is om de
investeringskosten van een CO2-afvanginstallatie te reduceren en het verlagen van de
warmtebehoefte voor regeneratie van de wasvloeistof (bijvoorbeeld MEA). Hierbij speelt het
onderzoek naar alternatieve wasvloeistoffen met een lagere warmtebehoefte voor regeneratie
eveneens een belangrijke rol. E.ON kiest voor deze techniek, nu deze het verst gevorderd is.
E.ON’s specifieke activiteiten op gebied van CCS:
Sinds 2009 neemt E.ON deel aan verschillende kleinschalige pilootprojecten voor CO2 opvang
tot 5 MWe in verschillende elektriciteitscentrales. Dit gebeurt in samenwerking met ongeveer 5
leveranciers van specifieke uitrustingen.
Er wordt verwacht dat de onderzoek- en de ontwikkelingsactiviteiten (van nu tot 2013) E.ON
zullen toelaten de technologie vast te leggen voor een grootschalige pilootplant tussen 50 en
100 MWe. Er is een demonstratieplant van zowat 100 MWe geïmplementeerd onder de EU vlag
‘demonstratieprogramma voor CCS’. Deze pilootinstallaties zullen bijkomende informatie
leveren betreffende de schaalvergrotingseffecten. Deze zullen de implementatie van een
definitieve commerciële CCS plant op grote schaal vanaf 2020 vergemakkelijken.
Met als doel dit formeel vooropgestelde tijdsschema te volgen heeft E.ON een specifieke CCS
implementatie netwerk opgebouwd met inbegrip van marketing en business eenheden in
Europa en in de USA, zoals E.ON Kraftwerke, E.ON Gas Storage, E.ON Engineering, E.ON
Benelux, E.ON Nordic, E.ON UK en E.ON USA. Deze afdelingen van E.ON ontwikkelen niet
alleen de CCS plants voor de CCS ‘ready’ electriciteitscentrales maar bereiden tegelijkertijd de
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 173
Projectnummer: 07.0309

vereiste pijpleidingsprojecten, alle onderzoeken voor de implementatie van opslag en indien
nodig alle negociaties met andere maatschappijen voor het gebruik van on-shore of off-shore
opslag.
Invloed van de naverbrandingsafvang op de efficiëntie van de elektriciteitscentrale:
In de studie ‘Future of coal’ van 2007, heeft het MIT (Massachusetts institute of Technology))
volgende gegevens gepubliceerd betreffende de energie vereisten voor een ultra-superkritische
poederkoolcentrale (met ongeveer 43,3% rendement) met CCS.
• 5% thermische energie is vereist (stoom/warmte voor de desorptie)
• 3,5% elektriciteit is nodig voor compressoren (conditionering van de CO2 tot en met
transport in de pijpleidingen).
• 0,7% elektriciteit voor alle operaties van de CCS plant.
• Total verlies ongeveer 9,2%
Publicaties van leveranciers voorspellen een netto rendementsverlies van de tweede generatie
installaties van 8 – 10% en stellen dat de thermische energie die nodig is voor desorptie
ongeveer 3,2 GJ/kg CO2 (afgevangen) bedraagt en tussen 1,5 en 2,5 GJ/kg CO2 (afgevangen)
zal bedragen in de toekomst.
Voor wat betreft het transport via pijpleidingen dienen de compressoren van de centrale een
druk te kunnen hebben van 100 tot 150 bar. Een dergelijke druk is voldoende voor transport van
vloeibaar CO2 over 100 km met inbegrip van de injectie (zonder bijkomende compressoren) in
de diepere ondergrondse opslagplaatsen. Enkel compensatietanks dienen gebouwd te worden
op de plaats waar de CO2 zal geïnjecteerd worden.
Indien grotere afstanden moeten overbrugd worden, dienen elektrische pompen (zonder
emissies) of gasturbines (emissies onderhevig aan de bestaande regelgeving) geïnstalleerd te
worden om de druk te verhogen. Hun energieverbruik is echter veel lager in vergelijking met dit
van de originele drukvermindering van de centrale.
Invloed van de naverbrandingsafvang op de emissies:
Gedurende de normale operaties van de afvang, transport en opslag, zullen enkel emissies
ontstaan in de centrale zelf. Transport en opslag geven geen aanleiding tot emissies, met
uitzondering in het geval van installaties met compressor stations (voor zeer lange afstanden).
Er wordt voorzien dat de respectievelijke monitoringrichtlijnen beschikbaar zullen zijn wanneer
grootschalige pilootinstallaties opstarten (hetgeen dus verwacht wordt in de komende jaren).
Enkel in het geval van onderhoud op de pijpleidingen (hetgeen enkel sporadisch is) kunnen
lokaal CO2 emissies ontstaan.
De initiële concentratie van SO2 voor de pre-scrubber en de absorber heeft alleen invloed op de
levensduur van de absorber en is dus alleen een exploitatiekost.
Wanneer de CCS plants in exploitatie gaan in de centrale wordt verwacht, dat volgende invloed
zal plaatsvinden op de emisses:
• Gasvolume: algemeen wordt aangenomen dat er een ‘pre-’scrubbing (met direct
contact koeling) zal zijn; deze zal de verontreiniging van het absorptiemiddel vermijden,
specifiek wat betreft SO2, welke zal verminderen, evenals fijn stof; eveneens zal het
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 174
Projectnummer: 07.0309

gasvolume daardoor verminderen (temperatuurdaling van ongeveer 50°C naar
ongeveer 40°C met condensatie van water).
• Bestaande componenten in het afgas: alhoewel de totale jaarvracht zeker niet zal
stijgen (zie hierboven), zal de concentratie van de componenten stijgen omdat CO2
wordt geabsorbeerd en afgescheiden en dus het totale luchtvolume zal dalen. De
stijging is ongeveer 15%. Dit is niet relevant voor het project omdat er kan opgemerkt
worden dat de voorgestelde limietwaarden voor de E.ON plant in overeenstemming zijn
met de BBT en lager zijn dan de maximale wettelijke vereisten. In het scenario met de
koeltoren worden de afgassen geïnjecteerd na de CCS plant in de koeltoren. Bij dit
scenario wijzigt de verhouding afgas / totaal geëmitteerd volume door de koeltoren bijna
niet. In dit geval zal de verspreiding van de contaminanten vergelijkbaar zijn, zeker niet
slechter zijn en voor SO2 en stof beter zijn (door de pre-scrubbing).
• De totale energieproductie, na in gebruik name van de CCS plant, blijft dezelfde. Het
enige verschil is dat de interne energieconsumptie hoger is, zodat de netto elektriciteitslevering
aan het ELIA netwerk lager is.
• Amine (absorbent) concentratie in de afgassen: omwille van de lage dampspanning is
de stijging beperkt in processen waar een of meer wassecties geïmplementeerd zijn in
de top van de absorptiekolommen en die geëxploiteerd worden volgens het
tegenstroomstroomprincipe met zuiver water. Er wordt verwacht dat de TOC en
ammoniak emissiegrenswaarden in de toekomstige commerciële eenheden, naar
analogie met bestaande pilootinstallaties, zonder moeilijkheden zullen behaald worden.
In elk geval zal E.ON voldoen aan alle bijkomende toekomstige Europese en Vlaamse
regelgeving betreffende CCS installaties, en specifiek op gebied van de amine
concentratie in de afgassen.
• Waterige effluenten: de effecten van ‘pre-’scrubbing impliceert een verhoging van het
volume effluent (ongeveer 25%) waarbij het effect van verdere scrubbing
verwaarloosbaar is omdat de hoofdbelasting van comtaminanten afgescheiden worden
in de electrofilter en the FGD installaties (vorige stappen van de gaswassing); omwille
van de lage contaminatie van deze effluenten is het mogelijk (maar nog in onderzoek)
om deze te hergebruiken in het FGD proces.
• Hergebruik van aborbent: onzuiverheden en zouten zullen afgefiltreerd of uitgewassen
worden, ofwel ingedikt of opgeconcentreerd door gebruik te maken van conventionele
processen; de inhoud van het residu zal hoofdzakelijk H, C, N, O en S bevatten; het
meest waarschijnlijke gebruik op dit moment is dit residu intern te verwerken in de ketel
(met ongeveer 30% vaste stof gehalte) na efficiënte ontwatering (bvb door toepassing
van stoom, evaporatie van overmaat water).
• Koelwater: CCS impliceert het gebruik van koelwater, maar de verhoging ervan is
beperkt door het gebruik van warmtewisselaars.
Er wordt voorzien dat de SO2, NOx en stofemisssies na installatie van de CCS-plant lager
kunnen zijn door de plaatsing van een bijkomende scrubber en door een (beperkte) absorptie in
het absorbens. De grootte orde van deze vermindering kan op het ogenblik van de
onderzoeken nog niet bepaald worden. Een schema van de invloed op de verschillende
procesonderdelen wordt hieronder weergegeven :
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 175
Projectnummer: 07.0309

SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 176
Projectnummer: 07.0309
SO2 NOx stof
scrubber + - +
MEA absorptie beperkt Zeer beperkt +
Desorptie + + -
Vloeibaar maken van CO2 + + -
Totaal effect Lagere emissie Bijna geen effect Lagere emissie
Verbranding met alleen zuurstof, oxy-fuel proces
Toepassing van het oxy-fuel bevindt zich in de voorbereiding van een demonstratieproject dat
medio 2008 uitgevoerd wordt door Vattenfall bij de Schwarze Pumpe Centrale in Duitsland,
waar een pilot-installatie met een thermisch vermogen van 30 MWth wordt gebouwd. Meer
details hieromtrent zijn terug te vinden op http://www.vattenfall.com/www/co2_en/co2_en/
879177tbd/879211pilot/index.jsp.
Verwijdering van CO2 in het stookgas, waterstof of syngasbenadering
Vergassing met navolgende shift-reactie en CO2-afvang is een proces dat al geruime tijd wordt
toegepast, bijvoorbeeld bij olievergassing. Wat nieuw is bij vergassing met CO2-verwijdering, is
de benutting of opslag van CO2 en de toepassing van H2 als brandstof in een gasturbine. In
Figuur 2.15 is het principeschema weergegeven. Daarnaast is vergassing ten behoeve van
elektriciteitsopwekking in het algemeen nog een vrij recente ontwikkeling. Een voorbeeld van
een grootschalige installatie voor kolenvergassing is de Great Plains Synfuels Plant in North
Dakota. In deze installatie wordt synthetisch gas geproduceerd. De installatie heeft een
capaciteit van ruim 4 miljoen kubiekemeter waterstofgas per dag. In Sotacarbo werd een pilot
plantgebouwd in 2007. In die installatie werd tot 700 kg/h aan kolen vergast. Een deelstroom
van het syngas (35 kg/h) wordt naar een laboratoriumreactor geleid, met het doel om H2 te
genereren en CO2 af te vangen. Er zullen testen uitgevoerd worden op de water/gas-shift
reactor en op de H2/CO2-afscheiders.

Figuur 2.15: Principeschema van een KV-STEG met CO2-afvang
Met toepassing van waterstof als brandstof voor gasturbines is nog weinig ervaring opgedaan
en dit is nog geen stand der techniek. RWE heeft concrete plannen een eerste CO2-vrije
centrale te gaan bouwen met een vermogen van 450 MWe gebaseerd op het KV-STEGprincipe
22 . De doelstelling is om in 2014 stroom te kunnen leveren met deze eenheid.
Samenvattend wordt aangegeven dat ten behoeve van elektriciteitsproductie er vier IGCC-
installaties in de wereld operationeel zijn. De beschikbaarheid van deze eenheden is aanzienlijk
lager dan de beschikbaarheid van poederkoolgestookte eenheden. Daarnaast is voor het
opereren van een kolenvergassingsinstallatie specifieke kennis van vergassing noodzakelijk.
Anders loopt men aanzienlijke extra risico’s ten aanzien van beschikbaarheid. De haalbaarheid
van CO2-afvang via verwijdering van CO2 in het stookgas (pre-combustion) hangt af van de
totale prestatie van de combinatie van de vergasser, CO2-afvang en de energieopwekking.
Deze combinatie dient nog tevredenstellende prestaties aan te tonen met betrekking tot
rendement en beschikbaarheid.
C. Kosten van CO2-verwijdering
De vraag hoeveel koolstofafvang en -opslag zal kosten, werd op Europees niveau reeds
beantwoord: de kosten van CCS zijn deels de kapitaalinvesteringen voor apparatuur om het
CO2 af te vangen, te transporteren en op te slaan en deels de kosten voor de exploitatie van
deze apparatuur teneinde CO2 in de praktijk op te slaan, zoals de hoeveelheid energie die
vereist is voor CO2-afvang, -transport en -injectie. Tegen de huidige prijzen van de
desbetreffende technologie, liggen de initiële investeringskosten van de centrale ongeveer 30%
tot 70% (i.e. verscheidene honderden miljoenen euro per stookinstallatie) hoger dan bij
standaardinstallaties, terwijl de exploitatiekosten momenteel 25 tot 75% hoger liggen dan bij
22 http://www.rwe.com/generator.aspx/templateId=renderPage/id=76858?pmid=4001047
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 177
Projectnummer: 07.0309

kolengestookte installaties die niet met de CCS zijn uitgerust. Naar verwachting zullen deze
kosten aanzienlijk dalen naarmate de technologie op commerciële schaal bewezen wordt. 23
Bij de bepaling van de kosten van CO2-verwijdering wordt onderscheid gemaakt tussen kosten
per vermeden ton CO2 en kosten per verwijderde ton CO2. Dit verschil is gegeven in Figuur
2.16. Dat de kosten per ton vermeden CO2 hoger zijn dan per ton verwijderde CO2 geeft weer
dat CO2-verwijdering energie kost en dat deze energie weer opgewekt moet worden.
Figuur 2.16: Verschil tussen vermeden en verwijderde CO2
De extra benodigde energie is afhankelijk van het type elektriciteitscentrale, de toegepaste
afvangtechnologie en het gekozen oplosmiddel. Bij een superkritische ketel (zoals voorzien in
het huidige project in Antwerpen) wordt de CO2 uit de rookgassen verwijderd. Bij een KV-STEGeenheid
wordt de CO2 uit de brandstof verwijderd, voordat het verbrandingsproces plaatsvindt.
De kosten van elektriciteitsproductie in een KV-STEG en superkritische ketel zonder CO2afvang
zijn al verschillend. De elektriciteitsproductiekosten van een poederkoolgestookte
eenheid zullen lager zijn dan die van de KV-STEG. Dit komt door de lagere beschikbaarheid
van de KV-STEG en de hogere operationele kosten (O&M). De elektriciteitsproductiekosten
inclusief CO2-afscheiding op basis van de huidige technologie zullen voor beide technologieën
nagenoeg gelijk zijn. Dit komt doordat de technologie voor afscheiding van CO2 uit het stookgas
bij een hogere druk plaatsvindt en er daarom minder compressie-arbeid nodig is om de CO2 tot
de gewenste transportdruk te comprimeren. Uit de GHG-conferentie in juni 2006 blijkt met name
dat de ontwikkeling van solventen voor CO2-verwijdering uit rookgassen een behoorlijke
ontwikkeling doormaakt. Daardoor dalen de kosten voor CO2-verwijdering. De verwachting is
dat deze afvangkosten in 2020 kunnen dalen naar tot 20 à 30 € /t CO2, wat neerkomt op
ongeveer 1,1 tot 1,6 cent per kWh.
23 Zie ‘Vragen en antwoorden in verband met het voorstel voor een Europese Richtlijn betreffende de geologische
opslag van kooldioxide’ (MEMO/08/36 van 23 januari 2008), meer specifiek het antwoord op vraag 5) ‘Hoeveel zal
koolstofafvang en -opslag kosten?’, te raadplegen op http://ec.europa.eu/environment/climat/ccs/eccp1_en.htm).
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 178
Projectnummer: 07.0309

De investeringskosten voor transport en opslag hangt in hoge mate af van de gekozen optie. De
kost voor een pijpleiding tussen Antwerpen en Rotterdem (afstand ongeveer 90 km, diameter
DN 600 tot DN 700) wordt op ongeveer 90 tot 110 miljoen € geschat (raming in studie
Soresma). De operationele en onderhoudskosten voor de pijpleiding zijn zeer laag (2 tot 5%
van de investeringskost van de pijpleiding) indien geen bijkomende compressiestations nodig
zijn. Voor CO2 opslag worden in het ECN rapport ‘ECN-I-06-006 (2006)’ referentiewaarden
opgegeven van 3 tot 5 € per ton CO2 opslag in watervoerende lagen en in (uitgeputte)
gasvelden. Operationele en onderhoudskosten voor opslag kunnen dus geraamd worden op 2
tot 5% van de investeringskosten voor de opslag. Een (conservatieve) jaarlijkse hoeveelheid
van 3.8 miljoen ton CO2 in overweging nemend, schat men ruwweg dat het vervoer en de
opslagkosten 5 tot 10 € per ton CO2 zullen kosten, hetgeen ongeveer 0.3 tot 0.5 cent per kWh
betekent.
Als algemeen besluit kan dus gesteld worden dat CCS, transport en opslag een bijkomende
kost van de netto elektriciteitsproductie meebrengt van 1,4 tot 2,1 cent per kWh (raming door
E.ON). In vergelijking met deze waarde, raamt het VITO in zijn studie (zie Bijlage 11) een
gemiddelde bijkomende kost van 1,7 cent per kWh.
Gezien de fase van ontwikkeling van de geïmpliceerde technologieën en alle mogelijke
scenario's van pijpleidingsafstanden en opslag met hoge kosteneffecten, leiden beide
benaderingen tot analoge waarden.
D. Consequenties voor de elektriciteitscentrale op de BAYER-site
Toepassing van CO2-reinigingstechnieken betekent een aanzienlijk rendementsverlies (9 tot
13%-punten) en verhoging van de opwekkingskosten met minimaal 50%. Het rendementverlies
is tot op zekere hoogte een functie van de toegepaste techniek, waarbij het rendementverlies
(in %-punt) voor een KV-STEG wat lager is dan voor een USC-ketel en voor een
wervelbedinstallatie. De toename in de kostprijs van de elektriciteit is ook wat lager voor een
KV-STEG-eenheid dan voor een USC-ketel (en wervelbed). De opwekkingskosten met CO2afvang
worden ongeveer vergelijkbaar, alhoewel bij de KV-STEG meer onzekerheid bestaat ten
aanzien van de beschikbaarheid.
Er zijn voldoende overwegingen, waardoor een USC-ketel de voorkeur verdient:
• zonder CO2-afvang is, uitgaande van een USC-eenheid met een rendement van 46%,
de kostprijs van de elektriciteit lager dan voor een KV-STEG-eenheid. Dit wordt met
name ingegeven door de lagere beschikbaarheid en hogere operationele kosten van
een KV-STEG
• USC heeft een hoger rendement dan een KV-STEG-eenheid
• de verwachting is dat in de toekomst de vermeden kosten van CO2 voor zowel KV-
STEG als voor USC duidelijk af gaan nemen en in 2020 circa 20 tot 30 € /t CO2
bedragen
• de technische status van een KV-STEG met CO2-afvang voor elektriciteitsopwekking is
nog lang geen bewezen techniek; de waterstoftechnologie voor gasturbines staat nog in
de kinderschoenen
• de betrouwbaarheid en de beschikbaarheid van een KV-STEG-installatie is beduidend
lager dan voor poederkool.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 179
Projectnummer: 07.0309

Derhalve is, ook bij eventuele latere toepassing van CO2-reiniging, de toepassing van een USCeenheid
de meest voor de hand liggende technische benadering.
Algemeen
2.2.5.5. Alternatieve koelsystemen
Nadat de stoom in de stoomturbine volledig geëxpandeerd is, wordt deze door een condensor
geleid. Hier wordt de stoom gecondenseerd tot water, zodat het water weer naar de stoomketel
kan worden verpompt. Tijdens het condenseren wordt een grote hoeveelheid warmte
afgevoerd. Bij het kiezen van een koelconfiguratie voor het afvoeren van deze warmte, kunnen
de volgende factoren in aanmerking worden genomen:
Koelbehoefte van het proces;
Beperkingen van de locatie;
Milieubehoeften.
De keuze voor een bepaald koelsysteem en een bepaald ontwerp heeft betrekking op de
vereisten voor de beste beschikbare technieken (BBT). Deze moeten worden afgestemd op de
eisen die het te koelen proces stelt, en op de beperkingen van de locatie. Dit betekent dat de
nadruk ligt op de keuze van het juiste materiaal en de juiste apparatuur om de
onderhoudsvraag te beperken, de werking van het koelsysteem te vergemakkelijken en
milieueisen te realiseren. Naast de afgifte van warmte aan de omgeving kunnen zich nog
andere milieueffecten voordoen zoals de uitstoot van additieven die voor de conditionering van
koelsystemen worden gebruikt.
Beschikbare koelsystemen
Er zijn diverse koeltechnieken beschikbaar waarbij de stoom of met water of met lucht wordt
condenseerd. In een watergekoelde condensor wordt koelwater door een groot aantal pijpen
geleid waarbij de stoom op de buitenkant van de pijpen wordt gecondenseerd. In een
aërocondensor vindt de condensatie van de stoom in de pijpen plaats met behulp van koellucht
die om de pijpen wordt geleid. In Figuur 2.17 is een overzicht gegeven van de meest gangbare
koeltechnieken.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 180
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.17: Overzicht diverse koeltechnieken
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 181
Projectnummer: 07.0309
condensors
watergekoelde aërocondensor
condensor koellucht om de pijpen
koelwater in de pijpen condensatie in
condensatie buiten de pijpen
de pijpen
open systeem koeltoren
koelwater van koeling van water in
zee, meer, rivier recirculatiesysteem
kunstmatige trek natuurlijke trek
In onderstaande paragrafen wordt dieper ingegaan op de verschillende soorten
koelwatersystemen.
Watergekoelde condensor
De meest toegepaste type watergekoelde condensor bestaat uit een groot aantal horizontale
pijpen van enkele centimeters doorsnede waardoor het koelwater stroomt. De stoom afkomstig
van de stoomturbine stroomt over de buitenkant van deze pijpen en condenseert op het koude
oppervlak van deze pijpen. Een mantel zorgt ervoor dat de condenserende stoom die een druk
heeft beneden atmosferische druk, opgesloten blijft. De watergekoelde condensor wordt in een
open koelwatersysteem of in een recirculatiekoelwatersysteem toegepast. In Figuur 2.18 is een
watergekoelde condensor schematisch weergegeven.
Figuur 2.18: Schematische weergave watergekoelde condensor
Water Box
CW in
Exhaust steam
CW out
Condensate
Open koelwatersysteem
In een open systeem wordt koelwater opgepompt vanuit oppervlaktewater (zee, meer of rivier)
en gaat via leidingen naar de condensor. Het opgewarmde koelwater afkomstig van de
condensor wordt via leidingen weer geloosd op het oppervlaktewater. Open koelwatersystemen
worden veel toegepast bij installaties met een grote capaciteit op plekken waar voldoende
koelwater en ontvangend oppervlaktewater beschikbaar is. Als dit onhaalbaar is om uit te
voeren, wordt er gebruik gemaakt van recirculatiesystemen met koeltorens.

Recirculatiekoelwatersysteem
In een recirculatiesysteem wordt het koelwater rondgepompt in een gesloten circuit. Hierbij
wordt het opgewarmde koelwater afkomstig van de condensor afgekoeld in een koeltoren
waarna het weer naar de condensor wordt geleid. Voor de koeltoren zijn er in principe twee
uitvoeringen mogelijk of op basis van natuurlijke trek of kunstmatige trek.
Bij natuurlijke trek wordt gebruik gemaakt van een grote hyperboolvormige koeltoren. De hoogte
van meer dan 100 m en de vorm bepalen dat er een natuurlijke trek van omgevingslucht
ontstaat van onder naar boven. Bij kunstmatige trek wordt met behulp van ventilatoren een
luchtstroom van onder naar boven gecreëerd.
Voor beide uitvoeringen zijn diverse varianten beschikbaar afhankelijk van specifieke
omstandigheden en omgeving. In een koeltoren op basis van kunstmatige trek wordt een deel
van het koelwater in de lucht gesproeid waarbij het water verdampt en de lucht afkoelt. Met de
opwaarts langsstromende koude lucht wordt het koelwater dat in de koeltoren door pijpen
stroomt afgekoeld. Deze pijpen zijn voorzien van koelvinnen die het koeloppervlak en daarmee
ook het koeleffect vergroten. In een koeltoren op basis van natuurlijke trek regent het koelwater
vanuit een soort douchekop neer op een horizontaal rooster en wordt daarbij gekoeld door de
opwaartse luchtstroom.
In Figuur 2.19 zijn een aantal voorbeelden weergegeven van recirculatiesystemen met een
koeltoren.
Figuur 2.19: Schematische weergave recirculatiesysteem; (a) koeltoren op basis van natuurlijke trek, (b) natte koeltoren
op basis van kunstmatige trek
Condenser
Exhaust steam
Cold CW
Pump
Condensate
Hot CW
Cooling
Tower
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 182
Projectnummer: 07.0309
a
Exhaust steam
Cold CW
Condenser
Hot CW
Pump
Condensate
Wet CT
Hybride koelsysteem
Een hybride koelsysteem is een speciale uitvoering van een recirculatiesysteem met koeltorens
die zowel nat als droog bedrijf mogelijk maken, waarmee de vorming van zichtbare
waterdamppluimen kan worden verminderd. Het koelwater doorloopt eerst een droge sectie
(zonder direct contact tussen koelwater en de luchtstroom) waar het voor een deel wordt
gekoeld door de passerende luchtstroom. Verdere koeling vindt plaats in de natte sectie (met
direct contact tussen koelwater en de luchtstroom waarbij water zal verdampen). De
opgewarmde lucht van de droge sectie wordt gemengd met de waterdamprijke lucht van de
natte sectie, waarbij de relatieve vochtigheid van de totale luchtstroom wordt verlaagd en de
grootte van de pluim wordt verminderd. In Figuur 2.20 is een hybride koeltoren schematisch
weergegeven.
Air
b

Figuur 2.20: Schematische weergave van speciaal recirculatiesysteem; hybride koeltoren
Exhaust steam
Cold CW
Condenser
Condensate
Hot CW
Pump
Wet-Dry CT
Air
Aërocondensor
Voor de uitvoering van een aërocondensor wordt gebruik gemaakt van kunstmatige trek met
behulp van ventilatoren. De stoom afkomstig van de stoomturbine wordt verdeeld middels grote
verdeelbalken over een serie koelcellen. Iedere cel heeft een aantal pijpen naast elkaar
gerangschikt typisch in de vorm van een omgedraaide ‘V’ waarbij de stoomverdeelbalk
bovenaan zit. De pijpen zijn voorzien van koelvinnen die het koeloppervlak en daarmee ook het
koeleffect vergroten. De ventilatoren zorgen ervoor dat er een luchtstroom om de pijpen heen
stroomt waarbij de stoom in de pijpen condenseert en beneden in verzamelbalken wordt
opgevangen. In Figuur 2.21 is een koelcel van een aërocondensor schematisch weergegeven.
Figuur 2.21: Schematische weergave koelcel van een aërocondensor
to boiler
Exhaust
steam
Air
Air
Bepaling van de keuze van de koelmethode voor de nieuwe centrale
Uiteindelijk heeft elke koelmethode een aantal parameters, op basis waarvan een bepaalde
methode wordt geselecteerd voor een specifiek project. De sleutelparameters zijn de impact op
het watergebruik (of waterinname), de geluidsimpact, de visuele impact (fysieke grootte) en de
impact op de prestaties (productiecapaciteit en rendement). De grootte van de impact van deze
parameters voor de vijf belangrijkste koelmethodes toegepast op de nieuwe centrale staat
hieronder beschreven.
1. Open koelwatersysteem
Dit koelconcept resulteert in het hoogste elektrisch rendement en dus ook in de laagste CO2emissie.
Aangezien de benodigde gebouwen voor dit koelconcept (koelwaterpompengebouwen)
zeer laag zijn (circa 7m), is de visuele impact voor dit gebouw laag. Doordat
er geen sprake is van ventilatoren of vallend water, is tevens de geluidsbelasting lager. De
beperkte stijging van de temperatuur van het te lozen koelwater die is toegestaan om schade
aan flora en fauna in het oppervlaktewater te voorkomen, betekent dat grote hoeveelheden
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 183
Projectnummer: 07.0309

koelwater nodig zijn. Het watergebruik in de vorm van waterinname van de Schelde is in
vergelijking met andere koelconcepten het grootst. Vanwege de hogere temperatuur van het te
lozen koelwater in combinatie met de grote hoeveelheden die nodig zijn, is het noodzakelijk om
met een gedetailleerd stromingsonderzoek de exacte invloed op de Schelde te bepalen. Met
behulp van dit onderzoek kan dan een uitgekiende plaatsing van de bouwwerken voor de
inname en lozing van het koelwater zodanig worden gekozen dat de effecten op de Schelde en
haar oevers tot een minimum beperkt kunnen worden.
In situaties waarbij voldoende oppervlaktewater beschikbaar is en de impact op het
oppervlaktewater milieutechnisch acceptabel is, is dit een van de meest aangewezen
koelmethode.
2. Aërocondensor
Voor de benodigde luchtstroom zal in het geval bij toepassing voor de nieuwe centrale een
groot aantal ventilatoren nodig zijn, waardoor de impact op de prestatie het hoogst is. In
vergelijking met andere koelconcepten geeft dit systeem het laagste elektrische rendement,
waardoor de bijbehorende CO2- emissie het hoogst is. De aanwezigheid van het groot aantal
ventilatoren betekent ook dat de geluidsimpact hoog zal zijn. Met geluidsreducerende
maatregelen kan de geluidsbelasting van de ventilatoren naar beneden worden gebracht door
uitgekiend ontwerp en lagere rotatiesnelheid. Doordat de benodigde constructies relatief gezien
laag zijn, is de visuele impact beperkt. Het benodigde ruimtebeslag zal echter wel groot zijn. De
impact op watergebruik is niet aanwezig.
Dit koelconcept wordt vooral toegepast in situaties waar geen water beschikbaar is wat met de
aanwezigheid van de Schelde hier niet het geval is.
3. Koeltoren met natuurlijke trek
De benodigde koeltorenhoogte zal bij toepassing voor de nieuwe centrale circa 178 m
bedragen, waardoor de koeltoren de hoogste visuele impact heeft. Aan de grond heeft de
koeltoren een diameter van circa 130 m, waardoor het benodigde grondoppervlak groter is.
Door de toepassing van natuurlijke trek zijn geen ventilatoren nodig, en blijft de impact op het
energetisch rendement van de centrale beperkt. Hoewel er geen ventilatoren aanwezig zijn, is
de geluidsbelasting behoorlijk groot door het vallende water. Er zullen geluidsreducerende
maatregelen nodig zijn om de impact op geluid te verminderen. De impact op het watergebruik
wordt bepaald door het waterverlies dat optreedt als gevolg van water dat door verdamping in
de luchtstroom terecht komt en als gevolg van een minimale benodigde waterspui.
Dit koelconcept is vooral aantrekkelijk als de koeltoren het hele jaar door nodig is of om de
invloed van de temperatuur op het ontvangende water te beperken en dus als het open
koelwatersysteem omwille van milieuredenen minder geschikt is om toegepast te worden.
4. Koelcellen met kunstmatige trek
De afmetingen zullen in het geval bij toepassing voor de nieuwe centrale veel geringer (hoogte
circa 20 m) zijn vergeleken met de koeltoren met natuurlijke trek waarmee de visuele impact
beperkt blijft. De impact op de prestatie daarentegen is iets hoger door het gebruik van
ventilatoren. De aanwezigheid van de ventilatoren brengt ook met zich mee dat de
geluidsimpact behoorlijk kan zijn. Naast het water dat door verdamping in de luchtstroom
terecht komt, treedt er ook waterverlies op in de vorm van waterdruppeltjes die zonder te
verdampen worden meegesleurd in de luchtstroom. Verder is er een waterspui aanwezig om
opgehoopte verontreinigingen die na verdamping over zijn gebleven, te verwijderen uit het
systeem.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 184
Projectnummer: 07.0309

Dit koelconcept is vooral aantrekkelijk als de koelcellen slechts voor een beperkte periode
ingezet hoeven te worden.
Dit koelconcept is vooral aantrekkelijk als de koeltoren het hele jaar door nodig is, bijvoorbeeld
doordat een open koelwatersysteem om wille van milieuredenen minder geschikt is om
toegepast te worden.
5. Hybride koeltoren
De hybride koeltoren is een speciale uitvoering van de koelmethode met koelcellen met
kunstmatige trek. De afmetingen zullen in het geval bij toepassing voor de nieuwe centrale
vergelijkbaar zijn met de koelcellen met kunstmatige trek en daarmee blijft de visuele impact
beperkt. In vergelijking met de koelcellen met kunstmatige trek is het benodigde
ventilatorvermogen hoger, waardoor de impact op de prestatie iets hoger is. De geluidsimpact
zal hiermee ook iets hoger liggen dan voor de koelcellen met kunstmatige trek. De impact op
het watergebruik is vergelijkbaar met de koelcellen met kunstmatige trek. Ook bij de hybride
koeltoren treedt er waterverlies op als gevolg van water dat door verdamping in de luchtstroom
terecht komt. Daarnaast is er een waterspui om opgehoopte verontreinigingen die na
verdamping over zijn gebleven, te verwijderen uit het systeem. Dit koelconcept wordt
voornamelijk toegepast als de pluimvorming een probleem vormt.
In Tabel 2.24 is de grootte van de impact van deze parameters voor de bovengenoemde
koelmethodes weergegeven.
Tabel 2.24: Overzicht van de sleutelparameters bij de keuze van een koelmethode
Open
koelwatersysteem Aërocondensor
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 185
Projectnummer: 07.0309
Koeltoren met
natuurlijke trek
Koelcellen met
kunstmatige
trek
Hybride
koeltoren
Geluid laag hoog medium medium medium
Watergebruik hoog laag medium medium medium
Visuele impact laag medium hoog medium medium
Prestatie-impact laag hoog medium medium/hoog medium/hoog
Algemeen kan gesteld worden dat de BBT voor een koelsysteem zeer sterk site- en
contextgebonden is. De keuze voor het koelconcept is een integrale afweging van de
parameters water, rendementsimpact, visuele impact, geluid, en benodigd grondoppervlak. In
de nabijheid van de site van de nieuwe elektriciteitscentrale is met de Schelde een redelijke
hoeveelheid water beschikbaar zodat een open koelwatersysteem of het koeltorenconcept de
meest aangewezen keuzes zijn. Een beperking van een open koelwatersysteem is dat in de
zomer wanneer het oppervlaktewater zodanig warm kan zijn dat het koelwater na opwarming in
de condensor de maximale toelaatbare lozingstemperatuur overschrijdt een aanvullende
koeling van het koelwater nodig is. Doordat deze koeling slechts beperkte tijd van het jaar nodig
is (alleen het warme deel van de zomer), en doordat pluimvorming in de zomerperiode geen
probleem vormt, komen de koelcellen met kunstmatige trek het best hiervoor in aanmerking.
In de verschillende disciplines (zie hoofdstukken 5 tot en met 11) worden de beide meest
aangewezen opties met elkaar vergeleken. Hieruit blijkt dat de voorkeur gaat naar de optie met
de koeltoren omwille van de impact op het water in het andere concept.

2.2.5.6. Alternatieve conditioneringsmiddelen met betrekking tot koelwater
Het koelwater dient een conditionering te ondergaan. Dit gebeurt met een weinig Nahypochloriet
(paar ppm, maximaal 5 ppm). De bedoeling is slijm-, algen- en mosselafzettingen
tegen te gaan, de dosering is zodanig dat er geen vrije chloor meer zal overblijven bij lozing. De
alternatieven voor conditioneringsmiddelen met betrekking tot koelwater wordt hieronder kort
weergegeven en meer in detail besproken in het hoofdstuk Water van dit MER.
1) Thermoshock
Een alternatief voor het bestrijden van mosselafzettingen is thermoshock. Dit wordt bereikt door
minimaal vier keer per jaar de watertemperatuur in het koelsysteem voor een korte periode naar
450° C te verhogen door het koelwater te (re)circuleren. Dit is gericht op mosselafzettingen
maar de microfouling wordt niet aangepakt door thermoshock Daarnaast is er een mechanisch
reinigingssysteem (sponsrubber ballen) nodig om de condensorpijpen te reinigen gedurende
het bedrijf. Het BREF industriële koelsystemen geeft als BBT pulse chlorering voor installaties
die in de buurt van de kust(wateren) zijn gesitueerd. In hetzelfde BREF wordt slechts op twee
plaatsen over thermal shock gesproken. Beide keren in annex III en XII waarbij annex III over
lekkage handelt in warmtewisselaars ten gevolge van plotselinge thermische verhogingen. In
annex XII wordt duidelijk in de conclusies gesteld dat thermoshock geen oplossing is voor de
eliminatie van biofilm.
2) Ozon :
Een alternatief voor hypochloriet is de toevoeging van ozon. Toevoeging van ozon is alleen
effectief als het water erg schoon is. Dit betekent dat het water moet worden behandeld door
een biologische zandfilter. Bij toepassing van doorstroomkoeling, zoals op deze lokatie voorzien
is, is toepassing van een zandfilter, gelet op de zeer grote hoeveelheden water ( circa 95.000
m 3 /h) praktisch gezien niet mogelijk. Ervaringen bij andere centrales met ozontoevoeging leren
dat de totale organische inhoud laag moet zijn omdat de ozon anders reageert voordat dit het
slijm en de algen kan bestrijden.
Aangezien dit alternatief kostbaar is, technisch niet goed uitvoerbaar en de milieueffecten
relatief klein zijn wordt dit verder niet in overweging genomen.
3) Het gebruik van niet oxiderende middelen of toevoegingen (bijvoorbeeld tolytriazole,
isothiazoline, bromenytrostyreen, methyleenbisthiocynaat, DBPNA en glutaraldehyde) . De
waterautoriteiten in Nederland bvb. controleren zorgvuldig welk middel wordt gekozen vanwege
vaak onbekende biologische afbreekbaarheid en chronische effecten. Tolytriazole bijvoorbeeld
is erg giftig voor waterorganismen en de biologische afbreekbaarheid is erg laag. Kosten
kunnen relatief hoog zijn in vergelijking met natriumhypochloriet. De laatste groep
toevoegmiddelen die moet worden genoemd zijn de corrosieremmers en anti-scale middelen.
Beide groepen hebben een bepaalde toxiciteit, hun afbreekbaarheid is laag en onbekende
bijproducten worden gevormd.
4) het doseren met perazijnzuur, of waterstofperoxide al of niet in combinatie met perazijnzuur
(Peracetic Acid - PAA), of ClO2 (voor beschrijving zie ook discipline water). Deze mogelijkheden
behoren net als natriumhypochloriet tot de oxiderende bestrijdingsmiddelen. Langdurige
praktijkervaring met dit bestrijdingsmiddel in een elektriciteitscentrale ontbreekt echter.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 186
Projectnummer: 07.0309

Besluit :
Met gebruikmaking van de relevante criteria zoals beschreven worden de alternatieven als volgt
met hypochloriet vergeleken:
a) Milieu: thermoshock is een (theoretische) mogelijkheid . De bijeffecten van niet
oxiderende middelen zijn onzekerder dan die van hypochloriet en de afbreekbaarheid
is laag.
b) Economische kosten voor het aanleggen van circulatieleidingen enz. (voor zover
praktisch uitvoerbaar) zijn zeer veel hoger dan het gebruik van hypochloriet bij de
voorgenomen activiteit. Het toevoegen van ozon aan waterstromen die niet schoon
zijn is veel duurder.
c) Langdurige ervaring met waterstofperoxide ontbreekt nog.
Er zal een expliciete keuze gemaakt worden van het conditioneringsmiddel bij de
vergunningsaanvraag. De eventuele effecten op fauna en flora worden besproken in het
hoofdstuk fauna en flora.
2.2.5.7. Alternatieve locaties voor het pompgebouw
De beste manier om (conform de BREF) de geplande elektriciteitscentrale te koelen is met zo
koud mogelijk oppervlaktewater. De centrale zal in casu worden gekoeld met oppervlaktewater
dat aan de Schelde wordt onttrokken. Hiertoe zal een bouwwerk worden opgericht om het
koelwater in te nemen en weer terug te voeren naar de Schelde. Dit bouwwerk zal er als volgt
uitzien:
- Innamestation in de Schelde. Dit station bestaat in hoofdzaak uit een bouwwerk
waarin de inlaatopeningen voor het koelwater zijn aangebracht. De inlaatopeningen
worden voorzien van spijlenroosters om te vermijden dat grotere mechanische
verontreinigingen het systeem kunnen binnendringen. Deze roosters worden voorzien
van een mechanisch reinigingssysteem, bestaande uit harken, die het verzamelde vuil
van het rooster afschrapen en naar boven transporteren alwaar het in een opvangbak
wordt gedeponeerd. De inname openingen zijn zo laag mogelijk in het gebouw
aangebracht om te bereiken dat het koelwater zo veel mogelijk langs de bodem van de
rivier wordt ingenomen. De inlaatopeningen kunnen door middel van schuiven worden
afgesloten ten behoeve van onderhoudswerkzaamheden aan het inlaatgebouw en de
koelwaterkanalen tussen het innamestation en het aan land gelegen
koelwaterpompgebouw. De inlaatopeningen zijn zo gedimensioneerd dat de inname
snelheid laag is ter vermijding van het aanzuigen van vis. Om visaanzuiging zo veel
mogelijk te vermijden is een visafweersysteem gepland.
- Pompgebouw. In dit gebouw worden de koelwaterpompen opgesteld die het water uit
de Schelde aanzuigen en naar de centrale transporteren. In de persleiding van de
pompen zijn filters aangebracht om het water te ontdoen van fijnere verontreinigingen.
Deze filters zijn uitgerust met een automatische reinigingsinstallatie waarbij het
spoelwater met verontreinigingen weer wordt teruggevoerd naar de
koelwaterafvoerleiding, terug naar de Schelde. Voor de locatie van dit pompgebouw
bestaan er drie opties:
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 187
Projectnummer: 07.0309

o De technisch beste locatie is deze waarbij het pompstation wordt
samengevoegd met de inlaatconstructie in de Schelde. Voordelen zijn:
geen weerstandsverliezen aan de zuigzijde van de pompen (gevaar voor
cavitatie, wat leidt tot schade aan de pompwaaiers). Bovendien kunnen de
vissen die nog op de koelwaterzeven worden gevangen direct weer terug
worden geleid in de rivier. Dit is gunstig voor een succesvolle
visbescherming. Nadeel van deze optie is dat het geluid en de trillingen van
de pompinstallatie de rust in het natuurgebied kunnen verstoren.
Bovendien zal een brugverbinding nodig zijn tussen het pompstation en de
wal ten behoeve van het onderhoud. Deze brug zal over de slikken en
schorren worden aangelegd wat andermaal een verstoring is van dit
gebied.
o De tweede beste optie is de huidige locatie achter de Scheldedijk in het
natuurgebied, naast de bestaande brandweerkazerne. De lengte van de
zuigleiding tussen het inlaatwerk en het pompstation is nog zodanig dat
met een goed gekozen pompdesign het cavitatieprobleem kan worden
voorkomen. Voordeel is dat het gebouw in feite niet meer is dan een grote
kelder. De zichtbaarheid boven de grond beperkt zich tot een aantal
deksels op het terrein en een ombouwing van de filters. Geluiden treden
niet naar buiten. De afstand tot de rivier is nog redelijk kort zodat de vissen
die vanaf de filters weer worden teruggevoerd via een speciale
terugspoelleiding nog een goede overlevingskans hebben.
o Een derde optie is om het pompstation op het terrein van de centrale te
plaatsen. Dit leidt tot een lange zuigleiding, waardoor procesmatig een
gevoelige situatie ontstaat voor de pompen, met name in geval van een
vervuiling/aangroei van de zuigleiding die een hogere weerstand zal
veroorzaken. Het terugvoeren van de vis zal door de grotere afstand tot de
rivier ook minder succesvol verlopen. Bovendien laat de beschikbare ruimte
feitelijk niet toe dat het pompstation ook nog op het centraleterrein wordt
geplaatst. Dit zou betekenen dat het thans geplande parkeerterrein bij de
centrale voor het grootste deel moet worden opgeofferd, wat tijdens de
operationele fase zal leiden tot moeilijkheden inzake de afhandeling van
het (vracht)verkeer en parkeermogelijkheden voor eigen personeel, met
name tijdens revisies wanneer veel personeel van buiten zal worden
ingezet.
- Nadat het koelwater de installaties in de centrale is gepasseerd, wordt het via
koelwaterafvoerleidingen weer teruggevoerd in de Schelde. Hiertoe wordt in de
Schelde een koelwateruitlaatbouwwerk opgericht. Dit bouwwerk zal het koelwater
terugvoeren naar de Schelde. Het gebouw zal ook worden uitgerust met schuiven,
waarmee de uitlaatkanalen kunnen worden afgesloten ten behoeve van
onderhoudswerkzaamheden aan de uitlaatkanalen.
Opmerking: bovenstaande beschrijving is van toepassing op het scenario van de directe
koeling. In geval van het scenario met koeltoren is de derde optie de meest aangewezen optie.
De reden hiervoor is dat, -door het feit dat er veel minder water dient opgepompt te worden, de
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 188
Projectnummer: 07.0309

installatie kleiner is, zowel op gebied van pompinstallaties, leidingen, gebouw als op gebied van
energetisch verbruik.
Bij dit scenario zal er dan ook geen vestoring zijn van het natuurgebied omdat het pompgebouw
op de industriële site ligt.
2.2.5.8. Alternatieve configuraties van de gaswassing.
In Figuur 2.22 worden de algemene configuraties weergegeven die kunnen toegepast worden
voor de selectieve katalytische reductie (SCR) reactoren toepasbaar in een poederkoolcentrale.
Deze worden onderverdeeld in:
- SCR direct na stoomketel (bij hoog stofgehalte).
- SCR met laag stofgehalte met warme of koude ESP
- SCR als eindbehandeling (end-of-pipe)
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 189
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.22: Overzicht van de mogelijke configuraties van SCR systemen.
HIGH DUST
LOW DUST
(HOT ESP)
LOW DUST
(COLD ESP)
TAIL-END
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 190
Projectnummer: 07.0309
BOILER
BOILER
BOILER
BOILER
SCR
320*-420 °C
AIR
HOT ESP SCR HEATER FGD
AIR
HEATER COLD ESP
AIR
HEATER
AIR
HEATER
320*-420 °C
STEAM
HEATER**
COLD ESP
FGD
COLD ESP FGD
GAS-GAS
HEATER
SCR
250* -300 °C
GAS-GAS
HEATER
FGD
GAS-GAS
HEATER
STEAM
HEATER**
SCR
220*-250 °C
* low temperature operating limit depends on SO3 and NH3 content in the flue gas
**steam, gas or oil heating

a) Hoge stof SCR
De SCR reactor in de hoge-stof positie wordt geplaatst tussen de uitgang van de economizer en
de ingang van de voorverwarmer. Deze configuratie wordt gekarakteriseerd door hoge
operationele temperaturen (320 – 420 °C) en hoge concentraties aan stof (5.000 – 20.000
g/Nm 3 nat). Ondanks het hogere risico voor erosie en vergiftiging van de katalysator wordt deze
configuratie verkozen in geval van een ‘bodem gestookte boilers’ boven andere SCR
configuraties omwille van:
• hogere NOx reductie, dus hogere specifieke reductie efficiëntie (lager volume
katalysator voor zelfde NOx reductie, waardoor ook kleinere reactoren kunnen
gebruikt worden).
• lager energieverbruik, toe te schrijven aan lage drukverliezen van het rookgassysteem
(er zijn geen extra warmtewisselaars vereist),
• er zijn geen extra verwarmingsmiddelen vereist (zoals stoom, gas of lichte olie),
• lagere stoom of perslucht verbruik (voor de roetblazers; frequent roetblazen is
niet vereist),
• geen ammoniak verlies naar de atmosfeer.
• lagere investerings-, onderhouds- en operationele kosten.
Toepassing van tegen erosie en vergiftiging bestaande katalysatoren vermindert de typische
risico's van hoge stof SCR systemen tot een minimum. Om die reden is er wereldwijd een
tendens voor het gebruik van ‘hoge-stof’ SCR systemen voor elektrische centrales.
b) Lage stof SCR
De laag-stof configuratie bestaat uit twee opties die verschillen op gebied van de plaats van de
elektrostatische precipitator (ESP). In beide opties is de SCR reactor na de ESP geplaatst. De
ESP kan ofwel voor de voorverwarmer (warme zone) of na de voorverwarmer (koude zone)
geplaatst worden.
Opwarmen van het rookgas is bij de hete lage-stof optie niet vereist. Maar in het geval van de
koude lage-stof optie dient het rookgas opgewarmd te worden tot hogere temperaturen (250-
300 °C), zoals in het geval van end-of pipe toepassing. Dit is nodig om de
omzettingsrendementen te waarborgen, de neerslag van zouten (veroorzaakt door de
aanwezigheid van SO2 en SO3) in de katalysator te minimaliseren, en om te vermijden dat de
temperatuur beneden het dauwpunt zou liggen.
In het algemeen, is de lage-stof SCR configuratie geschikt als er een hoog risico is op
vergiftiging of erosie van de katalysator, wat niet het geval is bij conventionele met kolen
gestookte elektrische centrales.
Ondanks een beduidend lagere vliegas concentratie (10-100 natte mg/Nm3), neigt de SCR
katalysator in de lage-stof configuratie tot een hoger risico tot verstoppingen doordat het stof dat
door de ESP doorgaat fijner is. Dit stof heeft een grotere neiging tot vormen van agglomeraten
dan het stof in de hoge-stof configuratie. Daarom vereist de lage-stof SCR een hogere
rookgassnelheid (5-7 m/s) door de katalysator om deze zuiverder te houden. Sommige zeer
belangrijke ontwerp-eigenschappen maken een toepassing van lage-stof SCR configuraties op
operationeel en vanuit milieustandpunten moeilijk:
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 191
Projectnummer: 07.0309

• hoog energieverbruik toe te schrijven aan hogere drukverliezen (hogere
rookgassnelheden; bijkomende 5 - 10 mbar drukverliezen gelijkwaardig aan
ongeveer 1 MW) en/of warmtewisselaars (vermindering van het rendement van
de centrale);
• hoger risico voor stilstanden van de installatie door verstopping;
• beduidend hogere investerings-, onderhouds- en operationele kosten;
• extra operationele vereisten: (‘by-pass’ operaties, ‘opwarmingsprocedures’,
frequent gebruik van maatregelen waarbij hoge stoom of perslucht dient
gebruikt te worden (zoals roetblazen, enz.);
• lagere NOx reductie in de „koude’ configuratie;
• verbruik van bijkomende hoeveelheden stoom, gas of lichte olie in de „koude’
configuratie, gelijkwaardig aan ongeveer 12 MWe (door warmteverlies van 10
°C van de rookgassen bij de warmtewisselaar).
c) End-of-pipe SCR
Bij de ‘end-of-pipe’ configuratie wordt de SCR reactor geïnstalleerd na de rookgas (FGD)
ontzwaveling. Deze configuratie vereist ook dat het rookgas opnieuw opgewarmd wordt. Deze
configuratie is hoofdzakelijk geschikt voor natte bodemboilers met asrecirculatie en bij
afvalverbrandingsinstallaties, waar hogere degradatie van de katalysator (bij de andere
configuraties) wordt verwacht. End-of-pipe SCR heeft gelijkaardige voordelen en nadelen als
lage-stof SCR configuratie, maar zelfs nog hogere drukverliezen (20 tot 25 mbar, equivalent
aan ongeveer 3.5 MW) en hoger energieverbruik (stoom of olie). De end-of-pipe configuratie
kan aanleiding geven tot ammoniakverliezen naar de atmosfeer.
d) Specifieke maatregelen ten einde de NOx reductie te verbeteren
Het ontwerp van de voorgestelde elektrische centrale omvat primaire maatregelen voor NOx
vermindering (lage NOx branders en voorverwarmde lucht) en secundaire maatregelen als
selectieve katalytische reductie (SCR). Zowel op gebied van ontwerp, als op operationeel
gebied heeft E.ON wereldwijd uitgebreide ervaring.
Het geoptimaliseerde ontwerp van de bij E.ON toegepaste SCR installatie voor hoge NOx
verwijdering impliceert de volgende maatregelen:
• SCR reactorontwerp voor katalysatormodules van 1500 mm hoogte met de
mogelijkheid om bijna meer dan 20% katalysator per laag te installeren dan de
klassieke installaties bij de concurrenten;
• Toepassing van hoge performante ‘plaat’-katalysatoren.
De voordelen van deze katalysatoren zijn:
• hoge weerstand tegen erosie,
• hoge activiteit en betrouwbaarheid met lange levensduur,
• hoge weerstand tegen vergiftiging van de katalysator,
• lager risico tot verstopping door fijn stof,
• lagere drukverliezen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 192
Projectnummer: 07.0309

Bijkomend zal een geavanceerde technologie van ammoniakinjectie worden toegepast.
Hierdoor is er een optimalisering van de NH3/NOx distributie, waardoor het
omzettingsrendement verhoogt en het ammoniak verlies geminimaliseerd wordt.
e) Besluiten
E.ON past primaire en secundaire DeNOx maatregelen toe, en opteert voor de ‘hoge stof’-SCR
configuratie die de volgende voordelen combineert:
• hoge NOx reductie efficiëntie,
• maximale elektriciteitsproductie (door lagere drukverliezen en geen bijkomende
warmte nodig),
• minimaal ammoniakverlies naar de atmosfeer,
• grote ervaring,
• lage investerings-, onderhouds- en operationele kosten.
2.2.5.9. Alternatieve voorzieningen ter beperking van de geluidsemissies
In dit onderdeel wordt een algemene beschrijving gegeven van de voorziene mogelijkheden ter
beperking van de geluidsemissies. De geplande centrale is grotendeels een kopie van een
nieuwe eenheid die in Duitsland zal worden gebouwd. De centrale in Duitsland is ontworpen
voor een situatie nabij een woonomgeving (op circa 1000 m afstand gelegen). In de situatie in
Antwerpen ligt de meest nabije woonomgeving op circa 1300 m afstand. Het ontwerp van de
eenheid kan als geluidsarm beschouwd worden omwille van volgende factoren:
• De eenheid wordt grotendeels inpandig opgesteld in ofwel gebouwen in beton
(machinezaal, controlezaal, traphallen) of met dubbelwandige stalen gevels en minerale
wol als isolatiemateriaal.
• Openingen in gevels ten behoeve van luchtdoorvoer worden van voldoende demping
(coulissendempers) voorzien.
• Tussen het gebouw waar de rookgasventilatoren staan opgesteld en de schoorsteen en
tussen het E-filter en het LUVO-gebouw lopen rookgasleidingen buiten de gebouwdelen
om die geluid afstralen afkomstig van de rookgasventilatoren. Aan zowel de zuig- als
perszijde van de zuigtrekventilatoren worden geluiddempers geplaatst, zodat de
geluidemissie via rookgasleidingen en schoorsteen wordt beperkt.
• De koelcellen worden zowel aan aanzuig- als afblaaszijde voorzien van
coulissendempers.
• De koelwaterpomp voor het koelwater wordt in een kelder uitgevoerd. Bovengrondse
delen zijn geluiddicht.
• De koelwateruitlaat is zo opgebouwd dat geluid van het vallend water wordt
afgeschermd door de buitenste uitlaatcilinder.
• Circulatiepompen naar koelunits worden voorzien van een geluidkap.
• De twee 750 MVA machinetrafo’s worden in een cel geplaatst.
• Luchtaanzuigopeningen en uitlaatkanalen van hulpketels en backup-boiler worden
voorzien van voldoende geluiddemping.
Het meest milieuvriendelijke alternatief met betrekking tot de geluidsuitstraling via gevels en
daken zou betekenen dat de gehele centrale moet worden opgetrokken uit steenachtige
materialen. Gezien de geluidsemissie op basis van het huidig ontwerp en de verwachte
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 193
Projectnummer: 07.0309

geluidsemissies geen relevante overschrijdingen van de normen geven, is een uit steenachtige
materialen opgetrokken centrale niet noodzakelijk.
Gebouwuitstraling, transportbanden en oppervlaktebronnen
Op basis van de te verwachten/gespecificeerde geluidsniveaus binnen de diverse gebouwen en
de toe te passen bouwkundige gevel-/dakconstructies is per gevelvlak een geluidsemissie per
m 2 gespecificeerd. Voor alle gebouwdelen waar hogere geluidsniveaus worden verwacht,
worden gevels uitgevoerd in dubbelwandig staal met minerale wol als isolatie. De dakdelen
worden uitgevoerd in enkelvoudig staal, met-minerale wol als isolatiemateriaal en
dakbedekking. Openingen voor luchttoevoer en afvoer worden voorzien van coulissendempers.
Rookgasleidingen en schoorsteen
Tussen het gebouw waar de rookgasventilatoren staan opgesteld en de schoorsteen en tussen
het E-filter en het LUVO-gebouw lopen buiten de gebouwdelen om rookgasleidingen, welke
geluid afstralen afkomstig van de rookgasventilatoren. Aan zowel de zuig- als perszijde van de
zuigtrekventilatoren worden geluiddempers geplaatst, zodat de geluidsemissie via
rookgasleidingen en schoorsteen wordt beperkt.
Hulpketel
Naast de hoofdeenheid zijn twee hulpketels voorzien; de hulpketels worden gebruikt bij het
opstarten van de eenheid en als back-up. Luchtaanzuigopeningen en uitlaatkanalen worden
voorzien van voldoende geluiddemping.
Pompengebouw koelwater
Bij de inlaat voor koelwater komt een pompengebouw. Het gebouw wordt zodanig ontworpen
dat de totale bronsterkte niet meer bedraagt dan LW = 100 dB(A). De geluidsbronnen zijn
gebouwuitstraling en ventilatie van het gebouw (wel of niet geforceerd).
Machinetrafo’s
Op het buitenterrein worden twee 750 MVA machinetrafo’s geplaatst; de transformatoren
worden in een cel geplaatst.
Transport
Van en naar de geplande centrale vinden diverse vrachtautobewegingen plaats voor de
aanvoer van hulpstoffen en secundaire brandstoffen. Daarnaast zijn er bewegingen voor de
afvoer van vliegas. Naast het rijgeluid van vrachtwagens over het terrein vindt geluidemissie
plaats door het stationair draaien tijdens het lossen/vullen van silo- en tankwagens.
2.2.5.10. BBT-evaluatie
1. Toetsing aan het BREF ‘Large Combustion Plants’ (LCP)
De toets is uitgevoerd aan de hand van hoofdstuk 4.5 van het BREF LCP (Best Available
Techniques (BAT) for the combustion of coal and lignite) en hoofdstuk 8.5 BAT for cocombustion
of waste and recovered fuels), en aan de hand van de checklijst opgesteld door
VITO die zich baseert op de Vlaamse BBT-studie ‘stookinstallaties’ en de Europeese BREF
‘Large Combustion Plants’. Deze toetsing kan ook teruggevonden worden in Bijlage 6 bij dit
MER.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 194
Projectnummer: 07.0309

Tabel 2.25: Toetsing BBT ‘Large Combustion Plants’
BREF-eis Toepassing E.ON
vaste brandstoffen
stofbeperking
− algemeen: indien mogelijk toepassen gesloten opslag
− t.a.v. open opslagen: regelmatig visuele inspecties verrichten
m.b.t. stofemissies en de werking van preventieve
maatregelen beoordelen
− minimaliseren valhoogte bij transport
− besproeiing met water o.i.d. voor korte termijn voorraden
− silo’s bestemd voor de opslag van organisch vaste stoffen
dienen explosiebestendig te zijn en te worden uitgerust met
een ontluchtingsventiel
− begroeiing met gras o.i.d. voor lange termijn voorraden
− transportbanden verhoogd en op afstand plaatsen ter
voorkoming van beschadiging
− reinigingsvoorzieningen voor transportbanden
− gesloten transportbanden toepassen met stofarme
verbindingspunten
− rationaliseren transport tegen stofontwikkeling
− goed ontwerp, constructie en onderhoudspraktijken
voorkoming waterverontreiniging
− gesloten vloeren, met riolering en bezinking voor lozing
− verzamelen percolatie- en regenwater en behandeling voor
lozing
automatische branddetectie tegen zelfontbranding in
kolenopslagen
gesloten systemen voor kalksteen (e.d.) ter voorkoming van
stofverspreiding
branddetectie in verband met zelfontbranding (broei) en
risicopunten
ammonia (ammoniak in water) heeft voorkeur boven vloeibare
ammoniak
biomassa (alleen extra’s t.o.v. kolen)
kwaltiteitsbeoordeling van brandstof en dataopslag van de
gegevens
kwaltiteitsbeoordeling van brandstof en dataopslag van de
gegevens en aanwezigheid van zodanige opslagen dat de
brandstof gemengd kan worden ten behoeve van een gelijkmatige
verbranding
opslag (lichte) olie
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 195
Projectnummer: 07.0309
− wordt toegepast voor de opslag van
biomassa, kalksteen, vliegas, bodemas en
dagvoorraden steenkool
− wordt toegepast
− wordt toegepast
− wordt toegepast
− wordt toegepast
− wordt toegepast
− niet van toepassing
− reiniging volgens stand techniek
− worden toegepast
− wordt toegepast
− worden toegepast
− wordt toegepast
− wordt toegepast
wordt toegepast in gesloten systemen. Bij open
opslagen is voldoende toezicht om brand te
vermijden.
wordt toegepast
wordt toegepast in gesloten systemen. Bij open
opslagen is voldoende toezicht om brand te
vermijden.
Voor het E.ON project is gekozen om gebruik te
maken van vloeibare ammoniak. Dit is de meest
aangewezen werkwijze omdat er een
ammoniakleiding vanuit BASF naar de BAYER site
ligt. Zo wordt het transport vermeden alsook de
laad- en losoperaties. Voor de continue
voorziening van ammoniak in geval van stilstand
van leveringen vanuit BASF wordt wel voorzien in
een lokale opslagtank.
wordt toegepast
wordt toegepast
ondoorlatende opvangcapaciteit van 50-75% van de olietanks 110% opvangcapaciteit wordt toegepast

BREF-eis Toepassing E.ON
pijpleiding bovengronds om lekkage traceerbaar en repareerbaar
te maken
gescheiden opvang en behandeling van mogelijk besmet
regenwater
afval (extra t.o.v. BREF LCP)
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 196
Projectnummer: 07.0309
wordt toegepast
opslag op vloeistofkerende vloeren met gecontroleerde drainage wordt toegepast
Voor wat betreft de opvang van regenwater
verwijzen we naar de discipline water. Het
regenwater wordt deels hergebruikt in het proces,
deels gezuiverd in de waterzuiveringsinstallaties
van BAYER.
geurbeperking door ventilatielucht te verbranden of via geurfilter wordt waar zinvol toegepast
gescheiden houden van afvalstoffen en duidelijke labelling van
opslagen
brandbestrijdingplan voor o.a. opslagen wordt toegepast
visueel monitoren van opslagen wordt toegepast
kolen
wordt toegepast zolang zinvol. Gemengde opslag
is mogelijk in gesloten brandstofopslag en
toevoersystemen. Via administratieve verwerking
is daarbij bekend wat waar zit
blending en menging zijn BBT Het gemiddelde zwavelgehalte wordt niet bereikt
door blending, maar door een aangepast
aankoopbeleid.
brandstofwijziging voor betere milieuprestaties is ook BBT selectie brandstoffen wordt toegepast om
storingen en bijbehorende milieugevolgen te
voorkomen
biomassa
screening van brandstoffen aan de hand van acceptatiecriteria wordt toegepast
beperken meestoken meest vervuilde soorten wordt (thans) toegepast
beperking verhoogde kwikconcentratie wordt (thans) toegepast
beperking chlorideconcentratie wordt toegepast
afval
menging, verkleinen en homogeniseren van brandstoffen worden toegepast
verwijdering ijzer en andere metalen wordt toegepast bij leveranciers
Verbranding
Tabel 2.26: Toetsing BBT ‘afvalverbranding’
BREF-eis Toepassing E.ON
kolen
poederkool- en wervelbedverbranding zijn BBT. Roosterovens (<
100 MWth) zijn BBT
wordt toegepast
primaire maatregelen voor NOx-beperking wordt toegepast
biomassa
brandstoftoevoer afhankelijk van ketel en secundaire brandstof

BREF-eis Toepassing E.ON
geavanceerd automatisch besturingssysteem voor goede
verbrandingscondities
afval
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 197
Projectnummer: 07.0309
wordt toegepast
brandstofranges wordt toegepast
optimalisatie lucht(/zuurstof)-toevoer wordt toegepast
goede uitbrand (minimum temperatuur en verblijftijd) wordt bereikt (zie lage koolstofgehalte as en slak
en lage CO-emissies)
hulpbranders voor starten en stoppen worden toegepast
verbranding moet emissies binnen BREF-range opleveren zie onder emissies
Energiewinning
Tabel 2.27: Toetsing BBT ‘energiewinning’
BREF-eis Toepassing E.ON
kolen
base load centrales: elektrisch rendement 43-47% (ultrasuperkritische
condities), mede afhankelijk van belasting, koeling,
locatie en rookgasreiniging
warmtekracht, afhankelijk locatie; rendement 75-90%
Biomassa
geen eisen -
Afval
ketel met thermisch rendement van 60-90% of nageschakelde eopwekking
het rendement van 45,5%, voldoet
nageschakelde energie-opwekking wordt
toegepast
In onderstaande beschrijving worden de verschillende luchtemissiecomponenten van de BREF
geëvalueerd voor de toepassing van het worst-case scenario, namelijk met bijstook van
biomassa (zoals beschreven in hoofdstuk 12).
Rookgasreiniging
• Stof: voor de verwijdering van stof wordt de toepassing van een elektrofilter of een
doekenfilter als BBT beschouwd voor nieuwe en bestaande centrales. Voor bestaande
eenheden met een thermisch vermogen van 300 MW of meer worden voor de
toepassing van een elektrofilter in combinatie met een rookgasontzwaveling in het
BREF waarden genoemd van 5 - 20 mg/m 3 . Er wordt tot slot niet geopteerd voor een
doekenfilter omdat deze techniek (ondanks het feit dat zij in de BREF-LCP wordt
weerhouden) een reeks nadelen heeft. Zo hebben doekenfilters een veel grotere
drukval dan elektrofilters: daar waar bij elektrofilters een drukval van 1 - 2 mbar
optreedt, moet voor een doekenfilter worden gerekend met een drukval van 12 -15
mbar. De veel hogere drukval leidt in combinatie met het rookgasdebiet tot een
toename van het eigen elektriciteitsverbruik met 2 MW. Verder is een operationeel
nadeel van de doekenfilter dat bij het optreden van lekkages in doeken het
verwijderingsrendement snel afneemt. Sowieso moet de installatie elke drie jaar
stilgelegd worden om de doeken te vervangen, dit terwijl elektrofilters automatisch

worden gewassen. Door DeNOx na een stoffilter te plaatsen is men ook niet in staat om
een hoger verwijderingsrendement te bekomen. Men heeft wel een impact op de
ammoniakconcentratie in de vliegas, maar men heeft geen impact op de eventuele
hogere ammoniakemissie in de schouw.
• Zware metalen (zoals Cd, Tl,…): de meeste zware metalen verdampen bij het
verbrandingsproces en condenseren later op het oppervlak van de vliegasdeeltjes.
Derhalve wordt de toepassing van een hoog efficiënt elektrofilter (rendement > 99,5%)
of een doekenfilter (rendement 99,95%) als BBT beschouwd. De E-filters van E.ON
hebben een jaargemiddeld rendement van 99,95%, waarmee deze toepassing als BBT
kan worden beschouwd.
3 3
• Kwik: een kwikemissie concentratie van 0,03 mg/m0 (= 30 μg/m0 ) wordt als BBT
3
gezien. De jaargemiddelde emissie van E.ON is 0,015 mg/m0 . E.ON voldoet aan BBT
• SO2: het BREF LCP legt hier de relatie met de grootte van de centrale. De E.ONinstallatie
is voorzien van een natte gaswasinstallatie, met een rendement tot 98%
conform de BBT
• NOx: de NOx-emissie verandert niet significant door het alternatief van het meestoken.
E.ON heeft een SCR installatie. De NOx emissie verandert niet door het alternatief
meestoken van biomassa. Het meestoken van biomassa heeft vooral effect op de
levensduur van de katalysator. Bij meestoken met biomassa dient de werking van de
katalysator van de SCR meer gecontroleerd te worden en sneller vervangen te worden.
• CO: BBT is complete verbranding, zodanig dat aan de emissie-eisen kan worden
voldaan.
• HF en HCl: De natte gaswassing reduceert niet alleen de SO2 maar ook de HF en HCl
zodat hierdoor ook lagere emissies kunnen bereikt worden. Toch is voor dit project voor
de evaluatie gebruik gemaakt van worst case scenario’s namelijk 1 mg/Nm 3 voor HF en
10 mg/Nm 3 voor HCl. In realiteit wordt verwacht dat de waarden veel lager zullen
liggen.
• NH3: de ammoniaslip dient onder de 5 mg/Nm 3 te blijven om aan BBT te kunnen
voldoen (zie paragraaf 4.5.12 van de BREF). Bij de DeNOx-installatie wordt gebruik
gemaakt van ammoniak. Door een continue regeling en opvolging van de werking van
de installatie wordt de emissie van ammoniak beperkt tot 2 mg/Nm 3 .
• Dioxines en furanen: deze verbindingen worden nauwelijks gevormd bij het stoken van
kolen. Het meestoken van secundaire brandstoffen zelfs met hoge chloorconcentraties
verandert dit niet. Het is algemeen bekend dat dioxines zowel gevormd worden bij een
temperatuur van 200 tot 400°C, zowel bij de verbrandingsprocessen zelf als wanneer
de gassen erna worden afgekoeld (recombinatie-vorming). Dit kan ook het geval zijn bij
kolencentrales. 24 In de omstandigheden van een steenkoolcentrale worden de
gevormde dioxines echter terug bij hoge temperaturen afgebroken. Bovendien is de
aanwezigheid van SO2 bevorderlijk voor het niet vormen van chloorradicalen, nu SO2
reducerend werkt en het scheikundig evenwicht verlegd wordt naar Chloorionen. Ook
bij afkoelen wordt de mogelijke vorming van dioxines beperkt ten gevolge van de zeer
korte verblijftijden.
24 Zie International Energy Agency’s Working Party on Fossil Fuels
www.iea.org/textbase/papers/2003/Coal_Fired_Fossil_Fuels.pdf.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 198
Projectnummer: 07.0309

Conclusie
Samengevat kan gesteld worden dat de rookgasreinigingstechnologie die E.ON zal installeren
voldoet aan het BREF LCP en dus aan te merken is als BBT. De emissies van de meeste
componenten nemen af. Ook voor het alternatief ‘verwerken van biomassa’ worden geen
hogere emissies verwacht door een beperking van de in te zetten hoeveelheden.
Watereffluentreiniging
Volgens hoofdstuk 4.5.13 van het BREF is voor de natte rookgasreiniging de toepassing van
een waterzuiveringsinstallatie BBT. De WZI dient te bestaan uit een correctie van pH, het
neerslaan van zware metalen en de verwijdering van stof en neerslag uit het afvalwater. De
WZI van E.ON werkt volgens bovengenoemd principe. De waarden van zware metalen in het
gezuiverde effluent liggen ver onder de concentratiewaarden zoals genoemd in tabel 4.71 (blz.
282) van het BREF.
Regenerant van demi en condensaatreiniging
Het regenerant van de demin-installatie en de condensaatreginig wordt verzameld en afgevoerd
naar de waterzuiveringsinstallatie van BAYER, waar het wordt geneutraliseerd en behandeld
alvorens te worden geloosd conform de lozingsvergunning van BAYER.
Bodemas opvang en transport
Volgens hoofdstuk 4.5.13 van het BREF dient de opvang en transport in een gesloten systeem
plaats te vinden. Dit is de werkwijze bij E.ON. De bodemas (slak) wordt opgevangen in een met
water gevulde astrog. De bodemas wordt met een gesloten band afgevoerd naar een
bodemasopslaghal, die voorzien is van een waterondoorlatende laag. Het overtollige water
wordt opgevangen en naar een bezinkbassin getransporteerd. Na bezinking wordt het water
afgevoerd naar het afvalwatersysteem.
Waswater van luchtvoorwarmers
Volgens hoofdstuk 4.5.13 van het BREF moet het water na behandeling in een gesloten
kringloop blijven. Dit wordt toegepast bij E.ON. Het waswater wordt geleid naar het
bezinkbassin. Na bezinking wordt het water gebruikt als proceswater in de
rookgasontzwaveling.
Toepassing gesloten waterkringlopen
Volgens hoofdstuk 4.5.13 van het BREF moeten kringlopen met vervuild water zoveel mogelijk
worden gesloten. Deze werkwijze wordt bij E.ON toegepast. Stromen die verontreinigd zijn met
kolenstof, vliegas en bodemas worden verzameld in het bezinkbassin. Na bezinking wordt het
water gebruikt als sproeiwater voor het bevochtigen van de kolen.
Reststoffenopwerking
Alle reststoffen kunnen nuttig worden toegepast in de wegenbouw en de cementindustrie. De
vliegas en bodemas van E.ON zullen voldoen aan alle bepalingen van de Vlaamse
afvalstoffenreglementering VLAREA en zullen volledig kunnen worden hergebruikt.
Conclusie
Het bedrijf van E.ON voldoet op alle punten aan het BREF LCP.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 199
Projectnummer: 07.0309

2. Toetsing aan het BREF Afvalverbranding
Zoals aangegeven in artikel 3 van de beschrijving van het toepassingsgebied van de BREF
‘Afvalverbranding’ (zie ‘Scope’ in BREF WI: ‘It does not cover other situations where waste is
thermally treated e.g. co-incineration processes such as some cement kilns and large
combustion plants- these situations are (or will be) covered by the BREF that deals specifically
with those industries’) is deze BREF niet integraal van toepassing op het meestoken van afval
in elektriciteitscentrales. Wel verwijst de BREF LCP in hoofdstuk 8 voor meestoken afval
expliciet naar emissies naar de lucht als gevolg van meestoken. Deze beste beschikbare
technieken zijn voor E.ON (mogelijk) relevant (ingeval bepaalde stoffen door de OVAM als
afvalstof zouden worden gekwalificeerd). Voor een directe onderlinge vergelijking zijn alle
emissies in de volgende paragrafen betrokken op 6% O2.
De BBT conclusies in de BREF LCP met betrekking tot meestoken zijn gebaseerd op het
concept dat meestoken van secundaire brandstoffen in grote stookinstallaties, volgens de
huidige Europese wetgeving, in dat deel van het rookgasvolume dat kan worden toegeschreven
aan secundaire brandstoffen (niet zijnde schone biomassa) niet tot hogere emissies mag leiden
dan wanneer deze brandstoffen in een afvalverbrandingsinstallatie (BREF Afvalverbranding)
worden verbrand.
De beste beschikbare technieken betreffende emissies zijn in tabel 6.5.1 van de BREF
samengevat. De emissies in de BREF Afvalverbranding gelden bij standaardcondities, dat wil
zeggen droge rookgassen met 11% O2, bij 273 K en 1013 mbar. In de tabel zijn daarom ook de
etmaalwaarden bij 6% O2 gegeven.
Met de in deze tabel genoemde emissieniveaus dient volgens de BREF LCP rekening te
worden gehouden bij het bepalen van de emissies in dat deel van de rookgassen dat kan
worden toegeschreven aan de secundaire brandstoffen (niet zijnde schone biomassa).
Tijdens de informatie-uitwisseling bestond er over een aantal zaken geen unanimiteit binnen de
Technical Working Group van de BREF Afvalverbranding. De verdeelde opvattingen ‘split
views’ zijn cursief en tussen vierkante haken ‘[ ]’ weergegeven. Het Nederlandse standpunt met
betrekking tot dergelijke split views zal in een oplegnotitie in het NeR worden vastgelegd.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 200
Projectnummer: 07.0309

Tabel 2.28: Normentoetsing aan BREF afvalverbranding
3
Bij BBT behorende operationele emissieniveaus in mg/mo (tenzij anders vermeld) [inclusief split views] naar de lucht
voor AVI’s, gebaseerd op droge rookgassen bij 273° K en 1013 mbar
Component Discontinue
bemonstering
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 201
Projectnummer: 07.0309
Halfuurgemiddelde
11% O2
stof 1-20
[1-10]
waterstofchloride
(HCl)
waterstoffluoride
(HF)
zwaveldioxide
(SO2)
stikstofoxiden
uitgedrukt als
NOx, voor
installaties met
SCR
stikstofoxiden
uitgedrukt als
NOx, voor
installaties
zonder SCR
vluchtige
organische
componenten
(VOC)
koolmonoxide
(CO)
24-uurs-
gemiddelde
11% O2
24-uurs-
gemiddelde
6% O2
24-uurs-
gemiddelde
6% O2
1-5 1,5-7,5 doekenfilters geven over het
algemeen lagere emissies.
Effectief onderhoud is zeer
belangrijk. Energiegebruik kan
toenemen bij lagere stofemissies.
Lagere stofemissies leiden in het
algemeen ook tot lagere emissies
van zware metalen
1-50 1-8 1,5-12

3
Bij BBT behorende operationele emissieniveaus in mg/mo (tenzij anders vermeld) [inclusief split views] naar de lucht
voor AVI’s, gebaseerd op droge rookgassen bij 273° K en 1013 mbar
Component Discontinue
bemonstering
kwik en kwikverbindingen
(als Hg)
totaal cadmium
en thallium (en
hun verbindingen
uitgedrukt
als Cd en Tl)
∑ overige
metalen
dioxines en
furanen
3
(ng TEQ/mo )

3
Bij BBT behorende operationele emissieniveaus in mg/mo (tenzij anders vermeld) [inclusief split views] naar de lucht
voor AVI’s, gebaseerd op droge rookgassen bij 273° K en 1013 mbar
Component Discontinue
bemonstering
Benz(a)pyreen
PCBs
PAKs
lachgas (N2O)
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 203
Projectnummer: 07.0309
Halfuurgemiddelde
11% O2
24-uurs-
gemiddelde
11% O2
24-uurs-
gemiddelde
6% O2
onvoldoende informatie is bekend om BBT te definiëren.
Normaliter zijn de emissieniveaus laag.
N2O-niveaus worden bepaald door de verbrandingstechnologie
en SNCR optimalisatie (bij gebruik ureum)
24-uurs-
gemiddelde
6% O2
natte RGR wordt NH3
uitgewassen
technieken die dioxines en
furanen beperken, reduceren ook
de emissie van benz(a)pyreen,
PCBs en PAKs
effectieve verbranding en NOxreductie
verminderen de N2Oemissie.
Hogere waarden treden
op bij wervelbedden op lagere
temperatuur (

E.ON
De emissie van HF wordt veroorzaakt door de hoeveelheid fluoride in de secundaire
brandstoffen, adsorptie aan het vliegas en doorslip door de natte ROI. Daarom geldt de emissie
zoals in hoofdstuk 5 beschreven. Deze bedraagt maximaal 1 mg/Nm 3 .
Conclusie
Het project voldoet voor wat betreft de emissie van HF aan de BREF Afvalverbranding.
Zwaveldioxide: Beste beschikbare techniek
3
Het bij BBT behorende operationele emissieniveau voor SO2 bedraagt 1,5 - 225 mg/mo als
3
halfuurwaarde en 1,5 - 60 mg/mo als daggemiddelde.
E.ON
De emissie van SO2 wordt veroorzaakt door de rest SO2 na de ontzwavelingsstap. Daarom
geldt de emissie zoals in hoofdstuk 5 beschreven. De SO2-emissie bedraagt minder dan 55 mg/
Nm 3 .
Conclusie
Het project voldoet voor wat betreft de emissie van zwaveloxide aan de BREF
Afvalverbranding.
Stikstofoxiden: Beste beschikbare techniek
3
Het bij BBT behorende operationele emissieniveau voor NOx bedraagt 60 - 450 mg/mo als
3
halfuurwaarde en 60 - 150 mg/mo als daggemiddelde voor installaties met SCR.
E.ON
De emissie van NOx wordt veroorzaakt door de vorming van thermische NOx in de ketel. Deze
is afhankelijk van de stookwaarde van de brandstoffen. Daarom geldt de emissie zoals
Hoodstuk 5 beschreven. Deze bedraagt minder dan 55 mg/Nm 3 .
Conclusie
E.ON voldoet voor wat betreft de emissie van NOx aan de BREF Afvalverbranding.
Vluchtige organische stoffen: Beste beschikbare techniek
Het bij BBT behorende operationele emissieniveau voor vluchtige organische stoffen (VOS)
3 3
bedraagt 1,5 - 30 mg/mo als halfuurwaarde en 1,5 - 15 mg/mo als daggemiddelde.
E.ON
Vluchtige koolwaterstoffen worden geëmitteerd door de ketel. De emissie van VOS is minder
3
dan 1 mg/mo .
Conclusie
De VOS- emissie van het project is lager dan de concentratie bandbreedte die wordt
aangegeven in BBT. Hiermee voldoet het project voor wat betreft emissies van vluchtige
organische stoffen aan de BREF Afvalverbranding.
Koolmonoxide: Beste beschikbare techniek
Het bij BBT behorende operationele emissieniveau voor CO bedraagt 7,5 - 150 mg/mo 3 als
halfuurwaarde en 7,5 - 45 mg/mo 3 als daggemiddelde.
E.ON
De emissie van CO wordt veroorzaakt door onvolledige verbranding in de ketel. Deze is
onafhankelijk van de brandstof van de USC, maar sterk afhankelijk van de stromingen in de
ketel. De CO-concentratie kan dan ook op bepaalde momenten erg schommelen. Daarom is
hiervoor de momentane waarde opgenomen. Het meestoken zal is deze situatie geen
verandering brengen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 204
Projectnummer: 07.0309

Conclusie
E.ON voldoet voor wat betreft de emissie van CO aan de BREF Afvalverbranding.
Kwik en kwikverbindingen: Beste beschikbare techniek
3
Het bij BBT behorende operationele emissieniveau voor Hg bedraagt 0,0015 - 0,045 mg/mo als
3
halfuurwaarde en 0,0015 - 0,03 mg/mo als daggemiddelde (6% O2).
E.ON
Voor het E.ON project wordt een maximale emissie van kwik en kwikverbindingen voorzien van
0,015 mg/Nm 3
Conclusie
E.ON voldoet voor wat betreft Hg-emissie aan de BREF Afvalverbranding.
Cadmium en thallium: Beste beschikbare techniek
Het bij BBT behorende operationele emissieniveau voor cadmium en thallium bedraagt 0,0075 -
3
0,075 mg/mo als discontinue meting.
E.ON
Voor het E.ON project wordt een maximale emissie van de som van Cd en Tl voorzien van
0,025 mg/Nm ³ Het aandeel van Cd in deze som is 10% en dus < 0,0025 mg/m³.
Conclusie
E.ON voldoet voor wat betreft Cadmium en Thallium-emisise aan de BREF Afvalverbranding.
Overige zware metalen: Beste beschikbare techniek
Het bij BBT behorende operationele emissieniveau voor de overige zware metalen (Sb, As, Pb,
3
Cr, Co, Cu, Mn Ni en V) bedraagt 0,0075 - 0,75 mg/mo . Technieken voor beperking van stof
beperken in het algemeen ook de emissie van zware metalen.
E.ON
Op basis van modelberekeningen voor een vergelijkbaar project wordt de emissie van de
overige zware metalen voorzien van maximaal 0,0064 mg/Nm 3 .
Conclusie
In geval van verwerking van afval voldoet E.ON aan de Vlarem wetgeving en dus aan de BREF
afvalverbranding
Dioxines en furanen: Beste beschikbare techniek
Het bij BBT behorende operationele emissieniveau voor dioxines en furanen bedraagt 0,015 -
3
0,15 ngTEQ/mo als discontinue meting.
E.ON
Dioxines en furanen zijn tijdens diverse meetcampagnes gemeten. De gemeten waarden waren
0,0026 ng TEQ/mo 3 .
Conclusie
E.ON voldoet voor wat betreft emissie van dioxines en furanen aan de BREF Afvalverbranding.
Ammoniak: Beste beschikbare techniek
Het bij BBT behorende operationele emissieniveau voor ammoniak bedraagt 1,5 - 15 mg/mo 3
als halfuurwaarde en

Conclusie
E.ON voldoet voor wat betreft de emissie van ammoniak aan de BREF Afvalverbranding.
3. BREF Afvalbehandeling
De beste beschikbare technieken in de BREF WT zijn slechts op een kwalitatieve manier
beschreven. Tijdens de informatie-uitwisseling voor het tot stand brengen van de BREF WT
ontbrak het aan informatie om de milieuprestaties te kwantificeren. Dit kwam omdat het
merendeel van de uitgewisselde informatie betrekking had op emissiegrenswaarden in
bepaalde landen of regio’s. De BREF-LCP maakt bij de beschrijving van de beste beschikbare
technieken expliciete verwijzingen naar de acceptatie- en pre-acceptatiecriteria, opslag en
handling en de voorbehandeling van afval voor gebruik als brandstof. Ingeval E.ON ingevolge
de kwalificatie door de OVAM van bepaalde stoffen als ‘afvalstof’ met deze BREF te maken
krijgt, zal E.ON voldoen voor wat betreft de (pre-) acceptatieprocedures van secundaire
brandstoffen aan de BREF Afvalbehandelling.
4. BREF koelwater
In het kader van de BREF over industriële koelsystemen werd het speciale geval van de
energieopwekking bestudeerd. Hier worden de diverse types koelsystemen tegen elkaar
afgewogen. In deze BREF worden volgende aanbevelingen gemaakt:
• De keuze van type koelsysteem moet steeds rekening houden met een maximalisatie
van de energie-efficiëntie. Dit betekent bv. dat centrales in de omgeving van de kust
best gekoeld worden met een open koelsysteem.
• Recirculatie van koelwater in koeltorens of koelcellen is de beste beschikbare techniek
in het geval een open koelsysteem niet mogelijk is wegens onvoldoende
beschikbaarheid van water. De warmte-emissies naar water dienen geminimaliseerd te
worden.
• De emissie van chemische substanties vanuit het koelcircuit naar oppervlaktewater
dient geminimaliseerd te worden. Hiervoor dient bv. corrosiebestendige apparatuur
gebruikt te worden. Ook bij de keuze van koelwateradditieven dient de impact op het
ontvangende oppervlaktewater zo klein mogelijk te zijn.
• De geluidsemissies dienen geminimaliseerd te worden door in eerste instantie primaire
maatregelen te voorzien (i.e. geluidsarme apparatuur). Bijkomende secundaire
maatregelen (bv. demping aan in- en uitgangen) kunnen aangewezen zijn.
Op basis van de BREF kan gesteld worden dat de door E.ON gekozen techniek als beste
beschikbare techniek bestempeld kan worden. In de discipline water (hoofdstuk 6) wordt hierbij
wel de nodige aandacht besteed aan de warmte-emissies naar het ontvangende
oppervlaktewater.
Volgende milieuaspecten zijn van belang voor de E.ON-centrale:
• optimalisering van de koelwaterbehandeling door gecontroleerde dosering en het
gebruik van koelwateradditieven waarbij de schadelijke effecten op het milieu beperkt
zijn;
• periodiek onderhoud van de apparatuur;
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 206
Projectnummer: 07.0309

• bewaking van de bedrijfsparameters, zoals corrosie van het oppervlak van de
warmtewisselaar, de chemische eigenschappen van het koelwater en de mate van
fouling en lekkage.
Tabel 2.29: Toetsing BREF ‘water’
BREF-eis Toepassing E.ON
BBT voor beperken waterverbruik
− optimalisatie warmtehergebruik
− beperken schaarse grondstoffen in verdrogingsgevoelige
gebieden
− recirculerende systemen inzetten
− hybride systemen inzetten bij waterschaarste
− droge systemen bij grote waterschaarste
BBT voor intrek vis
− analyse biotoop voor goed ontwerp
− optimalisatie van watersnelheden om sedimentatie en vervuiling
te beperken
− plaatsing zeefinstallatie
− optimalisatie van watersnelheden om inzuiging te minimaliseren
ontwerp en onderhoud
− selectie geschikt materiaal
− dode hoeken in systeem vermijden
− titanium bij zout of brak water
− snelheden in condensors > 1,8 m/s
− filters ter voorkoming van verstopping
behandeling van koelwater
− monitoring en controle additieven
− monitoring van macrofouling t.b.v. biocidegebruik
5. BREF monitoring
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 207
Projectnummer: 07.0309
− wordt toegepast,
− n.v.t.
− wordt toegepast
− n.v.t.
− n.v.t.
− zie hoofdstuk 6
− wordt toegepast
− wordt toegepast
− wordt toegepast (circa 0,3 m/s bij
grofroosters)
− titanium wordt toegepast
− wordt toegepast
− wordt toegepast
− wordt toegepast
− wordt toegepast
− wordt toegepast
− wordt toegepast
Uit de IPPC-richtlijn vloeien verschillende verplichtingen voort met betrekking tot monitoring aan
de bron van emissies van industriële installaties die zijn genoemd in de bijlage I van de IPPCrichtlijn.
De monitoringsverplichtingen op grond van de IPPC-richtlijn dienen in beginsel een
tweeledig doel. Enerzijds moet het voor de vergunningverlenende overheid mogelijk zijn om te
kunnen controleren of aan de gestelde eisen wordt voldaan. Anderzijds dient over de milieueffecten
van de emissies van industriële installaties te worden gerapporteerd. Zo dient de
vergunning op grond van artikel 9 lid 5 IPPC-richtlijn passende eisen te bevatten voor de
controle op lozingen, alsmede de verplichting de bevoegde autoriteiten in kennis te stellen van
de gegevens die noodzakelijk zijn voor de controle op de naleving van de
vergunningsvoorwaarden.
Het resultaat van de informatie-uitwisseling op grond van artikel 16 lid 2 IPPC-richtlijn inzake
monitoring is neergelegd in het voornoemde BREF-document. Dit BREF-document is zowel
voor vergunningverleners als voor de exploitant een middel om aan de monitoringsverplichting
op grond van de IPPC-richtlijn invulling te geven. E.ON voorziet de metingen uit te voeren die
verplicht zijn conform de VLAREM-wetgeving.

Ingeval geen afval zal worden verwerkt, zal voldaan worden aan de sectorale
milieuvoorwaarden die gelden voor de VLAREM-rubriek 5.43. Ingeval wel afval zal worden
verwerkt, zal voldaan worden aan de sectorale milieuvoorwaarden die gelden voor de
VLAREM-rubriek 5.2.3bis en dit voor zowel de continue als de periodieke metingen. In geval de
overheid bijzondere milieuvoorwaarden oplegt, dient E.ON eveneens hieraan te voldoen.
De vergunningverlenende overheid heeft de verplichting ervoor te zorgen dat de
milieuvergunning monitoringsvereisten bevat. Meer in het bijzonder betekent dit dat de wijze en
frequentie van monitoring en de evaluatieprocedure moeten zijn geregeld in de vergunning,
alsmede de verplichting om de overheid van gegevens te voorzien waarmee de controle op de
naleving van de vergunningvoorschriften mogelijk is. Als uitgangspunt geldt dan ook dat de
vergunningverlenende overheid aangeeft dat de in vergunningvoorschriften opgenomen
verplichtingen ten aanzien van monitoring, voldoen aan de vereisten zoals deze in de
horizontale BREF inzake monitoring zijn opgenomen. Deze eisen komen overeen met de eisen
die in de Vlaamse milieuvergunningsregelgeving zijn gesteld. Toetsing aan dit BREF is in het
MER niet mogelijk, aangezien de vergunningverlener de vergunning nog moet opstellen.
6. BREF emissies van opslag
Het horizontale BREF ‘emissions from storage’ behandelt ‘storage and handling’. De BBTevaluatie
werd uitgevoerd aan de hand van de checklijst opgesteld door VITO die zich baseert
op de Europeese BREF-emissions from storage. Deze toetsing kan teruggevonden worden in
Bijlage 6 bij dit MER. Ten aanzien van op- en overslag gaat het hierbij om de volgende
onderwerpen:
• eisen ten aanzien van de opleiding van degene die verantwoordelijk is voor de
opslag
• de afstand van de opslag ten opzichte van andere gebouwen binnen en buiten de
inrichting
• gescheiden opslag van stoffen die met elkaar kunnen reageren
• besproeien van stuifgevoelige opslag of opslaan in silo’s
• een opvangvoorziening van voldoende grootte om de opgeslagen vloeistof te
kunnen bevatten
• brandbestrijdingsmiddelen en voorkoming van ontsteking (door vonkvorming).
7. BREF Economics and Cross-media Effects
De BREF Economics and Cross-media Effects gaat in op de bepaling van de kosten en baten
van milieumaatregelen en op de afweging van verschillende milieu-effecten tegen elkaar. De
bepaling van kosten en baten is bedoeld om vast te stellen of bepaalde milieumaatregelen
binnen de betreffende industriële sector economisch en technisch haalbaar zijn. Daartoe wordt
een systematiek aangereikt om alle kosten en baten in kaart te brengen. Vervolgens wordt
aangegeven hoe deze kosten in verband te brengen met de emissievermindering. Wat betreft
de afweging van verschillende effecten worden methoden beschreven vergelijkbaar met de
Milieugerichte Levencyclus Analyse en de methodiek ‘schaduwkosten’ (i.e. de kosten die voor
diezelfde emissiereductie elders gemaakt zouden moeten worden). Vanwege de gewenste
transparantie spreekt het BREF echter haar voorkeur uit voor een eenvoudige benadering
waarbij voor één component de kosten en baten worden beschreven. Technisch gezien werden
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 208
Projectnummer: 07.0309

voor de geplande elektriciteitscentrale alle voor- en nadelen van alle voorgestelde maatregelen,
zoals bijvoorbeeld de keuze van het type koelsysteem en het bepalen van de wijze van
verwerking van het slib van de afvalwaterzuivering, integraal geanalyseerd om een
minimale/verwaarloosbare/onbestaande impact van de centrale te garanderen op (en tussen)
alle milieucompartimenten.
8. BREF Energy Efficiency Techniques
De BREF Energy Efficiency kent een horizontale, sector-overschrijdende benadering en
omschrijft een aantal Best Practices die betrekking hebben op energiemanagement enerzijds
en technologieën die in diverse sectoren van toepassing zijn anderzijds.
Energie-efficiëntie in de ontwerpfase
De toetsing van het technisch ontwerp op het gebied van energie-efficiëntie wordt in de
energiestudie behandeld. De elementen uit de BREF ‘Energy Efficiency’ van juni 2008 werden
door een erkend deskundige onderzocht, zoals bijvoorbeeld warmteterugwinning om de
efficiëntie van de totale stoom/watercyclus te verhogen en het gebruik van toerengeregelde
motoren. Indien een maatregel een IRR van meer dan 15% laat zien, wordt deze
geïmplementeerd.
Energie-efficiëntie in de bedrijfsfase
In de bedrijfsfase zal een energiemanagementsysteem geïmplementeerd worden, waarin de
methodiek en procedures omtrent monitoring, rapportage en te nemen acties op het gebied
van energie-efficiëntie vastgelegd worden. Hierdoor wordt het mogelijk om de energie-efficiëntie
in de tijd te blijven voortzetten en eventueel te vergelijken (benchmarken) met derden.
2.2.5.11. Alternatief: kolencentrale met maximaal 20% bijstook van
biomassa- afval.
a. Inleiding
In dit MER wordt een afzonderlijk hoofdstuk gewijd aan het alternatief van een kolencentrale
met maximaal 20% bijstook van biomassa-afval. Dit alternatief werd op de startvergadering
voorgelegd. Afgesproken werd om in dit hoofdstuk enkel de afwijkende
gegevens/omschrijvingen/effecten/ besluiten op te nemen ten opzichte van een centrale met
enkel 100% kolenstook, zoals besproken in de Hoofdstukken 2 tot en met 11. In dit hoofdstuk
worden de verschillende disciplines in dezelfde volgorde behandeld als in de voorgaande
hoofdstukken. Voor beschrijving van de effecten wordt steeds uitgegaan van een bijstook van
20%, omdat dit de maximale waarde is van de bijstook.
De hoeveelheid biomassa-afval die zou kunnen verwerkt worden in de toekomst in de centrale
wordt beperkt tot 20% omwille van de beschikbaarheid van dit biomassa-afval in België (zowel
in België, als aangevoerd vanuit het buitenland) (zie ook paragraaf 5.3.3).
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 209
Projectnummer: 07.0309

. Projectomschrijving
o De brandstof biomassa-afval
Naast de soorten brandstoffen bij 100% kolenstook, zou als alternatief biomassa (wettelijk al of
niet als afval beschouwd) meeverbrand worden met een gewichtsaandeel van max. 20%
(aandeel kan tussen 0% en 20% liggen) ten opzichte van de totale hoeveelheid brandstoffen.
Voorbeelden van soorten biomassa-afval die E.ON wenst mee te verbranden als
alternatief in de nieuwe elektriciteitscentrale:
Diervoeder
Dit zijn afgekeurde partijen diervoeder bestemd voor huisdieren. De reden voor het afkeuren
ervan is hoofdzakelijk het verstrijken van de uiterste houdbaarheidsdatum. Incidenteel kan dit
ook doordat geproduceerde partijen niet aan de specificatie voldoen. Het vervoer naar de
centrale gebeurt in vrachtwagens in de vorm van pellets. De herkomst is uit België en
Nederland. Er zou ongeveer 10000 ton diervoeder per jaar gebruikt worden.
Bietenpulp
Dit is een restproduct uit de suikerindustrie. Het product is afkomstig uit West-Europa. De
aanvoer gebeurt per schip in de vorm van pellets. De aanvoer is seizoensgebonden en gebeurt
in de periode januari en februari. Bietenpulp wordt ook in diervoeders gebruikt. Er zou ongeveer
20000 ton per jaar bietenpulp gebruikt worden.
Palmpitmeel
Dit is een residu van de productie van palmolie. De palmolie wordt verkregen door het persen
van palmnoten. De herkomst is uit Azië (Maleisië, Thailand en Indonesië) en uit West-Afrika
(Nigeria). Het product zou per zeeschip aangevoerd worden. Na overslag in de haven wordt het
in een gesloten duwbak aangevoerd. Er wordt geschat dat ongeveer 100000 ton per jaar
palmpitmeel zou verstookt worden.
Sheanuts
Dit product wordt gebruikt als vervanger van cacao. De noten worden in hun geheel naar
Europa gebracht in bulkschepen en in de voedingsindustrie verwerkt als grondstof voor
goedkope chocolade. Het afvalproduct van deze productie zou per coaster of duwbak
aangevoerd worden. Er wordt rekening gehouden met een jaarlijkse aanvoer van 25000 ton
Sheanuts.
Cacaodoppen/cacaoschroot
De cacaobonen zouden in zijn geheel uit West-Afrika naar de verwerkende industrie in Europa
per zeeschip worden aangevoerd. Bij de productie van cacao als grondstof voor de chocoladeindustrie
ontstaan cacaodoppen en cacaoschroot. De doppen worden gemalen naar de centrale
getransporteerd. Het cacaoschroot wordt als pellets of als los materiaal naar de centrale
getransporteerd. De aanvoer zou gebeuren per vrachtwagen. Er wordt een aanvoer van
ongeveer 20000 ton per jaar verwacht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 210
Projectnummer: 07.0309

Sojahullen
De sojabonen worden per zeeschip naar Europa vervoerd. De sojahullen zijn het restproduct
van de productie van sojaolie. De sojahullen worden gepelletiseerd voordat transport
plaatsvindt. De aanvoer naar de centrale zou per vrachtwagen gebeuren. Sojahullen worden
ook toegepast in de veevoederindustrie. De jaarlijkse aanvoer wordt geschat op ongeveer
20000 ton.
Kokosschilfers
De ruwe kokos wordt aangevoerd uit West-Afrika en Zuidoost-Azië. Kokosschilfers zijn een
restproduct van de kokosverwerkende industrie in West-Europa. De kokosschilfers worden als
pellets aangevoerd. De aanvoer naar de centrale zou gebeuren per vrachtwagen (25%) of
duwbak (75%) (soort schip). De jaarlijkse aanvoer wordt geschat op ongeveer 20000 ton.
Houtpellets
Houtpellets zijn het restproduct van zagerijen. Het zaagsel van de zagerijen wordt
gepelletiseerd. De houtpellets komen uit België, Nederland, Duitsland en Zweden. De
mogelijkheid bestaat dat houtpellets worden ingevoerd vanuit Canada of Rusland.
De aanvoer naar de centrale zou gebeuren per vrachtwagen als de pellets in België of
Nederland zijn geproduceerd (10%). Uit Duitsland zouden de pellets per duwbak worden
aangevoerd. Uit Zweden zou de aanvoer per coaster naar de centrale plaatsvinden. De
jaarlijkse aanvoer wordt geschat op ongeveer 150000 ton.
Zonnebloemhulzen/pitten
Zonnebloemhulzen en pitten zijn restproducten van de productie van zonnebloemolie. Productie
van zonnebloemolie gebeurt vooral in Frankrijk, Hongarije en de Oekraïne. Deze restproducten
worden als pellets aangevoerd. Aanvoer naar België zou per schip of per trein gebeuren. Na
overslag wordt het per duwbak (75%) of vrachtwagen (25%) aangevoerd. Er wordt een
jaarlijkse aanvoer van ongeveer 20000 ton geschat.
Rijstpellets
Bij de productie van rijst ontstaan als restproduct vliesjes. Deze worden gepelletiseerd.
Verreweg het grootste deel van dit restproduct ontstaat in Azië. In België en Nederland ontstaat
dit restproduct ook, echter in kleinere hoeveelheden. Uit Azië worden de rijstpellets per
zeeschip aangevoerd (90%). Na overslag in de haven zou transport plaatsvinden naar de
centrale per duwbak. Rijstpellets die ontstaan in België en Nederland zouden per vrachtwagen
(10%) worden aangevoerd. Er wordt geschat op een aanvoer van ongeveer 30000 ton per jaar.
Raapzaad
Dit product is ook wel bekend onder de naam koolzaad. Raapzaad is het restproduct van de
productie van bio-olie door middel van persing. Vooral in Duitsland wordt veel bio-olie
geproduceerd. De aanvoer naar de centrale zou gebeuren per duwbak (75%) of per
vrachtwagen (25%). Er wordt rekening gehouden met een aanvoer van ongeveer 40000 ton per
jaar.
Olijfcake
Olijfcake ontstaat bij de productie van olijfolie, door persing van olijven. Dit product komt
voornamelijk uit Spanje. De aanvoer naar de centrale zou gebeuren per schip. De jaarlijkse
aanvoer wordt op 20000 ton/jaar geschat.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 211
Projectnummer: 07.0309

In Bijlage 10 wordt de samenstelling van dit biomassa-afval weergegeven.
Studie beschikbaarheid van het biomassa-afval
In opdracht van E.ON heeft FEBEM-FEGE een studie opgesteld over de beschikbare
biomassa-afval in Vlaanderen die in aanmerking komt als brandstof voor de nieuwe
kolencentrale. Deze studie kan teruggevonden worden in Bijlage 5. De conclusie van deze
studie wordt hieronder weergegeven.
Met grote hoeveelheden lokaal beschikbaar biomassa-afval:
• Dierlijke bloem and vetten;
• Houtafval;
• Zonnebloem doppen;
• Rijst pellets;
• Raapzaad.
Met grote hoeveelheden beschikbaar op de internationale markt:
• Palm residu’s;
• Sheaboom noten;
• Coco’s bricks;
• Houtpellets;
• Olijf cakes.
In het kader van milieukundige effecten, kan de palmolieproductie gezien worden als een
biomassa-afvalsoort die discussieerbaar is om mee te verbranden in de kolencentrale.
o Massa- en energiebalans
In Tabel 2.30 en Tabel 2.31 wordt respectievelijk de massa- en energiebalans van de geplande
elektriciteitscentrale in geval van bijstook met biomassa-afval weergegeven.
Tabel 2.30: massabalans van de geplande elektriciteitscentrale in geval van bijstook met 20% biomassa-afval
IN (t/h) UIT (t/h)
kolen 290,1
secundaire brandstoffen 66,7
verbrandingslucht 3523,8
krijt 4,8
water naar ROI 149,0
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 212
Projectnummer: 07.0309
rookgassen 3931,2
vliegas 39,9
bodemas 4,4
gips 8,9
effluent WZI 50
totaal 4034 totaal 4034

Tabel 2.31: energiebalans van de geplande elektriciteitscentrale in geval van bijstook met 20% biomassa-afval
IN (PJ/jaar) UIT (PJ/jaar)
kolen 57,8
secundaire brandstoffen 8,6
verbrandingslucht 0,1
krijt, etc. 0
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 213
Projectnummer: 07.0309
Elektriciteit (netto) 30,4
rookgassen 3,6
assen, gips 0,03
koelwater 31,8
overige verliezen (o.a. ketel, WZI) 0,8
totaal 66,6 totaal 66,6
o Transport, opslag en behandeling
Het biomassa-afval dat in de centrale wordt verstookt, zou als vaste stof worden aangeleverd.
De levering van deze stoffen zal plaatsvinden per truck of per schip (voor de leveringsmodus
per soort biomassa-afval, zie Tabel 9.20). Levering per schip geniet de voorkeur. Afhankelijk
van het soort biomassa-afval zullen er verschillende opslag- en transportsystemen nodig zijn.
Deze vaste brandstoffen zullen op de kolenband bij de kolen worden bijgemengd
stroomopwaarts van de kolenmolens. Deze brandstoffen kunnen worden verdeeld in twee
groepen:
• Een groep zal bij de kolen worden bijgemengd gedurende de opbouw van een
kolenberg op het kolenopslagterrein. Voordat de kolenberg wordt opgebouwd wordt op
het nog lege veld de biomassa uitgespreid. Daarna wordt de kolenberg er bovenop
opgebouwd. Bij het weer afgraven van de kolenberg wordt de biomassa gemengd met
de kolen. Hiertoe is een bepaald type afgraafmachine nodig waarmee deze menging
kan worden gerealiseerd. Doordat deze biomassa wordt afgedekt door de kolen zal
geen mogelijke geuroverlast optreden in de opslag. Het transport vanaf de opslag zal
plaatsvinden met transportbanden in gesloten bandbruggen. Alle overstortpunten zijn
uitgerust met afzuigsystemen ter vermijding van geur- en stofemissies.
• Een andere groep biomassa zal worden opgeslagen in een speciale bunker en/of een
opslaghal. Van daaruit zal de biomassa met gesloten transportbanden naar de
kolentransportband worden gevoerd en zo bij de kolenstroom bijgemengd. Biomassa
die niet bij de kolen kan worden bijgemengd zal separaat worden getransporteerd. Alle
opslag- en transportinstallaties voor de biomassa zullen eveneens worden uitgerust met
afzuigsystemen ter vermijding van geur- en stofemissies.
De handelingen bij transport, opslag en behandeling van biomassa-afval kan getoetst worden
aan de checklist BBT en BREF-LCP. Deze toetsing wordt weergegeven in Bijlage 6. Deze
vragenlijsten gaan na of de geplande installaties voldoen aan de BREF-vereisten. Hieruit blijkt:
• Technieken die als BBT worden beschouwd en zouden worden toegepast:
o Het transport vanuit de opslagplaats naar de ketel gebeurt per transportband,
die hoog genoeg boven de grond geplaatst wordt;
o Er wordt gebruik gemaakt van reinigingsapparatuur voor transportbanden;

o De transportsystemen zijn overdekt maar niet volledig gesloten om stofvorming
en transport van stof op de site te minimaliseren;
o Er wordt een goede ontwerp- en constructiepraktijk en onderhoud toegepast;
o De opslag gebeurt in een gesloten hal met drainage;
o Het hemelwater wordt opgevangen, gezuiverd en nuttig gebruikt;
o De gesloten hal wordt voorzien van een automatisch branddetectiesysteem.
• Technieken die als BBT worden beschouwd, maar niet zouden worden toegepast:
o Gebruik van in de hoogte verstelbare lossystemen voor het biomassa-afval, dit
wordt niet gedaan daar de opslag van het biomassa-afval zal gebeuren in een
gesloten hal;
o Gebruik van watersproeisysteem wordt niet toegepast aangezien de opslag van
het biomassa-afval zal gebeuren in een gesloten hal
Er kan ook getoetst worden aan het BREF-document ‘emissions from storage’, Deze toetsing
wordt weergegeven in Bijlage 6. In deze bijlage wordt enkel die onderwerpen betreffende
biomassaopslag, -transport en -behandeling weergegeven die in het vorige BREF-document
niet aan bod kwamen. Hieruit blijkt dat:
• Technieken die als BBT worden beschouwd en zouden worden toegepast:
o Bij opslag in loodsen (bodemas) wordt er gebruik gemaakt van goed ontworpen
ventilatie en filter. Ook de deuren zullen gesloten gehouden worden.
o Alle opslagsystemen en installaties worden voorzien van een afzuigsysteem ter
vermijding van stof- en geuremissies;
Samenvattend kan worden gesteld dat het alternatief zeer goed zou voldoen aan de
toepasselijke BREF-vereisten.
o Ketelinstallatie
Een nadeel van het bijstoken van 20% biomassa-afval bestaat erin dat de invloed van het
bijstoken van biomassa op de corrosie-aspecten bij de toegepaste materialen voor een
superkritische ketel nog niet bekend zijn.
Het is echter zo dat kan aangenomen worden dat vooral chlorides verantwoordelijk zijn voor
specifieke corrosie-aspecten. Sommige soorten biomassa bevatten chlorides en andere niet. Er
kan dus gesteld worden dat er door een keuze van de biomassa wel voor gezorgd kan worden
dat het totale chloride gehalte niet hoger wordt door de bijstook van de biomassa. Daardoor
wordt er geen hogere corrosie verwacht.
o Afvoer en opslag van reststoffen
Bodemas
Bij 20% meestoken van biomassa-afval zou de hoeveelheid bodemas circa 7% (45.800 ton
(nat) per jaar) kleiner zijn dan in de situatie met 100% kolenstook.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 214
Projectnummer: 07.0309

Vliegas
Ten gevolge van het meestoken van biomassa-afval zou de hoeveelheid vliegas circa 7%
(334.800 ton per jaar) kleiner zijn dan in de situatie zonder meestoken.
2.3. Actuele toestand E.ON-site – afbraakfase
2.3.1. Inleiding
Het bedrijfsterrein van BAYER waar de elektriciteitscentrale van E.ON gepland is, werd vroeger
gebruikt voor productie- en laadactiviteiten. Dit gebied was geïntegreerd in de infrastructuur
voor de chemische installaties, zoals pijpenbruggen, bluswater- en drainagesystemen.
Vooraleer E.ON kan starten met de bouw van de elektriciteitscentrale, dienen de bestaande
BAYER-installaties op het terrein te worden afgebroken. In een latere fase, aan het einde van
het project zal de BAYER-infrastructuur terug aangesloten worden op de nieuwe E.ONelektriciteitscentrale.
2.3.2. Procedure voor de afbraak van de BAYER-gebouwen
In geval van het concept met de directe koeling, zal het terrein waar de elektriciteitscentrale van
E.ON gepland is, door BAYER worden overgedragen aan E.ON als greenfield. Dit houdt in dat
BAYER overgaat tot afbraak van de bestaande voorzieningen en gebouwen, vooraleer E.ON
enig recht op het terrein verwerft. BAYER plant de afbraakwerken uit te voeren einde
2008/begin 2009, samen met de afbraak van andere installaties op haar terrein, en los van het
project van E.ON. Niet E.ON, maar wel BAYER is de initiatiefnemer van de afbraakwerken. De
afbraakwerken door BAYER maken bijgevolg geen deel uit van het voorliggende project,
waarvan E.ON de initiatiefnemer is. De E.ON-bouwwerken zullen pas een aanvang nemen
nadat de BAYER-afbraakfase is afgerond. Er zijn dan ook geen cumulatieve effecten. Om
niettemin een volledig beeld te geven, zal in het MER kort worden ingegaan op de afbraakfase.
In geval van het koeltoren concept, zal ook het terrein worden overgedragen als greenfield.
Cumulatieve aspecten zijn niet te verwachten.
2.3.3. Te verwijderen BAYER-gebouwen
BAYER heeft op 2 juli 2008 de stedenbouwkundige vergunning voor de afbraak aangevraagd.
Op 31 oktober 2008 werd deze vergunning verleend door de Stad Antwerpen. Op de E.ON-site
is de afbraak van volgende BAYER-gebouwen noodzakelijk (zie de aanvraag):
• Meerdere tankenparken inclusief de fundering;
• Meerdere kantoorgebouwen;
• Een sociaal gebouw;
• Weegbrug;
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 215
Projectnummer: 07.0309

• Meerdere loodsen en magazijnen.
2.3.4. Afbraak en heraanleg van verschillende pijpleidingen
Het volledige BAYER-bedrijfsterrein heeft een rechthoekig netwerk van pijpleidingen. Een deel
van dit leidingsysteem moet heraangelegd worden zodat het terrein voor E.ON vrijkomt. Dit zal
minstens de afbraak inhouden van:
• Pijpenbruggen met stoom, industrieel water, perslucht, enz.
• Staalaanlevering voor de pijpenbruggen;
• Verplaatsen van de leidingen voor koelwater.
2.3.5. Afbraak en gedeeltelijke verplaatsing van ondergrondse
voorzieningen
Het volledige BAYER-bedrijfsterrein is voorzien van een drainagesysteem en er zijn
verschillende ondergrondse kabelsystemen. Een deel van deze moeten in werking blijven en
zullen verplaatst worden om het terrein voor E.ON vrij te maken. Deze ondergrondse systemen
houden minstens in:
• Regenwatersysteem;
• Stoomleidingen;
• Kabelsysteem met hoge voltage;
• Kabelsysteem voor signalisatie en controle;
• Straatverlichting.
2.3.6. Verplaatsen van de spoorweg
De infrastructuur van BAYER houdt een spoorwegsysteem in. De huidige spoorweg is
gesitueerd dwars doorheen de E.ON-site en dient verplaatst te worden naar de zijkant van de
E.ON-site. Daarvoor moet ongeveer 1,5 km bedrijfsinterne BAYER-spoorweg verplaatst
worden.
2.3.7. Aanleg van verschillende randfaciliteiten
De E.ON-site zal gescheiden worden van de BAYER-site. Daarvoor is het nodig om
verschillende algemene faciliteiten te hersitueren, onder meer:
• Omheiningen;
• Ingangen;
• Voetpaden;
• Parkings;
• Beplantingen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 216
Projectnummer: 07.0309

2.4. Aanlegfase
2.4.1. Locatie van de werfzones
Voor de aanlegfase zal E.ON gebruik maken van enerzijds de eigen E.ON-site (inclusief de
toekomstige kolenopslagplaats) en van anderzijds een aantal bijkomende terreinen, met name
(zie Bijlage 8):
1. Zone 1: terrein van 7,5 ha ten noorden van de kolenopslag, nog gelegen op de BAYERsite
(bestemming industriegebied)
2. Zone 2: terrein van 1,4 ha, nog gelegen op de BAYER-site ten noorden van de Bio-
plant en grenzend aan de bouwplaats (bestemming industriegebied)
3. Zone 3: terrein van 2,5 ha ter hoogte van ‘Antwerp Ship Repair’, gelegen aan het
Hansadok, 403B
4. Zone 4 (optioneel): deel van het terrein van 4,8 ha ten noorden van BAYER en ten
zuiden van de R2, eigendom van de NMBS-Holding
Bovenstaande terreinen zullen worden gebruikt voor:
1. Zone 1: het terrein van 7,5 ha zal worden gebruikt voor tussenopslag en voormontage
van diverse installatiedelen. De locatie is gunstig gelegen voor aanvoer over water,
waartoe de nog aan te leggen kade ten behoeve van het toekomstige kolentransport
kan worden benut.
2. Zone 2: Het 1,4 ha terrein zal worden gebruikt voor het oprichten van de tijdelijke
behuizing (bouwketen e.d.) van de medewerkers van E.ON en de diverse aannemers.
3. Zone 3: Dit terrein zal gebruikt worden voor tussenopslag en voormontage van diverse
installatiedelen. Deze oplossing zal aanleiding geven tot meer verkeersoverlast omwille
van de grotere afstand tot de locatie.
4. Zone 4 (optioneel): Het terrein van 4,8 ha zal worden gebruikt voor tussenopslag en
voormontage van diverse installatiedelen. Het terrein is gunstig gelegen voor aanvoer
over de weg. Hiertoe zal worden voorzien in verkeerstechnische maatregelen ter
plaatse (een uitrit en inrit aan de weg langs het terrein). Op het terrein zal een bouwweg
worden aangelegd die onder de Lillobrug door naar het bouwterrein voert. De
vispaaiplaats (gelegen in de bufferzone) zal in geen geval worden gebruikt.
Overeenkomstig de bepalingen van het gewestplan Antwerpen zijn de zones 1 t.e.m. 3 in een
industriegebied gelegen. De zone 4 bevindt zich in een bufferzone. Wat de zone 4 betreft, dient
– in overleg met de bevoegde vergunningverlende overheid – de vergunningsgrondslag te
worden nagegaan. Ofwel dient toepassing te worden gemaakt van artikel 3, 1° van het besluit
van de Vlaamse regering van 14 april 2000 tot bepaling van de vergunningsplichtige
functiewijzigingen en van de werken, handelingen en wijzigingen waarvoor geen
stedenbouwkundige vergunning nodig is (tijdelijke werken, handelingen en wijzigingen nodig
voor de uitvoering van vergunde werken, voorzover deze plaatsvinden binnen de werkstrook
afgebakend in de stedenbouwkundige vergunning). Ofwel dient toepassing te worden gemaakt
van artikel 145bis, § 1, lid 1, 5 van het decreet van 18 mei 1999 houdende de organisatie van
de ruimtelijke ordening (DRO) (zonevreemde aanpassingswerken (zoals (tijdelijke)
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 217
Projectnummer: 07.0309

terreinverhardingen) zonder volume-uitbreiding), vermits een bufferzone voor de toepassing van
deze bepaling niet als ruimtelijk kwetsbaar gebied wordt aangemerkt), gecombineerd met artikel
105, § 4, 3° DRO (tijdelijke vergunningen kunnen worden afgeleverd voor werken, handelingen
en wijzigingen gedurende de periode die voorafgaat aan de oprichting van bouwwerken, aan de
uitvoering van andere vergunningsplichtige werken of handelingen, of aan de verwezenlijking
van de definitieve bestemming).
In de hiernavolgende tabel worden de voor- en nadelen, alsook de voorbereiding en nazorg
omschreven.
Tabel 2.32: Beschrijving werfzones
Werfzone
Zone 1
Zone 2
Oppervlakte en
ligging
Deze werfzone heeft
een oppervlakte van
7,5 ha en bevindt zich
ten noorden van de
kolenopslag, op het
terrein van BAYER
(industriegebied).
Deze zone van 1,4 ha,
gelegen op het terrein
van BAYER ten
noorden van de Bio
plant en grenzend aan
de bouwplaats
(industriegebied)
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 218
Projectnummer: 07.0309
Voordelen
De zone zal worden
gebruikt voor
tussenopslag en
voormontage van
diverse installatiedelen.
De locatie is gunstig
gelegen voor aanvoer
over water, waartoe de
nog aan te leggen kade
t.b.v. het toekomstige
kolentransport kan
worden benut. Via een
interne aan te leggen
bouwstraat kan de
bouwplaats vanaf de
werfzone eenvoudig
bereikt worden met
zware en omvangrijke
onderdelen.
Via een bouwweg die
onder de oprit van de
Lillobrug door loopt is
de werfzone ook
eenvoudig te bereiken
vanaf de openbare weg
tbv aanlevering met
vrachtauto’s.
De zone zal worden
gebruikt voor het
oprichten van de
tijdelijke behuizing
(bouwketen e.d.) van
de medewerkers van
E.ON en de diverse
aannemers.
Gemakkelijk bereikbaar
vanaf de Scheldelaan.
Voorbereiding/
Nazorg en
gebruiksduur
Het terrein zal
(gedeeltelijk) worden
voorzien van verharding
en bouwstraten geschikt
voor zware transporten.
Voorzieningen aan te
brengen zoals
bouwstroom,
(blus)water-voorziening,
sanitaire voorzieningen.
Na gebruik het terrein
opschonen en
terugbrengen in de
oorspronkelijke staat.
Het terrein wordt
voorzien van looppaden
en fundaties voor de
bouwketen. Tevens
riolering,
drinkwatervoorzieningen,
gasopslag voor
verwarming,
telefoon/ICTverbindingen
aanleggen.
Na gebruik zal het
terrein worden
teruggebracht in zijn
oorspronkelijke staat.
Geen.
Nadelen
Het terrein wordt
doorsneden door
enkele belangrijke
kabelverbindingen van
BAYER. Kabels
moeten altijd
bereikbaar blijven en
mogen niet overbouwd
worden.

Werfzone
Zone 3
Zone 4
Oppervlakte en
ligging
Deze zone van ca. 2,5
ha is bevindt zich op
het terrein van Antwerp
Ship Repair, gelegen
aan het Hansadok. Dit
gebied is in het
gewestplan ingekleurd
als industriegebied. Dit
terrein zal alleen
worden ingezet indien
het terrein genoemd
onder punt 4 niet
gebruikt mag worden.
Deze zone heeft een
oppervlakte van 4,7 ha
en situeert zich ten
noorden van BAYER
en ten zuiden van de
R2 en is eigendom van
de NMBS Holding
(bufferzone).
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 219
Projectnummer: 07.0309
Voordelen
De zone zal worden
gebruikt voor
tussenopslag en
voormontage van
diverse installatiedelen.
De locatie is gunstig
gelegen voor aanvoer
over water en via de
weg. Het terrein is
gedeeltelijk verhard.
De zone zal worden
gebruikt voor
tussenopslag en
voormontage van
diverse installatiedelen.
Het terrein is gunstig
gelegen voor aanvoer
over de weg. Hiertoe
zal worden voorzien in
een verkeerstechnische
maatregelen ter plaatse
(een uitrit en inrit aan
de weg langs het
terrein). Op het terrein
zal een bouwweg
worden aangelegd die
onder de Lillobrug door
naar het bouwterrein
voert. Vanaf dit terrein
kunnen de soms zware
en omvangrijke
onderdelen d.m.v. een
intern transport naar de
bouwplaats worden
getransporteerd.
Voorbereiding/
Nazorg en
gebruiksduur
Op het terrein bevinden
zich op dit moment nog
allerlei restanten van
vroegere
bebouwing/installaties.
Het terrein moet worden
opgeschoond en
gebruiksklaar gemaakt.
Het terrein zal
(gedeeltelijk) worden
voorzien van een
tijdelijke verharding en
bouwstraten, geschikt
voor zware transporten.
Voorzieningen aan te
brengen zoals bouwstroom,
(blus)watervoorziening
en sanitaire
voorzieningen.
De op het terrein
aanwezige vispaaiplaats
zal niet worden
aangetast en blijft
volledig afgeschermd
van de bouwactiviteiten.
Na gebruik zal het
terrein worden
opgeschoond en
teruggebracht in zijn
oorspronkelijke staat.
Het terrein zal voorzien
worden van een tijdelijke
verharding (repack op
worteldoek). Na gebruik
zal deze verharding
volledig worden
verwijderd. Daarna volgt
de herinrichting. In
overleg met de overheid
kan extra beplanting
worden aangebracht.
De gebruiksduur van het
terrein zal zo kort
mogelijk gehouden
Nadelen
Het terrein bevindt zich
op grote afstand van de
bouwplaats. Veel extra
transporten zijn nodig
tussen dit terrein en de
bouwplaats, deels via
de openbare weg,
deels via het water. In
het laatste geval dient
telkens een zware
(drijvende) kraan te
worden ingezet om de
last bij het BAYERterrein
aan land te
brengen. Het terrein is
qua oppervlakte kleiner
dan het terrein onder
punt 4 en voorziet dus
slechts gedeeltelijk in
de behoefte.
Dit gebied is volgens
de bepalingen van het
gewestplan in een
bufferzone gelegen. In
functie van de
vergunbaarheid, zal
hierover verder overleg
met de
vergunningverlenende
instanties nodig zijn.

Werfzone
Oppervlakte en
ligging
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 220
Projectnummer: 07.0309
Voordelen
Voorbereiding/
Nazorg en
gebruiksduur
worden en wordt
geschat op 2, max 3 jaar
te beginnen vanaf begin
2011.
2.4.2. Locatie van parkeerplaats tijdens de aanlegfase
Nadelen
E.ON is zich bewust van de nood aan parking gedurende de constructiefase. Voor de keuze
van de parking zijn een aantal randvoorwaarden belangrijk. E.ON en BAYER achten het vanuit
veiligheidsoogpunt (zowel voor personeel als installaties) onwenselijk dat veel verkeer wordt
toegelaten doorheen de (Seveso-) BAYER-LANXESS-site. Daarom voorziet E.ON in een
volledige afsluiting van de constructieplaats met een afzonderlijke ingang van op de
Scheldelaan. Tijdens de constructiefase wordt voorzien om dezelfde ingang te gebruiken als
tijdens de uiteindelijke productiefase (zie plan in Bijlage 2). Er zal gebruikt gemaakt kunnen
worden van parkeermogelijkheid op de E.ON-site zelf, alsook van de hiernavolgende extraparkeergelegenheid.
In totaal zullen ca. 1.000 parkeerplaatsen worden voorzien voor het
bouwpersoneel (uitsluitend bedoeld voor personenauto’s).
Tabel 2.33: Parkingzones
Parking
Parking 1
Oppervlakte en
Ligging
Het terrein van ca. 2 ha
is gelegen nabij de
Boudewijnsluis langs
de Scheldelaan.
Op dit terrein zullen
parkeerplaatsen
(ca.1000) worden
aangelegd voor het
bouwpersoneel.
Uitsluitend bedoeld
voor personenauto’s.
Voordelen
Het terrein is gelegen
in een industriegebied.
Voorbereiding/
Nazorg /
gebruiksduur
Het gebruik van deze
zone vereist de afbraak
van een aantal kleine
gebouwen.
Het terrein wordt
voorzien van een
verharding en een
inrit/uitrit op de
Scheldelaan.
Na gebruik zal het
terrein weer worden
teruggebracht in zijn
oorspronkelijke staat.
Nadelen
De afbraak van het
aantal kleine gebouwen is
een nadeel.
Het terrein is zeer
ongunstig gelegen t.o.v.
de bouwplaats.
Lopen vanaf de
parkeerplaats naar het
bouwterrein is niet
haalbaar. Er zullen shuttle
bussen moeten worden
ingezet. Dit leidt tot
tijdverlies en extra
verkeersbewegingen op
de Scheldelaan.
De kans bestaat dat men
toch in de omgeving van
de bouwplaats gaat
zoeken naar
(oneigenlijke)
parkeermogelijkheden.
Dit terrein is alleen een
optie als het terrein onder
punt 2 niet mag worden
gebruikt (zie het verder
overleg m.b.t. het
bekomen van de nodige

Parking
Parking 2
Parking 3
(optioneel)
Oppervlakte en
Ligging
Dit terrein van ca. 2 ha
is gelegen aan de
overzijde van de
Scheldelaan, ter
hoogte van de
bouwplaats. Op dit
terrein zullen
parkeerplaatsen
(ca.1000) worden
aangelegd voor het
bouwpersoneel.
Uitsluitend bedoeld
voor personenauto’s.
Ca. 2 ha op het terrein
van de firma Evonik
Degussa nv.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 221
Projectnummer: 07.0309
Voordelen
Het terrein is ideaal
gelegen t.o.v. de
bouwplaats en de
lokatie van de
bouwketen. Er wordt
vermeden dat ter
plaatse langs de
Scheldelaan zal
worden geparkeerd
door bezoekers e.d. die
onbekend zijn met de
lokale situatie. Een
verbinding kan worden
voorzien tussen de
parkeerplaats en het
bouwterrein (d.m.v.
een tijdelijke
voetgangersbrug over
de Scheldelaan) ter
voorkoming van
onveilige situaties.
Terrein gelegen in de
industriële zone.
Voorbereiding/
Nazorg /
gebruiksduur
Het terrein te voorzien
van een tijdelijke
verharding en een
inrit/uitrit op de
Scheldelaan. Na
gebruik zal het terrein
worden teruggebracht
in zijn oorspronkelijke
staat, waarbij – in
overleg met de
bevoegde instanties -
desgewenst kan
worden voorzien in de
verdere beplanting van
het terrein.
Het terrein zal voorzien
worden van een
tijdelijke verharding
(repack op worteldoek).
Na gebruik zal deze
verharding geheel
worden verwijderd.
Daarna volgt de
herinrichting. In overleg
met de overheid kan
extra beplanting
worden aangebracht.
De gebruiksduur van
het parkeerterrein zal
zijn vanaf 2e helft 2010
tot eind 2014.
De nazorg is nog af te
spreken.
Nadelen
vergunningen).
Dit gebied is volgens de
bepalingen van het
gewestplan in een
bijzonder natuurgebied
gelegen (NH-gebied,
waar
waterzuiveringsinstallaties
en ondergrondse
leidingen zijn
toegestaan).
Bijgevolg kan dit terrein
thans slechts als optie
worden genoemd. Verder
overleg met de bevoegde
instanties is nodig.
Noodzaak voorzien van
shuttlebussen.
Tijdens de exploitatiefase is voorzien om de parking voor personeel en bezoekers aan de
ingang van het bedrijf in te richten. Hiervoor verwijzen we naar het plan in Bijlage 2.
Een grondige afstemming met de projecten, die in dit gebied gepland zijn en die (misschien)
ook bijkomende terreinen voor de aanlegfase verwachten, dient te gebeuren. Projecten
waarmee rekening moet gehouden worden zijn (zie ook paragraaf 2.7.):
• Aanleg 2 de spoortunnel (Liefkenshoekspoortunnel);
• Aanleg Tijsmanstunnel;
• Aanleg Oosterweelverbinding.
• Afbraakwerken van BAYER op de site waar de elektriciteitscentrale komt.

Naast de aanleg van de volledige elektriciteitscentrale, zal ook een nieuwe kaaimuur gebouwd
worden (16 m diep en 500 m lang). Deze kaaimuur zal deel uitmaken van de kolenopslag en
handlingsystemen t.b.v. de nieuwe centrale. De kaai zal geschikt zijn voor de zgn. Cape-size
schepen met welke de kolen naar de centrale aangevoerd worden. Tijdens de bouwfase kan
deze kaai ook benut worden voor de aanvoer over water van delen van de installaties. Daartoe
zal de kaai in een vroeg stadium van de bouw al worden aangelegd (zie ook paragraaf 2.4.4.8)
Voor bijkomende informatie over de aanlegfase wordt verwezen naar de gedetailleerde uitleg
over de aanleg van de kade onder paragraaf 2.4.5. Voor de nodige bemaling en grondwerken
wordt verwezen naar de discipline bodem en grondwerken. Voor aspecten van de aanlegfase
met betrekking tot transport wordt verwezen naar de discipline lucht en mens. Voor
wateraspecten wordt verwezen naar de discipline water. Voor de geluidsaspecten wordt
verwezen naar de discipline geluid en trillingen.
2.4.3. Beschrijving van de civiele werkzaamheden in de natuur- en de
bufferzone.
1. Werkzaamheden ‘Natuur’ - zone
De elektriciteitscentrale zal koelwater gebruiken. Hiervoor is de aanleg nodig van leidingen
vanuit de Schelde naar de elektriciteitscentrale op de BAYER locatie. (zie ligging in Figuur 2.23)
Er zijn twee leidingen nodig. Één van de pijplijnen zal worden gebruikt om het opnamewater
naar de centrale te leiden terwijl de andere wordt gebruikt om het water terug te voeren naar de
Schelde. De functionaliteit van de pijpleidingen kan worden veranderd zodat elke leiding voor
beide functies kan worden gebruikt. Beide leidingen worden niet onder druk gezet.
Het inname-punt en de uitlaat zijn gelegen op een minimumdiepte van 8 m TAW m onder het
wateroppervlakte. De lengte van de leidingen (afstand tussen het inname punt en de BAYER
site) is ong. 390 m, waavan ong. 110 m in (onder) het „N’ gebied. De voorziene diameters van
de pijpleidingen zijn DN 800 als interne diameter en DN 1000 als externe diameter. Een
alternatief scenario, dat nog in onderzoek is, is de aanleg van één enkele pijpleiding met
diameter DN 2000 waarin zowel twee leidingen DN 800 samen zijn geïnstalleerd. De
pijpleidingen zullen worden geïnstalleerd door middel van boring technieken (geleide boringen).
Deze boringen zullen geen invloed hebben aan de oppervlakte van het gebied aan de
Scheldelaan en specifiek zullen de ‘schorren en slikken' niet beïnvloed worden. De boringen
zullen uitgevoerd worden vanuit de BAYER site. Er is geen interventie nodig aan de oppervlakte
van de „N ‘ - zone. Er worden geen vibratie of geluidseffecten verwacht binnen het „N’ gebied’.
De civiele werken aan de Schelde zullen als volgt worden uitgevoerd: op de plaats van het
inname/afvoer gebouw in de Schelde zal een bouwkuil met dammen worden opgericht waarin
het gebouw zal worden opgericht.
Er zijn geen andere civiele werken voorzien.
2. Werkzaamheden ‘Buffer’ - zone
De toegangsweg naar het tijdelijke parkeerterrein bij Degussa (Evonik), met een totale
oppervlakte van 2400 m², (10 m breed op 240 m lang), bestaat uit een verwijderbare asfaltlaag
met een dikte van 14 cm en een laag van grint in een dikte van 70 cm.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 222
Projectnummer: 07.0309

Voor de aanleg van de toegangsweg moet enkel 70 cm grond uitgegraven te worden en dienen
er geen bomen gerooid te worden. De gekozen toegangsweg is een bestaande maar op dit
ogenblik ongeschikte toegangsweg (de civiele werken betekenen geen interventie op relevante
buffergebieden).
Er zijn geen andere civiele werken voorzien.
Figuur 2.23 : inplanting pijpleidingen op gewestplan
2.4.4. Beschrijving van de eigenlijke bouwfase
2.4.4.1. Inleiding
In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de opbouw van de installaties en het productieproces,
met vermelding van de verschillende eenheden in de bouwfase.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 223
Projectnummer: 07.0309

Hierbij wordt een omschrijving gegeven van de belangrijkste elementen voor de verschillende
mogelijke scenario’s zowel voor wat betreft de twee concepten op gebied van het
koelwatersysteem, (namelijk de directe koeling met combinatie met koelcellen of het
koeltorenconcept), als voor de steenkoolopslag.
Men kan in het project twee grote eenheden onderscheiden:
• In het oosten: de steenkoolopslag (7,6 ha)
• In het noordwesten: het ‘hart’ van de elektriciteitscentrale, met o.m. de ketel, de
stoomturbine en de generator en de koeltoren (voor dit scenario) (16,8 ha)
Het geheel is omgeven door:
• De Liefkenshoektunnel in het noordwesten
• Het Kanaaldok B1 in het noordoosten
• De Scheldelaan en Schelde in het zuidwesten
• De installatie van BAYER in het zuidoosten
Het APP wordt opgebouwd uit verschillende eenheden, met name (onder meer):
• De hoofdinstallaties met:
o Turbinehal of machinegebouw
o Transformatoren
o Trappenhuis stoomturbine gebouw
o Trappenhuis ketelgebouw
o Controlegebouw
o Ketelgebouw
o Kolenbunker
o Luchtvoorverwarmer en DeNOx-installatie
o Elektrofilter
o Rookgasgebouw
o Schakelgebouw
o Rookgasontzwaveling
o Schakelgebouw
o Schoorsteen
o Koeltoren
o Aardgasontspanningsstation
• De neveninstallaties met:
o Waterbehandeling
o Proceswatertank
o Deminwatertank
o Afvalwatertank
o Bedrijfswatertank
o Bezinkingsbekken
o Opslag bodemas en vliegas
o Rookketelhuis
o Stookolietank
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 224
Projectnummer: 07.0309

o Stookolie pompgebouw
o Waterstof opslag
o Gipsontwatering
o Gipssilo
o Aftaptank rookgasontzwaveling
o Kalkopslag
o Noodstroom diesel generator
o Portiersgebouw
o Werkplaats
o Labo
o Administratief gebouw
o Ammoniak opslag
• De infrastructuur met:
o Koelwaterpompengebouw
o Schakelgebouw
o Koelwaterinlaatconstructie
o Kade
o Steenkoolopslag
o Schakelgebouw
o Steenkooltransportband
o Hoektoren steenkooltransportband
o Vliegas transport
o Leiding en kabelbrug rookgas ontzwaveling
o Bouwplaats transformator
o Wegenis
o Bliksembescherming
o Verlichting
o Weegbrug
2.4.4.2. Algemene weergave van de ligging van de installaties
In onderstaande figuren wordt de ligging weergegeven van de installaties in functie van de
scenario’s voor het koelwaterconcept.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 225
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.24: ligging van de installaties voor het scenario van de directe koeling
Figuur 2.25: ligging van de installaties voor het scenario van de koeltoren
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 226
Projectnummer: 07.0309

2.4.4.3. Bouwwijze
Globaal kunnen twee constructietypes worden onderscheiden:
• massief bouw
• staal- en prefabconstructies
De gebouwen en installaties opgetrokken uit voornamelijk gewapend beton en metselwerk zijn
onder meer:
• de turbinehal
• de controlekamer
• het trappengebouw
• het administratief gebouw
• de diverse schakelgebouwen
• de opslagsilo’s
• de koeltoren (in geval van alternatief koeltorenscenario)
Staalconstructies en prefab-elementen worden onder meer gebruikt voor:
• het ketelhuis
• de elektrofilter
• het rookgasventilatie gebouw
Bij beide bouwmethodes zullen de gevels bekleed worden met een trapezoïdale
gevelbedekking.
2.4.4.4. Vormgeving
De hoofdgebouwen van de elektriciteitscentrale bestaan onderaan uit metselwerk met een
hoogte van circa 5 m. In dit metselwerk worden de toegangsdeuren en -poorten voor de
voornaamste installaties geïntegreerd. Bovenop deze basis uit metselwerk wordt een
constructie opgericht bestaande uit een band van lamellen. Het resterende deel van de
gebouwen krijgt vervolgens een gevelbekleding opgebouwd uit blauw-zilveren trapezoïdale
elementen. De combinatie van deze trapezoïdale elementen met een donkere voeg creëert
schaduwverbindingen waarbij een architecturaal effect met een sterk horizontaal verband
ontstaat.
Zowel de westelijke gevel van de kolenbunker en de controle kamer als de noordelijke gevel
van de turbine hal en de buitengevels van het trappenhuis krijgen een convexe kromming door
de opstaande hoeken van deze gebouwen als kwartcirkels op te bouwen.
De bijgebouwen zijn in hun verschijning minder in het oog springend door hun lichtgrijze kleur,
zonder basis in metselwerk.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 227
Projectnummer: 07.0309

2.4.4.5. Funderingen
Ter hoogte van de geplande installaties bevindt de draagkrachtige grond zich op een diepte van
circa 10 m onder het maaiveld.
De turbinehal, het ketelhuis, de controlekamer en het trappenhuis worden gefundeerd op zool
(plaatvloer in gewapend beton). De dikte van deze vloer varieert van 2 m ter hoogte van de
turbinehal tot 4 m ter hoogte van het trappenhuis. De respectievelijke aanzetniveaus van deze
fundering zijn, volgens het huidig ontwerp gelegen op circa 7,5 m tot 8,5 m onder het maaiveld.
Door het realiseren van een grondverbetering ter hoogte van de voornoemde funderingen (het
vervangen van de resterende slappe grondlagen gelegen boven de draagkrachtige grond op -
10 m tot aan de onderkant van de funderingsplaat door goed verdichte grond) wordt een
geotechnische stabiele ondergrond verkregen die probleemloos de fundering kan dragen.
Hiertoe dient een bouwput aangelegd te worden. De beschrijving hiervan wordt hieronder
weergegeven:
2.4.4.6. Constructie van de bouwput
Hierna wordt uiteengezet hoe de bouwput precies zal worden aangelegd. Al deze werken
worden schematisch weergegeven in de onderstaande figuren (zie Figuur 2.26 en Figuur 2.27).
De bijgebouwen worden gefundeerd op palen met een diepte variërend tussen -16 en -19 m
onder het maaiveld.
Bouw van een betonnen dam (met bentoniet)
Bij de bouw van het centrale gedeelte wordt vooreerst de zone volledig geïsoleerd van de
omgeving. Dit gebeurt door de bouw van een muur in bentoniet van circa 50 cm breed tot in de
diepe kleizone en dus tot op ongeveer 40 m diepte. Op deze manier wordt ook verzekerd dat
geen grondwater van buiten die zone zal worden aangetrokken tijdens de bemalingsfase.
Bovendien wordt in de bovenste zone van 10 m voorzien in een bijkomende metalen damwand.
Interne bouw van betonnen dammen (met bentoniet)
Binnenin deze muur wordt de bouwzone eveneens onderverdeeld in bouwzones en eveneens
voorzien van een muur in bentoniet. Dit laat toe om op een veilige en controleerbare manier alle
werken uit te laten voeren.
Verankering van de dammen
Ten einde de stabiliteit te verzekeren wordt er verankering aangebracht. Deze verankering
gebeurt in twee fasen.
Ontgraving van grond
Per zone wordt overgegaan tot ontgraving van de grond. Op deze manier is er ook een betere
controle over de kwaliteit van de grond. Conform de wetgeving zal een technisch verslag van de
grond worden opgesteld en zullen op basis hiervan de afvoermodaliteiten worden bepaald. De
grond wordt uitgegraven tot op een diepte van 10 m. De daar bekomen grondlaag zal dan
onderzocht wordt op stabiliteit om na te gaan als er dient voorzien te worden in vervanging
ervan door zand of gestabiliseerd zand. De ontgraving van de grond zal ook in verschillende
fases lopen (omdat dit parallel gebeurt met de verankering).
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 228
Projectnummer: 07.0309

Bemaling
In de verschillende zones, maar zone per zone wordt het grondwater bemaald en gecontroleerd
geloosd.
Figuur 2.26: Schematische opbouw van bentonietwand, verankering, en bemaling
Een detailweergave van de inrichting wordt gegeven in Figuur 2.24 en Figuur 2.25
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 229
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.27: Locatieschets (lichte wijzigingen van deze schets zijn later mogelijk): Voorstelling van de bentoniet wand
voor de opbouw (de gele lijnen geven de bentonietwand weer)
(*) Teilbaugrube = onderdeel van de bouwput
- de opbouw
Voor de opbouw van de centrale installaties kan grotendeels onderverdeeld worden in volgende
grote fases:
- aanleg van de fundering (voorzien van de nodige verankering voor de stabiliteit)
- opbouw van de staalconstructies
- bouw van de koeltoren (voor het scenario koeltoren)
- bouw van het ketelhuis en de andere installaties (hierbij inbegrepen alle mechanische
en elektrische onderdelen).
- installatie van de leidingen
- aanbrengen van de bekleding
Voor de opbouw van de andere delen van de installaties wordt niet gewerkt met een isolerende
damwand omdat hier voorzien wordt om de gebouwen waar nodig te plaatsen op palen.
2.4.4.7. Beschrijving van het koelwatersysteem met koeltoren en bijhorende
structurele elementen.
Als alternatief voor het koelwaterconcept waarbij de volledige koelwaterstroom aan de Schelde
wordt onttrokken en daarheen wordt teruggevoerd, wordt hierbj het koelwatersysteem
beschreven, gebaseerd op de inzet van een natte koeltoren met natuurlijke trek.
In dit alternatief wordt de warmte vanuit het koelwatersysteem niet langer afgeleid naar de
Schelde, maar door middel van de koeltoren afgegeven aan de lucht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 230
Projectnummer: 07.0309

De koeltoren bestaat hoofdzakelijk uit de volgende onderdelen:
• Een opvangbassin vormt de basis van de koeltoren en wordt gedeeltelijk verzonken in
het terrein aangelegd. De bovenrand van het bassin bevindt zich op ongeveer 1,10 m
boven het maaiveld. Het bassin heeft een diameter van ongeveer 120 m.
• Op dit bassin wordt de koeltoren geplaatst. Deze toren bestaat uit een klokvormige
gesloten cilinder met een hoogte van circa 177 m boven de bovenrand van het bassin.
Tot een hoogte van circa 9,20 m boven de bassinrand is de cilinder open uitgevoerd en
bestaat uit een groot aantal steunen/pilaren waarmee het bovenliggende deel van de
cilinder wordt afgesteund. Hierdoor wordt een zo groot mogelijke ringvormige opening
gecreëerd waardoor de lucht naar binnen kan worden gezogen.
• De bovenliggende cilinder is klokvormig gevormd waarbij de kleinste diameter circa
71 m bedraagt. Boven bij de monding bedraagt de diameter ongeveer 74 m.
• Het warme koelwater wordt op een hoogte van circa 14 m boven maaiveld in de
koeltoren geleid. Op deze hoogte is in de toren een waterverdeelsysteem gemonteerd
van waaruit het water over de gehele doorsnede fijn verdeeld omlaag regent in het
opvangbassin.
• Door de warmte in het koelwater wordt de lucht in de toren opgewarmd en zal naar
boven toe ontwijken. Hierdoor ontstaat er een natuurlijke trek die een luchtstroom in
gang zet welke aan de onderzijde via de ringvormige opening boven de bassinrand de
toren binnenstroomt en aan de bovenzijde, op 178 m hoogte, de toren weer verlaat. De
luchtstroom komt daarbij in innig kontakt met het omlaag vallende fijn verdeelde
koelwater waardoor een zo optimaal mogelijke warmte overdracht van het water aan de
lucht plaatsvindt. Een deel van het water zal daarbij verdampen en wordt als
waterdamp met de lucht mee afgevoerd boven in de koeltoren. Hierdoor ontstaat de
typische ‘pluim’ bovenop de koeltoren. De voor de verdamping benodigde warmte wordt
aan het koelwater onttrokken waardoor het omlaag vallende water wordt afgekoeld en
weer in het bassin terecht komt.
Direct naast de koeltoren is het koelwater-pompengebouw geplaatst. In dit gebouw zijn de
hoofdkoelwaterpompen geïnstalleerd die het koelwater uit het bassin aanzuigen en naar de
elektriciteitscentrale pompen. In de elektriciteitscentrale wordt dit koelwater verder verdeeld
over de verschillende installatiedelen namelijk:
• de condensoren van de hoofd turbine;
• de hulpcondensor van de voedingwaterpomp turbine;
• de interkoelers van het gesloten koelwatersysteem, waarmee allerlei kleinere apparaten
worden gekoeld.
Na doorstroming van deze installatieonderdelen worden de verschillende stromen weer
samengevoegd en naar boven in de koeltoren geleid alwaar het via de waterverdeling weer
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 231
Projectnummer: 07.0309

omlaag regent in het bassin. De aldus circulerende hoeveelheid koelwater over de koeltoren
bedraagt ca 95.000 m 3 /hr.
De hierboven beschreven koelwaterkringloop is in principe een gesloten kringloop. Echter,
doordat er water via verdamping met de lucht wordt afgevoerd zal het nodig zijn om
voortdurend water aan het systeem toe te voegen omdat anders het niveau in het opvangbassin
steeds verder zal dalen. Indien de toevoer naar het systeem zou worden beperkt tot het
aanvullen van de verdampingsverliezen, dan zou een voortgaande concentratie/indikking van
verontreinigingen en vooral zouten in de kringloop optreden. Om deze te sterke concentratie te
vermijden zal het bovendien nodig zijn om een spuistroom uit het koeltorensysteem toe te laten.
Naast de hoofdkringloop zijn er dus nog twee andere systemen nodig om het geheel in stand te
kunnen houden, namelijk:
• een suppletiesysteem. Dit systeem onttrekt water uit de Schelde en dit water wordt via
een koelwater behandelingsinstallatie toegevoerd naar de hoofdkringloop. In de
behandelingsinstallatie worden eventuele vaste bestanddelen en slib zo veel mogelijk
uit het water verwijderd. Daarnaast worden er middelen toegevoegd welke nodig zijn ter
bestrijding van biologische aangroei alsmede onthardingsmiddelen.
• een spuisysteem. Dit systeem onttrekt water uit het bassin en voert het weer terug in de
Schelde.
De middelen, die in de koelwaterbehandelingsinstallatie aan het suppletiewater worden
toegevoegd, worden zodanig gekozen dat de milieu-effecten, veroorzaakt door de spui terug in
de Schelde te brengen, geminimaliseerd worden en verwaarloosbaar zijn. Voor een beschrijving
van de impact verwijzen we naar de paragrafen 6.1.5.3.5 en 6.2.5.5.
De koelwaterinstallatie wordt zodanig ontworpen dat met een indikkingsfactor, gelegen tussen 2
en 2,4, het systeem operationeel kan zijn.
Hierdoor wordt de hoeveelheid koelwater, die aan de Schelde wordt onttrokken, ten opzichte
van de open koelwater kringloop drastisch teruggebracht tot een hoeveelheid van max. 2800
m 3 /hr. De spuistroom bedraagt hierbij ca.1400 m 3 /hr; dit alles is gerekend bij vollast van de
centrale.
Een bijzonderheid bij het onderhavige koeltorenontwerp is dat de rookgasflow vanuit de
centrale niet zoals vroeger gebruikelijk via een aparte schoorsteen wordt afgeleid maar via de
koeltoren. De koeltoren is hiertoe voorzien van een rookgasafvoersysteem. Op een hoogte van
circa 55 m wordt het rookgaskanaal horizontaal door de wand van de koeltoren naar binnen
geleid. In de koeltoren is het kanaal voorzien van een 90 0 bochtstuk waardoor de rookgassen
verticaal naar boven worden geleid. Het verticale deel van het rookgaskanaal is concentrisch in
de koeltoren aangebracht en eindigt kort na het bochtstuk. De rookgassen stromen via de
koeltoren met de opgewarmde lucht mee naar boven waarbij er een menging optreedt van de
lucht en het rookgas. De gemengde rookgas/lucht flow stroomt via de opening boven in de
toren uit in de atmosfeer.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 232
Projectnummer: 07.0309

Het afleiden van het rookgas via de koeltoren leidt tot een verbeterde trek in de koeltoren
doordat de gemiddelde temperatuur boven in de koeltoren zal toenemen. Dit leidt enerzijds tot
een betere koelprestatie van de koeltoren en anderzijds tot een betere verspreiding en stijging
van de pluim.
Het koelwatersuppletiesysteem bestaat uit de volgende onderdelen:
• In de Schelde wordt een koelwater inlaat-/uitlaatwerk gebouwd. Dit bouwwerk bevat
twee openingen onder water, aan weerszijde van het gebouw. Deze openingen zijn ca.
2 m hoog en 1,5 m breed. Het inlaat-/uitlaatwerk wordt in de Schelde geplaatst op de
diepte lijn van ca. -7meter TAW. Het gebouw licht dan ruim buiten de beschermde zone
langs de Schelde oever.
• Op het centrale terrein wordt een pompgebouw geplaatst . In dit gebouw worden 2 x 2
stuks pompen ondergebracht. Elke pomp heeft een capaciteit van ca 1500 m 3 /hr.
Verder bevat het pompgebouw grof- en fijnfilters om het koelwater voor te reinigen
alvorens het naar de koelwaterbehandelingsinstallatie wordt gevoerd.
• Tussen het inlaat/uitlaatwerk en het pompgebouw worden twee parallele
koelwaterleidingen aangelegd. Deze leidingen worden middels gestuurde
boortechnieken aangelegd op een zodanige diepte dat de kruising met de bestaande
infrastructuur op het land zonder problemen kan plaatsvinden. Bovendien wordt de
beschermde zone langs de oever, incl. de schorren en slikken door het toepassen van
deze boortechniek in het geheel niet door de aanleg van de leidingen beïnvloed omdat
deze onder de rivierbodem door wordt geboord tot het inlaat-/uitlaatwerk.
• Bij beide openingen in het inlaat-/uitlaatwerk worden maatregelen getroffen om de
inzuig van vis tegen te gaan. Deze maatregelen bestaan uit een vis afschrikkings-
systeem, bestaande uit ultrasone geluiden en eventueel andere afschrikkingsmethoden.
Via een gerichte studie zal het meest optimale systeem worden vastgesteld. Verder zal
voor de openingen een grof spijlenrek worden geïnstalleerd om te voorkomen dat grote
delen in het systeem kunnen geraken.
• De beide leidingen tussen inlaat/uitlaatwerk en het pompgebouw worden afwisselend
gebruikt als aanzuigleiding en als spuileiding. De inwendige diameter van de leidingen
bedraagt circa 1000 mm. Als via de ene leiding wordt aangezogen wordt via de andere
leiding gespuid. De funktie van de leidingen kan dus worden gewisseld waardoor er
afwisselend vers Schelde water of spuiwater doorheen stroomt. Voor de openingen in
het inlaat/uitlaatwerk worden doseerrekken geplaatst waarmee het mogelijk wordt om in
zeer verdunde vorm een bestrijdingsmiddel toe te voegen . Dit gebeurt alleen bij de
leiding welke op dat moment wordt gebruikt als aanzuigleiding. Het bestrijdingsmiddel is
nodig om de leidingen voldoende te vrijwaren van biologische aangroei ( mosselen,
pokken, slijmlaag enz.). Door de functie van de leidingen regelmatig te wisselen worden
in beide leidingen de aangroei bestreden waarbij het bestrijdingsmiddel altijd uitsluitend
in de richting van de centrale wordt gedoseerd.
Het koelwaterspuisysteem bestaat uit een tweetal spuipompen waarmee water aan het
opvangbassin van de koeltoren wordt onttrokken. Dit water wordt geleid naar het suppletiewater
pompgebouw alwaar het in een van de beide leidingen naar/van de Schelde wordt geleid. Door
deze leiding stroomt het spuiwater naar het inlaat/uitlaatwerk alwaar, het uitstroomt in de
Schelde.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 233
Projectnummer: 07.0309

De effecten van het terugvoeren van dit spuiwater werden gedetailleerd onderzocht door het
bureau IMDC. Hier werd door middel van stromingsmodellen precies vastgesteld hoe bij
verschillende omstandigheden (eb en vloed) het effect van de uitstroming in de rivier is. Op
basis van deze studie kan dan worden vastgesteld of en zo ja welke effecten te verwachten zijn
voor het milieu in de Schelde.
Een 3D beeld (in perspectief) van de constructie wordt weergegeven in onderstaande figuren.
Figuur 2.28: 3D-simulatie toekomstige situatie met open kolenopslag vanuit noordelijke richting.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 234
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.29: 3D-simulatie toekomstige situatie met gesloten kolenopslag vanuit noordelijke richting.
Figuur 2.30: 3D-simulatie toekomstige situatie vanuit oostelijke richting.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 235
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.31 3D-simulatie toekomstige situatie met open kolenopslag vanuit westelijke richting.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 236
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.32 3D-simulatie toekomstige situatie met gesloten kolenopslag vanuit westelijke richting.
Figuur 2.33 3D-simulatie toekomstige situatie vanuit zuidelijke richting.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 237
Projectnummer: 07.0309

2.4.4.8. Het verloop van de bouwwerkzaamheden
o Het verloop van de bouwwerkzaamheden voor het scenario met de directe
koeling
De werkzaamheden voor de bouw van de elektriciteitscentrale beginnen met de voorbereiding
van de bouwplaats en de inrichting van de werf. Deze werken starten onmiddellijk na het
verkrijgen van de daartoe vereiste vergunning(en).
De totale duur van de bouwperiode vanaf de inrichting tot de ingebruikname van de centrale
bedraagt ongeveer vier jaar.
Na uitgraving en inrichting van de waterdichte bouwkuip voor de hoofdgebouwen turbinehall,
boiler, steenkoolbunker en trappenhuis, wordt vanaf de 7 de maand gestart met de aanleg van de
funderingsplaat.
Gelijktijdig met voornoemde werken voor de hoofdgebouwen wordt gestart met de aanleg van
de koelwaterinlaatconstructie en het koelwaterpompgebouw.
Vanaf de 10 de maand wordt gestart met de fundering van de elektrofilter. Gelijktijdigd wordt de
paalfundering voor de rookgasontzwaveling aangelegd. Het storten van de funderingsplaat voor
deze rookgasreiniging wordt gestart in maand 11. Deze werken duren ongeveer 6 maanden en
eindigen tussen de 16 de en 17 de maand na de start van de bouwwerken.
In maand 14 beginnen de funderingswerken voor de schoorsteen alsook de start van de
funderingswerken aan de koelcellen. De palen voor deze installaties worden vanaf maand 15 in
de grond geheid.
De betonconstructies voor het trappenhuis van de stoomturbine zullen klaar zijn in de 13 de
maand en in de 16 de maand voor het trappenhuis bij de boiler.
In maand 17 wordt gestart met de assemblage van de rookgasontzwaveling en de bekisting van
de externe schoorsteen.
Na het beëindigen van het werk aan de funderingen van het ketelhuis in maand 18 en de
ruwbouw van de turbinehal in maand 21, start de assemblage van de boiler. De duur van de
boilerassemblage met inbegrip van het opstarten bedraagt ongeveer 34 maanden
Het oprichten van de koelwatergebouwen en de aanleg van de koelwaterleidingen eindigt in
maand 24. Direct daarna start de assemblage van de belangrijkste koelwaterpompen.
Eveneens op dit ogenblik wordt de vloerplaat van de koelunits aangelegd.
Bij het einde van de tweede fase van de ruwbouw zal ook de fundering voor de turbine in de
turbinehal klaar zijn. Aansluitend hierop wordt gestart met de assemblage van de stoomturbine
met haar toebehoren. Dit laatste zal circa 18 maanden in beslag nemen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 238
Projectnummer: 07.0309

De betonwerken voor het controlegebouw eindigen in maand 28. Direct daarna kan gestart
worden met de aanleg van elektrische leidingen en instrumentatie in dit gebouw alsook voor de
koelwaterpompen.
In de 29 ste maand zal de vloerplaat voor de koelunits klaar zijn waarna gestart kan worden met
de assemblage van deze koelunits. De opbouw van de elektro-filter begint in maand 31.
Vanaf de 32 ste maand wordt gestart met de aanleg van de koelwaterleidingen. In de 33 ste maand
wordt begonnen met het elektro- en instrumentatiewerk voor de rookgasontzwaveling en de
turbine in de turbinehal.
De opbouw van de koelwaterleidingen in de turbinehall vat aan in maand 36 wanneer ook de
assemblage van de rookgasleiding nabij het rookgasventilatiegebouw start. Beide
werkzaamheden worden opgevolgd door de elektrotechnische werken aan de elektrofilter en
het rookgasventilatiegebouw. Rond deze periode wordt tevens de assemblage van de
koelwaterpompen afgerond.
De werken van de assemblage bij rookgasontzwaveling en de elektrische installatie voor de
hoofdkoelwaterpompen eindigen in maand 38. Het werk aangaande de koelwaterleidingen in de
turbinehal wordt voltooid in maand 40, gelijktijdig met de assemblagewerken van de leidingen
van de rookgasontzwaveling. Rond deze tijd start tevens de assemblage van het rookkanaal in
de schoorsteen, gevolgd door de verdere aanleg van de instrumentatiewerken in het controle-
gebouw, evenals de assemblage van de leidingen bij de koelcellen.
De inbouw van het rookgaskanaal in de schoorsteen is voltooid in maand 42, de assemblage
van de elektrofilter in maand 43 samen met de instrumentatie en elektrotechnische werken voor
de rookgasontzwaveling en de koelcellen.
In maand 44 wordt het werk aan de leidingen, elektrische installaties en de instrumentatie van
het rookventilatie gebouw afgerond.
Het leidingwerk, evenals de elektrische installaties en instrumentatiewerk in de turbinehal en het
assembleren van de leidingen op de koelcellen wordt beëindigd in maand 45, gevolgd door de
afronding van de elektrische werken en instrumentatie, en de installatie van het
controlegebouw en de koelcellen in maand 46.
Na ongeveer 44 maanden begint het programma voor de warme opstart. Als deze proefstart
volledig volgens plan verloopt; zal de volledige installatie na 52 maanden in bedrijf worden
genomen.
o Het verloop van de bouwwerkzaamheden voor scenario met de koeltoren
Het verloop van de bouwwerkzaamheden in geval dat dit concept zal worden gebruikt is
analoog als dit hierboven beschreven, op een aantal verschilpunten na.
Zo vervalt de bouw van de schoorsteen en van de koelunits. Voor de volledigheid wordt de
bovenstaande tekstdelen die gemeenschappelijk zijn, hieronder toch hernomen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 239
Projectnummer: 07.0309

De werkzaamheden voor de bouw van de elektriciteitscentrale beginnen met de voorbereiding
van de bouwplaats en de inrichting van de werf. Deze werken starten onmiddellijk na het
verkrijgen van de daartoe vereiste vergunning(en).
De totale duur van de bouwperiode vanaf de inrichting tot de ingebruikname van de centrale
bedraagt ongeveer vier jaar.
Met de bouw van de koeltoren wordt direkt bij de aanvang van de bouw begonnen. De totale
bouwtijd bedraagt circa 36 maanden.
De bouw van de koeltoren gaat als volgt:
Begonnen wordt met het maken van het koeltorenbassin. Dit bassin wordt door middel van
heipalen gefundeerd. Op de fundatie wordt de bassin bodemplaat gestort en daarop de
circelvormige bassinrand met steunpilaren. In de bodemplaat worden voorzieningen ingebouwd
ten behoeve van het aanzuigkanaal naar de hoofdkoelwaterpompen en voor het schoonmaken
van het bassin worden verzamelgeulen aangebracht waarin het bezonken slib uit de kringloop
zich kan verzamelen. Op de pilaren worden steunen geplaatst van de bovenliggende
klokvormige cilinder. De cilinder zelf wordt door middel van een speciale glijbekistingstechniek
opgetrokken.
Nadat de complete toren is opgetrokken wordt de water verdeelinrichting binnen in de toren
aangebracht. Deze verdeelinrichting bestaat uit prefab betonelementen waarop de
verschillende watergoten en verdeelblokken worden geplaatst. De verdeelblokken zelf bestaan
uit kunststof elementen.
Ook de steuninrichting voor het rookgas kanaal in de toren wordt aangebracht. Deze
ondersteuning bestaat uit een betonconstructie die afsteund op de wand van de koeltoren. Het
rookgaskanaal zelf is gemaakt van glasvezel versterkt kunstof en wordt later geinstalleerd.
De bouw van de andere installatie onderdelen koeltoren gaat als volgt:
Na uitgraving en inrichting van de waterdichte bouwkuip voor de hoofdgebouwen turbinehall,
boiler, steenkoolbunker en trappenhuis, wordt vanaf de 7 de maand gestart met de aanleg van de
funderingsplaat.
Gelijktijdig met voornoemde werken voor de hoofdgebouwen wordt gestart met de aanleg van
de koelwaterinlaatconstructie en het koelwaterpompgebouw.
Vanaf de 10 de maand wordt gestart met de fundering van de elektrofilter. Gelijktijdigd wordt de
paalfundering voor de rookgasontzwaveling aangelegd. Het storten van de funderingsplaat voor
deze rookgasreiniging wordt gestart in maand 11. Deze werken duren ongeveer 6 maanden en
eindigen tussen de 16 de en 17 de maand na de start van de bouwwerken.
De betonconstructies voor het trappenhuis van de stoomturbine zullen klaar zijn in de 13 de
maand en de 16 de maand voor het trappenhuis bij de boiler.
In maand 17 wordt gestart met de assemblage van de rookgasontzwaveling
Na het beëindigen van het werk aan de funderingen van het ketelhuis in maand 18 en de
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 240
Projectnummer: 07.0309

uwbouw van de turbine hal in maand 21, start de assemblage van de boiler. De duur van de
boilerassemblage met inbegrip van het opstarten bedraagt ongeveer 34 maanden
Het oprichten van de koelwatergebouwen en de aanleg van de koelwaterleidingen eindigt in
maand 24. Direct daarna start de assemblage van de belangrijkste koelwaterpompen.
Bij het einde van de tweede fase van de ruwbouw zal ook de fundering voor de turbine in de
turbinehal klaar zijn. Aansluitend hierop wordt gestart met de assemblage van de stoomturbine
met haar toebehoren. Dit laatste zal circa 18 maanden in beslag nemen.
De betonwerken voor het controlegebouw eindigen in maand 28. Direct daarna kan gestart
worden met de aanleg van elektrische leidingen en instrumentatie in dit gebouw alsook voor de
koelwaterpompen. De opbouw van de elektro-filter begint in maand 31.
Vanaf de 32 ste maand wordt gestart met de aanleg van de koelwaterleidingen. In de 33 ste maand
wordt begonnen met het elektro- en instrumentatiewerk voor de rookgasontzwaveling en de
turbine in de turbinehal.
De opbouw van de koelwaterleidigen in de turbinehall vat aan in maand 36 wanneer ook de
assemblage van de rookgasleiding nabij het rookgasventilatie gebouw start. Beide
werkzaamheden worden opgevolgd door de elektrotechnische werken aan de elektrofilter en
het rookgasventilatiegebouw. Rond deze periode wordt tevens de assemblage van de
koelwaterpompen afgerond.
De werken van de assemblage bij rookgasontzwaveling en de elektrische installatie voor de
hoofdkoelwaterpompen eindigen in maand 38. Het werk aangaande de koelwaterleidingen in de
turbinehal wordt voltooid in maand 40, gelijktijdig met de assemblagewerken van de leidingen
van de rookgasontzwaveling. Rond deze tijd start tevens de assemblage van het rookkanaal in
de koeltoren, gevolgd door de verdere aanleg van de instrumentatie werken in het controle
gebouw.
De inbouw van het rookgaskanaal in de koeltoren is voltooid in maand 42, de assemblage de
elektro-filter in maand 43 samen met de instrumentatie en elektrotechnische werken voor de
rookgasontzwaveling en de koelcellen.
In maand 44 wordt het werk aan de leidingen, elektrische installaties en de instrumentatie van
het rookventilatie gebouw afgerond.
Het leidingwerk, evenals de elektrische installaties en instrumentatiewerk in de turbine hal
wordt beëindigd in maand 45, gevolgd door de afronding van de elektrische werken en
instrumentatie - installatie van het controlegebouw in maand 46.
Na ongeveer 44 maanden begint het programma voor de warme opstart. Als deze proefstart
volledig volgens plan verloopt; zal de volledige installatie na 52 maanden in bedrijf worden
genomen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 241
Projectnummer: 07.0309

2.4.5. Aanleg kademuur
2.4.5.1. Inleiding
Voor het voorziene project zijn op gebied van aanvoer van kolen twee scenario’s mogelijk.
- Scenario 1 : rechtstreekse aanvoer naar de E.ON- elektriciteitscentrale
- Scenario 2 : aanvoer van kolen vanuit SEA-INVEST; of een mogelijke alternatief van
aanvoer van kolen.
Beide scenario’s worden hieronder in detail uitgewerkt.
2.4.5.2. Beschrijving van scenario 1: aanvoer naar de E.ON-elektriciteitscentrale
en opslag op de E.ON locatie.
Ten behoeve van de aanvoer van kolen naar de E.ON-elektriciteitscentrale zullen
havenfaciliteiten moeten worden aangebracht in het Kanaaldok, om de kolenschepen te kunnen
aanmeren en lossen. Daartoe is een nieuwe kademuur gepland (zie Figuur 2.36).
o Beschrijving van de aanlegfase
Voor de ligging van de nieuwe kade wordt verwezen naar Figuur 1.2 (langs voorziene
kolenopslag). De kade zal een lengte hebben van maximaal 500 m en bevindt zich in het
kanaaldok ter hoogte van havennummer 527. Bij de werken dient geen rekening te worden
gehouden met getijdenwerking, nu er in het Kanaaldok een vast peil is.
De werfzone voor de aanleg van de kade situeert zich op de kade zelf. Op die manier wordt
geen andere ruimte ingenomen, wordt de mogelijke hinder voor woon- en natuurfuncties
beperkt en wordt de werfzone ingericht dichtbij de bouwlocatie.
De kademuur zal bestaan uit een verankerde damwand, die op kaaihoogte voorzien wordt van
een betonnen rand. Voor het aanleggen van de kademuur dienen de volgende werkzaamheden
plaats te vinden:
1. Inslaan van damwanden tot op een diepte van 30 m onder het maaiveld (+/- 11 m onder
het wateroppervlak);
2. Aanbrengen van een betondekkingsrand op maaiveldhoogte;
3. Aanbrengen van verankering (ijzeren staven) vanuit de wand met ‘grout’ ankers, die
worden aangespannen met moeren;
4. Heien van palen die nodig zijn voor het ondersteunen van de kraanbaan;
5. Aanbrengen van betonnen dragers voor de rails en aanbrengen van rails voor de
kranen;
6. Aanbrengen van bestrating (volgens verkeersklasse 60) tot aan de grens van de
BAYER-site;
7. Wegbaggeren van het talud;
8. Verzwaren en aanpassen van het talud met stenen alsook voor bodem;
9. Aanbrengen van een fendering (bvb. houten balken) vanaf een ponton (ter bescherming
van het later aanmeren van schepen).
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 242
Projectnummer: 07.0309

Schematisch ziet dit er als volgt uit:
Figuur 2.34: Aanleg kade: huidige situatie
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 243
Projectnummer: 07.0309
Talud: uit te baggeren
H2O - niveau
Laagste niveau dok

Figuur 2.35: Aanleg kade: toekomstige situatie
6
3
4
(nummers komen overeen met de beschrijving)
5
4
Vaardiepte
De aanvoer van kolen zal plaatsvinden met zo groot mogelijke schepen (zgn. Cape-size
schepen). De diepte van het kanaal is maar 16 m, waardoor het schip niet kan worden
volgeladen en/of het schip de haven van Antwerpen enkel kan bereiken nadat het deels elders
gelost is. De schepen zullen tijdens de vaart in het dok en bij het afmeren worden ondersteund
door sleepboten.
Afmeting kade
Het schip heeft aan zowel voor- als achterzijde tenminste een halve scheepsbreedte nodig om
te kunnen aanleggen. De lengte van de kade komt bijgevolg overeen met een lengte van
500 m.
Technische aspecten
De kade zal worden geconstrueerd met stalen damwanden die voorzien zijn van de benodigde
verankeringen. De kademuur wordt met behulp van ankerschot en/of groutankers horizontaal
verankerd en onder een helling geplaatst.
Fendering
Voor het soepel kunnen afmeren van het schip wordt een rubber fendering over een lengte van
360 m aan de kade aangebracht.
Grondgesteldheid – oeverbekleding
Er wordt aangenomen dat de bodem van het kanaal bestaat uit de laag van Kedichem (Boomse
klei). Deze laag is erosiebestendig waardoor geen bodembescherming noodzakelijk is.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 244
Projectnummer: 07.0309
1
9
2
8
7
Talud: uit te baggeren
H2O - niveau
Laagste niveau dok

Loskranen
Op de kade zullen een tweetal loskranen worden geïnstalleerd. Dit zijn zgn. ‘gantry’-kranen die
zijn uitgerust met grijpers waarmee de kolen uit het scheepsruim worden genomen en
overgeslagen naar de ontvangstbunker op de kade. De loscapaciteit van de kranen zal totaal
ten minste 25.000 ton per dag bedragen. Ten behoeve van de loskranen zullen op de kade rails
met de daarbij behorende fundaties worden aangebracht. Een transportband, die op de kade
wordt aangebracht, zal de kolen vanuit de overslagbunker transporteren naar de kolenopslag,
die parallel aan de loskade iets verderop in het terrein zal worden aangelegd.
Baggerwerken
Er wordt geraamd dat ongeveer 300.000 m³ waterbodem dient uitgebaggerd te worden.
o Beschrijving van de baggerwerken
Definitie van de vrijkomende specie
Ten behoeve van de aanleg van de nieuwe kade dient naar schatting 300.000 m³ (water)bodem
te worden verwijderd, deels afkomstig van de eigenlijke waterbodem en deels van de oever van
het Kanaaldok. Overeenkomstig het VLAREA wordt deze specie als ‘baggerspecie’
gekwalificeerd, met name: ‘bodemmateriaal afkomstig van het verdiepen en/of verbreden en/of
onderhouden van bevaarbare waterlopen behorende tot het openbare hydrografische net en/of
de aanleg van nieuwe waterinfrastructuur, met inbegrip van kanalen, havens en dokken’.
Karakteriserisering van de baggerspecie
De geotechnische kwaliteit van de te verwijderen ‘baggerspecie’ alsook de grond die niet wordt
afgegraven, zal in het kader van de uit te voeren werken worden bepaald. Deze karakteristieken
zijn inputgegevens voor het definitieve ontwerp, dimensionering en bepaling van de technische
kenmerken van de kademuur. Naast de geotechnische kenmerken zullen ook de
milieuhygiënische kenmerken van de ‘baggerspecie’ worden bepaald, conform de geldende
regelgeving, die de procedures van staalname, analyse en rapportage bepaalt. De
milieuhygiënische kenmerken bepalen niet alleen de bestemming van de grond maar tevens de
technische uitvoeringsmethodes van de bagger- en graafwerken en de verwerking van de
specie.
In het Kanaaldok werden reeds diverse monsters van de toplaag van het slib genomen en
geanalyseerd op diverse parameters. Ook de VMM heeft meetpunten in de haven van
Antwerpen. Ten zuiden van de geplande werken is het meetpunt 805000
(www.vmm.be/geoview) gelegen dat het dichtst bij de werken is gesitueerd. Deze gegevens
hebben een louter indicatieve waarde voor het geplande project.
Na contact met de Afdeling Maritieme Toegang en met de Dienst Afval van de OVAM, werd
door deze overheden meegedeeld dat in casu een onderscheid moet worden gemaakt tussen
de toplaag, waarvan de kwaliteit mogelijk alleen maar zal toelaten om deze af te voeren naar
een verwerkingssite of stortplaats, en de (infrastructuur)specie daaronder (het leeuwendeel van
de 300.000 m³ ) die hoogstwaarschijnlijk in aanmerking zal komen voor hergebruik als bodem
(secundaire grondstof) en dus niet gereinigd moet worden (maar enkel ontwaterd).
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 245
Projectnummer: 07.0309

Uitvoeren van een (water)bodemonderzoek
Alvorens over te gaan tot de werken, zal een (water)bodemonderzoek worden uitgevoerd
waarbij, conform de geldende regelgeving, onderzoek zal worden verricht naar de
milieuhygiënische kwaliteit van de (water)bodem. Daarna zal een gepaste gebruiks- en/of
behandelingsmethode worden voorgesteld en de bestemming van de baggerspecie/grond
worden gedefinieerd.
Verwerking van de baggerspecie
Indien uit de analyses blijkt dat de er gronden bij zijn die verontreingid zijn, zullen deze
verwerkt worden. Zowel in Vlaanderen als in Nederland zijn grondreinigingscentra beschikbaar
die over een voldoende capaciteit beschikken om zowel de grond als de ‘baggerspecie’ te
ontvangen en, indien nodig, te behandelen. De meeste van deze centra zijn gelegen langsheen
belangrijke bevaarbare waterlopen, zodat transport over water mogelijk is. De behandeling
wordt bepaald door diverse parameters, waaronder geotechnische (korrelgrootte, slib/klei
gehalte) en milieuhygiënische parameters (bvb. zware metalen). Na behandeling bepaalt het
grondrecyclagecentrum de eindbestemming in overeenstemming met de geldende regelgeving.
Zo kan de baggerspecie als secundaire grondstof worden ingezet.
Impact van de baggerwerken
Het vervoer van de baggerspecie zal uitgevoerd worden per schip. Een binnenschip heeft een
laadvermogen van 750 ton. Op basis hiervan wordt geraamd dat ongeveer 400 transporten
nodig zijn voor de bouw van de kademuur. De tijd nodig voor de aanleg van de kade wordt
geschat op circa 10 maanden.
Figuur 2.36: Layout van de nieuwe kademuur
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 246
Projectnummer: 07.0309

2.4.5.3. Beschrijving van scenario 2: alternatieve aanvoer
o via de installaties van SEA-INVEST.
Een alternatief voor de hierboven beschreven kolenopslaginstallaties met bijhorende
haveninstallaties en opslagcapaciteit van 240.000 ton op de BAYER-site, is het gebruik van de
SEA-INVEST-kolenterminal aan kade 510.
In dit geval is er geen kademuur van 500 m nodig op de BAYER-site. Wel is het noodzakelijk
om hiervoor (nadat de nodige stedenbouwkundige vergunning daartoe is verleend) een tunnel
onder het Kanaaldok te graven.
Voor een beschrijving van de tunnel verwijzen we naar paragraaf 2.5.3.2. De aanlevering van
de kolen gebeurt dan via een transport zoals weergegeven op Figuur 2.37.
o via Rotterdam
Als alternatief kan de steenkool ook via schepen vanuit Rotterdam worden aangeleverd.
In dit geval is er ook voorzien in een opslag in silo’s,die aangelegd worden op de site.
Figuur 2.37 geeft de lay out weer van de kade voor dit scenario.
Beide opties tesamen zijn ook mogelijk.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 247
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.37: voorzieningen aan de kade in geval van kolenlevering via SEA-INVEST en vanuit Rotterdam.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 248
Projectnummer: 07.0309

o Beschrijving van de aanlegfase
Voor de beschrijving van dit scenario’s verwijzen we naar 2.4.5.2. Vaardiepte, technische
aspecten, fendering, zijn analoog. De effecten ervan zullen echter minder zijn, aangezien dat in
dit geval de te bouwen kademuur veel kleiner zal zijn, namelijk minder dan 150 m; er dienen
namelijk geen cape-sizers schepen aan te meren. Zo zal de hoeveelheid baggerspecie ook
zeker minder dan 1/3 e bedragen van deze in het geval van een aanlevering via cape-sizers.
De ligging van de kade is dan ook op dezelfde plaats als voorzien in de hierboven vermelde
paragraaf. De kade bevindt zich dus eveneens in het kanaaldok ter hoogte van havennummer
527. Bij de werken dient geen rekening te worden gehouden met getijdenwerking, nu er in het
Kanaaldok een vast peil is.
De werfzone voor de aanleg van de kade situeert zich ook op kade zelf. Op die manier wordt
geen andere ruimte ingenomen, wordt de mogelijke hinder voor woon- en natuurfuncties
beperkt en wordt de werfzone ingericht dichtbij de bouwlocatie.
Beschrijving van het concept voor de levering van steenkool aan de geplande E.ON
electriciteitscentrale te Antwerpen vanuit Rotterdam.
De steenkool zal met capesize-schepen naar Rotterdam geleverd worden. Naast andere E.ON
electriciteitscentrales zal ook de centrale te Antwerpen vanuit dit volume bevoorraad worden.
Het natransport van Rotterdam naar Antwerpen zal met koppelverbanden gebeuren, die elk
ongeveer 11.000 ton steenkool zullen vervoeren, alsook met andere binnenschepen.
In Antwerpen zullen er bij de elektriciteitscentrale aan het kanaaldok (op het BAYER terrein),
dukdalven voor het aanleggen van de binnenschepen geïnstalleerd worden. Een aanlegplaats
zal met 2 dukdalven als losplaats dienen.
Voor het lossen zullen 3 platformen in gewapend beton gebouwd worden, die op de oever en in
het water voor de dukdalven op palen zullen rusten. Op elk van deze platformen zal een
Liebherr 954 baggermachine voor de overslag van de steenkool geplaatst worden.
De baggermachines zullen een leeggewicht van ongeveer 80 ton en gesloten hydraulische
grijpers met een inhoud van 4,5 m³ hebben. Deze baggermachines zullen vast opgesteld staan
en zullen samen vanuit hun positie het complete ruim van de binnenschepen of lichters kunnen
bereiken. De baggermachines zullen ongeveer 90 bewegingen per uur maken en zullen
gemiddeld 350 ton per uur kunnen lossen. Er zal in principe op de binnenschepen geen
selftrimmer en op de duwbakken geen arbeidskrachten of ruiminstallatie voorzien worden. Dit
drukt niet alleen de kosten, maar reduceert ook aanzienlijk de stofemissie.
Op de platformen zullen in een hoek van 90° ten opzichte van de as van de baggermachine,
trechters voor de opvang van de steenkool geplaatst worden. De steenkool zal uit deze
trechters afgevoerd worden en via gesloten transportbanden in 4 silo’s, met elk een capaciteit
van ca. 6.000 ton, opgeslagen worden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 249
Projectnummer: 07.0309

De silo’s zullen langs boven gevuld worden. Ze zullen, rekening houdend met de noodzakelijke
drukcompensatie, gesloten zijn.
Vanuit deze silo’s zal dan de nodige steenkoolbevoorrading aan de electriciteitscentrale volgen.
Dit met een gelijktijdige menging van de verschillende soorten. De steenkool zal met het
passend afvoervermogen langs onder uit de silo’s gelost worden en via gesloten
transportbanden (overdrachtspunt hoektoren) naar de electriciteitscentrale getransporteerd
worden.
En tot slot de aanvullingen die nog niet besproken en onderzocht werden:
Om de opslagcapaciteit in de omgeving van de electriciteitscentrale te verhogen, kunnen
duwbakken worden ingezet.
Bij het overbrengen van de steenkool door de baggermachines, kan indien nodig aan de
trechters een supplementaire bevochtiging voorzien worden.
De bunkers kunnen uitgerust worden om de steenkool te inertiseren.
De transportbanden kunnen ook volledig rondom (inclusief bodem indien gewenst) afgesloten
worden.
2.4.5.4. Beschrijving van de laadfaciliteiten
Naast de faciliteiten die benodigd zijn voor de aanlevering van kolen zullen ook faciliteiten
gebouwd worden voor het transport van reststoffen, zoals bodemas, vliegas en gips. Deze
stoffen zullen hoofdzakelijk met schepen worden getransporteerd waartoe laadfaciliteiten
moeten worden aangelegd in het kanaaldok voor hoofdzakelijk binnenvaartschepen. Hierbij
wordt gedacht aan het installeren van een steiger aan de oever van het dok, aansluitend aan de
kolenkade. Op deze steiger, waaraan de schepen kunnen afmeren, zullen voorzieningen
worden aangebracht om de schepen te kunnen beladen. Voor de vaste stoffen, zoals gips en
bodemas, zal dit gaan plaatsvinden door middel van een transportband die boven het schip kan
worden gepositioneerd en voor de vliegas door middel van een gesloten beladingssysteem dat
op het schip kan worden aangesloten zodat een stofvrije belading kan plaatsvinden.
2.5. Exploitatiefase
2.5.1. Inleiding
De door E.ON geplande elektriciteitscentrale op de BAYER-site bestaat uit een met
poederkoolgestookte ketelinstallatie met superkritische stoomcondities en een
turbogeneratorinstallatie met een bruto vermogen van 1.100 MWe en de meest moderne
rookgasreiniginginstallatie. De voorzieningen van de centrale kunnen onderverdeeld worden in
hoofdinstallaties, neveninstallaties en infrastructuur (zie voor details onder paragraaf 2.4.4.1).
De elektriciteitscentrale maakt elektriciteit van steenkool. De steenkool wordt vanuit de
steenkoolopslag met een volledig overdekte transportband vervoerd naar de steenkoolbunker.
Deze bunker voedt de breekinstallatie die de steenkool fijn maalt. Het aldus bekomen
kolengruis wordt verbrand. De verbrandingswarmte wordt in de ketel of boiler maximaal gebruikt
om water te verhitten tot stoom. Deze stoom wordt onder hoge druk en temperatuur geleid naar
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 250
Projectnummer: 07.0309

een stoomturbine die zich bevindt in de turbinehal of het machinehuis. De stoom ontspant over
de turbinebladen en doet de turbine draaien. Met deze draaiende beweging wordt een
generator aangedreven die elektriciteit opwekt. De stoom die de stoomturbine verlaat wordt
over een condensor geleid. Met koelwater wordt daar de stoom afgekoeld tot water dat
vervolgens terug naar de ketel wordt gepompt. Bij de verbranding van de steenkool ontstaan
rookgassen. Deze worden eerst over een elektrofilter geleid om stof en kleine deeltjes te
verwijderen. Het rookgas wordt vervolgens naar een ontzwavelingsinstallatie geleid voor
verdere reiniging. Door de rookgassen te besproeien met krijtmelk wordt SO2 uit het rookgas
gewassen alvorens de schoorsteen in te gaan. Het volledige proces wordt vanuit de
controlekamer gestuurd. De installatie wordt optimaal geautomatiseerd zodat bij de werking van
de centrale arbeiders en bedienden hun taken uitvoeren in de controlekamer, het administratief
gebouw, het atelier en/of het labo.
De hiernavolgende paragrafen behandelen een aantal belangrijke onderdelen/aspecten van het
proces van de elektriciteitscentrale, met name:
• De brandstoffen
• Transport, opslag en behandeling van kolen
• Ketelinstallatie en branders.
• Turbogeneratorinstallatie
• Selectieve katalytische DeNOx-installatie
• Elektrostatische vliegasvangers
• Rookgasontzwavelingsinstallatie (ROI)
• Afvoer en opslag van reststoffen
• Overige installaties
• Koelwaterconcept
• CO2 afvang en –opslag (CCS)
• Opslagtanks
• Efficiëntie
• Stoom/warmteproductie voor externe afnemers
Het betreft aspecten die hun belang hebben voor de werking van de installatie en die een
belangrijke input leveren voor de uiteindelijke evaluatie.
2.5.2. De brandstoffen
De elektriciteitscentrale zal volgende brandstoffen gebruiken:
• Kolen
• Brandstoffen van BAYER en Lanxess
• Reststoffen van de waterbehandeling
• Lichte olie
• Diesel
• Aardgas
Verder wordt in deze paragrafen ingegaan op volgende aandachtspunten:
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 251
Projectnummer: 07.0309

• Massa- en energiebalans
2.5.2.1. Kolen
De hoofdbrandstof is kolen. Kolen bestaan voor het grootste deel uit koolstof (C) en voor het
overige deel uit waterstof (H), zuurstof (O), stikstof (N) en zwavel (S). Voorts bevatten kolen vrij
water en as.
Het verbruik van kolen in volle productie hangt af van de stookwaarde: bij een stookwaarde van
25 MJ/kg bedraagt het verbruik circa 333,5 t/h en bij stookwaarde van 22,5 MJ/kg bedraagt het
verbruik circa max. 370 t/h (tijdens normaal vollast-bedrijf).
Om de kolen goed te kunnen verstoken zijn de volgende eigenschappen van belang:
− stookwaarde
De stookwaarde is bepalend voor de hoeveelheid energie, die uit een bepaalde
hoeveelheid brandstof vrij kan komen. Indien de stookwaarde laag is, wordt het aandeel
transportkosten in de brandstofkosten hoog. De minimum stookwaarde zal circa 22,5 MJ/kg
bedragen.
− goede maalbaarheid
De kolen moeten voorts goed maalbaar zijn, waarbij de maaldelen van de kolenmolens een
redelijke levensduur moeten hebben. De maalbaarheid wordt uitgedrukt in Hard Grove
Grindibility Index (HGI). Een minimum HGI van 44 wordt geëist.
− een goede ontsteking
Wanneer de kolen uit de brander komen, worden deze opgewarmd en komen de vluchtige
bestanddelen vrij. De ontsteking van de kolen gebeurt met de vluchtige bestanddelen. Voor
een goede ontsteking is een minimum aan vluchtige bestanddelen vereist. De hoeveelheid
aan vluchtige bestanddelen mag ook weer niet te groot zijn, omdat anders de
warmtebelasting van de brander te hoog wordt. Het maximaal toegestane vluchtig gehalte
is 40%. De minimale waarde is 20%.
- vochtgehalte
Het vochtgehalte van de kolen mag niet te hoog zijn, daar anders te veel lucht nodig is voor
droging. Het vochtgehalte mag maximaal 18% bedragen. Om het stuiven van de kolen
tijdens transport en opslag binnen aanvaardbare grenzen te houden, wordt een minimum
vrij vochtgehalte van 6% gevraagd.
− maximum korrelgrootte
In verband met de handling wordt de korrelgrootte beperkt tot 50 mm. Deze eis heeft
betrekking op de kolen die op het opslagveld worden gestort.
− asverwekingspunt
Het asverwekingspunt is de temperatuur waarbij de eerste verslakkingsverschijnselen
kunnen optreden. Ten einde te voorkomen dat ontoelaatbare verslakking van de
oververhitterbundels optreedt, wordt een minimaal asverwekingspunt van 1350°C (bij
reducerende atmosfeer) gevraagd.
− asgehalte
Het asgehalte van kolen kan sterk variëren. Zelfs in een bepaalde mijn kunnen grote
verschillen optreden. Een hoog asgehalte is nadelig voor de ontsteking van de kolen en
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 252
Projectnummer: 07.0309

voor de stookwaarde. Bovendien neemt de hoeveelheid vliegas en bodemas toe. Het
maximum asgehalte in de kolen zal naar verwachting circa 16% bedragen.
− zwavelgehalte
Steenkolen zijn van natuurlijke oorsprong. Het S-gehalte in de steenkool varieert volgens
het land van herkomst. Tabel 2.34 geeft een overzicht van de zwavelgehalten van de
steenkool die op de huidige wereldmarkt te verkrijgen zijn.
Tabel 2.34: Overzicht S-gehaltes in steenkool uit verschillende landen.
S-gehalte (gew. %) Oorsprong
< 0,5 Australië, Rusland
0,5 – 1,0 Colombia, Zuid-Afrika
> 1,0 – 2,0 Indonesië, USA
Het beperken van het S-gehalte van de kolen is, sinds invoering van rookgasontzwavelingsinstallaties,
vooral van belang om de omvang van de installatiedelen en de
hoeveelheid gips te beperken. In de komende periode wordt verwacht dat de kolen uit de
bekende reserves in kwaliteit achteruit gaan. Dit betekent lagere stookwaarden, hogere
asgehaltes en hogere zwavelgehaltes. Rekening houdend met dit aspect en met een
levenscyclus van circa 40 jaar voor de elektriciteitscentrale, heeft men zich gebaseerd op
maximaal jaargemiddelde zwavelconcentratie van 1,2% te bereiken.
Voor een goede werking van de elektrostatische filter (E-filter) is ook van belang dat het
zwavelgehalte van de brandstof niet te laag is en vaak wordt een ondergrens van 0,7%
aangehouden. Bij het verbrandingsproces ontstaat naast SO2 ook een geringe hoeveelheid
SO3, dat zich bindt aan het vliegas waardoor door de elektrische lading een betere
afscheiding wordt verkregen. De reden hiervoor is dat stofdeeltjes, die in E-filters moeten
worden afgescheiden, voldoende elektrisch geleidend moeten zijn. De geleidbaarheid wordt
bereikt door voldoende vrij SO3 in het rookgas. Door absorptie van SO3 worden de
vliegasdeeltjes geleidend. Kolen met een lager zwavelgehalte dan 0,7% produceren
derhalve vliegas dat slechter wordt afgevangen in de E-filter. Het is een feit dat een hoger
S-gehalte (tot 2%) aanleiding zal geven tot een hogere SO2-emissie. De installatie van
E.ON behoort echter tot de modernste steenkoolgestookte elektriciteitscentrales. De
gaszuivering is zo performant dat de SO2-emissiegrenswaarden zoals weergegeven in de
BREF-LCP (met name 100 – 200 mg/Nm 3 ) te allen tijde gehaald worden. Het design van de
E.ON-gaswassing is zelfs van die aard dat 100 mg/Nm3 gemiddeld op dagbasis
gegarandeerd is. Door op jaarbasis het gemiddeld S-gehalte te beperken tot 1,2%
garandeert E.ON een jaargemiddelde SO2-emissie van 1408 ton uit de hoofdketel (dit komt
neer op een jaargemiddelde SO2- concentratie van 55 mg/Nm 3 ).
− chloorgehalte
Het is van belang het chloorgehalte te beperken ter voorkoming van corrosie van ketelstaal
en onderdelen van de ROI. Daarom wordt ernaar gestreefd om het chloorgehalte te
beperken tot maximaal 0,2%. Dit is een worst-case scenario, bedoeld om de corrosie van
de ketel en andere installatieonderdelen beter aanvaardbaar te houden. Ook voor wat
betreft het alternatief scenario, met name de verwerking van sommige biomassabrandstoffen,
die een hoger individueel chloridegehalte bevatten, leidt dit tot een beperking
van het aandeel biomassa in de totale brandstofsamenstelling (zie ook onder de
hoofdstukken van de verschillende disciplines bij de beschrijving over alternatief: met
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 253
Projectnummer: 07.0309

ijstook van maximaal 20% biomassa-afval). Er wordt zeker geen invloed verwacht op de
ROI installatie, nu deze ontworpen is voor de worst-case situatie van 0,2%.
− stikstofgehalte
De chemisch gebonden stikstof in de kolen is veelal aanwezig in heterocyclische
verbindingen met een hoog moleculair gewicht. Een laag stikstofgehalte in de brandstof is
gunstig om een lage NOx-concentratie te realiseren of een lage uitgangswaarde aan NOx
voor de DeNOx-installatie te realiseren. Daarom wordt ernaar gestreefd om het
stikstofgehalte te beperken tot maximaal 2%.
De kolen worden vanaf het opslagterrein (kolenopslagveld) naar de ketelinstallatie gevoerd. De
minimum en maximum kolensamenstelling wordt in Tabel 2.35 weergegeven. In voetnoot wordt
de samenstelling/concentratie weergegeven die gebruikt is voor de berekeningen doorheen het
hele MER.
Tabel 2.35.: Minimum en maximum samenstelling van de steenkolen.
Steenkool
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 254
Projectnummer: 07.0309
Kolensamenstelling
min max
Stookwaarde*** MJ/kg 22,50 28,24
Koolstof Gew.% 58,7 72,5
Waterstof Gew.% 3,6 5,1
Zuurstof Gew.% 4,9 10,2
Stikstof Gew.% 1,0 1,8
Zwavel** Gew.% 0,3 2,0
As* Gew.% 6,6 16,0
Water Gew.% 6,7 13,1
Chloride Gew.% 0,01 0,20
Fluoride Gew.% 0,00 0,01
As samenstelling
Fe2O3 Gew.% 0,4 21,1
Na2O Gew.% 0,1 1,3
K2O Gew.% 0,3 2,1
SiO2 Gew.% 46,9 62,1
CaO Gew.% 0,8 8,6
MgO Gew.% 0,6 2,0
Al2O3 Gew.% 21,2 37,0
TiO2 Gew.% 0,9 3,3
P2O5 Gew.% 0,2 1,9
Phosphor Gew.% 0,1 0,1
MnO2 Gew.% 0,1 0,1
SO3 Gew.% 0,1 2,7
* in verdere berekeningen voor dit MER werd gerekend met een asgehalte van 15%
** In verdere berekeningen voor dit MER werd gerekend met een zwavelgehalte van 1,2 Gew.%
*** In verdere berekeningen voor dit MER werd gerekend met een stookwaarde van 25MJ/kg

2.5.2.2. Brandstoffen van BAYER/LANXESS
Bij BAYER/LANXESS komen stoffen vrij die in de huidige situatie in de bestaande stoomketels
op de BAYER-site als brandstof worden ingezet. Het betreft vloeibare koolwaterstoffen,
genaamd BPA (Bisphenol-A)- brandstof en HO (Hexaanoxidatie)-brandstof. In Tabel 2.36 wordt
de samenstelling van deze brandstoffen weergegeven. De verwachte jaarlijkse doorzet voor
BPA-brandstof is circa 5.000 ton en voor HO-brandstof circa 13.000 ton.
In de huidige situatie worden deze brandstoffen in de bestaande stoomketels ingezet om
daarmee stoom op te wekken. Aangezien deze stoom op zijn beurt weer benut wordt als
processtoom op de site, kan gesproken worden van een geïntegreerd proces.
De E.ON-elektriciteitscentrale, die gesitueerd wordt op de BAYER-site, zal deze benutting van
BPA- en HO-brandstoffen overnemen van de bestaande stoomketels op dezelfde site. Deze
brandstoffen worden via een pijpleidingsysteem aangevoerd en zullen primair in de hoofdketel
via oliebranders verstookt worden. Vanuit de nieuwe centrale zal processtoom geleverd worden
aan de site, zodat er nog steeds sprake is van een geïntegreerd proces, analoog aan de
huidige situatie. Het voordeel ten opzichte van de huidige situatie is dat er gebruik gemaakt
wordt van de hoge energetische efficiëntie van de water-stoomcyclus van de
elektriciteitscentrale, alsook van de aanwezigheid van de uitgebreide rookgaszuivering bij de
hoofdketel. Alleen tijdens een stop van de hoofdketel zullen deze brandstoffen ingezet worden
in de backup-ketel, waarmee zowel de continuïteit van de afname van de brandstoffen alsook
de continuïteit van de processtoomlevering aan de site wordt zeker gesteld.
Tabel 2.36: Samenstelling van de brandstoffen afkomstig van BAYER/LANXESS
Calorische
Onderwaarde (MJ/kg)
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 255
Projectnummer: 07.0309
C
%
BPA-brandstof 34,5 80,8 7,6 0,1 9,5

stappen: een oxidatie, een voorprecipitatie, de uiteindelijke Hg-precipitatie (en andere zware
metalen-precipitatie) en de naprecipitatie. De werking van de waterzuiveringsinstallatie, en
specifiek de dosering van ClO2, van de pH bij de voorprecipitatie, de dosering van het
organosulfide, en de dosering van de kalkmelk (die aanleiding geeft tot de gewenste hogere
pH) wordt continu opgevolgd.
De waterzuiveringsinstallatie is zodanig opgebouwd dat het slib dat bij dit zuiveringsproces
ontstaat, gescheiden wordt in een klein deel (circa 10%) waarin de schadelijke stoffen (zoals
metalen) geconcentreerd zitten (en dat afgevoerd wordt naar een Categorie 1-stortplaats) en
een groot deel (circa 90%) dat zodanig gezuiverd is, dat dit samen met de kolen verstookt kan
worden. Het meegestookte slib bestaat voornamelijk uit gipsresten en zal circa 4.000 ton (droge
stof basis) op jaarbasis bedragen. Een raming van de samenstelling van deze reststoffen is als
volgt:
CaSO4 > 90%;
CaF2 < 4%;
CaCl2 < 1%;
Andere < 5%;
+ een heel kleine hoeveelheid spoorelementen.
Voorafgaandelijk aan de milieuvergunningsaanvraag voor de E.ON-elektriciteitscentrale zal het
bedrijf met de OVAM overleg plegen betreffende de juridische kwalificatie van de stroom
‘reststoffen van waterbehandeling’. Door E.ON en de OVAM zal een toetsing worden uitgevoerd
aan de door de OVAM gehanteerde beslissingsboom, die een antwoord biedt op de vraag of
een stof als een (secundaire) grondstof dan wel als een afvalstof moet worden gekwalificeerd
(zie de onder hoofdstuk 1.2. opgenomen ‘Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden’, partim
afval). De OVAM gaat ermee akkoord dat dit MER niet anticipeert op het besluitvormingsproces
terzake van de OVAM en de vergunningverlenende overheid: bij de evaluatie van de impact van
de verbranding van de reststoffen van de waterbehandeling, alsook bij de opgave van het
geldende normenkader voor de emissies in de lucht wordt zowel van het (secundaire)
grondstoffenscenario als van het afvalstoffenscenario uitgegaan (zie in dit verband ook het
hoofdstuk Lucht in dit MER).
Voor het koeltorenconcept is er behandeling van het Schelde water nodig. Dit bestaat uit een
floculatie en decantatie van de aanwezige zwevende stoffen. Dit slib kan ofwel intern verwerkt
worden of extern afgevoerd.
2.5.2.4. Lichte olie
De hulpketels worden gestookt met lichte olie. In de hoofdketel wordt lichte olie verstookt
voornamelijk tijdens de opstartfase. De opslag voor lichte olie bestaat uit 1 tank van 5.000 ton.
De tank wordt opgesteld in een tankput die de volledige inhoud van de opslagtank kan
opvangen. Regenwater wordt afgevoerd door een ter plaatse in te schakelen pomp naar een
olie/water- afscheider. Na passage van de olie/water- afscheider wordt het water geloosd op het
afwatersysteem. Ook de back-up stoomketels worden gestookt met aardgas om in stand-by te
houden en met lichte olie in geval de back-up ketel moet zorgen voor de stoomlevering aan
BAYER.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 256
Projectnummer: 07.0309

2.5.2.5. Diesel
Diesel wordt als brandstof gebruikt voor de noodstroomgeneratoren. Hiervoor wordt een tank
van 10.000 liter voorzien. De noodstroomgeneratoren inclusief brandstoftank worden binnen in
een gebouw opgesteld. De noodstroomgeneratoren worden enkel gebruikt uit veiligheid als er
een volledige shut-down is van de normale elektriciteitsvoorziening van het bedrijf (zie ook de
paragraaf ‘overige installaties’).
2.5.2.6. Aardgas
Aardgas wordt gebruikt om de back-up boilers stand-by te houden. De aardgasaansluiting zal
gerealiseerd worden middels een aansluiting op de nabijgelegen FLUXYS-leiding of als
alternatief op de bestaande aardgasleiding die op de BAYER-site voorhanden is. Voor een
meer gedetailleerde beschrijving van het gebruik van aardgas wordt verwezen naar de
paragraaf ‘overige installaties’.
2.5.2.7. Massa- en energiebalans
In Tabel 2.37 en Tabel 2.38 worden respectievelijk de massa- en de energiebalans
weergegeven voor de geplande elektriciteitscentrale, rekening houdende met de kenmerken
van de zoals in vorige paragrafen opgelijste brandstoffen.
Tabel 2.37: massabalans van de geplande elektriciteitscentrale in geval van 100% kolenstook en brandstoffen in geval
van het scenario met de directe koeling.
IN (t/h) UIT (t/h)
kolen 333,5
secundaire brandstoffen 0,0
verbrandingslucht 3532,1
krijt 5,2
water naar ROI 149,0
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 257
Projectnummer: 07.0309
rookgassen (nat) 3912,1
vliegas 43,2
bodemas 4,8
gips 9,7
effluent WZI 50,0
totaal 4020 totaal 4020
Tabel 2.38: energiebalans van de geplande elektriciteitscentrale in geval van 100% kolenstook en brandstoffen in geval
van het scenario met de directe koeling.
IN (PJ/jaar) UIT (PJ/jaar)
kolen 66,5
secundaire brandstoffen 0,0
verbrandingslucht 0,1
krijt, etc. 0
Elektriciteit (netto) 30,4
rookgassen uit schoorsteen 3,5
assen, gips 0,04
koelwater 31,8 (*)
overige verliezen (o.a. ketel, WZI) 0,8
totaal 66,6 totaal 66,6
(*) Door de hoge efficiëntie van de elektriciteitsproductie wordt in het koelwater enkel restwarmte op een zeer laag
temperatuursniveau (maximaal ongeveer 30°C) afgevoerd. De bovengenoemde balansen zijn gebaseerd op de
referentiesituatie zonder warmtelevering. De mogelijkheden en de effecten van warmtelevering worden beschreven in
paragraaf 2.5.15.
Voor het scenario met de koeltoren zijn de gegevens nagenoeg analoog.

2.5.3. Transport, opslag en behandeling van kolen
2.5.3.1. Inleiding
Hierna wordt enkel ingegaan op het transport, de opslag en de behandeling van de kolen. Nu
de handling van de brandstoffen van BAYER-LANXESS en de handling van de reststoffen van
de waterbehandeling van de ROI zich eenvoudig laat samenvatten: de eerstgenoemde
brandstoffen zijn in vloeibare vorm reeds op de BAYER-LANXESS-site aanwezig, en zullen
zonder tussenopslag per pijpleiding naar de E.ON-elektriciteitscentrale worden getransporteerd;
de laatstgenoemde brandstoffen zijn vaste reststoffen die bij de waterbehandeling in een bak
worden opgevangen, waarbij deze bak, zodra hij vol is, geledigd wordt door deze bij de kolen te
mengen.
2.5.3.2. Kolen-handling
Het verbruik van kolen in volle productie hangt af van de stookwaarde: bij een stookwaarde van
25 MJ/kg bedraagt het verbruik circa 333,5 t/h en bij stookwaarde van 22,5 MJ/kg bedraagt het
verbruik circa max. 370t/h (tijdens normaal vollastbedrijf). Het jaarverbruik, gebaseerd op de
minimale stookwaarde, zal bij 8.000 vollasturen per jaar ongeveer 2.960.000 ton bedragen;
gebaseerd op de gemiddelde stookwaarde zal dit neerkomen op 2.650.000 ton.
Voor de kolen-handling bestaan twee mogelijke scenario’s:
• Basisscenario: kolenopslag op de BAYER-site
• Alternatief scenario: gebruik van de SEA-INVEST-kolenterminal
o Basisscenario: Kolenopslag op de BAYER-site
De centrale zal worden voorzien van een kolenopslagterrein met een opslagcapaciteit die
voldoende is voor ca. 28 dagen vollast-bedrijf. De aanvoer van kolen vindt plaats door schepen.
Dit transport zal naar verwachting door zgn. Cape-size schepen worden gedaan met een
(beperkte) lading van max. 140.000 ton per schip (voor het berekenen van het aantal
schipbewegingen werd gerekend met 120.000 ton per schip). Deze schepen lossen de kolen op
de BAYER-site aan de kade van Kanaaldok B1. Het lossen van de schepen zal met een
capaciteit van 25.000 ton/dag worden gedaan. Op de nieuw aan te leggen kade ten behoeve
van de aanvoer van kolen voor E.ON, zullen twee loskranen worden opgesteld. Deze kranen
zijn zgn. portaalkranen, voorzien van een (beweegbare) uithouder die boven het schip reikt. De
uithouder is voorzien van rails waarover een verrijdbare kat zich kan bewegen, in een richting
dwars op de kade, tussen het schip en de stortbunker op de kade. Aan deze kat is een lier
bevestigd, waaraan de grijperbak is opgehangen. De grijperbak heeft een inhoud van circa 45
ton kolen. De grijperbak is een gesloten systeem om stofemissies te beperken. Het portaal van
de kraan bestaat uit vier poten die met wielstellen op de rails staan die op de kade zijn
aangebracht. Hierdoor is de gehele kraan verrijdbaar langs het schip, waardoor alle ruimen van
het schip kunnen worden bereikt zonder het schip te verplaatsen. De kraan is uitgerust met een
verrijdbare stortbunker. Deze bunker is aan de kraan bevestigd en rijdt mee met de kraan over
de rails. De bunker bevindt zich tussen de poten van de kraan, precies onder de beweegbare
kat, zodat de grijper altijd boven de bunker uitkomt. De kolen worden in deze bunker gelost.
Onder de bunker bevindt zich een transportband die langs de gehele kade loopt. De kolen
worden vanuit de stortbunker op de transportband gebracht en afgevoerd naar de
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 258
Projectnummer: 07.0309

opwerpmachine van de kolenopslagvelden. Met deze opwerpmachine kunnen alle 4 velden
worden gevuld. De kolenopslag heeft een capaciteit van 240.000 ton en is opgedeeld in 4
opslagvelden van elk 60.000 ton. De afmetingen van elk opslagveld bedraagt ca. 172 m x 51 m
x 20 m (LxBxH). De open kolenopslagvelden zullen worden aangelegd parallel langs het
kanaaldok.
Het afgraven van de kolen wordt gedaan met 2 afgraafmachines. Tijdens het afgraafproces van
de opslagvelden vindt menging plaats van de kolen. De capaciteit van elke afgraver bedraagt
1000 t/h. Vanaf de afgravers worden de kolen naar de bunkers in het ketelhuis getransporteerd
met banden die zijn ondergebracht in geheel gesloten bandbruggen. Ieder overstortpunt in dit
traject zal worden uitgerust met stofbestrijdingsapparatuur. De kolen worden vanuit de
dagbunkers via zogenaamde voeders aan de vijf poederkoolmolens gedoseerd. Hierin worden
de kolen gemalen tot een voor de optimale verbranding gewenste grootte (circa 0,05 mm). Bij
kolen met een stookwaarde > 25 MJ/kg kan met vier molens de installatie op vollast worden
bedreven. Bij kolen met een stookwaarde < 25 MJ/kg zijn vijf molens nodig.
Op de zone waar de kolenopslag is voorzien, wordt vooreerst de bovenste grondlaag over 40
centimeter afgegraven (de hoeveelheid grond die dient verwijderd te worden is inbegrepen in de
raming van het grondverzet zoals weergegeven in dit MER – zie het hoofdstuk Bodem en
Grondwater in dit MER). Conform de wetgeving zal een technisch verslag van de grond worden
opgesteld en zullen op basis hiervan de afvoermodaliteiten worden bepaald. Ten einde te
voorzien in een afvoer van het regenwater dat op de kolenopslag terecht komt en om te
vermijden dat percolaatwater zou kunnen doordringen in de bodem wordt een
drainagesysteem aangelegd. Het drainagesysteem wordt aangelegd over de totale oppervlakte
van de opslag. De afstand van de drainagebuizen is vastgelegd op 15 m. Boven de
drainagebuizen wordt het drainagesysteem aangevuld met een laag van 40 cm gravel ((type
0/32 – 0/45), ter bevordering van de afvoer van mogelijk regenwater dat door de kolenopslag
percoleert. Boven de gravel komt de opslag van de kolen. Gedurende de exploitatie zal er
steeds minimaal 0,5 m kolen bovenop de gravel blijven liggen. Na het lossen van een schip kan
de hoogte van de opslag tot 20 m oplopen. De opvang van het regenwater zal worden versterkt
door het aanbrengen van een helling langs de longitidunale kanten van elke steenkoolhoop. Het
water zal (samen met het percolaatwater van het drainagesysteem) via een rioolsysteem in een
sedimentatie-opvangtank worden verzameld. Na sedimentatie wordt dit hergebruikt en enkel de
overmaat aan regenwater wordt in het kanaaldok geloosd. Voor de bespreking hiervan
verwijzen we naar het hoofdstuk Water in dit MER.
o Alternatief scenario: Gebruik van de SEA-INVEST-kolenterminal
Een alternatief voor de hierboven beschreven kolentransport- en kolenopslaginstallaties met de
daarbij horende haveninstallaties en de opslag met een capaciteit van 240.000 ton op het
huidige terrein van BAYER, is het gebruik van de SEA-INVEST-kolenterminal aan kade 510 met
aanlevering van de kolen via een tunnel onder het havendok. Hierbij wordt dus het lossen van
de schepen, zowel als de opslag van de kolen door het kolenoverslagbedrijf aan de kade 510
verzorgd. In dit alternatief wordt het overslagbedrijf door middel van een tunnel onder het
kanaaldok verbonden met de transportsystemen aan de kant van de BAYER-site. Het is dus
noodzakelijk om hiervoor een tunnel onder het Kanaaldok te graven (hiervoor is ook een
stedenbouwkundige vergunning nodig).
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 259
Projectnummer: 07.0309

Kade 510 is onderdeel van het bedrijf SEA-INVEST en dient als overslag voor kolen en ertsen
voor verschillende klanten. De infrastructuur van kade 510 is uitgewerkt voor de handling van
grote zeeschepen en dient aan de nieuwe situatie te worden aangepast. Hiertoe zal een nieuwe
loskraan worden geïnstalleerd, met de bijbehorende transportbanden en verdere voorzieningen
ten behoeve van het vullen en weer terugleveren van de kolen uit de reeds aanwezige opslag
op het terrein. Een extra stofbelasting door deze activiteiten door diffuse stofvorming wordt niet
verwacht omdat de bestaande opslag- en overslagcapaciteit niet wordt uitgebreid.
De tunnelvariant houdt in dat er een tunnelbuis van ongeveer 800 m lang, met een binnendiameter
van 4 m wordt aangelegd. In de tunnel zal een transportband van 1200 mm breed
worden geïnstalleerd waardoor de toevoer van kolen naar de centrale voldoende verzekerd is.
De transportcapaciteit van de band bedraagt ongeveer 1000 t/hr.
Op het terrein van SEA-INVEST zullen 4 overslagbunkers worden gebouwd. Vanuit de kelder
onder deze silo’s start de tunnelbuis en loopt onder het kanaaldok door naar de ontvangstkelder
op het terrein van BAYER. Elke bunker heeft een inhoud van ca 1000 ton en ze worden
gedeeltelijk verzonken in het terrein aangelegd. De bunkers worden voorzien van speciale
uittrekapparaten waardoor de transportband gecontroleerd kan worden beladen. Het vullen van
de overslagbunkers gebeurt met transportbanden vanaf het opslagterrein bij SEA-INVEST en
wordt gestuurd met behulp van een niveaumeting in de overslagbunkers.
De gehele transportweg vanuit de overslagbunkers tot in de 5 dagbunkers in het ketelhuis van
de centrale wordt volledig automatisch bestuurd door middel van de niveaumetingen in de 5
dagbunkers .
De tunnelbuis onder het kanaaldok wordt aangelegd op een diepte van circa 15 m onder de
bodem van het kanaaldok. Om deze diepte te kunnen bereiken wordt de tunnel vanuit de
overslagbunkers met een helling van ongeveer 10 0 naar beneden toe aangelegd. Onder het
kanaal loopt de tunnel horizontaal en stijgt aan de BAYER zijde eveneens met 10 0 tot aan de
ontvangstkelder. Vandaar worden de kolen op de transportband gestort voor transport naar het
ketelhuis. Dit overgavepunt wordt ondergronds aangelegd. Vanuit dit overgavepunt wordt de
transportband (met een 90 0 richtingsverandering richting ketelhuis) bovengronds aangelegd in
een volkomen gesloten bandbrugconstructie. Bij de richtingsverandering van de bovengrondse
transportbanden wordt gebruik gemaakt van eveneens gesloten hoektorens. Zodoende worden
diffuse stofemissies vermeden. In de hoektorens worden metaaldectectoren en –afscheiders
geïnstalleerd. Bij de overgangen van de ene transportband op de andere worden
stofreducerende maatregelen getroffen,
Als back-up voorziening voor de aanvoer per kolentunnel wordt langs het kanaaldok op het
terrein van BAYER een installatie aangelegd waardoor aanvoer van kolen door middel van
binnenvaartschepen zoals duwbakken mogelijk is. Hiertoe wordt een lossteiger langs de oever
van het kanaal gebouwd waarop mobiele kranen, uitgerust met grijpers, kunnen worden
geplaatst. Op de steiger zijn tevens ontvangstbunkers geplaatst waarin de grijperkranen de
kolen uit het schip kunnen storten. Ter vermijding van stofemissies zijn deze bunkers zoveel
mogelijk gesloten uitgevoerd en uitgerust met een watersproeisysteem.
Van onder deze bunkers worden de kolen met gesloten transportbanden met een capaciteit van
circa 2000 t/hr. getransporteerd naar een tweetal grote kolensilo’s met elk een inhoud van circa
50.000 ton.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 260
Projectnummer: 07.0309

Deze silo’s zijn geheel gesloten en zijn voorzien van een afzuigsysteem waarbij de afgezogen
lucht naar de omgeving wordt afgevoerd. Het afzuigsysteem is voorzien van stoffilters.
Stofemissies vanuit deze silo’s wordt daarmee vermeden.
Vanuit deze silo’s worden de kolen afgevoerd door middel van gesloten transportbanden naar
de 5 dagbunkers in de centrale met een capaciteit van 1000 t/hr. Er is tevens de mogelijkheid
om direkt vanuit het schip de kolen naar de dagsilo’s te transporteren zonder eerst de
opslagsilo’s te vullen.
De tunnel onder het havendok zal worden aangelegd met de modernste boortechnieken, die
reeds zijn gebruikt in de haven van Gent en Antwerpen. Het principe is dat de tunnel wordt
geboord door middel van een boor waaraan tunnelbuizen worden geplaatst. De tunnelbuizen
bestaan uit een stalen kern, die aan weerszijde zijn voorzien van een betonlaag (zowel binnen-
als buitenkant). De buiselementen zullen achter de boorkop (die alleen draait) hydraulisch
worden voortgeduwd. De buizen worden aangeleverd in lengtes van ongeveer 3,5 m. Op het
terrein van SEA-INVEST zal een boorput worden aangelegd. Vanuit deze put zal de
boormachine worden ingezet. Er wordt voor het boren gebruik gemaakt van bentoniet, dat
onder druk rond de tunnelbuizen wordt gespoten (om de tunnelbuizen beter te laten glijden).
Met de boorkop is men in staat om de boorrichting zeer nauwkeurig in te stellen. Zodoende is
men in staat het verloop in de diepte te regelen. Onder het havendok zal de tunnel horizontaal
oversteken (10 m onder de bodem van het dok, ongeveer – 22m TAW). Aan de BAYER-kant
wordt een ontvangstgebouw gebouwd. Vanuit dit gebouw gaat het kolentransport voort naar de
centrale via een gesloten transportbandsysteem. Voor de uitvoering en tekeningen van de
tunnel verwijzen we naar de Figuur 2.38 en Figuur 2.39.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 261
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.38: Tunnel grootte
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 262
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.39: Inplanting tunnel
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 263
Projectnummer: 07.0309

2.5.3.3. Milieumaatregelen bij de kolen-handling
c. Basisscenario : aanwezigheid van kolenopslag
De in het basisscenario omschreven kolen-handling (kolenopslag en transportbanden) kan
milieubelastend zijn indien verstuiving in grote mate plaatsvindt. Om dit te voorkomen worden
de volgende maatregelen genomen:
• Windafscherming
Ter vermijding van stofvorming door wind bij de kolentransportbanden worden deze
maximaal geïnstalleerd in volkomen gesloten bandbruggen (dit is ongeveer 900 m
overdekte transportband). Op de plaats van de kolenopslagvelden zijn deze bandbruggen,
of een afdekking van deze banden, technisch niet mogelijk. Dit komt doordat de
opwerpmachine en de beide afgraafmachines op het kolenveld verrijdbaar zijn over de volle
lengte van het veld (ongeveer 400 m) waarbij ze in iedere positie de band van boven af
moeten kunnen bereiken. Bij de opwerpmachine wordt de band met behulp van een
tripperwagen omhoog getild tot een voldoende hoogte om een afworp op de uithouderarm
naar de top van de kolenberg mogelijk te maken. Daar waar windinvloeden bij het
kolentransport te verwachten zijn en waar dit technisch mogelijk is, zullen deze invloeden
worden beperkt door afscherming. De transportbanden zullen geheel omhuld uitgevoerd
worden. Om zoveel mogelijk stofemissies door windinvloeden langs de veldbanden te
voorkomen worden deze veldbanden (3 stuks, 2 voor de beide afgravers en 1 voor de
opwerpmachine) uitgerust met een windafscherming. Daarbij worden aan beide zijden van
een band verticale schotten gemonteerd. Deze plaatstalen schotten worden bevestigd aan
het bandframe. De schotten zijn zo gedimensioneerd dat de bovenzijde van het schot circa
200 mm uitsteekt boven de band in beladen toestand.
• Beperkte valhoogte
Waar kolen gestort worden, zowel met de opwerpmachine als in trechters, zal de valhoogte
beperkt worden.
• Besproeiing
Aan de omtrek van het opslagveld zal een watergordijn worden geïnstalleerd, waarmee de
kolen op het minimaal benodigde vochtgehalte, ter voorkoming van ontoelaatbare
verstuiving, kunnen worden gehouden. Dit gebeurt als volgt: rondom de opslagvelden zijn
op gelijkmatige afstanden sproeipalen voorzien. Deze sproeipalen zijn uitgerust met een
sproeikop met hoekverdraaiing die tijdens bedrijf heen en weer beweegt, waardoor een
breed oppervlak wordt besproeid (dit soort sproeiers wordt ook in de landbouw toegepast).
De opstelling van de sproeipalen is zodanig dat het sproeibereik van naastgelegen palen
elkaar overlappen. Zodoende kunnen de flanken van de kolenbergen effectief nat gehouden
worden. De sproei-installatie zal in bedrijf worden genomen wanneer door een bepaalde
windsterkte en -richting het gevaar van stofverspreiding relevant wordt. Het bijhouden van
de sproei-installatie wanneer geen gevaar voor stofverspreiding bestaat moet worden
afgeraden omdat dit op deze momenten geen zin heeft en niet bijdraagt aan het voorkomen
van stofverspreiding, maar wel een grotere hoeveelheid afval- en percolaatwater vanaf de
kolenopslag veroorzaakt. Er dient ook opgemerkt te worden dat een hoog vochtgehalte van
de kolen de stookwaarde verlaagt. Daarnaast geeft dit een grotere kans op broei
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 264
Projectnummer: 07.0309

(zelfontbranding) en mogelijk overlast/storingen in het transportsysteem naar het ketelhuis
en in de kolenmolens. Toevoegen van additieven aan het sproeiwater of direct aanbrengen
van anti-stuifmiddelen op de kolenberg heeft, gezien de korte opslagtijd van de kolen (twee
à drie weken), geen nut en zal dus niet plaatsvinden. Als sproeiwater wordt regen- of
dokwater gebruikt.
• Beperking relatieve bewegingen
Alle genoemde transportbanden werken volgens het principe van meenemen, waarbij geen
relatieve verplaatsing tussen kolen en band optreedt. Door bovendien relatief lage
bandsnelheden van circa 3,5 m/s toe te passen worden luchtwervelingen gereduceerd en
daarmee de stofontwikkeling beperkt
• Afzuigventilatie
Tijdens het vullen van de bunkers worden deze bunkers afgezogen, ten einde de
verdrongen lucht van zwevend kolenstof te reinigen. De reiniging gebeurt met behulp van
een doekfilter. Deze lucht kan om verschillende redenen niet gebruikt worden als
verbrandingslucht voor de brander. Enerzijds omdat het benodigde debiet van de
verbrandingslucht-ventilatoren veel groter is dan het luchtdebiet van de afzuiginstallatie;
anderzijds omdat deze ventilatielucht enkel ontstaat bij het vullen van de bunker en dus een
discontinue activiteit is. Bovendien liggen de ventilatoren voor de branders loodrecht op de
positie van de kolenbunkers. Ook daarom kan deze lucht niet gemengd worden.
• Gesloten systemen
De toevoer naar de kolenmolens en de leidingen van de kolenmolens naar de branders zijn
gesloten systemen.
Voor zover deze maatregelen de bestaande installaties betreffen, zijn de voorzieningen al
aanwezig. Wat betreft de maatregelen ter beperking van het geluid wordt verwezen naar het
hoofdstuk Geluid in dit MER.
Een toetsing van deze milieumaatregelen bij kolen-handling aan de checklijst BBT en BREF
‘Large Combustion Plants’ is opgenomen in Bijlage 6 bij dit MER (zie ook de BBT-evaluatie
opgenomen in paragraaf 2.2.5.10. van dit MER). Hieruit blijkt:
• Technieken die als BBT beschouwd worden en worden toegepast:
o In de hoogte verstelbaar lossysteem voor de kolen;
o Aanwezigheid van sproeisysteem;
o Transportbanden aanwezig, deze zijn hoog genoeg en voorzien van reinigings-
en ontstoffingsapparatuur voor het transport van kolen;
o Er zal een goede housekeeping uitgevoerd worden om stofuitval te voorkomen;
o De gebruikte technieken zijn volgens de laatste technische mogelijkheden;
o Er is een vloeistofdichte vloer op het opslagveld aanwezig, deze vangt het
regenwater op dat daarna gezuiverd en herbruikt wordt.
• Technieken die als BBT beschouwd worden, maar die niet van toepassing zijn:
o Afdekken van de brandstofopslagplaats, deze techniek is enkel van toepassing
bij gebruik van petroleumcokes;
o Brandstofopslagplaatsen met gras bedekken, deze techniek is enkel van
toepassing bij langdurige opslag.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 265
Projectnummer: 07.0309

• Technieken die als BBT worden beschouwd, maar niet toegepast worden:
o Installeren van een branddetectiesysteem op de open opslagplaats: dit is
echter niet mogelijk bij een open opslagplaats.
Een toetsing van deze milieumaatregelen bij kolen-handling aan de BREF ‘Emissions from
storage’, is eveneens opgenomen als Bijlage 6 bij dit MER (zie ook de BBT-evaluatie
opgenomen in paragraaf 2.2.5.10 van dit MER). Hieruit blijkt:
• Technieken die als BBT beschouwd worden en worden toegepast:
o Uitvoeren van visuele inspecties om te zien of zich stofemissies voordoen, en
om te controleren of de preventieve maatregelen goed werken;
o De afworphoogte zoveel mogelijk reduceren. Er wordt gewerkt met een
valhoogte van maximaal 0,5 m;
o Wegen die enkel worden gebruikt door vrachtwagens en auto’s zijn verhard met
beton of asfalt, deze worden ook schoongemaakt
o Wassen van banden van voertuigen, wordt toegepast bij de afvoer van
bodemas;
o Bij het laden en lossen wordt er een watergordijn opgetrokken om stofemissies
te voorkomen;
o Het beslissingschema uit BREF voor het gebruik van grijpers wordt gevolgd;
o De grijpers worden ontworpen om maximaal stofemissies te vermijden;
o De transportbanden zijn omkast om zo weinig mogelijk materiaal te morsen;
o Het energiegebruik voor transportbanden wordt zoveel mogelijk gereduceerd
door een goed ontwerp, een accurate tolerantie van de installatie en een band
met lage rolweerstand.
• Technieken die als BBT beschouwd worden, maar niet van toepassing zijn:
o Laden en lossen zoveel mogelijk plannen wanneer de windsnelheid laag is. Dit
is niet mogelijk, er wordt continu gelost;
o De snelheid van voertuigen op de site aanpassen om te vermijden of te
minimaliseren dat stof opwervelt. Er zullen echter niet veel voertuigen op de
opslagplaats rondrijden.
• Technieken die als BBT worden beschouwd, maar niet toegepast worden:
o Bij het laden en lossen van stuifgevoelige stoffen de daalsnelheid van het
product minimaliseren, er worden grijpers gebruikt.
d. Alternatieve kolen-handling: levering via SEA-INVEST en tunnel
In het scenario met aanlevering van kolen via SEA-INVEST kan gesteld worden dat er geen
bijkomende maatregelen nodig zijn aangezien dit al geregeld is via de milieuvergunning van
SEA-INVEST. De ervaringen van SEA-INVEST worden hieronder samengevat:
• Windafscherming
Hellende transportbanden worden overkapt. Horizontale transportbanden geven een
verwaarloosbare bijdrage op gebied van stof. De bovenlaag van overstortpunten op de
transportband worden lichtjes bevochtigd, waardoor geen stof kan ontstaan. Overkappen is
ook zinvol. Ook worden meestal schrapers of sproeiers voorzien op de keerpunten om
ervoor te zorgen dat stof/restant, dat aan de transportband blijft kleven, verwijderd wordt.
Op die manier wordt verhinderd dat er (wanneer deze band ondersteboven hangt) product
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 266
Projectnummer: 07.0309

ongecontroleerd van de band afvalt en stof veroorzaakt. Op te merken valt dat overkapte
transportbanden iets minder veilig zijn (geen zicht op wat er eventueel gebeurt).
• Beperkte valhoogte
Naast het beperken van de valhoogte, bestaat ook de mogelijkheid om te besproeien bij het
lossen in een trechter indien er teveel stof ontstaat. Bij het lossen wordt erover gewaakt dat
de trechter niet overvuld wordt. Het stortvlak op de transportband kan eveneens met een
afkapping voorzien worden om stofvorming bij het vallen vanuit de trechter op de
transportband te vermijden.
• Besproeiing
Sproeiers zijn voorzien op de terreinen met als doel de kolen voldoende te bevochtigen
zodat stofemissie wordt tegengegaan. Dit besproeien gebeurt ‘preventief’. Wanneer de
goederen niet steeds vochtig gehouden worden, ontstaat er immers altijd gevaar op
stofemissie en wanneer opeens de wind toeneemt of er treden windstoten op, is het moeilijk
om de goederen tijdig bevochtigd te krijgen.
• Afzuigventilatie
Het gebruik van een doekenfilter voldoet aan de BBT-eis.
2.5.4. Ketelinstallatie en branders
In de vuurhaard wordt de brandstof verbrand. De door de verbranding opgewekte warmte wordt
via straling afgegeven aan het stoom/watermengsel in de verdamper en door convectie aan de,
in de convectiesectie gelegen, convectiebundels.
Water-stoomcyclus
Door een gesloten stoom-waterkringloop zijn ketel, turbine, condensor en tussenliggende
componenten met elkaar verbonden. De in de verdamper gevormde stoom wordt naar de
oververhitter geleid. Vanuit de oververhitter wordt de stoom naar de turbine gevoerd. In de
turbine drijft de expanderende stoom de turbine-as aan. Op deze wijze wordt de vrijkomende
thermische energie omgezet in mechanische energie om vervolgens in een aan de turbine-as
gekoppelde generator te worden omgezet in elektrische energie. Na doorstroming van de
turbine wordt de stoom naar de condensor gevoerd. Daar condenseert de stoom en wordt als
condensaat via voorwarmers weer naar de ketel gepompt.
Lucht/rookgas-zijde
Bij de verbranding ontstaan rookgassen. Het grootste deel van de in de rookgassen aanwezige
warmte wordt afgegeven aan de verdamper-, oververhitter- en herverhitterpijpen waarin de
stoom wordt geproduceerd respectievelijk wordt oververhit. De rookgassen worden vervolgens
door de economiser geleid, waarin het voedingwater wordt voorverwarmd. Na de economiser
passeren de rookgassen de DeNOx-installatie. Daarna worden de rookgassen door een
luchtvoorwarmer geleid en afgekoeld tot circa 120ºC. Bij deze temperatuur is er geen gevaar
voor dauwpuntcorrosie. Hier wordt de verbrandingslucht opgewarmd. Vervolgens worden de
rookgassen gereinigd van vliegas in twee elektrostatische vliegasvangers. De afvoer van de
rookgassen gebeurt door twee rookgasventilatoren, die na de vliegasvangers zijn opgesteld.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 267
Projectnummer: 07.0309

Vervolgens gaan de rookgassen door de wastoren van de rookgasontzwavelingsinstallatie en
worden via de schoorsteen in de atmosfeer gebracht.
De verbrandingslucht wordt aangevoerd door twee verbrandingsluchtventilatoren. Het grootste
gedeelte van de verbrandingslucht wordt na voorwarming rechtstreeks aan de ketel toegevoerd.
Het andere gedeelte van de voorgewarmde lucht wordt als primaire lucht gebruikt om de
poederkool in de poederkoolmolens te drogen en naar de branders te transporteren.
De ketel is voorzien van vijf branderlagen, drie aan de voorzijde van de ketel en twee aan de
achterzijde van de ketel. De branderlagen zijn in hoogte versprongen ten opzichte van elkaar.
Elke branderlaag bestaat uit zes branders, bijgevolg bestaat de ketel uit 30 branders. De
branders zijn van het type DS (Drall-Stufen). Het zijn moderne NOx-arme branders. Boven de
branders bevinden zich de zes bovenluchtpoorten aan weerszijden van de ketel (totaal 12).
Door een gedeelte van de verbrandingslucht als bovenlucht te hanteren wordt een bij de
branders nagenoeg stochiometrische verbranding bereikt. Ter voorkoming van reducerende
omstandigheden aan de ketelwand worden naast de wandbranders wandluchtnozzles
aangebracht. Hiermee worden CO-concentraties aan de vuurhaardwand lager dan 0,2%
gerealiseerd. De totale luchtovermaat in de ketel is 17%. Om een vuurhaardontwerp te
realiseren zijn verbrandings- en stromingsberekeningen uitgevoerd via CFD (computational fluid
dynamics).
Vollast kan gerealiseerd worden met vier molens in bedrijf en een minimale stookwaarde van de
kolen van 25 MJ/kg. De laagste belasting zonder ondersteuning door middel van lichte olie is
25% met ten minste twee branderlagen in bedrijf.
Kenmerken
De ketelinstallatie wordt ultrasuperkritisch (water wordt direct in stoom omgezet zonder
tussenstap) opgebouwd. De belangrijkste gegevens voor de ketelinstallatie zijn:
Tabel 2.39: Gegevens ketelinstallatie
Gegevens ketelinstallatie Waarde Eenheden
bruto vermogen 1.100 MWe
netto vermogen 1.055 MWe
netto rendement in normaal bedrijf zonder koeltoren 45,7 %
aantal vollasturen 8.000 h/j
aantal draaiuren 8.760 h/j
verse stoom
- nominale stoomproductie: 824 kg/s
- stoomdruk aan de uitlaat uitlaat van de oververhitter 285 bar
- stoomtemperatuur aan de uitlaat van de oververhitter 600 °C
herverhitte stoom
- stoomproductie herverhitter: 692 kg/s
- stoomdruk aan de uitlaat van de herverhitter 60 bar
- stoomtemperatuur aan de uitlaat van de herverhitter 620 °C
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 268
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.40: Vereenvoudigd processchema voor het koelwaterconcept met directe koeling
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 269
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.38 : Vereenvoudigd processchema voor het koelwaterconcept met koeltoren
Ultra-superkritische installatie
- Voordelen:
• een hoog rendement van de installatie als gevolg van de hoge temperaturen en hoge
stoomdrukken;
• relatief eenvoudig bij de exploitatie;
• hoog rendement, ook bij deellast;
• goede koude starteigenschappen;
• een goede regelbaarheid van de installatie;
• doordat de techniek op veel punten niet afwijkt van de traditionele kolencentrale bestaat
er een ruime kennis over de werking van de componenten.
- Nadelen:
• zeer hoogwaardige materialen benodigd vanwege de hoge stoomcondities;
• de corrosie-aspecten bij deze hoogwaardige materialen zijn nog niet bekend.
Eéntreksketel
- Voordelen:
• een kleiner benodigd bouwoppervlak;
• een korte benodigde opstarttijd;
• gelijkmatiger temperatuurverdeling einde vuurhaard;
• een vrije uitzetting van de drukdelen;
• geen verandering van stromingsrichting bij hete rookgassen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 270
Projectnummer: 07.0309

- Nadelen:
• De ééntreksketel wordt bedreven met een stoomdruk hoger dan de zogenaamde
kritische druk van ongeveer 221 bar in de verdamper. Dit drukniveau vereist speciale
materialen voor de ketelpijpen. Het heeft eveneens invloed op de wanddikte van deze
pijpen en alle overige componenten waar deze hoge drukken heersen. Dit alles leidt tot
hogere kosten voor de ketelinstallatie.
• Vergeleken met een tweetreksketel kan gesteld worden dat de bouwhoogte van de
ééntreksketel hoger is. Dit resulteert in een grotere visuele impact voor de omgeving.
2.5.5. Turbogeneratorinstallatie
De in de ketel geproduceerde stoom wordt naar de stoomturbine gevoerd. De onder hoge druk
staande stoom expandeert trapsgewijs in de turbine. Door middel van deze expansie wordt de
energie overgedragen op de schoepenwielen die op de as zijn gemonteerd. De as gaat
daardoor draaien. De stoom die de turbine doorlopen heeft, zal in de condensor gecondenseerd
worden met behulp van oppervlaktewater.
Het turbinegedeelte bestaat uit een hoge druk deel (HD), een midden druk deel (MD) en een
lage druk deel (LD). De as van de turbine is direct gekoppeld aan de generator. De in de ketel
geproduceerde stoom wordt naar het HD-deel gevoerd. Na het verrichten van arbeid in dit
gedeelte wordt de stoom weer teruggevoerd naar de ketel en geleid door een herverhitter en
vervolgens naar het MD-deel en LD-deel geleid.
De as van de stoomturbines is gekoppeld aan een generator. Daarmee wordt de elektriciteit
opgewekt. Om een effectieve koeling te verzekeren in het geheel gesloten generatorhuis
worden de rotorwikkelingen van de generator met waterstof gekoeld terwijl de statorwikkelingen
met water worden gekoeld. De door de generator opgewekte elektrische energie wordt
afgegeven op een spanning van 27 kV. Via twee machinetransformatoren wordt dit vermogen
afgegeven aan het 380 kV-station en vervolgens aan het elektriciteitsnet.
Voor de smering en koeling van de lagers van de turbine en de generatoren en voor de
verstelling van de regel- en stopkleppen van de turbine wordt olie toegepast. Eveneens wordt
olie toegepast in diverse transformatoren voor isolatie en koeling.
2.5.6. Selectieve katalytische DeNOx-installatie
Om de NOx-emissie te reduceren bestaan er verschillende technieken, zoals de niet-katalytische
DeNOx (SNCR), en de katalytische DeNOx (SCR) (al of niet geschakeld). Bij de selectieve nietkatalytische
reductie wordt ammoniak of ureum in de rookgasstroom geïnjecteerd, waarna er
reductie plaats vindt van de NOx naar stikstof en water. De locatie van de injectie is in het gebied
waar de rookgassen een temperatuur hebben van 930-980 °C bij ammoniak en 950-980 °C bij
ureum. Bij selectieve katalytische reductie zijn de chemische reacties dezelfde maar kunnen deze
door gebruik te maken van een katalysator plaats vinden in een veel lagere temperatuur range
(350 °C – 450 °C) (citaat uit de technische beschrijving zoals weergegeven op de emis-website
van het vito: www.emis.vito.be/afss/fiches/technieken/denox. Om de NOx-emissie te reduceren
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 271
Projectnummer: 07.0309

voor de voorziene centrale zal een SCR-DeNOx-installatie (SCR-installatie - Selective Catalytic
Reduction) worden geïnstalleerd. De katalysator van de DeNOx-installatie is uitgevoerd als
honingraat- of plaatkatalysator waarbij de rookgassen door kanalen, die door de honingraat- of
plaatstructuur worden gevormd, stromen. Verlaging van de NOx-emissie vindt plaats door
NH3-injectie in de rookgassen vóór de katalysatormodules.
De volgende chemische reacties geven het denitrificatieproces van de DeNOx-installatie weer:
• tussen ammoniak en stikstofoxide: 4 NO + 4 NH3 + O2 → 4 N2 + 6 H2O
• tussen ammoniak en stikstofdioxide: 2 NO2 + 4 NH3 + O2 → 3 N2 + 6 H2O.
De stikstofoxiden worden dus met ammoniak omgezet in stikstof en water. De toepassing van een
katalysator bij de reacties geeft een voldoende grote reactiesnelheid voor een goed
reductierendement bij temperaturen tussen 320°C en 400°C (voorziene parameters voor de
installatie van E.ON).
Het SCR-proces is bruikbaar voor efficiënte NOx-reductie bij de lagere temperaturen van de
rookgassen die stroomafwaarts van de ketel worden gekoeld. De reactie vindt plaats op het
oppervlak van een katalysator. De huidige generatie katalysatoren heeft TiO2 als drager en
wolfraam of vanadiumoxide als de actieve componenten. De katalysatoren worden in een aantal
lagen in het reactorhuis geplaatst. Voor het reinigen van de katalysatorlagen worden roetblazers
toegepast. De totale installatie wordt de DeNOx-installatie of de SCR-installatie (SCR= Selective
Catalytic Reduction) genoemd. De NOx-concentratie in het rookgas wordt met ongeveer 90%
gereduceerd. Een hoger reductiepercentage is niet mogelijk omwille van de reden die hieronder
aangehaald wordt.
Bij centrale ketels moeten de volgende punten in beschouwing worden genomen die het
verwijderingspercentage beïnvloeden:
• niet homogene snelheidsverdeling in de grote doorsnede van de uitlaat van de ketel;
• niet homogeen NOx-profiel in de uitlaat van de ketel;
• niet homogeen temperatuurprofiel in de uitlaat van de ketel;
• niet homogene dosering van het reagens.
Ammoniak wordt geleverd middels aansluiting op een ammoniakleiding van BASF die reeds
aanwezig is en loopt langs de Scheldelaan. Omdat deze toevoer van ammoniak niet continu is,
zal tussen het aftappingspunt van de leiding en de E.ON-installaties een buffertank (95 m³)
opgesteld worden.
Er is voor gekozen om niet alle NOx-reducerende maatregelen in de ketel te treffen, teneinde
het gehalte onverbrand in de vliegas laag te houden. Het verwachte gehalte aan onverbrand
bedraagt circa 1%. Vliegas van deze kwaliteit kan in zijn geheel in hoogwaardige toepassingen,
zoals de cement- en de betonindustrie droog worden afgezet (conform de wettelijke bepalingen
en erkenningsprocedures).
Teneinde hoge reductiepercentages te bereiken moeten de inhomogene snelheidsprofielen en
concentratieprofielen homogeen worden gemaakt. Tevens moet het reagens (ammoniak)
zodanig worden gedoseerd dat het homogeen wordt verdeeld over de doorsnede van het
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 272
Projectnummer: 07.0309

kanaal. Aan deze eisen kan in grote installaties alleen tot op zekere hoogte worden voldaan. Bij
een overall verwijderingsrendement van circa 90% wijken de lokale verwijderingspercentages
hierbij ongeveer 5 - 7 procentpunten af. In de gebieden met een verwijderingspercentage van
circa 95% is er aan het einde van de katalysator weinig NOx beschikbaar om nog met de
ammoniak te reageren. Het lokaal hoge verwijderingspercentage leidt tot een hogere
ammoniakslip hetgeen negatieve effecten heeft op de nageschakelde apparatuur en de vliegas
verontreinigt met ammoniak. Het laatste is volstrekt onacceptabel omdat de vliegas dan niet
meer gebruikt kan worden in de bouwindustrie en alle vliegas naar een stortplaats moet worden
afgevoerd.
Bij hoge verwijderingspercentages moet de verhouding tussen NOx en ammoniak worden
verbeterd, waarvoor beperkte mogelijkheden zijn in de grote rookgaskanalen van centrales.
Zelfs bij de installatie van twee of meer mengers is het effect op de homogenisatie van het
stromingsprofiel beperkt. Dit is gedemonstreerd bij een modelonderzoek voor de centrale in de
Maasvlakte te Nederland. De inbouw van een additionele menger had geen positieve invloed op
het stromingsprofiel in het rookgaskanaal. Gezien het bovenstaande is een hoger
reductiepercentage dan circa 90% niet mogelijk.
2.5.7. Elektrostatische vliegasvangers
De rookgassen verlaten de ketelinstallatie via parallel geschakelde elektrostatische
vliegasvangers (ESV’s zie Figuur 2.41), die de rookgassen van stof reinigen. De installatie is
van zodanige capaciteit, dat bij het verstoken van kolen de uitlaatconcentratie aan stof na de
ESV daggemiddeld maximaal 10 mg/Nm 3 rookgas zal bedragen. De sproei-elektroden staan
onder een hoge negatieve gelijkspanning van circa 50 - 100 kV. Lawines van elektronen komen
vrij en treffen gasmoleculen, waardoor negatieve ionen ontstaan. Deze verbinden zich op hun
beurt met de stofdeeltjes, die hierdoor door de neerslagelektroden aangetrokken worden en
zich hierop vasthechten. Verwijdering van het neergeslagen stof vindt plaats door periodiek
kloppen of trillen van de elektroden, waarbij de afzetting als plakken of brokken in de onder de
vliegasvanger gelegen trechters valt.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 273
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.41: Voorbeeld van een elektrostatische vliegasvanger
2.5.7.1. Stofuitlaatconcentratie
De filters zijn ontworpen voor een vangstrendement van 99,95% bij een inlaatconcentratie van
circa 20 g/Nm 3 . Dit leidt tot een concentratie in het rookgas na de vliegasvanger van maximaal
10 mg/Nm 3 (droog bij een gehalte van 6% O2). Aangezien in de rookgasontzwavelingsinstallatie
door de natte wassing ook stof wordt verwijderd zal de maximale stofconcentratie in het
rookgas, dat naar de schoorsteen wordt afgevoerd, lager dan 10 mg/Nm 3 bedragen. Het stof
bestaat voor de helft uit vliegas en voor de helft uit gips. De betrouwbaarheid van ESV's is
bijzonder hoog. Voor de elektriciteitscentrale is gekozen voor een filter met zes velden (gezien
in de gasstroomrichting) en elk veld mechanisch en elektrisch in tweeën te scheiden. Ook bij
storing in één elektrische sectie kan de installatie vliegas tot onder 10 mg/Nm 3 afscheiden .
2.5.7.2. Stofconcentratie bij reiniging ketel en luchtvoorwarmers
Ook tijdens reiniging van de ketel en luchtvoorwarmers tijdens bedrijf door stoom- of
luchtblazen zal bij de kolengestookte eenheden de stofuitworpconcentratie na de vliegasvanger
niet boven 10 mg/Nm 3 komen. De invloed op de uitworpconcentratie van deze reiniging bij
kolengestookte ketels is zeer gering daar het blazen van de diverse oppervlakken van
vuurhaard en ingebouwde pijpenbundels niet tegelijkertijd maar volgens een bepaald
programma, dat geruime tijd in beslag neemt, wordt afgewerkt.
2.5.8. Alternatief voor ESP : Doekenfilters
Er zijn twee belangrijke types van de stoffilter beschikbaar op de markt. Éen design (Figuur
2.42) bestaat uit veelvoudige afzonderlijke kamers in één omhulsel dat elk kan worden
gesloten. De hoofdgas - verdelingsbuis verdeelt het rookgas naar de verschillende kamers.
Filterbags zijn in rijen geplaatst in de verschillende kamers. Een vast opgesteld
reinigingssysteem is geïnstalleerd boven de rijen. De gasstroom binnen een kamer is in
tegenstroomrichting van de bodem naar de bovenkant en door de opgehangen filterzakken van
de buitenkant naar de binnenkant. Daarna wordt het rookgas verzameld naar de gasleiding.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 274
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.42 : doeken filter type HP/LV-design (typical Pulse-Jet filter)
Elke kamer heeft een ruimte van ong. 1.5 m voor het gezuiverde gas. Het systeem is voorzien
van luchtinjectiepijpen aan elke rij doeken en een ‘nozzle’ voor elke doek. De kop voor de
perslucht distributie is buiten de gasfase gelegen bovenaan de installatie van de doekenfilter.
Voor dit type van filter wordt meestal gebruik gemaakt van hoge druk en lege lage lucht debiet.
Dit cleaning proces gebeurd via een programmatie eenheid.
Om filterzakken te vervangen (Figuur 2.43) moet de installatie worden geopend. Een staalplaat
moet via het dak worden weggehaald. Dan kunnen de doeken en ondersteunende kooi worden
uitgetrokken. De filterdoeken zijn zo ingedeeld dat de lengte van de zakken (8 m) geen
probleem mag zijn.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 275
Projectnummer: 07.0309
1. perslucht
2. diafragma kleppen
3. inblaaspijpen met nozzles

Figuur 2.43: voorbeeld vervangen van de doeken
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 276
Projectnummer: 07.0309

Een tweede filtersysteem bestaat uit een cirkelvormige ophanging in niet radiale concentrische
rijen.( Figuur 2.44). De doeken worden ondersteund. De gasstroom is eveneens van de bodem
naar de top en de gasstroom gaat vanuit de buitenzijde naar de binnenzijde van de doeken.
Boven de doekenbundels is plaats voorzien voor het betreden om doeken te vervangen (via
een roterend mechanisme). Het geheel is zo ontworpen dat er natuurlijke ventilatie is bij het
onderhoud. Het zuiveren gebeurt door middel van roetblazers, via diafragma-kleppen. Deze
kleppen zijn geïntegreerd op de top in de installatie. De veelvoudige bundels (afhankelijk van
ontwerp) zijn bevestigd in een filteromhulsel.
Figuur 2.44 : filtersysteem met concentrische ophanging
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 277
Projectnummer: 07.0309

Het ‘cleaning’ systeem (zie Figuur 2.45) dat wordt gebruikt om stof uit buiten de zak te
verwijderen wordt ‘ Straalproces PULS ‘ genoemd. Het cleanen wordt uitgevoerd terwijl de
installatie in gebruik is. Met perslucht wordt lucht van boven via een pijp in de doeken geblazen.
De gasstroom verlaat de doekeen aan de andere zijde. Het stof wordt afgescheiden buiten de
zak en valt neer in de asvultrechter.
Figuur 2.45 : Cleaning van de doeken met perslucht
Naargelang de leverancier zijn er verschillen in druk en het debiet van de lucht. Typische
waarden worden hieronder weergegeven.
- hoge druk/laag volume 2.8 - 7.0 bar
- middelgrote druk/med.volume 1.0 - 2.1 bar
- lage druk/hoog volume 0.5 - 0.85 bar
Besluit
Er wordt tot slot niet geopteerd voor een doekenfilter omdat deze techniek (ondanks het feit dat
zij in de BREF-LCP wordt weerhouden) een reeks nadelen heeft. Zo hebben doekenfilters een
veel grotere drukval dan elektrofilters: daar waar bij elektrofilters een drukval van 1 - 2 mbar
optreedt, moet voor een doekenfilter worden gerekend met een drukval van 12 - 15 mbar. De
veel hogere drukval leidt in combinatie met het rookgasdebiet tot een toename van het eigen
elektriciteitsverbruik met 2 MW. Verder is een operationeel nadeel van de doekenfilter dat bij
het optreden van lekkages in doeken het verwijderingsrendement snel afneemt. In dat geval
moet de installatie elke drie jaar stilgelegd worden om de doeken te vervangen, dit terwijl
elektrofilters automatisch worden gewassen. Door DeNOx na een stoffilter te plaatsen is men
ook niet in staat om een hoger verwijderingsrendement te bekomen. Men heeft wel een impact
op de ammoniakconcentratie in de vliegas, maar men heeft geen impact op de eventuele
hogere ammoniakemissie in de schouw.
De voordelen van ESP t.o.v. doekenfilters zijn :
• Robuustheid
• Lage operationele kosten
• Hoge beschikbaarheid
• Betrouwbaarheid
• Weinig onderhoud
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 278
Projectnummer: 07.0309

2.5.9. Rookgasontzwavelingsinstallatie (ROI)
De rookgasontzwavelingsinstallatie (ROI of FGD) is ontworpen om een verwijderingsrendement
te halen van meer dan 98% SO2 met een ‘enkel-loop’ configuratie. Deze uitstekende prestaties
zijn slechts mogelijk dank-zij de brede ervaring van E.ON´s engineeringsafdeling en zijn
leveranciers, evenals door de bedrijfsvoering met goed opgeleid personeel.
De absorptiereactor is ontworpen volgens het tegenstroom principe (met open besproeiing) en
met gedwongen oxydatiesysteem geïnstalleerd in de roerzone van de absorptiebezinkingsput.
De lucht, nodig voor de oxidate, wordt in de te behandelen vloeistof gebracht door dispersie via
de absorptieroerders van de absorptiebezinkingsput. Deze gedwongen wijze (met lucht-injectie
-
in de absorber reactietank) garandeert bijna volledige oxydatie van waterstofsulfiet (HSO3 ) tot
2-
sulfaat (SO4 ) in de vloeistoffase. Voor deze goede absorptierendementen wordt het
absorptievat ontworpen voor een gassnelheid van 4,0 m/s. Het gezuiverde afgas gaat door een
druppelafscheider (geïntegreerd in het absorptievat), alvorens het naar de koeltoren wordt
geleid.
In vergelijking met de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON die in Datteln (Duitsland), in
aanbouw is, is een extra besproeiingsniveau voorzien om de SO2 emissies te minimaliseren.
Voor het project in Antwerpen, wordt krijt voorzien als neutralisatiereagens voor de natte
absorptie, zolang de marktsituatie dit toelaat. De toepassing van krijt in plaats van kalksteen is
gunstiger door de hogere reactiesnelheid van krijt tengevolge van de fijnere korrelgrootte van
het krijtpoeder en de hogere concentratie aan calciumcarbonaat en magnesiumcarbonaat.
De geoptimaliseerde ‘enkel-loop’ absorber configuratie verzekert:
• hoge verwijdering van zuurrijke bestanddelen in de gasfase (SO2, HCl, HF) en van
de stofdeeltjes,
• hoge betrouwbaarheid van de installatie,
• hoge flexibiliteit bij operationele wijzigingen (zoals werkregime, wijzigingen
steenkooltype).
• een optimale operatie tussen efficiëntie en investerings-, onderhouds- en
operationele kosten.
De installatie van een ‘dubbele-loop’ scrubber is niet aanbevolen omdat dit voor het project de
volgende nadelen heeft:
• een lagere betrouwbaarheid en dus beschikbaarheid van de ROI – installatie,
• hoger risico op verstopping in de gehele absorptiezone, bezinkingsbekken en
druppelafscheider, toe te schrijven aan hogere hoeveelheden suspensie van krijt of
kalksteen (met frequenter onderhoud);
• de interne onderdelen van het absorptievat maken intern onderhoud en inspectie
gecompliceerder;
• beduidend hogere investerings-, onderhoud- en operationele kosten;
• een complexere procesbeheersing (wegens de waterbalans tussen quench en
absorptiezone; de druppelafscheider is gekoppeld met overflow naar een externe
oxydatietank);
• bijgevolg is de jaarlijkse efficiëntie niet noodzakelijk hoger dan in de ‘enkel-loop’
configuratie.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 279
Projectnummer: 07.0309

Aangezien in de rookgasontzwavelingsinstallatie door de natte wassing ook stof wordt
verwijderd zal de maximale stofconcentratie in het rookgas, dat naar de schoorsteen wordt
afgevoerd, minder dan 10 mg/Nm 3 bedragen.
De ontzwaveling gebeurt volgens het natte kalksteenontzwavelingsproces met als eindproduct
gips (zie Figuur 2.46).
De rookgassen worden in de wastoren (absorptietoren) in contact gebracht met een suspensie
van kalksteen of krijt (dit is een vorm van kalksteen) in water. Hierbij wordt het overgrote deel
van de SO2 geabsorbeerd. De hierbij optredende chemische reactie is:
CaCO3 + 2SO2 + H2O Ca(HSO3)2 + CO2
kalksteen/krijt calciumbisulfiet
Het gebruik van het principe van de natte gaswassing in de wastoren heeft tevens invloed op
het fijn stofgehalte (zie ook onder 2.5.7.1). Dit draagt bij tot een concentratie in het rookgas van
maximaal 10 mg/Nm 3 (droog bij een gehalte van 6% O2)
De opslag van kalksteen/krijt gebeurt in een silo van ongeveer 5000 m 3 . De silo is uitgerust met
een stoffilter om stofemissies bij het vullen van de silo te voorkomen. Onder de silo bevindt zich
het aanmaaksysteem voor het aanmaken van de wassuspensie. De aanvoer ervan geschiedt
per silowagen. Bij een gemiddeld zwavelgehalte in de kolen van 1,2% bedraagt het
kalksteenverbruik 120 800 ton per jaar. Dit komt overeen met 14 silowagens per dag.
De ontzwavelde rookgassen worden met druppelvangers van de meegesleurde wassuspensie
ontdaan. De rookgastemperatuur na de ROI (rookgasontzwavelingsinstallatie) bedraagt 51ºC.
Daarna worden de rookgassen naar de schoorsteen geleid. De hoogte van de schoorsteen zal
ongeveer 170 m zijn. De uitlaatsnelheid van het rookgas zal ongeveer 15 m/s zijn. Deze
snelheid is kleiner dan 16 m/s waardoor druppelvorming vermeden wordt.
Indien een natuurlijke trek koeltoren toegepast wordt, zal de rookgasafvoer via de koeltoren
plaatsvinden, zodat er geen separate schoorsteen nodig is. Dit principe, zoals in onderstaand
plaatje weergegeven is, wordt tegenwoordig veelvuldig toegepast bij moderne kolencentrales.
Voor een meer gedetailleerde beschrijving wordt verwezen naar paragraaf 2.5.12.2.
De rookgasontzwavelingsinstallatie wordt zodanig ontworpen dat jaarlijks maximaal 1,5 kton
SO2 voor de gehele installatie wordt geëmitteerd. Dit betekent dat de rookgasontzwavelingsinstallatie
een ontzwavelingsrendement heeft van 98%.
Ten einde dit hoge rendement te halen worden de volgende maatregelen getroffen:
• toepassing van een natte schoorsteen: door het weglaten van een herverhitter van
de rookgassen (de zogenaamde GAVO) wordt lekkage van ongereinigd rookgas in
gereinigd rookgas vermeden;
• toepassing van krijt in plaats van kalksteen als reagens: krijt heeft een hoger
specifiek oppervlak dan kalksteen waardoor het rendement van de ontzwaveling hoger
wordt.
Andere opties die niet toegepast zullen worden:
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 280
Projectnummer: 07.0309

• toepassing van kalk in plaats van krijt
• Bij het hoge rendement van de ontzwavelingsinstallatie leidt de toepassing van kalk niet
tot een hoger rendement. Bovendien is kalk uit energetisch oogpunt ongunstig omdat
het gebrand moet worden uit kalksteen. De hiervoor benodigde brandstof leidt tot een
extra CO2-emissie. Tevens is uit oogpunt van de arbeidsomstandigheden het gebruik
van kalk ongewenst;
• toepassing van een tweekringsabsorptieproces
• Het tweekringsabsorptieproces werd in het verleden toegepast bij hoge SO2concentraties
(hoge zwavelgehalten 3% tot 4% zwavel in de brandstof) en de eis van
een hoge ontzwavelingsgraad (meer dan 97%). Bij de elektriciteitscentrale is geen
sprake van hoge SO2-concentraties Bovendien is het ontzwavelingsrendement ruim
98%. Toepassing van het tweekringsproces leidt misschien tot een nog iets hoger
ontzwavelingsrendement, maar is uit economisch oogpunt onaantrekkelijk omdat de
investeringskosten circa 25% hoger zijn dan van het nu toegepaste éénkringsproces.
Dit laatste is ook de oorzaak dat er tegenwoordig geen tweekringsprocessen meer
worden gebouwd. Het laatst gebouwde tweekringsproces dateert uit 1995/1996. Dit
betreft installaties achter een bruinkoolcentrale. De gebouwde absorptietorens hadden
een capaciteit equivalent aan 250 MWe. De referenties van het tweekringsproces
hebben vrijwel uitsluitend betrekking op bruinkoolcentrales.
Figuur 2.46: Processchema rookgasontzwaveling
Gipsproductie
Er wordt extra lucht in de wastoren ingeblazen. Hierbij wordt het oorspronkelijk gevormde
calciumbisulfiet omgezet in calciumsulfaat (gips).
De hierbij optredende chemische reactie is:
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 281
Projectnummer: 07.0309
2Ca(HSO3)2
+ 2H2O + O2 2CaSO4. 2H2O
gips

De verkregen gipssuspensie wordt op een bepaalde hoogte uit de wastoren afgevoerd naar een
ontwateringsinstallatie. Deze bestaat uit hydrocyclonen en een vacuümbandfilter. Hierbij
ontstaat als eindproduct gips met een maximaal vrij vochtgehalte van 10%. Naar verwachting
wordt 220 000 ton per jaar gips geproduceerd. Het geproduceerde gips wordt tijdelijk
opgeslagen in een silo met een opslagcapaciteit van 10 000 ton en wordt afgevoerd per schip
(met een scheepsgrootte van 2000 ton). Dit betekent ongeveer 2 schepen per week.
Het uit de ontwatering verkregen filtraat wordt via multicyclonen in het
rookgasontzwavelingsproces teruggevoerd. In dit filtraat zitten nog enkele bestanddelen van de
rookgassen die in de absorptietoren zijn uitgewassen. Deze bestanddelen zijn:
• Chloride;
• Fluoride;
• Vliegas;
• Verontreinigingen uit het krijt (kalksteen);
• Elementen afkomstig uit de kolen en de secundaire brandstoffen.
Om de concentratie van deze verontreinigingen in de wassuspensie op een acceptabel niveau
te houden is het nodig een spuistroom af te voeren.
Met name het chloridegehalte in de wassuspensie moet om procestechnische en
materiaalkundige redenen beperkt worden. De grootte van de spuistroom wordt bepaald door
het chloridegehalte van de kolen, het chloridegehalte van de secundaire brandstoffen, het
chloridegehalte van het suppletiewater en de hoeveelheid suppletiewater. Het reinigingsproces
van de spuistroom wordt beschreven in het hoofdstuk Water van dit MER.
Het afvalwater afkomstig van de rookgasontzwavelingsinstallatie (ROI) wordt eerst behandeld in
de waterzuiveringsinstallatie (WZI) alvorens het geloosd wordt in de Schelde. De nominale
capaciteit van de WZI bedraagt circa 70 m 3 /h. De werking van de WZI is gebaseerd op
meervoudige precipitatie waarbij chemicaliën worden toegevoegd om stoffen die zijn opgelost in
het afvalwater neer te slaan als onopgeloste stoffen waarna deze kunnen worden verwijderd.
Een uitgebreidere beschrijving van de waterzuiveringsinstallatie wordt beschreven in het
hoofdstuk Water van dit MER.
Indampen van het afvalwater
Er is niet voorzien in een indamping van de afvalwaterstroom. Een dergelijke installatie zou
betekenen dat het rendement van de centrale in belangrijke mate negatief wordt beïnvloed door
het hoge warmteverbruik (ca 50 MWth) ten behoeve van de verdamping van ongeveer 70 t/h
afvalwater. Daarnaast is er geen betrouwbare referentie voor een dergelijke storingvrij
werkende installatie.
De belangrijkste te verwachten problemen zijn:
• Verkalking;
• Schuimvorming;
• Zoutafzettingen;
• Vorming van halogenen;
• Hoge corrosie en erosie Afvalwaterzuiveringsinstallatie WZI.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 282
Projectnummer: 07.0309

2.5.10. Afvoer en opslag van reststoffen
De totale hoeveelheid as die ontstaat, bedraagt bij volledig kolenstoken 400.000 ton/jaar
(droog). Dit getal is gebaseerd op een kolenverbruik van 2 650 000 ton/jaar bij 100%
kolenstoken. Bij 90% vliegas en 10% bodemas is de vliegashoeveelheid circa 360 000 ton/jaar
(droog) en de droge bodemashoeveelheid circa 40 000 ton/jaar (droog)/ 49 200 ton (nat). De
jaarlijkse productie van gips wordt geschat op 220 000 ton per jaar. De mogelijke toepassing
van bodemas, vliegas en gips als secundaire grondstof is geregeld in de Vlaamse
afvalstoffenreglementering VLAREA en de mogelijke (milieuverantwoorde) overbrenging van
bodemas, vliegas en gips is geregeld in de Europese EVOA-Verordening (zie hoofdstuk 1.2.
‘Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden’, partim afval). Een dochteronderneming van
E.ON, de GmbH BauMineral, heeft reeds meer dan 30 jaar ervaring in het vermarkten van alle
nevenproducten van koolgestooke elektriciteitscentrales, en is op dit vlak marktleider in Europa
(voor meer details, zie www.baumineral.be).
Bodemas
Per jaar wordt circa 49.200 ton (vochtgehalte 23%) bodemas geproduceerd. De bodemas
verzamelt zich onder in de ketel en valt via een trechter in een met water gevulde bak. Met een
omhoog lopende kettingschraper wordt de afgekoelde bodemas uit de bak verwijderd. Bij dit
proces wordt de bodemas gewassen met voorgefilterd dokwater. Dit water dient tevens als
aanvulling op verliezen. Vervolgens wordt de bodemas met een gesloten band getransporteerd
naar een opslaghal, waar deze wordt opgeslagen. Deze opslaghal is voorzien van een
vloeistofkerende vloer. Uit de opslaghal wordt de bodemas met een afgedekte band naar de
kade getransporteerd. De afvoer vindt nagenoeg geheel plaats per schip. De gemiddelde
scheepsgrootte zal geschat ongeveer 2.000 ton zijn. Dit betekent ongeveer 25 schepen per
jaar. Indien de bodemas wordt afgevoerd met vrachtwagens, dan worden deze in de opslaghal
beladen. Voordat de vrachtwagen de bodemashal verlaat, zullen de banden worden
afgespoten.
Vliegas
De geproduceerde hoeveelheid vliegas bedraagt per jaar circa 360.000 ton (droog). De vliegas
wordt vanuit de verzamelsilo’s (capaciteit 80.000 ton) pneumatisch naar een verladingssilo
getransporteerd met een inhoud van ca. 5.000 ton die gesitueerd is nabij de kade. Vanuit deze
silo wordt het vliegas droog naar de schepen afgevoerd. Bij de afvoer per schip wordt het
vliegas voor de overzeese export afgevoerd met schepen met een laadvermogen tot 5.000 ton.
Voor de interne markt gebeurt de afvoer met binnenvaartschepen met een gemiddelde grootte
van 1.200 ton. Indien alles overzee wordt afgevoerd bedraagt het aantal scheepsbewegingen
72 per jaar. Indien alles per binnenvaartschip wordt afgevoerd bedraagt het aantal schepen 300
per jaar. In de praktijk zal het aantal scheepsbewegingen hier tussenin liggen. De afvoer van
75% van de hoeveelheid per boot betekent gemiddeld elf silowagens per werkdag.
Gips
Het geproduceerde gips wordt opgeslagen in een gipssilo. Deze silo heeft een opslagcapaciteit
van 10.000 ton. Het gips wordt door middel van een schroefworm en vervolgens via een
afgedekte band naar de laadinstallatie bij de haven gevoerd. Met behulp van de laadinstallatie
wordt het schip beladen. De jaarlijkse productie van gips bedraagt circa 220.000 ton (gebaseerd
op 10% vocht en 1,2% S in de brandstof). Gemiddeld wordt ongeveer twee maal per week
(geschat ongeveer 110 schepen per jaar) een scheepslading van circa 2 000 ton afgevoerd.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 283
Projectnummer: 07.0309

Voor nood is er de mogelijkheid van afvoer per vrachtwagen. Het gips wordt volledig afgezet
naar de gipsverwerkende industrie. Er is een grote markt voor dit kwaliteitsvol gips voor de
gipsverwerkende industrie.
Handling bij transport, opslag en behandeling
De toetsing van de handling bij transport, opslag en behandeling van de reststoffen aan de
checklijst BBT en BREF ‘Large Combustion Plants’ is opgenomen als Bijlage 6 bij dit MER (zie
ook de BBT-evaluatie opgenomen in paragraaf 2.2.5.10 van dit MER).
• Technieken die als BBT beschouwd worden en worden toegepast:
o Bodemas, vliegas en gips nuttig hergebruiken.
De toetsing van de handling bij transport, opslag en behandeling van de reststoffen aan het
BREF-document ‘emissions from storage’ is opgenomen als Bijlage 6 bij dit MER (zie ook de
BBT-evaluatie opgenomen in paragraaf 2.2.5.10 van dit MER).
• Technieken die als BBT beschouwd worden en worden toegepast:
o Vliegas en gips worden opgeslagen in silo’s. De bodemas wordt opgeslagen in
een hal.
o Bij opslag in silo’s (vliegas en gips) wordt gebruik gemaakt van een aangepast
ontwerp om stabiliteit te creëren en te vermijden dat de silo instort.
o Bij opslag in loodsen (bodemas) wordt er gebruik gemaakt van goed ontworpen
ventilatie en een filter. Ook de deuren zullen gesloten gehouden worden.
o Alle opslagsystemen en installaties worden voorzien van een afzuigsysteem ter
vermijding van stof- en stankemissies.
2.5.11. Overige installaties
Demin-installatie
De demineralisatie-installatie verzorgt de verwijdering van opgeloste zouten uit het drinkwater
om zeer zuiver ketelvoedingwater te produceren. De installatie bestaat uit vier parallelle straten,
elk met een capaciteit van grootte-orde 70 m 3 /h, en bestaat uit een combinatie van omgekeerde
osmose (of reversed osmose) en ionenwisselaars waarmee de positieve en negatieve ionen uit
het drinkwater worden verwijderd. De filters worden met een verdunde oplossing van zoutzuur
en natronloog geregenereerd en daarna gespoeld met demiwater. Het regeneraat wordt met het
spoelwater opgevangen in een neutralisatietank. Na neutralisatie wordt het afvalwater via het
afvalwatersysteem afgevoerd.
Condensaatreinigingsinstallatie
In deze installatie wordt het condensaat van het stoom/watercircuit van sporen opgeloste
zouten ontdaan. De installatie is opgebouwd uit twee straten elk met een capaciteit van 50%.
Elke straat is opgebouwd uit een kation- en een mengbedfilter. De filters worden geregenereerd
met een verdunde oplossing van zoutzuur en natronloog. Het eerste regeneraat van de
kationfilter bevat ammoniak. Het afvalwater wordt via het afvalwatersysteem afgevoerd.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 284
Projectnummer: 07.0309

Hulpketel
Hulpketels zijn nodig ter voorziening in het stoomverbruik van de centrale gedurende de tijd dat
de hoofdketel niet in bedrijf is. De volgende installatiedelen worden dan door de
hulpketelinstallatie van stoom voorzien:
• Verwarming van de gebouwen
• Voedingwatertank hulpketelinstallatie
• Pakkingbusstoom hoofdturbine (alleen bij korte stilstandstijd)
• Voeding watertank hoofdketel ter bevordering van opwarmen en ontgassen van de
waterinhoud (alleen bij korte stilstandstijd)
Tijdens het opstarten van de hoofdketel is bovendien extra stoom nodig ten behoeve van:
• Stoom luchtvoorwarmer hoofdketel
• Stoom ter bevordering van verstuiven lichte olie in opstookbranders hoofdketel
Er zijn twee scenario’s mogelijk:
Scenario 1
De hulpstoomvoorziening wordt verzorgd door 6 hulpketels. De ketels worden gestookt met
lichte olie. De hulpketelinstallatie is ontworpen voor een stoomproduktie van 220 t/h bij een druk
van 9 – 12 bar en een stoomtemperatuur van 310 ° C. Afhankelijk van het stoomverbruik zullen
er 1 of meer ketels in bedrijf zijn. De hulpketelinstallatie omvat de volgende componenten:
• 6 stoomketels (cilindrische ketels) met economiser en oververhitter
• Per ketel twee vuurgangen met branders
• 2 voedingwatertanks (100m3) met ontgasser
• 3 voedingwaterpompen (3 x 50%)
• Leidingen, kleppen enz.
• Lichte olie toevoersysteem
• Verbrandingsluchtventilatoren
• Rookgaskanalen en twee schoorstenen van ongeveer 36m hoog(elke schoorsteen
heeft 3 gescheiden kanalen) met geluiddempers.
Het maximum thermische vermogen van elke ketelbrander bedraagt 14 MWth, resulterend in
een thermisch vermogen per ketel van 28 MWth. De stoomproduktie per ketel bedraagt 36,6 t/h.
Bij 6 ketels in bedrijf wordt dus 220 t/h stoom geproduceerd. Een deel van deze stoom wordt
verbruikt in de ontgassers van de hulpketels waardoor er een netto stoomproduktie resulteert
van 200 t/h.
Scenario 2
De hulpstoomvoorziening wordt voorzien door één grote ketel van hetzelfde type als de
hieronder beschreven backup ketel, en die ook qua stoomparameters als brandstofverzorging
gelijk aan de backup ketel. Dit houdt in dat de hulpketel en de backup ketel in staat zijn om
elkaars functie over te nemen, zodat de beschikbaarheid van de stoomvoorziening toeneemt.
De capaciteit van de hulpketel zal gelijk zijn aan scenario 1, zodat de emissies naar de lucht
onveranderd zullen zijn ten opzichte van scenario 1.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 285
Projectnummer: 07.0309

Opmerking: nu beide scenario’s voorzien zijn voor identieke stoomlevering met identieke input
van brandstoffen kan aangenomen worden dat het effect op lucht (zie het hoofdstuk Lucht in dit
MER) hetzelfde zal zijn voor beide scenario’s. De impact is in ieder geval miniem, gezien het
beperkte aantal vollasturen.
2.5.11.1. Back-up ketel voor stoomvoorziening
Ter zekerstelling van de stoomlevering aan BAYER zal er een back-up ketel worden
geïnstalleerd die in voorkomende gevallen, waarbij de centrale ten gevolge van een storing of
onderhoud uit bedrijf genomen moet worden, kan voorzien in de stoomlevering aan BAYER.
Omdat de stoomlevering naar BAYER niet mag worden onderbroken zal de back-up ketel
zodanig moeten worden bedreven dat deze op ieder ogenblik onmiddellijk in staat is de
stoomlevering over te nemen. Daartoe zal het nodig zijn dat de ketel in een stand-by modus
gehouden wordt. Dit komt erop neer dat deze in bedrijf gehouden wordt op een minimale last
van waaruit deze binnen korte tijd naar de gewenste (vol)last situatie kan worden gestuurd.
Deze minimale last zal naar verwachting ca. 15%-20% bedragen. De ketel zal dus, behoudens
in geval van onderhoud, altijd op die minimale last in bedrijf zijn. Als brandstof voor deze ketel
wordt gedacht aan een dual fuel voorziening. Daarbij wordt de minimum last gerealiseerd met
aardgas. In geval van overname van de stoomlevering aan BAYER zullen de vollast branders
worden bijgenomen. De brandstof voor deze branders zal lichte olie zijn, aangevuld met de
brandstoffen van BAYER/LANXESS. Ook in de vollast situatie blijft de aardgasbrander
normaliter gewoon in bedrijf. De back-up ketel zal worden ontworpen voor de levering van 270
ton/hr stoom van 35 bar en 330 °C. De back-up ketel die voorzien is, is een modernere
hoogwaardige ketelinstallatie die energie-efficiënter is dan de huidige bekende oudere
stoomketels. De back-up ketel (aangezien hij gevoed wordt met lichte stookolie en aardgas) is
in staat om flexibel bedreven te worden en enkel te leveren wat de klanten vragen. De huidige
stoombehoeften van BAYER zijn 100 à 110 ton/hr. De back-up ketel is nu voorzien voor een
hogere capaciteit voor het opvangen van eventuele uitbreiding bij BAYER of om mogelijk
andere afnemers te bedienen. Het thermische vermogen van de ketel bedraagt ongeveer 200
MWth. Als keteltype zal een waterpijpketel (mogelijk van het type hoekpijpketel) met natuurlijke
circulatie worden geïnstalleerd. De ketelinstallatie wordt uitgerust met een
verbrandingsluchtventilator en een aantal branders voor olie en gas. De ketel wordt voorzien
van een schoorsteen met een hoogte van ca. 40 m. Een rookgasreiniginginstallatie voor deze
ketel wordt, gelet op de brandstofkeuze en wijze van bedrijven van deze ketel (voornamelijk in
bedrijf op minimum last op aardgas), niet voorzien. De ketelinstallatie zal ook bestaan uit een
ketelvoedingwatertank met ontgasser en voedingwaterpompen.
Noodstroomvoorziening
Voor het geval van een totale stroomuitval is ter bescherming van de installatie en het
bedieningspersoneel voorzien in een noodstroomaggregaat. Het vermogen bedraagt circa 3
MW. De brandstof is diesel.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 286
Projectnummer: 07.0309

2.5.12. Koelwaterconcept
2.5.12.1. Directe koeling
Een ideale manier om (conform de BREF) de geplande elektriciteitscentrale te koelen is met zo
koud mogelijk oppervlaktewater. De centrale zal in casu worden gekoeld met oppervlaktewater
dat aan de Schelde wordt onttrokken. Hiertoe zal een bouwwerk worden opgericht om het
koelwater in te nemen en weer terug te voeren naar de Schelde. Dit bouwwerk zal er als volgt
uitzien:
Innamestation in de Schelde. Dit station bestaat in hoofdzaak uit een bouwwerk
waarin de inlaatopeningen voor het koelwater zijn aangebracht. De inlaatopeningen
worden voorzien van spijlenroosters om te vermijden dat grotere mechanische
verontreinigingen het systeem kunnen binnendringen. Deze roosters worden
voorzien van een mechanisch reinigingssysteem, bestaande uit harken, die het
verzamelde vuil van het rooster afschrapen en naar boven transporteren alwaar het
in een opvangbak wordt gedeponeerd. De inname openingen zijn zo laag mogelijk
in het gebouw aangebracht om te bereiken dat het koelwater zo veel mogelijk langs
de bodem van de rivier wordt ingenomen. De inlaatopeningen kunnen door middel
van schuiven worden afgesloten ten behoeve van onderhoudswerkzaamheden aan
het inlaatgebouw en de koelwaterkanalen tussen het inname station en het aan
land gelegen koelwaterpompgebouw. De inlaatopeningen zijn zo gedimensioneerd
dat de inname snelheid laag is ter vermijding van het aanzuigen van vis. Om
visaanzuiging zo veel mogelijk te vermijden is een visafweersysteem gepland (zie
Figuur 2.49 en Figuur 2.50).
Pompgebouw. In dit gebouw worden de koelwaterpompen opgesteld die het water
uit de Schelde aanzuigen en naar de centrale transporteren. In de persleiding van
de pompen zijn filters aangebracht om het water te ontdoen van fijnere
verontreinigingen. Deze filters zijn uitgerust met een automatische
reinigingsinstallatie waarbij het spoelwater met verontreinigingen weer wordt
teruggevoerd naar de koelwaterafvoerleiding en het niet verontreinigde spoelwater,
terug naar de Schelde. Voor de locatie van dit pompgebouw bestaan er drie opties:
o De technisch beste locatie is deze waarbij het pompstation wordt
samengevoegd met de inlaatconstructie in de Schelde. Voordelen zijn:
geen weerstandverliezen aan de zuigzijde van de pompen (gevaar voor
cavitatie, wat leidt tot schade aan de pompwaaiers). Bovendien kunnen de
vissen die nog op de koelwaterzeven worden gevangen direct weer terug
worden geleid in de rivier. Dit is gunstig voor een succesvolle
visbescherming. Nadeel van deze optie is dat het geluid en de trillingen van
de pompinstallatie de rust in het natuurgebied kunnen verstoren.
Bovendien zal een brugverbinding nodig zijn tussen het pompstation en de
wal ten behoeve van het onderhoud. Deze brug zal over de slikken en
schorren worden aangelegd wat andermaal een verstoring is van dit
gebied.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 287
Projectnummer: 07.0309

o Een tweede optie is om het pompstation op het terrein van de centrale te
plaatsen. Dit leidt tot een lange zuigleiding, waardoor procesmatig een
gevoelige situatie ontstaat voor de pompen, met name in geval van een
vervuiling/aangroei van de zuigleiding die een hogere weerstand zal
veroorzaken. Het terugvoeren van de vis zal door de grotere afstand tot de
rivier ook minder succesvol verlopen. Bovendien laat de beschikbare ruimte
feitelijk niet toe dat het pompstation ook nog op het centraleterrein wordt
geplaatst. Dit zou betekenen dat het thans geplande parkeerterrein bij de
centrale voor het grootste deel moet worden opgeofferd, wat tijdens de
operationele fase zal leiden tot moeilijkheden inzake de afhandeling van
het (vracht)verkeer en parkeermogelijkheden voor eigen personeel, met
name tijdens revisies wanneer veel personeel van buiten zal worden
ingezet.
Nadat het koelwater de installaties in de centrale is gepasseerd, wordt het via
koelwaterafvoerleidingen weer teruggevoerd in de Schelde. Hiertoe wordt in de
Schelde een koelwateruitlaatbouwwerk opgericht. Dit bouwwerk zal het koelwater
terugvoeren naar de Schelde. Het gebouw zal ook worden uitgerust met schuiven,
waarmee de uitlaatkanalen kunnen worden afgesloten ten behoeve van
onderhoudswerkzaamheden aan de uitlaatkanalen.
De innamehoeveelheid zal, afhankelijk van het seizoen, tussen 90.000 en 100.000 m 3 /h liggen.
Het koelwater zal via ondergrondse kanalen naar de centrale geleid worden. Het overgrote deel
zal gebruikt worden ter koeling van de hoofdcondensor. Daarnaast zullen de condensor van de
voedingwaterpompturbine en de koelers van het interkoelwatersysteem met dit water worden
gevoed.
Na gebruik in de centrale zal het water via een ondergronds afvoerkanaal terug worden gevoerd
naar een uitlaatwerk aan de Schelde. Dit uitlaatwerk is stroomafwaarts geplaatst van het
inlaatwerk.
De aanleg van de inlaat- en uitlaatkanalen zal plaatsvinden met behulp van boortechnieken.
Hierbij zullen op de BAYER-site twee boorputten worden aangelegd van waaruit de beide
inlaat- en uitlaatkanalen in de richting van de Schelde zullen worden geboord tot in het
inlaatgebouw en het uitlaatgebouw. Doordat gebruik zal worden gemaakt van boortechnieken
en de leidingen dus niet in een open sleuf worden aangelegd, is de impact van de aanleg van
deze leidingen voor de omgeving nihil. Bovendien zullen de leidingen vanuit het centrale terrein
worden geboord tot in de inlaat- en uitlaatwerken in de Schelde op een zeer grote diepte, tot
onder de bodem van de rivier. Daardoor zullen zowel op het land als ter hoogte van de slikken
en schorren geen effecten optreden (zie in dit verband ook het hoofdstuk Fauna en Flora in dit
MER).
In het koelwaterafvoersysteem zal een cellenkoeltoren worden aangebracht, waarmee het
koelwater kan worden afgekoeld, alvorens het weer in de Schelde wordt teruggevoerd. Deze
koelinstallatie bestaat uit een batterij koelcellen waarin het water zijn warmte kan afgeven aan
de lucht. Deze lucht wordt door ventilatoren door de cellen geblazen en komt daar in contact
met het neervallende water waarbij de warmteoverdracht plaatsvindt.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 288
Projectnummer: 07.0309

Het doel van deze koelcellenoren is om te bereiken dat gedurende het zomerseizoen, wanneer
de temperatuur van het Scheldewater hoger wordt dan 20°C, de temperatuur van het water dat
weer naar de Schelde wordt teruggevoerd niet warmer zal zijn dan 30°C (zie Figuur 2.47 en
Figuur 2.48). Hiertoe zal de koelcellentoren gedurende die periode (ca. 2 maanden per jaar)
geheel of gedeeltelijk naar behoefte in bedrijf worden genomen. Het water uit de
koelwaterafvoerleiding wordt dan met pompen naar de koelcellentoren gepompt en vanuit de
toren stroomafwaarts teruggeleid naar het afvoerkanaal.
Verder zal het koelwatersysteem uitgerust worden met een grof- en fijnfilter-installatie om
vervuiling en verstoppingen in het systeem te voorkomen. Het inlaatwerk zal worden uitgerust
met zelfreinigende spijlenroosters. Na de koelwaterpompen zullen in de persleidingen
zelfreinigende fijnfilters worden geïnstalleerd en evenzo vlak voor de condensors en koelers.
Figuur 2.47: Processchema koelwater in zomer- en wintermaanden
September – Juni Juli – Augustus
Figuur 2.48: Temperatuursimpact van het koelwater
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 289
Projectnummer: 07.0309

Om het aanzuigen van vis bij de inname van het koelwater zo veel als mogelijk te vermijden zal,
naast de primaire maatregel om de instroomsnelheid zo veel mogelijk te beperken (tot max. 0,3
m/s) een systeem worden aangebracht waarmee de vis ter plaatse van de inlaat wordt
afgeschrikt waardoor de vis zich niet in de omgeving van de inlaatopeningen zal ophouden en
wegzwemt. Na uitgebreid vooronderzoek naar het visbestand in de Schelde, werd bij de
kerncentrale van Doel al met succes een dergelijk systeem aangebracht bij de koelwaterinlaten
waarbij de vis door middel van akoestische signalen onder water wordt afgeschrikt. Gelet op het
feit dat de toekomstige inlaat van de E.ON-centrale niet al te ver verwijderd is van de inlaat van
de kerncentrale te Doel (voor de cumulatieve effecten – zie het hoofdstuk Water in dit MER) kan
vooralsnog worden aangenomen dat er sprake zal zijn van eenzelfde biologische activiteit in de
rivier op beide locaties. Een afschriksysteem zoals bij Doel kan dan ook effectief zijn bij de
inlaat van de E.ON-centrale. Van de installatie en de ervaringen in Doel is een rapport
verschenen, met name ‘Field evaluation of a sound system to reduce estuarine fish intake at a
power plant cooling water inlet’, gepubliceerd in januari 2004. KEMA werkt op dit moment in
opdracht van E.ON aan een uiterst performant systeem.
Volgende detailelementen kunnen hierbij weergegeven worden:
• Afschrikking via elektrische en akoestische signalen
• Mechanische barrière voor het tegenhouden van vissen groter dan 8 cm
• Kleinere vissen die toch meegezogen worden gaan door het systeem, maar worden
grotendeels teruggevoerd via een visgoot die naast de inlaat in de Schelde uitkomt (zie
Figuur 2.49 en Figuur 2.50.
Figuur 2.49: Fijnfilterinstallatie met visbekers en visgoot
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 290
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.50: Maatregelen voor visbescherming
(*) Algemeen schema van inplanting van pompgebouw
2.5.12.2. Koeltoren
Als alternatief voor het koelwaterconcept waarbij de volledige koelwaterstroom aan de Schelde
wordt onttrokken en daarheen wordt teruggevoerd, wordt hierbij het koelwatersysteem
beschreven, gebaseerd op de inzet van een natte koeltoren met natuurlijke trek.
In dit alternatief wordt de warmte vanuit het koelwatersysteem niet langer afgeleid naar de
Schelde, maar door middel van de koeltoren afgegeven aan de lucht.
De koeltoren bestaat hoofdzakelijk uit de volgende onderdelen:
• Een opvangbassin vormt de basis van de koeltoren en wordt gedeeltelijk verzonken in
het terrein aangelegd. De bovenrand van het bassin bevindt zich op ongeveer 1,10 m
boven het maaiveld. Het bassin heeft een diameter van ongeveer 120 m.
• Op dit bassin wordt de koeltoren geplaatst. Deze toren bestaat uit een klokvormige
gesloten cilinder met een hoogte van circa 177 m boven de bovenrand van het bassin.
Tot een hoogte van circa 9,20 m boven de bassinrand is de cilinder open uitgevoerd en
bestaat uit een groot aantal steunen/pilaren waarmee het bovenliggende deel van de
cilinder wordt afgesteund. Hierdoor wordt een zo groot mogelijke ringvormige opening
gecreëerd waardoor de lucht naar binnen kan worden gezogen.
• De bovenliggende cilinder is klokvormig gevormd waarbij de kleinste diameter circa
71 m bedraagt. Boven bij de monding bedraagt de diameter ongeveer 74 m.
• Het warme koelwater wordt op een hoogte van circa 14 m boven maaiveld in de
koeltoren geleid. Op deze hoogte is in de toren een waterverdeelsysteem gemonteerd
van waaruit het water over de gehele doorsnede fijn verdeeld omlaag regent in het
opvangbassin.
• Door de warmte in het koelwater wordt de lucht in de toren opgewarmd en zal naar
boven toe ontwijken. Hierdoor ontstaat er een natuurlijke trek die een luchtstroom in
gang zet welke aan de onderzijde via de ringvormige opening boven de bassinrand de
toren binnenstroomt en aan de bovenzijde, op 178 m hoogte, de toren weer verlaat. De
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 291
Projectnummer: 07.0309

luchtstroom komt daarbij in innig kontakt met het omlaag vallende fijn verdeelde
koelwater waardoor een zo optimaal mogelijke warmte overdracht van het water aan de
lucht plaatsvindt. Een deel van het water zal daarbij verdampen en wordt als
waterdamp met de lucht mee afgevoerd boven in de koeltoren. Hierdoor ontstaat de
typische ‘pluim’ bovenop de koeltoren. De voor de verdamping benodigde warmte wordt
aan het koelwater onttrokken waardoor het omlaag vallende water wordt afgekoeld en
weer in het bassin terecht komt.
Direct naast de koeltoren is het koelwater-pompengebouw geplaatst. In dit gebouw zijn de
hoofdkoelwaterpompen geïnstalleerd die het koelwater uit het bassin aanzuigen en naar de
elektriciteitscentrale pompen. In de elektriciteitscentrale wordt dit koelwater verder verdeeld
over de verschillende installatiedelen namelijk:
• de condensoren van de hoofd turbine;
• de hulpcondensor van de voedingwaterpomp turbine;
• de interkoelers van het gesloten koelwatersysteem, waarmee allerlei kleinere apparaten
worden gekoeld.
Na doorstroming van deze installatieonderdelen worden de verschillende stromen weer
samengevoegd en naar boven in de koeltoren geleid alwaar het via de waterverdeling weer
omlaag regent in het bassin. De aldus circulerende hoeveelheid koelwater over de koeltoren
bedraagt ca 95.000 m 3 /hr.
De hierboven beschreven koelwaterkringloop is in principe een gesloten kringloop. Echter,
doordat er water via verdamping met de lucht wordt afgevoerd zal het nodig zijn om
voortdurend water aan het systeem toe te voegen omdat anders het niveau in het opvangbassin
steeds verder zal dalen. Indien de toevoer naar het systeem zou worden beperkt tot het
aanvullen van de verdampingsverliezen, dan zou een voortgaande concentratie/indikking van
verontreinigingen en vooral zouten in de kringloop optreden. Om deze te sterke concentratie te
vermijden zal het bovendien nodig zijn om een spuistroom uit het koeltorensysteem toe te laten.
Naast de hoofdkringloop zijn er dus nog twee andere systemen nodig om het geheel in stand te
kunnen houden, namelijk:
• een suppletiesysteem. Dit systeem onttrekt water uit de Schelde en dit water wordt via
een koelwater behandelingsinstallatie toegevoerd naar de hoofdkringloop. In de
behandelingsinstallatie worden eventuele vaste bestanddelen en slib zo veel mogelijk
uit het water verwijderd. Daarnaast worden er middelen toegevoegd welke nodig zijn ter
bestrijding van biologische aangroei alsmede onthardingsmiddelen.
• een spuisysteem. Dit systeem onttrekt water uit het bassin en voert het weer terug in de
Schelde.
De middelen, die in de koelwaterbehandelingsinstallatie aan het suppletiewater worden
toegevoegd, worden zodanig gekozen dat de milieu-effecten, veroorzaakt door de spui terug in
de Schelde te brengen, geminimaliseerd worden en verwaarloosbaar zijn. Voor een beschrijving
van de impact verwijzen we naar de paragrafen 6.1.5.3.5 en 6.2.5.5.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 292
Projectnummer: 07.0309

De koelwaterinstallatie wordt zodanig ontworpen dat met een indikkingsfactor, gelegen tussen 2
en 2,4, het systeem operationeel kan zijn.
Hierdoor wordt de hoeveelheid koelwater, die aan de Schelde wordt onttrokken, ten opzichte
van de open koelwater kringloop drastisch teruggebracht tot een hoeveelheid van max.
2800 m 3 /hr. De spuistroom bedraagt hierbij ca.1400 m 3 /hr; dit alles is gerekend bij vollast van
de centrale.
Indien een elektriciteitscentrale is uitgerust met een koeltoren die continu in bedrijf is, biedt zich
de mogelijkheid aan om de rookgassen via de koeltoren naar de buitenlucht af te voeren in
plaats van via een aparte schoorsteen.
Het concept om de rookgassen via de koeltoren te leiden wordt tegenwoordig in Duitsland
veelvuldig toegepast bij de laatste generatie kolencentrales, omdat het een aantal voordelen
heeft, zoals:
o het gebruik van de aanwezigheid van de opdrijvende kracht van de koellucht in
de koeltoren om de rookgassen via de koeltorenmonding in de atmosfeer te
leiden.
o het vermijden van de bouw van een afzonderlijke hoge schoorsteen.
o een gunstig effect op de immissieverspreiding (zie ook hoofdstuk lucht)
In Figuur 2.51 wordt een schematisch beeld gegeven van dit koeltoren concept.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 293
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.51: schematisch zicht van de afvoer van de gassen via de koeltoren.
De koeltoren is hiertoe voorzien van een rookgasafvoersysteem. Op een hoogte van circa 55 m
wordt het rookgaskanaal horizontaal door de wand van de koeltoren naar binnen geleid. In de
koeltoren is het kanaal voorzien van een 90 0 bochtstuk waardoor de rookgassen verticaal naar
boven worden geleid. Het verticale deel van het rookgaskanaal is concentrisch in de koeltoren
aangebracht en eindigt kort na het bochtstuk. De rookgassen stromen via de koeltoren met de
opgewarmde lucht mee naar boven waarbij er een menging optreedt van de lucht en het
rookgas. De gemengde rookgas/lucht flow stroomt via de opening boven in de toren uit in de
atmosfeer.
Het afleiden van het rookgas via de koeltoren leidt tot een verbeterde trek in de koeltoren
doordat de gemiddelde temperatuur boven in de koeltoren zal toenemen. Dit leidt enerzijds tot
een betere koelprestatie van de koeltoren en anderzijds tot een betere verspreiding en stijging
van de pluim.
Een groot verschil met de afleiding van de gassen via de koeltoren is het feit dat de uittrede
snelheid via de koeltoren ongeveer 5 m/s bedraagt, wat veel lager is (ongeveer factor 3) dan de
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 294
Projectnummer: 07.0309

uittrede snelheid via de klassieke hoge schoorsteen (ongeveer 15 m/s). De verschillen, zoals
uittredesnelheid en diameter, tussen beide concepten verklaren dat de immissie van de gassen
zich anders zal voordoen, ondanks het feit dat hetzelfde tonnage geëmitteerd wordt. Bij een
lagere uittredesnelheid is er namelijk een effect op de verspreiding in afstand tot het
emissiepunt, en door de breedte van de koeltoren is er een effect op de verspreiding in de
breedte. De invloed op het studiegebied wordt weergegeven in de discipline lucht.
Het koelwatersuppletiesysteem bestaat uit de volgende onderdelen:
• In de Schelde wordt een koelwater inlaat-/uitlaatwerk gebouwd. Dit bouwwerk bevat
twee openingen onder water, aan weerszijde van het gebouw. Deze openingen zijn ca.
2 m hoog en 1,5 m breed. Het inlaat-/uitlaatwerk wordt in de Schelde geplaatst op de
diepte lijn van ca. -7 m TAW. Het gebouw licht dan ruim buiten de beschermde zone
langs de Schelde oever.
• Op het centrale terrein wordt een pompgebouw geplaatst . In dit gebouw worden 2 x 2
stuks pompen ondergebracht. Elke pomp heeft een capaciteit van ca 1500 m 3 /hr.
Verder bevat het pompgebouw grof- en fijnfilters om het koelwater voor te reinigen
alvorens het naar de koelwaterbehandelingsinstallatie wordt gevoerd.
• Tussen het inlaat/uitlaatwerk en het pompgebouw worden twee parallele
koelwaterleidingen aangelegd. Deze leidingen worden middels gestuurde
boortechnieken aangelegd op een zodanige diepte dat de kruising met de bestaande
infrastructuur op het land zonder problemen kan plaatsvinden. Bovendien wordt de
beschermde zone langs de oever, incl. de schorren en slikken door het toepassen van
deze boortechniek in het geheel niet door de aanleg van de leidingen beïnvloed omdat
deze onder de rivierbodem door wordt geboord tot het inlaat-/uitlaatwerk.
• Bij beide openingen in het inlaat-/uitlaatwerk worden maatregelen getroffen om de
inzuig van vis tegen te gaan. Deze maatregelen bestaan uit een vis afschrikkings-
systeem, bestaande uit ultrasone geluiden en eventueel andere afschrikkingsmethoden.
Via een gerichte studie zal het meest optimale systeem worden vastgesteld. Verder zal
voor de openingen een grof spijlenrek worden geïnstalleerd om te voorkomen dat grote
delen in het systeem kunnen geraken.
• De beide leidingen tussen inlaat/uitlaatwerk en het pompgebouw worden afwisselend
gebruikt als aanzuigleiding en als spuileiding. De inwendige diameter van de leidingen
bedraagt circa 1000 mm. Als via de ene leiding wordt aangezogen wordt via de andere
leiding gespuid. De funktie van de leidingen kan dus worden gewisseld waardoor er
afwisselend vers Schelde water of spuiwater doorheen stroomt. Voor de openingen in
het inlaat/uitlaatwerk worden doseerrekken geplaatst waarmee het mogelijk wordt om in
zeer verdunde vorm een bestrijdingsmiddel toe te voegen . Dit gebeurt alleen bij de
leiding welke op dat moment wordt gebruikt als aanzuigleiding. Het bestrijdingsmiddel is
nodig om de leidingen voldoende te vrijwaren van biologische aangroei ( mosselen,
pokken, slijmlaag enz.). Door de functie van de leidingen regelmatig te wisselen worden
in beide leidingen de aangroei bestreden waarbij het bestrijdingsmiddel altijd uitsluitend
in de richting van de centrale wordt gedoseerd.
Het koelwaterspuisysteem bestaat uit een tweetal spuipompen waarmee water aan het
opvangbassin van de koeltoren wordt onttrokken. Dit water wordt geleid naar het suppletiewater
pompgebouw alwaar het in een van de beide leidingen naar/van de Schelde wordt geleid. Door
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 295
Projectnummer: 07.0309

deze leiding stroomt het spuiwater naar het inlaat/uitlaatwerk alwaar, het uitstroomt in de
Schelde.
De effecten van het terugvoeren van dit spuiwater werden gedetailleerd onderzocht door het
bureau IMDC. Hier werd door middel van stromingsmodellen precies vastgesteld hoe bij
verschillende omstandigheden (eb en vloed) het effect van de uitstroming in de rivier is. Op
basis van deze studie kan dan worden vastgesteld of en zo ja welke effecten te verwachten zijn
voor het milieu in de Schelde.
Visafweersysteem/milderende maatregelen (*)
Vergeleken met een open koelwatersysteem, waar de volledige hoeveelheid koelwater wordt
opgepompt vanuit oppervlaktewater en weer geloosd, is het watergebruik veel lager. Het effect
op de flora en fauna bij een recirculatiesysteem is daarom veel minder uitgebreid. Om de
mortaliteit van vissen zo goed als mogelijk te vermijden, wordt niettemin met enkele aspecten in
het ontwerp rekening gehouden en worden de volgende maatregelen genomen:
• Door de locatie van het innamegebouw op 160 m. uit de dijk wordt ervoor gezorgd dat
het innamepunt dicht bij de hoofdstroom van de rivier ligt. Dit gebied vormt een minder
natuurlijk habitat met name voor jonge vis. Bovendien kunnen de vissen in deze situatie
gebruik maken van de stromingskomponent in de lengterichting van de rivier om de
inlaatstroom te ontvluchten (Figuur 2.52).
• De inlaatopening ligt in het innamebouwwerk op redelijke diepte. Er is rekening
gehouden met een verhoging (drempel) van rond 3 m. Deze configuratie zal ervoor
zorgen dat bodemvis minder gemakkelijk de inlaat kan bereiken.
• Om het aanzuigen van vis bij de inname van het koelwater zo veel als mogelijk te
vermijden wordt als primaire maatregel de instroomsnelheid dicht bij de opening
beperkt tot max. 0,3 m/s.
(*) Referenties: Maes J., Turnpenny A.W.H., Lambert D., Nedwell J.R., Parmentier A., Ollevier F. (2004): Field evaluation
of a sound system to reduce estuarine fish intake rates at a power plant cooling water inlet (Doel, Belgium). J. Fish
Biol. 64, 938-946.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 296
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.52: Ligging van het gecombineerd inname- en uitlaatbouwwerk in de Schelde
S c h e l d e
inname- en
uitlaatbouwwerk
TAW -8 m
TAW -7 m
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 297
Projectnummer: 07.0309
ondergrondse
inname- en uitlaatkanalen
pompstation
centrale
• In het ontwerp zijn bovendien voorzieningen meegenomen voor de montage van een
akoestische barrière waarmee de vis op zekere afstand van de inlaatopening reeds
wordt afgeschrikt en gedwongen met de stroming mee te gaan. Hierdoor zal de vis zich
niet in de omgeving van de inname openingen ophouden en wegzwemmen.
• De fijnfilterinstallatie in het pompgebouw dient als mechanische barrière. De vissen, die
op de fijnzeven worden afgevangen, worden in een visretourgoot terug naar de Schelde
geleid.
Visafleiding
Er wordt hetzelfde gedragsysteem voor visafleiding gebruikt dat enige jaren geleden is
aangebracht bij de kerncentrale in Doel. Hier is, na uitgebreid vooronderzoek naar het
visbestand in de Schelde, met succes een systeem aangebracht bij de koelwaterinlaten waarbij
de vis door middel van akoestische signalen onder water wordt afgeschrikt. Van de installatie
en de ervaringen in Doel is een rapport verschenen, t.w. Maes et al.: ‘Field evaluation of a
sound system to reduce estuarine fish intake at a power plant cooling water inlet’, gepubliceerd
in 2004). Tussen oktober 1998 en oktober 2001 werd de effeciëntie van het
visgeleidingssysteem geëvalueerd. De totale inname van vissen daalde significant met 60% bij
ingeschakeld geluidssysteem.
Gelet op het feit dat de toekomstige inname van de E.ON centrale niet al te ver verwijderd is
van de inname van de kerncentrale te Doel kan vooralsnog worden aangenomen dat er sprake
zal zijn van eenzelfde biologische activiteit in de rivier op beide locaties. Een afschriksysteem
zoals bij Doel zou dan ook effectief kunnen zijn bij de inname van de E.ON centrale.

Ter hoogte van de openingen zal het inname- en uitlaatgebouw met vier onderwater
luidsprekers voorzien worden. Deze produceren hoogfrequente geluidsgolven die zich in het
water snel voortplanten een over een grote afstand waarneembaar zijn. Het geluid wordt
opgewekt via audioversterkers en een elektronische signaalgenerator. Omdat het geluidsveld
tot grotere afstand van de inlaat effectief is, zal de instroomsnelheid naar het innamegebouw in
de zone die afschrikkend is voor de vissen nog veel lager zijn dan 0,3 m/s.
Op grond van het kleine inname debiet van oppervlaktewater, de genoemde ontwerp aspecten
en voorzieningen zal het aantal aangezogen vissen drastisch beperkt worden. Een vis
retoursysteem, waarbij de vis op de fijnzeven voor de pompen wordt afgevangen en via een vis
retourgoot terug naar de Schelde wordt geleid, wordt daarom niet toegepast.
Mechanische barrière met een visretourgoot
De pompkelder zal uitgerust worden met grof- en fijnfilter installaties om vervuiling en
verstoppingen in het koelwatersuppletiesysteem te voorkomen. De fijnfilter bestaat uit fijnzeven
met openingen van ongeveer 2 mm. De filter dient als mechanische barriere voor kleine vissen
een andere organismen, die door het visafweersysteem niet worden afgeschrikt en na
doorlopen van de aanzuigleiding achterblijven op de fijnzeven. Deze vissen en organismen
kunnen de groffilter zonder schade doorlopen.
Het geplande reinigingssysteem bestaat uit harken, die het verzamelde vuil van de filter
afschrapen en naar boven transporteren. Het systeem is ook voorzien van water voerende
visbekers, die van onder naar boven langs het scherm bewegen. De vissen worden
opgevangen, naar boven getransporteerd, door het kantelen van de visbeker in een
verzamelgoot geleid en afgevoerd naar de retourgoot. Deze retourgoot bestaat uit een gladde
leiding met een diameter van 500 mm en een lengte van ongeveer 450 m. Het inlaatpunt is
geplaatst onder de laagste laagwaterstand met een afstand van ongeveer 50 m tot het
innamegebouw van het koelwatersuppletiesysteem. Door een continue waterdoorvoer worden
de vissen en andere organismen snel naar het oppervlaktewater afgevoerd.
Bouwwerken voor inname van oppervlaktewater
Voor de waterkoeling wordt voor een recirculatiesysteem met een koeltoren met natuurlijke trek
gekozen. Voor de suppletie van de koeltoren zal een beperkte hoeveelheid oppervlaktewater
aan de Schelde worden ontrokken. Het watergebruik wordt bepaald door het waterverlies dat
optreedt als gevolg van water dat door verdamping in de luchtstroom terecht komt en als gevolg
van een minimale benodigde waterspui. De benoodigde hoeveelheid oppervlaktewater zal
2.800 m³/h en de uitlaathoeveelheid door het waterspui zal 1.400 m³/h bedragen.
In de Schelde zal er een gecombineerd inname- en uitlaatbouwwerk worden opgericht om het
oppervlaktewater te kunnen innemen een het spuiwater wer terug te voeren naar de Schelde
(Figuur 2.52).We verwijzen ook naar de beschrijving onder de discipline water onder paragraaf
6.2.5.9).
Dit bouwwerk bestaat uit een constructie waarin de inname- en een uitlaatopeningen zijn
aangebracht. Het bouwwerk heeft een ovale, langwerpige vorm en ligt met de lengteas in de
richting van de stroming in de Schelde. Er zijn twee openingen gepland die zowel als inname
als ook als uitlaat kunnen dienen. De openingen worden met dezelfde afmetingen op de voor-
en de achterzijde van het bouwwerk aangebracht. Ze zijn 2 m hoog en 1,5 m breed en zo
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 298
Projectnummer: 07.0309

gedimensioneerd dat de inname snelheid laag is (< 0,3 m/s) ter vermijding van het aanzuigen
van vis. De hoogte van de openingen boven de bodem van de Schelde zal 3 – 5 m bedragen.
De gemiddelde waterdiepte bij laagwater is rond 7 m.
De openingen worden voorzien van spijlenroosters met een spijlafstand van 150 mm om te
vermijden dat grotere mechanische verontreinigingen het systeem kunnen binnendringen. Ze
kunnen middels schuiven worden afgesloten ten behoeve van onderhoudswerkzaamheden aan
het bouwwerk en de koelwaterkanalen tussen het innamebouwwerk en het op het BAYER
terrein gelegen pompgebouw.
De bodem van de Schelde bij het koelwaterbouwwerk ligt op een hoogte tussen TAW -7,0 m en
-8,0 m. Het bouwwerk zal op 160 m uit de dijk en daardoor buiten de slikken en schorren liggen.
De afmetingen van het bouwwerk zullen ongeveer 10 m x 6 m bedragen en de bovenkant op de
hoogte van TAW +8,50 m liggen. Het bouwwerk is zelfs bij hoogwaterstanden goed zichtbaar
voor de scheepvaart.
Het pompstation voor het oppervlaktewaater zal worden opgericht op het terrein van de
centrale. In dit gebouw worden de pompen opgesteld die het water uit de Schelde aanzuigen en
naar de centrale transporteren. Voor de pompen worden grof- en fijnfilterinstallaties met zeven
tussen 50 mm en 1 mm gebruikt om vervuiling en verstoppingen in het systeem te voorkomen.
De filters worden voorzien van mechanische reinigingssystemen, die het verzamelde vuil van
de filter afschrapen en naar boven transporteren alwaar het in een opvangbak wordt
gedeponeerd. In het pompstation wordt ook het spuiwater naar het uitlaatkanaal gevoerd voor
lozing in de Schelde.
Het gecombineerde inname- en uitlaatbouwwerk zal worden verbonden naar het pompstation
met twee ondergrondse kanalen met een inwendige diameter van rond 800 mm. Door een
kanaal wordt het oppervlaktewater naar de centrale geleid, door het andere wordt het spuiwater
terug gevoerd naar de Schelde. Door een schuifsysteem in het pompstation kan de
stromingsrichting in de kanalen vastgelegd en daardoor beide kanalen als uitlaat- en als
innamekanaal gebruikt worden.
De geplande lengte van de innamekanalen is rond 400 m. Voor de voorziening van het
bouwwerk met stroom een de toepassing van een biologische reiniging voor de kanalen wordt
een derde leiding met een kleinere diameter ingericht.
De aanleg van de inname- en uitlaatkanalen zal plaatsvinden met behulp van boortechnieken.
Hierbij zal op het BAYER terrein een boorput worden aangelegd van waaruit beide inname- en
uitlaatkanalen in de richting van de Schelde zullen worden geboord tot in het gecombineerd
inname- en uitlaatgebouw. Door deze werkwijze zal het niet nodig zijn om sleuven aan te
leggen door het terrein en de slikken en schorren, de leidingen worden immers geboord. De
impact op het aanwezige natuurgebied is daarmee tot vrijwel nul gereduceerd.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 299
Projectnummer: 07.0309

2.5.13. Koolstofafvang en -opslag (CCS)
2.5.13.1. Inleiding
Met koolstofafvang en -opslag worden verscheidene technologische processen bedoeld die
resulteren in het isoleren van koolstofdioxide (CO2) uit door de industrie uitgestoten gassen en
vervolgens het transporteren en injecteren daarvan in geologische formaties. De voornaamste
toepassing van de techniek van koolstofopvang en -opslag (CCS) is de vermindering van de
CO2-emissies bij elektriciteitsproductie op basis van fossiele brandstoffen, voornamelijk kolen
en gas. CCS kan echter ook worden toegepast in CO2-intensieve industrieën, zoals de
cementindustrie, raffinaderijen, de ijzer- en staalindustrie, de petrochemie, de olie- en
gasbehandelingssector en andere industrietakken. Nadat het CO2 is afgevangen wordt het
getransporteerd naar een geschikte geologische formatie, waar het wordt geïnjecteerd met het
oog op isolatie van de atmosfeer voor onbeperkte duur. 25
CCS is in technische zin rijp, met dien verstande dat de afzonderlijke elementen van afvang,
transport en opslag van koolstofdioxide elk op zich zijn gedemonstreerd, maar dat het een
uitdaging blijft om die elementen te verenigen in een compleet CCS-proces en de kosten
daarvan te verlagen. 26
Een succesvolle invoering van CCS hangt af van de koolstofprijs en van de prijs van de
technologie. Vanaf het tijdstip dat de prijs per ton van dankzij CCS vermeden CO2 lager ligt dan
de koolstofprijs, zal er een begin worden gemaakt met CCS. Hoewel beide prijzen momenteel
nog hoogst onzeker blijven, zal het klimaat- en energiepakket bijdragen tot een zekere
stabilisering ervan. In het kader van het EU-emissiehandelssysteem zal CO2 dat wordt
afgevangen, getransporteerd en op een veilige manier opgeslagen, als niet-uitgestoten worden
beschouwd. De herziening van het systeem teneinde het voor de sectoren die deel uitmaken
van het emissiehandelssysteem mogelijk te maken hun bijdrage tot het behalen van de 20%reductiedoelstelling
van de Europese Unie te leveren, zal resulteren in een stevige koolstofprijs.
In haar mededeling betreffende de ondersteuning van de vroegtijdige demonstratie van
duurzame elektriciteitsproductie heeft de Commissie beklemtoond dat zij de effectieve
demonstratie van CCS in een vroeg stadium wil ondersteunen en richt zij een oproep aan
industrie en overheid om tijdig en met kracht initiatieven op te zetten. Het doel van demonstratie
is te leren uit de praktische integratie van processtappen op commerciële schaal. Het juridische
kader dat CCS mogelijk maakt, zal gelden voor alle demonstratieprojecten en toekomstige
CCS-projecten. Nadat er demonstratieprojecten zijn opgestart, zal de prijs van de technologie in
het komende decennium aanzienlijk teruglopen. Overeenkomstig de prognoses van de
Commissie, neergelegd in de effectbeoordeling 27 van het voorstel voor een richtlijn betreffende
25 Zie ‘Vragen en antwoorden in verband met het voorstel voor een Europese Richtlijn betreffende de geologische
opslag van kooldioxide’ (MEMO/08/36 van 23 januari 2008), meer specifiek het antwoord op vraag 1) ‘Wat is
koolstofafvang en –opslag?’, te raadplegen op http://ec.europa.eu/environment/climat/ccs/eccp1_en.htm).
26 Zie ‘Vragen en antwoorden in verband met het voorstel voor een Europese Richtlijn betreffende de geologische
opslag van kooldioxide’ (MEMO/08/36 van 23 januari 2008), meer specifiek het antwoord op vraag 4) ‘Is CCS in
technische zin rijp?’, te raadplegen op http://ec.europa.eu/environment/climat/ccs/eccp1_en.htm).
27 Deze effectenbeoordeling is eveneens te raadplegen op
http://ec.europa.eu/environment/climat/ccs/eccp1_en.htm.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 300
Projectnummer: 07.0309

de geologische opslag van koolstofdioxide 28 , wordt de tenuitvoerlegging van CCS op
commerciële schaal verwacht vanaf ongeveer 2020 en zal het procédé vanaf dan steeds meer
worden toegepast. 29
CCS wordt in dit stadium niet verplicht. Het voorstel van de Commissie maakt koolstofafvang en
koolstofopslag mogelijk door een kader in te voeren om de milieurisico’s te beheren en door
belemmeringen in de bestaande wetgeving weg te werken. Of CCS in de praktijk zal worden
ingevoerd hangt, zoals reeds gezegd, af van de koolstofprijs en de technologische kosten. Het
zal aan elke exploitant zijn om te beslissen of het in commerciële termen zinvol is om de CCStechnologie
te benutten. In de effectbeoordeling met betrekking tot de voorgestelde richtlijn
wordt nagegaan wat de effecten zijn van een verplichting tot CCS. Hoewel CCS dan sneller zal
worden aangewend, zal dit gebeuren tegen aanzienlijke kosten, terwijl de verplichting geen
duidelijke voordelen biedt, noch qua stimulansen voor de technologische ontwikkeling en
verbetering van de luchtkwaliteit, noch qua snelle invoering van CCS in landen die niet tot de
EU behoren. CCS verplicht maken, druist ook in tegen de marktgebaseerde aanpak van het
Europese emissiehandelssysteem. Bovendien brengt het verplicht stellen van een technologie
die nog op commerciële schaal moet worden gedemonstreerd, risico’s mee die momenteel niet
te rechtvaardigen zijn. Deze situatie kan echter evolueren. Om de doelstelling qua vermindering
van broeikasgassen na 2020 te kunnen behalen, wordt het essentieel om van CCS gebruik te
maken. Rond 2014 zal er bovendien meer duidelijkheid bestaan over de technologische opties.
Als de invoering van CCS op commerciële basis te traag blijkt te verlopen, zullen de
beleidsmakers zich tegen die tijd opnieuw moeten buigen over een eventuele verplichte
invoering van de CCS-technologie. 30
In paragraaf 2.2.5.3 wordt de CO2-afvang al besproken. Specifiek werd hierbij aandacht
besteed aan het aspect van de vermindering van de CO2. In deze paragraaf wordt de techniek
van verwijdering algemeen beschreven en wordt ingegaan op de stand van de techniek, met
specifieke aandacht voor:
• Algemene aspecten
• E.ON’s specifieke activiteiten op gebied van CCS
• Invloed van de naverbrandignsafvang op de efficiëntie van de elektriciteitscentrale
• Invloed van de naverbrandingsafvang op de emissies.
Hieronder wordt verder het proces van de CO2-afvang en -opslag met betrekking tot de door
E.ON geplande elektriciteitscentrale nader toegelicht. Waar alle elektriciteitsproducenten, net
zoals E.ON, volop aan het onderzoeken zijn om met CCS een hogere efficiëntie te bekomen, is
het op het ogenblik van het indienen van voorliggend MER evenwel nog niet mogelijk om de
finale evaluatie te maken van dit systeem en zijn effecten. Niet onbelangrijk bij dit alles is dat
28 Voorstel voor een Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de geologische opslag van
kooldioxide en tot wijziging van de Richtlijnen 85/337/EEG en 96/61/EG van de Raad, de Richtlijnen 2000/60/EG,
2001/80/EG, 2004/35/EG en 2006/12/EG en Vereordening (EG) nr. 1013/2006, 23 januari 2008, COM (2008) 18
definitief (eveneens te raadplegen op http://ec.europa.eu/environment/climat/ccs/eccp1_en.htm).
29 Zie ‘Vragen en antwoorden in verband met het voorstel voor een Europese Richtlijn betreffende de geologische
opslag van kooldioxide’ (MEMO/08/36 van 23 januari 2008), meer specifiek het antwoord op vraag 6) ‘Wanneer kan
CCS op grote schaal worden ingevoerd? ‘ , te raadplegen op
http://ec.europa.eu/environment/climat/ccs/eccp1_en.htm).
30 Zie ‘Vragen en antwoorden in verband met het voorstel voor een Europese Richtlijn betreffende de geologische
opslag van kooldioxide’ (MEMO/08/36 van 23 januari 2008), meer specifiek het antwoord op vraag 8) ‘Wordt CCS
verplicht?’ , te raadplegen op http://ec.europa.eu/environment/climat/ccs/eccp1_en.htm).
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 301
Projectnummer: 07.0309

E.ON voor de CCS met MEA (zie infra) reeds in september 2008 een TÜV–certificaat heeft
bekomen (zie Bijlage 14 bij dit MER). E.ON verwacht dat de efficiëntie van CCS in de toekomst
veel kan/zal verbeteren. Deze efficiëntie wordt bepaald door de verschillende installatie- en
aanverwante aspecten, zoals absorptie, desorptie, compressie, opslag, en transport.
2.5.13.2. CO2-afvang
E.ON plant voor de CO2-verwijdering een installatie die gebaseerd is op het chemische
absorptieproces. Zij maken daarbij gebruik van het regenereerbare chemische oplosmiddel
mono-ethanolamine (MEA). Door het rookgas door een kolom met MEA te leiden wordt een
groot gedeelte van het aanwezige CO2 geabsorbeerd door het solvent (gaswassen). Het CO2rijke
solvent wordt vervolgens naar een stripper geleid. Door het MEA/CO2-mengsel te verhitten
met (proces)stoom komt de CO2 weer vrij en kan deze na compressie tot 110 bar worden
getransporteerd naar de opslag.
De in paragraaf 2.2 van dit MER beoordeelde alternatieven voor de MEA-techniek (fysische en
chemische adsorptie, cryogene technieken en membranen) zijn duurder en minder energieefficiënt
dan chemische absorptie. Dit feit heeft vooral te maken met de lage partiële CO2-druk
in de rookgassen. Een opstelling voor de verwijdering van CO2 uit de rookgassen van een
poederkooleenheid is gegeven in Figuur 2.53. Alvorens de CO2 uit de rookgassen verwijderd
wordt, vindt rookgasreiniging plaats, waarbij de NOx verwijderd wordt met een SCR-installatie,
het stof met een E-filter en de SO2 met behulp van een rookgasontzwavelingseenheid.
Figuur 2.53: Verwijdering van CO2 uit de rookgassen
Met de MEA-techniek kan een verwijderingsgraad van 85-95% (VGB, 2004; IPCC, 2005)
worden gerealiseerd. In de chemische industrie wordt deze techniek al meer dan 60 jaar
toegepast ten behoeve van de commerciële productie van CO2. Verwijdering van CO2 uit de
rookgassen van de kolengestookte eenheid heeft grote consequenties. De
elektriciteitsproductiekosten zullen 50 tot 90% toenemen. Momenteel zou het rendement
worden verlaagd met meer dan 10%. In de toekomst zou de efficiëntie van CCS (door een
verminderd verlies van de efficiëntie van de elektriciteitscentrale) moeten verbeteren tot -6 à -
8% (zie ook beschrijving onder paragraaf 2.2.5.2 punt B a). Dit heeft ertoe geleid dat er
momenteel veel onderzoeksinspanning wordt verricht om deze technologie verder te
ontwikkelen om de kosten te reduceren en het rendementsverlies te beperken.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 302
Projectnummer: 07.0309

E.ON heeft onlangs in het kader van het CATO-subsidieprogramma bij haar bestaande
kolencentrale op de Maasvlakte een proefinstallatie in gebruik genomen waarin CO2 uit de
rookgassen wordt verwijderd met behulp van absorptiemiddelen. Hiermee kunnen nieuwe
absorptiemiddelen en technieken onder realistische omstandigheden met echt rookgas getest
worden. Zo zal in deze proefinstallatie gebruik gemaakt worden van membranen als
contactoren, die het proces nog zullen verbeteren. Het project is van belang voor de
ontwikkeling van betaalbare technologie benodigd voor de realisatie van CO2-afvang en CO2opslag.
E.ON heeft zich geëngageerd om verder in deze technologie te investeren, ze te
verfijnen en commercieel te implementeren, zodra de politieke, wettelijke en markteconomische
voorwaarden een implementatie op grote schaal toelaten. In deze context participeert E.ON
momenteel wereldwijd in meer dan 40 R&D-projecten en werkt het mee aan een vijftal
bestaande pilootinstallaties waarin CCS in de komende twee jaar in de praktijk wordt getest
(installaties tussen 0,5 en 5 MW), zoals bijvoorbeeld de 0,5 MW CATO-installatie op de
Maasvlakte.
Zo wordt ook op korte termijn bij E.ON-Nordic in Zweden een proefproject geopend voor de
afvang van CO2 met behulp van gekoelde ammoniak. Er wordt verwacht dat van nu tot 2013 de
onderzoeks- en de ontwikkelingsactiviteiten E.ON zullen toelaten de technologie vast te leggen
in en grootschalig pilootplant tussen 50 en 100 MWe. Er is zelfs een demonstratieplant van
zowat 100 MWe geïmplementeerd onder de EU vlag ‘demonstratieprogramma voor CCS’. Deze
plants zullen bijkomende informatie leveren betreffende de schaalvergrotingseffecten. Deze
zullen de implementatie van een definitieve commerciële CO2 afvang plant op grote schaal
vanaf 2020 vergemakkelijken.
E.ON gaat er vanuit dat de technische vooruitgang zal resulteren in een aanzienlijke verbetering
van het rendement van de CCS waardoor het mogelijk zal zijn de technologie op grote schaal te
implementeren vanaf 2020.
Samengevat kan worden aangegeven dat ‘post combustion’ (CO2-afvang uit rookgas) een
technologie is die technisch aanwezig is, maar nog niet beschikbaar is in de gewenste schaal
met als doel om CO2 af te vangen bij de elektriciteitsproductie. De belangrijkste uitdaging is om
de investeringskosten van een CO2-afvanginstallatie te reduceren en de warmtebehoefte voor
regeneratie van de wasvloeistof (bijvoorbeeld MEA) te verlagen. Hierbij speelt het onderzoek
naar alternatieve wasvloeistoffen met een lagere warmtebehoefte voor regeneratie eveneens
een belangrijke rol. De huidige technische status van de MEA is een demonstratieproject dat
momenteel in het CASTOR-project wordt uitgevoerd bij de kolengestookte Esbjerg-centrale van
Elsam. De demonstratie wordt uitgevoerd in een deelstroom van 5000 m0 3 /h. Dit komt overeen
met 5‰ van de totale rookgasstroom. Het MEA-systeem is momenteel commercieel
verkrijgbaar voor (kleine) industriële installaties, maar er moet nog een significante opschaling
plaatsvinden. Alvorens over te gaan tot verwijdering dienen ook de vraagstukken ten aanzien
van transport en opslag opgelost te zijn.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 303
Projectnummer: 07.0309

2.5.13.3. CO2-opslag
A. Geologische studie uitgevoerd door VITO
Het VITO onderzocht in opdracht van E.ON de mogelijkheden om de opslag van CO2 in de
ondergrond van Vlaanderen uit te voeren. De conclusie van dit onderzoek wordt hierna
weergegeven.
Verscheidene diepe watervoerende lagen zijn aanwezig in de ondergrond van de provincies
Antwerpen en Limburg, nl. in het Kempens Bekken. Om in aanmerking te komen voor efficiënte
CO2-opslag, zouden de watervoerende lagen moeten gelegen zijn op een diepte van minstens
800 m. Bovendien moeten ze een grote omvang hebben, goede reservoirkenmerken en
voldoende afgedicht zijn. Vier stratigrafische lagen zijn geselecteerd als potentiële reservoirs
voor de opslag van CO2 in een watervoerende laag. Deze selectie is gebaseerd op een
laagmodel van de ondergrond van Vlaanderen en op beschikbare gegevens over
reservoireigenschappen. Deze vier stratigrafische lagen zijn:
• krijt van de Formaties van Maastricht en Houthem (Krijt tot Vroeg Tertiair);
• zandsteen van de Buntsandstein Formatie (Trias);
• zandsteen van de Neeroeteren Formatie (Boven Carboon);
• kalksteen binnen de Kalksteen Groep (Onder Carboon).
Naast deze watervoerende lagen komen ook de steenkoollagen van het Boven Carboon in het
Bekken van de Kempen in aanmerking als mogelijke opslagplaats voor CO2. In dit geval,
kunnen zowel diepe, nog niet ontgonnen steenkoollagen als zandsteenlichamen dienst doen als
opslagplaats. De vroegere kolenmijnen zijn te klein en te ondiep om in aanmerking te komen als
mogelijke opslagplaats voor grote hoeveelheden CO2. Om dienst te doen als mogelijke
opslagplaats voor de opgevangen CO2 vanuit de 1.100 MWe kolencentrale van E.ON, zou het
reservoir een totale opslagcapaciteit van 250 Mton moeten hebben. Andere criteria voor een
geschikte opslagplaats zijn de injectiviteit (die ongeveer 790 ton/h moet zijn), de verkennings-
en exploitatierisico's en mogelijke andere toepassingen. In deze studie, worden deze aspecten
gebruikt om te evalueren welke van de hierboven opgesomde stratigrafische lagen geschikte
opslagplaatsen bevatten voor de opgevangen CO2 bij de nieuwe elektriciteitscentrale. Elke
opslaglaag wordt geëvalueerd op dezelfde manier:
• Er wordt informatie over de diepte gecombineerd met informatie over de aanwezigheid
van afdichtende lagen om op deze manier het doelgebied af te lijnen.
• Verzamelen van data over de porositeit en permeabiliteit (doorlaatbaarheid) van de
potentiële reservoirformaties en de primaire afdichtende lagen.
• Deze gegevens worden gebruikt om het toegankelijke reservoirvolume en de injectiviteit
te berekenen.
• Bespreking van de risico’s verbonden aan de ontwikkeling van een opslagplaats en de
mogelijke (concurrerende) andere toepassingen.
• Indien relevant wordt de bespreking beëindigd met een overzicht van de stappen die
nodig zijn om het potentieel verder na te gaan.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 304
Projectnummer: 07.0309

Opslag in watervoerende lagen
De Boven Krijt tot Onder Paleocene carbonaatsedimenten vormen een potentieel reservoir
voor de opslag van CO2. Het gebied met opslagmogelijkheden is echter klein omdat de laag te
ondiep is. Het potentiële gebied is beperkt tot het meest noordelijke deel van het Kempens
Bekken, langs de Belgisch-Nederlandse grens. Er is waarschijnlijk ook een gebrek aan
voldoende grote, gesloten structuren (invangstructuren). Lagen die zorgen voor de afdichting
van het reservoir zijn aanwezig, nl. Cenozoïsche kleilagen. De eigenschappen van het
gesteente zijn gunstig (porositeit: 19 - 37%, permeabiliteit: 3 - 140 mDarcy). Het gemiddelde
toegankelijke poriënvolume bedraagt 11 x 10 6 m³/km². De injectiviteit is laag tot middelmatig. De
opslagcapaciteit is beperkt door de kleine diepte van de opslagplaats. De krijtlagen worden
gebruikt als bron voor industrieel- en drinkwater ten zuiden van het doelgebied. Injectie van
grote hoeveelheden CO2 ondergronds kan resulteren in een verandering van de chemische
samenstelling van het water en voor drukveranderingen bij de productiegebieden. De
zandsteen van de Trias Buntsandstein Formatie is een tweede potentiële reservoir. Deze
komt slechts in de Provincie Limburg voor. De Buntsandstein Formatie bevat dikke
zandsteenpakketten, met hoge porositeit (13% gemiddeld) en permeabiliteit (30 - 40 mDarcy).
De injectiviteit is matig. Het nuttige poriënvolume is in de orde van 16 x 10 6 m³/km². De
zandsteen heeft ook een interessant potentieel om het CO2 in vaste vorm te capteren. De
diepte van deze formatie volstaat over een groot gebied. Nochtans zijn er onzekerheden met
betrekking tot de afdichting van de lagen. De Boven Trias en Jurasedimenten zijn slechts
aangetroffen in boringen binnen de Roerdal Slenk. Buiten de slenk, komen zij enkel voor in een
klein deel in het noorden van het verbreidingsgebied. Elders wordt de Buntsandstein Formatie
bedekt door Krijt sedimenten, waarvan de afdichtingseigenschappen nog niet goed
gedocumenteerd zijn. Of de zandsteen geschikt is voor de opslag van grote hoeveelheden CO2
zal sterk afhangen van de afdichting van de onderste Krijt sedimenten. De Boven Carboon
Neeroeteren Formatie wordt opgebouwd uit grofkorrelige zandsteen, met hoge porositeit en
permeabiliteit (een gemiddelde porositeit van 15% en gemiddelde permeabiliteit van 111
mDarcy). De zandsteen heeft een matige tot hoge injectiviteit. Het verbreidingsgebied is beperkt
tot het noordoosten van Limburg. De top van de zandsteen is enkel op voldoende diepte
aanwezig in het noordelijke deel van dit gebied. Daar is de zandsteen afgedekt door
ondoorlatende afzettingen van het Perm en onderste Trias. Het nuttige reservoirvolume is in de
orde van 15 tot 24 x 10 6 m³/km². Binnen de Onder Carboon Kalksteen Groep zijn een aantal
reservoirs aanwezig die gecreëerd zijn door oplossing en karstificatie. De porositeit en
permeabiliteit van deze reservoirs zijn hoog genoeg voor efficiënte CO2-opslag. Plaatselijk kan
de permeabiliteit waarden bereiken van meer dan 2000 mDarcy. De top van de kalksteen
vertoont een golvende topografie, met koepels die als invangstructuren kunnen dienen. De
kalksteen is bedekt door kleistenen van het Namuriaan, die dienst doen als afdichtende laag.
Aan de vereisten voor diepte en afdichting wordt voldaan in het westelijke deel van het
Kempens Bekken. Het toegankelijke poriënvolume is vrij laag; het wordt geschat op ruwweg 2
tot 3% van het totaal gesteentevolume. De nuttige dikte van het reservoir is ook laag (50 m,
maximum 200 m). Daarom is het opslagpotentieel eerder beperkt. Het toegankelijke volume van
het reservoir is ongeveer 1,2 x 10 6 m³/km². De injectiviteit van het reservoir is hoog. Globaal
gezien wijzen de berekeningen erop dat de injectiviteit van de potentiële aquifer-reservoirs
voldoende hoog is om een gemiddelde injectiesnelheid van 790 ton/h te verzekeren. Nochtans
lijkt de aanwezigheid van gesloten structuren met een capaciteit in de orde van 250 Mton
onwaarschijnlijk. De onderzochte structuren komen slechts voor kleinschalige opslagprojecten
in aanmerking. De Trias zandsteen in het noordoosten van Limburg kan een uitzondering zijn.
Of deze voor de opslag van grote hoeveelheden CO2 in aanmerking komt hangt sterk af van de
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 305
Projectnummer: 07.0309

afdichtingseigenschappen van de onderste Krijt afzettingen. Momenteel zijn er onvoldoende
gegevens om na te gaan of het onderste Krijtgesteente dienst kan doen als een geschikte
afdichtende laag voor CO2 in noordoostelijk Limburg. In een eerste stap kan dit nagegaan
worden door de permeabiliteit en de capillaire ingangsdruk te meten in gesteentemonsters uit
de kernen, en door chemische experimenten op de interactie tussen CO2 en het
hoofdgesteente.
Opslag in de steenkoollagen
CO2 kan ook geadsorbeerd worden in steenkoollagen en worden geïnjecteerd in de
zandsteenlichamen binnen het steenkoolterrein van het Boven Carboon. Dit zou in combinatie
met steenkoollaag methaanwinning (ECBM) kunnen worden gedaan. In bepaalde
omstandigheden zou tot 400 Mton CO2 kunnen geborgen worden, verpreid over verscheidene
gebieden. Ondanks deze hoge capaciteit, is opslag in de steenkool hier geen optie, wegens de
lage injectiviteit van de steenkoollagen.
Besluit
De geologische studie uitgevoerd door VITO toont aan dat verschillende diepe watervoerende
lagen aanwezig zijn in de ondergrond van de provincies Antwerpen en Limburg, in het oosten
van België (het Kempisch Bassin). Berekeningen tonen aan dat de injectiviteit van de potentiële
reservoirs voldoende hoog is om de nodige injectiehoeveelheid te halen. Het meeste potentieel
voor opslag is terug te vinden in het Bundsandstein reservoir: slechts 7% van de totale
capaciteit van dit reservoir volstaat om alle opgevangen CO2 van de geplande
elektriciteitscentrale, gedurende de 40 jaar dat de centrale operationeel is, op te slaan.
B. Tweede optie: pijplijn naar Rotterdam
Een mogelijke tweede optie voor de CO2-opslag is de bouw van een pijplijn van Antwerpen naar
Rotterdam. De haven van Rotterdam ontwikkelt in het kader van het Rotterdam Climate
Initiative (RCI), een transportsysteem voor CO2, dat opslag aan wal en offshore (bijvoorbeeld in
lege olie- en gasvelden, Enhanced Oil Recovery) mogelijk maakt. Het transport van CO2 over
een afstand van verschillende honderden km wordt reeds toegepast in de VS en in Europa. Met
betrekking tot de toepassing van CCS in de elektriciteitssector, worden afstanden van 50 tot
200 km als redelijk en haalbaar geacht. Algemeen vertegenwoordigen transportkosten slechts
5 tot 15% van de totale kosten van CCS-systemen. Een mogelijke pijplijn van Antwerpen naar
het Kempens bekken (eerste optie) zou, afhankelijk van het injectiepunt, circa 40 tot 80 km lang
zijn. Een pijplijn van Antwerpen naar Rotterdam (mogelijke tweede optie), zou circa 90 km lang
zijn. Voor het transport van CO2 naar Rotterdam, kan de route genaamd ‘de
Buisleidingenstraat’ gebruikt worden. Deze route is een initiatief van de Nederlandse overheid
om plaats voor te behouden voor verschillende pijpleidingen. In deze route is voldoende ruimte
voor een bijkomende CO2-pijplijn. Een toelatingsprocedure is de basis voor de bouw van een
pijpleiding. De formaliteiten hangen af van de geldende wetgeving. Vandaag bestaat evenwel
nog geen algemeen geldende regelgeving in Europa. Op basis van de toekomstige EU-Richtlijn
met betrekking tot CCS, wordt een wetgevend kader gevraagd voor pijpleidingen. In België en
Nederland zijn een aantal pijpleidingsprojecten gepland, gebouwd en beheerd op basis van
internationale standaarden. Op basis van de omzetting van de CCS richtlijn in nationale
wetgeving of de bepaling van de wetgever welke nationale wet van toepassing zal zijn op het
transport van CO2, zullen de algemene voorwaarden voor de aanvraagprocedure bepaald
worden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 306
Projectnummer: 07.0309

Het mogelijk tracé wordt weergegeven in de Figuur 2.54 en Figuur 2.55.
Figuur 2.54 mogelijk tracé voor de CO2 pijpleiding op Belgisch grondgebied.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 307
Projectnummer: 07.0309

Figuur 2.55 mogelijk tracé voor de CO2 pijpleiding op Nederlands grondgebied.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 308
Projectnummer: 07.0309

2.5.13.4. Projecten rond CO2-afvang en –opslag
De hedendaagse bezorgdheid rond klimaatverandering veroorzaakt door antropogene CO2emissies
en E.ON’s bezorgdheid hierover resulteert in een vrijwillige belofte om de CO2emissies
tot 50% te verminderen in 2030 ten opzichte van 1990. Ook om die reden zijn de
R&D-activiteiten van E.ON vooral gericht op CCS. Samen met andere bedrijven (fabrikanten,
onderzoekscentra) neemt E.ON deel aan de verdere ontwikkeling van deze technologie, met als
doel de commerciële werking van CCS in 2020.
De werkingstijd van de geplande elektriciteitscentrale wordt geschat op minimum 40 jaar. Het is
bijgevolg nodig dat een centrale die op vandaag wordt opgestart volledig aangepast is om later
CCS te kunnen toepassen. De integratie van een post-combustion technologie voor CCS in de
geplande elektriciteitscentrale te Antwerpen kan gebeuren zodra dit economisch haalbaar is.
E.ON bestelde een voorontwerp van CCS voor haar nieuwe centrale in de Maasvlakte bij het
bedrijf Fluor Enterprise Inc. De geplande centrale in Antwerpen werd reeds in september 2008
als ‘Carbon-Capture Ready’ gecertificeerd door TÜV-nord (zie Bijlage 14 bij dit MER).
De CCS-installaties die momenteel bij de (petro)chemische industrie in gebruik zijn,
veroorzaken grote efficiëntieverliezen bij een kolencentrale. Bijgevolg richten de R&D-
activiteiten zich momenteel op een reductie van de warmtebehoefte van ‘post combustion-
CCS’. In deze context participeert E.ON momenteel wereldwijd in meer dan 40 R&D-projecten
en werkt het mee aan een vijftal bestaande pilootinstallaties waarin CCS in de komende twee
jaar in de praktijk wordt getest (installaties tussen 0,5 en 5 MWe), zoals bijvoorbeeld de 0,5 MWe
CATO-installatie op de Maasvlakte. Zo wordt ook op korte termijn bij E.ON-Nordic in Zweden
een proefproject geopend voor de afvang van CO2 met behulp van gekoelde ammoniak. Vanaf
2014 zal E.ON de CCS-technologie ook toepassen in een grotere demonstratie-eenheid van 30
tot 60 MW. Verder plannen E.ON Kraftwerke, ELECTRABEL en HITACHI onder meer een
onderzoeksproject om gezamenlijk een testinstallatie te ontwerpen, te bouwen en uit te baten
waarmee het gebruik van verschillende oplosmiddelen kan worden onderzocht voor de CO2afvang
uit rookgassen. Het hoofddoel van het project bestaat uit het uitvoeren van een
gasreinigingstest met verschillende chemische oplosmiddelen onder reële
bedrijfsomstandigheden. Verder kan ook worden verwezen naar het ESBJERG-project, waar in
een testinstallatie ongeveer 1 ton CO2 wordt afgevangen van het afgas. De technologie die men
daar gebruikt is gelijkaardig aan deze van E.ON in de elektriciteitscentrale in Antwerpen. Het
systeem is beschreven als effectief, maar economisch niet haalbaar en niet beschikbaar in de
gewenste grootte om de afgassen van de elektriciteitscentrale te behandelen. E.ON gaat er
vanuit dat de technische vooruitgang zal resulteren in een aanzienlijke verbetering van het
rendement van de CCS waardoor het mogelijk zal zijn de technologie op grote schaal te
implementeren vanaf 2020.
Conclusie
Gezien de fase van ontwikkeling van de geïmpliceerde technologieën en alle mogelijke
scenario's van pijpleidingsafstanden en opslag met hoge kosteneffecten, leidt de benadering
Kempen of Rotterdam tot analoge waarden. Er kan in dit stadium absoluut nog niet beslist
worden welke optie zal gekozen worden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 309
Projectnummer: 07.0309

Alle studies met inbegrip van het vermijden van schade aan mogelijke natuurgebieden moeten
nog worden uitgevoerd-; dit geldt voor beide opties.
2.5.14. Opslagtanks
Een overzicht van de belangrijkste voorziene opslagtanks wordt gegeven inTabel 2.40.
Tabel 2.40: Overzicht van de opslagtanken bij de nieuwe elektriciteitscentrale
Opgeslagen product Grootte opslagvoorziening
Lichte olietank t.b.v. hoofd- en hulpketels 5000 ton
Dieseltank t.b.v. noodstroomdiesel 10000 liter
Loogtank (NaOH) t.b.v. demi- en condensaatreiniging 2*30 m 3
Zuurtank (HCl) t.b.v. demi- en condensaatreiniging 2*30 m 3
Ammoniak t.b.v. de DeNOx reactor 95 m 3
Ammoniakwater t.b.v. condensaatreiniging 20 m 3
Biocide ( bvb hypochloriet of perazijnzuuroplossing) t.b.v. behandeling koelwater. 200 m 3
Natriumchloriet t.b.v. afvalwaterbehandeling 5 m 3
Calciumhydroxide Ca(OH)2 t.b.v afvalwaterbehandeling 2*100 m 3
IJzerchloride (FeCl3) t.b.v. afvalwaterbehandeling 30 m 3
Antiscalent t.b.v demiwaterbereiding 5 m 3
Vlokkinghulpmiddel t.b.v. afvalwaterbehandeling 2*5 m 3
Organosulfid t.b.v. afvalwaterbehandeling 3 m 3
Chloordioxide (2% oplossing) t.b.v. afvalwaterbehandeling 2*1 liter
2.5.15. Efficiëntie
De efficiëntie van een kolengestookte centrale is afhankelijk van meerdere factoren. In het
onderstaande worden de volgende parameters verder besproken:
• Keuze van de stoomcondities
• Koelwater
• Effect van CCS
• Effect van warmtelevering op de efficiëntie.
1) Keuze van de stoomcondities
Hoe hoger de stoomtemperatuur (en daarmee samenhangend ook de druk), hoe hoger de
efficiëntie. Met de huidige stand der techniek zijn zogenoemde ultra-superkritische
stoomcondities van 600°C bij 300 bar (voor de hoge druk stoom) mogelijk, waarmee een
efficiëntie van 46% gehaald kan worden. De beschikbare hoogwaardige staalsoorten die voor
deze hoge stoomcondities geschikt zijn, vormen tevens de beperking voor het kiezen van nog
hogere stoomcondities. Er wordt continu onderzoeksinspanning verricht naar nog betere
materialen om daarmee nog hogere stoomcondities toe te kunnen passen. Voorbeelden hiervan
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 310
Projectnummer: 07.0309

zijn het AD700 programma en het COMTES700 programma, waarmee materialen worden
ontwikkeld die geschikt zijn voor een stoomtemperatuur van 700°C, waarmee in de toekomst
een efficiëntie van meer dan 50% haalbaar is. De ontwikkeling op het gebied van efficiëntie is
visueel weergegeven in onderstaande grafiek.
Figuur 2.56: Ontwikkeling efficiëntie
(Bron: CARBON ABATEMENT TECHNOLOGIES PROGRAMME Advanced power plant using high efficiency
boiler/turbine: best practice brochure.[Jan-2006])
2) Koelwater
Temperatuur aan de inlaat
De temperatuur van het beschikbare koelwater is sterk bepalend voor de efficiëntie. Hoe kouder
het koelwater, hoe hoger de efficiëntie. Bij een lage koelwatertemperatuur kan immers een
dieper vacuüm in de condensor gecreëerd worden, waardoor de stoomturbine in staat is meer
energie uit de stoom te halen, waardoor de efficiëntie dienovereenkomstig toeneemt. Overigens
moeten in dat geval wel de stoomturbine en condensor groter gedimensioneerd worden om de
efficiëntietoename te kunnen realiseren.
Temperatuur aan de uitlaat
Indien de temperatuur van het opgewarmde koelwater hoger is dan de toegestane
lozingstemperatuur, moeten aparte cellenkoeltorens worden ingeschakeld om het koelwater af
te koelen. Door het hoge elektriciteitsverbruik van de cellenkoeltorens (pompen en ventilatoren),
daalt de efficiëntie ten opzichte van de situatie waarin deze koelers niet nodig zijn. De efficiëntie
van de elektriciteitscentrale kan worden onderverdeeld in twee periodes:
Winterperiode – zonder koelen van koelwater vóór lozen (10 maanden per jaar): 45,7%
Zomerperiode – met koelen van koelwater vóór lozen: 44,8%
Dit geeft een gemiddelde efficiëntie van ca. 45,5%, gebaseerd op het koelwaterconcept
beschreven in paragraaf 2.5.12.1.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 311
Projectnummer: 07.0309

De gemiddelde efficiëntie voor het koeltorenconcept (zie voor de beschrijving paragraaf
2.5.12.2) is van dezelfde grootteorde.
3) Effect van CCS op de efficiëntie
Als gevolg van CCS zal de efficiëntie afnemen (zie de toelichting bij CCS in dit MER).
4) Effect van warmtelevering op de efficiëntie
Een warmtelevering in de vorm van stoomlevering van 100t/h (zie paragraaf 2.5.16) zorgt
ervoor dat de efficiëntie met circa 2,4% toeneemt van 45,7 naar 48,1% (als de efficiëntie wordt
betrokken op de som van de opgewekte elektriciteit en warmte, in relatie tot de totaal benodigde
brandstofhoeveelheid). Indien de daadwerkelijke warmtelevering toeneemt, zal de efficiëntie
dienovereenkomstig stijgen.
De hiernavolgende op de geplande centrale toepasselijke BREF's hebben betrekking op
energie:
• BREF Large Combustion Plants (juni 2006)
• BREF Energy Efficiency (juni 2008)
In het kader van de energiestudie die voor voorliggend project werd opgemaakt, werd de
installatie getoetst aan deze BREF's. De verticale BREF-LCP is hierin zeker de belangrijkste,
aangezien technieken op conceptueel niveau geëvalueerd worden, wat de grootste procentuele
besparing op de energie-input oplevert. De BREF Energy Efficiency kent een horizontale,
sectoroverschrijdende benadering en omschrijft een aantal Best Practices die betrekking
hebben op energiemanagement enerzijds en technologieën die in diverse sectoren van
toepassing zijn anderzijds.
Energie-efficiëntie in de ontwerpfase
De toetsing van het technisch ontwerp op het gebied van energie-efficiëntie wordt in de
energiestudie behandeld. De elementen uit de BREF ’Energy Efficiency’ van juni 2008 werden
door een erkend deskundige onderzocht, zoals bijvoorbeeld warmteterugwinning om de
efficiëntie van de totale stoom/watercyclus te verhogen en het gebruik van toerengeregelde
motoren. Indien een maatregel een IRR (Internal Rate of Return) van meer dan 15% laat zien,
wordt deze geïmplementeerd.
Energie-efficiëntie in de bedrijfsfase
In de bedrijfsfase zal een energiemanagementsysteem geïmplementeerd worden, waarin de
methodiek en procedures omtrent monitoring, rapportage en te nemen acties op het gebied
van energie-efficiëntie vastgelegd worden. Hierdoor wordt het mogelijk om de energie-efficiëntie
in de tijd te blijvenl gas als voortzetten en eventueel te vergelijken (benchmarken) met derden.
5)secundaire milieu-effecten van warmtelevering
De gemiddelde enthalpie van oververhitte stoom (bij 400 °C) bedraagt 775 kcal/kg. De
verbrandingswarmte van zuivere olie bedraagt ongeveer 10500 kcal/kg. Bij een gemiddelde
concentratie van 0,6% zwavel in de stookolie komt er per 1000 T olie 12 T SO2 vrij-, indien deze
verwerkt wordt in een stoomketel zonder zuiveringsinstallatie.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 312
Projectnummer: 07.0309

Rekening houden met deze gegevens kan gesteld worden dat elke recuperatie van 1000 T
oververhitte stoom een vermindering oplevert van 775 T olie en 9,3 T SO2 minder emissie. In
het geval van gebruik van mengsel gas en olie, zal dit dus tussen 0 en 9,3 T liggen.In geval van
vervanging van aardgas is er enkel effect op NOx.
De hoeveelheid NOx hangt af van de technologie (low NOx of niet), maar is van dezelfde
grootte orde.
Door het niet gebruiken van olie of gas wordt er per kWh eveneens globaal gezien minder CO2
uitgestoten. In geval van een emissiefactor van een kolencentrale van 345 g CO2/kWh en bij
volledige recuperatie van de warmte voor districtverwarming wordt er 190 g CO2/kWh minder
uitgestoten.
2.5.16. Stoom/warmteproductie voor externe afnemers
2.5.16.1. Inleiding
Het hoofdproces in de kolencentrale is de productie van stoom in de boiler en het afleiden van
deze stoom doorheen de turbine om elektriciteit te produceren. Er kan ook stoom/warmte
geleverd worden. Deze stoom/warmte wordt gehaald vanuit dit proces en wordt rechtstreeks
geleverd aan de gebruikers om deze warmte/stoom te gebruiken in andere processen. De
hoeveelheid stoom beschikbaar voor elektriciteitsproductie is afhankelijk van druk en
temperatuur nodig voor extern gebruik.
E.ON beoogt in eerste instantie een synergie te bereiken met de overige activiteiten op de
BAYER-site: de warmtelevering aan BAYER maakt hiervan deel uit. Verder(reikend)e
mogelijkheden voor warmteleveringen worden onderzocht; de centrale is voorbereid op een
latere toepassing van additionele warmteleveringen, en E.ON zal met nog nader te identificeren
partners een bredere haalbaarheidsstudie over warmwaterleveringen in het havengebied laten
uitvoeren.
In het kader van de ontwikkeling van het project wordt ook het transport van warmte over lange
afstand overwogen. Het gebruik van de warmte van de steenkoolcentrale draagt bij tot een
algemene vermindering van emissies. De mogelijkheid voor het aanwenden van warmte van de
centrale over een lange afstand in Antwerpen wordt momenteel nog verder onderzocht. Hier
concentreert E.ON zich in eerste instantie op het Havengebied. Het Havengebied van
Antwerpen is zeer heterogeen qua structuur en warmtevereisten. Na bespreking met mogelijke
klanten en partners is het duidelijk dat er een behoefte bestaat. Als er zich binnen de haven
significante afzetmogelijkheden voordoen, en als de investeringen over lange afstand zinvol
lijken, zou het ook denkbaar zijn om het gebied uit te breiden naar aangrenzende
woongebieden en de stad Antwerpen.
Gedurende de ontwerpfase werden al een aantal potentiële warmte/stoomafnemers
onderzocht:
• Stoomlevering aan BAYER
• Warmtelevering aan huishoudens en andere grote gebouwen
• Warmtelevering aan groenteserres
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 313
Projectnummer: 07.0309

Deze mogelijkheden worden hierna kort beschreven. Op dit ogenblik is enkel de stoomlevering
aan BAYER effectief mogelijk.
2.5.16.2. Stoomlevering aan BAYER
BAYER gebruikt op vandaag stoom afkomstig van een Electrabel-installatie enerzijds, en stoom
van de eigen BAYER-boilers anderzijds. BAYER gebruikt stoom met druk van 35 bar voor de
processen en 5 bar voor verwarming en spoordoeleinden. Wanneer E.ON investeert in een
poederkoolgestookte elektriciteitscentrale op de BAYER-site, zal BAYER haar eigen ketels
sluiten en de stoom hoofdzakelijk afnemen van de E.ON-elektriciteitscentrale. Deze levering
van stoom zal met zekerheid gerealiseerd worden. Deze stoom zal geleverd worden met een
gemiddeld debiet van 100 t/h (max. 110 t/h). E.ON houdt in het ontwerp van de
elektriciteitscentrale echter rekening met een grotere levering van stoom (max. 236 t/h).
2.5.16.3. Warmtelevering aan huishoudens en andere grote gebouwen
Huishoudens hebben warmte nodig op een relatief lage temperatuur van 90 tot 120°C. Dit kan
gerealiseerd worden door een verandering in het hoofdproces en vraagt om een extra
warmtewisselaar. Er is ook een transport- en distributiesysteem nodig om deze warmte van de
elektriciteitscentrale naar de afnemers te brengen.
De belangrijkste voorwaarden voor een dergelijk systeem zijn:
• De afnemers moeten in de buurt van de elektriciteitscentrale gevestigd zijn (max. 10 tot
15 km);
• Het warmtevolume moet voldoende groot zijn om economisch haalbaar te zijn;
• De afnemers moeten geconcentreerd zijn in een cluster.
E.ON heeft onderzoeken verricht, samen met de SOCIALE HUISVESTINGSMAATSCHAPPIJ,
nabij luchtbal. Deze maatschappij bezit in het noorden van Antwerpen veel huizen en
appartementen. De warmtevraag is echter te klein om het project economisch haalbaar te
maken.
2.5.16.4. Warmtelevering aan groenteserres
Een andere mogelijke hoge verbruiker van warmte zijn de tuinbouwkassen. Bovenop de vraag
naar warmte hebben de serres ook een vraag naar CO2. In een gesprek met de Boerenbond,
waarin E.ON vroeg naar de mogelijke levering van warmte/CO2 naar nieuwe serres in de
omgeving kwam tot uiting dat er momenteel niet voldoende interesse is naar nieuwe serres.
Indien de situatie echter verandert in de toekomst, zal E.ON de levering aan serres opnieuw
overwegen.
De nieuwe kolencentrale kan stoom en warmte op verschillende druk/temperatuur leveren en is
daarvoor ontworpen. Enkel extra-warmtewisselaars en -kleppen moeten veranderd worden op
het moment wanneer duidelijk is wat de precieze warmtevraag is. De hoogtechnologische
elektriciteitscentrale staat klaar om stoom/warmte te leveren van zodra de vraag er is.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 314
Projectnummer: 07.0309

2.5.16.5. Andere mogelijke warmteleveringen
Eind 2008 heeft E.ON een verkennend marktonderzoek gedaan naar de mogelijkheden om
warmte te leveren aan industriën in de Antwerpse haven.
Als resultaat van dit marktonderzoek is gebleken dat er een potentiele markt voor
warmtelevering is. Warmte kan zowel in de vorm van warm water als in de vorm van stoom
geleverd worden.
Om een dergelijk project financieel/economisch haalbaar te maken is het noodzakelijk dat er
meerdere warmte-afnemers zijn. Het is zeer wenselijk dat er ook meerdere warmte producenten
bij zo’n project betrokken zijn.
Gebaseerd op de resultaten van bovengenoemd verkennend marktonderzoek zal E.ON een
uitgebreidere haalbaarheidsstudie uitvoeren.
Uitgangspunten voor deze studie zijn dat er meerdere warmteproducenten en meerdere
warmteafnemers nodig zijn.
Voor het slagen van het project is het verder van belang dat overheden als APA, VOKA en
regionale overheden het project ondersteunen
2.6. Onderhoudsfase
De geplande elektriciteitscentrale zal regelmatig aan onderhoud onderworpen worden om deze
in een perfecte staat van dienst te houden. Onder onderhoudswerkzaamheden wordt onder
meer verstaan het uitvoeren van inspecties, reinigingsactiviteiten, herstelactiviteiten of een
grote revisie. Gedurende een onderhoudsstop van de hoofdinstallatie dient de stoomlevering
naar BAYER zeker gesteld te worden. Daartoe zal de back-up ketel de stoomlevering naar
BAYER overnemen. Voorafgaand aan een onderhoudsstop zal de centrale op een normale
wijze uit bedrijf genomen worden. De onderhoudscyclus zal naar verwachting drie jaar
bedragen, waarbij één maal om de drie jaar een grote onderhoudsstop zal plaatsvinden. In de
tussenliggende jaren zullen kleine onderhoudsstops worden georganiseerd:
• Grote onderhoudsstop (revisie)
Activiteiten: verrichten van groot onderhoud (bijvoorbeeld revisie van ketel of
stoomturbine).
Tijdens piekperiode ongeveer 1000 mensen op de site
Frequentie: 1 maal per 3 jaar
Duur: normaal < 2 maanden
• Kleine onderhoudsstop
Activiteiten: inspecties, eventuele reiniging van vervuilde componenten of overig klein
onderhoud.
Tijdens piekperiode ongeveer 200 mensen op de site.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 315
Projectnummer: 07.0309

Frequentie: 1 tot 2 maal per jaar (in een jaar waarin geen grote onderhoudsstop
plaatsvindt)
Duur: normaal < 1 week
Als specifieke toepassingen van grote en kleine inspecties kunnen worden genoemd:
• Inspectiebeheer, levensduur en veiligheid
De politiek van E.ON is erop gebaseerd om zowel tijdens de productiefase als bij grote
onderhoudswerken niet alleen de klassieke technieken te gebruiken die nodig zijn om
de toestand van een centrale te inspecteren of te beoordelen, maar ook gebruik te
maken van geavanceerde technieken zoals de niet-destructieve methoden. De
infraroodthermografie is een belangrijk hulpmiddel om de staat van
elektriciteitscentrales te inspecteren en te beoordelen. Thermografische inspecties
worden uitgevoerd om het thermisch rendement van essentiële onderdelen van de
centrale veilig te stellen: van de controle van de voorraad steenkolen op zelfontbranding
tot complexe toepassingen zoals de inspectie van turbines.
• Pijpleidingen beoordelen
Een veel voorkomende toepassing in elektriciteitscentrales is de controle van het
uitgebreide stelsel pijpleidingen in het algemeen en van de thermisch zwaar belaste
pijpleidingen in het bijzonder. In een centrale voeren de pijpleidingen van dat laatste
type extreem hete stoom naar de turbine. Met hun wanden van 6 tot 9 cm dik moeten
ze bestand zijn tegen stoom van meer dan 600°C onder een druk van 285 bar. In dat
geval zijn regelmatige thermografische inspecties nodig om de isolatie te controleren en
om excessieve temperatuursstijgingen vast te stellen. Een goede isolatie van de
pijpleidingen verbetert niet alleen de thermische isolatie, maar vermindert ook in grote
mate de kans op thermische moeheid die tot scheurtjes in de pijpen kan leiden.
• Het turbinerendement verhogen
De stoomturbine/generator is het hart van de elektriciteitsproductie. Het geheel bestaat
uit een combinatie van rotoren die onder hoge, gemiddelde en lage druk staan en die
direct aan de rotor van een generator gekoppeld zijn. In grote eenheden die met
snelheden van 3000 t/min draaien, bedraagt de roterende massa vaak zeer grote
gewichten. De rotor van de generator draait in een vaste stator waarvan de kern uit
dunne, geïsoleerde staalplaten vervaardigd is om grote kringstromen en
stroomverliezen te voorkomen. Als er echter genoeg ongewilde contacten zijn tussen
aan elkaar grenzende platen, kunnen elektriciteitsstromen ontstaan die in de kern
potentieel hete plekken (hot spots) kunnen veroorzaken. Door het gebruik van
infraroodtechnologie is het mogelijk om de platen in de kern van de stator op eventuele
schade te controleren.
De impact op mobiliteit in geval van onderhoudswerken kan als volgt worden ingeschat: de
extra verkeersbelasting die zal optreden hangt samen met het aantal mensen dat op de site
werkzaam is. De werkzaamheden in een onderhoudsstop vinden over het algemeen plaats
binnen de gebouwen, zodat de geluidsbelasting van deze werkzaamheden naar buiten toe
verwaarloosbaar is. De meeste werkzaamheden gebeuren overdag, maar een gedeelte kan ook
's nachts plaatsvinden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 316
Projectnummer: 07.0309

2.7. Interferentie met andere plannen en projecten
2.7.1. Tweede spoorverbinding onder de Schelde, Liefkenshoekspoortunnel
Er is een nieuwe goederenspoorverbinding (dubbelsporig) onder de Schelde gepland. Deze zou
de spoorinstallaties op de linker Schelde-oever (Bundel Zuid, Waaslandhaven) verbinden met
de spoorinstallaties op rechter Schelde-oever (ter hoogte van het rangeerstation Antwerpen-
Noord). Door de ontwikkelingen op de linkerschelde-oever in het Antwerpse havengebied en in
het bijzonder de indienstname van het Deurganckdok wordt een aanzienlijke stijging van het
goederenverkeer, en specifiek het goederenverkeer per spoor verwacht. Zonder aanpassingen
van het spoorwegnetwerk zou deze stijging van het goederenverkeer per spoor een
onaanvaardbare impact hebben op het reizigersverkeer per spoor. Deze spoorlijn wordt parallel
met de R2 aangelegd. Er wordt onder de Schelde en het Kanaaldok B1/B2 geboord. Het MER
voor de aanleg van de Liefkenhoekspoortunnel werd goedgekeurd op 25 augustus 2006.
Globaal komen als voornaamste negatieve effecten naar voor: de grote hoeveelheid
grondoverschot, het ecologisch verlies met bijkomende versnippering , de toename van de
geluidsdruk en uiteraard de mobiliteitsproblematiek die samenhangt met de exploitatie van de
spoorontsluiting in het netwerk op linkeroever en met de aansluitende spoorwegen naar het
hinterland.
Het Gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan ‘Liefkenshoekspoortunnel werd op 9 mei 2008
vastgesteld door de Vlaamse Regering. Vooraleer de uitvoeringswerken kunnen starten dient
nog een bouwvergunning verkregen te worden. Initieel was vooropgesteld de werken te
beginnen in 2007 zodat de indienststelling van de spoorlijn in 2012 zou kunnen plaatsgrijpen.
Deze timing zal evenwel ongeveer 2 jaar worden achteruitgeschoven.
Behalve dat er qua timing goed dient afgestemd te worden, kunnen geen andere conclusies
getrokken worden.
2.7.2. Tweede Tijsmanstunnel
Het hoofddoel van het project is de aanleg van een tweede (Tijsmans)tunnel onder het
Kanaaldok B1/B2 in de Antwerpse haven op Rechteroever. De tunnel zal dienst doen als
wegverbinding voor lokaal verkeer tussen de havengebieden aan weerszijden van het
Kanaaldok B1/B2. Hierdoor worden de lokale en doorgaande verkeersstromen gescheiden. Het
tracé van de nieuw aan te leggen tunnel loopt evenwijdig aan het tracé van de huidige
Tijsmanstunnel (R2) maar ligt iets meer noordelijk. Het tracé wordt gekoppeld aan het tracé van
de geplande Liefkenshoekspoortunnel (zie paragraaf 2.7.1) zodat beide tunnels in
uitvoeringsfase kunnen gecombineerd worden. De tweede Tijsmanstunnel zal een 2x1 rijweg
worden voor personen- en vrachtverkeer.
De MER-procedure voor het project is tot op heden nog niet afgerond. Het boren van de tunnel
voor de aanleg van de tweede Tijsmanstunnel is gepland aansluitend op de uitvoering van de
tweede spoorverbinding onder de Schelde en zal ongeveer 6 maanden in beslag nemen. Vóór
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 317
Projectnummer: 07.0309

het boren van de tunnel voor de tweede Tijsmanstunnel zal al begonnen worden met de
uitvoering van enkele tunnelsecties.
De stockage van de te hergebruiken grond tijdens de uitvoering van de cut en cover
tunnelgedeelten zal plaatsvinden in delen ven de bufferzones langs de toegang tot de
bestaande Tijsmanstunnel (R2). Op de linkeroever van het kanaaldok B1/B2 gaat het over een
oppervlakte van ongeveer 55.500m², op de rechteroever van het kanaaldok B1/B2 is ongeveer
41.000 m² beschikbaar. Met betrekking tot de aanlegfase van de nieuwe elektriciteitscentrale
zou E.ON ook willen gebruik maken van het gebied op de linkeroever van Kanaaldok B1/B2
(55.500 m²). Een goede afstemming qua timing van de aanlegfase van deze 2 projecten is
bijgevolg noodzakelijk.
2.7.3. Oosterweelverbinding
De Oosterweelverbinding bestaat uit een toltunnel onder de Schelde vanop Linkeroever (tussen
het Sint-Annabos en Blokkersdijk) naar Rechteroever ter hoogte van het kerkje van Oosterweel.
Op rechteroever komt er dan een knooppunt voor de aansluiting met de haven en gaat het tracé
verder via een brug ten noorden van het Eilandje om dan aan te sluiten op het viaduct van
Merksem. De Oosterweelverbinding strekt zich uit over een lengte van ongeveer 10 km.
De start van de werken aan de Scheldetunnel en de Lange Wapperbrug is op dit moment
onzeker. Eens gestart, zullen de werken op 4 jaar klaar zijn. De Oosterweelverbinding zou in
principe in 2013 kunnen ingehuldigd worden. Tijdens de bouw van de Oosterweelverbinding
wordt ook het noordelijk gedeelte van de Stedelijke Ringweg aangelegd.
Op Linkeroever worden de werken gefaseerd uitgevoerd. Zo wordt de hinder geminimaliseerd
en de doorstroming op de ring maximaal gegarandeerd.
Fase 1
Voorjaar 2009 - 2013: bouw Oosterweelverbinding met tunnel en brug.
• Aanleg van de Oosterweelverbinding (tunnel, viaduct, tolpleinen, knooppunt
Oosterweel) op Linker- en Rechteroever
• Aanleg van de Stedelijke Ringweg op Linkeroever en het noordelijke deel op
Rechteroever (tussen Groenendaallaan en Schijnpoort)
Fase 2
Vanaf 2013: optimalisatie van het zuidelijk knooppunt op Linkeroever
• In deze nafase komt er een optimalisatie van de aansluiting van de E17 met de
Kennedytunnel. Op dat moment is de Oosterweelverbinding al opengesteld voor het
auto- en vrachtverkeer.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 318
Projectnummer: 07.0309

Er wordt verwacht dat dit project geen nadelige gevolgen zal hebben ten aanzien van het
voorliggende project daar dit project op een afstand van meer dan 8 km ten zuiden-zuidoosten
van de nieuwe elektriciteitscentrale gelegen is.
Het milieueffectraport voor de aanleg van de Oosterweelverbinding werd goedgekeurd op 30
maart 2007. Het hele project staat echter momenteel weer ter discussie. Hierdoor loopt het
project vertraging op. Eventueel zal het traject nog wijzigen. Het alternatief met een tunnel
wordt weer besproken. Daar het hele project ter discussie staat kan er momenteel qua
cumulatieve effecten geen besluit getrokken worden.
2.7.4. Afbraakwerken bij BAYER
Bij het direct koelwaterconcept zal BAYER alle gebouwen en installaties op de site verwijderen
vooraleer de gronden worden overgedragen aan E.ON (zie de stedenbouwkundige
vergunningsaanvraag voor de sloping). Doordat de werken en activiteiten door E.ON pas
worden aangevat nadat de werken en activiteiten van BAYER worden beëindigd, zijn geen
cumulatieve effecten te verwachten.
2.7.5. Verdieping van de Westerschelde
Nederland en Vlaanderen bereiden samen de verruiming van de vaargeul in de Westerschelde
voor, gericht op de getij-onafhankelijke vaart op Antwerpen, voor schepen met een diepgang tot
13,10 m. Blijkens het desbetreffende MER zijn de bevindingen met betrekking tot de milieuimpacten
de volgende:
• Bodem
Het MER laat zien dat er bij de verruiming van de Westerschelde, vergeleken met een
situatie waarin wordt doorgegaan met de huidige manier van baggeren en storten, niets
verandert aan het meergeulenstelsel in de Westerschelde. Het effect van de verruiming
opgeteld bij het effect van het verbeterd storten komt samen op nul uit.
• Water
De verruiming heeft nauwelijks invloed op de waterstanden, de beweging van het slib
en de overgangen tussen zoete, zoute en brakke gebieden. Op lange termijn heeft de
verruiming geen effect op het water in het Schelde-estuarium. Het water verandert
vooral door de effecten van de zeespiegelstijging. Tijdelijke effecten, zoals iets meer
slibafzetting in de Beneden-Zeeschelde door het baggeren en storten, zijn beperkt.
• Natuur
De verruiming brengt de diversiteit in soorten dieren en planten in het Scheldeestuarium
niet in gevaar. Storten op de plaatranden heeft zelfs een positief gevolg: de
totale oppervlakte van de plaatranden wordt door het storten groter. Dat betekent een
groter gebied waar vogels kunnen zoeken naar voedsel. Daarbij is het enerzijds
belangrijk dat de stortwerkzaamheden voldoende regelmatig gebeuren om het nieuwe
voedselgebied in stand te houden, terwijl anderzijds de werkzaamheden zo min
mogelijk verstoring voor vogels mogen opleveren. In het brakke deel van de Beneden-
Zeeschelde kan de verruiming wel een negatief effect hebben. Het schor en het slik bij
het Galgenschoor neemt enigszins af. Dat is niet goed voor het ecologisch functioneren
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 319
Projectnummer: 07.0309

en voor de verscheidenheid aan leefgebieden voor dieren en planten, terwijl het nu al
niet zo goed gesteld is met deze beschermde gebieden. Het afgraven van de dijk bij
Fort Filip zorgt voor extra oppervlakte aan nieuwe slikken en schorren. Dit dekt het
verlies ruimschoots.
• Andere aspecten
De onderzoekers hebben ook gekeken naar eventuele gevolgen van de verruiming voor
ruimtegebruik, mobiliteit, lucht, geluid en trillingen, landschap, veiligheid in verband met
het transport van gevaarlijke stoffen, veiligheid in verband met scheepsongevallen en
mens en gezondheid. Op deze terreinen heeft de verruiming van de vaargeul nauwelijks
of geen effect.
• Conclusie
De conclusie van het MER is dat verruiming bijna geen effecten heeft op het milieu. De
negatieve effecten die er zijn, kunnen worden verminderd, verzacht of gecompenseerd.
Cumulatieve effecten ten aanzien van de verdieping van de Westerschelde
Specifiek op het vlak van effecten op fauna en flora (zie ook het desbetreffende hoofdstuk in dit
MER), kan het project van de verdieping van de Westerschelde cumulatieve effecten hebben
met het E.ON-project ten aanzien van het visbestand. Na de verdieping van de Westerschelde
zullen de getijden immers anders zijn, de effecten kunnen zowel positief als negatief zijn. Deze
cumulatieve effecten zijn momenteel echter niet te voorspellen. Om de effecten op het
visbestand op te volgen zal E.ON deelnemen aan de maandelijkse monitoring van de
vispopulatie in de Schelde. De maandelijkse evaluatie en de opstelling van een eindrapport
over de monitoring zal door ANB en INBO gebeuren. Dit moet toelaten om indien nodig via
gerichte maatregelen de populaties in stand te houden.
De verdieping van de Schelde heeft tot doel dat grote containerschepen met een diepgang van
43’ of 13 m vanuit Antwerpen in één getij de openzee kunnen bereiken en dit tijdens een getijvenster
van minstens één uur per getij en dat schepen met een diepgang tot 38’ of 11,60 m
zelfs bij een lage laagwaterstand, naar en van Antwerpen de Schelde kunnen op of afvaren (de
getij-onafhankelijke vaart).
Te onderzoeken is of de verdieping van de Schelde, in combinatie met het beoogde project van
E.ON, zou kunnen leiden tot een betekenisvolle aantasting van de natuurlijke kenmerken van
een speciale beschermingszone. Meer bepaald rijst de vraag of de cumulatieve uitstoot van
NOx en SO2 en de daaruit voortvloeiende effecten op het vlak van eutrofiëring en/of verzuring te
beschouwen zijn als betekenisvolle effecten.
Op het eerste gezicht zal de verdieping van de Schelde immers leiden tot een toename van het
vrachtverkeer op de Schelde zodat, eveneens op het eerste gezicht, ook de uitstoot van NOx en
SO2 als gevolg van de scheepvaart zal toenemen.
In de samenvatting en conclusies van het gezamenlijk Vlaams/Nederlandse MER over (o.m.) de
verruiming van de vaargeul van de Schelde werd in dat kader trouwens opgemerkt dat: “In de
autonome ontwikkeling tot 2010 en 2030 […] de omvang van de projectgebonden transporten in
het studiegebied vrij sterk [zal] toenemen en als gevolg daarvan nemen de emissies van
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 320
Projectnummer: 07.0309

schadelijke gassen toe. Als gevolg van de verruiming van de vaarweg nemen deze emissies
nog meer toe.” 31
Er dient daarbij evenwel worden opgemerkt dat deze conclusies gelden in het scenario van de
zogenaamde autonome ontwikkeling dat betrekking heeft op het nulalternatief. Autonome
ontwikkelingen zijn “ontwikkelingen die zich voordoen uitgaande van het geldende beleid en
bestaande wet- en regelgeving”. 32 Dit wordt uitdrukkelijk bevestigd daar waar voor de
vaargeulverruiming wordt gesteld dat: “Er […] overigens maar beperkt rekening [is] gehouden
met nieuwe technologieën en toekomstige wetgeving (bijvoorbeeld wijzigingen in
brandstofsamenstelling).” (hoofdstuk 6 van het strategisch milieueffectenrapport). 33
De regelgeving met betrekking tot het zwavelgehalte van scheepsbrandstoffen (dat aanleiding
geeft tot SO2 in de verbrandingsgassen) is evenwel de laatste jaren op ingrijpende wijze
geëvolueerd en zal in de toekomst nog drastischere beperkingen opleggen.
In 1999 (richtlijn 1999/32/EG) 34 werd de bestaande EU wetgeving op de vermindering van SO2
uitstoot (richtlijn 93/12/EG) 35 uitgebreid tot bepaalde vloeibare petroleumbrandstoffen gebruikt
door zeeschepen. Meer bepaald werd voorzien dat het maximaal toegelaten zwavelgehalte van
gasolie voor de scheepvaart vanaf 1 juli 2000 0,2 massaprocent en vanaf 1 januari 2008 slechts
0,1 massaprocent mag bedragen. Deze richtlijn werd in 2001 in Belgisch recht omgezet (KB 7
maart 2001) 36 .
In 2005 (richtlijn 2005/33/EG) werd het toepassingsgebied van richtlijn 1999/32/EG uitgebreid
zodat voortaan niet enkel gasolie voor de scheepsvaart maar alle vloeibare van aardolie
afgeleide brandstoffen die gebruikt worden door schepen die varen binnen de territoriale
wateren van de Lidstaten eronder vallen. Daarin werd voorzien dat alle scheepsbrandstoffen
gebruikt in de Noordzee, vanaf 11 augustus 2006 een zwavelgehalte van maximaal 1,5
massaprocent mogen hebben. Door dezelfde richtlijn wordt het zwavelgehalte tot 0,1
massaprocent gebracht voor scheepsbrandstoffen die worden gebruikt tijdens het varen op
binnenwateren of gedurende het afgemeerd liggen in een haven.
Deze richtlijn werd in 2006 (KB 13 december 2006) 37 en 2007 (KB 27 april 2007) 38 omgezet in
Belgisch recht.
31
Samenvatting en conclusies met overzichtskaart, Strategische milieueffectenrapportage
Ontwikkelingsschets 2010 Schelde-estuarium,(www.ontwikkelingsschets2010.nl), p. 1.
32
Hoofdrapport, Strategische milieueffectenrapportage Ontwikkelingsschets 2010 Scheldeestuarium,
p. 38.
33
Idem, p. 78.
34
Richtlijn 1999/32/EG van de Raad van 26 april 1999 betreffende een vermindering van het
zwavelgehalte van bepaalde vloeibare brandstoffen en tot wijziging van Richtlijn 93/12/EEG.
35
Richtlijn 93/12/EEG van de Raad van 23 maart 1993 betreffende het zwavelgehalte van
bepaalde vloeibare brandstoffen.
36
Koninklijk besluit van 7 maart 2001 betreffende de benaming, de kenmerken en het
zwavelgehalte van de gasolie voor de zeescheepvaart.
37
Koninklijk besluit van 13 december 2006 betreffende de benaming, de kenmerken en het
zwavelgehalte van de marine gasolie
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 321
Projectnummer: 07.0309

Tevens zijn in het kader van de IMO (International Maritime Organisation) maatregelen
genomen voor de preventie van luchtvervuiling door schepen (SOx, NOx en fijn stof) (Protocol
van 1997 bij het MARPOL 73/78 verdrag). Deze maatregelen zijn op genomen in Bijlage VI bij
het MARPOL verdrag. Bijlage VI bevat voorschriften voor de preventie van luchtverontreiniging
door schepen, met aanwijzing van speciale gebieden voor beheersing van SOx-emissies in de
Oostzee en de Noordzee. Bijlage VI (zoals aangepast in oktober 2008) zal op 1 juli 2010 van
kracht worden. De aangepaste Bijlage VI voorziet in een verdere verstrenging met betrekking
tot het zwavelgehalte in scheepsbrandstoffen. Voor de speciale gebieden voor beheersing van
SOx-emissies, waaronder de Noordzee, worden nog strengere normen in het vooruitzicht
gesteld. Meer bepaald zal voor de Noordzee de 1 massaprocentnorm gelden vanaf 1 juli 2010.
Deze norm wordt zelfs op 0,1 massaprocent gebracht vanaf 1 januari 2015.
De invoering van strengere normen voor het zwavelgehalte van scheepsbrandstoffen zal in de
toekomst dus leiden tot een zeer aanzienlijke daling van de SO2 uitstoot (vermindering met
factor 15).
Zelfs indien rekening wordt gehouden met de toename van het vrachtverkeer op de Schelde, is
dus te verwachten dat de uitstoot van SO2 in absolute cijfers ten gevolge van de scheepvaart in
de toekomst zal dalen. Hierdoor zal ook de verzurende depositie dalen.
Bovendien zal de verdieping er eveneens toe leiden dat schepen met een grotere capaciteit de
haven van Antwerpen zullen aandoen.
Dit zal er vooreerst toe leiden dat meer vracht zal worden vervoerd met minder schepen. De
capaciteit van een containerschip wordt uitgedrukt in TEU: Twenty feet Equivalent Unit, het
equivalent aantal standaard containers van ongeveer 6,10 meter dat het schip kan vervoeren.
Grote containerschepen kunnen nu tot 13000 TEU vervoeren en er zijn plannen voor schepen
met een capaciteit van 16000 TEU. Containerschepen worden in de toekomst steeds groter.
Waar in 1992 voorspellingen werden gedaan dat schepen van 8.000 TEU al te groot zouden
zijn, zijn de schepen van nu een veelvoud hiervan. Bovendien gaan sommige voorspellers nu
uit van schepen van 22.000 TEU in de toekomst. Te verwachten valt dat hierdoor de relatieve
uitstoot per vervoerde vracht (emissies / ton vracht) verder zal verminderen.
Tevens zal deze evolutie ertoe leiden dat nieuwere schepen de haven van Antwerpen zullen
aandoen. De verdieping is immers gericht op toegang met schepen met een diepgang van
11,60 m tot 13 m. Dit is een component van de zeevaartvloot die recent een enorme
ontwikkeling kent en die hoofdzakelijk bestaat uit nieuwe en nog te bouwen schepen. Omdat dit
een nieuwe groeiende markt is worden deze schepen nu gebouwd met nieuwe technieken en
betere motoren. Daar waar de vermindering van het zwavelgehalte van de scheepsbrandstoffen
hoofdzakelijk ten goede komt van een vermindering van de SO2 uitstoot van de schepen zal de
verbetering van de motoren een gunstig effect hebben op de NOx emissies. Volgens de
informatie verzameld door de Europese Commissie bij motorfabrikanten en classificatiebureaus
38 Koninklijk besluit van 27 april 2007 betreffende de voorkoming van luchtverontreiniging door
schepen en de vermindering van het zwavelgehalte van sommige scheepsbrandstoffen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 322
Projectnummer: 07.0309

is bevestigd dat alle nieuwe in de EU vervaardigde scheepsmotoren reeds aan de strengste
NOx-normen voldoen. 39
Er kan dan ook besloten worden dat de cumulatieve effecten van de verdieping van de Schelde
en het beoogde project op het vlak van eutrofiëring en verzuring, rekening houdend met de
bovenvermelde factoren, niet zullen leiden tot een betekenisvolle aantasting van de natuurlijke
kenmerken van een speciale beschermingszone.
39 Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad - Een strategie van
de Europese Unie ter beperking van atmosferische emissies door zeeschepen /*
COM/2002/0595 def. Deel I (hoofdstuk 4. Bestaande maatregelen ter beperking van emissies).
SGS Belgium NV Juni 2009 Projectomschrijving 323
Projectnummer: 07.0309

3. Historiek van het studiegebied
De oudste gegevens waarop deze analyse van de historiek van het studiegebied is gebaseerd,
zijn afkomstig van de kabinetskaarten van de Oostenrijkse Nederlanden opgenomen op initiatief
van Graaf De Ferraris. Deze kaarten zijn planimetrisch van een bijzonder hoog niveau en
hebben een detailinvulling die vergelijkbaar is met de hedendaagse topografische kaarten.
Ze zijn opgesteld tussen 1770-1778 en geven de toestand weer aan het heiden van het preindustriële
tijdperk. De steden waren op dat ogenblik nog volledig gelegen binnen hun
middeleeuwse vesten. De voornaamste steden waren met elkaar verbonden door, waar de
topografische toestand het toeliet, kaarsrechte steenwegen. Ook waren veel waterlopen
bevaarbaar.
Op de ferrariskaart (zie Figuur 3.1) wordt de Schelde binnen haar huidige loop aangetroffen. De
verschillende forten (fort Lillo, fort Liefkenshoeck) zijn duidelijk op te merken op de kaart. Het
terrein waar vroeger de dorpen Lillo en Oorderen gelegen zijn, zijn momenteel ingenomen door
het kanaaldok B1 en het Churchilldok. Op de Ferrariskaart is duidelijk de ligging van het dorp
Hoevenen op te merken. Deze plaats komt overeen met de ligging van het huidige Hoevenen.
Ook de Ettenhovense Polder kan op de Ferrariskaart op dezelfde plaats teruggevonden worden
als heden. Net boven het vroegere Oorderen kan de rivier de Schijn opgemerkt worden, deze
loopt binnen haar huidige loop.
Figuur 3.1: Uittreksel van Graaf de Ferrariskaart (+/-1770-1778)
E.ON-Terrein
SGS Belgium NV Juni 2009 Historiek 324
Projectnummer: 07.0309

4. Algemene methodologie
4.1. Algemeen
De voornaamste ingrepen die in het algemeen bij een industrieel project mogelijk zijn, worden
samengevat in Tabel 4.1. De aard en de omvang van een project bepalen welke ingrepen in het
ter studie liggende project te verwachten zijn. Uitgaande van het algemene ingrepenschema in
Tabel 4.1 kan een (naar Nederlands model gemaakt) ingreep-effectenschema worden
opgesteld voor het ter studie liggende project.
Tabel 4.1: Algemene ingrepen van een industrieel project voor de verschillende milieudisciplines
Ingrepen naar de LUCHT (gevolgen voor de fysisch-chemische kwaliteit van de atmosfeer):
• toevoeging van gassen en stoffen naar de omgevingslucht
• toevoeging van warmte naar de omgevingslucht
Ingrepen op OPPERVLAKTEWATER:
• toevoer van stoffen of gassen
• toevoer van warmte
• veranderingen in morfologie en veranderingen in de waterhuishouding (indien voorkomend, meestal van
incidentele aard)
Ingrepen op BODEM EN GRONDWATER:
• toevoer van stoffen of gassen naar de bodem
• toevoer en/of onttrekking van warmte naar of aan de bodem
• toevoer (infiltratie) of onttrekking van water naar of aan de bodem
• bodemtechnische ingrepen
Ingrepen op het GELUIDSKLIMAAT:
• verandering van het (de) geluidsniveau (-hinder)
Ingrepen op LANDSCHAP:
• verandering van het landschappelijk uitzicht
Ingrepen op MENS:
• invloeden op de gezondheid van de mens
• invloeden op de belevingsaspecten door de mens
Ingrepen op FAUNA en FLORA:
• ecotoxicologische effecten op fauna en flora
• invloed van fysische veranderingen (geluidsniveau, verlichting, …) op fauna en flora
4.2. Ingreep-effectenrelaties
De beschrijving van de ingreep-effectrelaties werd opgevat als een omschrijving van diverse
activiteiten (die kunnen vertaald worden als ingrepen) die residuen veroorzaken of kenmerken
vertonen waarvoor milieueffecten vooropgesteld kunnen worden. De mogelijke milieueffecten
van de werking van de uitgebreide installaties zijn in de ingreep-effectmatrix (zie Bijlage 1) ter
verdere evaluatie opgenomen. Het betreft zowel de rechtstreekse, primaire of eerste-ordeeffecten
als de onrechtstreekse, secundaire of tweede-orde-effecten.
Op basis van de afbakening van de referentiesituatie worden volgende aspecten als mogelijk
relevante impacten (sleutelimpacten) naar voren geschoven:
SGS Belgium NV Juni 2009 Algemene methodologie 325
Projectnummer: 07.0309

Atmosferische emissies
De werking van de branders zorgt voor atmosferische pollutie. Deze luchtverontreiniging kan
invloed hebben op de luchtkwaliteit in de omliggende woongebieden (discipline mens,
toxicologie) en in omliggende groengebieden (discipline fauna en flora, ecotoxicologie).
Koelwaterlozing in de Schelde
Koelwaterlozingen als gevolg van de elektriciteitsproductie kunnen zorgen voor thermische
verontreiniging van het water van de Schelde. Er zal onderzocht worden of deze verontreiniging
ecologische effecten met zich meebrengt (discipline fauna en flora).
Geluidsemissies
Het exploiteren van de elektriciteitsinstallatie gaat gepaard met productie van geluid. Dit geluid
kan voor verstoring zorgen in de omliggende woongebieden (discipline mens), alsook op de
fauna in de omgeving (rustverstoring).
Bodem- en grondwaterverontreiniging
Als gevolg van de activiteiten op de site van de elektriciteitsinstallatie kan bodem- en
grondwaterverontreiniging ontstaan. Via de bodemonderzoeken die al op de site gebeurd zijn,
kan de huidige verontreiniging van de bodem en het grondwater in kaart gebracht worden.
De disciplines ‘lucht’, ‘water’, ‘bodem en grondwater’, ‘geluid en trillingen’, ‘mens’, ‘fauna en
flora’ en ‘Landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie’ worden geëvalueerd door een erkend
MER-deskundige. De discipline ‘Licht, warmte en stralingen’ wordt door de coördinator van dit
MER besproken, gezien de beperkte impact van het project specifiek wat deze discipline
betreft. De discipline ‘klimaat’ wordt in dit MER niet apart besproken. In
Tabel 5.15 worden echter wel de CO2-emissie van de nieuwe elektriciteitscentrale vergeleken
met de totale CO2-emissie van de energie-industrie in Vlaanderen. Het broeikaseffect is
evenwel een globaal probleem, waarop de CO2-uitstoot van één enkel bedrijf op zich geen
kwantificeerbare invloed heeft. Dit aspect wordt dan ook niet verder besproken in dit MER.
4.3. Reikwijdte van het MER
In het MER worden de milieueffecten als gevolg van de geplande elektriciteitscentrale
bestudeerd. De potentiële milieueffecten van de elektriciteitscentrale zullen worden
gekwantificeerd en beschreven. De activiteiten van BAYER die op dezelfde site als de
elektriciteitscentrale plaatsvinden behoren niet tot het onderwerp van dit MER. Het project
omvat een 100% kolengestookte elektriciteitscentrale. Bijzondere aandacht gaat naar een
vergelijking van het scenario van de directe koeling versus het scenario van de koeltoren.
Verder wordt ook het scenario van de bijstook met 20% biomassa onderzocht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Algemene methodologie 326
Projectnummer: 07.0309

5. Discipline lucht
5.0. Leeswijzer
Voor een goed begrip van de inhoud van dit hoofdstuk, wordt erop gewezen dat E.ON, op basis
van de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in het kader van het voorliggende MER, bij de
vergunningsaanvraag zal kiezen voor het uitvoeringsalternatief van de koeltoren (met minder
effecten op lucht) boven het scenario van de directe koeling. Met betrekking tot de handling van
de steenkool, zal E.ON opteren voor het uitvoeringsalternatief van de volledig in gesloten
ruimtes uitgevoerde kolenopslag op het terrein van BAYER (eveneens met minder/geen
effecten op lucht). Van belang voor het hoofdstuk lucht is tenslotte ook dat E.ON niet zal
opteren voor de verbranding van biomassa. Eén en ander neemt niet weg dat de milieu-impact
van alle in dit MER besproken alternatieven overeenkomstig de geldende m.e.r.-regelgeving in
kaart is gebracht.
5.1. Discipline lucht voor het scenario van de directe koeling
5.1.1. Methodologie
De beschrijving van de discipline lucht valt uiteen in twee delen:
• Deel 1: Beschrijving van de atmosferische emissies in de afbraak-, aanleg-,
exploitatie- en onderhoudsfase
De rookgasemissies als gevolg van de geplande elektriciteitscentrale worden
gekwantificeerd op basis van ontwerpgegevens (bv. geschat jaarlijks werkingsregime,
verwachte emissieconcentraties, verwacht rookgasvolume) en op basis van de huidige
en/of toekomstige emissiegrenswaarden (bv. emissiegrenswaarden opgenomen in de
Richtlijn 2001/80/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2001
inzake de beperking van de emissies van bepaalde verontreinigende stoffen in de lucht
door grote stookinstallaties (de ‘GSI-richtlijn’) 40 en emissiegrenswaarden opgenomen in
VLAREM II).
De emissies aan NOx, SO2, CO, NH3 en PM10-stof zullen getoetst worden aan
reductiedoelstellingen voor deze polluenten, die gelden als juridische en beleidsmatige
randvoorwaarden. Ook de CO2-emissies zullen weergegeven worden in dit MER.
De atmosferische emissies in de afbraak- en aanlegfase (stofemissies, emissies van
uitlaatgassen) zullen enkel kwalitatief beschreven en waar mogelijk gekwantificeerd
worden in dit MER, nu ze als beduidend minder belangrijk dan de atmosferische
emissies tijdens de exploitatiefase ingeschat worden.
40 PB L 309 van 27.11.2001, blz. 1.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 327
Projectnummer: 07.0309

• Deel 2: Beschrijving van de impact van de emissies op de omgeving
De atmosferische emissies van de hierboven vermelde installaties zorgen voor een
bijdrage aan de immissieconcentraties en deposities van verscheidene polluenten in de
omgeving van de site. In het kader van het MER zullen dispersieberekeningen
uitgevoerd worden voor die stoffen waarvoor er als gevolg van de gekwantificeerde
atmosferische emissies een relevant milieueffect mogelijk is: NOx, SO2, CO, NH3,
chloriden, fluoriden, Hg, Cd+Tl (concentratie+depositie), zure en eutrofiërende
depositie, depositie totaal stof, PM10- en PM2,5-stof.
Voor deze parameters zal aan de hand van het mathematisch verspreidingsmodel
IFDM-PC de dispersie in de omgeving berekend worden.
Naast de berekende immissieconcentraties en deposities zullen in het MER relevante
gegevens inzake de kwaliteit van de lucht in de omgeving opgenomen worden. Hiervoor
wordt beroep gedaan op het meetnet van de VMM.
Voor die polluenten waarvoor dispersieberekeningen uitgevoerd worden, zullen de
berekende immissieconcentraties en/of deposities telkens als verwaarloosbaar, beperkt,
relevant of belangrijk getypeerd worden (zie paragraaf 5.1.6.3).
5.1.2. Afbakening van het studiegebied
Voor de discipline lucht wordt het studiegebied afgebakend tot de site van de nieuwe
elektriciteitscentrale en een gebied dat zich vanaf het centrum van de nieuwe
elektriciteitscentrale in de 4 windrichtingen over ca. 10 km uitstrekt. Vanuit de gemeente
Woensdrecht kwam de vraag of deze gemeente ook niet kon opgenomen worden in het
studiegebied. Het zuiden van de gemeente Woensdrecht (deelgemeente Putte) behoort tot het
studiegebied met straal 10 km. Wanneer alle deelgemeenten van Woensdrecht dienen
opgenomen te worden in het studiegebied, zou dit echter betekenen dat de
dispersieberekeningen weergegeven op een kaart voor de meeste parameters te onduidelijk
worden. Daarom wordt geopteerd het studiegebied van 10 km als standaard te nemen.
Bijlage 3 geeft een kaartje van het studiegebied en van de aanwezige VMM-meetpunten binnen
het studiegebied.
5.1.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Voor een overzicht van de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden, wordt verwezen naar
hoofdstuk 1.2., partim lucht.
5.1.4. Beschrijving van de referentiesituatie
Als referentiesituatie wordt de huidige immissietoestand bedoeld. Voor de gegevens van de
referentiesituatie voor lucht verwijzen we naar paragraaf 5.1.6.1 en volgende. De
referentiesituatie wordt (parameter per parameter) weergegeven in de verschillende tabellen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 328
Projectnummer: 07.0309

5.1.5. Beschrijving van de emissies en residuen
5.1.5.1. Afbraakfase
Vooraleer de bouw van de geplande elektriciteitscentrale start, dient het terrein bouwklaar
gemaakt te worden. Dit houdt in dat meerdere BAYER-gebouwen dienen gesloopt te worden,
meerdere pijpleidingen van o.m. stoom, industrieel water en perslucht dienen heraangelegd te
worden. Ook meerdere voorzieningen in de grond dienen gedeeltelijk verplaatst/heraangelegd
te worden, zoals straatverlichting, kabelsystemen voor signalisatie en controle. De private
BAYER-spoorweg, die de diverse BAYER-gebouwen met elkaar verbindt, dient over een lengte
van 1,5 km spoorweg heraangelegd te worden. Deze activiteiten worden gepland in de laatste
helft van 2008 en de eerste helft van 2009.
De afbraakfase gaat gepaard met verschillende soorten emissies:
• emissies door de uitlaatgassen van de werfmachines en vrachtwagens die de
afbraakproducten afvoeren;
• stofemissies bij de afbraak- en graafwerken.
De afbraakwerken ressorteren onder de verantwoordelijkheid van BAYER en vinden plaats
voorafgaandelijk aan de aanleg van de geplande elektriciteitscentrale door E.ON, waardoor
geen cumulatieve effecten met het E.ON-project zullen optreden.
5.1.5.2. Aanlegfase
In de aanlegfase kunnen voor de discipline lucht volgende emissies verwacht worden:
• stofemissies bij graafwerken en aan- en afvoer met vrachtwagens;
• emissies van uitlaatgassen van werfmachines en vrachtwagens;
• emissies ten gevolge van het proefdraaien van de nieuwe installaties.
De stofemissies kunnen op dit ogenblik onmogelijk gekwantificeerd worden, gezien ze
afhankelijk zijn van een hele reeks factoren die momenteel niet ingeschat kunnen worden (bv.
werkinstructies tijdens de bouw, grootte van het werfterrein, etc).
Een kwantificering van de emissies van uitlaatgassen van werfmachines en vrachtwagens
wordt hieronder weergegeven. De dagelijkse bouwtijden worden verondersteld te liggen tussen
8 uur en 16 uur.
Er werd verondersteld dat, in doorsnee gerekend, maximaal per dag en gedurende de hele dag
(van 8 tot 16 uur) drie dumpers, drie graafkranen en drie bulldozers zullen in werking zijn. Het
brandstofverbruik (diesel) van deze grondverzetmachines wordt weergegeven in Tabel 5.1.
Tabel 5.1: Berekening van het totale brandstofverbruik per dag
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 329
Projectnummer: 07.0309
Aantal Draaiuren/dag verbruik (liter/uur)* Subtotaal (liter/dag)
Dumpers 3 8 28,8 691,2
Graafkranen 3 8 21,7 520,8

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 330
Projectnummer: 07.0309
Aantal Draaiuren/dag verbruik (liter/uur)* Subtotaal (liter/dag)
Bulldozers 3 8 44 1.056,0
Totaal Brandstofverbruik in liter/dag 2.268,0
* Verbruik is afkomstig uit een MER waar dergelijke grondverzetmachines ook gebruikt werden.
Het totale verbruik van deze machines samen bedraagt 2.268 liter diesel per dag. De
atmosferische emissies als gevolg van de werking van deze grondverzetmachines (veroorzaakt
door de uitlaatgassen) kunnen gekwantificeerd worden (zie Tabel 5.2) aan de hand van
algemene emissiefactoren, die vooropgesteld worden door het Europees programma voor
monitoring en evaluatie van de verspreiding van atmosferische polluenten over grote afstand
(afgekort EMAP). 41
Tabel 5.2: Algemene emissiefactoren en berekende atmosferische emissies op dagbasis
Polluent Eenheid Emissiefactor kg/dag
NOx g/kg diesel 48,8 88,54
vluchtige organische stoffen g/kg diesel 7,08 12,85
CO g/kg diesel 15,8 28,67
PM10 g/kg diesel 5,73 10,40
Uitlaatgassen van motoren kunnen eveneens ammoniak bevatten. Deze emissies worden
echter veroorzaakt door het gebruik van katalysatoren. Daardoor zal het effect ook minimaal en
verwaarloosbaar zijn bij het gebruik van deze machines.
Om de atmosferische emissies van vrachtwagenbewegingen gedurende de aanlegfase te
kwantificeren kan gebruik gemaakt worden van algemene emissiefactoren voor vrachtwagens
die rijden op diesel. Tabel 5.3 toont een overzicht van mogelijke emissiefactoren. De laatste
kolom geeft de emissies per dag weer. Er werd verondersteld dat er maximaal (worst case) per
dag 100 vrachtwagens op- en afrijden en deze leggen maximaal een afstand van 1 km heen en
1 km terug af. De algemene emissiefactoren maken geen onderscheid tussen o.m. ouderdom
van de vrachtwagens, snelheid van de vrachtwagens, helling, belading. De berekende
emissievrachten kunnen bijgevolg slechts als een inschatting van de ordegrootte van
atmosferische emissies beoordeeld worden.
Tabel 5.3: Overzicht van emissiefactoren voor vrachtwagens op diesel en berekening van emissies per dag
Polluent Eenheid emissiefactor g/dag kg/dag
NOx g/km 10,4 2.080 2,08
CH4 g/km 2,01 402 0,402
VOS g/km 0,06 12 0,012
CO g/km 8,98 1.796 1,796
N2O g/km 0,03 6 0,006
41 EMEP/Corinair Atmospheric Emission Inventory Guidebook Part 3 (1999), www.emep.int.

De emissies ten gevolge van het proefdraaien van de nieuwe installaties kunnen momenteel
niet ingeschat worden (draaitijd en emissievrachten zijn zeer variabel).
5.1.5.3. Exploitatiefase
o Inleiding
In deze paragraaf worden de emissies beschreven voor het scenario met de directe koeling met
voor wat betreft de aanlevering van kolen zowel de optie van cape-sizers als de optie barges
waarbij de opslag telkens gebeurt met open kolenopslag.
o Geleide emissies
Voor wat betreft de geleide emissies zal de exploitatie van de geplande elektriciteitscentrale op
de BAYER-site zorgen voor het ontstaan van nieuwe emissiepunten en het verdwijnen of
wijzigen van drie bestaande emissiepunten van BAYER.
De vier nieuwe emissiepunten door de exploitatie van de geplande elektriciteitscentrale zijn:
• Schouw (170 m) van de hoofdketel van de elektriciteitscentrale;
(De schouwhoogte van 170 m werd bepaald op basis van dispersieberekeningen en de
nodige afmetingen om genormeerde emissiemetingen uit te voeren. Er wordt verzekerd
dat druppelvorming niet aan de orde is. Druppelvorming komt voor indien de snelheid
van het rookgas groter is dan 16 m/s. De uitlaatsnelheid van het rookgas uit de schouw
zal ongeveer 15 m/s zijn.)
• Schouw van de back-up boiler;
• Twee schouwen van de hulpketels (iedere schouw emitteert vanuit 3 kleine boilers).
Enkele kleinere geleide emissiepunten met qua luchtemissies alleen mogelijks stofemissies
kunnen vermeld worden. Onder deze kleinere emissiepunten behoren de uitlaat van de silo’s
voor vliegas (6), krijt en kalk. Met de stofemissies van deze kleinere geleide emissiepunten is
eveneens in dit hoofdstuk rekening gehouden.
Alle huidig in exploitatie bestaande ketels vaqn BAYER worden hieronder beschreven. De drie
emissiepunten van BAYER die wegvallen bij de ingebruikname van de geplande
elektriciteitscentrale zijn de ketels 3, 4 en 6 van BAYER.
• Schouw ketel 1 emitteert rookgassen van de tegendrukcentrale van 190 MWth voor de
productie van stoom en elektriciteit. Deze tegendrukcentrale bestaat uit een stoomketel
die gekoppeld is aan een tegendrukturbine met alternator. Als brandstof wordt aardgas,
HO-brandstof en BPA-brandstof ingezet.
• Schouw ketel 3 en 4 emitteert rookgassen vanuit 2 waterpijpketels die dienen als backup
installaties. Voor deze waterpijpketels wordt enkel aardgas ingezet als brandstof.
• Schouw ketel 6 en 7 emitteert rookgassen vanuit een back-up installatie voor de
voorziening van stoom in de energiecentrale van BAYER (genoemd ‘midden’)
bestaande uit 2 vlampijpketels Als brandstof wordt aardgas, gasolie, HO-brandstof en
BPA-brandstof gebruikt.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 331
Projectnummer: 07.0309

De karakteristieken van de emissies van de huidige in exploitatie zijnde emissiepunten worden
weergegeven in onderstaande tabel.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 332
Projectnummer: 07.0309

Tabel 5.4 Kenmerken van de huidige rookgasemissies van de Bayer ketel
Karakteristieken van de emissies vanuit de vier nieuwe E.ON-emissiepunten
In onderstaande paragrafen worden de emissies uit deze nieuwe emissiepunten weergegeven.
Deze worden als maximaal weergegeven en worden gegarandeerd bij 100% kolenstook. De
elektriciteitscentrale is ontworpen om maximaal 1,5 kt SO2 te emitteren. Deze jaarlijkse vracht
kan bereikt worden met een SO2-gehalte-mediaan van 1,2 gew% van de kolen. Het NOxgehalte
is voor 80% afhankelijk van de branders, enkel 20% is afhankelijk van het N-gehalte in
de kolen. Voor NOx wordt ook een jaarlijkse maximum van 1,5 kt gegarandeerd. Tabel 5.5 geeft
een overzicht van de schouwkarakteristieken en de maximale aannames van de geleide
emissies vanuit de schouw (emissiebron van de hoofdketel). Deze gegevens zijn in het MER
gebruikt als input voor de IFDM immissieberekeningen. De berekening is dus op jaarbasis een
worst-case scenario. Deze emissies worden gegarandeerd door E.ON. In praktijk kunnen deze
emissies zelfs lager liggen (bv. Als de samenstelling van de kolen verandert of als het
werkingsregime lager ligt). Op basis van deze gemiddelden werden jaarvrachten berekend.
Ook deze jaarvrachten zullen nooit worden overschreden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 333
Projectnummer: 07.0309
Ketel 1 Ketel 3 Ketel 4 ketel 6 ketel 7 Totaal
X-coördinaat 146750 147475 147475 146782 146782
Y-coördinaat 220710 219413 219413 220768 220768
Hoogte schouw (m) 100 120,78 120,78 35 35
Diameter schouw (m) 2,27 3,8 3,8 1,25 1,25
Temperatuur (°C) 176 232 232 170 269
Werkingsuren 2007 7030 1485 1142 1689 7445
Afgasdebiet (Nm³/h) (metingen 2007) 56015 10024 15715 8331 28960
SOx (mg/Nm³) 29 0 0 0 54
NOx (mg/Nm³) 150 126 129 102 166
Totaal Stof (mg/Nm³) 42 0 0 0 32,9
PM10 (mg/Nm³) 36,76 0 0 0 28,80
CO (mg/Nm³) 16 2,3 4 7 57
SOx (kg/j) 11419,8 0,0 0,0 0,0 11642,8 23062,6
NOx (kg/j) 59067,8 1875,6 2315,1 1435,2 35790,8 100484,6
Totaal Stof (kg/j) 16539,0 0,0 0,0 0,0 7093,5 23632,5
PM10 (kg/j) 14475,6 0,0 0,0 0,0 6208,5 20684,0
CO (kg/j) 6300,6 34,2 71,8 98,5 12289,6 18794,7

Tabel 5.5: Kenmerken van het emissiepunt van de hoofdketel en de rookgasemissies
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 334
Projectnummer: 07.0309
Hoofdketel
Brandstoffen: 100% kolen, reststoffen van afvalwaterbehandeling, brandstoffen van BAYER en Lanxess
Ligging (X/Y Lambertcoördinaten)
x (m): 146221
y (m): 221140
Hoogte (m): 170
Gemiddelde
temperatuur (°C): 51°C
Debiet droog – 6% O2
(m³/h): 3.200.000
Debiet nat – act% O2
(m³/h): 3.400.000
Diameter (m) 9,7 Werkingsregime* (h/j) 8.000 *
Emissiegegevens
Parameter (jaargemiddeld) (daggemiddeld) Massastroom (ton/j)
Concentratie droog (mg/m³)
Emissiegrenswaarden
(mg/m³) bij 6%O2
SO2 55 100 1.408 200
NOx (as NO2) 55 100 1.408 150
Totaal stof 7 10 179 15
PM2,5 5,67 8,1 145 -
PM10 6,44 9,2 165 -
CO 50 50 1.280 200
CO2 - 6.288.000**
* 8.000 equivalente vollasturen betekent in de praktijk dat de hoofdketel ook 8.760 uur/jaar in bedrijf kan zijn, maar dan
zitten er ook een aantal deellastsituaties bij, zodanig dat er niet meer geëmitteerd wordt dan bij 8.000 equivalente
vollasturen.
** Gebaseerd op een standaard emissiefactor voor steenkool van 94,6 kg CO2/GJ; mocht de daadwerkelijk gebruikte
steenkool hiervan afwijken dan dient de emissie overeenkomstig gecorrigeerd te worden
In het nieuwe Vlarem II-voorstel tot wijziging van emissiegrenswaarden van nieuwe grote
stookinstallaties (vergund na januari 2010), wordt voor steenkoolcentrales een jaargemiddelde
van 6 mg/Nm 3 voorzien. Uit de impactberekeningen is gebleken dat 7 mg/Nm 3 geen significante
effecten heeft, zodat dit ook voor 6 mg/Nm 3 het geval is. De totale stofemissie, berekend op
basis van 8.000 u/jaar belastingsregime met 6 mg/Nm 3 , geeft een waarde van 153 ton/jaar.
Ten behoeve van de bepaling van de impact bij verwerking van afvalstoffen of biomassa wordt
in Tabel 5.6 een overzicht gegeven van de supplementaire schouwkarakteristieken en de
emissies vanuit de schouw. De evaluatie van de emissies van deze stoffen wordt behandeld in
paragraaf 5.3. De algemene emissiegrenswaarden van het VLAREM II zijn voor deze drie
metalen 200 µg/m 3 . Voor de meeverbranding van afval dient rekening gehouden te worden met
de emissiegrenswaarden voor afval (Vlarem II 5.2.3 bis) van 50 µg/m 3 (voor Hg, en de som
Cd+Tl).

Tabel 5.6: Kenmerken van het emissiepunt van de hoofdketel en de rookgasemissies bij verwerking van afvalstoffen of
biomassa
Brandstoffen:
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 335
Projectnummer: 07.0309
Hoofdketel
20% afvalstoffen of biomassa, reststoffen van afvalwaterbehandeling, brandstoffen van BAYER en
Lanxess
Ligging (X/Y Lambertcoördinaten)*
x (m): 146221
y (m): 221140
Hoogte (m): 170
Diameter (m) 9,7
Emissiegegevens
Gemiddelde
empératuur (°C): 51°C
Debiet droog – 6%
O2 (m³/h): 3.200.000
Debiet nat – act% O2
(m³/h): 3.400.000
Werkingsregime**
(h/j) 8.000
Parameter (jaargemiddeld) (daggemiddeld) Massastroom (ton/j) Emissiegrenswaarden
(mg/m³) bij 6%O2
Concentratie droog (mg/m³)
HCl 10 10 256 10
NH3 2 2 51,2 -
HF 1 1 26 1
Concentratie droog (µg/m³) Massastroom (kg/j) Emissiegrenswaarden
(µg/m³) bij 6%O2
Cd+TI (***) 25 25 640 50
Hg 15 15 384 50
* De mogelijke coördinaten van de schouw kunnen eventueel nog lichte wijzigingen ondergaan. Dit zal geen invloed
hebben op de uiteindelijke beoordelingen van de impacten.
** 8.000 equivalente vollasturen betekent in de praktijk dat de hoofdketel ook 8.760 uur/jaar in bedrijf kan zijn maar dan
zitten er ook een aantal deellastsituaties bij, zodanig dat er niet méér geëmitteerd wordt dan bij 8.000 equivalente
vollasturen.
*** Het aandeel van Cd is < 2,5 µg/m³.
Opmerking: Deze waarden zijn licht verschillend ten opzichte van de situatie op de
Maasvlakte. Op de Maasvlakte bestaat de mogelijkheid om verschillende soorten kolen te
mengen tot een homogene input voor de centrale. Dit is niet voorzien in Antwerpen. Voor het
mengen van verschillende soorten kolen is ongeveer 50% meer oppervlakte voor de
kolenopslag nodig. Een nadeel van het mengen is het ontstaan van bijkomende diffuse
stofemissies door het veelvuldig behandelen en mengen van de kolen. Gezien deze beide
nadelen heeft E.ON de optie genomen geen menging te voorzien voor het project in Antwerpen.
De rookgasreiniging van Antwerpen is identiek aan deze van de nieuwe centrale op de
Maasvlakte. Verschillen met emissies in vergelijking met de Maasvlakte zijn enkel gerelateerd
aan het gebruik van andere types kolen als brandstof. De rookgasreiniging voldoet qua
resulterende emissies aan wat beschreven staat in de BREF LCP. Voor de zware metalen,
Cd/Tl en Hg, zijn geen BBT-waarden opgenomen in de BREF. De rookgasreiniging is tevens

performanter dan de huidige kolengestookte installaties die in Vlaanderen nog uitgebaat
worden. We verwijzen hiervoor naar het MIRA (2007) milieurapport Vlaanderen,
Achtergronddocument 2007, Energie, Couder J., Wustenberghs H., Defrijn S., Brouwers J. en
Verbruggen A. (www.milieurapport.be). Hierin zijn de technische maatregelen voor
elektriciteitscentrales vermeld (zie p. 205 e.v.): ‘mogelijke maatregelen om de verzurende
emissies terug te dringen zijn het gebruik van minder zwavelrijke fossiele brandstoffen of van
zuiveringsinstallaties.’ De geplande elektriciteitscentrale voldoet hier ruimschoots aan.
Tabel 5.7 geeft een overzicht van de schouwkarakteristieken en de emissies vanuit de schouw
die als emissiebron de back-up ketel omvat. Als brandstof voor de back-up ketel wordt aardgas
gebruikt wanneer de back-up boiler in stand-by is (wanneer de hoofdketel een normale werking
heeft). Er wordt lichte stookolie gebruikt als brandstof wanneer de back-up boiler de taak van de
hoofdketel moet overnemen wegens defect of revisie van de hoofdketel. Het werkingsregime
van de back-up boiler wordt in een cyclus van 3 jaar weergegeven. De eerste twee jaren zijn
niet-revisiejaren, het derde jaar is een revisiejaar.
Tabel 5.7: Kenmerken van het emissiepunt van de back up boiler en de rookgasemissies
Brandstof: aardgas/ lichte stookolie
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 336
Projectnummer: 07.0309
BACK UP BOILER (Back up voor processtoom – samen 200 MW)
Ligging (X/Y Lambertcoördinaten)* Temperatuur (°C): 130
x (m): 146097
y (m): 221459
Hoogte (m): 40
Diameter (m) 1,5
Mode 1: Lage last wanneer de hoofdketel in werking is
Brandstof: aardgas
Debiet droog – 3% O2 (m³/h): 42.100
Werkingsregime (h/j) 7.697
cyclus jaar 1 niet-revisie jaar 8.260
jaar 2 niet-revisie jaar 8.260
jaar 3 revisie jaar 6.570
Emissiegegevens
Gemiddeld 7.697
Parameter Concentratie droog (mg/m³) Massastroom (ton/j) Emissiegrenswaarden (mg/m³)**
SO2 35 11 35
NOx (as NO2) 100 32 100
Totaal stof 5 1,6 5
PM2,5 4,05 1,3
PM10 4,55 1,5

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 337
Projectnummer: 07.0309
BACK UP BOILER (Back up voor processtoom – samen 200 MW)
CO 100 32 100
Mode 2: Als de hoofdketel niet in werking is
Brandstof: lichte stookolie
Debiet droog – 3% O2 (m³/h): 212.000
Werkingsregime (h/j) 1.063
cyclus jaar 1 niet-revisie jaar 500
jaar 2 niet-revisie jaar 500
jaar 3 revisie jaar 2.190
Emissiegegevens
Gemiddeld 1.063
Parameter Concentratie droog (mg/m³) Massastroom (ton/j) Emissiegrenswaarden (mg/m³)***
SO2 200 45 200
NOx (as NO2) 150 34 150
Totaal stof 15 3 15
PM2,5 12,15 3
PM10 13,65 3
CO 175 39 175
CO2 -
* De mogelijke coördinaten van de schouw kunnen eventueel nog lichte wijzigingen ondergaan. Dit zal geen invloed
hebben op de uiteindelijke beoordelingen van de impacten.
** in mg/Nm³ berekend (3% O2) (Vlarem 2 Art 5.43.2.1.1 3°c)
*** in mg/Nm³ berekend (3% O2) (Vlarem 2 Art 5.43.2.2.2§12°c)
Tabel 5.8 geeft een overzicht van de schouwkarakteristieken en de emissies vanuit de schouw
die als emissiebron de 6 hulpboilers omvat (elke boiler heeft een capaciteit van 28 MW
thermische input). Als brandstof voor de hulpboilers wordt lichte stookolie gebruikt zowel
gedurende de opstart van de hoofdketels als gedurende de niet-werking van de hoofdketel. Het
werkingsregime van de hulpboiler wordt hier eveneens in een cyclus van 3 jaar weergegeven.
De eerste twee jaren zijn niet-revisiejaren, het derde jaar is een revisiejaar.
Tabel 5.8: Kenmerken van de emissiepunten van de hulpboilers en van de rookgasemissies
Brandstof: lichte stookolie
HULP BOILERS (6 kleine boilers –samen 168MW)
Er zijn 2 schouwen, elke schouw emitteert de rookgassen van 3 kleine
boilers
Ligging schouwen (X/Y Lambertcoördinaten)
Schouw 1 x (m): 145986 Temperatuur (°C): 130

y (m): 221495
Schouw 2 x (m): 146003
y (m): 221504
Hoogte (m): 40
Diameter (m) van elke
schouw 3
Mode 1: gedurende de opstart van de hoofdketel
Parameter
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 338
Projectnummer: 07.0309
HULP BOILERS (6 kleine boilers –samen 168MW)
Concentratie droog
(mg/m³)
Emissiegegevens
Debiet droog – 3% O2
(m³/h): 173.000
Werkingsregime (h/j) 100
Massastroom (ton/j)
Emissiegrenswaarden
(mg/m³)*
SO2 200 3 200
NOx (as NO2) 150 3 150
Totaal Stof 15 0,3 15
PM2,5 12,15 0,2
PM10 13,8 0,2
CO 175 3 175
CO2 -
Mode 2: Bij stilstand van de installatie
cyclus jaar 1
Debiet droog – 3% O2
(m³/h): 16.900
Werkingsregime (h/j) 1.063
jaar 2
niet-revisie
jaar 500
niet-revisie
jaar 500
jaar 3 revisie jaar 2.190
gemiddeld 1.063

Parameter
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 339
Projectnummer: 07.0309
HULP BOILERS (6 kleine boilers –samen 168MW)
Concentratie droog
(mg/m³)
Emissiegegevens
Massastroom (ton/j)
Emissiegrenswaarden
(mg/m³)*
SO2 200 4 200
NOx (as NO2) 150 3 150
Totaal Stof 15 0,3 15
PM2,5 12,15 0,2
PM10 13,8 0,2
CO 175 3 175
CO2 -
* Hier worden de emissiegrenswaarden bedoeld in de strengste van de 2 situaties in Art.5.43.1.1.§2. Als twee of meer
afzonderlijke nieuwe installaties zo worden geïnstalleerd dat hun rookgassen naar het oordeel van de
vergunningsverlener, overeenkomstig de beste beschikbare technieken via één gemeenschappelijke schouw zouden
kunnen worden geloosd, wordt dat samenstel van installaties voor de toepassing van dit hoofdstuk als één installatie
beschouwd.
Tabel 5.9: Kenmerken van de stofemissiepunten van de silo’s
aard hoogte (m) m 3 /h kg/h regime gem kg/h T/jaar
Kolenbunker bij de ketel 60 35.000 0,175 16h/d 0,117 0,933
Grote silo vliegas 57 10.000 0,050 8000h/j 0,046 0,365
Vliegassilo verlading vrachtwagens 53 12.000 0,060 16h/d 0,040 0,320
Vliegassilo verlading schip 31 38.000 0,190 16h/d 0,127 1,013
Tussenopslagcombisilo vliegas 75 12.000 0,060 8000h/j 0,055 0,438
Tussenopslagcombisilo vliegas 52 30.000 0,150 8000h/j 0,137 1,096
Tussenopslagcombisilo vliegas 49 8.200 0,041 8000h/j 0,037 0,300
Krijtsilo 42 3.600 0,036 16h/d 0,024 0,192
Kalksilo 18 3.600 0,036 16h/d 0,024 0,192
Totaal 4,849
De totale gemiddelde jaarlijkse geleide emissies afkomstig van de nieuwe elektriciteitscentrale
van E.ON worden weergegeven in Tabel 5.10. Enkel de stoffen die geëmitteerd en
gekwantificeerd werden in zowel de hoofd-, de hulp- als de back-up ketels worden in de tabel
weergegeven.

Tabel 5.10: Totaal gemiddelde jaarlijkse geleide emissies afkomstig van de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON
SO2 NOx
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 340
Projectnummer: 07.0309
Totaal
Stof
PM2,5 PM10 CO CO2
ton/j ton/j ton/j ton/j ton/j ton/j kton/j Opmerkingen:
Hoofdketel 1.408 1.408 179 145 165 1.280 6.288
Hulpketels 7 5 1 1 1 6
Back-up ketels 56 66 5 4 5 72
silo’s - - 4,85 4 4,5
Totaal 1.471 1.479 189,85 155 175,5 1.358 6.288
gebaseerd op
8.000 uren vollast per jaar
gemiddelde emissies
over een cyclus van 3 jaar
gemiddelde emissies
over een cyclus van 3 jaar
De totaal geleide emissies voor PM10 en PM2,5 zijn gebaseerd op de ervaring en effectieve
metingen in elektriciteitscentrales, waaruit blijkt dat ongeveer 92% van de stofemissies de PM10
fractie geeft en 81% de PM2,5 fractie geeft.
Deze tabel geeft de ‘worst case’ situatie weer voor de situatie vanaf 2015 met de aanname dat
de hoofdketel eerst in werking is. Het is mogelijk dat door omstandigheden de bouw van de
centrale meer tijd in beslag neemt en dat de hulpboiler vroeger in dienst zal genomen worden
om stoom te leveren aan BAYER. Hierbij zal deze op vollast draaien. De totale emissie van de
hulpketel zal dan hoger zijn, maar nooit hoger dan de in deze MER beschouwde totale
tonnages van de definitieve centrale.
Schouwkarakteristieken van en emissies vanuit de drie te elimineren emissiepunten van
BAYER
Tabel 5.11 geeft een overzicht van de schouwkarakteristieken van BAYER en zijn emissies.
Een korte beschrijving van de installaties is hieronder opgenomen. Het betreffen
elektriciteitscentrales die in 2004 van BAYER zijn overgedragen aan Lanxess (zie MER nota
BAYER-LANXESS 2004). Ze worden hier beschreven onder hun op het bedrijf gebruikelijke
naam: ketel 1, 3, 4, 6 en 7 (ketel 2 bestaat niet meer en ketel 5 is een ketel die toebehoort aan
Electrabel.
• Ketel 1: Tegendrukcentrale Lillo
Deze installatie is in werking sinds 1972 voor productie van stoom en stroom (elektriciteit).
Deze ketel werd gebouwd en geëxploiteerd door Electrabel en overgedragen in 2000 aan
BAYER Antwerpen NV en vervolgens in 2004 aan Lanxess NV. Deze tegendrukcentrale is
als een warmtekrachtcentrale met tegendrukstoomturbine opgebouwd. Het maximaal
nominaal thermisch vermogen van de ketel is 190 MWth (ingangsvermogen op basis van
de brandstof). In deze tegendrukcentrale wordt zowel elektriciteit als stoom geproduceerd
door een stoomketel gekoppeld aan een tegendrukturbine met alternator. De stoomketel is
van het toren keteltype. Alle onderdelen zijn boven elkaar geplaatst met bovenaan een
metalen schoorsteen die 100 m boven het maaiveld uitsteekt. Het voedingswater heeft een
temperatuur van ca. 150 °C aan de ingang van de ketel. Het voedingswater wordt met een
elektrisch aangedreven pomp, uitgerust met hydraulische koppeling, naar de ketel gepompt.
In de branders van de stoomketel worden gasvormige en vloeibare brandstoffen gestookt.
De vuurhaard is hermetisch afgesloten. De warmte van de verbrandingslucht wordt

overgedragen op het water. Om de stoomtemperatuur hoog genoeg te krijgen beschikt de
ketel over drie oververhitters die in de vuurhaard zijn opgehangen. De verbrandingsgassen
verlaten de stoomketel via een schoorsteen. De geproduceerde stoom wordt naar een
turbine gevoerd. De turbine is een gecombineerde tegendruk-groep uitgerust met een
tweerichtingsaftap op 35 bar. Op deze plaats kan stoom zowel de turbine binnengaan als
eraan ontnomen worden. Het nominale ingangsdebiet van de turbine bedraagt 140 ton/uur
stoom bij een druk van 110 bar en 535 °C. Hoewel de turbine één geheel vormt, bestaat
toch een onderscheid tussen het hoge druk- en het lage drukgedeelte. De stoom wordt via
zogenaamde overstroomventielen, na eventuele menging met de aftapstoom op 35 bar, in
het lage drukgedeelte gevoerd. De stoom verlaat de turbine op een druk van 5 bar en een
temperatuur van ca. 200 °C. Aan het eind van de turbine staat een alternator opgesteld die
door de draaiende beweging van de turbineschoepen elektriciteit produceert. De opgewekte
elektriciteit wordt in een transformator naar hoogspanning (36 kV-net) omgezet en bij
BAYER/LANXESS gebruikt.
• Ketels 3 en 4: Back-up ketels
Sedert 1996 produceren in de energiecentrale van Lanxess (deelgebied Zuid) stoomketels
3 en 4 (twee vlampijpketels), indien nodig (als back-up), stoom door de verbranding van
uitsluitend aardgas. Het nominaal thermisch vermogen per ketel is 20 MWth. De ketels
worden gevoed met ketelvoedingswater vanuit de energiecentrale Zuid. De geproduceerde
stoom wordt in het 5-bar fabrieksnet ingevoerd. De twee ketels zijn stand-byketels en
werken dus normaal niet. Ze moeten door menselijke tussenkomst gestopt en gestart
worden. Tijdens de werkingscyclus werken ze echter wel volautomatisch. In de lange
stilstandsperiodes worden de ketels warm gehouden om ze te conserveren en in de winter
om de startprocedure te bespoedigen. Ook tijdens deze periodes moet de
ketelwaterkwaliteit gecontroleerd en bijgestuurd worden.
• Ketels 6 en 7: Back-up ketels
Sedert november 2000 staan bij de energiecentrale (deelgebied Midden) van Lanxess ook
nog twee back-upketels (ketels 6 en 7) die in geval van nood nog lage druk stoom kunnen
produceren. Het nominaal thermisch vermogen per ketel is 35 MWth. Deze stoom wordt
rechtstreeks op het verdeelnet geleverd en niet over de turbine gevoerd. Bij de ketels 6 en 7
(vlampijpketels) worden de vuurhaard en de rookgaskanalen in een stilstaande watermassa
ingebouwd. De warmte stroomt rechtstreeks door de wand van de vuurhaard en
rookgaskanalen in het water, dat zich daardoor omzet in stoom en bovenaan afgescheiden
wordt. Beperkte overhitters en economisers worden in het rookgaskanaal ingebouwd. De
stoom wordt afgegeven op het 5 bar net van Lanxess waarbij geen elektriciteitsopwekking
met deze stoom plaats vindt. Op ketel 6 kan aardgas als brandstof ingezet worden. Op ketel
7 kunnen daarenboven ook nog andere vloeibare restbrandstoffen ingezet worden.
Toekomstige emissies
Voor de toekomst zijn twee scenario’s mogelijk. In het eerste scenario worden de ketels 3, 4 en
6 volledig uit dienst genomen, waarbij de emissies zoals weergegeven in Tabel 5.11 zullen
blijven. Als alternatief kunnen ook deze ketels vervangen worden door gasgestookte WKK’s.
Naast de hierboven beschreven ketels is er op de bedrijfsterreinen van BAYER – LANXESS
nog een WKK van Lanxess, geëxploiteerd door Electrabel. Deze WKK van 42 MWe kan in dit
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 341
Projectnummer: 07.0309

scenario stilgelegd worden of ingezet worden als een piekcentrale (zonder SO2 en stof
emissies)
De toekomstige emissies van de stoomketels van BAYER-LANXESS zullen dus beperkt worden
tot de uitstoot zoals weergegeven in Tabel 5.11. Om tot de netto-impact van de geplande
elektriciteitscentrale te komen, wordt de impact van de stil te leggen ketels van BAYER
afgetrokken van de impact van de elektriciteitscentrale.
Tabel 5.11: Karakteristieken van en emissies van BAYER (met inbegrip van gegevens van wegvallende emissies)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 342
Projectnummer: 07.0309
Ketel 1 Ketel 3 Ketel 4 ketel 6 ketel 7 Totaal
X-coördinaat 146750 147475 147475 146782 146782
Y-coördinaat 220710 219413 219413 220768 220768
Hoogte schouw (m) 100 120,78 120,78 35 35
Diameter schouw (m) 2,27 3,8 3,8 1,25 1,25
Temperatuur (°C) 176 232 232 170 269
Werkingsuren 2007 7.030 1.485 1.142 1.689 7.445
Afgasdebiet (Nm³/h) (metingen 2007) 56.015 10.024 15.715 8.331 28.960
SOx (mg/Nm³) 29 0 0 0 54
NOx (mg/Nm³) 150 0 0 0 166
Totaal Stof (mg/Nm³) 42 0 0 0 32,9
PM10 (mg/Nm³) 36,76 0 0 0 28,80
CO (mg/Nm³) 16 0 0 0 57
SOx (kg/j) 11.419,8 0,0 0,0 0,0 11.642,8 23.062,6
NOx (kg/j) 59.067,8 0 0 0 35.790,8 94.858,6
Totaal Stof (kg/j) 16.539,0 0,0 0,0 0,0 7.093,5 23.632,5
PM10 (kg/j) 14.475,6 0,0 0,0 0,0 6.208,5 20.684,1
CO (kg/j) 6.300,6 0,0 0,0 0,0 12.289,6 18.590,2
o Niet-geleide emissies
Als niet-geleide emissies kunnen beschouwd worden: de diffuse stofemissies, fugitieve
emissies en emissies van transport.
Diffuse stofemissies
Een potentiële bron van niet-geleide emissies zijn de diffuse stofemissies door kolenopslag en -
overslag. De scheepsbelading van vliegas zal uitgevoerd worden via een gesloten systeem en
is daarom geen bron van diffuse stofemissie. Ook scheepsbelading van gips en bodemas
gebeurt zonder emissie omdat gips en bodemas minimaal een vochtgehalte hebben van 8%.

De diffuse stofemissies door kolenop- en overslag zijn volgens de VITO-studie ‘Evaluatie van
het reductiepotentieel voor diverse polluenten naar het compartiment lucht voor
elektriciteitsproductie in Vlaanderen’ te verwaarlozen. 42
Hot spot-studies van de haven van Antwerpen en Gentse kanaalzone hebben wel aangetoond
dat dit niet steeds het geval is en dus achterhaald is. Onder meer in de Gentse kanaalzone
wordt een niet te verwaarlozen invloed vastgesteld van de kolenopslag van GCT (Ghent Coal
Terminal), dat volledig conform BBT opereert.
Er kan echter gesteld worden dat de kolenhandling zoals E.ON die toepast wel specifiek is. In
Figuur 5.1 is een foto weergegeven van een scheepsontlading zoals die wordt uitgevoerd in
Duitsland met besproeiing in de ontladingtrechters.
De ruwe kolen, die in de centrale toekomen, hebben een zodanige vochtigheidsgraad en
grootte dat de stuifgevoeligheid ervan verwaarloosbaar is. Diffuse emissies bij overslag kunnen
wel aan de orde zijn. E.ON neemt echter maatregelen om de invloed hiervan zoveel mogelijk te
beperken. De diffuse stofemissies op de kolenopslag zelf is eveneens te verwaarlozen.
Een oplijsting van de maatregelen die door E.ON voorzien zijn bij de kolenopslag en -overslag
zijn reeds opgenomen in hoofdstuk 2 van dit MER. De gesloten kolenopslag is beschreven als
supplementaire maatregel in dit hoofdstuk onder de milderende maatregelen bij het scenario
van de koeltoren. Een samenvatting van de maatregelen is hieronder weergegeven:
• Beperkte valhoogte
Waar kolen gestort worden, zowel met de opwerpmachine als in trechters, zal de valhoogte
beperkt worden tot 0,5 m..
• Besproeiing
Op verschillende plaatsen wordt een waterbesproeiingssysteem geïnstalleerd, waarmee de
kolen op het minimaal benodigde vochtgehalte, ter voorkoming van ontoelaatbare
verstuiving, kunnen worden gehouden.
• Gesloten transportbanden en beperking relatieve bewegingen
Alle transportbanden (ook deze komende van Sea-Invest) zijn volledig gesloten zodat geen
stofemissies kunnen optreden. De transportbanden werken zodanig dat geen relatieve
verplaatsing tussen kolen en band optreedt. Door bovendien relatief lage bandsnelheden
van circa 3,5 m/s toe te passen worden luchtwervelingen gereduceerd. Gezamenlijk met
besproeiing op de transportband wordt daarmee de stofontwikkeling beperkt.
• Afzuigventilatie
Tijdens het vullen van de bunkers worden deze bunkers afgezogen, ten einde de
verdrongen lucht van zwevend kolenstof te reinigen. De reiniging gebeurt met behulp van
een doekfilter. Deze lucht kan om verschillende redenen niet gebruikt worden als
verbrandingslucht voor de brander. Enerzijds omdat het benodigde debiet van de
verbrandingslucht-ventilatoren veel groter is dan het luchtdebiet van de afzuiginstallatie;
anderzijds omdat deze ventilatielucht enkel ontstaat bij het vullen van de bunker en dus een
42 Zie Duerinck, J., Cornelis, E., Van Rompaey, H. (2002). Evaluatie van het reductiepotentieel voor diverse
polluenten naar het compatriment lucht voor elektriciteitsproductie in Vlaanderen, studie uitgevoerd in opdracht van
Aminal, uitgevoerd door Vito, Rapportnr. 2002/IMS/R/067, 125 pagina’s.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 343
Projectnummer: 07.0309

discontinue activiteit is. Bovendien liggen de ventilatoren voor de branders loodrecht op de
positie van de kolenbunkers. Ook daarom kan deze lucht niet gemengd worden.
• Gesloten systemen
De toevoer naar de kolenmolens en de leidingen van de kolenmolens naar de branders zijn
gesloten systemen.
Uit onderzoek naar de bronnen van PM10 in de haven van Antwerpen (VITO, 2007) in het kader
van het ‘Actieplan fijn stof en NO2 in de Antwerpse haven en de stad Antwerpen’, blijkt dat de
plaatselijke bijdrage gemeten op de meetpunten voornamelijk afkomstig is van diffuse bronnen
(bijdrage varieert tussen 10 en 13%).
Voor de installaties van E.ON zijn vooral de diffuse stofemissies door kolenopslag te evalueren.
Bij de overslag van kolen wordt gebruik gemaakt van BBT (zie hoofdstuk 2 van dit MER).
Bovenop de BBT zal ook een permanente evaluatie van de ingezette middelen plaatsvinden om
tot een optimale werkomgeving te komen met een minimale uitstoot. Een doorgedreven
onderhoud (bvb. van de transportbanden) zal vermijden dat ongewenste diffuse stofemissies
ontstaan. De diffuse stofbronnen van de kolenopslag worden gekwantificeerd.
Methodiek VDI
Om toch een kwantificering te doen van de diffuse stofemissies bij overslag, wordt gebruik
gemaakt van emissiefactoren zoals opgesteld in de Duitse richtlijn ‘VDI richtlinie 3790 Blatt 3’.
Deze emissiefactoren werden ook gebruikt in een MER van E.ON voor een elektriciteitscentrale
in Datteln (Duitsland) en Staden (Duitsland). Deze methode is wel erkend in Duitsland en de
elektriciteitscentrale in Datteln is al vergund.
Bij deze methode wordt rekening gehouden met tal van factoren (voor details verwijzen we naar
de VDI richtlijn). De richtlijn betreft dus een methode om aan de hand van materiaalspecificaties
als vochtgehalte, deeltjesgrootteverdeling en lokale omstandigheden gedurende het jaar
schattingen van emissiefactoren te maken.
De factoren worden hierbij als volgt uitgedrukt en zijn van belang:
ρS : bulk densiteit van het product
kU : locale factor voor emissiereducties zoals extractie, gesloten opslag,
kGerät : empirische correctiefactor
Hfrei : valhoogte
qnorm : berekende standaard emissiefactor rekening houdend met een weegfactor,
(vergelijkbaar met de hieronder besproken TNO - methode).
In onderstaande paragraaf wordt de kwantificering van deze diffuse stofemissies weergegeven
en toegelicht.
Om de diffuse emissies te bepalen wordt uitgegaan van de volgende uitgangsgegevens:
Berekening bij aanlevering van kolen met cape-sizers
• Aanvoer van de kolen per schip: 24 uur per dag, heel het jaar rond;
• Capaciteit van een schip: 120.000 ton; ongeveer 23 leveringen per jaar.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 344
Projectnummer: 07.0309

• Aanleverhoeveelheid: 25.000 ton per dag of ongeveer 1.100 ton per uur;
• Geplande operationele uren: 8.760 uur per jaar;
• Massadichtheid van de kolen: 0,9 ton/m³;
• Valhoogte tussen transportband en kolenhoop: 0,5 m;
• De kolenhopen die bevochtigd worden zijn geen bronnen van stofemissies.
Gebaseerd op deze uitgangsgegevens worden emissiefactoren en emissies van stof en fijn stof
berekend zoals weergegeven in Tabel 5.12 Stofemissies van de kolenoverslag bij de nieuwe
elektriciteitscentrale voor kolenoverslag met capesizers (ref: Duitse richtlijn ‘VDI richtlinie 3790
Blatt 3)’.Tabel 5.12 (de verdeling tussen de verschillende deeltjesgrootte van het stof is
afkomstig van EPA 42 emissiefactoren).
Tabel 5.12 Stofemissies van de kolenoverslag bij de nieuwe elektriciteitscentrale voor kolenoverslag met capesizers
(ref: Duitse richtlijn ‘VDI richtlinie 3790 Blatt 3)’.
Stofemissies kg/h
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 345
Projectnummer: 07.0309
Aantal uren
per jaar
TSP
(kg/jaar)
TSP
(ton/jaar)
PM30
(ton/jaar)
PM10
(ton/jaar)
PM2,5
(ton/jaar)
Schipsontlading (**) 0,25 8.760,0 2.190,0 2,2 1,6 0,8 0,1
Van schip naar vultrechter (**) 1,05 8.760,0 9.198,0 9,2 6,8 3,2 0,5
Afworp op de kolenhoop (**) 0,70 8.760,0 6.132,0 6,1 4,5 2,1 0,3
Laden vanuit de kolenvoorraad 0,32 8.760,0 2.803,2 2,8 2,1 1,0 0,1
Afworp op de transportband
naar de elektriciteitscentrale 0,70 8.760,0 6.132,0 6,1 4,5 2,1 0,3
TOTAAL 26.455,2 26,5 19,6 9,3 1,4
* PM10 en PM2,5 zijn een deel van PM30, PM2,5 is een deel van PM10. Deze mogen bijgevolg niet opgeteld worden.
**De stofemissies voor cape-sizers ( bvb voor de ontlading bedraagt 0,89 kg/h over 2455 uren) worden in het VDI
model uitgemiddeld over 8760 uren.
Methodiek TNO
Deze VDI-methode geeft dezelfde resultaten voor kolen als de methodiek die is vooropgesteld
door TNO. Aan deze methodes is een belangrijke beperking verbonden, omdat gebruik
gemaakt wordt van emissiefactoren. Emissiefactoren en -kentallen zijn namelijk indicatief van
aard, aangezien de reële stofemissie sterkafhangt van procesgerelateerde en
omgevingsgerelateerde factoren zoals het bevochtigen, de windrichting en –snelheid,
deeltjessamenstelling, enz.. Hoewel men voorzichtig met deze cijfers moet omgaan, kan op
basis van deze cijfers een schatting worden gemaakt van de stofproductie per jaar. Het
uitgangspunt van de TNO-methodiek is de stuifgevoeligheid van stoffen en het al of niet
bevochtigen ervan. Uitgaande hiervan zijn de stoffen ingedeeld in klassen waaraan
emissiefactoren gekoppeld zijn (uitgedrukt in promille °/°°). Het gaat om de totale fractie stof; fijn
stof maakt hier een onderdeel van uit.
Tabel 5.13 : klasseindeling van stortgoederen en stofemissie: emissiefactor (gew. °/°°)
Klasse Omschrijving Emissiefactor (gew. °/°°)
S1
S2
niet reactieve producten, sterk stuifgevoelig, niet
bevochtigbaar
niet reactieve producten, sterk stuifgevoelig, wel
bevochtigbaar
stofemissie (gram/ton
doorzet)
1 1000
1 – 0,1 (niet bevochtigd –
bevochtigd) 1000 – 100

Klasse Omschrijving Emissiefactor (gew. °/°°)
S3
S4
S5
niet reactieve producten, licht stuifgevoelig, niet
bevochtigbaar
niet reactieve producten, licht stuifgevoelig, wel
bevochtigbaar
niet reactieve producten, nauwelijks of niet
stuifgevoelig
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 346
Projectnummer: 07.0309
0,1
stofemissie (gram/ton
doorzet)
100
0,1- 0,01 (niet bevochtigd
– bevochtigd) 100 – 10
In de Nederlandse Emissie Richtlijn Lucht (gebaseerd op TA-Luft) wordt in bijlages vermeld dat
kolen behoren tot klasse S4. In het geval van de E.ON-centrale worden de kolen bevochtigd en
wordt klasse S4 = S5. In principe wordt de beschreven emissiefactor toegepast op de totale
doorzet van het stortgoed. Indien stortbanden of slechts een deel van de keten wordt gebruikt,
moet de emissiefactor worden aangepast (zie ook p 8 van de TNO referentie). Uit de methodiek
van TNO kan besloten worden dat rekening houdend met een stofemissie van 10g/ton en
2.700.000 ton/jaar dat de totale diffuse stofemissie op 27T/jaar hetgeen analoog is aan de VDI
– methode.
In de Figuur 5.1 wordt een voorbeeld gegeven van kolenontlading in Duitsland (Hansaport
Hamburg)
0,01
Figuur 5.1 Kolenontlading zonder en met bevochtiging, zoals uitgevoerd in Hamburg.
Het water besproeiingssysteem zal worden geïnstalleerd bij de steenkoolbehandeling, en vooral
daar waar er diffuse stofemissies kunnen voorkomen, namelijk bij de schipsontlading, bij het
10

vullen van de vultrechter, en bij de kolenopslag (zelfs in de gesloten opslag). Zo wordt in het
geval van de trechter een volledige ringleiding aangelegd met voldoende aantal watersproeiers.
Wanneer de losoperaties starten (met de grijper) wordt het sproeisysteem door de operator
aangezet waarna het daarna automatisch werkt gebaseerd op een indicatormeting (optische
meting). Bij elke operatie en na voldoende tijdsperiode zal het systeem automatisch weer dicht
gaan.
Om stof te vermijden gedurende de afworp op de kolenhopen wordt ook een sproeisysteem
geïnstalleerd op de transferpunten naar het transportsysteem en bij de afworp op de kolenhoop.
Aan dit afworp punt wordt ook een ringsproeisysteem geïnstalleerd met voldoende sproeiers .
Het waterbesproeiingssysteem is operationeel in functie van de vochtigheid van de kolen en het
debiet. en kan continu werken. Ook voor het hernemen van de kolen naar de transportband
naar productie wordt analoog een watersproeisysteem voorzien. Dit systeem wordt
geïnstalleerd bij het begin van de transportband binnenin de constructie van het transfer punt.
De emissies uit Tabel 5.14 betreffen stofemissies. In de referentie van TNO wordt ook de
methodiek beschreven om de fijn stof fractie PM10 te kunnen bepalen. Op basis van
literatuurgegevens ten aanzien van steenkool is getracht een emissiefactor fijn stof te
achterhalen. Deze benadering is vervolgens gebruikt als referentiebasis voor de emissie van fijn
stof voor andere producten. In volgende Tabel 5.15 is de samenvatting weergegeven van de
emissiefactor voor fijn stof op de totale stofemissie. (gew %).
De verdeling van de diffuse stofemissies naar PM10 en PM2,5 is eveneens gebaseerd op de
ervaring van E.ON. De TNO methode geeft voor PM2,5 analoge resultaten.
Tabel 5.14 klasse indeling van stortgoederen en fijnstofemissie
Klasse
emissiefactor stof
gebaseerd op doorzet
(gew. °/°°)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 347
Projectnummer: 07.0309
emissiefactor fijn stof (PM2,5) gebaseerd op de
totale stofemissie (gew %)
S1 1 20
S3 0,1 10
S5 0,01 5
S2 = S3 indien wel bevochtigd; S4=S5 indien wel bevochtigd.
Fugitieve emissies
Fugitieve emissies zijn in dit project niet aan de orde, nu geen vluchtige organische producten
worden gebruikt.
Emissies door transport
Door de aan- en afvoer van goederen/grondstoffen worden emissies door transport verwacht.
Deze emissies worden vertaald in immissies met behulp van het CAR-model. Deze immissies
worden weergegeven in paragraaf 5.1.6.17.
o Totale bijkomende emissies door de nieuwe elektriciteitscentrale en evaluaties
ten opzichte van NEP emissieplafonds en de MBO elektriciteitssector, totale
emissies van alle centrales en de emissies in de Antwerpse haven

Overzicht totale emissies
Tabel 5.15 geeft een overzicht van alle emissies die door de geplande elektriciteitscentrale
worden gecreëerd en geëlimineerd.
Opmerking :
De invloed van de CCS-plant op de emissies wordt uitvoerig beschreven in het hoofdstuk
Projectomschrijving onder paragraaf 2.2.5.3 B d).
Tabel 5.15: Overzicht van de emissies door de nieuwe elektriciteitscentrale
Totaal geleide
emissies
Wegvallende
emissies van
BAYER
Netto totaal
zonder diffuse
emissies
Totaal diffuse
stof- emissies
Netto totaal
geleide en
diffuse
emissies
NH3
(ton/j)
SO2
(ton/j)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 348
Projectnummer: 07.0309
NOx
(ton/j)
Totaal
Stof
(ton/j)
PM2,5
(ton/j)
PM10
(ton/j)
CO
(ton/j)
HCl
(ton/j)
HF
(ton/j)
CO2
(Kton
/j)
Cd+TI
(kg/j)
51,2 1471 1479 189,85 155 175,5 1.358 256 26 6.288 640 384
- 23,1 100,5 23,6 20,7 18,8
51,2 1448 1379 166,25 155 154,8 1.339 256 26 6.288 640 384
26,5 1,4 9,3
51,2 1448 1379 192,75 156,4 164,1 1.339 256 26 6.288 640 384
Evaluatie naar de totale emissies ten opzichte van de NEP-emissieplafonds
De voor België tegen 2010 maximaal toegestane emissies worden in onderstaande tabel
weergegeven. Uit deze tabel kan de bijdrage afgelezen worden van de nieuwe
elektriciteitscentrale van E.ON ten opzichte van de nationale doelstellingen.
Tabel 5.16 Verdeling nationale emissieplafonds voor België. % bijdrage van E.ON project.
transport
(kTon)
Vlaandere
n
(kTon)
Wallonië
(kTon)
Brussel
(kTon)
Totaal
(kTon)
E.ON
(kTon)
(*)
% bijdrage
E.ON t.o.v.
Vlaanderen
% bijdrage
E.ON t.o.v.
totaal
SO2 2 65,8 29 1,4 99 1,47 2,23 1,48
NOx 68 58,3 46 3 176 1,48 2,54 0,84
VOC 35,6 70,9 28 4 139 - - -
NH3 - 45 28,7 - 74 0,05 0,11 0,07
(*) zonder vermindering met de emissies van de Bayer ketels.
De emissies door de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON in de haven van Antwerpen zal een
beperkt deel uitmaken van de NEP-emissieplafonds in Vlaanderen.
Hg
(kg/j)

Evaluatie naar de totale emissies ten opzichte van de emissieplafonds opgenomen in de
milieubeleidsovereenkomst elektriciteitsproducenten
In Tabel 5.17 worden de geëmitteerde hoeveelheden van SO2 en NOx uitgezet tegen de
emissieplafonds opgenomen in de milieubeleidsovereenkomst elektriciteitsproducenten (zie
hoofdstuk 1.2.5. en tabel 2.14).
Tabel 5.17: Vergelijking van de emissies van E.ON met de emissieplafonds uit de MBO met de elektriciteitssector in
2014
MBO (vanaf 2013) E.ON centrale percentage
NOx (kton) 11 1,44 13%
SO2 (kton) 4,3 1,42 33%
Evaluatie naar de totale emissies van alle elektriciteitscentrales in Vlaanderen
In onderstaande tabel wordt een vergelijking gemaakt met de totale emissies van de
elektriciteitscentrales in Vlaanderen. Wanneer we het significantiekader van immissies
doortrekken voor emissies zoals voorgesteld in paragraaf 5.1.6.3 kan beoordeeld worden dat de
emissies door de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON in de haven van Antwerpen een
belangrijk deel zal uitmaken van de totale emissies in Vlaanderen uitgestoten door de
elektriciteitscentrales
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 349
Projectnummer: 07.0309

Tabel 5.18 bijdrage E.ON project ten opzichte van alle elektriciteitscentrales in Vlaanderen.
Totale
emissies
van alle el.
centrales in
Vlaanderen
in 2006
Totale
emissies
van alle el.
centrales in
Vlaanderen
in 2007
Netto totaal
procentueel
t.o.v. totale
emissies
van 2006
van alle el.
centrales in
Vlaanderen
(%)
Netto totaal
procentueel
t.o.v. totale
emissies
van
2007van
alle el.
centrales in
Vlaanderen
(%)
NH3
(ton/j)
SO2
(ton/j)
NOx
(ton/j)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 350
Projectnummer: 07.0309
Totaal
Stof
(ton/j)
PM2,5
(ton/j)
PM10
(ton/j)
CO
(ton/j)
HCl
(ton/j)
HF
(ton/j)
CO2
(ktonj)
Cd+TI
(kg/j)
- 20.925 19.055 1.299 - 614 1.922 738 177 15.793 1 13
- 15768 16.109 752 - 385 1462 225 139 15.932 0 13
(*) 7 7,8 14,8 - 26,7 69,7 34,7 14,7 39,8 (*) (**)
(*) 9,3 9,2 25,6 42,6 91,6 113,8 18,7 39,5 (*) (**)
Hg
(kg/j)
* niet vergelijkbaar
** De dertigvoudige verhoging van de kwik-emissies dient genuanceerd: de kwik-emissie van E.ON geeft aanleiding tot
een bijdrage van maximaal 0,1% tot toegelaten luchtkwaliteitsdoelstellingen.
Deze gegevens zijn alle afkomstig van VMM : ‘Lozingen in de lucht 1990 – 2007’, versie december 2008.
Evaluatie naar de totale emissievracht in de haven van Antwerpen
In 2007 werd door ARCADIS-ECOLAS in samenwerking met het gemeentelijk havenbedrijf
Antwerpen een studie uitgevoerd naar de totale emissievracht in de haven van Antwerpen. Om
mogelijke emissie- en immissiereducerende maatregelen te kunnen voorstellen werden in de
studie de emissiebronnen bepaald. Hoofdstuk 4 daarvan bevat de inventarisatie van de
emissies in het Antwerpse havengebied. In Tabel 5.19 (tabel 4.8.1 van de studie) wordt het
overzicht gegeven van de totale emissies in en rond de haven van Antwerpen.

Tabel 5.19 bijdrage E.ON project ten opzichte van het emissies in de Antwerpse haven.
sector NOx (ton/jaar) SO2 (ton/jaar) PM10 (ton/jaar)
industrie 18235 30911 2167
haven gebonden werktuigen 956 7 52
bulk op- en overslag (*)
wegverkeer 432 1 13
rail transport 189 niet bekend 3
binnenvaart 696 40 24
zeevaart 6546 5959 416
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 351
Projectnummer: 07.0309
-
-
2897
totaal 27054 36918 5573
E.ON emissies 1379 1448 179
E.ON deel diffuse stofemissies 26,5
% bijdragen ten opzichte van industrie 7,56 4,68 8,26
% bijdragen ten opzichte van bulk op-
en overslag bedrijven
-
% bijdrage ten opzichte van totaal 5,1 3,9 3,2-
(*) gegevens overgenomen door Arcadis - Ecolas van een studie van Vito en zijn de diffuse emissies die (cfr de
modellering uitgevoerd door Vito) de meetpunten Boudewijnsluis, Luchtbal en Linker Oever beïnvloeden. Deze
meetpunten zijn allemaal ten zuiden gesitueerd van de haven. De 2 897 t/j bevat in die zin dus niet de emissies van de
volledige haven. Ondermeer de op- en overslag rond kanaaldok B2, Delwaidedok en kanaaldok B3 beïnvloeden die 3
meetpunten niet en die diffuse emissies zijn dus niet meegenomen.
Bij het opstellen van deze gegevens, opgesteld met gegevens van 2004, zijn er naast VMMdata
eveneens een hele reeks inschattingen en omrekeningen gebeurd. De haven van
Antwerpen heeft de bedoeling om de studie te actualiseren, maar op dit ogenblik zijn er geen
andere gegevens bekend. De evaluaties in procentuele bijdrage zijn dus enkel indicatief en
zullen dus actueel waarschijnlijk in procenten hoger zijn omdat kan aangenomen dat de totale
emissies sedertdien gedaald zijn. Ten opzichte van de gegevens uit deze tabel kan gesteld
worden dat wanneer de totale emissievracht door de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON
vergeleken wordt met de totale emissievracht van de haven (referentie Arcadis-Ecolas 2007) de
bijdrage van het project aan de totale emissies van de haven voor SO2 3,9% en voor NOx 5,1%
bedraagt.
5.1.5.4. Emissies tijdens de onderhoudsfase
Tijdens de onderhoudsfase zal de hoofdketel buiten gebruik zijn en zal de back-up boiler in
gebruik zijn. De emissies en immissies zullen beduidend lager zijn dan deze wanneer de
hoofdketel in gebruik is.
5.1.5.5. Emissienormen
Naast kolen kunnen ook andere brandstoffen (met name brandstoffen van BAYER-LANXESS
en interne reststoffen) in de geplande steenkoolcentrale worden aangewend. Indien dit bij de
-
0,9

vergunningsaanvraag van toepassing zou zijn voor de E.ON-elektriciteitscentrale zal het bedrijf
met de OVAM overleg plegen betreffende de juridische kwalificatie van de stroom ‘brandstoffen
van BAYER/LANXESS. Door E.ON en de OVAM zal een toetsing worden uitgevoerd aan de
door de OVAM gehanteerde beslissingsboom, die een antwoord biedt op de vraag of een stof
als een (secundaire) grondstof dan wel als een afvalstof moet worden gekwalificeerd (zie de
onder hoofdstuk 1.2. opgenomen ‘Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden’, partim afval).
De OVAM gaat ermee akkoord dat dit MER niet anticipeert op het besluitvormingsproces
terzake van de OVAM en de vergunningverlenende overheid: bij de evaluatie van de impact van
de verbranding van de brandstoffen van BAYER/LANXESS, alsook bij de opgave van het
geldende normenkader voor de emissies in de lucht wordt zowel van het (secundaire)
grondstoffenscenario als van het afvalstoffenscenario uitgegaan. In het licht hiervan worden de
volgende twee aannames besproken:
• Emissienormen indien alle ingezette stoffen worden aanzien als grondstoffen
• Emissienormen indien sommige ingezette stoffen worden aanzien als afvalstoffen
Emissienormen indien alle ingezette brandstoffen worden aanzien als grondstoffen
In dit geval dient de geplande elektriciteitscentrale te voldoen aan de emissienormen zoals
vermeld in VLAREM II Afdeling 5.43.2. ‘Voorwaarden met betrekking tot stookinstallaties, met
uitzondering van gasturbines en stoom- en gasturbine-installaties’, Subafdeling 5.43.2.1.
Grotestookinstallaties, Art. 5.43.2.1.1. § 1. In afwijking van de algemene emissiegrenswaarden,
bepaald in hoofdstuk 4.4, moeten de rook- en uitlaatgassen die afkomstig zijn van grote
stookinstallaties, voldoen aan de volgende emissiegrenswaarden, waarbij NOx wordt uitgedrukt
als NO 2:
1° stookinstallaties, gevoed met vaste brandstoffen:
c) nieuwe installaties waarvoor de eerste vergunning tot exploitatie is aangevraagd op of
na 27 november 2002 of die na 27 november 2003 in gebruik worden genomen:
Tabel 5.20: VLAREM II emissienormen stookinstallaties met vaste brandstoffen
nominaal thermisch vermogen in MW
emissiegrenswaarden in mg/Nm³
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 352
Projectnummer: 07.0309
stof SO 2 NO x CO chloriden fluoriden
meer dan 300 15 200 150 200 30 5
Emissienormen indien sommige ingezette brandstoffen worden aanzien als afvalstoffen
Bij het inzetten van afvalstoffen zou de installatie vallen onder de rubriek van de
meeverbrandingsinstallaties, zoals gedefinieerd in VLAREM II: ‘een vaste of mobiele installatie
die in hoofdzaak bestemd is voor de opwekking van energie of de fabricage van materiële
producten waarin afval als normale of aanvullende brandstof wordt gebruikt, of waarin afval
thermisch wordt behandeld voor verwijdering. Deze definitie omvat het terrein en de gehele
installatie met inbegrip van alle meeverbrandingslijnen en de voorzieningen voor ontvangst,
opslag en voorbehandeling ter plaatse van het afval, de systemen voor de toevoer van afval,
brandstof en lucht, de stoomketel, de voorzieningen voor het behandelen van rookgassen, de
voorzieningen voor de behandeling of opslag ter plaatse van residuen en afvalwater, de
schoorsteen, alsmede de apparatuur en de systemen voor de regeling van het
verbrandingsproces en voor de registratie en bewaking van de verbrandingsomstandigheden.
Indien meeverbranding zodanig plaatsvindt dat de installatie niet in hoofdzaak voor de
opwekking van energie of de fabricage van materiële producten maar wel voor thermische
behandeling van afval bestemd is, wordt de installatie beschouwd als een

verbrandingsinstallatie’. Behalve andere specifieke maatregelen dient rekening gehouden te
worden met de mengregel zoals vermeld in artikel 5.2.3bis.1.19. VLAREM II: Als een specifieke
totale emissiegrenswaarde ‘Ctotaal’ niet in een tabel van artikel 5.2.3bis.1.20, 1.21 of 1.22 is
opgenomen, moet de onderstaande formule (mengregel) worden toegepast. De
emissiegrenswaarde voor elke verontreinigende stof, opgesomd in artikel 5.2.3bis 1.15, en voor
koolstofmonoxide in het rookgas dat ontstaat bij de meeverbranding van afvalstoffen, wordt als
volgt berekend:
Vafvalstoffen x Cafvalstoffen + Vproces x Cproces
__________________________________________________ = Ctotaal
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 353
Projectnummer: 07.0309
Vafvalstoffen + Vproces
Voor de Cafvalstoffen dient rekening gehouden te worden met de gegevens van Art. 5.2.3.bis 1.15.
Schematisch wordt dit weergegeven in volgende tabel:
Tabel 5.21: VLAREM II emissiegrenswaarden enkel voor afvalstoffen
emissiegrenswaarden (daggemiddelden)
emissiegrenswaarden in mg/Nm³
stof SO 2 NO x CO chloriden fluoriden
enkel afvalstoffen 10 50 125 50 10 1
We kunnen aannemen dat het volume van de rookgassen van de afvalstoffen per ton uitgedrukt
niet veel afwijkt van het volume van de rookgassen van de grondstoffen, zodat voor wat betreft
de emissiegrenswaarden in geval van een inzet van 10% of 20% (maximale hoeveelheid
biomassa) afvalstoffen aan volgende emissiewaarden dient voldaan te worden.
Tabel 5.22: VLAREM II emissiegrenswaarden stookinstallaties en meeverbranding afvalstoffen
emissiegrenswaarden
(daggemiddelden)
90% grondstoffen en 10%
afvalstoffen
80% grondstoffen en 20%
afvalstoffen
emissiegrenswaarden in mg/Nm³
stof SO2 NOx CO chloriden fluoriden
14,5 185 147,5 185 28 4,6
14 170 145 170 26 4,2
Besluit
In de aannames voor de berekening van de immissies werd ervoor geopteerd om met de
strengere normen rekening te houden, zodat in elk geval werd rekening gehouden met zeer
strenge voorwaarden.
Tabel 5.23: Voorgestelde emissienormen (daggemiddelden)
waarden voor
immissieberekeningen
emissiegrenswaarden in mg/Nm³
stof SO2 NOx CO chloriden fluoriden
10 100 100 50 10 1

5.1.5.6. Monitoring van de emissies
o Metingen op de rookgassen
Hierna worden de VLAREM-milieuvoorwaarden opgesomd die van belang zijn voor de
monitoring van de emissies van de elektriciteitscentrale van E.ON. Er worden twee scenario’s
onderscheiden, enerzijds het scenario dat er geen afvalstoffen worden verwerkt in de installatie
(bvb. geen afval biomassa of als de BAYER/LANXESS-brandstof en de reststoffen van de
waterbehandeling door de OVAM niet als een afvalstof worden gekwalificeerd) en anderzijds
het scenario dat er wel afvalstoffen in de installatie worden verwerkt (bvb als deze door de
OVAM wél als een afvalstof worden gekwalificeerd en als ze dan nog worden verwerkt).
o Eerste scenario: de BAYER-LANXESS-brandstof en de reststoffen van de
waterbehandeling worden door de OVAM niet als een afvalstof
gekwalificeerd
Artikel 5.43.2.1.3, § 2 VLAREM II bepaalt dat de concentraties in de rookgassen van stof,
zwaveldioxide en stikstofoxiden van stookinstallaties met een nominaal thermisch vermogen
van 100 MW of meer, op initiatief en kosten van de exploitant continu moeten gemeten worden
door middel van meetapparatuur die is goedgekeurd door een laboratorium, erkend in de
discipline lucht. Bij die continue metingen worden tevens de betrokken procesparameters
namelijk zuurstofgehalte, waterdampgehalte, temperatuur en druk, continu gemeten. De
continue meting van het waterdampgehalte in de rookgassen is niet nodig indien het monster
van het rookgas gedroogd wordt voordat de emissies geanalyseerd worden. Vanaf 28
november 2004 moet voor deze installaties tevens de concentratie van koolmonoxide in de
rookgassen continu gemeten worden. Overeenkomstig artikel 5.43.2.1.3., § 6 VLAREM II moet
de continu werkende apparatuur ten minste jaarlijks worden geijkt en ten minste om de 3 jaar
uitgebreid worden gekeurd door een erkend laboratorium conform de code van goede praktijk.
Overeenkomstig artikel 5.43.2.1.3., § 8 VLAREM II, moet de schouw zo gebouwd worden dat
de metingen mogelijk zijn. E.ON zal zich houden aan deze VLAREM-milieuvoorwaarden inzake
de bouw van de schouw en de monitoring van de emissies. E.ON zal bijgevolg overgaan tot een
continue meting van stof, SO2, NOx en CO. De continu werkende apparatuur zal ook minstens
jaarlijks worden geijkt en zal minstens om de 3 jaar uitgebreid worden gekeurd door een erkend
laboratorium, conform de code van goede praktijk.
o Tweede scenario: de BAYER-LANXESS-brandstof en de reststoffen van de
waterbehandeling worden door de OVAM wel als een afvalstof
gekwalificeerd
Voor een beschrijving van de BAYER-LANXESS-brandstof en de reststoffen van de
waterbehandeling, wordt verwezen naar hoofdstuk 2. VLAREM II voorziet in artikel
5.2.3bis.1.26, § 1 de verplichting om volgende metingen uit te voeren:
• CO, totaal stof, TOC, HCl, NOx, HF en SO2: continu
• zware metalen: gedurende de eerste werkingsperiode van twaalf maanden:
driemaandelijks; daarna halfjaarlijks;
• dioxinen en furanen: gedurende de eerste werkingsperiode van twaalf maanden:
tweemaandelijks; daarna halfjaarlijks.
En bijkomend volgens artikel 5.2.3bis.1.26, § 2 de verplichting om continue
dioxinebemonstering met 14-daagse analyse (voor bepaling van totale emissies) uit te voeren.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 354
Projectnummer: 07.0309

Uit onderstaande tabel blijkt dat de BAYER-LANXESS-brandstof slechts een kleine fractie in de
totale energieopwekking vormen. Als een gevolg hiervan zullen de concentraties in de
rookgassen van de typische verontreinigende stoffen (TOC, HCl, HF, zware metalen, dioxinen
en furanen) zeer beperkt blijven.
Tabel 5.24: Calorische waarden afvalstoffen
calorische waarde
(MJ/kg)
brandstof kolen E.ON:
brandstoffen van BAYER-LANXESS
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 355
Projectnummer: 07.0309
verbruik
(ton/h)
werkritme
uren/j
totale calorische waarde
(MJ/jaar)
25 333,5 8.000 66.700.000.000
BPA 34,5 0,62 8.000 172.500.000
HO 27,3 1,69 8.000 368.550.000
reststoffen van waterbehandeling
reststoffen (*) 0,5 8.000 (*)
totaal: 541.050.000
percentage fuel BAYER-LANXESS t.o.v. kolen E.ON : 0,81%
(*) calorische waarde is niet significant
Bij deze tabel dient nog te worden opgemerkt dat, naast de BAYER-LANXESS-brandstof, ook
circa 4.000 ton gezuiverd slib van de rookgasontzwavelingsinstallatie mee verbrand wordt in de
hoofdketel. Het meegestookte slib bestaat vooral uit gipsresten (CaSO4, CaF2, CaCl2) en kleine
verwaarloosbare hoeveelheden sporenelementen (metalen). De concentraties van metalen in
de rookgassen zullen echter zeer beperkt (verwaarloosbaar) zijn.
o Bijkomende meetpunten voor immissieconcentraties
Overeenkomstig artikel 5.43.4.3 VLAREM II dient E.ON in de omgeving van de stookinstallatie
toestellen voor het meten van de immissies van SO2 en NO2 in de lucht bij de grond, door en op
kosten van de exploitant geïnstalleerd en onderhouden, op te richten. Het type, de meetplaats,
de wijze van controle en de overige gebruiksvoorwaarden van die toestellen worden bepaald in
de milieuvergunning. Voor het plaatsen van bijkomende meetposten (aantal en locatie) overlegt
E.ON bij voorkeur met de VMM.
5.1.6. Beschrijving van de immissies en milieueffecten
5.1.6.1. Selectie van de polluenten waarvan de immissiebijdrage onderzocht wordt
Er wordt vanuit gegaan dat niet alle zware metalen in casu relevant zijn. De relevante metalen
zijn kwik (Hg), cadmium (Cd) en thallium (Tl). Dioxines zijn alleen relevant als ook biomassa
mee verbrand wordt en worden in paragraaf 5.3 van dit MER in meer detail beschreven.

In het kader van dit MER werden dispersieberekeningen uitgevoerd voor die stoffen waarvoor
als gevolg van de emissies van de nieuwe elektriciteitscentrale een relevant milieueffect
mogelijk is. De selectie van de te modelleren parameters gebeurt op basis van volgende drie
criteria:
1. De door de overheid gemeten luchtkwaliteit voor een bepaalde component in de
omgeving van de site bedraagt meer dan 80% van de overeenkomstige
luchtkwaliteitsnorm (i.e. de kritische parameters)
Voor de gegevens aangaande de kwaliteit van de lucht in de omgeving wordt beroep gedaan op
de meetnetten van de VMM. Er zijn verschillende, meestal regionaal georganiseerde
meetnetten die de bestaande luchtkwaliteit schetsen. Als referentiekader voor de beoordeling
van de impact van de nieuwe elektriciteitscentrale kan in dit MER gebruik gemaakt worden van
meetposten behorend tot het meetnet Specifieke studies, het telemetrisch meetnet, en
pollutiestations van Belgische Petroleum Federatie en elektriciteitsproducenten en van de
meetplaatsen voor depositie van dioxines en PCB126 en mogelijke bronnen in Vlaanderen van
VMM. De ligging van de voor dit MER relevante meetposten, alsook de parameters waarvoor
de luchtkwaliteit bepaald wordt, is weergegeven in Tabel 5.25 en Bijlage 3.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 356
Projectnummer: 07.0309

Tabel 5.25: Ligging van de verschillende meetposten voor luchtimmissiemetingen van de VMM, 2006
Station Lambertcoördinaten
[m]
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 357
Projectnummer: 07.0309
X Y
42M802 153884 216790 Antwerpen Luchtbal –
Havannastraat
42R822 148082 217156 Antwerpen –
Polderdijkweg
42R830 142601 223162 Doel –
Scheldemolenstraat
42R831 147976 226558 Berendrecht –
Hoefbladstraat
42R891 151159 216212 Antwerpen –
Scheurweg
42R893 151187 219057 Antwerpen – Ekerse
Dijk
42R894 148656 219293 Antwerpen –
Muisbroeklaan
42R897 148139 215578 Antwerpen –
Scheldelaan
40AB01 147285 219017 Antw. Berendrecht –
Antwerpse baan
Adres Parameter
SO2, NO, NO2, PM10
SO2, NO, NO2
SO2, NO, NO2
SO2, NO, NO2
SO2, NO, NO2
SO2, NO, NO2
SO2, NO, NO2
SO2, NO, NO2
42R815 147446 211639 Zwijndrecht – Laarstraat SO2, NO, NO2, PM10
42R892 143727 217020 Kallo-Kallosluis SO2, NO, NO2
47 E 704 145764 218592 Kallo – Ketenislaan –
Scheldedijk
40AL01 151150 214030 Antwerpen L.o.
Scheldedijk
Antwerpen 2 151187 219057 Ekersedijk meetpost
BPF
Kallo 1 141306 216339 Land van waaslaan
Haven 1139
Kallo 2 144159 219677 Rotonde Geslecht-Sint-
Annalaan
PM10
SO2, NO, NO2
PM10
Depositie Dioxines en PCB126
Depositie Dioxines en PCB126
Depositie Dioxines en PCB126
Kallo 3 143820 219472 Molenweg 1 Depositie Dioxines en PCB126
Stabroek 149630 224139 Laageind, Provinciale
Tuinbouwschool
Depositie Dioxines en PCB126
Antwerpen Linkeroever 15150 214030 Scheldedijk Depositie Dioxines en PCB126
De waargenomen meetresultaten aan deze meetposten worden weergegeven in Tabel 5.26.
De waarden in het vet duiden op een overschrijding van 80% van de grenswaarde.

Tabel 5.26: Meetresultaten van de meetposten binnen het studiegebied van de elektriciteitscentrale voor 2006
SO2 42M802 42R822 42R830 42R831 42R891 42R893 42R894 42R897 42R815 42R892 47 E 704 Gemiddeld Grenswaarde
99P-uurswaarden 60 254 72 70 119 87 120 130 82 98 56 104
max.-uurswaarden 169 638 283 234 186 198 284 397 301 412 447 323
98P-uurswaarden 50 170 56 55 100 67 97 79 60 78 45 78
99P-dagwaarden 38 146 44 40 75 47 69 69 41 50 57 61
GEM-dagwaarden 13 28 11 11 23 15 24 16 23 18 12 18
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 358
Projectnummer: 07.0309
350 µg/m³ (99,8P)
(voor de bescherming
van de gezondheid van
de mens)
125 µg/m³ (voor de
bescherming van de
gezondheid van de
mens)
NO 42M802 42R822 42R830 42R831 42R891 42R893 42R894 42R897 42R815 42R892 47 E 704 Gemiddeld Grenswaarde
99P-uurswaarden 259 196 146 183 222 210 251 189 - 197 178 203,1 -
max.-uurswaarden 480 581 369 475 635 607 1000 633 - 552 591 592,3
98P-uurswaarden 209 135 100 125 159 146 196 135 - 144 119 146,8 -
GEM-dagwaarden 26 22 10 15 27 28 32 20 - 25 17 22,2 -
NO2 42M802 42R822 42R830 42R831 42R891 42R893 42R894 42R897 42R815 42R892 47 E 704 Gemiddeld Grenswaarde
99P-uurswaarden 113 109 98 79 113 97 95 96 - 82 137 101,9
max.-uurswaarden 177 211 156 135 329 185 202 166 - 183 192 194
98P-uurswaarden 101 99 87 74 97 86 84 85 - 74 126 91
232 µg/m³ (99,8P)
(voor de bescherming
van de gezondheid van
de mens) (200 µg/m³
met
overschrijdingsmarge
van 16% op 1
jan.2007)

SO2 42M802 42R822 42R830 42R831 42R891 42R893 42R894 42R897 42R815 42R892 47 E 704 Gemiddeld Grenswaarde
GEM-dagwaarden 44 44 30 33 43 43 41 37 - 35 47 40
NOx (uitgedrukt
als NO2)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 359
Projectnummer: 07.0309
46,7 µg/m³ (voor
bescherming van de
gezondheid van de
mens)
(40 µg/m³ met
overschrijdingsmarge
van 16% op 1
jan.2007)
42M802 42R822 42R830 42R831 42R891 42R893 42R894 42R897 42R815 42R892 47 E 704 Gemiddeld Grenswaarde
99P-uurswaarden 282 237 193 198 258 234 259 219 - 210 253 234
max.-uurswaarden 490 590 397 445 743 581 854 579 - 543 577 580
98P-uurswaarden 237 187 152 156 201 181 212 173 - 168 204 187
GEM-dagwaarden 61 58 37 43 61 61 62 50 - 51 58 54
PM10
42M802 40AB01 40AL01 42R831 gemiddeld
Grenswaarde
90P-dagwaarden 59 57 51 59 57 50 µg/m³ (voor de bescherming van de gezondheid van de mens)
GEM-dagwaarden 37 37 33 36 36 40 µg/m³ (voor de bescherming van de gezondheid van de mens)
30 µg/m³ (voor
bescherming van de
vegetatie)
Doxines Antwerpen 2 Antwerpen L.O Kallo 1 Kallo 2 Kallo 3 Stabroek Gemiddeld Grenswaarde
vj ‘06 nj ‘06 vj ‘06 nj ‘06 vj ‘06 nj ‘06 vj ‘06 nj ‘06 vj ‘06 nj ‘06 vj ‘06 nj ‘06
momentmeting (pg
TEQ/m².dag) 11 4,8 3,2 6,4 10 6,7 2,6 3,2 5,3 2,1 33 14 9 16 pgTEQ/m².dag
PM10, NO2 en SO2 kunnen als kritische parameters weerhouden worden.

2. De atmosferische emissie van een bepaalde polluent als gevolg van de exploitatie van
de nieuwe elektriciteitscentrale is groter dan de drempelwaarde (totale jaaremissie van
het Integraal Milieujaarverslag)
In onderstaande tabel worden de totale geleide emissies getoets aan de drempelwaarden voor
het IMJV
Totaal geleide
emissies
NH3
(ton/j)
SO2
(ton/j)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 360
Projectnummer: 07.0309
NOx
(ton/j)
Totaal
Stof
(ton/j)
PM2,5
(ton/j)
PM10
(ton/j)
CO
(ton/j)
HCl
(ton/j)
HF
(ton/j)
Cd+TI
(kg/j)
Hg
(kg/j)
51,2 1471 1479 189,85 155 175,5 1.358 256 26 640 384
IMJV 10 100 20 20 - 20 200 5 1 60 10
Alle parameters overschrijden de drempelwaarde van het IMJV.
3. De polluenten met een hoog potentieel humaan-toxicologisch risico worden
bestudeerd.
Het betreft polluenten met de volgende risicozinnen:
R23: giftig bij inademing
R34: veroorzaakt brandwonden
R40: carcinogene effecten zijn niet uitgesloten
R45: kan kanker veroorzaken
R46: kan erfelijke genetische schade veroorzaken
R48: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige
blootstelling
R49: kan kanker veroorzaken bij inademing
R60: kan de vruchtbaarheid schaden
R61: kan het ongeboren kind schaden
CO heeft een humaantoxicologisch risico
Volgende stoffen werden geselecteerd vanuit het selectieschema:
NOx (uitgedrukt als NO2);
SO2;
CO;
Totaal stof (depositie);
PM10;
NH3
Chloriden;
Fluoriden;
Hg;
Cd+TI (concentratie+depositie).

Hiervan zullen dispersieberekeningen worden uitgevoerd. Bijkomend zal een
dispersieberekening van PM2,5 uitgevoerd worden. Ook zal de verzurende en de eutrofiërende
depositie gemodelleerd worden.
5.1.6.2. Immissienormen en –advieswaarden
De berekende en gemeten immissieconcentraties zullen getoetst worden aan de hand van
volgende luchtkwaliteitsdoelstellingen:
Voor de parameter NOX zal getoetst worden aan de milieukwaliteitsnormen uit Bijlage
2.5.5 van VLAREM II. In VLAREM II worden tevens speciale beschermingszones
gedefinieerd, waarin de immissienormen verstrengd worden. In de zone Antwerpen zijn
de gemeenten Antwerpen, Borsbeek, Edegem, Mortsel, Schoten, Wijnegem,
Wommelgem en Zwijndrecht speciale beschermingszones. Voor deze speciale
beschermingszones zal dan ook getoetst worden aan de normen voor speciale
beschermingszones (80% van de algemene grenswaarde). Volgens Bijlage 2.5.5
gelden volgende normen voor NOx. Voor NO2: 200 µg/m³ uurgrenswaarde voor de
bescherming van de gezondheid van de mens (deze waarde mag niet meer dan 18
keer per kalenderjaar overschreden worden (99,8 ste percentiel)) en 40 µg/m³
jaargrenswaarde voor de bescherming van de gezondheid van de mens. Voor NOx: 30
µg/m³ grenswaarde voor de bescherming van ecosystemen. Er zal getoetst worden aan
de 99,8-Percentiel uurgrenswaarde in bijlage 2.5.5 en van VLAREM II en aan de
jaargrenswaarde voor de bescherming van de mens in Bijlage 2.5.5. van VLAREM II.
Voor de parameter SO2 zal getoetst worden aan de milieukwaliteitsnormen uit Bijlage
2.5.5 van VLAREM II: 350 µg/m³ uurgrenswaarde voor de bescherming van de
gezondheid van de mens (deze waarde mag niet meer dan 18 keer per kalenderjaar
overschreden worden (99,8 ste percentiel) en 125 µg/m³ daggrenswaarde voor de
bescherming van de gezondheid van de mens (deze waarde mag niet meer dan 3 keer
per kalenderjaar worden overschreden (99-Percentiel)) en 20 µg/m³ grenswaarde voor
de bescherming van ecosystemen.
Voor de parameter CO zal getoetst worden aan de milieukwaliteitsnormen uit Bijlage
2.5.6 van VLAREM II. De daggemiddelde grenswaarde voor de bescherming van de
gezondheid van de mens bedraagt 10 mg/m³.
Voor de parameter PM10 zal getoetst worden aan de milieukwaliteitsnormen uit Bijlage
2.5.5. van VLAREM II: 50 μg/m³ daggrenswaarde voor de bescherming van de
gezondheid van de mens (deze waarde mag niet meer dan 35 keer per jaar worden
overschreden (90ste percentiel)) en 40 µg/m³ jaargrenswaarde voor de bescherming
van de gezondheid van de mens. In het MER zullen de berekende
piekimmissieconcentraties (90-percentielwaarden op dagbasis) getoetst worden aan de
norm van 50 μg/m³ en de jaargemiddelde waarden aan de norm van 40 μg/m³.
Voor de parameter PM2,5 zal getoetst worden aan de grenswaarde uit Richtlijn 2008/50
betreffende de luchtkwaliteit en schonere lucht voor Europa. Deze Richtlijn verplicht de
lidstaten om de blootstelling aan PM2.5 in stedelijke gebieden tegen 2020 met
gemiddeld 20% te doen dalen in vergelijking met het niveau van 2010. Op hun volledige
grondgebied moeten de lidstaten een PM2.5-grenswaarde van 25 µg/m 3 in acht nemen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 361
Projectnummer: 07.0309

Deze grenswaarde moet in 2015 of, indien mogelijk, al in 2010 worden bereikt
(streefwaarde).
Voor de parameter totaal stof zal getoetst worden aan de grenswaarde uit Bijlage
2.5.2. van VLAREM II. Deze stelt een grenswaarde van totaal neergeslagen niet
gevaarlijk stof van 650 mg/m²dag voor.
Voor de parameter ‘verzurende depositie’ (als gevolg van de emissies van NOx en
SO2) zal getoetst worden aan de milieukwaliteitsdoelstellingen uit Bijlage 2.4.2 van
VLAREM II: een streefwaarde van 1.400 Zeq/ha.j (gericht op ecosystemen van
naaldbossen en heide op zandgronden) en een streefwaarde van 2.400 Zeq/ha.j gericht
op ecosystemen van loofbossen op rijkere gronden).
Voor de parameter NH3 bestaan er tot op heden nog geen Europese, of Belgische
immissienormen. Aangezien de STEL-waarden of de TLV-waarden zeer hoog zijn,
wordt getoetst aan de WHO-advieswaarde voor toxische blootstelling van 100 µg/m 3 .
Voor de parameter chloriden zal getoetst worden aan de grenswaarde uit Bijlage
2.5.1. van VLAREM II. Deze is 300 µg/m³ als 98-percentielwaarde van alle tijdens het
kalenderjaar gemeten 24-uurswaarden.
Voor de parameter fluoriden zijn de milieukwaliteitsnormen opgenomen in Bijlage
2.5.1. van VLAREM II; Deze milieukwaliteitsnorm is vastgesteld op 3 µg/m³ als 98percentiel
van alle 24-uurswaarden.
Voor de parameter Hg zal getoetst worden aan de WHO-advieswaarde van 1 µg/m³.
Voor de parameter Cd en TI zal getoetst worden aan de streefwaarde uit de Europese
richtlijn 2004/107/EG van 5 ng/m³ voor Cd en voor TI zal getoetst worden aan de TLV-
TAW grenswaarde van 0,1 mg/m³ gedeeld door een veiligheidsfactor 10 (niet
carcinogeen).
Voor de eutrofiërende depositie zal getoetst worden aan de streefwaarden
vastgelegd in Bijlage 2.4.2, tabel 3 van VLAREM II. Deze omschrijft een streefwaarde
van 14 kg stikstof/ha/jaar voor loofbossen en 5,6 kg stikstof/ha/jaar voor meer
natuurlijke soortensamenstelling in naaldbos, heide op zandgrond en vennen. Er zal
bijgevolg getoetst worden aan de gemiddelde waarde van 14 kg stikstof/ha/jaar.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 362
Projectnummer: 07.0309

5.1.6.3. Overzicht van de toetsingswaarden en relevantiebepaling
De berekende immissieconcentraties en/of deposities zullen telkens als verwaarloosbaar,
beperkt, relevant of belangrijk getypeerd worden. Deze begrippen worden - overeenkomstig
het Richtlijnenboek Lucht - in het kader van dit MER als volgt gedefinieerd in functie van de
berekende immissiewaarde X:
SIGNIFICANTIEKADER
X < 1% van de milieukwaliteitsnorm of richtwaarde Verwaarloosbare bijdrage
1 =< X < 3% van de milieukwaliteitsnorm of richtwaarde Beperkte bijdrage
3 =< X < 5% van de milieukwaliteitsnorm of richtwaarde Relevante bijdrage
X >= 5% van de milieukwaliteitsnorm of richtwaarde Belangrijke bijdrage
Tabel 5.27 toont een overzicht van de weerhouden toetsingswaarden. In de tabellen is tevens
opgenomen welke berekende waarden als verwaarloosbaar, beperkt, relevant of belangrijk
beschouwd zullen worden. De term ‘relevant’ en ‘belangrijk’ wordt in dit MER enkel gehanteerd
voor berekende immissies, die kleiner zijn dan de wettelijke grens- of richtwaarden. In die zin
kan de term ‘relevant’ of ‘belangrijk’ in het kader van dit MER enkel geïnterpreteerd worden als
‘een substantiële bijdrage van de nieuwe elektriciteitscentrale tot de immissiegrenswaarde (+
3%). De term ‘relevant’ of ‘belangrijk’ duidt dus niet op overschrijdingen van grenswaarden,
maar geeft aan welke polluenten extra aandacht in de bespreking verdienen.
Opmerking: De grenswaarden voor de bescherming van ecosystemen worden binnen de
discipline lucht niet verder weerhouden, maar zullen in de discipline fauna en flora als
toetsingswaarde gebruikt worden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 363
Projectnummer: 07.0309

Tabel 5.27: Overzicht van de weerhouden immissietoetsingswaarden (algemeen)
Parameter Toetsingsbasis
jaargemiddelde
waarde (dag)
NOX-concentratie
(µg/m³) 99,8percentielwaarde
(uur)
99-percentielwaarde
(dag)
SO2-concentratie
(µg/m³) 99,8percentielwaarde
(uur)
Totaal stof
(mg/m²dag)
PM10 (µg/m³)
PM2,5 (µg/m³)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 364
Projectnummer: 07.0309
Toetsingswaarde
Type
Verwaarloosbaar
(µg/m³)
Beperkt (µg/m³) Relevant (µg/m³)
belangrijk
(µg/m³)
40 grenswaarde 2010 Vlarem II < 0,4 0,4=

Parameter Toetsingsbasis
Fluoriden (µg/m³)
jaargemiddelde
waarde
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 365
Projectnummer: 07.0309
Toetsingswaarde
Type
Verwaarloosbaar
(µg/m³)
Beperkt (µg/m³) Relevant (µg/m³)
belangrijk
(µg/m³)
3 VLAREM II Bijlage 2.5.1

5.1.6.4. Dispersieberekeningen
Dispersieberekeningen worden uitgevoerd voor die emissieparameters waarvoor er door de
emissies gekoppeld aan de exploitatie van de nieuwe elektriciteitscentrale eventueel een
relevant milieueffect mogelijk is, nl. de concentraties NOx (uitgedrukt als NO2); SO2; CO; PM10;
chloriden; fluoriden; Hg; Cd+TI en de deposities van de potentieel verzurende equivalenten,
eutrofiërende depositie, totaal stof, Cd+TI en Hg. Om tot de netto-impact van de nieuwe
elektriciteitscentrale te komen wordt de impact van de te elimineren ketels van BAYER
afgetrokken van de impact van de geplande elektriciteitscentrale. Hierbij wordt het ‘worst case’scenario
genomen, i.e. het scenario waarbij de hoofdketel continu in vollast is (8.760 uur per
jaar) en de back-up boiler continu in back-up is (8.760 uur per jaar). De gebruikte emissies zijn
deze op basis van de tabellen Tabel 5.5, Tabel 5.7 en Tabel 5.11. De ingevoerde emissies zijn
de gemiddelde jaarlijkse vrachten (dus niet maximalistisch).
Voor het uitvoeren van dispersieberekeningen wordt gebruik gemaakt van het bi-Gaussiaans
multi-source IFDM-model. Dit model berekent de bijdrage van het voorgenomen project aan de
luchtkwaliteit. In het model zijn geen achtergrondwaarden opgenomen, zodat het totale
immissieniveau op een bepaald punt niet kan worden berekend. In Nederland wordt de
berekende bijdrage tot de luchtkwaliteit, afkomstig van het project, tijdens de modellering
opgeteld bij de achtergrondconcentraties (die in het model zitten). Daardoor zou de vrees
kunnen ontstaan dat de Vlaamse modellering, indien die eenzelfde (Nederlandse) aanpak zou
volgen, en indien echte achtergrondmeetwaarden als achtergrond in het model zouden worden
ingebracht, moeilijk vergelijkbaar zou zijn met Nederlandse modelleringen. De verschillende
achtergrondwaarden kunnen evenwel niet leiden tot een vertekend beeld, nu in Vlaanderen de
achtergrondwaarden niet in het model worden ingebracht, en enkel de specifieke
bijdrage van het project wordt becijferd. Met dit model wordt dus (enkel) de bijdrage van het
voorgenomen project aan de luchtkwaliteit voor de verschillende verontreinigende stoffen
berekend
De resultaten van IFDM-PC omvatten immissie- en depositieconcentraties op de snijpunten van
een rechthoekig raster dat door de gebruiker van het programma ingevoerd moet worden. De
berekeningen werden uitgevoerd met een raster dat een oppervlakte van 20 x 20 km bestrijkt
(Lambertcoördinaten: X van 136288 tot 156288 en Y van 211002 tot 231002). De afstand
tussen de rasterlijnen werd op 200 m ingesteld. Daardoor werden er op 10 201 punten
immissieberekeningen uitgevoerd in een gebied dat zich vanaf het centrum van de nieuwe
elektriciteitscentrale in de 4 windrichtingen over ca. 10 km uitstrekt.
In het computermodel IFDM-PC zijn 3 sets meteogegevens van 3 verschillende
meteorologische jaren beschikbaar. In het kader van deze studie werd de set van
meteogegevens gebruikt waarvan uit ervaring bekend is dat zij het best de gemiddelde
omstandigheden weergeeft. Het betreft de meteogegevens van het meteorologisch jaar ‘78-‘79.
De dichtstbijzijnde woongebieden rond de nieuwe elektriciteitscentrale zijn (het cijfer tussen
haakjes refereert naar het nummer op de figuren in Bijlage 4):
(1) Zandvliet, centrum 6 km ten noorden van de site;
(2) Berendrecht, centrum 5,5 km ten noorden van de site;
(3) Stabroek, centrum 5,5 km ten noordoosten van de site;
(4) Putte, centrum 8,4 km ten noordoosten van de site;
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 366
Projectnummer: 07.0309

(5) Hoevenen, centrum 6,3 km ten oosten van de site;
(6) Kapellen, centrum 7,8 km ten oosten van de site;
(7) Ekeren, centrum 7,4 ten oost-zuidoosten van de site;
(8) Merksem, centrum 9,3 km ten zuidoosten van de site;
(9) Kallo, centrum 5,9 km ten zuidwesten van de site;
(10) Antwerpen (speciale beschermingszone), centrum 11 km ten zuidzuidoosten van de
site ;
(11) Zwijndrecht (speciale beschermingszone), centrum 9,5 km ten zuiden van de site;
(12) Burcht, centrum 11 km ten zuiden van de site;
(13) Beveren, 9,7 km ten zuidwesten van de site;
(14) Melsele, centrum 9,1 km ten zuidzuidwesten van de site;
(15) Doel, centrum 3,3 km ten westen van de site.
(16) Lillo, centrum 1,4 km ten westnoordwesten van de site.
(17) Ossendrecht (Nederland, centrum 10,5 km noorden van de site
(18) Putte (Nederland), centrum 8,5 km ten noordoosten van de site;
(19) Woensdrecht (Nederland), 15 km ten noorden van de site.
(20) Kieldrecht, centrum 10 km ten westen van de site;
(21) Nieuw-Namen Nederland, centrum 10 km ten westen van de site;
(22) Verrebroek, centrum 10 km ten zuidwesten van de site.
De achtergrondconcentraties liggen ter hoogte van Putte in Nederland lager dan de in België
gehanteerde gemiddelde concentratie rondom het industrieterrein Antwerpen. Op basis hiervan
mag men verwachten dat de concentraties in Nederland als gevolg van de geplande
elektriciteitscentrale lager uitvallen.
Het dichtstbijzijnde natuurgebied in de omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale is het
Galgenschoor op een afstand van 2 km ten noordwesten van de nieuwe elektriciteitscentrale.
Het Galgenschoor is een onderdeel van het habitatrichtlijngebied ‘Schelde- en Durme-estuaria
van de Nederlandse grens tot Gent’.
De resultaten van de dispersieberekeningen worden weergegeven op de figuren in Bijlage 4.
De impact op de omgevingsconcentraties zal beoordeeld worden ter hoogte van:
• het pluimmaximum;
• de vier dichtstbijzijnde woongebieden (met name Lillo, Doel, Stabroek en Berendrecht);
• de woongebieden waar de hoogste concentraties worden waargenomen rekening
houdend met de geografische ligging opzichtens de site van de geplande
elektriciteitscentrale;
• de woongebieden in het studiegebied die aangeduid zijn als Speciale
Beschermingszone (Antwerpen en Zwijndrecht).
Bijkomstig wordt de impact op de verzurende deposities beoordeeld ter hoogte van:
• (A) Natuurgebied Galgenschoor;
• (B) Natuurgebied De Kuifeend;
• (C) Natuurgebied Blokkersdijk;
• (D) Natuurgebied Fort van Stabroek als onderdeel van de fortengordel van Antwerpen;
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 367
Projectnummer: 07.0309

• (E) Natuurgebied Schans van Smoutakker als onderdeel van de fortengordel van
Antwerpen;
• (F) Natuurgebied Groot Buitenschoor;
• (G) Natuurgebied Oude landen;
• Natuurgebied Bospolder-Ekers moeras;
• Natuurgebied Ruige heide;
• Groot Rietveld – Vlakte van Zwijndrecht;
• Schorren van Oude Doel;
• Drydyck;
• Zuidelijke groenzone;
• Brabantse Wal.
• Ossendrecht (strikt genomen buiten studiegebied)
De beschikbare achtergrondwaarden worden telkens per parameter weergegeven en de
procentuele impact van het project op de achtergrondwaarden wordt berekend en beoordeeld.
5.1.6.5. Bespreking van de milieu-impact voor stikstofoxiden (NOx)
o Metingen in de omgeving
Om de bijdragen door de elektriciteitscentrale te schetsen ten opzichte van de huidige
achtergrondwaarde wordt gebruik gemaakt van de meetposten behorend tot het automatisch
meetnet van VMM. De gemiddelde immissieconcentraties voor de 11 meetposten zijn
opgenomen in Tabel 5.28.
Tabel 5.28: Gemiddelde immissieconcentraties aan NO en NO2 van 11 Vlaamse meetposten (achtergrondwaarde in de
omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale) (2006)
Statistisch
kengetal
(op uurbasis)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 368
Projectnummer: 07.0309
Gemiddelden (2006) van 11 geselecteerde
Vlaamse meetposten [µg/m³]
NO NO2 NOx (als NO2)
Max. waarde 592 194 580
Normen NO2
[µg/m³]
Percentage
achtergrondwaarde
in de norm
99-percentiel 203 102 234 232 (99,8 P)* 44%
98-percentiel 147 91 187 135 (r), 160 (g)** 67% (r), 57% (g)
Jaargemiddelde 22 40 54 40 100%
r = richtwaarde, g = grenswaarde, 99,8 P = norm voor 99,8 percentielwaarde
* 200 µg/m³ met overschrijdingsmarge van 16% op 1 jan.2007
** Antwerpen is een speciale beschermingszone waar de grenswaarden van bijlage 2.5.1. tot 80% van de algemene
grenswaarden worden herleid.
Zoals in Tabel 5.28 aangegeven voldoen het 99,8- en het 98-percentiel alsook het
jaargemiddelde van de gemeten waarden in de omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale
(gemiddelde van 11 meetposten) aan de gestelde immissiegrenswaarden voor NO2.
De waarde van 200 µg/m³ op uurbasis mag niet meer dan 18 keer per kalenderjaar
overschreden worden. Dit betekent dat de 99,8-ste percentiel van de uurwaarden niet meer dan
200 µg/m 3 mag bedragen. De opgemeten gemiddelde immissieconcentratie (194 µg/m³) in de

omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale voldoet aan deze norm. Er wordt voldaan aan de
eisen van de richtlijn.
Desalniettemin wordt opgemerkt dat de jaargemiddelde achtergrondwaarde de norm voor NO2
tot 100% benadert (99- en 98-percentiel 43 tot 56%). De immissieconcentraties van NO2 in de
omgeving van Antwerpen kunnen dus best nauwlettend worden opgevolgd. In de volgende
paragraaf zal worden nagegaan welke de invloed van het beschouwde project op de
omgevingsconcentraties van NOx zal zijn.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties aan NOx
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4.
Wat de tabellen betreft, dient te worden vermeld dat de immissiegrens- en richtwaarden enkel
voor NO2 gelden zodat strikt genomen deze cijfers niet kunnen vergeleken worden met de
berekende immissiewaarden voor de somparameter NOx (NO + NO2). De berekende NOximmissieconcentraties
dient men dan ook te beschouwen als maximalistische inschattingen van
de eigenlijke NO2-immissieconcentraties.
Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.29 blijkt:
• De pluimmaxima situeren zich ten NO van het bedrijfsterrein (ter hoogte van Putte –
Stabroek) en wijzen op een verwaarloosbare (jaargemiddelde) tot belangrijke (P99,8)
invloed op de immissieconcentratie van NOx door de invloed van de netto-impact van
de elektriciteitscentrale.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare (jaargemiddelde) tot relevante (P99,8) invloed van de
elektriciteitscentrale wat betreft de immissieconcentratie van NOx.
• De woonkernen waar de hoogste concentraties worden waargenomen zijn Putte
(Vlaanderen) en Putte (Nederland). De invloed van de elektriciteitscentrale op deze
woonkernen kan als verwaarloosbaar (jaargemiddelde) tot relevant (P99,8) beschouwd
worden.
• De woonkernen gelegen in de Speciale beschermingszones ondervinden een
verwaarloosbare (jaargemiddelde) tot relevante (P99,8) invloed.
Tabel 5.29: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van NOx in het studiegebied lucht.
Lillo
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 369
Projectnummer: 07.0309
impact
(µg/m³)
norm
(µg/m³)
Pluimmaximum (ten NO van het bedrijfsterrein)
Percentage ten opzichte
van de norm
Beoordeling
volgens
referentiekader
99,8-percentiel (ten NO van Putte) 10,2 200 5,1% belangrijk
Jaargemiddelde (tussen Putte en Stabroek) 0,38 40

Jaargemiddelde
Doel
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 370
Projectnummer: 07.0309
impact
(µg/m³)
norm
(µg/m³)
Percentage ten opzichte
van de norm
Beoordeling
volgens
referentiekader
< 0,4
(zelfs < 0,04) 40 < 1% verwaarloosbaar
99,8-percentiel 3,5-5 200 (g) 2,5% beperkt
Jaargemiddelde < 0,4 40 < 1% verwaarloosbaar
Berendrecht
99,8-percentiel 7-8,5 200 (g) 4.2% relevant
Jaargemiddelde 0,2-0,3 40 < 1% verwaarloosbaar
Stabroek
99,8-percentiel 7-8,5 200 (g) 4.2% relevant
Jaargemiddelde ca. 0,3 40

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 371
Projectnummer: 07.0309
NOx
Netto bijdrage van het project nabij de verschillende
VMM-meetposten (µg/m³ NOX)
Procentueel t.o.v. de meetwaarde
VMM-netwerk*
42R822 7 0,07 3,3% 0,2%
42R830 5 0,04 3,1% 0,1%
42R831 7,9 0,31 5,8% 0,9%
42R891 7,2 0,08 2,2% 0,2%
42R893 7,7 0,13 4,2% 0,3%
42R894 6,2 0,01 3,1% 0,0%
42R897 7,4 0,06 4,5% 0,2%
42R815 6,5 0,05 - -
42R892 6,5 0,05 3,6% 0,1%
47E704 4,2 -0,01 2,2% 0,0%
* De VMM-meetwaarden zijn NO2 waarden, terwijl de netto-bijdrages aan het project NOx-bijdrages zijn, de procentuele
verandering van de bestaande luchtkwaliteit is dus een overschatting
De bijdrage van de E.ON-emissies, tot de gemeten jaargemiddelde NOx concentraties in de
omgeving bedraagt voor elk van de 10 meetposten, waarvoor meetgegevens beschikbaar, in de
omgeving minder dan één procent. De bijdrage, uitgedrukt als 99,8P, tot de
omgevingsconcentraties is het hoogst in meetpost 42R831, en bedraagt daar 5,8%. De overige
bijdragen van de E.ON-emissies tot de 99,8-percentielswaarden voor NOx variëren tussen 2,2
en 4,8%. De evaluatie van de procentuele bijdragen, met de hoogste procentuele bijdrage van
5,8% als 99,8P op meetpost 42R831, toont een aanvaardbare situatie. De bijdragen tot de
gemiddelde concentraties zijn niet significant.
5.1.6.6. Bespreking van de milieu-impact voor zwaveldioxide (SO2)
o Metingen in de omgeving
De gemiddelde immissieconcentraties voor de 11 meetposten zijn opgenomen in Tabel 5.31
Tabel 5.31: Gemiddelde immissieconcentraties aan SO2 van 11 Vlaamse meetposten (achtergrondwaarde in de
omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale) (2006)
Statistisch
kengetal
(op uurbasis)
Gemiddelden (2006) van 11 geselecteerde
Vlaamse meetposten [µg/m³]
SO2
Normen SO2
[µg/m³]
Percentage
achtergrondwaarde
in de norm
Max. waarde 323 350 (P99,8) 92%
99-percentiel 104 125 83%
98-percentiel 78 - -
Jaargemiddelde
18
20 (bescherming
ecosysteem)
Zoals in Tabel 5.31 aangegeven voldoen het 99,8- en het 98-percentiel alsook het
jaargemiddelde van de gemeten waarden in de omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale
(gemiddelde van 11 meetposten) aan de gestelde immissiegrenswaarden voor SO2.
90%

De waarde van 350 µg/m³ op uurbasis mag niet meer dan 24 keer per kalenderjaar
overschreden worden. De opgemeten gemiddelde immissieconcentratie (323 µg/m³) in de
omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale voldoet aan deze norm. Er wordt dus voldaan aan
de eisen van de richtlijn.
Desalniettemin merkt men op dat de jaargemiddelde achtergrondwaarde de norm voor SO2 tot
90% benadert (99- percentiel tot 83%). De immissieconcentraties van SO2 in de omgeving van
Antwerpen kunnen dus best nauwlettend worden opgevolgd. In de volgende paragraaf zal
worden nagegaan welke de invloed van het beschouwde project op de omgevingsconcentraties
van SO2 zal zijn.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties aan SO2
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4.
Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.32 blijkt:
• De pluimmaxima bevinden zich ten NO (ter hoogte van Putte – Stabroek) van het bedrijf
en wijzen op een beperkte tot relevante invloed op de immissieconcentratie van SO2
door de invloed van de netto-impact van de elektriciteitscentrale.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare tot beperkte invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de
immissieconcentratie van SO2.
• De woonkernen waar de hoogste concentraties worden waargenomen zijn Putte
(Vlaanderen) en Putte (Nederland) voor 99,8-percentiel en Stabroek voor 99 percentiel.
De invloed van de elektriciteitscentrale op deze woonkernen kan als beperkt
beschouwd worden.
• De woonkernen gelegen in de speciale beschermingszones ondervinden een
verwaarloosbare (99-Percentiel) tot beperkte (99,8-Percentiel) invloed.
Tabel 5.32: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van SO2 in het studiegebied lucht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 372
Projectnummer: 07.0309
impact
(µg/m³)
norm
(µg/m³)
Pluimmaximum (NO van bedrijfsterrein)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
99-Percentiel (ZW van Stabroek) 4,0 125 3,2% relevant
99,8-Percentiel (NO van Putte) 10,2 350 2,9% beperkt
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
99-Percentiel 0 -1,25 125

(2) Berendrecht
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 373
Projectnummer: 07.0309
impact
(µg/m³)
norm
(µg/m³)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
99-Percentiel ca.2,5 125 ca. 2% beperkt
99,8-Percentiel 7-8,5 350 2-2,4% beperkt
(3) Stabroek
99-Percentiel ca. 3,5 125 ca. 2,8% beperkt
99,8-Percentiel 7-8,5 350 2-2,4% beperkt
(4) Putte (Vlaanderen)
Woonkernen waar de hoogste concentraties worden waargenomen
99-Percentiel ca. 2,5 125 ca. 2 beperkt
99,8-Percentiel ca. 9 350 ca. 2,6% beperkt
(18) Putte (Nederland)
99-Percentiel ca. 2,5 125 ca. 2 beperkt
99,8-Percentiel ca. 9 350 ca. 2,6% beperkt
(10) Antwerpen
Woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone
99-Percentiel

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 374
Projectnummer: 07.0309
SO2
Netto bijdrage van het project nabij de
verschillende VMM-meetposten (µg/m³ SO2)
Procentueel t.o.v. de meetwaarde
VMM-netwerk
42R893 7,7 2,1 3,9% 4,5%
42R894 6,2 1,9 2,2% 2,8%
42R897 7,4 1,8 1,9% 2,6%
42R815 6,5 -0,5 2,2% -1,2%
42R892 6,5 1,4 1,6% 2,8%
47E704 4,2 0,9 0,9% 1,6%
* ten opzichte van max./ er zijn geen meetgegevens voor 99,8P beschikbaar
De bijdrage van de E.ON-emissies, tot de gemeten 99P SO2-concentraties in de omgeving
bedraagt voor elk van de 11 meetposten in de omgeving maximaal 7,8%. De bijdrage,
uitgedrukt als 99,8P, tot de omgevingsconcentraties bedraagt maximaal 5%. De overige
bijdragen van de E.ON-emissies tot de 99,8-percentielswaarden voor SO2 variëren tussen niks
en 3,9%. Deze percentages geven de bijdrage van E.ON weer, ten opzichte van de huidige
meetwaarden. Deze meetwaarden zijn op hun beurt dan weer veel lager dan de
luchtkwaliteitsdoelstellingen. De evaluatie van de procentuele bijdragen (van zowel het P99 als
van het P99,8) toont bijgevolg een aanvaardbare situatie.
5.1.6.7. Bespreking van de milieu-impact voor de depositie van totaal stof
o Inleiding
Betreffende de impact van stofemissies werden aparte IFDM modelering voor geleide en diffuse
emissions uitgevoerd. De resultaten weergegeven in de tabellen betreffende stof zijn de som
van immissies.
o Metingen in de omgeving
Voor de depositie van totaal stof in de buurt van de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON zijn
geen meetpunten in de omgeving.
o Invloed van het project op de depositie van totaal stof
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4.
Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.34 blijkt:
• De maximale depositiewaarde van stof is gelegen op het bedrijfsterrein. De reden
hiervoor is de diffuse emissiebron. De diffuse stofbron ingebracht in het model als
oppervlaktebron ( waarbij in IFDM gekozen is voor een oppervlakte van 500 m op 500
m ) is vooral verantwoordelijk voor deze hoge depositiewaarde op het terrein zelf.
(opmerking: de resultaten dienen bij gebruik van het referentiemodel IFDM bij analyses

van oppervlaktebronnen met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden). De
omliggende woonkernen nemen zo geen grote deposities waar.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de depositie van totaal
stof.
• De woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale m.b.t. de depositie van
totaal stof.
Tabel 5.34: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van totaal stof in het studiegebied
lucht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 375
Projectnummer: 07.0309
impact
(mg/m²/d)
norm
(mg/m²/d)
Percentage
ten opzichte
van de norm
Maximum (op het terrein zelf)
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde waarde (*) 650 (*) (*)
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
jaargemiddelde geleide emissies < 0,2 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 1,0 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde waarde totaal < 1,2 650 < 1% verwaarloosbaar
(15) Doel
jaargemiddelde geleide emissies < 0,1 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 0,5 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,6 650 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
jaargemiddelde geleide emissies < 0,3 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 0,6 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,9 650 < 1% verwaarloosbaar
(3) Stabroek
jaargemiddelde geleide emissies < 0,4 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 0,8 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 1,2 650 < 1% verwaarloosbaar
(10) Antwerpen
Woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone
jaargemiddelde geleide emissies < 0,1 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 0,1 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,2 650 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
jaargemiddelde geleide emissies < 0,1 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 0,1 650 < 1% verwaarloosbaar

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 376
Projectnummer: 07.0309
impact
(mg/m²/d)
norm
(mg/m²/d)
Percentage
ten opzichte
van de norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde totaal < 0,2 650 < 1% verwaarloosbaar
De Kuifeend
Nabijgelegen natuurgebied
jaargemiddelde geleide emissies < 0,3 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 3,0 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 3,3 650 < 1% verwaarloosbaar
(*) de diffuse emissies aan de bron zijn hier buiten beschouwing gelaten, omdat dit niet zinvol is
5.1.6.8. Bespreking van de milieu-impact voor fijn stof (PM10)
o Metingen in de omgeving
De gemiddelde immissieconcentraties voor de 4 meetposten zijn opgenomen in Tabel 5.35.
Tabel 5.35: Gemiddelde immissieconcentraties aan PM10 van 4 Vlaamse meetposten (achtergrondwaarde in de
omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale) (2006)
Statistisch
kengetal
(op dagbasis)
Gemiddelden (2006) van 4 geselecteerde
Vlaamse meetposten [µg/m³]
PM10
Normen PM10
[µg/m³]
Percentage
achtergrondwaarde
in de norm
Max. waarde 109 - -
99-percentiel 85 - -
90-percentiel 57 50 114%
Jaargemiddelde 36 40 92,5%
Zoals aangegeven in Tabel 5.35 voldoen het 98-percentiel (gemiddelde van 3 meetposten) niet
aan de gestelde immissiegrenswaarde voor PM10. De grenswaarde wordt met 54%
overschreden in 2006. Het jaargemiddelde (gemiddelde van 3 meetposten) van de gemeten
waarden in de omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale voldoet wel aan de gestelde
immissiegrenswaarden voor PM10. In de volgende paragraaf zal worden nagegaan welke de
invloed van het beschouwde project op de omgevingsconcentraties zal zijn.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties PM10
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4.
Tabel 5.36 geeft een overzicht van de immissieconcentraties voor fijn stof. Naast de
jaargemiddelde concentratie wordt in de tabel ook het 98 ste percentiel van de uurwaarden
gegeven. In principe moet getoetst worden aan het 90 ste percentiel van de dagwaarden. Omdat
het 90 ste percentiel van de dagwaarden kleiner is dan het 98 ste percentiel van de uurwaarden;
en de bijdrage van E.ON aan het 98 ste percentiel van de uurwaarden reeds beperkt of
verwaarloosbaar is, werden de waarden voor het 90 ste percentiel niet opnieuw berekend. Uit de
figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.36 blijkt:

• De maximale depositiewaarde van PM10 is gelegen op het bedrijfsterrein. De reden
hiervoor is de diffuse emissiebron. De diffuse stofbron ingebracht in het model als
oppervlaktebron ( waarbij in IFDM gekozen is voor een oppervlakte van 500 m op 500
m ) is vooral verantwoordelijk voor deze hoge depositiewaarde op het terrein zelf.
(opmerking: de resultaten dienen bij gebruik van het referentiemodel IFDM bij analyses
van oppervlaktebronnen met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden). De
omliggende woonkernen nemen zo geen grote deposities waar.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een beperkte tot
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de
immissieconcentratie van PM10. Deze woonkernen zijn ook de woonkernen met de
hoogste concentraties.
• De woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de PM10-concentratie door het project.
Tabel 5.36: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van PM10 in het studiegebied lucht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 377
Projectnummer: 07.0309
Impact (µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage
ten
opzichte
van de
norm
Maximum (op het terrein zelf)*
Beoordeling volgens referentiekader
Jaargemiddelde (*) (*) 40 (*) -
98-Percentiel (*) (*) 50 (*) -
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
jaargemiddelde geleide emissies < 0,03 40

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 378
Projectnummer: 07.0309
Impact (µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage
ten
opzichte
van de
norm
Beoordeling volgens referentiekader
jaargemiddelde totaal < 0,10 40 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel geleide emissies < 0,70 50 < 1,4% beperkt
98-Percentiel diffuse emissies < 0,25 50 < 0,5% verwaarloosbaar
98-Percentiel totaal < 0,95 50 < 1,9% beperkt
(3) Stabroek
jaargemiddelde geleide emissies < 0,07 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,05 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,12 40 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel geleide emissies < 0,8 50 < 1,6% beperkt
98-Percentiel diffuse emissies < 0,25 50 < 0,5% verwaarloosbaar
98-Percentiel totaal < 1,05 50 < 2,1% beperkt
(10) Antwerpen
Woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone
jaargemiddelde geleide emissies < 0,01 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,01 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,02 40 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel geleide emissies < 0,1 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel diffuse emissies < 0,15 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel totaal < 0,25 50 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
jaargemiddelde geleide emissies < 0,01 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,01 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,02 40 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel geleide emissies < 0,10 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel diffuse emissies < 0,15 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel totaal < 0,25 50 < 1% verwaarloosbaar
De Kuifeend verwaarloosbaar
jaargemiddelde geleide emissies < 0,02 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,10 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,12 40 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel geleide emissies < 0,5 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel diffuse emissies < 0,9 50 < 1,8% beperkt
98-Percentiel totaal < 1,4 50 < 2,8% beperkt
(*) de diffuse emissies aan de bron zijn hier buiten beschouwing gelaten, omdat dit niet zinvol is

Deze impactberekeningen zijn uitgevoerd met een emissiewaarde van 7 mg/Nm³. Met het
nieuwe voorliggende Vlarem voorstel zal dit in de toekomst maximaal 6 mg/Nm³ bedragen.
Hierdoor zal de impact nogmaals met 14% dalen. Alle maatregelen worden hieronder verder
toegelicht.
o Bijdrage tot de bestaande luchtkwaliteit
Tabel 5.37 geeft de netto-bijdrage van het project nabij de verschillende VMM-meetposten
samen met hun procentuele bijdrage ten opzichte van de bestaande milieukwaliteit.
Tabel 5.37: Bijdrage van de immissieconcentraties voor PM10 nabij de verschillende VMM-meetposten met hun
procentuele bijdrage.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 379
Projectnummer: 07.0309
PM10
Netto bijdrage van het project
nabij de verschillende VMMmeetposten
(µg/m³ PM10)
Procentueel t.o.v. de meetwaarde
VMM-netwerk
98P GEM 98P % GEM
42M802 0,15 0,2 0,2% 0,5%
40AB01 0,28 0,4 0,4% 1,1%
40AL01 0,14 0,2 0,2% 0,6%
42R815 0,09 0,1 0,1% 0,3%
De bijdrage van de E.ON-immissies, tot de gemeten stofconcentraties in de omgeving van de
meetposten bedraagt maximaal 1,1% voor het gemiddelde en 0,4% voor het 98P. De evaluatie
van de procentuele bijdragen (van zowel het P98 als van het gemiddelde) toont bijgevolg een
aanvaardbare situatie.
5.1.6.9. Bespreking van de milieu-impact voor zwevende deeltjes (PM2,5)
o Metingen in de omgeving
Er zijn geen meetwaarden van de VMM in de buurt van de elektriciteitscentrale van E.ON die de
PM2,5-immissiewaarden weergeven.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties van PM2,5
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.38 blijkt:
• De maximale depositiewaarde van PM10 is gelegen op het bedrijfsterrein. De reden
hiervoor is de diffuse emissiebron. De diffuse stofbron ingebracht in het model als
oppervlaktebron ( waarbij in IFDM gekozen is voor een oppervlakte van 500 m op 500
m ) is vooral verantwoordelijk voor deze hoge depositiewaarde op het terrein zelf.
(opmerking: de resultaten dienen bij gebruik van het referentiemodel IFDM bij analyses
van oppervlaktebronnen met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden). De
omliggende woonkernen nemen zo geen grote deposities waar.

• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de immissieconcentratie
van PM2,5.
• De woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de PM2,5-concentratie door het project.
Tabel 5.38: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van PM2,5 in het studiegebied lucht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 380
Projectnummer: 07.0309
Impact (µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Maximum (op het terrein zelf)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde (*) 25 (*) -
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
jaargemiddelde geleide emissies < 0,025 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,01 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,035 25 < 1% verwaarloosbaar
(15) Doel
jaargemiddelde geleide emissies < 0,015 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,005 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,02 25 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
jaargemiddelde geleide emissies < 0,04 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,01 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,05 25 < 1% verwaarloosbaar
(3) Stabroek
jaargemiddelde geleide emissies < 0,05 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,01 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,06 25 < 1% verwaarloosbaar
(10) Antwerpen
Woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone
jaargemiddelde geleide emissies < 0,01 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,001 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,011 25 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
jaargemiddelde geleide emissies < 0,01 25 < 1% verwaarloosbaar

jaargemiddelde diffuse emissies < 0,001 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,011 25 < 1% verwaarloosbaar
(*) de diffuse emissies aan de bron zijn hier buiten beschouwing gelaten, omdat dit niet zinvol is
o Actieplan fijn stof en NO2 in de Antwerpse haven en de stad Antwerpen
Gelet op het groot belang dat wordt gehecht aan het in juli 2008 tussengekomen ‘Actieplan fijn
stof en NO2 in de Antwerpse haven en de stad Antwerpen – Actie in uitvoering van het Vlaams
stofplan’, opgemaakt door de Vlaamse minister van openbare werken, energie, leefmilieu en
natuur, door het Gemeentelijk Havenbedrijf en door de Stad Antwerpen, wordt hierna in detail
ingegaan op de inhoud van dit plan en de gevolgen ervan voor de geplande
elektriciteitscentrale.
Huidig kader- fijn stof
In het Antwerpse Havengebied staan diverse meettoestellen opgesteld. Deze registreren de
PM10 -waarden. Zoals weergegeven in het ‘Actieplan fijn stof en NO2 in de Antwerpse haven en
de stad Antwerpen’ d.d. juli 2008 opgesteld in het kader van de uitvoering van het Vlaams
stofplan in opdracht van Hilde Crevits, Vlaams Minister van Openbare Werken, Energie,
Leefmilieu en Natuur, Het Gemeentelijk Havenbedrijf van Antwerpen en Stad Antwerpen, kan
op basis van deze metingen (periode 1887 tot 2007) gesteld worden dat:
• De PM10 -jaargrenswaarde (40 µg/m³) in alle betrokken meetstations gerespecteerd wordt.
• De daggemiddelde norm (50 µg/m³) overal meer dan het maximaal aantal toegelaten keer
overschreden wordt in het studiegebied, met uitzondering van het meetstation Linkeroever
en Zwijndrecht administratief Centrum.
Algemeen blijkt dat een belangrijk aandeel van de gemeten concentraties van buiten
Vlaanderen komt (buitenland en de andere gewesten); een ander deel is van natuurlijke
oorsprong. Dit bedraagt samen 65 à 70%. De globale verhoudingen voor Vlaanderen zijn
weergegeven in de onderstaande figuur.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 381
Projectnummer: 07.0309

Figuur 5.2: Bijdragen aan de stofconcentraties in Vlaanderen
3,4
11%
2,8
9%
5
17%
1,7
6%
1,9
6%
2,5
8%
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 382
Projectnummer: 07.0309
8,8
29%
4,2
14%
PM10
Vlaanderen
Frankrijk
Groot-Britannië
Nederland
Duitsland
ander buitenland
niet toewijsbaar
niet gemodelleerd
(Bron: Vito-Ircel 2006 (MIRA-T 2006) Niet gemodelleerd = natuurlijke bronnen + intercontinentaal transport (klein
aandeel), Niet toewijsbaar = bijdragen die pas na interactie fijn stof vormen
Ook de studie ‘Onderzoek naar de bronnen van PM10 in de haven van Antwerpen (VITO, maart
2007)’ voor het Antwerpse Havengebied bevestigde dit. Het fijn stof in de haven blijkt voor een
belangrijk deel afkomstig te zijn uit het buitenland, de andere gewesten en de achtergrond van
Vlaanderen. Voor drie meetpunten in het Zuid-Oostelijk deel van de haven bedraagt deze
bijdrage tussen de 61 à 80%. De plaatselijke bijdrage neemt tussen de 21 en 25% voor haar
rekening. Nader onderzoek heeft aangetoond dat de plaatselijke bijdrage in hoofdzaak
afkomstig is van diffuse bronnen (bijdrage varieert tussen 10 en 13%). Diffuse stofemissies
doen zich voor bij ondermeer op- en overslagbedrijven. Bij het laden en lossen wordt stof
geëmitteerd op lage hoogte. Puntbronnen hebben een veel kleinere invloed (bijdrage varieert
tussen 1 en 5%). Het stof wordt op grotere hoogte geëmitteerd. Bovendien werden/worden bij
puntbronnen de nodige technische installaties geplaatst om stofemissies maximaal te beperken.
E.ON - project
Voor de installaties van E.ON zijn twee bronnen te evalueren die een bijdrage zouden kunnen
betekenen op het gebied van fijn stof, met name de diffuse stofemissies door de kolenopslag en
de puntbron (schouw) van de centrale. Er kan echter gesteld worden dat de bijdrage van beide
zeer beperkt zal zijn tengevolge van de milderende maatregelen die zijn voorzien, met name:
• Bij de overslag van kolen wordt gebruik gemaakt van de beste beschikbare technieken
(zie hoofdstuk 2 van dit MER). E.ON zal verder gaan dan de BBT door gebruik te
maken van gesloten opslag van kolen (zie scenario koeltoren onder milderende
maatregelen).
• E.ON zal bovendien méér doen dan BBT: naast het inzetten van de best beschikbare
technieken zal E.ON een intern systeem opzetten om de efficiëntie van alle acties (bv.
van de besproeiing) adequaat op te volgen. Een permanente evaluatie van de ingezette
middelen zal leiden tot een optimale werkomgeving met minimale uitstoot. Een
doorgedreven onderhoud (bv. van de transportband) zal vermijden dat ongewenste
niet-voorziene stofemissies ontstaan. Dit zal vastgelegd worden in procedures voor het
laden en lossen van kolen, zodat bij bepaalde weersomstandigheden (bv. vanaf een

hoge windsnelheid) specifieke acties op het gebied van het laden en lossen worden
genomen.
Voor wat betreft de puntbron voor grote stookinstallaties worden de emissienormen bepaald
door de LCP (Large Combustion Plants)-richtlijn. Vlaanderen heeft bovendien de normen die
door Europa werden voorgesteld, aangescherpt. Deze strenge normen garanderen dat nieuwe
installaties een veel lagere uitstoot kennen dan de oudere vergelijkbare installaties. Zoals
vermeld in voornoemde studies is de bijdrage van de puntbron tot de immissies gemeten in de
Antwerpse haven zone gering. Dit is voornamelijk te wijten aan de uitstoot op grote hoogte (zie
bespreking van de stof-immissies in dit hoofdstuk). De impact ervan is dan ook
verwaarloosbaar.
Besluit
De studie betreffende de meetresultaten fijn stof toont aan dat in de zone van het havengebied
bijzondere aandacht dient te gaan naar acties om, bij de invoering van de NEC-normen in 2010,
geen overschrijdingen te moeten vaststellen. De Vlaamse Regering heeft een actieplan
uitgewerkt voor de vermindering van de uitstoot aan fijn stof. Voor de gekende hotspots werden
door de Vlaamse Overheid concrete acties bepaald (zie actieplan fijn stof in de industriële
hotspotzones (mei 2007). Voor de Antwerpse Haven zijn deze actiepunten gericht op:
• Industrie (diffuse en puntbronnen)
• Verkeer
• Huishoudelijke en tertiaire stookinstallaties
• Flankerend beleid
De installaties van een kolengestookte powerplant geven bij inzet van de beste beschikbare
technieken een verwaarloosbare bijdrage in het havengebied.
5.1.6.10. Bespreking van de milieu-impact voor koolstofmonoxide (CO)
o Metingen in de omgeving
Er zijn geen meetwaarden van de VMM in de buurt van de elektriciteitscentrale van E.ON die de
CO-immissiewaarden weergeven.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties CO
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.39 blijkt:
• Zowel bij het pluimmaximum als bij de woonkernen in de buurt als bij de woonkernen
die aangeduid zijn als speciale beschermingszone is de impact van de nieuwe
elektriciteitscentrale verwaarloosbaar. De woonkernen in de buurt zijn eveneens de
woonkernen waar de hoogste immissieconcentratie-impact van CO waarneembaar is.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 383
Projectnummer: 07.0309

Tabel 5.39: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van CO in het studiegebied lucht.
(16) Lillo
(15)Doel
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 384
Projectnummer: 07.0309
Impact
(µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Pluimmaximum
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde 0,4 10.000 < 1% verwaarloosbaar
Woonkernen in de buurt
jaargemiddelde ca. 0,1 10.000 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde < 0,1 10.000 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
jaargemiddelde 0,2-0,3 10.000 < 1% verwaarloosbaar
(3) Stabroek
jaargemiddelde ca. 0,4 10.000 < 1% verwaarloosbaar
(10) Antwerpen
Woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone
jaargemiddelde < 0,1 10.000 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
jaargemiddelde < 0,1 10.000 < 1% verwaarloosbaar
5.1.6.11. Bespreking van de milieu-impact voor Chloriden
Deze paragraaf is van toepassing in geval van de behandeling van afvalstoffen of biomassa.
o Metingen in de omgeving
Er zijn geen meetwaarden van de VMM in de buurt van de elektriciteitscentrale van E.ON die de
Chloriden-immissiewaarden weergeven.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties Chloriden
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.40 blijkt:
• Zowel bij het pluimmaximum als bij de woonkernen in de buurt als bij de woonkernen
aangeduid als speciale beschermingszone is de impact van de nieuwe
elektriciteitscentrale verwaarloosbaar. De woonkernen in de buurt zijn eveneens de
woonkernen waar de hoogste Chloriden-impact door de nieuwe elektriciteitscentrale
waarneembaar is.

Tabel 5.40: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van Chloriden in het studiegebied
lucht.
(16) Lillo
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 385
Projectnummer: 07.0309
Impact
(µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Pluimmaximum
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
98-Percentiel 0,5 300 < 1% verwaarloosbaar
Woonkernen in de buurt
98-Percentiel < 0,1 300 < 1% verwaarloosbaar
(15) Doel
98-Percentiel 0,1-0,2 300 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
98-Percentiel 0,3-0,4 300 < 1% verwaarloosbaar
(3) Stabroek
98-Percentiel ca. 0,5 300 < 1% verwaarloosbaar
(10) Antwerpen
Woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone
98-Percentiel 0,1-0,2 300 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
98-Percentiel 0,1-0,2 300 < 1% verwaarloosbaar
5.1.6.12. Bespreking van de milieu-impact voor Fluoriden
Deze paragraaf is van toepassing in geval van de behandeling van afvalstoffen of biomassa.
o Metingen in de omgeving
Er zijn geen meetwaarden van de VMM in de buurt van de elektriciteitscentrale van E.ON die de
Fluoriden-immissiewaarden weergeven.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties Fluoriden
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.41 blijkt:
• Het pluimmaximum wijst op een beperkte invloed op de immissieconcentratie van
fluoriden door de invloed van de netto-impact van de elektriciteitscentrale. Dit
pluimmaximum bevindt zich dichtbij Stabroek.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare tot beperkte invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de
immissieconcentratie van Fluoriden. Deze woonkernen zijn ook de woonkernen met de
hoogste concentraties.
• De woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed wat betreft de immissieconcentratie van fluoriden.

Tabel 5.41: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van Fluoriden in het studiegebied
lucht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 386
Projectnummer: 07.0309
Impact (µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Pluimmaximum*
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling
volgens
referentiekader
jaargemiddelde 0,057 3 1,9% beperkt
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
jaargemiddelde

µg/m 3 . De bijdrage van het project op gebied van ammoniak op de immissies is dus
verwaarloosbaar.
5.1.6.14. Bespreking van de milieu-impact voor Cd + TI
o Metingen in de omgeving
Er zijn geen meetwaarden van de VMM in de buurt van de elektriciteitscentrale van E.ON die de
Cd of TI-immissiewaarden of -deposities weergeven.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties Cd+TI
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.42 blijkt:
• Zowel bij het pluimmaximum als bij de woonkernen in de buurt, als de woonkernen
aangeduid als speciale beschermingszone, is de impact van de nieuwe
elektriciteitscentrale verwaarloosbaar. De woonkernen in de buurt zijn eveneens de
woonkernen waar de hoogste Cadmium en Thallium-impact door de nieuwe
elektriciteitscentrale waarneembaar is.
Tabel 5.42: Toetsing van de nieuwe elektriciteitscentrale ten opzichte van de Thallium norm .
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 387
Projectnummer: 07.0309
Impact (µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Pluimmaximum
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling
volgens
referentiekader
98-Percentiel 0,0013 10 < 1% verwaarloosbaar
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
98-Percentiel < 0,0002 10 < 1% verwaarloosbaar
(15) Doel
98-Percentiel 0,0002-0,0004 10 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
98-Percentiel 0,0008-0,0010 10 < 1% verwaarloosbaar
(3) Stabroek
98-Percentiel ca. 0,0012 10 < 1% verwaarloosbaar
(10) Antwerpen
Woonkernen aangeduid als speciale beschermingzone
98-Percentiel < 0,0004 10 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
98-Percentiel < 0,0004 10 < 1% verwaarloosbaar
In bovenstaande tabel is getoetst naar norm voor Tl. De toetsingswaarde voor Tl is 10 µg/m3 en
voor Cd de uit de Europese richtlijn (en Vlarem) komende streefwaarde is 5 ng/m³ (een factor
2000 kleiner). Voor wat betreft de Tl toetsing wordt besloten dat de impact van 0,0013 0% en

dus verwaarloosbaar is. Uit effectieve metingen bij andere centrales van E.ON blijkt dat de Cd
emissies kleiner zijn dan 2,5 µg/m3.(zie toelichting bij tabel 5.7). Dit is een factor 10 lager dan in
tabel 5.7 weergegeven. De immissieconcentraties voor enkel Cd zijn dan ook met een factor 10
lager. Hieruit kan besloten worden dat de impact dan maximaal 0,13 ng bedraagt, hetgeen ten
opzichte van de streefwaarde van 5 ng/m3 2,6 % bedraagt. De impact van Cd kan dus als
beperkt beschouwd worden.
o Invloed van het project op de depositiewaarden van Cd+TI
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.43 blijkt:
• Het pluimmaximum wijst op een belangrijke invloed depositiewaarden van Cd+Ti door
de invloed van de netto-impact van de elektriciteitscentrale. Dit pluimmaximum bevindt
zich echter op het bedrijfsterrein van E.ON en BAYER zelf, zodat de omliggende
woonkernen geen zo’n grote concentraties waarnemen.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare tot relevante invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de
depositiewaarden van Cd+Tl. Deze woonkernen zijn ook de woonkernen met de
hoogste concentraties.
• De woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de depositiewaarden
van Cd+Tl.
Tabel 5.43: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de depositiewaarden van Cadmium en Thallium in het
studiegebied lucht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 388
Projectnummer: 07.0309
Impact
(µg/m²/d)
Norm
(µg/m²/d)
Pluimmaximum (op het bedrijfsterrein)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde waarde (*) 30 (*) -
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
jaargemiddelde waarde < 0,2 30 < 1% verwaarloosbaar
(15) Doel
jaargemiddelde waarde ca. 0,2 30 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
jaargemiddelde waarde ca. 0,9 30 ca.3% beperkt
(3) Stabroek
jaargemiddelde waarde ca. 1,2 30 ca. 4% relevant
(10) Antwerpen
Woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone
jaargemiddelde waarde ca. 0,2 30 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 389
Projectnummer: 07.0309
Impact
(µg/m²/d)
Norm
(µg/m²/d)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde waarde < 0,2 30 < 1% verwaarloosbaar
(*) de diffuse emissies aan de bron zijn hier buiten beschouwing gelaten, omdat dit niet zinvol is
5.1.6.15. Bespreking van de milieu-impact voor Kwik (Hg)
o Metingen in de omgeving
Er zijn geen meetwaarden van de VMM in de buurt van de elektriciteitscentrale van E.ON die de
Hg-immissiewaarden weergeven.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties Hg
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.44 blijkt:
• Zowel bij het pluimmaximum als bij de woonkernen in de buurt is de impact van de
nieuwe elektriciteitscentrale verwaarloosbaar. De woonkernen in de buurt zijn eveneens
de woonkernen waar de hoogste Kwik-immissie-impact door de nieuwe
elektriciteitscentrale waarneembaar is.
Tabel 5.44: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van Kwik in het studiegebied lucht.
Pluimmaximum
Impact (µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling
volgens
referentiekader
98-Percentiel 0,0009 1 < 1% verwaarloosbaar
Woonkernen in de buurt
(16) Lillo
98-Percentiel ca. 0,0001 1 < 1% verwaarloosbaar
(15) Doel
98-Percentiel 0,0001-0,0003 1 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
98-Percentiel ca. 0,0005 1 < 1% verwaarloosbaar
(3) Stabroek
98-Percentiel ca. 0,0007 1 < 1% verwaarloosbaar
Woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone
(10) Antwerpen
98-Percentiel < 0,0003 1 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
98-Percentiel < 0,0003 1 < 1% verwaarloosbaar

5.1.6.16. Invloed van het project op de verzurende en eutrofiërende
deposities
o Situering
De term verzuring duidt op de gezamenlijke effecten en gevolgen van vooral zwavel- en
stikstofverbindingen die via de atmosfeer in het milieu worden gebracht. SO2 wordt in de
atmosfeer immers na enkele uren of dagen grotendeels omgezet in zwavelzuur (H2SO4), terwijl
NO, na oxidatie tot NO2, omgezet wordt tot salpeterzuur (HNO3). Het vooral door de
landbouwactiviteiten geloosde ammoniak (NH3) is een basisch gas dat in eerste instantie zorgt
voor een beperkte neutralisatie van de atmosfeer. Bij deze reactie wordt het echter omgezet in
+
het zure ammonium (NH4 ). Wanneer ammonium de bodem bereikt, wordt het door
nitrificerende bacteriën omgezet in salpeterzuur.
De ontstane zuren kunnen na enige tijd in vloeibare of vaste vorm uit de atmosfeer verdwijnen
door uitregenen of uitwassen (natte depositie). Tevens wordt een deel van de zuren afgezet
door droge depositie. De verdwijning van verzurende componenten uit de lucht leidt tot
verzuring van de bodem en oppervlaktewater en tot aantasting van de vegetaties. Daarom is
het beter te spreken van ‘verzurende neerslag via droge en natte depositie’ dan van ‘zure
regen’.
De verzurende neerslag wordt in potentiële zuurequivalenten (Zeq) uitgedrukt. Aangezien 1 mol
of 64 g SO2 aanleiding kan geven tot vorming van 1 mol H2SO4, waarin 2 mol H + -ionen
beschikbaar zijn, komt 64 g SO2 overeen met een potentieel verzurend effect van 2
zuurequivalenten. Volgens een analoge redenering bekomt men voor 46 g NO2, alsook voor
17 g NH3, een potentieel verzurend effect van 1 zuurequivalent. De term ‘potentieel
zuurequivalent’ is gekozen vanwege het feit dat de verzurende componenten SO2, NOx en NH3
niet noodzakelijk verzuring van de bodem of van het oppervlaktewater tot gevolg hebben. De
verzuring hangt af van allerlei eigenschappen van de omgeving waarin de potentieel
verzurende stoffen afgezet worden. Men kan de verzurende neerslag ook eenvoudig
omrekenen naar de hoeveelheden zwavel (S) en stikstof (N) die uit de atmosfeer verwijderd
worden.
De depositie wordt berekend per oppervlakte- en per tijdseenheid. Zo komt men tot eenheden
als Zeq/ha.j, Zeq/m².d, kgS/ha.j, kgN/ha.j.
o Verzurende en eutrofiërende depositie in Vlaanderen
Het MIRA-rapport achtergronddocument (laatst bijgewerkt in juli 2006) vermeldt dat het
brongerichte beleid geleid heeft tot een significante daling van verzurende deposities in
Vlaanderen. Er wordt een significante afname in totale stikstofdeposities waargenomen tussen
1994 en 2005. Het aandeel gereduceerde stikstof (ammonium) over deze periode bedraagt
gemiddeld 67%, doch vertoont een significant dalende trend van -1,0 tot -1,5 kg N/(ha.jaar),
afhankelijk van de locatie. De evolutie van geoxideerd stikstof (nitraat) daarentegen vertoont
geen significante trend. De cijfers van totaal stikstof bevinden zich ver boven de mediane
kritische last voor het behoud van de kenmerkende plantengemeenschappen van loofbos (15
kg N/(ha.jaar)) en voor naaldbos (10 kg N/(ha.jaar)).
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 390
Projectnummer: 07.0309

In Bijlage 2.4.2 van VLAREM II worden streefwaarden opgegeven van 14 kg N/ha.jaar voor
loofbossen en 5,6 kg N/ha.jaar voor meer natuurlijke soortensamenstelling in naaldbos, heide
op zandgrond en vennen. De door VMM gemeten stikstofdeposities overschrijden nog steeds
deze VLAREM II-streefwaarden.
Van de Vlaamse NH3-emissies wordt 80% in Vlaanderen afgezet (t.o.v. SO2 en NOx wordt
ammoniak maar over enkele honderden kilometers getransporteerd).
Wat atmosferische deposities van verzurende componenten betreft, streeft het MINA-plan 3 op
lange termijn (2030) o.a. naar een depositie van 1.400 zuurequivalent/ha.jaar. Dat is een
depositie waarmee voor de meeste bosecosystemen een duurzame toestand bereikt wordt.
o Verzurende deposities als gevolg van het geplande project
De figuren in Bijlage 4 tonen een grafisch overzicht van de totale verzurende deposities in de
omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale.
Bijlage 4 en Tabel 5.45 toont de resultaten van de in de omgeving berekende totale verzurende
deposities als gevolg van de verwachte NO X, NH3 en SO2-emissies. Uit Bijlage 4 en Tabel 5.45
blijkt dat:
• Het depositiemaximum ondervindt een impact die als belangrijk beschouwd wordt.
Deze hoge waarde komt enkel op het terrein van BAYER/E.ON voor en de impact naar
de depositie van de potentieel verzurende equivalenten is in de omringende dorpen
veel lager.
• De impact bij de woonkernen in de buurt kan als verwaarloosbaar tot belangrijk
beschouwd worden.
• De impact bij de woonkernen waar de hoogste verzurende deposities zullen zijn door de
nieuwe elektriciteitscentrales wordt ook als belangrijk beschouwd.
• De impact bij de woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone door
de nieuwe elektriciteitscentrale wordt als beperkt tot verwaarloosbaar beschouwd.
• De impact naar verzurende deposities toe op de omliggende natuurgebieden vanwege
de nieuwe elektriciteitscentrale wordt als verwaarloosbaar tot relevant beschouwd
(Ruige heide, Schans van Smoutakker, Brabantse Wal, Ossendrecht
habitatrichtlijngebied). De verdere uitwerking van de verzuring gebeurt in het hoofdstuk
Fauna en Flora van dit MER.
Tabel 5.45: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de verzurende depositie in het studiegebied lucht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 391
Projectnummer: 07.0309
Impact
(ZEQ/ha/j)
Norm
(ZEQ/ha/j)
Pluim Maximum
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde waarde 140 1.400 10,0% belangrijk
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
jaargemiddelde waarde 0-14 1.400 < 1% verwaarloosbaar beperkt
(15) Doel

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 392
Projectnummer: 07.0309
Impact
(ZEQ/ha/j)
Norm
(ZEQ/ha/j)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde waarde 0-14 1.400 0-1% verwaarloosbaar beperkt
(2) Berendrecht
jaargemiddelde waarde 42-60 1.400 3-4,3% relevant
(3) Stabroek
jaargemiddelde waarde ca. 77 1.400 5,5 belangrijk
(4) Putte (Vlaanderen)
Woonkernen waar de hoogste deposities worden waargenomen
jaargemiddelde waarde 60-70 1.400 4,3-5% relevant-belangrijk
(18) Putte (Nederland)
jaargemiddelde waarde 60-70 1.400 4,3-5% relevant-belangrijk
(10) Antwerpen
Woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone
Jaargemiddelde waarde ca. 14 1.400 Ca 1% beperkt
(11) Zwijndrecht
Jaargemiddelde waarde < 14 1.400 < 1% verwaarloosbaar
In deze tabel is de toetsing gebeurd t.o.v. het significantiekader lucht naar analogie met de
andere parameters. Aangezien de feitelijke impact zich situeert op de ‘fauna en flora’ wordt voor
de relevante toetsing met inbegrip van de natuurgebieden verwezen naar Hoofdstuk fauna &
flora.
o Eutrofiërende deposities als gevolg van het project
De figuren in Bijlage 4 tonen een grafisch overzicht van de eutrofiërende deposities in de
omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale. Tabel 5.46 toont de resultaten van de in de
omgeving berekende eutrofiërende deposities als gevolg van de verwachte NO X en NH3
emissies. Uit Bijlage 4 en Tabel 5.46 blijkt dat :
• Het depositiemaximum ondervindt een impact die als belangrijk beschouwd wordt.
Deze hoge waarde komt enkel op het terrein van BAYER/E.ON, de eutrofiërende
depositie is in de omringende dorpen veel lager.
• De impact bij de woonkernen in de buurt kan als beperkt tot belangrijk beschouwd
worden.
• De impact bij de woonkernen waar de hoogste eutrofiërende deposities zullen zijn door
de nieuwe elektriciteitscentrale wordt ook als relevant beschouwd.
• De impact bij de woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingzone door de
nieuwe elektriciteitscentrale wordt als verwaarloosbaar beschouwd.
• De impact naar de eutrofiërende deposities op de omliggende natuurgebieden vanwege
de nieuwe elektriciteitscentrale wordt als verwaarloosbaar tot relevant (De Kuifeend,
Ruige heide, Schans van Smoutakker, Brabantse Wal) beschouwd. In de discipline
Fauna en Flora wordt de eutrofiërende depositie verder uitgewerkt.

Tabel 5.46: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de eutrofiërende depositie als gevolg van het project
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 393
Projectnummer: 07.0309
Impact (kg
N/ha/j)
Norm (kg
N/ha/j)
Pluimmaximum
Percentage
ten opzichte
van de norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde waarde 4 14 28,6% belangrijk
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
jaargemiddelde waarde 0,14-0,42 14 1-3% beperkt
(15) Doel
jaargemiddelde waarde ca. 0,14 14 ca.1% beperkt
(2) Berendrecht
jaargemiddelde waarde ca. 0,42 14 ca.3% relevant
(3) Stabroek
jaargemiddelde waarde 0,7-1,0 14 5-7% belangrijk
(4) Putte (Vlaanderen)
Woonkernen waar de hoogste concentraties worden waargenomen
jaargemiddelde waarde 0,42-0,70 14 3-5% relevant
(18) Putte (Nederland)
jaargemiddelde waarde 0,42-0,70 14 3-5% relevant
(10) Antwerpen
Woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone
Jaargemiddelde waarde < 0,14 14 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
Jaargemiddelde waarde < 0,14 14 < 1% verwaarloosbaar
In deze tabel is de toetsing gebeurd t.o.v. het significantiekader lucht naar analogie met de
andere parameters. Aangezien de feitelijke impact zich situeert op de ‘fauna en flora’ wordt voor
de relevante toetsing met inbegrip van de natuurgebieden verwezen naar Hoofdstuk fauna &
flora.
5.1.6.17. Milieu-impact door mobiliteit ten gevolge van de nieuwe
elektriciteitscentrale
De bouw van een elektriciteitscentrale zal in de aanlegfase en de exploitatiefase een
bijkomende verkeersstroom veroorzaken. Deze bijkomende verkeersstromen zullen op hun
beurt bijkomende verkeersemissies tot gevolg hebben. In dit hoofdstuk onderzoeken we de
eventuele gevolgen van de verkeerstoename op de luchtkwaliteit langs de belangrijkste wegen.

o Methodiek
In eerste instantie dienen de wegen te worden geselecteerd waarop de verkeersintensiteit ten
gevolge het project zal wijzigen. De volgende wegen zijn relevant:
• R2: richting Liefkenshoektunnel;
• R2: richting Tijsmanstunnel;
• N163: Scheldelaan.
De verkeersintensiteiten in de referentiesituatie en de toekomstige situatie werden
overgenomen uit de discipline mobiliteit (Tabel 5.47). De cijfers in Tabel 5.47 hebben betrekking
op het aantal personenwagens en vrachtwagens. Voor de toekomstige situatie werd een
onderscheid gemaakt tussen de verkeersintensiteiten in de aanleg- en de exploitatiefase. Voor
de referentiesituatie werd beroep gedaan op verkeerstellingen op de R2 in 2006 (Agentschap
infrastructuur afdeling Verkeerskunde). Er werd alleen geteld ter hoogte van de Tijsmanstunnel.
Voor de verdere berekeningen nemen wij aan dat ter hoogte van de Liefkenshoektunnel
dezelfde aantallen van toepassing zijn. Van de Scheldelaan zijn geen gegevens beschikbaar.
Tabel 5.47: Verkeersintensiteiten in de referentiesituatie en geplande situatie
Weg
Personenvervoer
R2: richting Liefkenshoektunnel
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 394
Projectnummer: 07.0309
Referentiesituatie
Verkeersintensiteiten in aantal/dag
Aanlegfase
Toekomstige situatie
Exploitatiefase met 100%
kolenstook
21.800 23.240 21.880
R2: richting Tijsmans-tunnel 21.800 23.240 21.880
N163: Scheldelaan zuid
t.o.v. Site
Vrachtwagens
R2: richting Liefkenshoektunnel
* *+720 *+40
8.600 8.627 8.618
R2: richting Tijsmans-tunnel 8.600 8.627 8.618
N163: Scheldelaan-noord
t.o.v. Site
*: verkeersintensiteit van de Scheldelaan is niet gekend
* *+0 *+0
Uit Tabel 5.47 blijkt dat de toename van het personenverkeer in de aanlegfase met circa 7%
stijgt. In de exploitatiefase bedraagt het bijkomende verkeer daarentegen circa 0,4%, wat vrij
gering is. De toename van het vrachtverkeer als gevolg van het project is in de aanlegfase en
de exploitatiefase gering (circa 0,29%).
De berekeningen van de immissies (luchtkwaliteit) langs de wegen, worden uitgevoerd met
behulp van het computerprogramma CAR-Vlaanderen. De belangrijkste invoergegevens voor
CAR-Vlaanderen hebben betrekking op:
• Lambertcoördinaten van het kilometerhok waarin de straat is gelegen;

• totaal aantal voertuigen per wegvak en per dag;
• de fractie licht (personenwagens), middelzwaar, zwaar verkeer en bussen;
• snelheid van het verkeer (bv. snelweg, doorstromend, normaal, stagnerend);
• bebouwing langs de weg (bv. open, gesloten, hoogte van de bebouwing)
• beplanting langs de weg (bomenfactor);
• afstand tot de weg waar men de immissie wenst te berekenen (maximaal 300 m). Er
wordt aangenomen dat op 300 m van een weg de concentraties gedaald zijn tot de
achtergrondniveaus.
Het computerprogramma laat toe de luchtkwaliteit van stikstofdioxide (NO2) en fijn stof (PM10) te
berekenen. Het verkeer levert enkel voor deze verontreinigende stoffen een belangrijke bijdrage
aan de locale luchtkwaliteit. Van deze luchtverontreinigende stoffen berekent het model:
• de jaargemiddelde concentratie in µg/m 3 langs de weg;
• de jaargemiddelde achtergrond in µg/m 3 ;
• de bijdrage van het verkeer aan de totale immissieconcentratie;
• het aantal overschrijdingen van de korte termijn grenswaarde.
Hierdoor kan een toetsing aan de luchtkwaliteitdoelstellingen worden uitgevoerd.
In CAR-Vlaanderen is de mogelijkheid opgenomen om naast de luchtkwaliteit voor 2010
eveneens deze voor het jaar 2015 te berekenen. Als gevolg van technologische verbeteringen
en verstrengde wetgeving verwacht men dat de verkeersemissies in Vlaanderen de komende
jaren zullen verminderen.
o Toetsingskader
Om de luchtkwaliteit langs de wegen te evalueren, toetsen we de berekende
immissieconcentraties van een verontreinigende stof aan de kwaliteitsdoelstellingen voor
omgevingslucht (Tabel 5.48).
Tabel 5.48: Luchtkwaliteitsnormen
Vanaf 1 januari 2010 (Vlarem II: bijlage 2.5.5.2):
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 395
Projectnummer: 07.0309
Stikstofdioxide, NO2
middelingstijd grenswaarde Omschrijving Overschrijdingsmarge
1 uur
200 µg/m 3 ,
mag niet meer dan 18 keer
per kalenderjaar worden
overschreden
kalenderjaar 40 µg/m 3
uurgrenswaarde voor de
bescherming van de
gezondheid van de
mens
jaargrenswaarde voor
de bescherming van de
gezondheid van de
mens
50% op 19 juli 1999, op 1
januari 2001 en daarna om de
twaalf maanden met een
gelijkblijvend jaarpercentage
afnemend tot 0% uiterlijk 1
januari 2010
50% op 19 juli 1999, op 1
januari 2001 en daarna om de
twaalf maanden met een
gelijkblijvend jaarpercentage
afnemend tot 0% uiterlijk 1
januari 2010

Zwevende deeltjes , PM10 (Vlarem II, bijlage 2.5.5.3)
24 uur
middelingstijd grenswaarde Omschrijving
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 396
Projectnummer: 07.0309
50 µg/m 3 ,
mag niet meer dan 35 keer per kalenderjaar worden
overschreden
kalenderjaar 40 µg/m 3
o Verkeersimmissies in de referentiesituatie
daggrenswaarde voor de
bescherming van de gezondheid
van de mens
jaargrenswaarde voor de
bescherming van de gezondheid
van de mens
Tabel 5.49 geeft een overzicht van immissieconcentraties voor stikstofoxiden (NO2) en fijn stof
(PM10) in de referentiesituatie, doorgerekend naar 2010.
Naast de jaargemiddelde concentratie bevat de tabel de berekende bijdrage van het plaatselijke
verkeer aan de jaargemiddelde concentratie. Het verschil tussen de jaargemiddelde
concentratie en de bijdrage van het verkeer geeft de locale achtergrondwaarde voor de
verontreinigende stof. Voor NO2 en PM10 zijn deze achtergrondwaarden ter hoogte van het
projectgebied respectievelijk 8 en 26 µg/m 3 . Voor de Scheldelaan zijn de verkeersintensiteiten
niet bekend, zodat de immissieconcentraties niet berekend kunnen worden.
Tabel 5.49: Referentiesituatie. Overzicht van de immissieconcentraties voor NO2 en PM10 langs de wegen.
Wegvak jaarge-
middelde
(µg/m 3 )
0
1
0
2
0
3
R2: richting
Liefkens-hoektunnel
R2: richting
Tijsmans-tunnel
N163: Scheldelaan
zuid t.o.v. site
Stikstofdioxide, (NO2) Fijn stof (PM10)
bijdrage
verkeer
(µg/m 3 )
* geen gegevens i.v.m. verkeerstellingen op de Scheldelaan.
aantal
overschrijdingen
uurgrenswaarde
jaarge-
middelde
(µg/m 3 )
bijdrage
verkeer
(µg/m 3 )
aantal
overschrijdingen
daggrenswaarde
40 18 0 36 4 30
40 18 0 36 4 30
* * * * * *
De jaargemiddelde concentratie van NO2 en fijn stof zijn langs alle beschouwde wegvakken
lager dan de kwaliteitsdoelstelling van 40 µg/m³. De bijdrage van het verkeer aan de totale
jaargemiddelde NO2-concentratie bedraagt ter hoogte van beschouwde wegvakken circa 70%
en is vrij hoog. Aan de uurgrenswaarde voor NOx van 200 µg/m 3 , die slechts 18 keren mag
overschreden worden, wordt voldaan. Ook aan de daggrenswaarde voor PM10 van 50 µg/m 3 ,
die maximum 35 keren mag overschreden worden, wordt voldaan. Het berekende aantal
overschrijdingen bedraagt 30.
o Beschrijving van de geplande situatie en effecten
Methodiek
In deze paragraaf worden de luchtimmissies in de toekomstige situatie berekend en vergeleken
met deze van de referentiesituatie. Voor de beoordeling van de bijdrage van het voorgenomen
project aan de immissieconcentraties langs de wegen, wordt het verschil tussen de geplande
situatie en de referentiesituatie berekend, uitgedrukt als een percentage van de

kwaliteitsdoelstelling en getoetst aan het volgende significantiekader (Tabel 5.50).
Tabel 5.50: Significantiekader voor de beoordeling van de luchtkwaliteit
bijdrage ≤ -7,5 belangrijke positieve bijdrage (score +3)
-7,5%< bijdrage ≤ -5% relevante positieve bijdrage (score +2)
-5%< bijdrage ≤ -2,5% beperkte positieve bijdrage (score +1)
-2,5% < bijdrage < 2,5% geen aantoonbare impact (score 0)
Er moet een onderzoek gebeuren naar milderende maatregelen bij 80%
opvulling van de norm
2,5% ≤ bijdrage < 4,9% beperkte bijdrage (score -1)
Onderzoek naar milderende maatregelen is minder dwingend. Indien de
onderzoekssturende randvoorwaarden aangeven dat er zich een probleem
kan stellen, dan stelt de deskundige milderende maatregelen voor.
5,0% ≤ bijdrage < 7,4% relevante bijdrage (score -2)
Er dient noodzakelijkerwijs gezocht te worden naar milderende maatregelen,
eventueel te koppelen aan langere termijn.
bijdrage ≥7,5% belangrijke bijdrage (score -3)
Er dient noodzakelijkerwijs gezocht te worden naar milderende maatregelen
waarbij aangegeven wordt hoe deze bij de uitvoering van het project zullen
ingepast worden. Indien deze milderende maatregelen het
project onuitvoerbaar maakt, zal er een alternatief moeten uitgewerkt worden.
Luchtkwaliteit langs de wegen
Aanlegfase
De luchtkwaliteit langs de wegen gedurende de aanlegfase van het voorgenomen project is in
Tabel 5.51 weergegeven.
Tabel 5.51: Geplande situatie, aanlegfase. Overzicht van de verwachte immissieconcentraties voor NO2 en PM10 tijdens
de aanlegfase.
wegvak jaarge-
middelde
(µg/m 3 )
01
02
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 397
Projectnummer: 07.0309
stikstofdioxide, (NO2) fijn stof (PM10)
bijdrage
verkeer
(µg/m 3 )
aantal overschrijdingen
uurgrenswaarde
jaarge-
middelde
(µg/m 3 )
bijdrage
verkeer
(µg/m 3 )
aantal overschrijdingen
uurgrenswaarde
R2: richting
Liefkens-hoektunnel 40 18 0 36 4 31
R2: richting
Tijsmans-tunnel 40 18 0 36 4 31
03
N163: Scheldelaan
zuid t.o.v. site * * * * * *
* geen gegevens beschikbaar.
De jaargemiddelde concentratie van NO2 en fijn stof zijn langs alle beschouwde wegvakken
lager dan de kwaliteitsdoelstelling. De bijdrage van het verkeer aan de totale jaargemiddelde
luchtkwaliteit zijn identiek hetzelfde als in de referentiesituatie.
De beoordeling van de bijdrage van het voorgenomen project ten aanzien van het
significantiekader is uitgevoerd in Tabel 5.52. Bij de immissies worden twee parameters
beschouwd nl:
• De jaargemiddelde concentratie;
• Het aantal overschrijdingen van de korte termijn kwaliteitsdoelstelling.

Tabel 5.52: Beoordeling van de bijdrage van het voorgenomen project aan de luchtimmissies langs de wegen in de aanlegfase
Wegvak Referentiesituatie Geplande situatie Bijdrage (%) Beoordeling bijdrage
stikstofdioxide, NO2
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 398
Projectnummer: 07.0309
jaarconcentratie
(µg/m 3 )
aantal overschrijdingen
korte termijn
grenswaarde
jaarconcentratie
(µg/m 3 )
aantal overschrijdingen
korte termijn
grenswaarde
jaarconcentratie
(µg/m 3 )
aantal overschrijdingen
korte termijn
grenswaarde
jaarconcentratie
(µg/m 3 )
aantal over-
schrijdingen
korte termijn
grenswaarde
1 R2: richting Liefkenshoektunnel 40 0 40 0 0 0 verwaarloosbaar verwaarloosbaar
2 R2: richting Tijsmanstunnel 40 0 40 0 0 0 verwaarloosbaar verwaarloosbaar
3 N163: Scheldelaan zuid t.o.v. site / / 1(*) / 2,5 / beperkt /
fijn stof, PM10
1 R2: richting Liefkenshoektunnel 36 30 36 31 0 2,8 verwaarloosbaar beperkt
2 R2: richting Tijsmanstunnel 36 30 36 31 0 2,8 verwaarloosbaar beperkt
3 N163: Scheldelaan zuid t.o.v. site
(*): bijdrage van het project in µg/m
/ / 1(*) / 2,5 / beperkt /
3 .

De bijdrage van het voorgenomen project aan de luchtverontreiniging is in de aanlegfase voor
NO2 verwaarloosbaar langs de R2 Liefkenshoektunnen en R2 Tysmanstunnel. De bijdrage is
beperkt in de zone langs de Scheldelaan.
De bijdrage aan de jaarconcentratie van PM10 is beperkt langs de Scheldelaan. Het aantal
overschrijdingen van de korte termijndoelstelling stijgt langs de R2 met één eenheid: de
bijdrage wordt bijgevolg als beperkt beoordeeld.
Exploitatiefase 100% kolenstook
De luchtkwaliteit langs de wegen gedurende de exploitatiefase bij kolenverbruik van 100% is in
Tabel 5.53 weergegeven.
Tabel 5.53: Geplande situatie. Overzicht van de verwachte immissieconcentraties voor NO2 en PM10 tijdens de
exploitatiefase, 100% kolen.
Wegvak jaargemiddelde
(µg/m 3 )
01
02
R2: richting
Liefkens-hoektunnel
R2: richting
Tijsmans-tunnel
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 399
Projectnummer: 07.0309
stikstofdioxide, (NO2) fijn stof (PM10)
bijdrage
verkeer
(µg/m 3 )
aantal
overschrijdingen
uurgrenswaarde
Jaargemiddelde
(µg/m 3 )
bijdrage
verkeer
(µg/m 3 )
aantal
overschrijdingen
uurgrenswaarde
40 18 0 36 4 30
40 18 0 36 4 30
03
N163: Scheldelaan
zuid t.o.v. site
* * * * * *
* Geen gegevens i.v.m. verkeerstellingen op de Scheldelaan
De jaargemiddelde concentratie van NO2 en fijn stof zijn langs alle beschouwde wegvakken
lager dan de kwaliteitsdoelstelling. De situatie is analoog aan deze in de referentiesituatie, de
toename van het verkeer is te beperkt om een invloed te hebben op de verkeersimmissies
langs de weg (zie Tabel 5.47).
De beoordeling van de luchtkwaliteit ten aanzien van het significantiekader is uitgevoerd in
Tabel 5.54. Bij de immissies worden twee parameters beschouwd nl:
- De jaargemiddelde concentratie;
- Het aantal overschrijdingen van de korte termijn kwaliteitsdoelstelling.

Tabel 5.54: Beoordeling van de bijdrage van E.ON aan de luchtverontreiniging langs de wegen in de exploitatiefase, 100% kolen.
wegvak referentiesituatie geplande situatie bijdrage (%) beoordeling bijdragen
stikstofdioxide, NO2
1
2
3
R2: richting
Liefkens-hoektunnel
R2: richting
Tijsmans-tunnel
N163:Scheldelaan
zuid t.o.v. site
fijn stof, PM10
1
2
R2: richting
Liefkens-hoektunnel
R2: richting
Tijsmans-tunnel
jaarconcentratie
(µg/m 3 )
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 400
Projectnummer: 07.0309
aantal
overschrijdingen
korte termijn
grenswaarde
Jaarconcentratie
(µg/m 3 )
aantal
overschrijdingen
korte termijn
grenswaarde
Jaarconcentratie
(µg/m 3 )
aantal
overschrijdingen
korte termijn
grenswaarde
Jaarconcentratie
(µg/m 3 )
aantal over
schrijdingen
korte termijn
grenswaarde
40 0 26 0 0 0 verwaarloosbaar verwaarloosbaar
40 0 26 0 0 0 verwaarloosbaar verwaarloosbaar
/ /
3
N163:Scheldelaan
zuid t.o.v. site
/ /
(*): bijdrage van het project in µg/m 3 .
1(*)
/ 2,5 / beperkt /
36 30 30 30 0 0 verwaarloosbaar verwaarloosbaar
36 30 30 30 0 0 verwaarloosbaar verwaarloosbaar
1(*)
/ 2,5 / beperkt /

Uit Tabel 5.54 blijkt dat de bijdrage van E.ON aan luchtverontreiniging verwaarloosbaar is langs
R2 richting Liefkenshoektunnel en langs de R2 richting Tysmanstunnel. De bijdrage is beperkt
voor jaargemiddelde concentraties van NO2 en PM10 langs de Scheldelaan.
o Besluit
De bijdrage van het wegverkeer gegenereerd door het voorgenomen project aan de
luchtverontreiniging langs de wegen is verwaarloosbaar tot beperkt.
5.1.7. Significantie van de milieueffecten
Voor wat betreft de emissies verwijzen we naar
Tabel 5.15 waaruit blijkt dat het procentueel aandeel van de E.ON centrale t.o.v. de totale
emissievracht van de Antwerpse Haven voor NOx, SO2 en PM10 respectievelijk 5,5 , 4 en 7,5%
bedraagt.
Voor wat betreft de evaluatie van de werkelijke impact op de omgeving (immissieberekeningen)
verwijzen we naar onderstaande besluiten.
Significantie van de milieueffecten tijdens de afbraakfase
De afbraakwerken ressorteren onder de verantwoordelijkheid van BAYER en vinden plaats
voorafgaandelijk aan de aanleg van de geplande elektriciteitscentrale door E.ON, waardoor van
cumulatieve effecten met het E.ON-project geen sprake kan zijn. Om die reden wordt de
afbraakfase dan ook niet verder besproken in dit MER.
Significantie van de milieueffecten tijdens de aanlegfase
In de aanlegfase kunnen voor de discipline lucht volgende emissies verwacht worden:
• stofemissies bij graafwerken en aan- en afvoer met vrachtwagens;
• emissies van uitlaatgassen van werfmachines en vrachtwagens;
• emissies ten gevolge van het proefdraaien van de nieuwe installaties.
De stofemissies kunnen op dit ogenblik onmogelijk gekwantificeerd worden, gezien ze
afhankelijk zijn van een hele reeks factoren die momenteel niet ingeschat kunnen worden (o.m.
werkinstructies tijdens de bouw en grootte van het werfterrein). Een kwantificering van de
emissies van uitlaatgassen van werfmachines en vrachtwagens leert dat emissies zeer beperkt
zullen zijn.
Significantie van de milieueffecten tijdens de exploitatiefase
Voor het concept met de directe koeling zorgt enerzijds de werking van de geplande
elektriciteitscentrale, inclusief hulpketels , voor rookgasemissies en voor diffuse stofemissies
door de op- en overslag van kolen (voor dat scenario). Anderzijds zal in de toekomst de
geplande elektriciteitscentrale de stoomketels van BAYER-LANXESS vervangen, of zullen deze
ketels vervangen worden door gasgestookte WKK. In de berekeningen werd met al deze
factoren rekening gehouden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 401
Projectnummer: 07.0309

Voor de relevante emissies zoals NOx, SO2, CO, PM10, chloriden, fluoriden, Hg en Cd+Tl
werden dispersieberekeningen uitgevoerd. In de modellering werd uitgegaan van een constante
vollastwerking van de hoofdketel en een constante ‘in stand-by-toestand’ van de back-up-ketel
(worst-case situatie). Tenslotte werd ook de verzurende en eutrofiërende deposities ten gevolge
van de SO2- en NOx-emissie gemodelleerd. Ook de effecten naar luchtemissies door het
wegverkeer werden gemodelleerd.
Voor de parameter NOx werden volgende conclusies getrokken:
• De berekende jaargemiddelde NOx-immissieconcentraties ter hoogte van de
woonkernen in de nabijheid van de site van E.ON worden als verwaarloosbaar
beschouwd.
• De berekende 99,8-percentielwaarden ter hoogte van enkele woonkernen (Doel, Lillo)
worden als beperkt beoordeeld.
• De hoogste berekende 99,8-percentielwaarden worden vastgesteld ter hoogte van de
gemeenten Berendrecht-Stabroek-Putte en wordt als relevant.
Voor de parameter SO2 werden volgende conclusies getrokken:
• De berekende 99-Percentiel SO2-immissieconcentraties ter hoogte van enkele
woonkernen in de nabijheid van de site van E.ON (Berendrecht, Stabroek, Putte-
Vlaanderen en Putte-Nederland) worden als beperkt beschouwd. De 99-Percentiel
SO2-immissieconcentraties ter hoogte van Lillo, Doel, Antwerpen en Zwijndrecht
worden als verwaarloosbaar beschouwd.
• De berekende 99,8-Percentiel SO2-immissieconcentraties ter hoogte van de
woonkernen in de nabijheid van de site van E.ON worden als beperkt (Doel,
Berendrecht, Stabroek, Putte-Vlaanderen, Putte-Nederland, Antwerpen en Zwijndrecht)
of verwaarloosbaar (Lillo) beschouwd.
• De hoogste berekende 99-percentielwaarden worden vastgesteld ten ZW van Stabroek
en wordt als relevant beschouwd. De hoogst berekende 99,8 percentielwaarde wordt
vastgesteld ten NO van Putte en wordt als beperkt beschouwd.
Voor de totale stofdepositie werden volgende conclusies getrokken:
• Het maximum van de jaargemiddelde depositie van totale stofdepositie is op het terrein
van E.ON zelf gelegen (zie opm.PM10 hieronder);
• In de woonkernen in de buurt is de invloed van stofdepositie verwaarloosbaar.
Voor de parameter PM10 werden volgende conclusies getrokken:
• Het pluimmaximum wijst op een belangrijke invloed van de PM-10
immissieconcentratie. Dit pluimmaximum is echter op het terrein van E.ON gelegen,
en is het gevolg van de modellering met een oppervlaktebron voor de diffuse
stofemissies op het terrein.
• Voor de berekende jaargemiddelde waarden ondervinden de woonkernen in de directe
buurt van de site van E.ON een verwaarloosbaar invloed. De woonkernen aangeduid
als speciale beschermingszone ondervinden een verwaarloosbare invloed.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 402
Projectnummer: 07.0309

• Voor de berekende 98-Percentiel immissieconcentraties ondervindt is voor Lillo,
Berendrecht en Stabroek een beperkte invloed, alle andere dorpen in de buurt
ondervinden een verwaarloosbare invloed.
Voor de parameter fluoriden worden volgende conclusies getrokken:
• Het berekende pluimmaximum wijst op een beperkte invloed van de
immissieconcentratie van fluoriden. Dit pluimmaximum bevindt zich dicht bij Stabroek;
• De woonkernen in de buurt van de nieuwe elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare (Lillo en Doel) tot een beperkte (Berendrecht en Stabroek) invloed.
De woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed.
Voor de parameter PM2,5 werden volgende conclusies getrokken:
• Het pluimmaximum wijst op een relevante invloed van de PM2,5 immissieconcentratie.
Dit pluimmaximum is echter op het terrein van E.ON gelegen, en is het gevolg van de
modellering met een oppervlaktebron voor de diffuse stofemissies op het terrein.
• Voor de berekende jaargemiddelde waarden ondervinden de woonkernen in de directe
buurt van de site van E.ON een verwaarloosbare invloed. Deze woonkernen zijn ook
de woonkernen met de hoogste berekende concentraties.
• De woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed.
Voor de immissieconcentraties van NH3, CO, chloriden, Hg en Cd+Tl werden volgende
conclusies getrokken:
• De invloed van de immissieconcentraties van de nieuwe elektriciteitscentrale van de
beschouwde parameters worden alle als verwaarloosbaar beschouwd.
Voor de depositiewaarden van de parameter Cd+Tl werden volgende conclusies getrokken:
• Het berekende pluimmaximum wijst op een belangrijke invloed door de
elektriciteitscentrale. Dit pluimmaximum bevindt zich op het terrein van E.ON.
• De woonkernen in de buurt ondervinden een verwaarloosbare (Lillo, doel, Antwerpen,
Zwijndrecht), beperkte (Berendrecht) tot relevante (Stabroek) invloed.
Voor de verzurende en eutrofiërende depositie werden de volgende conclusies getrokken:
• Het depositiemaximum bevindt zich telkens op het terrein van E.ON zelf en wordt als
belangrijk beoordeeld. De woonkernen en natuurgebieden in de buurt ondervinden een
verwaarloosbare tot belangrijke invloed. In de discipline Fauna en Flora wordt de
verzurende en eutrofiërende depositie getoetst aan de kritische lasten van kwetsbare
ecotopen.
Significantie van de milieueffecten tijdens de onderhoudsfase
Tijdens de onderhoudsfase zal de hoofdketel buiten gebruik zijn en zal de back-up boiler in
gebruik zijn. De emissies zullen lager zijn dan deze als de hoofdketel in gebruik is.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 403
Projectnummer: 07.0309

5.1.8. Milderende maatregelen
De geplande elektriciteitscentrale zal aan alle in VLAREM II bepaalde emissiegrenswaarden
voldoen. De immissieconcentraties worden verwaarloosbaar tot relevant (SO2-N0x-Stof)
beschouwd buiten de bedrijfsgrenzen. De depositiewaarden worden verwaarloosbaar tot
belangrijk beschouwd buiten de bedrijfsgrenzen.
Alle voorgestelde milderende maatregelen werden getoetst aan de in casu relevante BREF’s,
en voldoen hier volledig aan. In dit verband wordt herhaald dat E.ON naast het inzetten van de
beste beschikbare technieken ter vermijding van PM10 en PM2,5 een intern systeem zal opzetten
om de efficiëntie van alle acties (bv. van de besproeiing) adequaat op te volgen. Een
permanente evaluatie van de ingezette middelen zal leiden tot een optimale werkomgeving met
minimale uitstoot. Een doorgedreven onderhoud (bv. van de transportband) zal vermijden dat
ongewenste niet-voorziene stofemissies ontstaan. Dit zal vastgelegd worden in procedures voor
het laden en lossen van kolen, zodat bij bepaalde weersomstandigheden (bv. vanaf een hoge
windsnelheid) specifieke acties op het gebied van het laden en lossen worden genomen.
Rond emissies naar de lucht toe en de daaraan gekoppelde immissies wordt ook verwezen
naar de verschillende onderdelen in de Projectbeschrijving, hoofdstuk 2.
In dit hoofdstuk wordt uitleg gegeven over het zwavelgehalte in de kolen, over de configuraties
van DeNOx, DeSOx en gebruik ESP. Er kan opgemerkt worden dat een volledig ander
alternatief is uitgewerkt onder punt 5.2 ( scenario met koeltoren ) en ander scenario op gebied
van kolen (problematiek ‘fijn stof’), waaruit blijkt dat de globale milieu-impact ruimschoots beter
is. Voor wat betreft warmteleveringen verwijzen we naar punt 2. 5.15 en 2.5.14 laatste
paragraaf.
5.1.9. Monitoring
NOx
In overeenstemming met Afdeling 5.43.4.3 van VLAREM II inzake immissiecontroleprocedures
moeten voor vestigingen met een totaal geïnstalleerd thermisch vermogen van meer dan 300
MWth in de omgeving toestellen voor het meten van immissies van NOx en SO2 geplaatst
worden. In deze paragraaf wordt besproken in hoeverre het huidige immissiemeetnet tegemoet
komt aan deze bepalingen. Het pluimmaximum voor NOx is gelegen ten noordoosten van het
E.ON-terrein, tussen Stabroek en Putte. In dit gebied is geen meetpost behorend tot het
meetnet van VMM aanwezig. Niet ver van dit pluimmaximum, circa 3 km ten westen ervan, is er
wel een meetpost van de VMM die NO2 meet aanwezig. Het betreft meetpunt 42R831. Dit
meetpunt meet ook nog NO en SO2. Wat betreft NO2-piekconcentraties zal deze meetpost
92,6% en wat betreft de NO2-gemiddeld 78,9% van het pluimmaximum waarnemen. Dit kan als
voldoende beschouwd worden om de emissies van de elektriciteitscentrale waar te nemen.
SO2
Het pluimmaximum voor SO2 (piekconcentraties) is gelegen nabij de dorpen Putte, Ossedrecht
en nabij Stabroek (99P). Op een afstand van 7 km ten westen van dit maximum is een
meetpost van de VMM aanwezig. Het betreft hier ook meetpunt 42R831. Dit meetpunt meet
70% van het 99,8-Percentiel pluimmaximum en 62,5% van het 99-Percentiel pluimmaximum.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 404
Projectnummer: 07.0309

Dit kan beschouwd worden als onvoldoende waar te nemen, zodat voor de SO2-emissies nog
een extra meetpunt zinvol zou zijn.
Fijn stof: PM10, PM2,5
Gezien de problematiek van fijn stof in het havengebied, is het aangewezen om een
bijkomende meetpost voor fijn stof te installeren.
Cadmium en Thallium
De depositiewaarden voor Cadmium en Thallium blijken relevant te zijn in Stabroek. Om de
depositie van stof en zware metalen op te volgen kan conform Vlarem II, bijlage 2.5.2:
milieukwaliteitsnormen voor stofneerslag een meetnet voor uitvallend stof worden opgezet.
Verzuring en eutrofiëring
Om de verzuring en eutrofiëring op te volgen kan een meetpost geplaatst worden ter hoogte
van Ruige Heide, waar kwetsbare ecotopen aanwezig zijn.
Het oprichten van deze meetposten gebeurt bij voorkeur in overleg met de VMM
5.1.10. Besluit
De bijdrage van de geplande elektriciteitscentrale aan de immissieconcentraties van
stikstofdioxide zijn ter hoogte van de beschouwde woonzones Lillo en Doel beperkt. Ter hoogte
van de pluimmaxima (Berendrecht – Stabroek – Putte) zijn de bijdragen relevant.
De bijdrage van de geplande elektriciteitscentrale aan de immissieconcentraties van
zwaveldioxide zijn ter hoogte van Lillo verwaarloosbaar. Ter hoogte van de andere beschouwde
woonzones beperkt. Het pluimmaximum (ter hoogte van Putte-Stabroek) wordt als relevant
beschouwd.
De bijdrage van E.ON aan de depositie van stof alsook de immissiebijdragen van PM2,5 zijn
verwaarloosbaar in de woonzones. De bijdrage van PM10 in de directe omgeving van het
bedrijfsterrein ondervindt een verwaarloosbare invloed. Ter hoogte van het pluimmaximum op
het bedrijfsterrein zijn de bijdragen belangrijk voor de stofdepositie en het PM10 -gehalte, en
relevant voor PM2,5.
De bijdrage van E.ON aan de immissieconcentratie van fluoriden is beperkt ter hoogte van het
pluimmaximum en de woonwijken Berendrecht en Stabroek.
De bijdragen van CO, chloriden, kwik (Hg) en cadmium (Cd) + thallium (Tl) in zwevend stof, zijn
in alle receptoren en ter hoogte van het pluimmaximum verwaarloosbaar.
De bijdrage aan de depositie van Cd+Tl is belangrijk ter hoogte van het pluimmaximum op
bedrijfsterrein en relevant ter hoogte van Stabroek.
De verzurende depositie wordt getoetst aan de lange termijndoelstelling (beleidsdoelstelling
2030) van 1.400 Zeq/ha/jaar. De bijdrage aan de verzurende depositie is belangrijk ter hoogte
van het pluimmaximum en te Stabroek, en relevant - belangrijk te Putte. De eutrofiërende
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 405
Projectnummer: 07.0309

depositie wordt getoetst aan 14 kg N/ha/jaar. De bijdrage van E.ON is belangrijk ter hoogte
van het pluimmaximum en te Stabroek.
De bijdrage van het wegverkeer gegenereerd door het voorgenomen project aan de
luchtverontreiniging langs de wegen is verwaarloosbaar tot beperkt.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 406
Projectnummer: 07.0309

5.2. Discipline lucht voor het scenario van de koeltoren
5.2.1. Methodologie
De beschrijving van de methodologie is voor dit concept hetzelfde als voor het 1 ste concept. We
verwijzen voor de beschrijving ervan naar paragraaf 5.1.1.
5.2.2. Afbakening van het studiegebied
De beschrijving van de afbakening van het studiegebied is voor dit concept hetzelfde als voor
het 1 ste concept. We verwijzen voor de beschrijving ervan naar paragraaf 5.1.2.
5.2.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Voor een overzicht van de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden, wordt verwezen naar
hoofdstuk 1.2, partim lucht.
5.2.4. Beschrijving van de referentiesituatie
De beschrijving van de referentiesituatie van het studiegebied is voor dit concept hetzelfde als
voor het 1 ste concept. We verwijzen voor de beschrijving ervan naar paragraaf 5.1.4.
Als referentiesituatie wordt de huidige immissietoestand bedoeld. Voor de gegevens van de
referentiesituatie voor lucht verwijzen we naar paragraaf 5.1.6.1 en volgende. De
referentiesituatie wordt (parameter per parameter) weergegeven in de verschillende tabellen.
5.2.5. Beschrijving van de emissies en residuen
5.2.5.1. Afbraakfase
De beschrijving van de afbraaksituatie is voor dit concept hetzelfde als voor het 1 ste concept.
We verwijzen voor de beschrijving ervan naar paragraaf 5.1.5.1.
5.2.5.2. Aanlegfase
De beschrijving van de aanlegsituatie is voor dit concept hetzelfde als voor het 1 ste concept. We
verwijzen voor de beschrijving ervan naar paragraaf 5.1.5.2.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 407
Projectnummer: 07.0309

5.2.5.3. Exploitatiefase
o Inleiding
In deze paragraaf worden de emissies beschreven voor het scenario met de koeltoren met voor
wat betreft de aanlevering van kolen zowel de optie van capesizers als de optie barges waarbij
de opslag telkens gebeurd met open kolenopslag (dit is reeds BBT). Het gebruik van een
gesloten kolenopslag is opgenomen in de milderende maatregelen.
o Geleide emissies
Voor wat betreft de geleide emissies zal de exploitatie van de geplande elektriciteitscentrale op
de BAYER-site zorgen voor het ontstaan van nieuwe emissiepunten en het verdwijnen of
wijzigen van drie bestaande emissiepunten van BAYER.
De nieuwe emissiepunten door de exploitatie van de geplande elektriciteitscentrale zijn:
• De koeltoren (178 m hoog) van de elektriciteitscentrale;
De schouw van de hoofdketel wordt geleid naar de koeltoren. Door menging met de
waterdamp zal de snelheid uitgang koeltoren ongeveer 5,2 m/s bedragen. (De koeltoren
hoogte van 178 m is hoger dan de hoogte bepaald op basis van de
dispersieberekeningen uit het 1 ste koeltorenconcept).
• Twee schouwen van de hulpketels.
• Kleinere geleide emissiepunten die qua luchtemissies alleen mogelijks stofemissies
geven. Het betreft de uitlaat van de kleinere emissiepunten van de silo’s. Er werd met
de stofemissies van deze emissiepunten in dit scenario rekening gehouden.
Alle huidig in exploitatie bestaande ketels vaqn BAYER worden hieronder beschreven. De drie
emissiepunten van BAYER die wegvallen bij de ingebruikname van de geplande
elektriciteitscentrale zijn de ketels 3, 4 en 6 van BAYER.
Schouwkarakteristieken van en emissies vanuit de nieuwe E.ON-emissiepunten
In onderstaande paragrafen worden de emissies uit de emissiepunten voor het
koeltorenconcept weergegeven.
Het hoofdemissiepunt is in dit geval de koeltoren zelf, aangezien de gassen van de hoofdketel
naar de koeltoren worden geleid. De randvoorwaarden voor dit concept blijven hetzelfde.
Deze worden als maximaal weergegeven en worden gegarandeerd bij 100% kolenstook. De
elektriciteitscentrale is ontworpen om maximaal 1,5 kt SO2 te emitteren. Deze jaarlijkse vracht
kan bereikt worden met een SO2-gehalte-mediaan van 1,2 gew% van de kolen. Het NOxgehalte
is voor 80% afhankelijk van de branders, enkel 20% is afhankelijk van het N-gehalte in
de kolen. Voor NOx wordt ook een jaarlijks maximum van 1,5 kt gegarandeerd.
Tabel 5.55 geeft een overzicht van de schouwkarakteristieken en de maximale aannames van
de geleide emissies vanuit de koeltoren (emissiebron van de hoofdketel). Deze gegevens zijn in
het MER gebruikt als input voor de IFDM immissieberekeningen. De berekening is dus op
jaarbasis een worst-case scenario. Deze emissies worden gegarandeerd door E.ON. In praktijk
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 408
Projectnummer: 07.0309

kunnen deze emissies zelfs lager liggen (bv. als de samenstelling van de kolen verandert of als
het werkingsregime lager ligt). Op basis van deze gemiddelden werden jaarvrachten berekend.
Ook deze jaarvrachten zullen nooit worden overschreden.
Tabel 5.55: Kenmerken van het emissiepunt van de hoofdketel en de rookgasemissies
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 409
Projectnummer: 07.0309
Hoofdketel
Brandstoffen: 100% kolen, reststoffen van afvalwaterbehandeling, brandstoffen van BAYER en Lanxess
Ligging (X/Y Lambertcoördinaten)
x (m): 146006
y (m): 221301
Hoogte (m): 178
Gemiddelde
temperatuur (°C): 28°C ***
Debiet droog – 6% O2
(m³/h): 3.200.000
Debiet nat – act% O2
(m³/h):
68.000.000 (waarvan
3.400.000 van de
hoofdketel)
Diameter (m) 71 Werkingsregime* (h/j) 8.000
Emissiegegevens
Parameter (jaargemiddeld) (daggemiddeld) Massastroom (ton/j)
Concentratie droog (mg/m³)
Emissiegrenswaarden
(mg/m³) bij 6%O2
SO2 55 100 1.408 200
NOx (as NO2) 55 100 1.408 150
Totaal stof 7 10 179 15
PM2,5 5,67 8,1 145 -
PM10 6,44 9,2 165 -
CO 50 50 1.280 200
CO2 - 6.288.000**
* 8.000 equivalente vollasturen betekent in de praktijk dat de hoofdketel ook 8.760 uur/jaar in bedrijf kan zijn, maar dan
zitten er ook een aantal deellastsituaties bij, zodanig dat er niet meer geëmitteerd wordt dan bij 8.000 equivalente
vollasturen.
** Gebaseerd op een standaard emissiefactor voor steenkool van 94,6 kg CO2/GJ; mocht de daadwerkelijk gebruikte
steenkool hiervan afwijken, dan dient de emissie overeenkomstig gecorrigeerd te worden
***voor een beschrijving van het koeltorenconcept verwijzen we naar paragraaf 2.5.11.2.
Zoals in de beschrijving aldaar weergegeven is de circulerende hoeveelheid koelwater over de koeltoren ca 95.000
m 3 /hr, hetgeen dezelfde is als voor de directe koeling. De lagere uitlaattemperatuur geeft geen aanleiding tot bijkomend
koelwaterverbruik. De noodzaak voor suppletiewater en voor spuiwater is nodig ter vervanging van de
verdampingshoeveelheden en om continue indikking te vermijden.
De totaal geleide emissies voor PM10 en PM2,5 zijn gebaseerd op de ervaring en effectieve
metingen in elektriciteitscentrales, waaruit blijkt dat ongeveer 92% van de stofemissies de PM10
fractie geeft en 81% de PM2,5 fractie geeft.

In het nieuwe Vlarem II-voorstel tot wijziging van emissiegrenswaarden van nieuwe grote
stookinstallaties (vergund na januari 2010), wordt voor steenkoolcentrales een jaargemiddelde
van 6 mg/Nm 3 voorzien. Uit de impactberekeningen is gebleken dat 7 mg/Nm 3 geen significante
effecten heeft, zodat dit ook voor 6 mg/Nm 3 het geval is.
De totale stofemissie, berekend op basis van 8.000 u/jaar belastingsregime met 6 mg/Nm 3 ,
geeft een waarde van 153 ton/jaar.
Ten behoeve van de bepaling van de impact bij verwerking van afvalstoffen of biomassa wordt
in Tabel 5.56 een overzicht gegeven van de supplementaire schouwkarakteristieken en de
emissies vanuit de schouw. De evaluatie van de emissies van deze stoffen wordt behandeld in
deel 5.3 van dit hoofdstuk. De algemene emissiegrenswaarden van VLAREM II zijn voor deze
drie metalen 200 µg/m 3 . Voor de meeverbranding van afval dient rekening gehouden te worden
met de emissiegrenswaarden voor afval (Vlarem II 5.2.3 bis) van 50 µg/m 3 (voor Hg, en de som
Cd+Tl).
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 410
Projectnummer: 07.0309

Tabel 5.56: Kenmerken van het emissiepunt van de hoofdketel en de rookgasemissies bij verwerking van afvalstoffen of
biomassa
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 411
Projectnummer: 07.0309
Hoofdketel
Brandstoffen: 100% kolen, reststoffen van afvalwaterbehandeling, brandstoffen van BAYER en Lanxess
Ligging (X/Y Lambertcoördinaten)
x (m): 146006
y (m): 221301
Hoogte (m): 178
Gemiddelde
temperatuur (°C): 28°C
Debiet droog – 6% O2
(m³/h): 3.200.000
Debiet nat – act% O2
(m³/h):
Diameter (m) 71 Werkingsregime* (h/j) 8.000
Emissiegegevens
68.000.000 (waarvan
3.400.000 van de
hoofdketel)
Parameter (jaargemiddeld) (daggemiddeld) Massastroom (ton/j) Emissiegrenswaarden
(mg/m³) bij 6%O2
Concentratie droog (mg/m³)
HCl 10 10 256 10
NH3 2 2 51,2 -
HF 1 1 26 1
Concentratie droog (µg/m³) Massastroom (kg/j) Emissiegrenswaarden
(µg/m³) bij 6%O2
Cd+TI (***) 25 25 640 50
Hg 15 15 384 50
* De mogelijke coördinaten van de schouw kunnen eventueel nog lichte wijzigingen ondergaan. Dit zal geen invloed
hebben op de uiteindelijke beoordelingen van de impacten.
** 8.000 equivalente vollasturen betekent in de praktijk dat de hoofdketel ook 8.760 uur/jaar in bedrijf kan zijn maar dan
zitten er ook een aantal deellastsituaties bij, zodanig dat er niet meer geëmitteerd wordt dan bij 8.000 equivalente
vollasturen
*** Het aandeel van Cd is < 2,5 µg/m³.
De opmerkingen vermeld voor het concept 1 zijn hier eveneens van toepassing.
Tabel 5.57 geeft een overzicht van de schouwkarakteristieken en de emissies vanuit de schouw
die als emissiebron de back-up ketel omvat. Als brandstof voor de back-up ketel wordt aardgas
gebruikt wanneer de back-up boiler in stand-by is (wanneer de hoofdketel een normale werking
heeft). Er wordt lichte stookolie gebruikt als brandstof wanneer de back-up boiler de taak van de
hoofdketel moet overnemen wegens defect of revisie van de hoofdketel. Het werkingsregime
van de back-up boiler wordt in een cyclus van 3 jaar weergegeven. De eerste twee jaren zijn
niet-revisiejaren, het derde jaar is een revisiejaar.

Tabel 5.57: Kenmerken van de emissiepunten van de back-up boiler en de rookgasemissies
BACK UP BOILER of HULPKETELS (Back up voor processtoom- samen 200 MW)
Brandstof: aardgas/ lichte stookolie
Ligging (X/Y Lambertcoördinaten)* Temperatuur (°C): 130
x (m): 146135
y (m): 221478
Hoogte (m): 40
Diameter (m) 1,5
MODE 1: Lage last wanneer de hoofdketel in werking is
Brandstof: aardgas
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 412
Projectnummer: 07.0309
Debiet droog - 3% O2 (m³/h): 42.100
Werkingsregime (h/j) 7.697
cyclus jaar 1 niet-revisie jaar 8.260
jaar 2 niet-revisie jaar 8.260
jaar 3 revisie jaar 6.570
Emissiegegevens
Gemiddeld 7.697
Parameter Concentratie droog (mg/m³) Massastroom (ton/j) Emissiegrenswaarden (mg/m³)**
SO2 35 11 35
NOx (as NO2) 100 32 100
Totaal stof 5 1,6 5
PM2,5 4,05 1,3
PM10 4,55 1,5
CO 100 32 100
MODE 2: Als de hoofdketel niet in werking is
Brandstof: lichte stookolie
Debiet droog - 3% O2 (m³/h): 212.000
Werkingsregime (h/j) 1.063
cyclus jaar 1 niet-revisie jaar 500
jaar 2 niet-revisie jaar 500
jaar 3 revisie jaar 2.190
Emissiegegevens
Gemiddeld 1.063
Parameter Concentratie droog (mg/m³) Massastroom (ton/j) Emissiegrenswaarden (mg/m³)***

BACK UP BOILER of HULPKETELS (Back up voor processtoom- samen 200 MW)
SO2 200 45 200
NOx (as NO2) 150 34 150
Totaal stof 15 3 15
PM2,5 12,15 3
PM10 13,65 3
CO 175 39 175
CO2 -
* De mogelijke coördinaten van de schouw kunnen eventueel nog lichte wijzigingen ondergaan. Dit zal geen invloed
hebben op de uiteindelijke beoordelingen van de impacten.
** in mg/Nm³ berekend (3% O2) (Vlarem 2 Art 5.43.2.1.1 3°c)
*** in mg/Nm³ berekend (3% O2) (Vlarem 2 Art 5.43.2.2.2§12°c)
Tabel 5.58: Kenmerken van de stofemissiepunten van de silos’s
aard
hoogte
(m)
m 3 /h kg/h regime gem kg/h T/jaar
Kolenbunker bij de ketel 60 35.000 0,175 16h/d 0,117 0,933
Grote silo vliegas 57 10.000 0,050 8000h/j 0,046 0,365
Vliegassilo verlading vrachtwagens 53 12.000 0,060 16h/d 0,040 0,320
Vliegassilo verlading schip 31 38.000 0,190 16h/d 0,127 1,013
Tussenopslagcombisilo vliegas 75 12.000 0,060 8000h/j 0,055 0,438
Tussenopslagcombisilo vliegas 52 30.000 0,150 8000h/j 0,137 1,096
Tussenopslagcombisilo vliegas 49 8.200 0,041 8000h/j 0,037 0,300
Krijtsilo 42 3.600 0,036 16h/d 0,024 0,192
Kalksilo 18 3.600 0,036 16h/d 0,024 0,192
Totaal 4,849
De totale gemiddelde jaarlijkse geleide emissies afkomstig van de nieuwe elektriciteitscentrale
van E.ON worden weergegeven in Tabel 5.59. Enkel de stoffen die geëmitteerd en
gekwantificeerd werden in zowel de hoofd-, de hulp- als de back-up ketels worden in de tabel
weergegeven.
Tabel 5.59: Totaal gemiddelde jaarlijkse geleide emissies afkomstig van de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON
SO2 NOx
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 413
Projectnummer: 07.0309
Totaal
Stof
PM2,5 PM10 CO CO2
ton/j ton/j ton/j ton/j ton/j ton/j kton/j Opmerkingen:
Hoofdketel 1.408 1.408 179 145 165 1.280 6.288
Hulpketels 7 5 1 1 1 6
gebaseerd op
8.000 uren vollast per jaar
gemiddelde emissies over een
cyclus van 3 jaar

Back-up
ketels
SO2 NOx
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 414
Projectnummer: 07.0309
Totaal
Stof
PM2,5 PM10 CO CO2
56 66 5 4 5 72
Silo’s - - 4,85 4,0 4,5
Totaal 1.471 1.479 189,85(*) 154 175,5 1.358 6.288
(*) 163,25 T/jaar in geval de hoofdketel berekend is met een emissie van 6 mg/Nm 3 .
gemiddelde emissies over een
cyclus van 3 jaar
Deze tabel geeft de ‘worst case’ situatie weer voor de situatie vanaf 2015 met de aanname dat
de hoofdketel eerst in werking is. Het is mogelijk dat door omstandigheden de bouw van de
centrale meer tijd in beslag neemt en dat de hulpboiler vroeger in dienst zal genomen worden
om stoom te leveren aan BAYER. Hierbij zal deze op vollast draaien. De totale emissie van de
hulpketel zal dan hoger zijn, maar nooit hoger dan de in deze MER beschouwde totale
tonnages van de definitieve centrale.
Voor de karakteristieken van de emissies vanuit de drie te elimineren emissiepunten van
BAYER verwijzen we naar de beschrijving onder paragraaf 5.1.5.3. Tabel 5.11 geeft een
overzicht van de schouwkarakteristieken van BAYER en zijn emissies. Een korte beschrijving
van de installaties is weergegeven in paragraaf 5.1.5.3 opgenomen.
o Niet-geleide emissies
Als niet-geleide emissies kunnen beschouwd worden : de diffuse stofemissies, fugitieve
emissies en emissies van transport.
Diffuse stofemissies
Een potentiële bron van niet-geleide emissies zijn de diffuse stofemissies door kolenopslag en -
overslag.
De scheepsbelading van vliegas zal uitgevoerd worden via een gesloten systeem en is daarom
geen bron van diffuse stofemissie. Ook scheepsbelading van gips en bodemas gebeurd zonder
emissie omdat gips en bodemas minimaal een vochtgehalte hebben van 8%.
De diffuse stofemissies door kolenop- en overslag zijn volgens de VITO-studie ‘Evaluatie van
het reductiepotentieel voor diverse polluenten naar het compartiment lucht voor
elektriciteitsproductie in Vlaanderen’ te verwaarlozen. 43
Hot spot studies van de haven van Antwerpen en Gentse kanaalzone hebben wel aangetoond
dat dit niet steeds het geval is en dus achterhaald is. Onder meer in de Gentse kanaalzone
wordt een niet te verwaarlozen invloed vastgesteld van de kolenopslag van GCT (Ghent Coal
Terminal), dat volledig conform BBT opereert.
43 Zie Duerinck, J., Cornelis, E., Van Rompaey, H. (2002). Evaluatie van het reductiepotentieel voor diverse
polluenten naar het compatriment lucht voor elektriciteitsproductie in Vlaanderen, studie uitgevoerd in opdracht van
Aminal, uitgevoerd door Vito, Rapportnr. 2002/IMS/R/067, 125 pagina’s.

Er kan echter gesteld worden dat de kolenhandling zoals E.ON die toepast wel specifiek is. In
Figuur 5.1 is een foto weergegeven van een scheepsontlading zoals die wordt uitgevoerd in
Duitsland met besproeiing in de ontladingtrechters.
De ruwe kolen, die in de centrale toekomen, hebben een zodanige vochtigheidsgraad en
grootte dat de stuifgevoeligheid ervan verwaarloosbaar is. Diffuse emissies bij overslag kunnen
wel aan de orde zijn. E.ON neemt echter maatregelen om de invloed hiervan zoveel mogelijk te
beperken. De diffuse stofemissies op de kolenopslag zelf is eveneens te verwaarlozen.
In het scenario met de koeltoren wordt gebruik gemaakt met aanlevering van kolen via Sea-
Invest of barges in plaats van met cape-sizers. Voor de theoretisch achtergrond van de
berekeningen (gebaseerd op de methode van de VDI – TNO) verwijzen naar de beschrijving
onder paragraaf 5.1.6. De berekening van de diffuse stofemissies met de barges wordt
hieronder in detail beschreven.
Berekening bij aanlevering van kolen met barges
• Aanvoer van de kolen per schip: 24 uur per dag, heel het jaar rond;
• Capaciteit van een schip: 10.000 ton;
• Aanleverhoeveelheid: 20.000 ton per dag of ongeveer 1.000 ton per uur (maximum);
• Geplande operationele uren: 8.760 uur per jaar;
• Massadichtheid van de kolen: 0,9 ton/m³;
• Valhoogte tussen transportband en kolenhoop: 0,5 m;
• De kolenhopen die bevochtigd worden zijn geen bronnen van stofemissies.
Gebaseerd op deze uitgangsgegevens worden emissiefactoren en emissies van stof en fijn stof
berekend (de verdeling tussen de verschillende deeltjesgrootte van het stof is afkomstig van
EPA 42 emissiefactoren) zoals weergegeven in Tabel 5.60
Tabel 5.60: Stofemissies van de kolenoverslag bij de nieuwe elektriciteitscentrale bij gebruik met barges (ref: Duitse
richtlijn ‘VDI richtlinie 3790 Blatt 3’.
Stofemissies kg/h
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 415
Projectnummer: 07.0309
Aantal uren
per jaar
TSP
(kg/jaar)
TSP
(ton/jaar)
PM10
PM30
(ton/jaar) (ton/jaar)
PM2,5
(ton/jaar)
Schipsontlading (**) 0,25 8.760 2.190,00 2,2 1,6 0,8 0,1
trimming schipontlading
(**) 0.238 8.760 2.088,00 2,1 1,5 0,8 0,1
Van schip naar
vultrechter (**) 0.526 8.760 4.611,00 4,6 3,4 1,7 0,2
Afworp op de
kolenhoop 0.7 8.760 6.132,00 6,1 4,5 2,1 0,3
Laden vanuit de
kolenvoorraad 0.321 8.760 2.803,20 2,8 2,1 1 0,1
Afworp op de
transportband naar
de
elektriciteitscentrale 0.7 8.760 6.132,00 6,1 4,5 2,1 0,3
TOTAAL 23.956,20 23,89 17,56 8,43 1,10
* PM10 en PM2,5 zijn een deel van PM30, PM2,5 is een deel van PM10. Deze mogen bijgevolg niet opgeteld worden.
** de stofemissies worden in het VDI model uitgemiddeld over het ganse jaar.

Fugitieve emissies
Fugitieve emissies zijn in dit project voor beide scenario’s niet aan de orde, aangezien geen
vluchtige organische producten worden gebruikt.
Emissies door transport
Door de aan- en afvoer van goederen/grondstoffen worden emissies door transport verwacht.
Deze emissies worden vertaald in immissies met behulp van het CAR-model. Deze immissies
worden weergegeven in paragraaf 5.1.6.17.
o Totale bijkomende emissies door de nieuwe elektriciteitscentrale
De totale emissies door de nieuwe elektriciteitscentrale is voor beide scenario dezelfde.
Voor de beschrijving van de emissies wordt verwezen naar paragraaf 5.1.6.
5.2.5.4. Emissies tijdens de onderhoudsfase
Tijdens de onderhoudsfase zal de hoofdketel buiten gebruik zijn en zal de hulpketel of back-up
boiler in gebruik zijn. De emissies en immissies zullen beduidend lager zijn dan deze als de
hoofdketel in gebruik is.
5.2.5.5. Toetsing van het project aan de NEC-richtlijn
De toetsing aan de NEC richtlijn is dezelfde voor de beide scenario’s. We verwijzen voor de
beschrijving bij tabel 5.16.
5.2.5.6. Emissienormen
Het is evident dat de emissienormen voor beide scenario’s dezelfde zijn. We verwijzen voor de
beschrijving ervan naar paragraaf 5.1.5.5
Emissienormen indien sommige ingezette brandstoffen worden aanzien als afvalstoffen
Besluit
In de aannames voor de berekening van de immissies werd ervoor geopteerd om met de
strengere normen rekening te houden, zodat in elk geval werd rekening gehouden met zeer
strenge voorwaarden.
Tabel 5.61: Voorgestelde emissienormen
waarden voor
immissieberekeningen
5.2.5.7. Monitoring van de emissies
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 416
Projectnummer: 07.0309
emissiegrenswaarden in mg/Nm³
stof SO2 NOx CO chloriden fluoriden
10 100 100 50 10 1
De beschrijving van de monitoring van de emissies is voor het scenario van de koeltoren
identiek aan deze voor het scenario met de directe koeling. We verwijzen voor de beschrijving
naar paragraaf 5.1.5.6.

De enige wijziging bij het concept met de koeltoren is de plaats van de metingen op de
rookgassen. Aangezien niet kan gemeten worden op de koeltoren zelf dient de monitoring te
gebeuren op de leiding vanuit de installaties naar de koeltoren.
5.2.6. Beschrijving van de immissies en milieueffecten
In dit hoofdstuk dat betrekking heeft op de immissies en de milieueffecten voor het scenario met
de koeltoren wordt maar beperkt verwezen naar het hoofdstuk met de beschrijving van de
immissies en de milieueffecten van het scenario met de doorstroomkoeling.
5.2.6.1. Selectie van de polluenten waarvan de immissiebijdrage onderzocht wordt
De beschrijving van de selectie van de polluenten is voor het scenario van de koeltoren identiek
aan deze voor het scenario met de directe koeling. We verwijzen voor de beschrijving naar
paragraaf 5.1.6.1.
5.2.6.2. Immissienormen en –advieswaarden
De beschrijving van de selectie van de polluenten is voor het scenario van de koeltoren identiek
aan deze voor het scenario met de directe koeling. We verwijzen voor de beschrijving naar
paragraaf 5.1.6.2.
5.2.6.3. Overzicht van de toetsingswaarden en relevantiebepaling
De beschrijving van de toetsingswaarden en relevantiebepaling is voor het scenario van de
koeltoren identiek aan deze voor het scenario met de directe koeling. We verwijzen voor de
beschrijving naar paragraaf 5.1.6.3
5.2.6.4. Dispersieberekeningen
De beschrijving van de dispersieberekeningen is voor het scenario van de koeltoren identiek
aan deze voor het scenario met de directe koeling.We verwijzen voor de beschrijving naar
paragraaf 5.1.6.4
De resultaten van de dispersieberekeningen worden weergegeven op de figuren in Bijlage 4.
5.2.6.5. Bespreking van de milieu-impact voor stikstofoxiden (NOx)
o Metingen in de omgeving
Om de bijdragen door de elektriciteitscentrale te schetsen ten opzichte van de huidige
achtergrondwaarde wordt gebruik gemaakt van de meetposten behorend tot het automatisch
meetnet van VMM. De gemiddelde immissieconcentraties voor de 11 meetposten zijn
opgenomen in Tabel 5.28 (zie onder scenario 1).
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 417
Projectnummer: 07.0309

Zoals in Tabel 5.28 aangegeven voldoen het 99,8- en het 98-percentiel alsook het
jaargemiddelde van de gemeten waarden in de omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale
(gemiddelde van 11 meetposten) aan de gestelde immissiegrenswaarden voor NO2.
De waarde van 200 µg/m³ op uurbasis mag niet meer dan 18 keer per kalenderjaar
overschreden worden. Dit betekent dat de 99,8-ste percentiel van de uurwaarden niet meer dan
200 µg/m 3 mag bedragen. De opgemeten maximale immissieconcentratie (194 µg/m³) in de
omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale voldoet net aan deze norm. Er wordt dus voldaan
aan de eisen van de richtlijn.
Desalniettemin wordt opgemerkt dat de jaargemiddelde achtergrondwaarde de norm voor NO2
tot 100% benadert (99- en 98-percentiel 43 tot 56%). De immissieconcentraties van NO2 in de
omgeving van Antwerpen kunnen dus best nauwlettend worden opgevolgd. In de volgende
paragraaf zal worden nagegaan welke de invloed van het beschouwde project op de
omgevingsconcentraties van NOx zal zijn.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties aan NOx
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4.
Wat de tabellen betreft, dient te worden vermeld dat de immissiegrens- en richtwaarden enkel
voor NO2 gelden zodat strikt genomen deze cijfers niet kunnen vergeleken worden met de
berekende immissiewaarden voor de somparameter NOx (NO + NO2). De berekende NOximmissieconcentraties
dient men dan ook te beschouwen als maximalistische inschattingen van
de eigenlijke NO2-immissieconcentraties.
Uit de figuren in Bijlage 4 en tabel 5.62 blijkt:
• De pluimmaxima situeren zich ten NO (op eigen bedrijfsterrein en boven kanaaldok) en
wijzen op een beperkte (jaargemiddelde) tot relevante (P99,8) invloed op de
immissieconcentratie van NOx door de invloed van de netto-impact van de
elektriciteitscentrale.
• De invloed van de elektriciteitscentrale op alle woonkernen kan als verwaarloosbaar
(jaargemiddelde) tot beperkt (P99,8) beschouwd worden. Enkel voor wat betreft de
P99,8 voor Lillo is de bijdrage relevant.
• De woonkernen gelegen in de Speciale beschermingszones ondervinden een
verwaarloosbare (jaargemiddelde) tot beperkte (P99,8) invloed.
Tabel 5.62: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van NOx in het studiegebied lucht.
Lillo
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 418
Projectnummer: 07.0309
impact
(µg/m³)
norm
(µg/m³)
Pluimmaximum
Percentage ten opzichte van
de norm
Beoordeling volgens
referentiekader
99,8-percentiel

Doel
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 419
Projectnummer: 07.0309
impact
(µg/m³)
norm
(µg/m³)
Percentage ten opzichte van
de norm
Beoordeling volgens
referentiekader
99,8-percentiel 5,81-6,85 200 (g) 3,2% relevant
Jaargemiddelde ca. 0,0517 40 < 1% verwaarloosbaar
99,8-percentiel 3,11 - 4,03 200 (g) ca. 2% beperkt
Jaargemiddelde ca. 0,1002 40 < 1% verwaarloosbaar
Berendrecht
99,8-percentiel 3,11- 4,03 200 (g) ca. 2% beperkt
Jaargemiddelde ca. 0,1074 40 < 1% verwaarloosbaar
Stabroek
99,8-percentiel 2,55-4,28 200 (g) ca. 2% beperkt
Jaargemiddelde ca. 0,1074 40 < 1% verwaarloosbaar
Putte (Vlaanderen)
99,8-percentiel 2,94- 3,33 200 (g) ca. 2% beperkt
Jaargemiddelde ca. 0,1224 40 < 1% verwaarloosbaar
Putte (Nederland)
99,8-percentiel 2,97 – 3,49 200 (g) ca. 2% beperkt
Jaargemiddelde ca. 0,1297 40 < 1% verwaarloosbaar
(10) Antwerpen
Woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone
99,8-percentiel ca. 3,0 160 (g) ca. 2% beperkt
Jaargemiddelde ca. 0,02 40 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
99,8-percentiel ca. 2,5 160 ca. 2% beperkt
Jaargemiddelde ca. 0,02 40 < 1% verwaarloosbaar
o Bijdrage tot de bestaande luchtkwaliteit
Tabel 5.63 geeft de netto-bijdrage van het project voor NOx nabij de verschillende VMMmeetposten
samen met hun procentuele bijdrage ten opzichte van de bestaande milieukwaliteit.

Tabel 5.63: Bijdrage van de immissieconcentraties voor NOx nabij de verschillende VMM-meetposten met hun
procentuele bijdrage.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 420
Projectnummer: 07.0309
NOx
Netto bijdrage van het project nabij de
verschillende VMM-meetposten (µg/m³
NOX)
Procentueel t.o.v. de meetwaarde VMMnetwerk*
99,8P GEM Max GEM
42M802 2,88 0,05 1,02% 0,08%
42R822 3,69 0,04 1,56% 0,07%
42R830 4 0,04 2,07% 0,11%
42R831 3,19 0,12 1,61% 0,28%
42R891 2,5 0,03 0,97% 0,05%
42R893 2,73 0,05 1,17% 0,08%
42R894 4,19 0,06 1,62% 0,10%
42R897 2,25 0,03 1,03% 0,06%
42R815 2,32 0,02
/ /
42R892 3,3 0,03 1,57% 0,06%
47E704 /
/ / /
* De VMM-meetwaarden zijn NO2 waarden terwijl de netto-bijdrages aan het project NOx-bijdrages zijn, de procentuele
verandering van de bestaande luchtkwaliteit is dus een overschatting
De bijdrage van de E.ON-emissies, tot de gemeten jaargemiddelde NOx concentraties in de
omgeving bedraagt voor elk van de 10 meetposten, waarvoor meetgegevens beschikbaar, in de
omgeving minder dan één procent. De bijdrage, uitgedrukt als 99,8P, tot de
omgevingsconcentraties is het hoogst in meetpost 42R830, en bedraagt daar 2,07%. De
overige bijdragen van de E.ON-emissies tot de 99,8-percentielswaarden voor NOx variëren
tussen 0,97 en 1,62%.De evaluatie van de procentuele bijdragen, met de hoogste procentuele
bijdrage van 2,07% als 99,8P op meetpost 42R831, toont een aanvaardbare situatie. De
bijdragen tot de gemiddelde concentraties zijn niet significant.
5.2.6.6. Bespreking van de milieu-impact voor zwaveldioxide (SO2)
o Metingen in de omgeving
De gemiddelde immissieconcentraties voor de 11 meetposten zijn opgenomen in Tabel 5.64.

Tabel 5.64: Gemiddelde immissieconcentraties aan SO2 van 11 Vlaamse meetposten (achtergrondwaarde in de
omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale) (2006)
Statistisch
kengetal
(op uurbasis)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 421
Projectnummer: 07.0309
Gemiddelden (2006) van 11 geselecteerde
Vlaamse meetposten [µg/m³]
SO2
Normen SO2
[µg/m³]
Percentage
achtergrondwaarde
in de norm
Max. waarde 323 350 (P99,8) 92%
99-percentiel 104 125 83%
98-percentiel 78 - -
Jaargemiddelde
18
20 (bescherming
ecosysteem)
Zoals in Tabel 5.64 aangegeven voldoen het 99,8- en het 98-percentiel alsook het
jaargemiddelde van de gemeten waarden in de omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale
(gemiddelde van 11 meetposten) aan de gestelde immissiegrenswaarden voor SO2.
De waarde van 350 µg/m³ op uurbasis mag niet meer dan 24 keer per kalenderjaar
overschreden worden. De opgemeten gemiddelde immissieconcentratie (323 µg/m³) in de
omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale voldoet aan deze norm. Er wordt dus voldaan aan
de eisen van de richtlijn.
Desalniettemin merkt men op dat de jaargemiddelde achtergrondwaarde de norm voor SO2 tot
90% benadert (99- percentiel tot 83%). De immissieconcentraties van SO2 in de omgeving van
Antwerpen kunnen dus best nauwlettend worden opgevolgd. In de volgende paragraaf zal
worden nagegaan welke de invloed van het beschouwde project op de omgevingsconcentraties
van SO2 zal zijn.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties aan SO2
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4.
Uit de figuren in Bijlage 4 en tabel 5.65 blijkt:
• De pluimmaxima bevinden zich ten NO (op het bedrijf en op het kanaaldok) van het
bedrijf en wijzen op een beperkte invloed op de immissieconcentratie van SO2 door de
invloed van de netto- impact van de elektriciteitscentrale.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare tot beperkte (enkel voor Lillo) invloed van de elektriciteitscentrale wat
betreft de immissieconcentratie van SO2.
• De woonkernen gelegen in de speciale beschermingszones ondervinden een
verwaarloosbare (99-Percentiel en 99,8-Percentiel) invloed.
90%

Tabel 5.65: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van SO2 in het studiegebied lucht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 422
Projectnummer: 07.0309
impact
(µg/m³)
norm
(µg/m³)
Pluimmaximum
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
99-Percentiel

Tabel 5.66: Bijdrage van de immissieconcentraties voor SO2 nabij de verschillende VMM-meetposten met hun
procentuele bijdrage.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 423
Projectnummer: 07.0309
SO2
Netto bijdrage van het project nabij de
verschillende VMM-meetposten (µg/m³ SO2)
Procentueel t.o.v. de meetwaarde VMMnetwerk
99,8P 99P 99,8P %* 99P %
42M802 2,62 0,46 4,37% 1,21%
42R822 2,64 0,45 1,04% 0,31%
42R830 2,83 0,56 3,93% 1,27%
42R831 2,37 0,83 3,39% 2,08%
42R891 2,13 0,3 1,79% 0,40%
42R893 2,11 0,45 2,43% 0,96%
42R894 2,86 0,51 2,38% 0,74%
42R897 1,91 0,42 1,47% 0,61%
42R815 2,16 0,31 2,63% 0,76%
42R892 2,42 0,39 2,47% 0,78%
47E704 / / / /
* ten opzichte van max./ er zijn geen meetgegevens voor 99,8P beschikbaar
De bijdrage van de E.ON-emissies, tot de gemeten 99P SO2-concentraties in de omgeving
bedraagt voor elk van de 11 meetposten in de omgeving maximaal 2,08%. De bijdrage,
uitgedrukt als 99,8P, tot de omgevingsconcentraties bedraagt maximaal 4,37%. De overige
bijdragen van de E.ON-emissies tot de 99,8-percentielswaarden voor SO2 variëren tussen 1 en
3.9%. Deze percentages geven de bijdrage van E.ON weer, ten opzichte van de huidige
meetwaarden. Deze meetwaarden zijn op hun beurt dan weer veel lager dan de
luchtkwaliteitsdoelstellingen. De evaluatie van de procentuele bijdragen (van zowel het P99 als
van het P99,8) toont bijgevolg een aanvaardbare situatie.
5.2.6.7. Bespreking van de milieu-impact voor de depositie van totaal stof
o Inleiding
Betreffende de impact van stofemissies werd een aparte IFDM-modelering voor geleide en
diffuse emissions uitgevoerd. De resultaten weergegeven in de tabellen betreffende stof zijn de
som van immissies.
o Metingen in de omgeving
Voor de depositie van totaal stof in de buurt van de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON zijn
geen meetpunten in de omgeving.
o Invloed van het project op de depositie van totaal stof
De invloed van het project is uitgevoerd op basis van IFDM-modelering van de koeltoren en de
silo’s enerzijds en de diffuse stofemissies anderzijds, zodat de invloed van beide kan

geëvalueerd worden; Voor de diffuse stofemissies is de worst case genomen van open
kolenopslag en aanlevering van de kolen met cape sizers.(deze diffuse emissies in dit scenario
zijn dezelfde als de diffuse emissies in het scenario van de directe koeling).
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4.
Tabel 5.67 geeft een overzicht van de resultaten van beide dispersieberekeningen Uit de
figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.67 blijkt:
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de depositie van totaal
stof.
• De woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale m.b.t. de depositie van
totaal stof.
Tabel 5.67: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van totaal stof in het studiegebied
lucht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 424
Projectnummer: 07.0309
impact
(mg/m²/d)
norm
(mg/m²/d)
Percentage
ten opzichte
van de norm
Maximum (op het terrein zelf)
Beoordeling volgens referentiekader
jaargemiddelde waarde (*) 650 (*) (*)
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
jaargemiddelde geleide emissies < 0,2 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 1,0 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde waarde totaal < 1,2 650 < 1% verwaarloosbaar
(15) Doel
jaargemiddelde geleide emissies < 0,1 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 0,5 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,6 650 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
jaargemiddelde geleide emissies < 0,3 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 0,6 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,9 650 < 1% verwaarloosbaar
(3) Stabroek
jaargemiddelde geleide emissies < 0,4 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 0,8 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 1,2 650 < 1% verwaarloosbaar
(10) Antwerpen
Woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 425
Projectnummer: 07.0309
impact
(mg/m²/d)
norm
(mg/m²/d)
Percentage
ten opzichte
van de norm
Beoordeling volgens referentiekader
jaargemiddelde geleide emissies < 0,1 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 0,1 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,2 650 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
jaargemiddelde geleide emissies < 0,1 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 0,1 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,2 650 < 1% verwaarloosbaar
De Kuifeend
Nabijgelegen natuurgebied
jaargemiddelde geleide emissies < 0,3 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 3,0 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 3,3 650 < 1% verwaarloosbaar
(*) de diffuse emissies aan de bron zijn hier buiten beschouwing gelaten, omdat dit niet zinvol is
5.2.6.8. Bespreking van de milieu-impact voor fijn stof (PM10)
o Metingen in de omgeving
De gemiddelde immissieconcentraties voor de 4 meetposten zijn opgenomen in Tabel 5.68.
Tabel 5.68: Gemiddelde immissieconcentraties aan PM10 van 4 Vlaamse meetposten (achtergrondwaarde in de
omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale) (2006)
Statistisch
kengetal
(op dagbasis)
Gemiddelden (2006) van 4 geselecteerde
Vlaamse meetposten [µg/m³]
PM10
Normen PM10
[µg/m³]
Percentage
achtergrondwaarde
in de norm
Max. waarde 109 - -
99-percentiel 85 - -
98-percentiel 78 50 154%
Jaargemiddelde 36 40 92,5%
Zoals aangegeven in Tabel 5.68 voldoen het 98-percentiel (gemiddelde van 3 meetposten) niet
aan de gestelde immissiegrenswaarde voor PM10. De grenswaarde wordt met 54%
overschreden in 2006. Het jaargemiddelde (gemiddelde van 3 meetposten) van de gemeten
waarden in de omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale voldoet wel aan de gestelde
immissiegrenswaarden voor PM10. In de volgende paragraaf zal worden nagegaan welke de
invloed van het beschouwde project op de omgevingsconcentraties zal zijn.

o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties PM10
De invloed van het project op PM10 is uitgevoerd op basis van IFDM modelering van de
koeltoren en de silo’s enerzijds en de diffuse stofemissies anderzijds, zodat de invloed van
beide kan geëvalueerd worden. Voor de diffuse stofemissies is de worst case genomen van
open kolenopslag en aanlevering van de kolen met cape sizers (deze diffuse emissies in dit
scenario zijn dezelfde als de diffuse emissies in het scenario van de directe koeling).
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4.
Tabel 5.69 geeft een overzicht van de immissieconcentraties voor fijn stof. Naast de
jaargemiddelde concentratie wordt in de tabel ook het 98 ste percentiel van de uurwaarden
gegeven. In principe moet getoetst worden aan het 90 ste percentiel van de dagwaarden. Omdat
de 90 ste percentiel van de dagwaarden kleiner is dan het 98 ste percentiel van de uurwaarden; en
de bijdrage van E.ON aan het 98 ste percentiel van de uurwaarden reeds beperkt of
verwaarloosbaar is, werden de waarden voor het 90 ste percentiel niet opnieuw berekend. Uit de
figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.36 blijkt:
• Het pluimmaximum op het terrein is verwaarloosbaar. De diffuse stofbron is niet
ingebracht in het model als oppervlaktebron waardoor er op het terrein zelf en de
directe omgeving een verwaarloosbare impact is door de uitstoot van PM10.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de
immissieconcentratie van PM10.
• De woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de PM10-concentratie door het project.
• De woonkernen met de hoogste concentraties zijn de woonkernen Putte met een
gemiddelde concentratie van 0,011 tot 0,014 µg/m³. Deze immissieconcentraties zijn
verwaarloosbaar ten opzichte van de norm.
Tabel 5.69: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van PM10 in het studiegebied lucht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 426
Projectnummer: 07.0309
Impact
(µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage
ten
opzichte
van de
norm
Maximum (op het terrein zelf)*
Beoordeling volgens referentiekader
Jaargemiddelde (*) (*) 40 (*) -
98-Percentiel (*) (*) 50 (*) -
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
jaargemiddelde geleide emissies < 0,02 40

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 427
Projectnummer: 07.0309
Impact
(µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage
ten
opzichte
van de
norm
Beoordeling volgens referentiekader
98-Percentiel diffuse emissies < 0,70 50 < 1,4 % beperkt
98-Percentiel totaal < 1,05 50 < 2,1 % beperkt
(15) Doel
jaargemiddelde geleide emissies < 0,02 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,05 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,07 40 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel geleide emissies < 0,15 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel diffuse emissies < 0,25 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel totaal < 0,40 50 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
jaargemiddelde geleide emissies < 0,04 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,05 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,09 40 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel geleide emissies < 0,70 50 < 1,4 % beperkt
98-Percentiel diffuse emissies < 0,25 50 < 0,5% verwaarloosbaar
98-Percentiel totaal < 0,95 50 < 1,9% beperkt
(3) Stabroek
jaargemiddelde geleide emissies < 0,06 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,05 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,11 40 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel geleide emissies < 0,80 50 < 1,6 % beperkt
98-Percentiel diffuse emissies < 0,25 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel totaal < 1,05 50 < 2,1% beperkt
(10) Antwerpen
Woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone
jaargemiddelde geleide emissies < 0,01 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,01 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,02 40 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel geleide emissies < 0,10 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel diffuse emissies < 0,15 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel totaal < 0,25 50 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
jaargemiddelde geleide emissies < 0,01 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,01 40 < 1% verwaarloosbaar

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 428
Projectnummer: 07.0309
Impact
(µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage
ten
opzichte
van de
norm
Beoordeling volgens referentiekader
jaargemiddelde totaal < 0,02 40 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel geleide emissies < 0,01 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel diffuse emissies < 0,15 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel totaal < 0,25 50 < 1% verwaarloosbaar
De Kuifeend verwaarloosbaar
jaargemiddelde geleide emissies < 0,07 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,10 40 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,17 40 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel geleide emissies < 0,50 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel diffuse emissies < 0,90 50 < 1,8% beperkt
98-Percentiel totaal < 1,40 50 < 2,8% beperkt
(*) de diffuse emissies aan de bron zijn hier buiten beschouwing gelaten, omdat dit niet zinvol is
Deze impactberekeningen zijn uitgevoerd met een emissiewaarde van 7 mg/Nm3. In de
toekomst met het nieuwe voorliggende Vlarem voorstel zal dit maximaal 6 mg/Nm3 bedragen.
Hierdoor zal de impact nogmaals met 14% dalen. Alle maatregelen worden hieronder verder
toegelicht.
o Bijdrage tot de bestaande luchtkwaliteit
Tabel 5.70 geeft de netto-bijdrage van het project nabij de verschillende VMM-meetposten
samen met hun procentuele bijdrage ten opzichte van de bestaande milieukwaliteit.
Tabel 5.70: Bijdrage van de immissieconcentraties voor PM10 nabij de verschillende VMM-meetposten met hun
procentuele bijdrage.
PM10
Netto bijdrage van het project
nabij de verschillende VMMmeetposten
(µg/m³ PM10)
Procentueel t.o.v. de meetwaarde
VMM-netwerk
98P GEM 98P % GEM
42M802 < 0,25 < 0,02 < 0,4% < 0,06%
40AB01 < 0,85

5.2.6.9. Bespreking van de milieu-impact voor zwevende deeltjes (PM2,5)
o Metingen in de omgeving
Er zijn geen meetwaarden van de VMM in de buurt van de elektriciteitscentrale van E.ON die de
PM2,5-immissiewaarden weergeven.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties van PM2,5
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.71 blijkt:
• Het pluimmaximum voor de PM2,5-concentratie op het terrein zelf en de directe
omgeving is veraarloosbaar ten opzichte van de norm.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de
immissieconcentratie van PM2,5.
• De woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de PM2,5-concentratie door het project.
• De woonkernen met de hoogste concentratie zijn de woonkernen Putte met een
gemiddelde concentratie van 0,0086 tot 0,012 µg/m³. Deze immissieconcentraties zijn
verwaarloosbaar ten opzichte van de norm.
Tabel 5.71: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van PM2,5 in het studiegebied lucht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 429
Projectnummer: 07.0309
Impact (µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Maximum (op het terrein zelf)
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde (*) 25 (*) -
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
jaargemiddelde geleide emissies < 0,02 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,01 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,03 25 < 1% verwaarloosbaar
(15) Doel
jaargemiddelde geleide emissies < 0,015 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,005 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,02 25 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
jaargemiddelde geleide emissies < 0,02 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,01 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,03 25 < 1% verwaarloosbaar

(3) Stabroek
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 430
Projectnummer: 07.0309
Impact (µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde geleide emissies < 0,05 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,01 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,07 25 < 1% verwaarloosbaar
(10) Antwerpen
Woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone
jaargemiddelde geleide emissies < 0,01 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,001 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,011 25 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
jaargemiddelde geleide emissies < 0,01 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuse emissies < 0,001 25 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde totaal < 0,011 25 < 1% verwaarloosbaar
(*) de diffuse emissies aan de bron zijn hier buiten beschouwing gelaten, omdat dit niet zinvol is
o Actieplan fijn stof en NO2 in de Antwerpse haven en de stad Antwerpen
Voor de beschrijving van het actieplan fijn stof verwijzen we naar paragraaf 5.1.6.9
E.ON - project
Voor de installaties van E.ON en voor dit scenario (scenario koeltoren) zijn twee bronnen te
evalueren die een bijdrage zouden kunnen betekenen op het gebied van fijn stof, met name de
diffuse stofemissies door de kolenopslag (hierbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen
scenario 1 met eigen kolenopslag als scenario 2 opslag via Sea-Invest of Rotterdam) en de
puntbron (koeltoren) van de centrale. Er kan echter gesteld worden dat de bijdrage van beide
zeer beperkt zal zijn tengevolge van de milderende maatregelen die zijn voorzien, met name:
• Bij de overslag van kolen wordt gebruik gemaakt van de beste beschikbare technieken
(zie hoofdstuk 2 van dit MER). E.ON zal verder gaan dan de BBT door gebruik te
maken van gesloten opslag van kolen (zie verder onder milderende maatregelen).
• E.ON zal bovendien méér doen dan BBT: naast het inzetten van de beste beschikbare
technieken zal E.ON een intern systeem opzetten om de efficiëntie van alle acties (bv.
van de besproeiing) adequaat op te volgen. Een permanente evaluatie van de ingezette
middelen zal leiden tot een optimale werkomgeving met minimale uitstoot. Een
doorgedreven onderhoud (bv. van de transportband) zal vermijden dat ongewenste
niet-voorziene stofemissies ontstaan. Dit zal vastgelegd worden in procedures voor het
laden en lossen van kolen, zodat bij bepaalde weersomstandigheden (bv. vanaf een
hoge windsnelheid) specifieke acties op het gebied van het laden en lossen worden
genomen.

Voor wat betreft de puntbron voor grote stookinstallaties worden de emissienormen bepaald
door de LCP (Large Combustion Plants)-richtlijn. Vlaanderen heeft bovendien de normen die
door Europa werden voorgesteld, aangescherpt. Deze strenge normen garanderen dat nieuwe
installaties een veel lagere uitstoot kennen dan de oudere vergelijkbare installaties. Zoals
vermeld in voornoemde studies is de bijdrage van de puntbron tot de immissies gemeten in de
Antwerpse haven zone gering. Dit is voornamelijk te wijten aan de uitstoot op grote hoogte (zie
bespreking van de stof-immissies in dit Hoofdstuk). De impact ervan is dan ook
verwaarloosbaar.
Besluit
De studie betreffende de meetresultaten fijn stof toont aan dat in de zone van het havengebied
bijzondere aandacht dient te gaan naar acties om, bij de invoering van de NEC-normen in 2010,
geen overschrijdingen te moeten vaststellen. De Vlaamse Regering heeft een actieplan
uitgewerkt voor de vermindering van de uitstoot aan fijn stof. Voor de gekende hotspots werden
door de Vlaamse Overheid concrete acties bepaald (zie actieplan fijn stof in de industriële
hotspotzones (mei 2007). Voor de Antwerpse Haven zijn deze actiepunten gericht op:
• Industrie (diffuse en puntbronnen)
• Verkeer
• Huishoudelijke en tertiaire stookinstallaties
• Flankerend beleid
De installaties van een kolengestookte powerplant geven bij inzet van de beste beschikbare
technieken een verwaarloosbare bijdrage in het havengebied.
5.2.6.10. Bespreking van de milieu-impact voor koolstofmonoxide (CO)
o Metingen in de omgeving
Er zijn geen meetwaarden van de VMM in de buurt van de elektriciteitscentrale van E.ON die de
CO-immissiewaarden weergeven.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties CO
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.72 blijkt:
• Zowel bij het pluimmaximum als bij de woonkernen in de buurt als bij de woonkernen
die aangeduid zijn als speciale beschermingszone is de impact van de nieuwe
elektriciteitscentrale verwaarloosbaar. De woonkernen in de buurt zijn eveneens de
woonkernen waar de hoogste immissieconcentratie-impact van CO waarneembaar is.
Tabel 5.72: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van CO in het studiegebied lucht.
Pluimmaximum
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 431
Projectnummer: 07.0309
Impact
(µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde

Woonkernen in de buurt
(16) Lillo
jaargemiddelde 0,11 – 0,166 10000 < 1% verwaarloosbaar
(15)Doel
jaargemiddelde 0,045 – 0,067 10000 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
jaargemiddelde 0,074 - 0,124 10000 < 1% verwaarloosbaar
(3) Stabroek
jaargemiddelde 0,041-0,153 10000 < 1% verwaarloosbaar
Woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone
(10) Antwerpen
jaargemiddelde ca 0,01 10000 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
jaargemiddelde < 0,01 10000 < 1% verwaarloosbaar
5.2.6.11. Bespreking van de milieu-impact voor Chloriden
Deze paragraaf is van toepassing in geval van de behandeling van afvalstoffen of biomassa.
o Metingen in de omgeving
Er zijn geen meetwaarden van de VMM in de buurt van de elektriciteitscentrale van E.ON die de
Chloriden-immissiewaarden weergeven.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties Chloriden
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.73 blijkt:
• Zowel bij het pluimmaximum als bij de woonkernen in de buurt als bij de woonkernen
aangeduid als speciale beschermingszone is de impact van de nieuwe
elektriciteitscentrale verwaarloosbaar.
Tabel 5.73: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van Chloriden in het studiegebied
lucht.
Pluimmaximum
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 432
Projectnummer: 07.0309
Impact (µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
98-Percentiel

(15) Doel
98-Percentiel 0,0007 - 0,0031 300 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
98-Percentiel 0,015 – 0,054 300 < 1% verwaarloosbaar
(3) Stabroek
98-Percentiel 0,02 - 0,079 300 < 1% verwaarloosbaar
Woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone
(10) Antwerpen
98-Percentiel ca 0,05 300 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
98-Percentiel ca 0,03 300 < 1% verwaarloosbaar
5.2.6.12. Bespreking van de milieu-impact voor Fluoriden
Deze paragraaf is van toepassing in geval van de behandeling van afvalstoffen of biomassa.
o Metingen in de omgeving
Er zijn geen meetwaarden van de VMM in de buurt van de elektriciteitscentrale van E.ON die de
Fluoriden-immissiewaarden weergeven.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties Fluoriden
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.74 blijkt:
• Het pluimmaximum wijst op een verwaarloosbare invloed op de immissieconcentratie
van fluoriden door de invloed van de netto-impact van de elektriciteitscentrale. Dit
pluimmaximum bevindt zich dichtbij Putte in Nederland. De immissiecioncentratie
bedraagt ca. 0,001 µg/m³ ter hoogte van deze woonkern en is verwaarloosbaar.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de
immissieconcentratie van fluoriden.
• De woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed wat betreft de immissieconcentratie van fluoriden.
Tabel 5.74: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van Fluoriden in het studiegebied
lucht.
Pluimmaximum*
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 433
Projectnummer: 07.0309
Impact (µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 434
Projectnummer: 07.0309
Impact (µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde

5.2.6.14. Bespreking van de milieu-impact voor Cadmium + Thallium
(Cd+TI)
o Metingen in de omgeving
Er zijn geen meetwaarden van de VMM in de buurt van de elektriciteitscentrale van E.ON die de
Cd of TI-immissiewaarden of -deposities weergeven.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties Cd+TI
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.75 blijkt:
• Zowel bij het pluimmaximum als bij de woonkernen in de buurt, als de woonkernen
aangeduid als speciale beschermingszone, is de impact van de nieuwe
elektriciteitscentrale verwaarloosbaar. In de woonkern Putte zijn is de hoogste
Cadmium en Thallium-impact door de nieuwe elektriciteitscentrale waarneembaar. Het
effect is er echter eveneens verwaarloosbaar. (maximum ca 0,0003µg/ m³).
Tabel 5.75: Toetsing van de nieuwe elektriciteitscentrale ten opzichte van de Thallium norm .
Pluimmaximum
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 435
Projectnummer: 07.0309
Impact (µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
98-Percentiel 0,00038 10

de Cd emissies kleiner zijn dan 2,5 µg/m³ (zie toelichting bij tabel 5.7). Dit is een factor 10 lager
dan in tabel 5.7 weergegeven. De immissieconcentraties voor enkel Cd zijn dan ook met een
factor 10 lager. Hieruit kan besloten worden dat de impact dan maximaal 0,038 ng bedraagt,
hetgeen ten opzichte van de streefwaarde van 5 ng/m³ < 1 % bedraagt. De impact van Cd kan
dus als verwaarloosbaar beschouwd worden.
o Invloed van het project op de depositiewaarden van Cd+TI
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.76 blijkt:
• Het pluimmaximum wijst op een belangrijke invloed voor de depositiewaarden van
Cd+Ti door de invloed van de netto-impact van de elektriciteitscentrale. Dit
pluimmaximum bevindt zich echter op het bedrijfsterrein van E.ON en BAYER zelf. In
de omliggende woonkernen worden die concentraties niet waargenomen.
• De woonkernen met de hoogste concentraties zijn Stabroek. De bijdrage van de
elektriciteitscentrale is hier ca 0,36 µg/m2/dag. Deze bijdrage bedraagt 1% ten opzichte
van de norm. Hierdoor kan de impact van de depositie van Cd en Tl als beperkt wordt
beschouwd op deze woonkernen.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de depositiewaarden
van Cd+Tl.
• De woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de depositiewaarden
van Cd+Tl.
Tabel 5.76: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de depositiewaarden van Cadmium en Thallium in het
studiegebied lucht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 436
Projectnummer: 07.0309
Impact
(µg/m²/d)
Norm
(µg/m²/d)
Pluimmaximum (op het bedrijfsterrein)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde waarde (*) 30 (*) -
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
jaargemiddelde waarde 0,075 - 0,190 30 < 1% verwaarloosbaar
(15) Doel
jaargemiddelde waarde 0,027 – 0,094 30 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
jaargemiddelde waarde 0,1439 - 0,2675 30 < 1% verwaarloosbaar
(3) Stabroek
jaargemiddelde waarde 0,1377 – 0,3695 30 ca. 1% beperkt
(10) Antwerpen
Woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone
jaargemiddelde waarde ca. 0,075 30 < 1% verwaarloosbaar

(11) Zwijndrecht
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 437
Projectnummer: 07.0309
Impact
(µg/m²/d)
Norm
(µg/m²/d)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde waarde ca. 0,035 30 < 1% verwaarloosbaar
(*) de diffuse emissies aan de bron zijn hier buiten beschouwing gelaten, omdat dit niet zinvol is
5.2.6.15. Bespreking van de milieu-impact voor Kwik (Hg)
o Metingen in de omgeving
Er zijn geen meetwaarden van de VMM in de buurt van de elektriciteitscentrale van E.ON die de
Hg-immissiewaarden weergeven.
o Invloed van het project op de omgevingsconcentraties Hg
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.77 blijkt:
• Zowel bij het pluimmaximum als bij de woonkernen in de buurt is de impact van de
nieuwe elektriciteitscentrale verwaarloosbaar.
Tabel 5.77: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de immissieconcentratie van Kwik in het studiegebied lucht.
Pluimmaximum
Impact (µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling
volgens
referentiekader
98-Percentiel

5.2.6.16. Invloed van het project op de verzurende en eutrofiërende
deposities
o Situering
Voor de beschrijving van de siturering verwijzen we naar de paragraaf 5.1.6.16
o Verzurende en eutrofiërende depositie in Vlaanderen
Voor de beschrijving van de verzurende en eutrofiêrende depositie in Vlaanderen verwijzen we
eveneens naar de paragraaf 5.1.6.16
o Verzurende deposities als gevolg van het geplande project
De figuren in Bijlage 4 tonen een grafisch overzicht van de totale verzurende deposities in de
omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale.
Bijlage 4 en Tabel 5.78 toont de resultaten van de in de omgeving berekende totale verzurende
deposities als gevolg van de verwachte NOx NH3 en SO2-emissies. Uit Bijlage 4 en Tabel 5.78
blijkt dat:
• Het depositiemaximum ondervindt een impact die als belangrijk beschouwd wordt.
Deze hoge waarde komt enkel op het terrein van BAYER/E.ON voor.
• De impact naar de depositie van de potentieel verzurende equivalenten is in de
omringende dorpen veel lager. De impact bij de woonkernen in de buurt kan als
verwaarloosbaar tot beperkt beschouwd worden.
• De impact bij de woonkernen waar de hoogste verzurende deposities zullen zijn door de
nieuwe elektriciteitscentrales wordt ook als beperkt beschouwd.
• De impact bij de woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone door
de nieuwe elektriciteitscentrale wordt als verwaarloosbaar beschouwd.
• De impact naar verzurende deposities toe op de omliggende natuurgebieden vanwege
de nieuwe elektriciteitscentrale wordt als verwaarloosbaar tot beperkt beschouwd.
Tabel 5.78: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de verzurende depositie in het studiegebied lucht.
Pluim Maximum
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 438
Projectnummer: 07.0309
Impact
(Zeq/ha/j)
Norm
(Zeq/ha/j)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde waarde 440 1400 31% belangrijk
Woonkernen in de buurt
(16) Lillo
jaargemiddelde waarde 12,7 1400 < 1% verwaarloosbaar
(15) Doel
jaargemiddelde waarde 6,0 1400 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
jaargemiddelde waarde 22 1400 1,6% beperkt

(3) Stabroek
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 439
Projectnummer: 07.0309
Impact
(Zeq/ha/j)
Norm
(Zeq/ha/j)
Percentage ten
opzichte van de
norm
Beoordeling volgens
referentiekader
jaargemiddelde waarde 14,3 1400 1,0% beperkt
Woonkernen waar de hoogste deposities worden waargenomen
(4) Putte (Vlaanderen)
jaargemiddelde waarde 19,8 1400 1,4% beperkt
(18) Putte (Nederland)
jaargemiddelde waarde 21 1400 1,5% beperkt
Woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone
(10) Antwerpen
Jaargemiddelde waarde 4,6 1400 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
Jaargemiddelde waarde 2,7 1400 < 1% verwaarloosbaar
Natuurgebieden (jaargemiddelde)
In deze tabel is de toetsing gebeurd t.o.v. het significantiekader lucht naar analogie met de
andere parameters. Aangezien de feitelijke impact zich situeert op de ‘fauna en flora’ wordt voor
de relevante toetsing met inbegrip van de natuurgebieden verwezen naar Hoofdstuk fauna &
flora.
o Eutrofiërende deposities als gevolg van het project
De figuren in Bijlage 4 tonen een grafisch overzicht van de eutrofiërende deposities in de
omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale en Tabel 5.79 toont de resultaten van de in de
omgeving berekende eutrofiërende deposities als gevolg van de verwachte NO X en NH3
emissies. Uit Bijlage 4 en Tabel 5.79 blijkt dat :
• Het depositiemaximum ondervindt een impact die als belangrijk beschouwd wordt.
Deze hoge waarde komt enkel voor op het terrein van BAYER/E.ON.
• De eutrofiërende depositie is in de omringende dorpen veel lager.De impact bij de
woonkernen in de buurt kan als beperkt beschouwd worden.
• De impact bij de woonkernen waar de hoogste eutrofiërende deposities zullen zijn door
de nieuwe elektriciteitscentrale wordt ook als beperkt beschouwd.
• De impact bij de woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingzone door de
nieuwe elektriciteitscentrale wordt als verwaarloosbaar beschouwd.
• De impact naar de eutrofiërende deposities op de omliggende natuurgebieden vanwege
de nieuwe elektriciteitscentrale wordt als verwaarloosbaar beschouwd.

Tabel 5.79: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de eutrofiërende depositie als gevolg van het project
Pluimmaximum
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 440
Projectnummer: 07.0309
Impact (kg N/ha/j)
Norm
(kg
N/ha/j)
Percentage
ten
opzichte
van de
norm
Beoordeling
volgens
referentiekader
jaargemiddelde waarde 2,6 5,6 46% belangrijk
Woonkernen in de buurt
(16) Lillo
jaargemiddelde waarde 0,035 5,6 < 1% verwaarloosbaar
(15) Doel (
jaargemiddelde waarde 0,017 5,6 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
jaargemiddelde waarde 0,067 5,6 1,2% beperkt
(3) Stabroek (
jaargemiddelde waarde 0,041 5,6 < 1% verwaarloosbaar
Woonkernen waar de hoogste concentraties worden waargenomen
(4) Putte (Vlaanderen)
jaargemiddelde waarde 0,059 5,6 1,1% beperkt
(18) Putte (Nederland)
jaargemiddelde waarde 0,057 5,6 1,0% beperkt
Woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone
(10) Antwerpen
Jaargemiddelde waarde 0,012 5,6 < 1% verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht
Jaargemiddelde waarde 0,007 5,6 < 1% verwaarloosbaar
In deze tabel is de toetsing gebeurd t.o.v. het significantiekader lucht naar analogie met de
andere parameters. Aangezien de feitelijke impact zich situeert op de ‘fauna en flora’ wordt voor
de relevante toetsing met inbegrip van de natuurgebieden verwezen naar Hoofdstuk fauna &
flora.
5.2.6.17. Milieu-impact door mobiliteit ten gevolge van de nieuwe
elektriciteitscentrale
De bouw van een elektriciteitscentrale zal in de aanlegfase en de exploitatiefase een
bijkomende verkeersstroom veroorzaken. Deze bijkomende verkeersstromen zullen op hun
beurt bijkomende verkeersemissies tot gevolg hebben.
De bijdrage in het geval van het scenario met de koeltoren is vergelijkbaar als dit met de directe
doorstroomkoeling. Voor een beschrijving van de milieu-impact hiervan verwijzen we naar
paragraaf 5.1.6.17

De bijdrage van het wegverkeer gegenereerd door het voorgenomen project aan de
luchtverontreiniging langs de wegen is verwaarloosbaar tot beperkt.
5.2.7. Significantie van de milieueffecten
Voor wat betreft de emissies verwijzen we naar
Tabel 5.15 waaruit blijkt dat het procentueel aandeel van de E.ON centrale t.o.v. de totale
emissievracht van de Antwerpse Haven voor NOx, SO2 en PM10 respectievelijk 5,5, 4 en 7,5%
bedraagt.
Voor wat betreft de evaluatie van de werkelijke impact op de omgeving (immissieberekeningen)
verwijzen we naar onderstaande besluiten.
Significantie van de milieueffecten tijdens de afbraakfase
De afbraakwerken ressorteren onder de verantwoordelijkheid van BAYER. De meeste
afbraakwerken gebeuren voorafgaandelijk aan de aanleg door E.ON van de geplande
elektriciteitscentrale, er worden dus geen cumulatieve effecten voorzien voor de afbraakwerken.
Ten opzichte van de bouw van de centrale zijn deze afbraakwerken verwaarloosbaar te
noemen. Om die reden wordt de afbraakfase dan ook niet verder besproken in dit MER.
Speciale aandacht zal wel dienen besteed te worden aan de veiligheidsaspecten.
Significantie van de milieueffecten tijdens de aanlegfase
In de aanlegfase kunnen voor de discipline lucht volgende emissies verwacht worden:
• stofemissies bij graafwerken en aan- en afvoer met vrachtwagens;
• emissies van uitlaatgassen van werfmachines en vrachtwagens;
• emissies ten gevolge van het proefdraaien van de nieuwe installaties.
De stofemissies kunnen op dit ogenblik onmogelijk gekwantificeerd worden, gezien ze
afhankelijk zijn van een hele reeks factoren die momenteel niet ingeschat kunnen worden (o.m.
werkinstructies tijdens de bouw en grootte van het werfterrein). Een kwantificering van de
emissies van uitlaatgassen van werfmachines en vrachtwagens leert dat emissies zeer beperkt
zullen zijn.
Significantie van de milieueffecten tijdens de exploitatiefase
Voor het concept met de koeltoren zorgt enerzijds de werking van de geplande
elektriciteitscentrale, inclusief hulpketels , voor rookgasemissies en voor diffuse stofemissies
door de op- en overslag van kolen (voor dat scenario). Anderzijds zal in de toekomst de
geplande elektriciteitscentrale stoomketels van BAYER-LANXESS vervangen,of zullen deze
ketels vervangen worden. In de berekeningen werd met al deze factoren rekening gehouden.
Voor de relevante emissies zoals NOx, SO2, CO, PM10, chloriden, fluoriden, Hg en Cd+Tl
werden dispersieberekeningen uitgevoerd. In de modellering werd uitgegaan van een constante
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 441
Projectnummer: 07.0309

vollastwerking van de hoofdketel en een constante ‘in stand-by-toestand’ van de hulpketel
(worst-case situatie). Tenslotte werd ook de verzurende en eutrofiërende deposities ten gevolge
van de SO2- en NOx-emissie gemodelleerd.
Voor de parameter NOx werden volgende conclusies getrokken:
• De pluimmaxima situeren zich ten NO (op eigen bedrijfsterrein en boven kanaaldok) en
wijzen op een beperkte (jaargemiddelde) tot relevante (P99,8) invloed op de
immissieconcentratie van NOx door de invloed van de netto-impact van de
elektriciteitscentrale.
• De invloed van de elektriciteitscentrale op alle woonkernen kan als verwaarloosbaar
(jaargemiddelde) tot beperkt (P99,8) beschouwd worden. Enkel voor wat betreft de
P99,8 voor Lillo is de bijdrage relevant.
• De woonkernen gelegen in de Speciale beschermingszones ondervinden een
verwaarloosbare (jaargemiddelde) tot beperkte (P99,8) invloed.
Voor de parameter SO2 werden volgende conclusies getrokken:
• De pluimmaxima bevinden zich ten NO (op het bedrijf en op het kanaaldok) van het
bedrijf en wijzen op een beperkte invloed op de immissieconcentratie van SO2 door de
invloed van de netto- impact van de elektriciteitscentrale.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare tot beperkte (enkel voor Lillo) invloed van de elektriciteitscentrale wat
betreft de immissieconcentratie van SO2.
• De woonkernen gelegen in de speciale beschermingszones ondervinden een
verwaarloosbare (99-Percentiel en 99,8-Percentiel) invloed.
Voor de totale stofdepositie werden volgende conclusies getrokken:
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de depositie van totaal
stof.
• De woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale m.b.t. de depositie van
totaal stof.
Voor de parameter PM10 werden volgende conclusies getrokken:
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de depositie van totaal
stof.
• De woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale m.b.t. de depositie van
totaal stof.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 442
Projectnummer: 07.0309

Voor de parameter PM2,5 werden volgende conclusies getrokken:
• Het pluimmaximum voor de PM2,5-concentratie op het terrein zelf en de directe
omgeving is verwaarloosbaar ten opzichte van de norm.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de
immissieconcentratie van PM2,5.
• De woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de PM2,5-concentratie door het project.
• De woonkernen met de hoogste concentratie zijn de woonkernen Putte met een
gemiddelde concentratie van 0,0086 tot 0,012 µg/m³. Deze immissieconcentraties zijn
verwaarloosbaar ten opzichte van de norm.
Voor de parameter fluoriden worden volgende conclusies getrokken:
• Het pluimmaximum wijst op een verwaarloosbare invloed op de immissieconcentratie
van fluoriden door de invloed van de netto impact van de elektriciteitscentrale. Dit
pluimmaximum bevindt zich dichtbij Putte in Nederland. De immissieconcentratie
bedraagt ca. 0,001 µg/m³ ter hoogte van deze woonkern en is verwaarloosbaar.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de
immissieconcentratie van fluoriden.
• De woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed wat betreft de immissieconcentratie van fluoriden.
Voor de immissieconcentraties van NH3, CO, chloriden, Hg en Cd+Tl werden volgende
conclusies getrokken:
• De invloed van de immissieconcentraties van de nieuwe elektriciteitscentrale van de
beschouwde parameters worden alle als verwaarloosbaar beschouwd.
Voor de depositiewaarden van de parameter Cd+Tl werden volgende conclusies getrokken:
• Het pluimmaximum wijst op een belangrijke invloed voor de depositiewaarden van
Cd+Ti door de invloed van de netto-impact van de elektriciteitscentrale. Dit
pluimmaximum bevindt zich echter op het bedrijfsterrein van E.ON en BAYER zelf. In
de omliggende woonkernen worden die concentraties niet waargenomen.
• De woonkernen met de hoogste concentraties zijn Stabroek. De bijdrage van de
elektriciteitscentrale is hier ca 0,36 µg/m²/dag. Deze bijdrage bedraagt 1% ten opzichte
van de norm. Hierdoor kan de impact van de depositie van Cd en Tl als beperkt wordt
beschouwd op deze woonkernen.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de depositiewaarden
van Cd+Tl.
• De woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de depositiewaarden
van Cd+Tl.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 443
Projectnummer: 07.0309

Voor de verzurende depositie werden de volgende conclusies getrokken:
• Het depositiemaximum ondervindt een impact die als belangrijk beschouwd wordt.
Deze hoge waarde komt enkel op het terrein van BAYER/E.ON voor.
• De impact naar de depositie van de potentieel verzurende equivalenten is in de
omringende dorpen veel lager. De impact bij de woonkernen in de buurt kan als
verwaarloosbaar tot beperkt beschouwd worden.
• De impact bij de woonkernen waar de hoogste verzurende deposities zullen zijn door de
nieuwe elektriciteitscentrales wordt ook als beperkt beschouwd.
• De impact bij de woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingszone door
de nieuwe elektriciteitscentrale worden als verwaarloosbaar beschouwd.
• De impact naar verzurende deposities toe op de omliggende natuurgebieden vanwege
de nieuwe elektriciteitscentrale wordt als verwaarloosbaar tot beperkt beschouwd.
Voor de eutrofiërende depositie werden de volgende conclusies getrokken:
• Het depositiemaximum ondervindt een impact die als belangrijk beschouwd wordt.
Deze hoge waarde komt enkel op het terrein van BAYER/E.ON.
• De eutrofiërende depositie is in de omringende dorpen veel lager. De impact bij de
woonkernen in de buurt kan als beperkt beschouwd worden.
• De impact bij de woonkernen waar de hoogste eutrofiërende deposities zullen zijn door
de nieuwe elektriciteitscentrale wordt ook als beperkt beschouwd.
• De impact bij de woonkernen die aangeduid zijn als speciale beschermingzone door de
nieuwe elektriciteitscentrale wordt als verwaarloosbaar beschouwd.
• De impact naar de eutrofiërende deposities toe op de omliggende natuurgebieden
vanwege de nieuwe elektriciteitscentrale wordt als verwaarloosbaar.
In de discipline Fauna en Flora wordt de verzurende en eutrofiërende depositie getoetst aan de
kritische lasten van kwetsbare ecotopen.
Effecten tijdens de onderhoudsfase
Tijdens de onderhoudsfase zal de hoofdketel buiten gebruik zijn en zal de hulpketel in gebruik
zijn. De emissies zullen lager zijn dan deze als de hoofdketel in gebruik is.
5.2.8. Milderende maatregelen
Rond emissies naar de lucht toe en de daaraan gekoppelde immissies wordt ook verwezen
naar de verschillende onderdelen in de Projectbeschrijving, hoofdstuk 2. In dit hoofdstuk wordt
uitleg gegeven over het zwavelgehalte in de kolen, over de configuraties van DeNOx , DeSOx en
gebruik ESP.
De geplande elektriciteitscentrale zal aan alle in VLAREM II bepaalde emissiegrenswaarden
voldoen. De immissieconcentraties worden verwaarloosbaar tot beperkt (SO2),
verwaarloosbaar tot relevant (NOx) en verwaarloosbaar tot beperkt (enkel Lillo) (Stof)
beschouwd buiten de bedrijfsgrenzen. De depositiewaarden worden verwaarloosbaar tot
beperkt beschouwd buiten de bedrijfsgrenzen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 444
Projectnummer: 07.0309

Alle voorgestelde milderende maatregelen werden getoetst aan de in casu relevante BREF’s,
en voldoen hier volledig aan.
Het scenario met de koeltoren gaat gepaard met het uitwerken van een ander scenario voor de
aanlevering van kolen, namelijk aanlevering via Sea-Invest of Rotterdam, waaruit blijkt dat de
globale milieu-impact beter is.
Vergelijking van de stofemissies bij aanlevering van kolen met cape-sizers en voor aanlevering
van kolen met barges wordt in Tabel 5.85 weergegeven.
Tabel 5.80: stof emissies bij aanlevering kolen met cape sizers
Stofemissies kg/h
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 445
Projectnummer: 07.0309
Aantal uren
per jaar
TSP
(kg/jaar)
TSP
(ton/jaar)
PM30
(ton/jaar)
PM10
(ton/jaar)
PM2,5
(ton/jaar)
Schipsontlading 0,25 8.760,0 2.190,0 2,2 1,6 0,8 0,1
Van schip naar vultrechter 1,05 8.760,0 9.198,0 9,2 6,8 3,2 0,5
Afworp op de kolenhoop 0,70 8.760,0 6.132,0 6,1 4,5 2,1 0,3
Laden vanuit de kolenvoorraad 0,32 8.760,0 2.803,2 2,8 2,1 1,0 0,1
Afworp op de transportband
naar de elektriciteitscentrale 0,70 8.760,0 6.132,0 6,1 4,5 2,1 0,3
TOTAAL 26.455,2 26,5 19,6 9,3 1,4
Der stofemissies bij aanlevering van kolen met barges met barges wordt in weergegeven.:
Tabel 5.81: stof emissies bij aanlevering kolen met barges
Stofemissies kg/h
Aantal
uren per
jaar
TSP
(kg/jaar)
TSP
(ton/jaar)
PM10
PM30
(ton/jaar) (ton/jaar)
PM2,5
(ton/jaar)
Schipsontlading 0,25 8.760,00 2.190,00 2,2 1,6 0,8 0,1
trimming schipontlading
0.238 8.760,00 2.088,00 2,1 1,5 0,8 0,1
Van schip naar
vultrechter 0.526 8.760,00 4.611,00 4,6 3,4 1,7 0,2
Afworp op de
kolenhoop 0.7 8.760,00 6.132,00 6,1 4,5 2,1 0,3
Laden vanuit de
kolenvoorraad 0.321 8.760,00 2.803,20 2,8 2,1 1 0,1
Afworp op de
transportband naar de
elektriciteitscentrale 0.7 8.760,00 6.132,00 6,1 4,5 2,1 0,3
TOTAAL 23.956,20 23,89 17,56 8,43 1,10
Gesloten opslag van de kolen
Om de diffuse stofemissie nog méér te beperken, zal E.ON de kolen opslaan in een gesloten
opslag. Om exploitatieredenen dient de totale opslagcapaciteit maximaal 90.000 ton te zijn, met
minimaal de volgende dimensies: 380.m lang, 70 m breed, 28 m hoog (in de nok van het
gebouw). Om het stof in de hal eveneens tot een minimum te beperken, zijn ook in de hal de

toestellen uitgerust met een aangepast sproeisysteem. Als voordelen kunnen worden
aangewezen:
• vermijden van de stofemissies bij de afworp op de open kolenhopen;
• vermijden van de stofemissies bij het grijpen van de kolen vanuit de kolenvoorraad;
• vermijden van de stofemissies bij het afwerpen van de kolen op de transportband.
Berekening van de totale diffuse stofemissies
Zoals voor de berekening bij de open kolenopslag met levering van cape-sizers, en met levering
van barges, werd eveneens een berekening gemaakt voor de totale emissies bij opslag in
magazijn. De resultaten worden hieronder weergegeven.
Uit deze tabel blijkt dat bij de toepassing van deze milderende maatregel de totale diffuse
stofemissies van de kolenhandeling 1/3 e zullen bedragen ten opzichte van de klassieke manier
van werken. E.ON zal dan ook deze milderende maatregel toepassen.
Tabel 5.82: Invloed op totaal stof bij gesloten opslag.
Stofemissies kg/h
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 446
Projectnummer: 07.0309
Aantal
uren per
jaar
TSP
(kg/jaar)
TSP
(ton/jaar)
PM10
PM30
(ton/jaar) (ton/jaar)
PM2,5
(ton/jaar)
Schipsontlading 0,25 8.760,00 2.190,00 2,2 1,6 0,8 0,1
trimming
schipontlading 0.238 8.760,00 2.088,00 2,1 1,5 0,8 0,1
Van schip naar
vultrechter 0.526 8.760,00 4.611,00 4,6 3,4 1,7 0,2
TOTAAL 8.889,00 8,89 6,46 3,23 0,40
Effect op de totale diffuse stofimmissies
Het directe effect op de immissies is dat de diffuse emissies (ten gevolge van de gesloten
kolenopslag) veel lager te zijn. In onderstaande tabellen zijn de resultaten uitgewerkt voor de
totale stofemissies en voor PM10 98-Percentiel. De figuren van de modelering zijn in bijlage 4
gegeven. Specifiek uit de tabellen blijkt de bijdrage van de E.ON centrale tot de PM10 98-
Percentiel waarde voor Lillo, Berendrecht en Stabroek nu verwaarloosbaar te zijn.
Tabel 5.83: Vergelijking van de invloed op de diffuse emissies (totaal stof) tussen situatie met cape-sizers en situatie
met gesloten kolenopslag.
impact
(mg/m²/d)
norm
(mg/m²/d)
Percentage
ten
opzichte
van de
norm
Maximum (op het terrein zelf)
Beoordeling volgens referentiekader
jaargemiddelde waarde (*) 650 (*) (*)
(16) Lillo
jaargemiddelde diffuus emissies
met cape sizers
Woonkernen in de buurt
< 1,5 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies < 0,35 650 < 1% verwaarloosbaar

met gesloten kolenopslag
(15) Doel
jaargemiddelde diffuus emissies
met cape sizers
jaargemiddelde diffuus emissies
met gesloten kolenopslag
(2) Berendrecht
jaargemiddelde diffuus emissies
met cape sizers
jaargemiddelde diffuus emissies
met gesloten kolenopslag
(3) Stabroek
jaargemiddelde diffuus emissies
met cape sizers
jaargemiddelde diffuus emissies
met gesloten kolenopslag
De Kuifeend
jaargemiddelde diffuus emissies
met cape sizers
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 447
Projectnummer: 07.0309
impact
(mg/m²/d)
norm
(mg/m²/d)
Percentage
ten
opzichte
van de
norm
Beoordeling volgens referentiekader
< 0,5 650 < 1% verwaarloosbaar
< 0,1 650 < 1% verwaarloosbaar
< 0,6 650 < 1% verwaarloosbaar
< 0,15 650 < 1% verwaarloosbaar
< 0,5 650 < 1% verwaarloosbaar
< 0,1 650 < 1% verwaarloosbaar
Nabijgelegen natuurgebied
< 1,5 650 < 1% verwaarloosbaar
jaargemiddelde diffuus emissies
met gesloten kolenopslag
< 0,5 650 < 1% verwaarloosbaar
(*) de diffuse emissies aan de bron zijn hier buiten beschouwing gelaten, omdat dit niet zinvol is
Tabel 5.84: Vergelijking van de invloed op de diffuse emissies ( PM10 98 Percentiel) tussen situatie met cape-sizers en
situatie met gesloten kolenopslag .
Impact
(µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage
ten
opzichte
van de
norm
Maximum (op het terrein zelf)*
Beoordeling volgens referentiekader
Jaargemiddelde (*) (*) 40 (*) -
98-Percentiel (*) (*) 50 (*) -
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
98-Percentiel diffuse emissies
met cape sizers < 0,70 50 < 1,4 % beperkt
98-Percentiel diffuus emissies
met gesloten kolenopslag < 0,40 50 < 1 % verwaarloosbaar

(15) Doel
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 448
Projectnummer: 07.0309
Impact
(µg/m³)
Norm
(µg/m³)
Percentage
ten
opzichte
van de
norm
Beoordeling volgens referentiekader
98-Percentiel diffuse emissies
met cape sizers < 0,25 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel diffuus emissies
met gesloten kolenopslag < 0,10 50 < 1% verwaarloosbaar
(2) Berendrecht
98-Percentiel diffuse emissies
met cape sizers < 0,25 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel diffuus emissies
met gesloten kolenopslag < 0,15 50 < 1,% verwaarloosbaar
(3) Stabroek
98-Percentiel diffuse emissies
met cape sizers < 0,25 50 < 1% verwaarloosbaar
98-Percentiel diffuus emissies
met gesloten kolenopslag < 0,20 50 < 1% verwaarloosbaar
Nabijgelegen natuurgebied
De Kuifeend verwaarloosbaar
98-Percentiel diffuse emissies
met cape sizers < 0,9 50 < 1,8% beperkt
98-Percentiel diffuus emissies
met gesloten kolenopslag < 0,7 50 < 1,4% beperkt
(*) de diffuse emissies aan de bron zijn hier buiten beschouwing gelaten, omdat dit niet zinvol is
In dit verband wordt herhaald dat E.ON naast het inzetten van de beste beschikbare technieken
ter vermijding van PM10 en PM2,5 een intern systeem zal opzetten om de efficiëntie van alle
acties (bv. van de besproeiing in geval van eigen kolenopslag, zelfs in het gesloten magazijn)
adequaat op te volgen. Een permanente evaluatie van de ingezette middelen zal leiden tot een
optimale werkomgeving met minimale uitstoot. Een doorgedreven onderhoud (bv. van de
transportband) zal vermijden dat ongewenste niet-voorziene stofemissies ontstaan. Dit zal
vastgelegd worden in procedures voor het laden en lossen van kolen, zodat bij bepaalde
weersomstandigheden (bv. vanaf een hoge windsnelheid) specifieke acties op het gebied van
het laden en lossen worden genomen.
5.2.9. Monitoring
In overeenstemming met Afdeling 5.43.4.3 van VLAREM II inzake immissiecontroleprocedures
moeten voor vestigingen met een totaal geïnstalleerd thermisch vermogen van meer dan 300
MWth in de omgeving toestellen voor het meten van immissies van NOx en SO2 geplaatst
worden. In deze paragraaf wordt besproken in hoeverre het huidige immissiemeetnet tegemoet
komt aan deze bepalingen.

NOx
Het pluimmaxima voor NOx is gelegen ten noordoosten van het E.ON-terrein, tussen Stabroek
en Putte. In dit gebied is geen meetpost behorend tot het meetnet van VMM aanwezig. Niet ver
van dit pluimmaximum, circa 3 km ten westen ervan is er wel een meetpost van de VMM die
NO2 meet aanwezig. Het betreft meetpunt 42R831. Dit meetpunt meet ook nog NO en SO2. Wat
betreft NO2-piekconcentraties zal deze meetpost 92,6% en wat betreft de NO2-gemiddeld
78,9% van het pluimmaximum waarnemen. Dit kan als voldoende beschouwd worden om de
emissies van de elektriciteitscentrale waar te nemen.
SO2
Het pluimmaxima voor SO2 (piekconcentraties) is gelegen nabij de dorpen Putte, Ossedrecht en
nabij Stabroek (99P). Op een afstand van 7 km ten westen van dit maximum is een meetpost
van de VMM aanwezig. Het betreft hier ook meetpunt 42R831. Dit meetpunt meet 70% van de
99,8-Percentiel pluimmaximum en 62,5% van de 99-Percentiel pluimmaximum. Dit kan
beschouwd worden als onvoldoende waar te nemen, zodat voor de SO2-emissies nog een extra
meetpunt zinvol zou zijn.
Fijn stof: PM10, PM2,5
Gezien de problematiek van fijn stof in het havengebied, is het aangewezen om een
bijkomende meetpost voor fijn stof te installeren.
Cadmium en Thallium
De depositiewaarden voor Cadmium en Thallium blijken relevant te zijn in Stabroek. Om de
depositie van stof en zware metalen op te volgen kan conform Vlarem II, bijlage 2.5.2:
milieukwaliteitsnormen voor stofneerslag een meetnet voor uitvallend stof worden opgezet.
Verzuring en eutrofiëring
Om de verzuring en eutrofiëring op te volgen kan een meetpost geplaatst worden ter hoogte
van Ruige Heide, waar kwetsbare ecotopen aanwezig zijn.
Het oprichten van deze meetposten gebeurt bij voorkeur in overleg met de VMM
Dioxines
Continue bemonstering van dioxines wordt opgelegd volgens Vlarem artikel 5.2.3.3. ten einde
de bewaking te verzekeren van de totale dioxine-emissie van de installatie, met inbegrip van
alle fases zoals opstart, stilleggen en storingen in de bedrijfsvoering.
Conform de Vlarem regelgeving zal E.ON, indien afval wordt verwerkt, een continue
bemonstering van dioxines uitvoeren. De systemen die thans op de markt zijn, werken met een
automaat die de isokinetische aanzuiging instelt, en een bemonsteringssysteem dat
overeenstemt met de NBN-EN-1948-1, zoals beschreven in de code van goede praktijk voor de
keuring van toestellen voor continue dioxinebemonstering (Raf De Fré, Mai Wevers, VITO,
2002/MIM/R/125/ November 2002). De analyses van polychloorbenzodioxinen en
polychloordibenzofuranen wordt conform de norm tweewekelijks uitgevoerd.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 449
Projectnummer: 07.0309

5.2.10. Besluit
De bijdrage van de geplande elektriciteitscentrale aan de immissieconcentraties van
stikstofdioxide zijn ter hoogte van de beschouwde woonzones (Lillo, Berendrecht, Doel
Stabroek, Antwerpen, Zwijndrecht) verwaarloosbaar tot relevant (P99,8). Ter hoogte van de
pluimmaxima, gelegen op het bedrijfsterrein, zijn de bijdragen beperkt tot relevant.(voor
P99,8)
De bijdrage van E.ON aan de depositie van stof alsook de immissiebijdragen van PM10 en PM2,5
zijn verwaarloosbaar in de woonzones.
De bijdrage van E.ON aan de immissieconcentratie van fluoriden is verwaarloosbaar ter
hoogte van het pluimmaximum en de woonwijken Berendrecht en Stabroek.
De bijdragen van CO, chloriden, kwik (Hg) en cadmium (Cd) + thallium (Tl) in zwevend stof, zijn
in alle receptoren en ter hoogte van het pluimmaximum verwaarloosbaar.
De bijdrage aan de depositie van Cd+Tl is belangrijk ter hoogte van het pluimmaximum op het
bedrijfsterrein en beperkt ter hoogte van Putte.
De verzurende depositie wordt getoetst aan de lange termijndoelstelling (beleidsdoelstelling
2030) van 1.400 Zeq/ha/jaar. De bijdrage aan de verzurende depositie is belangrijk ter hoogte
van het pluimmaximum op de bedrijfsterreinen van BAYER/E.ON en beperkt te Stabroek en te
Putte. De eutrofiërende depositie wordt getoetst aan 14 kg N/ha/jaar. De bijdrage van E.ON is
belangrijk ter hoogte van het pluimmaximum op het terrein van BAYER/ E.ON en beperkt te
Stabroek.
De bijdrage van het wegverkeer gegenereerd door het voorgenomen project aan de
luchtverontreiniging langs de wegen is verwaarloosbaar tot beperkt.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 450
Projectnummer: 07.0309

5.3. Discipline lucht voor het scenario van de bijstook met 20%
biomassa
5.3.1. Emissies van de hoofdketel
Dezelfde emissies van de hoofdketel voor de bijstook van 20% biomassa-afval als voor 100%
kolenstook zouden gegarandeerd worden.. Hierbij kunnen de volgende zaken opgemerkt
worden:
• Bij gebruik van biomassa-afval zal het SO2 –gehalte van het rookgas normaal lager
liggen.
• Het as-gehalte zal bij het bijstoken van biomassa-afval ook lager liggen, waardoor ook
het stofgehalte lager zal zijn.
• Ervaring bij bestaande centrales leert dat er een lagere NOx--productie in de boiler is
wanneer met biomassa-afval wordt bijgestookt dan wanneer met 100% kolen wordt
gestookt, maar het stoken van biomassa-afval heeft een negatief effect (inactivatie) op
de katalysator in de DeNOx reactor zodat deze katalysator eerder dient te worden
vervangen.
Emissiegrenswaarden
Conform de recente Vlarem-wijziging van 19 september 2008 is aan de emissiegrenswaarden
voor totaal stof, SO2, NOx en CO voldaan wanneer de concentraties in de rookgassen lager
liggen dan de emissiegrenswaarden vastgelegd in hoofdstuk 5.43.
De emissies met de emissiegrenswaarden van de hoofdketel worden weergegeven in Tabel
5.85.
Tabel 5.85: Emissies van de hoofdketel bij een bijstook van biomassa-afval van max. 20(gew.)%
Brandstof
fen:
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 451
Projectnummer: 07.0309
Hoofdketel
Kolen met max. 20% biomassa-afval, reststoffen van afvalwaterbehandeling, brandstoffen van BAYER en
Lanxess
Ligging (X/Y Lambertcoördinaten)
x (m): 146221,6
y (m): 221140,1
Hoogte
(m): 170
Gemiddelde
temperatuur (°C): 51°C
Debiet droog - 6% O2
(m³/h): 3.200.000
Debiet nat - act% O2
(m³/h): 3.400.000
Diameter
(m) 9,7 Werkingsregime* (h/j) 8.000
Parameter
(jaargemiddeld)
Concentratie droog (mg/m³)
Emissiegegevens
(daggemiddeld
) Massastroom (ton/j)
Emissiegrenswaarden** (mg/m³) bij
6%O2

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 452
Projectnummer: 07.0309
Hoofdketel
SO2 55 100 1.408 181
NOx (as
NO2) 55 100 1.408 157
Totaal
stof 7 10 179 15
PM2,5 5,67 8,1 145 -
PM10 6,44 9,2 165 -
CO 50 50 1.280 192
HCl 10 10 256 25
HF 1 1 26 4
CO2 - 6.288.000***
Concentratie droog (µg/m³) Massastroom (kg/j)
Cd+TI 25 25 640,00 40
Hg 15 15 384,00 20
Concentratie droog in ng
TEQ/Nm³
Massastroom (g
TEQ/j)
PCDD/PC
DF 0,025 0,025 0,640 0.1
* 8.000 equivalente vollasturen betekent in de praktijk dat de hoofdketel ook 8.760 uur/jaar in bedrijf kan zijn maar dan
zitten er ook een aantal deellastsituaties bij, zodanig dat er niet meer geëmitteerd wordt dan bij 8.000 equivalente
vollasturen
** Gebaseerd op de mengregel verrekend naar 6% O2
*** Gebaseerd op een standaard emissiefactor voor steenkool van 94,6 kg CO2/GJ; mocht de daadwerkelijk gebruikte
steenkool hiervan afwijken, dan dient de emissie overeenkomstig gecorrigeerd te worden
In het nieuwe Vlarem II voorstel blijft de stofnorm voor biomassa verbranding 15 mg/Nm 3 (bij
6% O2). Voor een 100% steenkoolverbranding moet een stofnorm van 6 mg/Nm 3 gehanteerd
worden. Vanaf 11% co-verbranding kan uitgegaan worden van een jaargemiddelde van 7
mg/Nm 3 .
5.3.2. Immissies
Zoals hierboven gesteld, worden dezelfde emissies gegarandeerd als voor zuivere kolenstook.
Aangezien het hier om meeverbranding van afvalstoffen gaat zullen ook voor dioxine
berekeningen uitgevoerd worden omdat de uitstoot van dioxines een humaan-toxicologisch
risico inhoudt.

5.3.2.1. Bespreking van de milieu-impact voor dioxines
Metingen in de omgeving
De gemiddelde depositie voor de 6 meetposten is opgenomen in Tabel 5.86.
Tabel 5.86: Gemiddelde depositiewaarden van dioxines van 6 Vlaamse meetposten (achtergrondwaarde in de
omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale) (2006)
Gemiddelde (2006) van 6 geselecteerde Vlaamse
meetposten [pg/m²/dag]
Dioxinedepositie
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 453
Projectnummer: 07.0309
Toetsingswaarde
Dioxinedepositie
[pg/m²/dag]
Percentage achtergrondwaarde
in de norm
9 16 56%
De VMM definieert voor de depositie van dioxines een matig verhoogde waarde tussen 6-26pg
TEQ/m²/dag en een verhoogde waarde vanaf 26pg TEQ/m²/dag. Zoals in Tabel 5.86 wordt
aangegeven is het gemiddelde van de 6 geselecteerde Vlaamse meetposten een matig
verhoogde dioxine depositiewaarde.
Toetsingswaarden
Voor de depositie van dioxines zal getoetst worden aan de beoordeling die de VMM hanteert.
Deze is als volgt (uitgedrukt in maandgemiddelde depositie):
Matig verhoogde waarde: 26 pg TEQ/m² dag ≥ x > 6 pg TEQ/m²dag
Verhoogde waarde:> 26 pg TEQ/m² dag
Er zal bijgevolg getoetst worden aan de gemiddelde waarde van 16 pgTEQ/m²dag:
Tabel 5.87: Significantiekader dioxines
Parameter Toetsingsbasis
dioxines
(pg/m².dag)
jaargemiddelde
waarde
Toetsingswaarde
16
pg/m².dag
Type
VMM*
Verwaarloosbaar
(µg/m³)
< 0,16
pg/m².dag
Invloed van het project op de depositiewaarden van dioxines
Beperkt
(µg/m³)
0,16=< x <
0,48
pg/m².dag
Relevant
(µg/m³)
0,48=< x <
0,8
pg/m².dag
belangrijk
(µg/m³)
>= 0,8
pg/m².dag
De resultaten van de dispersieberekeningen worden visueel weergegeven op de figuren
opgenomen in Bijlage 4. Uit de figuren in Bijlage 4 en Tabel 5.88 blijkt:
• De pluimmaxima wijzen op een verwaarloosbare tot beperkte invloed op de
depositieconcentratie van dioxines door de invloed van de netto-impact van de
elektriciteitscentrale.
• De woonkernen in de buurt van de elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare tot beperkte invloed van de elektriciteitscentrale wat betreft de
depositieconcentratie van dioxines.

• De woonkernen waar de hoogste concentraties worden waargenomen zijn Stabroek,
Berendrecht en Putte in Vlaanderen. De invloed van de elektriciteitscentrale op deze
woonkernen kan als beperkt beschouwd worden.
• De woonkernen gelegen in de speciale beschermingszones ondervinden een
verwaarloosbare impact.
• In de woonkern Stabroek Is een beperkte bijdrage te verwachten ten gevolge van de
netto impact van de elektriciteitscentrale.
Tabel 5.88: Invloed van de nieuwe elektriciteitscentrale op de depositie van Dioxines in het studiegebied lucht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 454
Projectnummer: 07.0309
impact
(pgTEQ/m².dag)
Norm
(pg TEQ/m2.dag
Pluimmaximum
Percentage
ten opzichte
van de norm
jaargemiddelde 16 %
(16) Lillo
Woonkernen in de buurt
jaargemiddelde 0,06 – 0,16 16

(is in geval van 100% kolenstook en max. 20% bijstook van biomassa-afval dezelfde) werd in
paragraaf 2.4 beschouwd en wordt hier niet meer opnieuw herhaald.
Tabel 5.89: Uitgangsgegevens verkeersintensiteiten voor het toepassen van het CAR-model in de exploitatiefase met
20% bijstook van biomassa-afval.
Weg Verkeersintensiteiten in aantal/dag
Personenwagens
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 455
Projectnummer: 07.0309
referentiesituatie
toekomstige situatie
Exploitatiefase 20% bijstook van
biomassa-afval
R2: richting Liefkens-hoektunnel 21.800 21.880
R2: richting Tijsmans-tunnel 21.800 21.880
N163: Scheldelaan (*) (*)+40
cVrachtwagens
R2: richting Liefkens-hoektunnel 8.600 8.632
R2: richting Tijsmans-tunnel 8.600 8.632
N163: Scheldelaan- (*) (*)+0
* Geen gegevens i.v.m. verkeersverkeerstellingen op de Scheldelaan.
Toetsingskader
Voor het gebruikte toetsingskader wordt verwezen naar Tabel 5.48.
Beschrijving van de geplande situatie en effecten indien bijstook van 20% biomassaafval
De luchtkwaliteit langs de wegen gedurende de exploitatiefase is in Tabel 5.90 weergegeven.
Tabel 5.90: Geplande situatie. Overzicht van de verwachte immissieconcentraties voor NO2 en PM10 tijdens de
exploitatiefase bij bijstook van 20% biomassa
Wegvak
stikstofdioxide, (NO2) fijn stof (PM10)
01
02
R2:
richting Liefkens-
hoektunnel
R2:
richting
Tijsmans-tunnel
jaar-
gemiddelde
(µg/m 3 )
bijdrage
verkeer
(µg/m 3 )
aantal
overschrijdingen
uurgrenswaarde
jaar-
gemiddelde
(µg/m 3 )
bijdrage
verkeer
(µg/m 3 )
aantal overschrijdingenuurgrenswaarde
26 18 0 30 4 30
26 18 0 30 4 30
N163: Scheldelaan
* * * * * *
03 zuid t.o.v. site
* Geen gegevens i.v.m. verkeerstellingen op de Scheldelaan

De jaargemiddelde concentratie van NO2 en fijn stof zijn langs alle beschouwde wegvakken lager dan de kwaliteitsdoelstelling. De situatie is analoog
aan deze in de referentiesituatie, de toename van het verkeer is te beperkt om een invloed te hebben op de verkeersimmissies langs de weg. De
beoordeling van de luchtkwaliteit ten aanzien van het significantiekader is uitgevoerd in Tabel 5.91. Bij de immissies worden twee parameters
beschouwd, met name:
• De jaargemiddelde concentratie;
• Het aantal overschrijdingen van de korte termijn kwaliteitsdoelstelling.
Tabel 5.91: Beoordeling van de bijdrage van E.ON aan de luchtverontreiniging langs de wegen in de exploitatiefase met 20% biomassa
Wegvak referentiesituatie geplande situatie bijdrage (%) beoordeling bijdragen
stikstofdioxide, NO2
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline lucht 456
Projectnummer: 07.0309
jaarconcentratie
(µg/m 3 )
aantal over
schrijdingen
korte termijn
grenswaarde
jaarconcentratie
(µg/m 3 )
aantal over
schrijdingen
korte termijn
grenswaarde
jaarconcentratie
(µg/m 3 )
aantal over
schrijdingen
korte termijn
grenswaarde
jaarconcentratie
(µg/m 3 )
aantal over
schrijdingen
korte termijn
grenswaarde
1 R2: richting Liefkens-hoektunnel 26 0 26 0 0 0 verwaarloosbaar verwaarloosbar
2 R2: richting Tijsmans-tunnel 26 0 26 0 0 0 verwaarloosbaar verwaarloosbar
3 N163: Scheldelaan zuid t.o.v. site / / / / 2,5 / beperkt /
fijn stof, PM10
1 R2: richting Liefkens-hoektunnel 30 30 30 30 0 0 verwaarloosbaar verwaarloosbar
2 R2: richting Tijsmans-tunnel 30 30 30 30 0 0 verwaarloosbaar verwaarloosbar
3 N163: Scheldelaan zuid t.o.v. site / / / / 2,5 / beperkt /

Uit Tabel 5.91 blijkt dat de bijdrage van E.ON aan luchtverontreiniging verwaarloosbaar is langs
de R2 richting Liefkenshoektunnel en langs de R2 richting Tysmanstunnel. De bijdrage is
beperkt voor jaargemiddelde concentraties van NO2 en PM10 langs de Scheldelaan.
5.3.3. Bedrijfsvoering
De hoeveelheid biomassa-afval die zou kunnen verwerkt worden in de toekomst in de centrale
wordt beperkt tot 20% omwille van de beschikbaarheid in België (zowel vanuit België als
aangevoerd vanuit het buitenland).
Elke biomassa-afval ondergaat vooraleer verwerkt te worden een aanvaardingsprocedure, en
de eerste verwerking wordt steeds aanzien als een test. Daarna kan gradueel de hoeveelheid
toenemen.
De al of niet verwerking van biomassa-afval zal vastgelegd worden bij de vergunningsaanvraag.
5.3.4. Besluit
Er worden voor het alternatief met bijstook van max. 20% biomassa-afval bijkomende emissies
van dioxines verwacht. Deze emissies zorgen voor belangrijke dioxinedepositiewaarden ter
hoogte van Stabroek. De dioxine-imissieconcentraties worden als verwaarloosbaar beschouwd.
Wat de immissies door het gegenereerde verkeer betreft in de exploitatiefase zijn deze als
beperkt beschouwd in de Scheldelaan en verwaarloosbaar op de R2.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 457
Projectnummer: 07.0309

5.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het
scenario van de koeltoren
In onderstaande Tabel 5.92 wordt een overzicht gegeven van de effecten op gebied van lucht
voor de twee scenario’s.
Tabel 5.92: Overzichtstabel
NOx
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 458
Projectnummer: 07.0309
Impact
directe
koeling
(µg/m³)
Beoordeling
directe koeling
Impact Koeltoren
(µg/m³)
Beoordeling
Koeltoren
Pluimmaximum 99,8-percentiel 10,2 belangrijk

(10) Antwerpen 99-Percentiel

(15)Doel jaargemiddelde < 0,1 verwaarloosbaar 0,045 – 0,067 verwaarloosbaar
(2) Berendrecht jaargemiddelde 0,2-0,3 verwaarloosbaar 0,074 - 0,124 verwaarloosbaar
(3) Stabroek jaargemiddelde ca. 0,4 verwaarloosbaar 0,041-0,153 verwaarloosbaar
(10) Antwerpen jaargemiddelde < 0,1 verwaarloosbaar ca 0,01 verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht jaargemiddelde < 0,1 verwaarloosbaar < 0,01 verwaarloosbaar
Fluoriden
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 460
Projectnummer: 07.0309
Impact
directe
koeling
(µg/m³)
Beoordeling
directe koeling
Impact
Koeltoren
(µg/m³)
Beoordeling
Koeltoren
Pluimmaximum* jaargemiddelde 0,057 beperkt

(2) Berendrecht
(3) Stabroek
(4) Putte
(Vlaanderen)
(18) Putte
(Nederland)
(10) Antwerpen
(11) Zwijndrecht
jaargemiddelde
waarde
jaargemiddelde
waarde
jaargemiddelde
waarde
jaargemiddelde
waarde
Jaargemiddelde
waarde
Jaargemiddelde
waarde
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 461
Projectnummer: 07.0309
ca. 0,42 relevant 0,067 beperkt
0,7-1,0 belangrijk 0,041 verwaarloosbaar
0,42-0,70 relevant 0,059 beperkt
0,42-0,70 relevant 0,057 beperkt
< 0,14 verwaarloosbaar ca. 0,05 verwaarloosbaar
< 0,14 verwaarloosbaar ca. 0,025 verwaarloosbaar
Voor het open koelwater systeem wordt het volgende besloten voor het jaargemiddelde.
De bijdrage van de geplande elektriciteitscentrale aan de immissieconcentraties van
stikstofdioxide zijn ter hoogte van de beschouwde woonzones (Lillo, Berendrecht, Doel
Stabroek, Antwerpen, Zwijndrecht) verwaarloosbaar. Ter hoogte van de pluimmaxima,
gelegen op het bedrijfsterrein, zijn de bijdragen beperkt tot relevant.
De bijdrage van E.ON aan de depositie van stof alsook de immissiebijdragen van PM10 en PM2,5
zijn verwaarloosbaar in de woonzones.
De bijdrage van E.ON aan de immissieconcentratie van fluoriden is beperkt ter hoogte van het
pluimmaximum en de woonwijken Berendrecht en Stabroek.
De bijdragen van CO, chloriden, kwik (Hg) en cadmium (Cd) + thallium (Tl) in zwevend stof, zijn
in alle receptoren en ter hoogte van het pluimmaximum verwaarloosbaar.
De bijdrage aan de depositie van Cd+Tl is relevant ter hoogte van Stabroek.
De verzurende depositie wordt getoetst aan de lange termijndoelstelling (beleidsdoelstelling
2030) van 1.400 Zeq/ha/jaar. De bijdrage aan de verzurende depositie is belangrijk ter hoogte
van het pluimmaximum en te Stabroek, en relevant te Putte. De eutrofiërende depositie wordt
getoetst aan 14 kg N/ha/jaar. De bijdrage van E.ON is belangrijk ter hoogte van het
pluimmaximum en te Stabroek.
De bijdrage van het wegverkeer gegenereerd door het voorgenomen project aan de
luchtverontreiniging langs de wegen is verwaarloosbaar tot beperkt.
Voor het koeltoren concept wordt het volgende besloten.
De bijdrage van de geplande elektriciteitscentrale aan de immissieconcentraties van
stikstofdioxide zijn ter hoogte van de beschouwde woonzones (Lillo, Berendrecht, Doel
Stabroek, Antwerpen, Zwijndrecht) verwaarloosbaar tot relevant (P99,8). Ter hoogte van de
pluimmaxima, gelegen op het bedrijfsterrein, zijn de bijdragen beperkt tot relevant.(voor
P99,8)
De bijdrage van E.ON aan de depositie van stof alsook de immissiebijdragen van PM10 en PM2,5
zijn verwaarloosbaar in de woonzones. Alleen voor Lillo is PM10 98 Percentiel beperkt.

De bijdrage van E.ON aan de immissieconcentratie van fluoriden is verwaarloosbaar ter
hoogte van het pluimmaximum en de woonwijken Berendrecht en Stabroek.
De bijdragen van CO, chloriden, kwik (Hg) en cadmium (Cd) + thallium (Tl) in zwevend stof, zijn
in alle receptoren en ter hoogte van het pluimmaximum verwaarloosbaar.
De bijdrage aan de depositie van Cd+Tl is beperkt ter hoogte van Stabroek.
De verzurende depositie wordt getoetst aan de lange termijndoelstelling (beleidsdoelstelling
2030) van 1.400 Zeq/ha/jaar. De bijdrage aan de verzurende depositie is belangrijk ter hoogte
van het pluimmaximum op de bedrijfsterreinen van BAYER/E.ON en beperkt te Lillo,
Berendrecht, Stabroek en Putte. De eutrofiërende depositie wordt getoetst aan 14 kg N/ha/jaar.
De bijdrage van E.ON is belangrijk ter hoogte van het pluimmaximum op het terrein van
BAYER/ E.ON en beperkt te Lillo, Doel, Berendrecht en Putte en beperkt tot relevant voor
Stabroek.
De bijdrage van het wegverkeer gegenereerd door het voorgenomen project aan de
luchtverontreiniging langs de wegen is verwaarloosbaar tot beperkt.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 462
Projectnummer: 07.0309

6. Discipline water
6.0. Leeswijzer
Voor een goed begrip van de inhoud van dit hoofdstuk, wordt erop gewezen dat E.ON, op basis
van de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in het kader van het voorliggende MER, bij de
vergunningsaanvraag zal kiezen voor het uitvoeringsalternatief van de koeltoren (met minder
effecten op water) boven het scenario van de directe koeling. Met betrekking tot de handling
van de steenkool, zal E.ON opteren voor het uitvoeringsalternatief van de volledig in gesloten
ruimtes uitgevoerde kolenopslag op het terrein van BAYER. Eén en ander neemt niet weg dat
de milieu-impact van alle in dit MER besproken alternatieven overeenkomstig de geldende
m.e.r.-regelgeving in kaart werd gebracht.
6.1. Discipline water voor het scenario van de directe koeling
6.1.1. Methodologie
In de discipline water wordt ingegaan op het volgende:
• Beschrijving van het watergebruik en de wateremissies in de afbraak-, aanleg-,
exploitatie- en onderhoudsfase
Beschrijving van het watergebruik tijdens de diverse fasen en voorstel van
maatregelen voor de behandeling van het geproduceerde afvalwater.
Beschrijving van het watergebruik in de geplande installaties.
Beschrijving van het ontstaan van diverse restwaterstromen als gevolg van de
exploitatie van de nieuwe elektriciteitscentrale.
De beschrijving van de kwaliteit van het opgenomen Scheldewater zal kwantitatief
gebeuren aan de hand van het meetnet van de VMM (zie Figuur 6.1). Op basis van
deze metingen zal de samenstelling van de koelwaterlozingen (spui vanuit het
koelwatercircuit) naar de Schelde gekwantificeerd worden. Het gespuide koelwater
is immers geconcentreerd kanaalwater, echter met een hogere temperatuur.
Berekening van de thermische vracht van het geloosde en gebruikte koelwater.
De beschrijving van de kwaliteit van het geloosde proceswater en het geloosde
sanitair water in de geplande situatie zal kwantitatief gebeuren. Daarnaast zal
beschreven worden welke zuiveringsmaatregelen voorzien worden (individuele
behandelingsinstallaties voor sanitair water, olie/wateafscheiders voor regenwater
van wegen en daken, neutralisatietank voor regeneratiewater van de
demineralisatie-eenheid) ter beperking van de geloosde concentraties en de
geloosde vuilvrachten.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 463
Projectnummer: 07.0309

• Impactbepaling
Een impactbepaling voor het koelwater en het bedrijfsafvalwater (effluent van
waterzuiveringsinstallatie) werd uitgevoerd. Deze impactbepaling gebeurt aan de hand
van enerzijds het specifieke toetsingskader voor koelwater en van anderzijds het
toetsingskader voor algemeen bedrijfsafvalwater. De andere afvalwaterstromen worden
naar de waterzuiveringsinstallatie van BAYER geleid, waar ze meegezuiverd worden
met de afvalwaterstromen van BAYER.
• Milderende maatregelen
De eventuele leemten in de kennis worden weergegeven in hoofdstuk 18.
6.1.2. Afbakening van het studiegebied
Het studiegebied omvat alle oppervlaktewateren behorende tot het openbaar hydrografisch net,
waarvan de kwaliteit, de kwantiteit en/of het profiel als gevolg van de lozingen zouden kunnen
worden beïnvloed. E.ON onttrekt water vanuit de Schelde om te koelen en loost het gebruikte
koelwater terug in de Schelde. Het studiegebied voor de discipline water omvat bijgevolg de
Schelde. Het drinkwater (leidingwater) wordt gebruikt voor sanitaire doeleinden, en dit
afvalwater wordt afgeleid/geloosd naar de waterzuiveringsinstallatie van BAYER. Voor de
processen wordt, naast het koelwater, ook dok- en regenwater gebruikt. Dit dok- en regenwater
dient voornamelijk als suppletiewater voor de rookgasontzwavelingsinstallatie. Vanuit de
rookgasontzwavelingsinstallatie ontstaat een spuistroom, die na behandeling in de
waterzuiveringsinstallatie afzonderlijk wordt afgevoerd, om finaal samen met het koelwater in de
Schelde te worden geloosd.
Onder de discipline water zullen de gegevens worden verzameld met betrekking tot het
oppervlaktewater, het afvalwater en het regenwater. Het aspect grondwater wordt samen met
de discipline bodem behandeld (zie verder). Het studiegebied van de discipline water met
aanduiding van de VMM-meetpost (rood weegschaaltje) kan teruggevonden worden in Figuur
6.1.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 464
Projectnummer: 07.0309

Figuur 6.1: Studiegebied discipline water met aanduiding VMM meetpost (pijltje) (Bron: Nationaal geografisch instituut)
% 500 m
:
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 465
Projectnummer: 07.0309
E.on E.on terrein
terrein
6.1.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Voor een overzicht van de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden wordt verwezen naar
wat is opgenomen in hoofdstuk 1.2. van dit MER, partim water.
6.1.4. Beschrijving van de referentiesituatie
Als referentiesituatie wordt de huidige immissietoestand bedoeld. Voor de gegevens van de
referentiesituatie voor water verwijzen we naar paragraaf 6.1.5.3.8 waarin de kwaliteit van de
Schelde wordt beschreven.
6.1.5. Beschrijving van de milieueffecten
Het watergebruik en de wateremissies in de afbraak-, aanleg-, exploitatie- en onderhoudsfase
worden hierna in kaart gebracht.
6.1.5.1. Afbraakfase
De afbraak van de BAYER-gebouwen, het vervangen van de leidingen en bepaalde uitrustingen
in de bodem vergt een bemaling, waarvan het bemalingswater zal worden geloosd in het
Kanaaldok. Er wordt verwacht dat het geen micro-polluenten zal bevatten en wat betreft het

zoutgehalte zal de kwaliteit aansluiten bij het aanwezige brakwater in het dok.(zie ook hoofdstuk
bodem)
6.1.5.2. Aanlegfase
Het watergebruik en de aquatische emissies tijdens de aanlegfase zijn deze van een werf. Er
zal hoofdzakelijk water voor sanitaire doeleinden gebruikt worden. Aangezien op beperkte piekmomenten
tot 1000 à 1.800 mensen tegelijkertijd aanwezig zullen zijn, kan dit waterverbruik op
beperkte momenten oplopen tot 75 à 135 m³/dag (75 liter per dag per persoon, halve IE). Dit
afvalwater zal naar de waterzuivering van BAYER gestuurd worden.
Volgende constructiewerken kunnen onderscheiden worden:
• Aanleg kademuur
• Aanleg captatie en lozingscontructie + pompgebouw koelwater
• Aanleg bouwput
• Aanleg kolentransporttunnel (als alternatief)
Aanleg kademuur
Er wordt een grond- en waterkerende damwand geslagen. De bodem van de weggebaggerde
oever bestaat uit opgespoten zanden die geen pedologische waarden herbergen. De effecten
op de Schelde situeren zich in het feit dat er een tijdelijke opwoeling zal plaatsvinden van
sediment, waardoor de hoeveelheid aan zwevende stoffen en de turbiditeit in die zone groter
zal zijn dan in de huidige toestand. Gezien de grote wateroppervlakte gelegen rond de
bemalingszone worden geen impacten verwacht op de kwaliteit van de Schelde.
Aanleg captatie, lozingsconstructie en pompgebouw koelwater
De onderzijde van het pompgebouw bevindt zich op 24 m-mv. Hier dient dezelfde techniek te
worden toegepast als bij de aanleg van het ketelhuis en de machinekamer. In totaal wordt
rekening gehouden met een maximaal bemalingsdebiet van 10 m 3 /h. Het bemalingswater wordt
geloosd in het dok. Er wordt verwacht dat het geen micro-polluenten zal bevatten en wat betreft
het zoutgehalte zal de kwaliteit aansluiten bij dit aanwezige brakwater in het dok (zie ook
hoofdstuk bodem). Met betrekking tot het aanleggen van de buizen wordt de impact op het
aquatisch gebeuren verwaarloosbaar verwacht, vermits de buizen door de bodem geboord
worden tot de plaats waar ze in de Schelde uitkomen.
Aanleg bouwput ketelhuis en machinekamer
Voor het maken van fundaties en dergelijke in de bouwputten zal het noodzakelijk zijn dat het
grondwaterniveau wordt beheerst met een bemaling. Er zal een uitgebreid bemalingssysteem
werkzaam zijn waarvan enkele gedurende meerdere maanden, en enkele bemalingspompen
gedurende drie jaar in bedrijf zullen zijn. De exacte hoeveelheden bemalingswater zijn nog niet
gekend, uit ramingen wordt verwacht dat er minder dan 2.500 m 3 tijdens de
bouwwerkzaamheden zal moeten weggepompt worden in het Kanaaldok. Dit water zal geen
verontreiniging bevatten (zie ook hoofdstuk bodem, zie paragraaf 7.1.5.2.2).
Bouwputten voor de andere gebouwen
Uit voorzorg dient het bemalingswater dat hier wordt opgepompt te worden gemonitord op
minimaal minerale olie, vluchtige aromaten en gechloreerde solventen. Indien verontreiniging
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 466
Projectnummer: 07.0309

wordt gedetecteerd dient het bemalingswater te worden gezuiverd, vooraleer geloosd te kunnen
worden in het dok. Er zal in dat geval moeten gestreefd worden naar het halen van de
basiswaterkwaliteitsdoelstellingen.(zie ook het hoofdstuk bodem in dit MER).
Alternatief: Aanleg kolentunnel
Zowel de kolenbunker aan de zijde van Antwerp Bulk Terminal als de ontvangstput aan de
E.ON-zijde worden aangelegd in een met damplanken geïsoleerde bouwput. Vanuit deze putten
worden de tunnelkokers middels gerichte boringen aangelegd. De kolentransporttunnel bestaat
uit een dubbele 720 m lange tunnel met een buitendiameter van 4,7 m breedte. Onder het
Kanaaldok zal de tunnel op ongeveer 40 m onder het maaiveld liggen. Invloed op het
Scheldewater zal er niet zijn, aangezien de werkzaamheden ‘onder het maaiveld’ plaatsvinden.
6.1.5.3. Exploitatiefase
6.1.5.3.1. Waterbalans
Figuur 6.2 geeft een schematisch overzicht weer van de waterbalans en de waterhuishouding
van de nieuwe elektriciteitscentrale. Een beschrijving van de waterbalans wordt in
onderstaande paragrafen weergegeven).
Waterbronnen
1) Regenwater (grootteorde 19 m 3 /h): Dit regenwater komt van de verharde
oppervlakten zoals daken, wegen en parkings, van de koolopslag en
kolenleveringszone en van de havenfaciliteiten. Dit regenwater zal na het doorlopen
van een bezinkingsbassin afgevoerd worden naar de ruwwatertank. Water van deze
tank wordt ingezet bij het besproeien van de kolen bij de laad- en ontlaadzones en bij
de slakverwijderingsinstallatie. Het regenwater wordt integraal aangewend voor
industriële toepassingen, meteen ook de reden waarom het niet voor (de overigens
minder daartoe geschikte) sanitaire toepassingen wordt gebruikt.
2) Leidingwater (maximaal piekverbruik 64 m 3 /h): Dit water is drinkwater en zal ingezet
worden voor sanitaire doeleinden.
3) Ruw water (103 m 3 /h): Dit water is dokwater afkomstig van Lanxess en wordt
voornamelijk gebruikt als proceswater voor de rookgasontzwaveling (ROI). De
benodigde hoeveelheid kan oplopen tot circa 200 m 3 /h. Het spuiwater afkomstig van de
rookgasontzwaveling wordt afgevoerd naar de waterzuiveringsinstallatie (WZI).
4) Scheldewater (95.000 m 3 /h): Water onttrokken uit de Schelde wordt gebruikt als
koelwater en terug afgevoerd in de Schelde.
5) Industrieel water afkomstig van BAYER-LANXESS (408 m 3 /h): Bedrijfswater
afkomstig van Lanxess zal ingezet worden bij de demineralisatie en bij de
rookgasontzwavelingsinstallatie (ROI). Het gedemineraliseerd water wordt gebruikt voor
de productie van stoom die door BAYER zal gebruikt worden.
Afvoer van (proces-, stoom- en afval-)water
1) In de Schelde: De grootste hoeveelheid water is het koelwater. Het koelwater wordt
rechtstreeks terug in de Schelde geloosd via een lozingspunt dat ook het gezuiverde
afvalwater ontvangt dat afzonderlijk wordt afgeleid van de waterzuiveringsinstallatie.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 467
Projectnummer: 07.0309

2) Als stoomlevering naar BAYER: Er wordt gerekend met een maximale
processtoomlevering van 236 t/h. BAYER neemt hier reeds gemiddeld 100 t/h (max.
110 t/h) van af. Er wordt uitgegaan van een stijgende vraag naar stoom van BAYER-
LANXESS (resp. 66t/h en 60t/h) in de toekomst
3) In de waterzuiveringsinstallatie van BAYER-LANXESS: Het water is afkomstig van
de sanitaire voorzieningen, spuien van de stoomketels en regeneratiewater van de
demineralisatie (de 119 m³/h in het schema betreft piekdebieten (bijvoorbeeld tijdens de
regeneratie); die zullen gebufferd worden aangeleverd aan de waterzuiveringsinstallatie
van BAYER-LANXESS, alsook het afvoerwater van de condensaatreiniging (die nog
NH4OH bevat). De waterzuiveringsinstallatie van BAYER-LANXESS bestaat uit een
fysico-chemie gevolgd door een biologie.
4) In het dok: in noodgevallen, bij het overlopen van de regenwatertank.
Figuur 6.2: Schema waterbalans (bij normale bedrijfsvoering van de hoofdboiler en back-up ketel in stand by). De
opgegeven getallen zijn in m³/h.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 468
Projectnummer: 07.0309
hulpketels spui 0
spui 3
bedrijfswater 408 398 demi water 278 backup ketels
bereiding proces stoom
236 processtoom
84 36 levering
water/stoom 19 roetblazen,
cyclus
15 spui
verstuivingsstoom
5 condensaat
reiniging
3 2 5 afvalwater
56 behandeling
Bayer
condensaat
van schoorsteen rookgas
1 142
10 ROI (rookgas 70 WZI (water 70
ontzwavelings zuiverings
205 installatie)
4
installatie)
restvocht in gips koeltorens
scheldewater 95000 koelers /
condensors
95070 schelde
dokwater 112
proceswater
tank 18
7 verdamping in ketel
9 bodemas
opvangbak
2 restvocht in bodemas
10 turbine- en
ketelhuis
drinkwater * 1 gebouwen 17
5 laad- en
1 losplaatsen,
trafo-ruimtes
overstort
regenwater 19 6 haven en
(jaargemiddeld) kolenopslag 18 opvang
tank
kanaaldok
12 daken, verharde
oppervlakken
Voetnoot 1 (bij drinkwater): tijdens de constructiefase en tijdens een grote onderhoudsstop van de centrale zal het
drinkwater toenemen naargelang het aantal mensen dat dan op de site werkzaam is.
Voetnoot 2 (bij regenwater): Het schema toont aan dat het regenwater wordt opgevangen en zo veel als mogelijk wordt
hergebruikt als proceswater. Bij overvloedige regenval zal het nodig zijn om het overtollige regenwater te lozen via het
Kanaaldok. Dit water zal geen zwevende delen meer bevatten omdat een bezinking van het regenwater afkomstig van
de opslag van de kolen in een eerste bezinker (zie ) en een bezinking in de weergegeven opvangtank heeft
plaatsgevonden. Verontreinigingen zoals PAK’s bevinden zich vooral op de zwevende delen, zodat geen relevante
concentraties verwacht worden. Mocht blijken dat er na installatie toch bepaalde micro-verontreinigingen of gevaarlijke
stoffen boven de basiskwaliteistdoelstelling voorkomen, dan zal hiervoor een lozingsnorm worden aangevraagd.

6.1.5.3.2. Waterzuiveringsinstallatie
Het afvalwater afkomstig van de rookgasontzwavelingsinstallatie (ROI) wordt eerst behandeld in
de waterzuiveringsinstallatie (WZI) alvorens het geloosd wordt in de Schelde. De nominale
capaciteit van de WZI bedraagt circa 70 m 3 /h. De werking van de WZI is gebaseerd op
meervoudige precipitatie waarbij chemicaliën worden toegevoegd om stoffen die zijn opgelost in
het afvalwater neer te slaan als onopgeloste stoffen waarna deze kunnen worden verwijderd.
Het doel hierbij is om kwik en andere metalen in een relatief kleine slibstroom te concentreren
om zo een beperkte hoeveelheid slib te verkrijgen, die moet worden afgevoerd en gestort. De
overgebleven slibstroom met een lage concentratie aan metalen zal worden meegestookt in de
hoofdketel.
De WZI is ontworpen om metalen en zwevende stof te verwijderen (stoffen die aanwezig zijn in
de rookgassen). Het principe van de WZI bestaat uit neutralisatie, verlagen van de zware
metaalconcentraties en verlagen van het zwevende stofgehalte. De WZI bestaat uit de
volgende stappen:
Oxidatie
Het afvalwater van de ROI komt eerst in een buffertank waar met een sterk oxidatiemiddel
(chloordioxide) het aanwezige kwik naar een II-waardige vorm wordt geoxideerd. Gegeven de
condities van het afvalwater (pH en chloridegehalte) blijft het kwik hierdoor beter in oplossing.
Voorprecipitatie
Het afvalwater afkomstig van de ROI bevat nog fijne deeltjes gips. Door toevoeging van een
vlokkingshulpmiddel (of flocculatiemiddel) wordt het nog aanwezige gips uitgekristalliseerd. (Dit
wordt de voorprecipitatie genoemd). Na filtratie of decantatie gaat het afvalwater met het
opgeloste kwik naar de kwik-precipitatie stap en de slibstroom met de gipskristallen gaat naar
de naprecipitatie stap.
Hg-precipitatie
In de Hg-precipitatie stap wordt onder toevoeging van een organosulfide het aanwezige kwik
gebonden tot een praktisch onoplosbare verbinding. Naast kwik worden ook andere metalen
gebonden tot onoplosbare verbindingen. Na deze stap gaat het afvalwater naar de naprecipitatie
stap. De slibstroom met de zware metaal verbindingen gaat naar de voorindikking
van Hg-rijke slib. Na de voorindikking volgt een ontwateringsstap. De overgebleven filterkoek na
deze stap wordt afgevoerd en gestort.
Naprecipitatie
In de naprecipitatie worden onder toevoeging van kalkmelk (Ca(OH)2 suspensie) de
overgebleven metaalionen, calcium en magnesium afgescheiden. De kalkmelk zorgt ervoor dat
de pH wordt verhoogd waarbij de metaalionen als een onoplosbare hydroxideverbinding wordt
neergeslagen. Met ijzer(III)chloride als vlokkingsmiddel wordt dit proces versneld. Na deze stap
gaat het afvalwater naar een buffertank waar de pH weer naar beneden wordt gebracht met
zuur. Na koeling kan het behandelde afvalwater worden geloosd in de Schelde. De slibstroom
gaat naar de voor-indikking van Hg-arm slib. Na de voorindikking volgt een ontwateringsstap.
De overgebleven filterkoek na deze stap wordt afgevoerd naar een bunker, waarna het
vervolgens kan worden meegestookt in de hoofdketel.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 469
Projectnummer: 07.0309

Hieronder wordt de WZI schematisch weergegeven. Het betreft een verdere detaillering van het
(naar aanleiding van de kennisgeving) meegedeelde ontwerp.
Figuur 6.3: Processchema WZI
Het jaargemiddelde van de afvalwaterstroom bedraagt 70 m 3 /h. De pH van het behandelde
afvalwater ligt tussen 7 en 9. Het vaste stofgehalte (ZS) van het behandelde afvalwater
bedraagt maximaal 30 mg/l. Het behandelde afvalwater wordt via het koelwater uitlaatkanaal in
de Schelde geloosd.
Het effluent van de WZI zal vóór de samenkomst met het koelwater voorzien worden van een
afzonderlijke venturi, waar de mogelijkheid bestaat om stalen te nemen en debieten te meten
van dit bedrijfsafvalwater alleen.
Het debiet van het effluent bedraagt maximaal 70 m 3 /h. De samenstelling wordt weergegeven in
Tabel 6.1.
Tabel 6.1: Samenstelling effluent van de waterzuivering (maximale waarden)
Parameter (mg/l)
pH 6,5 - 9
CZV 150
Zwevende stoffen 30
N totaal 30
Sulfaat 2000
Fluorides 30
metalen :
afvalwater ROI
buffertank voor-precipitatie Hg-precipitatie voor-indikking ontwatering
en oxidatie Hg-rijke slib
organo sulfide
ClO 2 vhm vhm
recirc.
vhm
recirc. stromen recirc. recirc. afvoer slib
naar stort
vhm: vlokkingshulpmiddel
ROI: rookgasontzwavelingsinstallatie
Processchema
waterzuiveringsinstallatie APP
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 470
Projectnummer: 07.0309
na-precipitatie buffertank
en pH correctie koeling
Ca(OH) 2
FeCl3 vhm HCl
recirc.
voor-indikking
Hg-arme slib ontwatering
vhm
recirc.
afvoer slib
naar bunker
recirc.
afvoer water
naar Schelde
recirc.

Parameter (mg/l)
Cadmium
zilver
chroom
nikkel
koper
lood
zink
kwik
6.1.5.3.3. Ontstaan en algemene kenmerken van de overige restwaters (het effluent
van de waterzuiveringsinstallatie uitgezonderd)
Ketelspui (bedrijfsafvalwater)
De spuien van de stoomketels worden afgevoerd naar de waterzuiveringsinstallatie van
BAYER. Het debiet bedraagt in normale bedrijfssituatie (met de hoofdketel in bedrijf, de backupketel
op lage last en de opstart hulpketels uit bedrijf) ongeveer 3 m³/h. Als de hoofdketel uit
bedrijf is, kunnen de opstart hulpketels en de backup-ketel op hoge last draaien, waarbij de spui
kan oplopen tot circa 20 m³/h. (Beschrijving zie paragraaf 2.5).
6.1.5.3.4. Afvalwater van de demineralisatie (bedrijfsafvalwater)
Het gebruik van het demin-water wordt beschreven in paragraaf 2.5. De demineralisatie zal
bestaan uit een combinatie van inverse osmose en ionenwisselaars waarmee de positieve en
negatieve ionen uit het drinkwater worden verwijderd. De geplande installatie zal maximaal 278
m 3 /h gedemineraliseerd water verbruiken. Dit demin-water dient grotendeels (95%) om de spui
uit het stoom/water-circuit van de stoomgenerator aan te vullen. Zulke installatie werkt meestal
aan een rendement van 70-75% met een constante maar beperkte afvalwaterstroom als gevolg.
De spui van de ‘inverse osmose’-installatie wordt verder gebruikt als proceswater (84 m 3 /h). De
ionenfilters worden met een verdunde oplossing van zoutzuur en natronloog geregenereerd en
daarna gespoeld met demin-water. Het regeneraat wordt met het spoelwater opgevangen in
een neutralisatietank. Na neutralisatie wordt het afvalwater via het afvalwatersysteem afgevoerd
naar de waterzuiveringsinstallatie van BAYER. Het debiet bedraagt maximaal 36 m 3 /h.
In Tabel 6.2 wordt de samenstelling ter informatie weergegeven.
Tabel 6.2: Kenmerken van het regeneratiewater
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 471
Projectnummer: 07.0309
0,05
0,03
0,5
0,5
0,5
0,1
1,0
0,03
Parameter Eenheid Concentratie
Calcium mg/l 30,5
Magnesium mg/l 3,82
Natrium mg/l 2673
Kalium mg/l 10,7
Ammoniak mg/l 14
Ijzer mg/l 35,8
Sulfaat mg/l 7,99
Chloride mg/l 4631

Parameter Eenheid Concentratie
Nitraat mg/l 13,7
Waterstofcarbonaat mg/l 198
Koolstofdioxide mg/l 272
Silica mg/l 18,6
o Condensaatreiniging (bedrijfsafvalwater)
De stoom die uit de turbine komt, wordt gecondenseerd in de condensor tot water (condensaat).
Van de condensor wordt het condensaat weer naar de ketel gevoerd. In dit traject wordt een
deelstroom door de condensaatreiniging geleid om eventuele verontreinigingen eruit te halen.
Dit is nodig omdat de ketel zeer hoge eisen stelt aan de waterkwaliteit. De reiniging bestaat uit
een ionenwisseling, kationwisselaar en mengbed. Een deelstroom van 2 m 3 /h wordt naar de
waterzuiveringsinstallatie van BAYER geleid.
6.1.5.3.5. Koelwater
Samenstelling van het koelwater
De hoofdprocessen van de geplande installatie worden indirect gekoeld met koelwater
(volledige beschrijving: zie paragraaf 2.5.12), dat direct opgenomen Scheldewater betreft. In de
twee warmste maanden kan het nodig zijn dat dit water bijkomend gekoeld moet worden om de
lozingstemperatuur binnen de geldende norm te houden. Dit zal dan gebeuren door middel van
circa 22 koelcellen met kunstmatige trek. De koeling gebeurt dan door de verdamping van het
water in een geforceerde luchtstroming. De koeling van de installaties gebeurt dus in open
kring, het komt niet in contact met verontreinigende stoffen, en wordt niet gecirculeerd naar
andere installaties waardoor het geloosde koelwater dezelfde samenstelling zal hebben als het
opgenomen Scheldewater. De samenstelling van het Scheldewater wordt weergegeven in
Tabel 6.4 Meetresultaten meetplaats Schelde dichtst bij de E.ON, dit betreft meetgegevens van
de VMM-databank in het dichtsbijzijnde meetpunt. Bij gebruik van de koelcellen zal het water
niet echt indikken omdat het gewoon door de koelcellen gaat en integraal geloosd wordt. Er zal
enkel een weinig Na-hypochloriet (paar ppm, maximaal 5 ppm ) gebruikt worden om slijm-,
algen- en mosselafzettingen tegen te gaan. De dosering is zodanig dat er geen vrije chloor
meer zal overblijven bij lozing. Bij het gebruik van actief chloor kunnen organische,
gehalogeneerde verbindingen gevormd worden. Deze groep van verbindingen kunnen als EOX
en AOX geïdentificeerd worden. Ze zijn dikwijls de precursoren van de trihalomethanen die
uiteindelijk gevormd worden (bvb. CHCl3). De mate waarin dergelijke bijproducten gevormd
worden is zeer onduidelijk en kan niet op voorhand berekend worden. 44 De AOX en EOX
verbindingen zijn dikwijls vrij onstabiele verbindingen en moeilijker om representatieve
gegevens van te krijgen. Veel is afhankelijk van het gebruikte oppervlaktewater, indien er meer
organisch materiaal (BZV ca. 100 mg/l) aanwezig is, zal de kans op vorming van EOX en AOX
groter zijn. In de Schelde is dit vrij gunstig omdat de BZV zeer laag ligt (0 – 3 mg/l). Ook een
voorzuivering, zoals filtratie en/of actief kool op het kanaalwater, zal hier niet relevant zijn op de
verlaging van eventuele EOX-vorming. Indien er in het oppervlaktewater bromides aanwezig
zijn, dan kunnen ook heel snel gebromeerde verbindingen gevormd worden. In Nederland heeft
de toepassing van actieve chloor in koelwater nooit aanleiding gegeven tot een emissienorm
44
Zie het RIZA-rapport 1997, Hoe omgaan met actief chloor in koelwater; zie de BREF Industrial Cooling Systems,
2001.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 472
Projectnummer: 07.0309

voor EOX. In Vlarem worden immissieconcentraties gehanteerd (milieukwaliteitsdoelstellingen)
voor EOCl in oppervlaktewater voor productie van drinkwater. EOCl kan hier grosso modo gelijk
gesteld worden met EOX. Uit ervaringen met andere centrales kan verwacht worden dat het
EOX-gehalte van de koelwaterspui lager zal blijven dan 50 µg/l (immissiewaarde x 10).
Er werden verschillende alternatieven onderzocht (zie bespreking hieronder), maar hypochloriet
werd als enig alternatief weerhouden.
1) Thermoshock
Een alternatief voor het bestrijden van mosselafzettingen is thermoshock. Dit wordt
bereikt door minimaal vier keer per jaar de watertemperatuur in het koelsysteem voor
een korte periode naar 45 °C te verhogen via (re)circuleren van het koelwater. Dit is
gericht op mosselafzettingen maar de microfouling wordt niet aangepakt door
thermoshock Daarnaast is er een mechanisch reinigingssysteem (sponsrubber ballen)
nodig om de condensorpijpen te reinigen gedurende het bedrijf. Gedurende de tijd van
het thermoshocken (6 uur per keer) moet de belasting van de centrale tot 50% worden
teruggebracht zodat niet te grote watermassa’s te moeten recirculeren en om schade in
de lage druk turbines, ten gevolge van de oplopende druk in de condensor, te
vermijden. De gederfde kosten zijn EUR 450.000,- tot EUR 1.000.000,- per jaar, al naar
gelang het thermoshockproces plaatsvindt in een periode waarbij de centrale laag- of
hoogbelast is.
Hieronder wordt ingegaan op de technische aanpassingen die noodzakelijk zijn om
thermoshock te kunnen toepassen. Zoals al eerder beschreven wordt de toevoer van
koelwater naar de condensor verzorgd door 3 koelwaterpompen. Deze pompen zuigen
het water aan via een inlaatconstructie welke in de Schelde is geplaatst. Via
koelwaterleidingen wordt het water vanaf de pompen naar de condensor geleid alwaar
het verdeeld wordt over de inlaatkasten. Vanuit de uitlaatkasten van de condensor
wordt het water via afvoerleidingen weer teruggevoerd naar de Schelde alwaar het via
een uitloopconstructie in de rivier uitstroomt. Om nu recirculatie van het koelwater
mogelijk te maken zou een extra kanaal moeten worden aangelegd welke het water
vanuit de uitloopconstructie weer terugvoert naar de inlaatconstructie. Daar deze beide
bouwwerken zich in de rivier bevinden, is dit praktisch gezien niet mogelijk. Een
recirculatieverbinding aan land zou betekenen dat extra pompen nodig zijn, terwijl dan
slechts een deel van het koelwatersysteem kan worden gerecirculeerd en gereinigd.
Bovendien is de situatie rondom de centrale zodanig dat in het terrein, door
aanwezigheid van reeds bestaande ondergrondse infrastructuur, geen mogelijkheid
bestaat tot het installeren van dergelijke grote extra kanalen met pompen. De conclusie
moet dan ook zijn dat, nog afgezien van de hoge kosten van een thermoshock-systeem,
de aanleg hiervan om technische redenen op deze lokatie niet goed mogelijk is.
Het BREF ‘industriële koelsystemen’ geeft als BBT ‘pulse chlorering’ voor installaties
die in de buurt van de kust(wateren) zijn gesitueerd. In hetzelfde BREF wordt slechts op
twee plaatsen over thermal shock gesproken. Beide keren in annex III en XII waarbij
annex III over lekkage handelt in warmtewisselaars ten gevolge van plotselinge
thermische verhogingen. In annex XII wordt duidelijk in de conclusies gesteld dat
thermoshock geen oplossing is voor de eliminatie van biofilm. De ervaring is dat
thermoshock bij ‘zeewaterkoeling’ alleen dan optimaal kan werken als de temperatuur in
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 473
Projectnummer: 07.0309

plaats van 40 °C naar 45 °C wordt gebracht om naast de mosselen ook de oesters te
doden. Deze extra temperatuursverhoging heeft aanzienlijke mechanische
consequenties voor het leidingsysteem omdat de uitzettingen bij de plotseling hogere
temperatuur aanzienlijk kunnen zijn. Schade aan de koelwaterleidingen kan dan ook
niet worden uitgesloten. Mede op basis van deze ervaring, naast het hierboven
vermelde over de praktische problemen, en het niet voorkomen van thermoshock als
BBT is hypochlorietdosering verkozen als voorgenomen activiteit. Het chloor wordt
daarbij als pulse dosering ingezet en zodanig gedoseerd dat de aanwezigheid van
chloor, tengevolge van het snelle afbreken van de chloorverbinding gedurende de
verblijftijd in het koelwatersysteem, in de uitloopconstructie in de rivier niet meer
meetbaar aanwezig is. Op de voorziene lokatie zijn de te verwachten aangroeiorganismen
zeewatermosselen, zeepokken en de Japanse oester. Naast deze
macrofouling-organismen is ook de microfouling (de bacteriële aangroei) van belang. In
de praktijk uit zich de bacteriële aangroei als een slijmerige laag, ook wel biofilm
genoemd, die in omvang sterk kan wisselen. De effecten van biofilms zijn vermindering
van warmteoverdracht, toename van weerstand en verandering van condities aan het
materiaaloppervlak die kunnen leiden tot toename in corrosiesnelheid (MIC). De
toepassing en het belang van toepassing van Na-hypochloriet is reeds toegelicht. Het
betreft niet alleen het hoofdkoelsysteem met pijpcondensors maar tevens
hulpkoelwatersystemen waarin plaatkoelers kunnen worden toegepast. Alleen bij
pijpcondensors zijn de sponsrubberballen toepasbaar om deze microbiologische
aangroei te verwijderen Voor overige systemen zullen wellicht chemicaliën toegepast
moeten worden om de continuïteit van de bedrijfsvoering te garanderen.
2) Ozon
Een alternatief voor hypochloriet is de toevoeging van ozon. Toevoeging van ozon is
alleen effectief als het water erg schoon is. Dit betekent dat het water moet worden
behandeld door een biologische zandfilter. Bij toepassing van doorstroomkoeling, zoals
op deze lokatie voorzien, is toepassing van een zandfilter, gelet op de zeer grote
hoeveelheden water (circa 95.000 m 3 /h) praktisch gezien niet mogelijk. Ervaringen bij
andere centrales met ozontoevoeging leren dat de totale organische inhoud laag moet
zijn omdat de ozon anders reageert voordat dit het slijm en de algen kan bestrijden. Op
een DSM-locatie werd een experiment stopgezet vanwege het erg hoge ozonverbruik
en de daarmee samenhangende kosten. Ozon dient continu aan het koelwatersysteem
te worden toegevoegd. Het is niet mogelijk om schokdosering toe te passen. Dit proces
kan niet worden gecombineerd met een biologische zandfilter aangezien het leven in de
zandfilter wordt gedood en het ozonverbruik dramatisch toe zou nemen. Aangezien dit
alternatief kostbaar is, technisch niet goed uitvoerbaar en de milieueffecten relatief klein
zijn, wordt dit verder niet in overweging genomen.
3) Het gebruik van niet oxiderende middelen of toevoegingen (bijvoorbeeld
tolytriazole, isothiazoline, bromenytrostyreen, methyleenbisthiocynaat, DBPNA en
glutaraldehyde). De waterautoriteiten in Nederland bvb. controleren zorgvuldig welk
middel wordt gekozen vanwege vaak onbekende biologische afbreekbaarheid en
chronische effecten. Tolytriazole bijvoorbeeld is erg giftig voor waterorganismen en de
biologische afbreekbaarheid is erg laag. Kosten kunnen relatief hoog zijn in vergelijking
met Na-hypochloriet. De laatste groep toevoegmiddelen die moet worden genoemd zijn
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 474
Projectnummer: 07.0309

de corrosieremmers en anti-scale middelen. Beide groepen hebben een bepaalde
toxiciteit, hun afbreekbaarheid is laag en onbekende bijproducten worden gevormd.
4) het doseren van waterstof-peroxide in combinatie met Peracetic Acid (PAA). Deze
combinatie behoort net als chloor tot de oxiderende bestrijdingsmiddelen. Langdurige
praktijkervaring met dit bestrijdingsmiddel in een elektriciteitscentrale ontbreekt echter.
Conclusie
Met gebruikmaking van de beschreven relevante criteria, worden de alternatieven als
volgt met hypochloriet vergeleken:
o Milieu: thermoshock is een (theoretische) mogelijkheid. De bij-effecten van niet
oxiderende middelen zijn onzekerder dan die van hypochloriet en de
afbreekbaarheid is laag.
o Economische kosten voor het aanleggen van circulatieleidingen enz. (voor
zover praktisch uitvoerbaar) zijn zeer veel hoger dan het gebruik van
hypochloriet bij de voorgenomen activiteit. Het toevoegen van ozon aan
waterstromen die niet schoon zijn, is veel duurder.
o Langdurige ervaring met waterstofperoxide ontbreekt nog.
Lozingstemperatuur van het koelwater
Na het doorlopen van de verschillende procesinstallaties zal de toename in temperatuur van
het opgepompte Scheldewater circa 10 °C bedragen (werd stochastisch berekend). Bij de
openkringkoeling zal het geloosde koelwater dus 10 °C warmer zijn (delta T van 10 °C). Het is
wel zo dat er nooit zal geloosd worden hoger dan de wettelijke norm (die hieronder
weergegeven is). Dus kan het zijn dat in de warmste maanden, als het Scheldewater ook
opgewarmd is, zal moeten bijgekoeld worden. Dit zal dan gebeuren door de koelcellen met
natuurlijke trek, i.e. het koelalternatief dat hier als beste techniek geselecteerd werd (zie het
hoofdstuk ‘alternatieven’).
6.1.5.3.6. Toetsing aan de effluentnormen
Bedrijfsafvalwater
De algemene normen voor het lozen van bedrijfsafvalwater in oppervlaktewater zijn opgenomen
in artikel 4.2.2.1. VLAREM II ( Tabel 6.3). Voor de lozing van afvalwater met gevaarlijke stoffen
geldt artikel 4.2.3.1. VLAREM II, waarbij gesteld wordt dat voor elke parameter een norm moet
worden aangevraagd in de vergunning (het betreft hier voornamelijk metalen, fluoriden en
stikstof).
Tabel 6.3: Algemene lozingsnormen voor lozing in oppervlaktewater
Parameter (mg/l)
pH 6,5 - 9
BZV 25
Temperatuur (°C) 30
Bezinkbare stoffen (ml/l) 0,5
Zwevende stoffen 60
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 475
Projectnummer: 07.0309

Parameter (mg/l)
Apolaire koolwaterstoffen 5
Detergenten (som ) 3
Indien afvalstoffen worden meeverbrand moet het afvalwater van de rookgasreiniging (na
zuivering) voldoen aan de lozingsvoorwaarden van art. 5.2.3. bis 1.23 § 2:
Parameter (mg/l)
Zwevende stoffen 30 (95%)of
45(100%)
Hg 0,03
Cd 0,05
Tl 0,05
As 0,15
Pb 0,2
Cr 3
Cu 0,5
Ni 0,5
Zn 1,5
Dioxinen en furanen (ng TEQ/l) 0,3
E.ON zal deze lozingsnormen naleven. Apolaire koolwaterstoffen en detergenten zullen niet
voorkomen in het effluent van de waterzuivering, nu deze stoffen niet voorkomen vanuit het
proces.
Koelwater
• Chemische samenstelling
De normen voor koelwater zijn opgenomen in art. 4.2.4.1 VLAREM II:
• pH: 6,5 en 8,5
• opgeloste zuurstof van het geloosde koelwater: 4 mg/l
• geen stoffen uit Bijlage 2 C (gevaarlijke stoffen)
• het verschil in CZV tussen opgenomen en geloosd koelwater mag niet meer bedragen
dan 30 mg/l.
Nu E.ON geen stoffen (behalve NAOCl) zal toevoegen, zal de chemische samenstelling van
het geloosde koelwater niet veranderen ten opzichte van het opgenomen Scheldewater.
Thermische belasting
In afwijking van de algemene lozingsvoorwaarden voor temperatuur voor koelwater, zoals
opgenomen in artikel 4.2.4.1., § 1, 4° VLAREM II, gelden voor elektriciteitscentrales de
volgende lozingsvoorwaarden, zoals opgenomen in art. 4.2.4.1, § 3 VLAREM II:
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 476
Projectnummer: 07.0309

1° het geloosde koelwater is uitsluitend afkomstig van een oppervlaktewater
behorend tot het openbaar hydrografisch net;
2° de uur- en dagdebieten, de temperatuur en het zuurstofgehalte van zowel het
gecapteerde als van het geloosde koelwater worden continu bepaald en
geregistreerd;
3° voor de temperatuur van het geloosde koelwater gelden volgende
emissiegrenswaarden:
• maximum 33 °C als ogenblikkelijke waarde;
• maximum 32 °C als daggemiddelde; hiervoor worden de uurwaarden in
aanmerking genomen, zoals gemeten van de middag (12 h) van de ene
dag tot de middag (12 h) van de daaropvolgende dag;
• maximum 30 °C als voortschrijdend 30-dagengemiddelde;
4° voor de geloosde thermische vrachten gelden volgende waarden:
• maximale thermische vracht per dag:
o de thermische vracht berekend uit de technische gegevens van de
installatie uitgedrukt per dag;
• toegelaten thermische vrachten per dag:
o bij een gemiddelde dagtemperatuur van het gecapteerde water tot
maximum 25 °C is de lozing van de maximale thermische vracht toegestaan;
o bij een gemiddelde dagtemperatuur van het gecapteerde water van
meer dan 25 °C dient met ingang van de dag volgend op de dag waarop de
gemeten temperatuur betrekking heeft, de geloosde thermische vracht
verminderd. Deze vermindering zal - behoudens wanneer veiligheidsredenen
zich hiertegen verzetten - rechtevenredig zijn met de gemeten
temperatuurstijging, derwijze dat de werkelijk geloosde thermische vracht wordt
beperkt:
o bij een gemiddelde dagtemperatuur van het gecapteerde water van 26
°C: tot 70% van de maximale thermische vracht per dag;
o bij een gemiddelde dagtemperatuur van het gecapteerde water van 27
°C: tot 40% van de maximale thermische vracht per dag;
o bij een gemiddelde dagtemperatuur van het gecapteerde water van 28
°C: tot 10% of minder van de maximale thermische vracht per dag;
Voormelde verminderingen van de thermische dagvrachten dienen
aangehouden zolang de gemeten gemiddelde dagtemperatuur van het
gecapteerde water de hoger aangegeven emissiegrenswaarde overschrijdt;
Voor de bepaling van de gemiddelde dagtemperatuur worden de uurwaarden in
aanmerking genomen, zoals gemeten van de middag (12 h) van de ene dag tot
de middag (12 h) van de daaropvolgende dag.
6.1.5.3.7. Indirecte verontreiniging van het oppervlaktewater
De relevante stoffen voor effecten in het oppervlaktewater door depositie vanuit de lucht zijn in
het algemeen anorganische, verzurende polluenten (NOx, SO2, NH3, chloriden) en
deeltjesvormige emissies. De door de nieuwe elektriciteitscentrale geëmitteerde polluenten naar
de atmosfeer zijn SO2, NOx, CO, en stof (zie het hoofdstuk lucht). SO2 en NOx kunnen in
beperkte mate bijdragen tot verontreiniging van het oppervlaktewater. De bijdrage van de
bestudeerde emissies is echter niet van die aard dat ze een impact zouden hebben op de
Schelde.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 477
Projectnummer: 07.0309

6.1.5.3.8. De Schelde
o Hydrografische situering van de Schelde
E.ON onttrekt resp. loost koelwater en ander proceswater uit resp. in de Schelde. De plaats
waar dit gebeurt wordt de Beneden-Zeeschelde genoemd. Deze rivier mondt uit in de Noordzee
nabij Vlissingen. Deze rivier is onderhevig aan de getijdenwerking en is een belangrijke rivier
voor de haven van Antwerpen. Voor een hoge bovenafvoer kan men rekening houden met 407
m³/s en voor een lage bovenafvoer met 24 m³/s. Indien rekening wordt gehouden met het debiet
afkomstig van de spuisluis te Bath, bedraagt de gemiddelde bovenafvoer van de Schelde 122
m³/s bij Vlissingen. Voor een situatie met hoge en lage bovenafvoer, kunnen we rekenen met
respectievelijk 471 m³/s en 24 m³/s.
o Waterkwaliteitsdoelstelling
De Schelde heeft in het kader van het Besluit van de Vlaamse Regering van 8 december 1998
tot aanduiding van de oppervlaktewateren bestemd voor drinkwater, zwemwater, viswater en
schelpdierwater geen bijzondere bestemming gekregen. Bijgevolg dient te worden voldaan aan
de basiskwaliteitsnorm.
o Huidige waterkwaliteit van het oppervlaktewater (referentiesituatie)
De beschrijving van de waterkwaliteit van het ontvangende oppervlaktewater gebeurt aan de
hand van de analyseresultaten van de dichtstbijzijnde VMM-meetpunten. Het effluent van de
WZI van de nieuwe elektriciteitscentrale zal geloosd worden in de Schelde. VMM meet de
waterkwaliteit van de Zee- of Benedenschelde in volgende meetpunten:
• Meetpunt 154100, Zandvliet, grens Doel, dit meetpunt is 7,5 km stroomafwaarts van het
lozingspunt van E.ON gelegen;
• Meetpunt 157000, Lillo, vaargeul t.h.v. Fort Liefkenshoek en Fort van Lillo, dit meetpunt
is meer ter hoogte van het lozingspunt van E.ON gelegen.
• Meetpunt 159000, Vaargeul, Scheldebocht t.h.v. de Kallosluis, 4,25 km stroomopwaarts
van het lozingspunt van E.ON gelegen.
Bij de berekeningen naar de impactbepaling toe werd rekening gehouden met het meetpunt
157000 omdat dit het dichtst gelegen is bij E.ON. Dit meetpunt is ook onder invloed van de
getijdenwerking. De andere meetpunten liggen op een aanzienlijke afstand.
Tabel 6.4 toont de ligging van het lozingspunt van de nieuwe elektriciteitscentrale en van het
gebruikte staalnamepunt.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 478
Projectnummer: 07.0309

Tabel 6.4 Meetresultaten meetplaats Schelde dichtst bij de E.ON
De milieukwaliteitsnormen voor chloriden, sulfaten en geleidingsvermogen gelden niet voor de oppervlaktewateren die
door de getijden of die door zeewaterinfiltratie worden beïnvloed (VLAREM II, Bijlage 2.3.1, art. 1 § 2). Bijgevolg zijn de
beoordelingen op het vlak van deze parameters voor de hierboven vermelde meetpunten niet relevant.
In bovenstaande Tabel 6.4 wordt de waterkwaliteit weergegeven van de Schelde ter hoogte van
meetpost 157000 voor het jaar 2006. Uit vergelijking van de resultaten in deze tabellen met de
basiskwaliteitsnormen blijkt dat:
• de temperatuur te hoog lag bij een maximumwaarde van 25,3 °C
• het gehalte aan opgeloste zuurstof te laag lag bij een minimumwaarde van 4 mg/l
• het gehalte aan zwevende stoffen te hoog lag bij een maximumwaarde van 78 mg/l
• het CZV te hoog lag bij een maximum van 71 mg/l
• het totaal fosforgehalte te hoog lag bij een maximumwaarde van 0,94 mg/l
• de geleidbaarheid te hoog lag;
• het chloridegehalte te hoog lag.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 479
Projectnummer: 07.0309

o Kwaliteit van de onderwaterbodem
Algemeen
Sinds maart 2000 is de Vlaamse Milieu Maatschappij (VMM) gestart met de uitbouw van een
waterbodemmeetnet. Bedoeling is de ecologische kwaliteit van de waterbodem in kaart te
brengen. Jaarlijks worden 150 meetplaatsen aangeduid, in totaal zullen er 600 komen. Gezien
de kwaliteit van de waterbodem traag evolueert indien geen belangrijke saneringen gebeuren
en rekening houdend met de complexiteit van het onderzoek worden jaarlijks 150 meetplaatsen
bemonsterd.
Het meetprogramma voor onderwaterbodems bestaat uit een fysisch-chemische,
ecotoxicologische en biologische beoordeling. Deze drie beoordelingen samen leiden tot een
triade-beoordeling. De triade combineert dus de drie onderdelen van de karakterisatie van de
onderwaterbodem om tot een ecologisch oordeel van de bodem te komen. Deze beoordeling
vormt een aanwijzing voor een al dan niet ernstige bedreiging voor het ecosysteem. Op die
manier kan de triade-beoordeling tevens gebruikt worden om waterbodems te rangschikken in
functie van toenemende prioriteit voor saneringsonderzoek in het kader van het ecologisch
herstel van rivieren/beken.
Onderwaterbodem van de Schelde
In het kader van dit MER wordt de kwaliteit van de onderwaterbodem in de omgeving van het
lozingspunt van de nieuwe elektriciteitscentrale bestudeerd. VMM meet de
onderwaterbodemkwaliteit van de Schelde in volgende meetpunt (zie ook Figuur 6.1): Meetpunt
157000, Lillo, vaargeul t.h.v. Fort Liefkenshoek en Fort van Lillo, dit meetpunt ligt ongeveer ter
hoogte van het lozingspunt van E.ON . De metingen op meetpunt 157000 werden uitgevoerd op
1 augustus 2001.
In het kader van de methodologische studie naar de inventarisatie, de ecologische effecten en
de saneringsmogelijkheden van de bodems van de Vlaamse waterlopen werd een
toetsingskader ontwikkeld dat de aanrijking aangeeft van microverontreinigingen t.o.v.
referentiegehaltes, nadat een standaardisatie is gebeurd voor metalen en organische
microverontreinigingen t.o.v. organische stof (5%) en klei (11%). De referentiewaarden werden,
tijdens de studie, bepaald uit het geometrisch gemiddelde van 12 streng geselecteerde
referentiewaterlopen in Vlaanderen.
Bij de fysisch-chemische beoordeling wordt gekeken naar de aanrijkingsniveaus van microverontreinigingen
ten opzichte van deze referentiegehaltes. Van iedere variabele wordt een
verhouding t.o.v. de referentie berekend, de VTR. De logaritme hiervan varieert tussen de
grenzen 0 en 2. M.a.w. het aanrijkingsniveau varieert tussen 0 en 100. Tussen deze grenzen
worden arbitrair 4 klassen gedefinieerd: klasse 1 (niet afwijkend t.o.v. de referentie) tot klasse
4 (sterk afwijkend van de referentiewaarde).
Voor de ecotoxicologische beoordeling worden in het laboratorium gekweekte organismen
gedurende een bepaalde tijdspanne blootgesteld aan poriënwater of waterbodem. Voor de
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 480
Projectnummer: 07.0309

lootstelling aan poriënwater wordt het aantal effecteenheden (EE) (45) bepaald. Voor de vaste
test wordt het procent mortaliteit van de blootgestelde organismen na een bepaalde tijd
weergegeven. De resultaten worden weerom in 4 klassen ingedeeld: van klasse 1 (geen acute
impact) tot klasse 4 (ernstige acute impact).
Voor de biologische beoordeling van de waterbodems wordt de aanwezigheid van benthische
macro-invertebraten onderzocht. Naast deze biotische index wordt ook rekening gehouden met
kaakafwijkingen bij muggenlarven. De resultaten worden weerom in 4 klassen ingedeeld: van
klasse 1 (goede biologische kwaliteit) tot klasse 4 (zeer slechte biologische kwaliteit).
De drie voorgaande beoordelingen worden uiteindelijk samengebracht tot 1 score, zodat een
triadebeoordeling mogelijk wordt volgens 4 klassen:
klasse 1: niet verontreinigde onderwaterbodem
klasse 2: licht verontreinigde onderwaterbodem
klasse 3: verontreinigde onderwaterbodem
klasse 4: sterk verontreinigde onderwaterbodem
Met betrekking tot de kwaliteit van de onderwaterbodem van de Schelde ter hoogte van de
meetpost kan het volgende besluit worden geformuleerd:
‐ De fysico-chemische kwaliteit van de onderwaterbodem voor het meetpunt is licht tot
sterk afwijkend t.o.v. de referentie.
‐ Ecotoxicologische testen wijzen uit dat de kwaliteit van de onderwaterbodem acute
impact op biota heeft;
‐ De biologische kwaliteit van de onderwaterbodem kan als slecht omschreven worden
t.h.v. meetpunt 157000;
‐ De onderwaterbodem is volgens de triade-beoordeling globaal genomen sterk
verontreinigd.
6.1.5.3.9. Effecten van de lozing van bedrijfsafvalwater en koelwater
o Relevantiebepaling
Het lozen van bedrijfsafvalwater kan mogelijk een invloed hebben op de chemische
samenstelling en waterhuishouding van de ontvangende waterloop. Het lozen van koelwater
kan mogelijk gevolgen hebben voor de ontvangende waterloop vanwege de
opwarmingsverschijnselen, die op hun beurt invloed kunnen hebben op de fauna en flora van
de waterloop.
Effecten op het oppervlaktewater van de Schelde
Voor de lozing van het bedrijfsafvalwater werd de immissiebijdrage berekend voor het effluent
van de waterzuiveringsinstallatie (WZI) waarin het waswater van de rookgasbehandeling
gezuiverd wordt. De lozing van het koelwater werd volledig gemodelleerd omdat de captatie en
de lozing aanzienlijke debieten betreft. Dit wordt hierna verder toegelicht.
45 Effecteenheden (EE) is de reciproke waarde van de EC50 of LC50. Deze laatste zijn respectievelijk de
effectconcentratie of lethale concentratie waarbij 50% van de blootgestelde organismen een effect vertoont of sterft.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 481
Projectnummer: 07.0309

Lozing van bedrijfsafvalwater
De impact van de lozing van het bedrijfsafvalwater zal getoetst worden aan onderstaand
significantiekader.
SIGNIFICANTIEKADER
Verwaarloosbare bijdrage x

waarbij dezelfde systematiek wordt gevolgd als voor het bedrijfsafvalwater, met name een
toetsing aan de basiskwaliteitsnorm voor oppervlaktewater, i.e. 25 °C voor de temperatuur.
SIGNIFICANTIEKADER koelwater
Verwaarloosbare bijdrage Δ T < 0,25 °C (1%)
Beperkte bijdrage 0,25 °C ≤ Δ T < 1,25 °C (tussen 1 en 5%)
Relevante bijdrage 1,25 °C ≤ Δ T < 2,50 °C (tussen 5 en 10%)
Belangrijke bijdrage Δ T ≥ 2,50 °C (> 10%)
* Met Δ T het berekende temperatuursverschil
** Voor de temperatuur van het water aan de bodem of oevers werd hetzelfde significantiekader als voor de
temperatuur in het algemeen gebruikt.
Studie verspreiding van het koelwater in de Schelde
De dispersie van het gebruikte koelwater in de Schelde werd bestudeerd en gesimuleerd door
IMDC NV. Voor deze studie heeft IMDC NV het gedetailleerde numerieke model van het
Schelde estuarium ‘Slib3D’ ingezet. Dit model werd recent ook gebruikt in de studie van
‘Milieueffectrapport Verruiming vaargeul Beneden-Zeeschelde en Westerschelde’, dit in het
kader van het betreffende MER (IMDC, 2007a), (IMDC, 2007b). Het model werkt op basis van
het software pakket Delft3D, het simuleert de water-, de zout-, de temperatuur- en de
slibbewegingen in 3D.
Centraal in de studie staat de verspreiding en menging van warmte op de Schelde onder
verschillende typerende seizoenscondities. Voor verschillende typerende condities is de
verhoging van de gemiddelde, minimale en maximale temperatuur in de Schelde ten gevolge
van de lozing bepaald. Om deze verhoging te kunnen relateren aan natuurlijke variatie van de
temperatuur in de Schelde, met het getij of door de seizoenen, is een analyse uitgevoerd van
beschikbare temperatuursmetingen in de Schelde
Met bovengenoemd numerieke model werd een periode van circa 15 dagen doorgerekend,
waarin het getij varieert van een springtij naar een doodtij en terug naar een springtij.
Voorafgaand aan deze periode werd een periode van circa 10 dagen gesimuleerd welke dient
voor het inspelen van de waterstanden, snelheden, saliniteit en temperatuur. De inspeeltijd is
verkort door gebruik te maken van een correcte inschatting van de verdeling van deze
parameters als initiële waarden.
Het model werd eerst uitgebreid getest en gevalideerd tegen eenvoudige en meer
gecompliceerde cases die zijn gebaseerd op metingen of analytische oplossingen die zijn
gedocumenteerd in de literatuur. De modelonzekerheden zijn derhalve bekend en in het
voorliggende geval beperkt. Uit de validaties van het model blijkt dat de waterstanden,
snelheden en zoutwaarden een goede overeenkomst vertonen met gemeten waarden in de
Westerschelde en Beneden-Zeeschelde voor zowel situaties bij hoge, gemiddelde als lage
bovenafvoer.
In het model is rekening gehouden met de diverse autonome ontwikkelingen die zich in het
studiegebied afspelen, zoals:
• De zeespiegelstijging en bovenafvoer (tegen 2010 wordt een zeespiegelstijging van 2,1
cm verwacht)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 483
Projectnummer: 07.0309

• De voltooiing van het Deurganckdok
• Wijziging in het kader van het Sigmaplan (vnl. de ontpolderingen zijn meegenomen)
De ontwikkeling van de Hedwige- en Prosperpolder zijn niet meegenomen omdat deze maar
zullen afgerond zijn tegen 2015, wat ongeveer 3 jaar later zal zijn dan de installatie van de
electriciteitscentrale van E.ON.
Temperatuurscenario’s
Voor de ecologie is het van belang dat, enerzijds de maximale temperatuur die optreedt ter
plaatse van een natuurgevoelig gebied en anderzijds de maximale temperatuursvariatie gekend
zijn. Deze temperatuursvariatie kan ook het verschil zijn tussen een (verhoogde)
watertemperatuur en een lage omgevingstemperatuur wanneer het slik droogvalt tijdens eb. Op
basis hiervan zijn drie verschillende temperatuurscenario's opgesteld welke samen de
verschillende worst-case scenario's omvatten:
1) Een warme zomer: Tijdens een warme zomer worden de hoogste watertemperaturen
in de Schelde bereikt. Als gevolg van de warmwaterlozingen van de verschillende
elektriciteitscentrales zal de temperatuur verder toenemen. Het is van belang onder deze
omstandigheden de extra verhoging te kennen die wordt veroorzaakt door de E.ON centrale.
Het ‘warme zomer’ scenario is gecombineerd met een lage rivierafvoer. Uit de vergelijking van
de temperaturen van de Schelde is gebleken dat het jaar 2003 een extreem warme zomer was.
Hierbij wordt de warmtevracht berekend met een delta T van 6 °C, bij een lozingsdebiet van
95.000 m 3 /h. Er werd niet gerekend met de maximale delta T van 10 °C omdat er vanuit gegaan
werd dat er in de zomer zowiezo bijgekoeld zal worden met de koelcellen.
2) Een koude winter: Tijdens de winter kan, vanwege de lage omgevingstemperatuur, de
thermische vracht naar de Schelde maximaal zijn. Vanwege de zeer lage luchttemperatuur (tot
5 à 10°C beneden nul) kan een maximaal verschil in temperatuur ter plaatse van het slik
optreden, namelijk tussen de maximale watertemperatuur van het Scheldewater en de
optredende luchttemperatuur. In de winter is de rivierafvoer kouder dan zeewater. Hierdoor
zorgen de grote bovenafvoeren in de winter voor een koud water bron en een reductie van het
temperatuursverschil. Uit de vergelijking van de temperaturen van Schelde is gebleken dat het
jaar 1996 een extreem koude winter was. Hierbij wordt de warmtevracht berekend met een
delta T van 10 °C, bij een lozingsdebiet van 95 000 m 3 /h.
3) Een gemiddelde zomer: Tijdens een gemiddelde zomer wordt door de
elektriciteitscentrales de maximale thermische vracht (berekend met een delta T van 10 °C)
ingebracht in de Schelde. Ondanks de gemiddelde (zomer) temperatuur van het Scheldewater
wordt hierdoor de maximale toegestane temperatuur van het geloosde water bereikt. Door de
grote thermische vracht zal de variatie in temperatuur ter plaatse van de nabijgelegen slikken
maximaal zijn. Het ‘gemiddelde zomer’- scenario is gecombineerd met een lage rivierafvoer.
Bij de start van de modelleringen is er begonnen met het ‘zomer-scenario’ als ‘worst-case’,
waarbij er toen ook uitgegaan werd van verschillende in- en uitlaatconfiguraties van de
constructie van installatie. Met het model zijn drie alternatieven bestudeerd:
• Damwanden tot aan de TAW -9 m dieptelijn
• Optie 1: lozing aan de TAW -9 m dieptelijn
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 484
Projectnummer: 07.0309

• Optie 2: lozing tussen de hoog- en laagwaterlijn.
De resultaten worden hierna besproken. Het beste alternatief werd weerhouden en verder
gebruikt voor het ‘winter- en het gemiddelde zomer’-scenario. Vóór het berekenen van het
‘zomer- en winter’-scenario werd telkens eerst de referentiesituatie gesimuleerd.
In het onderzoek naar de verspreiding van koelwater en de opwarming van het Scheldewater
door de lozing van koelwater van de E.ON centrale zullen de veranderingen in temperatuur
worden vergeleken met een referentiesituatie. Deze referentiesituatie (de 'huidige situatie' in
2012) bestaat uit een identieke berekening, echter zonder de lozing van de E.ON centrale. Wel
zijn andere belangrijke temperatuursbronnen, zoals de lozingen van het koelwater van de
kerncentrale van Doel en van de Electrabel centrale in Kallo, in de referentieberekening
meegenomen.
Voor dit onderzoek zijn de volgende vragen geformuleerd:
Ten aanzien van temperatuur:
• Wat is de (gemiddelde) temperatuursverandering in de Schelde?
• Wat zijn de momentane temperatuursverhogingen in de nabije omgeving van het
lozingspunt?
• Wat is de maximum temperatuur nabij de bodem?
• Wat is het temperatuursbereik (verschil tussen maximum en minimum) nabij de bodem?
• Wat is de verwachte toename van de temperatuur nabij het innamepunt?
Ten aanzien van stroomsnelheden en slib:
• Zijn er mogelijk effecten op de stroomsnelheden in de vaargeul?
• Zijn er eventuele effecten van de in- en uitlaatconstructies op het slibtransport en de
ontwikkeling van de slikken?
Volgende gegevens zijn meegenomen voor wat betreft de ‘referentiesituatie’ :
• Kerncentrale Doel: debiet van 52,5 m 3 /s en een lozingstemperatuur van 31,3 °C
• Klassieke centrale Kallo: debiet van 16,7 m 3 /s en een lozingstemperatuur van 32 °C
• Proceswater overige industrie: niet geschematiseerd; som debieten van < 10 m 3 /s.
Opmerking
In de bepaling van de rivierafvoeren, die in de modellering zijn toegepast, werden
afvoerdebieten afgeleid op basis van neerslaggegevens over een periode van circa 30 jaar
(1971 – 2000). Op basis van deze periode is voor de zomer de laagste waarde van de
rivierafvoer gekozen die voor deze periode is bepaald. Uit de analyse van de data blijkt dat
deze waarde meer dan tweemaal lager ligt dat de gemiddelde waarde voor deze periode.
Aangezien de rivierafvoer bijdraagt aan een verdere afkoeling van het rivierwater ter hoogte van
de centrale, kan geconcludeerd worden dat een conservatieve aanpak is gekozen die
overeenkomt met de inschatting van een afname van het zomerdebiet door de
klimaatveranderingen met 50%.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 485
Projectnummer: 07.0309

Beperkingen
In de simulaties wordt de dagelijkse variatie van de watertemperatuur (dag en nacht) niet
gemodelleerd, maar wordt de daggemiddelde temperatuur beschouwd. Er zal daarom niet een
exacte weergave van de temperaturen op een zeker moment van de dag worden berekend. De
maximum- en minimumtemperaturen die worden berekend kunnen daarom ook niet gebruikt
worden om bijvoorbeeld te concluderen dat 'te hoge temperaturen' worden bereikt op een
zekere locatie. De berekende temperatuursverhogingen dienen voor de evaluatie van de
gevolgen voor de ecologie gebruikt te worden in combinatie met statistiek van de
watertemperatuur op de betreffende locatie (bijvoorbeeld nabij een slik of schor). Hetzelfde
geldt voor de temperatuur van het geloosde water. Op basis van de berekeningen uit deze
studie kunnen geen conclusies worden getrokken ten aanzien van de haalbaarheid van een
zeker Delta T van de centrale.
Schema van de in- en uitlaatconstructie
In onderstaande Figuur 6.4 wordt een schema gegeven van de constructie van de inlaat en
uitlaat van het koelwater. De elektriciteitscentrale van E.ON zal worden ontwikkeld op het
terrein van BAYER dat is gelegen langs de rechteroever van de Schelde, juist ten zuiden van
de Liefkenshoektunnel. Het is de intentie van E.ON dat de centrale in 2012 operationeel is. De
beschrijving van het koelwater wordt ook weergegeven in paragraaf 2.5.12. De inlaat is circa
280 m opwaarts van de uitlaat gepositioneerd. Om de kans op recirculatie te verminderen wordt
het relatief koude water nabij de bodem ingenomen en het opgewarmde water aan het
oppervlak geloosd. De inlaat is voorzien ter hoogte van de TAW -9 m dieptelijn. Het inlaatpunt
ligt hierdoor juist buiten de vaargeul. Voor de uitlaat zijn verschillende opties onderzocht (zie
hieronder). Naargelang het bestudeerde alternatief is de lozing voor zien ter hoogte van de
TAW -9 m dieptelijn of tussen de hoog- en laagwaterlijn. De uitlaatconstructie is zodanig
verondersteld dat het uitstromende water in verticale richting wordt geloosd en daarom geen
horizontale snelheid heeft. Hierdoor verspreidt het water zich in alle richtingen rondom het
uitlaatpunt. Door het ontbreken van een horizontale uittredesnelheid zal tevens de invloed op de
snelheden in de vaargeul verwaarloosbaar zijn. Om de invloed op het omliggende slik- en
schorgebied te minimaliseren zullen de kokers ondergronds naar de in- en lozingsconstructies
worden geleid.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 486
Projectnummer: 07.0309

Figuur 6.4: Schema van de mogelijke constructie van de opname en lozing van het koelwater.
Lozing
Schelde
Resultaten
De resultaten uit de bovenvermelde studie worden hieronder samengevat weergegeven, voor
de details en alle figuren wordt verwezen naar de desbetreffende studie ‘E.ON
Koelwaterdispersie - Hydrodynamische studie ten behoeve van het MER’ van IMDC NV.
Temperatuur van de Schelde
In eerste instantie wordt het verloop van de temperatuur in de Beneden-Schelde (t.h.v. Boei 87)
en ter hoogte van Vlissingen (monding Westerschelde) weergegeven tussen 1964 en 2006.
Hierbij kan de opwarming van het estuarium vastgesteld worden. De ingebruikname van de
reeds bovenvermelde centrales is hierop aangegeven (bron: OMES databank en waterbase.nl)
(zie Figuur 6.5).
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 487
Projectnummer: 07.0309
E.ON Centrale
Inlaat

Figuur 6.5: Evolutie van het jaarlijks gemiddeld verschil in watertemperatuur in de Schelde t.h.v. Vlissingen (monding
Westerschelde) en Boei 87 ( Beneden Zeeschelde) tussen 1964 en 2006.
n de studie van IMDC is een periode van 20 jaar (1987 – 2007) beschouwd. In Figuur 6.6 en
Figuur 6.7 worden de metingen van 20 jaar samen voorgesteld. De betreffende data zijn
metingen die plaatsvonden ter hoogte van Baalhoek en Hoofdplaat. Aangezien geen lange
tijdsreeksen beschikbaar zijn voor de Beneden Zeeschelde, worden enkel deze metingen in de
Westerschelde beschouwd. De conclusies die ten aanzien van de jaarlijkse variatie van de
temperatuur kunnen worden getrokken op basis van de metingen in de Westerschelde zullen
evenzeer gelden voor de Beneden Zeeschelde.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 488
Projectnummer: 07.0309

Figuur 6.6: Algemeen jaarlijks verloop van de watertemperatuur in de Baalhoek
Figuur 6.7: Algemeen jaarlijks verloop van de watertemperatuur t.h.v. de Hoofdplaat
Conclusies
Uit de uitgevoerde analyse blijkt dat het jaarverloop van de watertemperatuur sinusoïdaal is.
Tijdens de overgang van de winter naar de zomer (februari – augustus) neemt de temperatuur
continu toe om daarna terug continu af te nemen. De variatie van de temperatuur van het water
is gemiddeld van 5 °C tot 20 °C. Het grote volume water in de Schelde heeft steeds een
dempende werking op de temperatuursvariaties ten gevolge van de luchttemperatuur.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 489
Projectnummer: 07.0309

De watertemperatuur is hoofdzakelijk seizoensbepaald. De invloed van het getij is hier
ondergeschikt aan. Niettemin is er een invloed van het getij op de watertemperatuur die op een
willekeurige locatie wordt gemeten. De invloed van het getij wordt mede bepaald door het
langsverloop van de temperatuur. Stroomafwaarts wordt deze bepaald door de invloed van de
Noordzee. Temperatuursvariaties voltrekken zich hier langzamer dan opwaarts in de ondiepe
riviertakken.
In het deel van de Schelde ter hoogte van de haven van Antwerpen valt een maximum in de
temperatuur waar te nemen. Dit is gerelateerd aan de lozing van proceswater, onder andere
afkomstig van het koelwater van de reeds aanwezige elektriciteitscentrales in de Schelde. Als
gevolg van dit maximum valt stroomopwaarts van waar er geloosd wordt steeds een
verwarming te zien bij vloed.
In de winter is de variatie tussen maximum en minimum temperatuur (voor het langsverloop)
kleiner dan in de zomer. Hierdoor is de invloed van het getij meer waar te nemen in de zomer
dan in de winter, afhankelijk van de beschouwde locatie.
Referentiesituatie zomer - winter
Hierbij worden de basisresultaten bepaald m.b.t. de snelheid van het water, de temperaturen,
saliniteit, slib en doorzicht (inclusief getij- en dieptegemiddelde slibconcentratie, doorzicht,
erosie en aanslibbing) voor een warme zomer en een koude winter. Dit in het gebied rond de
ligging van de centrale, zonder de E.ON koelwaterlozingen. Hiermee zullen de resultaten van
de simuleringen met de E.ON lozingen, vergeleken worden.
Warme zomer en damwanden tot TAW –9 m
De damwandconstructie leidt tot significante veranderingen van de stroomsnelheden langsheen
de Ketelplaat (Linkeroever). Tevens wordt verwacht dat door neervorming aan de lijzijde van de
in- en uitlaat een accumulatie van warm water op het slik van Lillo (Rechteroever) zal ontstaan.
Op basis van de conclusies over de effecten van de damwanden op de stroomsnelheden, is in
overleg met E.ON besloten deze optie niet verder te onderzoeken. Volgend op dit besluit zijn
door E.ON twee andere opties zonder damwanden voorgesteld die in de volgende paragrafen
besproken zullen worden.
Warme zomer – optie 1 (lozing aan de TAW-9m dieptelijn)
Stroomsnelheid
Door het onttrekken en lozen van het koelwater worden er in de directe zone rondom de in- en
uitlaatconstructies kleine veranderingen van de stroomsnelheid berekend. Echter deze zijn
kleiner dan 0,05 m/s en derhalve verwaarloosbaar. De uitlaatconstructie is zodanig
verondersteld dat het uitstromende koelwater in verticale richting wordt geloosd (door middel
van een soort overlaatconstructie) en daarom geen horizontale snelheid heeft. Door het
ontbreken van een horizontale uittreesnelheid zal tevens de invloed op de snelheden in de
vaargeul verwaarloosbaar zijn.
Temperatuur in het water
Door de lozing van koelwater vanuit de E.ON centrale ter hoogte van Liefkenshoek zal het
reeds bestaande temperatuursverloop langs de Schelde worden versterkt. Door de extra
thermische vracht zal de maximum temperatuur tussen Bath en Hoboken met circa 0,3 tot
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 490
Projectnummer: 07.0309

0,4°C toenemen. Een stijging van de minimum temperatuur wordt verwacht tussen
Prosperpolder en Antwerpen. Dit blijkt uit de Figuur 6.8 waarin het bereik van de temperatuur
(maximum en minimum) in de Schelde is weergegeven langs de as van de vaargeul. Effecten
zullen in mindere mate merkbaar zijn van Baalhoek tot Schelle. Lokaal, in de directe omgeving
kunnen grotere temperatuursstijgingen worden waargenomen.
Het verschil tussen springtij en doodtij, is dat bij springtij (als de zon en maan in elkaars
verlengde staan en hun krachten gebundeld worden) de amplitude (of de hoeveelheid water)
van eb en vloed groter is dan bij doodtij (waarbij zon en maan haaks op mekaar staan). Springtij
en doodtij komen twee maal/maand voor. Eb en vloed komen 2 maal/dag voor.
Figuur 6.8: Invloed op de watertemperatuur in optie 1 - zomerscenario
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 491
Projectnummer: 07.0309

Temperatuur aan de bodem/oever
In Figuur 6.9 wordt de toename van de maximale temperatuur aan de bodem weergegeven
tijdens springtij en tijdens doodtij. De lozing van het koelwater leidt tot een lokale verhoging van
de temperatuur aan de bodem tot circa 2,5ºC. Deze verhoging treedt op langs de oever (het slik
aldaar) in de directe omgeving van de uitlaat. Deze maximale temperatuur treedt slechts
gedurende een korte periode op, wanneer bij kentering (wisselen tussen eb en vloed , duurt ca.
30 min) de warmwaterpluim door de stroming langs de oever wordt gevoerd op het moment dat
de stroming van richting verandert.
Een verhoging van 0,5 tot 1,0ºC is langs de oever merkbaar van Lillo tot aan de Boudewijnsluis;
de maximale verhoging wordt in de berekeningen slechts lokaal waargenomen, en voornamelijk
bij doodtij wanneer de getij-excursie beperkt is. Deze pieken in temperatuur zijn ook zichtbaar
aan de inlaat.
Figuur 6.9: Verschil in maximale temperatuur (ºC) aan de bodem tijdens springtij (bovenste) en doodtij (onderste)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 492
Projectnummer: 07.0309

Saliniteit
Het geloosde water heeft nagenoeg een ongewijzigde saliniteit ten opzichte van het ingenomen
water. Omdat de Schelde, met uitzondering van een korte periode rond vloedkentering, goed
gemengd is, is de saliniteit aan de inlaat (nabij de bodem) ongeveer gelijk aan het ontvangende
water aan de uitlaat (aan de oppervlakte). Ook is de verblijftijd van het water in het koelcircuit
van de centrale kort (enkele minuten). Hierdoor zal ook de saliniteit rond het lozingspunt in de
Schelde niet merkbaar veranderd zijn. De saliniteit heeft daarom geen invloed op het gedrag
van de warmwaterpluim, en ook is de invloed van de pluim op de saliniteit in de Schelde
verwaarloosbaar.
Slib en doorzicht
In de directe zone rondom de in- en uitlaatconstructies zijn kleine veranderingen van de
stroomsnelheid berekend. Echter deze zijn zodanig klein dat deze niet leiden tot een
verandering van slibconcentraties of doorzicht, noch van de aanslibbingspatronen in de
Schelde. Mogelijk treedt er nog enige vertroebeling aan het oppervlak op doordat water dat met
een hogere concentratie, dat nabij de bodem is ingenomen, aan het oppervlak wordt geloosd.
Echter, aangezien dit geen significant effect op de aanslibbing in het gebied zal hebben, is dit
effect niet in de modellering meegenomen.
Warme zomer – optie 2 (lozing tussen de hoog- en laagwaterlijn)
Snelheid
Net als bij optie 1 wordt door de geringe dimensies van de inlaatconstructie niet verwacht dat er
een merkbare obstructie van de (getij) stromingen zal optreden. Aangezien de dimensies van
de inlaatconstructie kleiner zijn dan de cellen van het rekenrooster, is in de modellering
verondersteld dat deze constructie dimensieloos is. Wanneer aan de oever tussen de hoog- en
laagwaterlijn wordt geloosd zal het water uitstromen over het aanpalende deel van het talud.
Hierdoor verliest het water zijn horizontale momentum en zal de invloed op de snelheden in de
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 493
Projectnummer: 07.0309

vaargeul verwaarloosbaar zijn. Door het onttrekken en lozen van het koelwater worden er in de
directe zone rondom de in- en uitlaatconstructies kleine veranderingen van de stroomsnelheid
berekend. Echter deze zijn kleiner dan 0,05 m/s en derhalve verwaarloosbaar.
Temperatuur in het water
De lozing van koelwater vanuit de E.ON centrale volgens optie 2, waarbij de lozing aan de
oever is ontworpen, zal tot een vergelijkbare temperatuursverhoging langs de Schelde leiden
als optie 1. Dit blijkt uit Figuur 6.10 waarin een vergelijking wordt gemaakt tussen optie 1 en 2
ten aanzien van het bereik van de temperatuur (maximum en minimum) in de Schelde,
weergegeven langs de as van de vaargeul. Door de extra thermische vracht zal de maximum
temperatuur tussen Bath en Hoboken met circa 0,3°C tot 0,4ºC toenemen. Een stijging van de
minimum temperatuur wordt verwacht tussen Prosperpolder en Antwerpen. Effecten zullen in
mindere mate merkbaar zijn van Baalhoek tot Schelle. Lokaal, in de directe omgeving kunnen
grotere temperatuurstijgingen worden waargenomen (zie ook hieronder).
Figuur 6.10: Bereik van de dieptegemiddelde temperatuur langs de Schelde tijdens springtij (boven) en doodtij tijdens
de zomer (lage rivier afvoer) – vergelijking tussen optie 1 en optie 2
Temperatuur aan de bodem
In Figuur 6.11 wordt de toename van de maximale temperatuur aan de bodem weergegeven
tijdens springtij en tijdens doodtij. Een vergelijking met de resultaten van optie 1 (Figuur 6.9)
laat zien dat er significant hogere temperaturen worden waargenomen langs de oevers
wanneer niet op de TAW -9 m dieptelijn wordt geloosd, maar aan de oever zelf. In de nabije
omgeving van de uitlaat neemt de maximale temperatuursverhoging toe tot meer dan 5 graden
(delta T in een warme zomer bedraagt 6°C). Dit wordt vooral veroorzaakt door de geringe
waterdiepte waardoor het uitstromende water direct tot aan de bodem wordt opgemengd. Een
verhoging van 0,5°C tot 1,0°C is merkbaar van het Galgeschoor tot aan de Boudewijnsluis; de
maximale verhoging wordt in de berekeningen waargenomen tussen de haven Lillo en de
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 494
Projectnummer: 07.0309

'Belgische Sluis'. Het effect van lozen direct aan de oever op de temperatuur aan de
inlaatconstructie is beperkt. In vergelijking met de resultaten bij optie 1 (lozen ter hoogte van de
TAW –9m lijn) zijn er in de resultaten van optie 2 (lozen aan de oever) aan het oppervlak
meerdere pieken waar te nemen. Deze pieken treden onder andere op tijdens de eb- en
vloedkentering. De pieken zijn ook hoger in vergelijking met optie 1 en lopen op tot circa 1,5 tot
2,5°C tijdens springtij en 2,5 tot 3°C tijdens doodtij. Aan de inlaatconstructie wordt, net als bij
optie 1, alleen een piek berekend juist na de ebkentering. Deze piek is tijdens springtij iets
hoger (tot 1°C) en tijdens doodtij ongeveer gelijk (0,7°C). Tijdens de vloedfase (na de eerste
piek) is de verhoging van de temperatuur aan het wateroppervlak in vergelijking tot optie 1
hoger en bedraagt circa 1 tot 1,5°C; aan de inlaat is de temperatuur gelijk (circa 0,5°C). Tijdens
de ebfase (de periode voorafgaand aan de piek) is de verhoging aan het oppervlak en aan de
inlaat gelijk, wat de goede verticale menging in de Schelde aantoont. Tijdens doodtij is deze
verhoging iets groter dan tijdens springtij (beide kleiner dan 0.5°C).
Figuur 6.11: Verschil in maximale temperatuur (ºC) aan de bodem tijdens springtij (bovenste ) en doodtij (onderste)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 495
Projectnummer: 07.0309

Saliniteit
Net zoals bij ‘optie 1’ heeft het geloosde water bij optie 2 nagenoeg een ongewijzigde saliniteit
ten opzichte van het ingenomen water.
Slib en doorzicht
Idem als bij optie 1
Uitschuring rond de lozingsconstructie
Aangezien in het voorliggende scenario aan de oever tussen de hoog- en laagwaterlijn zal
worden geloosd, is het aannemelijk dat dit lokaal leidt tot een significante erosie van het slik.
Door het uittredende water zal het aanwezige (geconsolideerde) slib worden geërodeerd
waardoor lokaal een stroomgeul zal ontstaan. Voor de precieze ontwikkeling van deze geul is
het model te grof, echter het model laat wel zien dat er nabij het uitlaatpunt ontgrondingen
zullen optreden. Het is waarschijnlijk dat het geërodeerde materiaal zich deels op de afwaartse
slikken afzet, zoals het Galgenschoor, en ook opwaarts ter plaatse van de Boudewijn en Van
Cauwelaertsluizen. Om deze ontgrondingen te verminderen zal er lokaal een
bodembescherming moeten worden voorzien, waardoor een aanvullend deel van het slik
verloren zal gaan. Afhankelijk van de omvang van deze bodembescherming zal alsnog erosie
langs de randen hiervan kunnen optreden.
Koude winter – optie 1 (lozing aan de TAW-9m dieptelijn)
Snelheid
Net als tijdens de zomer wordt door de geringe dimensies van de in- en lozingsconstructie niet
verwacht dat er een merkbare obstructie van de (getij) stromingen zal optreden. Door het
onttrekken en lozen van het koelwater worden in de directe zone rondom de in- en
uitlaatconstructies kleine veranderingen van de stroomsnelheid berekend. Echter deze zijn
kleiner dan 0,05 m/s en derhalve verwaarloosbaar.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 496
Projectnummer: 07.0309

Temperatuur in het water
In de referentiesituatie werd reeds vastgesteld dat in de winter (tijdens een periode met hoge
afvoer) de piek van de warmwatergolf zich in stroomafwaartse richting heeft verplaatst en dat
de totale temperatuurverhoging voor de winter (delta T van 10°C) en een warme zomer
(gereduceerde delta T van 6°C) vergelijkbaar is. Tijdens doodtij is in de zomer (bij lage afvoer)
sprake van een hogere watertemperatuur ten opzichte van het springtij, in de winter (bij hoge
afvoer) is dit juist omgekeerd en is de temperatuur tijdens doodtij lager. Door de lozing van het
koelwater van de E.ON centrale verandert deze verdeling niet.
Opvallend is dat de toename van de maximale temperatuur voor zowel zomer als winter gelijk
is, namelijk 0,3°C tot 0,4°C. De toename van de minimale temperatuur is iets groter, circa
0,5°C. Dit blijkt uit Figuur 6.12 waarin een vergelijking wordt gemaakt van de toename van de
temperatuur in de Schelde tijdens zomer en winter in vergelijking tot de referentie situatie,
weergegeven langs de as van de vaargeul. Dit wordt veroorzaakt door de extra koeling ten
gevolge van de hoge bovenafvoer in vergelijking met het lozingsdebiet (407 m³/s t.o.v. 26,4
m³/s).
Door de extra thermische vracht zal de maximum temperatuur in de zomer toenemen tussen
Lamwaarde en Schelle; in de winter is dit verder stroomafwaarts: tussen Hansweert en
Hoboken. Een stijging van de minimum temperatuur wordt in de zomer verwacht tussen
Prosperpolder en Antwerpen; in de winter wordt een toename tussen Baalhoek en Liefkenshoek
verwacht. In de gebieden waar sprake is van een toename van de maximum temperatuur, maar
niet van de minimum temperatuur, zal alleen tijdens bepaalde fases van het getij sprake zijn
van verhoogde temperaturen. Lokaal, in de directe omgeving kunnen grotere
temperatuurstijgingen kunnen worden waargenomen, echter, in de winter zijn deze pieken
beperkt.
Figuur 6.12: Vergelijking van de toename tijdens de zomer en de winter van de maximale en minimale
dieptegemiddelde temperatuur langs de Schelde tijdens springtij (boven) en doodtij (onder)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 497
Projectnummer: 07.0309

Temperatuur aan de bodem
In Figuur 6.13 wordt de toename van de maximale temperatuur aan de bodem weergegeven
tijdens springtij en tijdens doodtij. Een vergelijking met de resultaten tijdens de zomer (Figuur
6.9) laat zien dat het gebied waarin een verhoging (tot 1°C) wordt waargenomen weliswaar is
toegenomen in noordelijke en zuidelijk richting (van Galgeschoor tot aan de Boudewijnsluis)
maar dat de lokale toename van de maximale waarde is afgenomen naar 1 tot 1.5°C en tot zelfs
nog lagere waarden bij doodtij. Uit analyse van de tijdsafhankelijke verplaatsing van de
warmwaterpluim blijkt dat deze, in tegenstelling tot de zomer periode, na kentering niet langs de
oever stroomt, maar in het midden van de Schelde blijft. Hierdoor wordt in vergelijking tot de
zomer slechts een beperkte temperatuurtoename berekend.
Figuur 6.13: Verschil in maximale temperatuur (ºC) aan de bodem tijdens springtij (bovenste ) en doodtij (onderste)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 498
Projectnummer: 07.0309

Saliniteit
Het geloosde water heeft nagenoeg een ongewijzigde saliniteit ten opzichte van het ingenomen
water. Omdat de Schelde, met uitzondering van een korte periode rond vloedkentering, goed
gemengd is, is de saliniteit aan de inlaat (nabij de bodem) ongeveer gelijk aan het ontvangende
water aan de uitlaat (aan de oppervlakte). Ook is de verblijftijd van het water in het koelcircuit
van de centrale kort (enkele minuten). Hierdoor zal ook de saliniteit rond het lozingspunt in de
Schelde niet merkbaar veranderd zijn. De saliniteit heeft daarom geen invloed op het gedrag
van de warmwaterpluim, en ook is de invloed van de pluim op de saliniteit in de Schelde
verwaarloosbaar.
Slib en doorzicht
Uit onderzoek is gebleken dat de verschillen in de maximale slibconcentraties tussen een
situatie met hoge en lage afvoer (winter en zomer) over het algemeen gering zijn, maar dat
tijdens springtij wel hogere getijgemiddelde slibconcentraties verwacht kunnen worden.
Hierdoor nemen ook de concentraties aan de inlaat, maar ook aan de oppervlakte toe. Evenals
bij het zomer-scenario wordt er door de geringe dimensies van de inwateringsconstructie niet
verwacht dat er een merkbare obstructie van de (getij)stromingen zal optreden. Het onttrekken
en lozen van het koelwater zal niet leiden tot een significante verandering van slibconcentraties
of doorzicht, noch van de aanslibbingspatronen in de Schelde.
Gemiddelde zomer – optie 1 (lozing aan de TAW-9 m dieptelijn)
Snelheid
Net als tijdens de warme zomer, wordt door de geringe dimensies van de in- en
lozingsconstructie niet verwacht dat er een merkbare obstructie van de (getij)stromingen zal
optreden. Door het onttrekken en lozen van het koelwater worden er in de directe zone rondom
de in- en uitlaatconstructies kleine veranderingen van de stroomsnelheid berekend. Echter deze
zijn kleiner dan 0,05 m/s en derhalve verwaarloosbaar.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 499
Projectnummer: 07.0309

Temperatuur in het water
Hierboven is reeds besproken dat in de winter (tijdens een periode met hoge afvoer) de piek
van de warmwatergolf zich in stroomafwaartse richting heeft verplaatst en dat de totale
temperatuurverhoging voor de winter (delta T van 10°C) en een warme zomer (gereduceerde
deltaT van 6°C) vergelijkbaar is. Tijdens doodtij en bij lage afvoer is sprake van een toename
ten opzichte van springtij en bij hoge afvoer juist van een afname.
In vergelijking tot een warme zomer wordt bij een gemiddelde zomer ten gevolge van de E.ON
centrale een grotere toename van de temperatuur van het Schelde water berekend. Dit wordt
veroorzaakt door de hogere delta T (10°C) welke bij een zomer met gemiddelde temperaturen
wel mogelijk is en in een warme zomer niet. De toename van de maximale temperatuur (in de
as van de Schelde) bedraagt tijdens een gemiddelde zomer bij springtij circa 0,4 tot 0,6°C in het
gebied tussen Bath en Hoboken. Bij doodtij is de toename van de maximale temperatuur in
deze zone hoger, namelijk 0,5 tot 0,8°C. Door de reeds hogere temperaturen tussen
Prosperpolder en Kallo is de toename van de maximale temperatuur hier minder. De toename
van de minimale temperatuur is maximaal 0,4 tot 0,5°C.
Dit blijkt uit Figuur 6.14 waarin een vergelijking wordt gemaakt van de toename van de
temperatuur in de Schelde tijdens een warme en een gemiddelde zomer in vergelijking tot de
referentie situatie, weergegeven langs de as van de vaargeul.
In de figuur (in de as van de vaargeul) worden pieken in de toename van de maximale
temperatuur waargenomen ter hoogte van de uitlaat van de E.ON centrale. Tijdens springtij is
zeer lokaal de toename van de maximale temperatuur tot 1°C en bij doodtij tot 2°C. Op de
lokale verhoging rond het uitlaatpunt zal hieronder verder ingegaan worden.
De toename van de minimale temperatuur is kleiner en treedt op in een minder groot gebied.
Tussen Prosperpolder en Oosterweel is de toename van de temperatuur tussen 0,2 en 0,6°C.
Door de extra thermische vracht tijdens een gemiddelde zomer wordt hoofdzakelijk een
toename van de temperatuur verwacht; de zone waarin deze verhoging optreedt is ten opzichte
van een warme zomer ongeveer gelijk. In vergelijking tot de winter waarbij ook met een deltaT
van 10°C is gerekend, is de toename van de temperatuur in een gemiddelde zomer hoger. Dit
wordt veroorzaakt door het ontbreken van een grote bovenafvoer in de zomer waardoor in de
winter extra koeling van het water wordt verkregen.
De maximum temperatuur zal toenemen tussen Hansweert en Schelle. Een stijging van de
minimum temperatuur wordt verwacht tussen Bath en Antwerpen. In de gebieden waar sprake
is van een toename van de maximum temperatuur, maar niet van de minimum temperatuur, zal
alleen tijdens bepaalde fases van het getij sprake zijn van verhoogde temperaturen. Lokaal, in
de directe omgeving, kunnen grotere temperatuurstijgingen worden waargenomen, echter, in de
winter zijn deze pieken beperkt.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 500
Projectnummer: 07.0309

Figuur 6.14: Vergelijking van de toename tijdens de warme en de gemiddelde zomer van de maximale en minimale
dieptegemiddelde temperatuur langs de Schelde tijdens springtij (boven) en doodtij (onder) –optie 1
Temperatuur aan de bodem
In Figuur 6.15 wordt de toename van de maximale temperatuur aan de bodem weergegeven
tijdens springtij en tijdens doodtij. Een vergelijking met de resultaten voor de warme zomer (in
Figuur 6.11 en Figuur 6.12) laat zien dat het gebied waarin een verhoging (van 0,5 tot 1°C)
wordt waargenomen aanzienlijk is toegenomen in noordelijke en zuidelijk richting en zich
uitstrekt van Europa terminal tot aan Hoboken (Springtij). Van de Europa terminal tot Melsele
treedt de toename vooral aan de rechter oever op. Tijdens doodtij wordt over de volledige
breedte van de Schelde een toename tussen 0,5°C en 1,0°C berekend tussen Noord Ballast en
Hoboken. Zeer lokaal wordt in de omgeving van de E.ON centrale een verhoging van de
maximum temperatuur tot 4,0°C tijdens springtij en tot 5,0°C tijdens doodtij verwacht. Tijdens
springtij wordt over een afstand van circa 500 m opwaarts van het uitlaatpunt een toename van
meer dan 2,5°C berekend en tijdens doodtij over een lengte van 1000 m.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 501
Projectnummer: 07.0309

Figuur 6.15: Verschil in maximale temperatuur (ºC) aan de bodem tijdens springtij – optie 1 (gemid. zomer)
Figuur 6.16: Verschil in maximale temperatuur (ºC) aan de bodem tijdens doodtij – optie 1 (gemid.zomer)
Saliniteit
Het geloosde water heeft nagenoeg een ongewijzigde saliniteit ten opzichte van het ingenomen
water. Omdat de Schelde, met uitzondering van een korte periode rond vloedkentering, goed
gemengd is, is de saliniteit aan de inlaat (nabij de bodem) ongeveer gelijk aan het ontvangende
water aan de uitlaat (aan de oppervlakte). Ook is de verblijftijd van het water in het koelcircuit
van de centrale kort (enkele minuten). Hierdoor zal ook de saliniteit rond het uitwateringspunt in
de Schelde niet merkbaar veranderd zijn. De saliniteit heeft daarom geen invloed op het gedrag
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 502
Projectnummer: 07.0309

van de warmwaterpluim, en ook is de invloed van de pluim op de saliniteit in de Schelde
verwaarloosbaar. Dit blijkt ook uit de resultaten van de modellering. Veranderingen in de
saliniteit zijn veel kleiner dan 0,5 ppt en vallen binnen de marge waarop resultaten zichtbaar zijn
in de figuren. Figuren die het verschil in saliniteit weergeven tussen het scenario en de
referentie berekening zijn daarom niet in het rapport opgenomen.
Slib en doorzicht
Evenals bij het warme zomer-scenario, wordt er door de geringe dimensies van de
inwateringsconstructie niet verwacht dat er een merkbare obstructie van de (getij)stromingen
zal optreden. Het onttrekken en lozen van het koelwater zal niet leiden tot een significante
verandering van slibconcentraties of doorzicht, noch van de aanslibbingspatronen in de
Schelde.
Interpretatie van de in VLAREM II gereguleerde ‘lozing van thermische vracht’
Hierboven werden de algemene milieuvoorwaarden voor het lozen van koelwater afkomstig van
elektrische centrales weergegeven. Hierbij gelden naast de ogenblikkelijke temperaturen ook de
voorwaarden voor de thermische vrachten, dit vooral in die periodes waarbij het
oppervlaktewater reeds 25 °C (basiswaterkwaliteit) bereikt heeft. Samengevat komt dit op het
volgende neer :
Temperatuursbeperkingen t.g.v. de geloosde thermische vracht ( Δ TTV
).
• T gecapteerde water ≤ 25 °C: ΔTTV E.ON zal lozen)
= 10 ° C (is de maximale thermische vracht dat
• T gecapteerde water ≤ 26 °C: ΔTTV = 7 ° C (namelijk 70% van de maximale vracht)
• T gecapteerde water ≤ 27 °C: ΔTTV = 4 ° C (namelijk 40% van de maximale vracht)
• T gecapteerde water ≤ 28 °C: Δ = 1 ° C (namelijk 10% van de maximale vracht)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 503
Projectnummer: 07.0309
T TV
De beperking van de thermische vracht zal recht evenredig zijn met de temperatuur van het
gecapteerde water. Figuur 6.17 geeft de uitwerking van de VLAREM norm weer in grafiek vorm.

Figuur 6.17: Beperking van de thermische vracht (%) volgens de VLAREM norm in functie van de temperatuur van het
gecapteerde water (ºC)
% van maximale thermische vracht
120%
100%
80%
60%
40%
20%
0%
20 21 22 23 24 25 26 27 28 29
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 504
Projectnummer: 07.0309
temperatuur gecapteerde water (°C)
Dit zijn de voorwaarden die dienen opgelegd te worden ter hoogte van elektriciteitscentrales die
proceswater lozen in een oppervlaktewater. Als voorbeeld kan de locatie Antwerpen beschouwd
worden. Echter, omdat voor deze locatie geen langjarige meetreeksen beschikbaar zijn, wordt
de meetreeks ter hoogte van Baalhoek gebruikt en vertaald naar een meetreeks ter hoogte van
Antwerpen. Langjarige meetreeksen zijn ter beschikking ter hoogte van Baalhoek (TMB, HMCZ,
2007). Om de meetgegevens ter hoogte van Baalhoek te vertalen in te verwachten
temperaturen in Antwerpen, dient een relatie gelegd te worden tussen de temperaturen ter
hoogte van deze twee locaties. Op basis van de observaties beschreven in paragraaf 0 kan
aangenomen worden dat een temperatuursverschil van ongeveer 1,5°C geldt tussen Antwerpen
en Baalhoek (ΔTAB,). Gezien de mogelijke variatie op dit getal wordt als maximaal
temperatuursverschil tussen beide locaties 3°C aangenomen. Overschrijdingswaarden zullen
voor beide temperatuursverschillen worden bepaald. De temperatuur van het geloosde water te
Antwerpen wordt bijgevolg als volgt bepaald:
T = T + ΔT
+ ΔT
LA
waarin
MB
TLA
TMB
AB
TV
: temperatuur lozing ter hoogte van Antwerpen
: temperatuur meetreeks Baalhoek
ΔTAB, : globaal temperatuursverschil tussen Antwerpen en Baalhoek
ΔTTV, : temperatuursverschil tussen geloosd en gecapteerd water (thermische vracht)
Om de maximaal toegestane temperatuur tussen geloosd en gecapteerd water te bepalen
(ΔTTV,), dient de temperatuur van het gecapteerde water te Antwerpen gekend te zijn (TCA,).
Deze wordt bepaald als:
T = T + ΔT
CA
waarin
MB
AB

TCA
TMB
: temperatuur van het gecapteerde water te Antwerpen
: temperatuur meetreeks Baalhoek
ΔTAB, : temperatuursverschil tussen Antwerpen en Baalhoek
Tot slot dient nog opgemerkt te worden dat volgens de VLAREM-norm de gemiddelde
dagtemperaturen bepaald worden als het gemiddelde van de uurwaarden gemeten tussen de
middag (12h) van de ene dag tot de middag (12h) van de daaropvolgende dag.
Maximale thermische vracht
De in de vorige paragraaf vermelde criteria betreffende het lozen van koelwater werden getest
met een geconstrueerde meetreeks van de temperatuur nabij Antwerpen. Deze reeks bestrijkt
een periode van 20 jaar. Voor zowel de 20 jaar samen (1987 – 2007), als voor de laatste 10
jaar samen (1997 – 2007), als voor de laatste 10 jaar afzonderlijk (1997 t/m 2007), werd
nagegaan wat het overschrijdingspercentage is van de verschillende criteria. Hieruit volgt dus
het aantal dagen waarop de geloosde temperatuur moet beperkt worden. Nu de temperatuur
van het geloosde koelwater afhankelijk is van de maximaal toegestane thermische vracht, dient
eerst de temperatuur van het gecapteerde water te Antwerpen bepaald te worden. Voor elke
drempelwaarde (25 °C, 26 °C, 27 °C en 28 °C) werd het overschrijdingspercentage bepaald.
Voor de bepaling van het overschrijdingspercentage werden enkel de dagen in rekening
genomen waarvoor meetgegevens beschikbaar zijn. Verder is het overschrijdingspercentage
een totaal (cumulatief) percentage van overschrijding. Met andere woorden metingen die 27 °C
overschrijden, zijn eveneens opgenomen in het overschrijdingspercentage van 26 °C. Tabel 6.6
geeft de resultaten weer zowel voor een temperatuursverschil van 1,5 °C als 3,0 °C tussen
Antwerpen en Baalhoek.
Tabel 6.6: Overschrijdingspercentages gecapteerde water te Antwerpen >25°C is [%]
Overschrijdingspercentages gecapteerd water> 25°C is [%]
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 505
Projectnummer: 07.0309
>25 °C >26 °C >2 7°C >28 °C
Jaar \ reductie 0 – 30% 30 – 60% 60 – 90% 90 – 100%
Aangenomen temperatuursverschil tussen Antwerpen en Baalhoek:
ΔTAB = 1 . 5°
C
1987-2007 0,49 0,05 0,00 0,00
1997-2007 0,68 0,10 0,00 0,00
Aangenomen temperatuursverschil tussen Antwerpen en Baalhoek:
ΔTAB = 3 . 0°
C
1987-2007 2,49 1,02 0,19 0,00
1997-2007 2,86 1,15 0,26 0,00
Uit Tabel 6.6 volgt dat slechts een beperkt aantal dagen in het jaar de thermische vracht
beperkt dient te worden. Wanneer de thermische vracht beperkt dient te worden, is dit meestal
niet meer dan met 30% (> 25°C). Enkel bij warme jaren (zoals 2003 en 2006) kan het
voorkomen dat de thermische vracht beperkt zal moeten worden met meer dan de 50% (>

26°C). Uitgaande van een aangenomen temperatuursverschil tussen Antwerpen en Baalhoek
van 1,5 °C betekent dit dat tijdens de warme zomers (1997, 2000 en 2006) de drempelwaarde
van 25°C 1% tot 3,5% van de tijd wordt overschreden (4 dagen tot 2 weken). De
drempelwaarde van 26°C wordt alleen in 2006 overschreden gedurende 1% van de tijd. Voor
een aangenomen temperatuursverschil van 3 °C tussen Antwerpen en Baalhoek zijn de
percentages logischerwijze hoger. Echter blijven de hierboven aangehaalde conclusies gelden.
Nu geldt dat over de laatste 10 jaar gemiddeld circa 10 dagen per jaar de drempelwaarde van
25°C wordt overschreden (circa 3 weken voor 1997, 2003 en 2006), de drempelwaarde van
26°C wordt in 1997, 2003 en 2006 overschreden gedurende circa 2 weken en de
drempelwaarde van 27°C wordt in 2003 en 2006 overschreden gedurende circa 4 dagen.
Eveneens werd het percentage van tijd waarop de warmtevracht in het geloosde water zal
moeten worden teruggevoerd (volgens VLAREM) weergegeven. Tabel 6.7 geeft de resultaten
weer.
Tabel 6.7: Percentage van de tijd waarop de warmtevracht in het geloosde water zal moeten worden teruggevoerd (te
Antwerpen) [%]
Percentage van de tijd waarop de warmtevracht in het geloosde water zal moeten worden teruggevoerd (te
Antwerpen) [%]
jaar Ogenblikkelijke waarde Daggemiddelde 30-dagengemiddelde
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 506
Projectnummer: 07.0309
Aangenomen temperatuursverschil tussen Antwerpen en Baalhoek:
ΔTAB = 1 . 5°
C
1987-2007 3,50 8,99 21,53
1997-2007 4,17 10,39 24,51
Gemiddeld 4,11 10,32 26,49
Maximum 9,41 20,55 32,74
Minimum 0,05 1,96 18,40
Aangenomen temperatuursverschil tussen Antwerpen en Baalhoek:
ΔTAB = 3 . 0°
C
1987-2007 8,74 18,28 30,22
1997-2007 10,07 20,84 32,91
Gemiddeld 10,01 20,59 35,26
Maximum 16,02 27,40 37,80
Minimum 4,78 13,42 30,04
Uit Tabel 6.7 blijkt duidelijk dat het criterium betreffende het 30-dagengemiddelde het strengst
is. Gemiddeld dienen circa 25% tot 35% van het jaar beperkingen te worden opgelegd aan de
temperatuur van het geloosde water vanwege het voortschrijdende 30-dagengemiddelde, circa
10% tot 20% vanwege het daggemiddelde en slechts 5% tot 10% vanwege de ogenblikkelijke
waarde. Het is evenwel waarschijnlijk dat de periode waarin de temperatuur moet worden
beperkt vanwege het 30-dagengemiddelde de andere twee perioden omvat. Ook tijdens een
jaar waar nauwelijks de ogenblikkelijke waarde of de daggemiddelde waarde overschreden
wordt, kan het overschrijdingspercentage van het voortschrijdende 30-dagengemiddelde hoog

zijn. Tijdens een dergelijk jaar is er volgens het criterium van de temperatuur van het
gecapteerde water (zie hierboven) vaak eveneens geen beperking. 2007 was een jaar waar dit
het geval is. Ter verduidelijking van deze situatie zijn figuren (Figuur 6.18 tot Figuur 6.20 die de
criteria betreffende de temperatuur van het geloosde water weergeven voor 2007 hieronder
weergegeven.
Figuur 6.18: Ogenblikkelijke temperatuur T van het geloosde water te Antwerpen (blauw) en de temperatuur gemeten in
Baalhoek (zwart). In blauw gestippeld de kritische temperatuur van 33°C
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 507
Projectnummer: 07.0309

Figuur 6.19: Daggemiddelde temperatuur T van het geloosde water te Antwerpen (blauw) en de temperatuur gemeten
in Baalhoek (zwart). In blauw gestippeld de kritische temperatuur van 32°C
Figuur 6.20: 30-dagengemiddelde temperatuur T van het geloosde water te Antwerpen (blauw) en de temperatuur
gemeten in Baalhoek (zwart). In blauw gestippeld de kritische temperatuur van 30°C
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 508
Projectnummer: 07.0309

In Figuur 6.18 wordt de verwachte ogenblikkelijke temperatuur van het geloosde water
weergegeven door de blauwe lijn. De zwarte lijn geeft de temperatuur in Baalhoek weer. In de
voorstelling wordt rekening gehouden met een temperatuursverschil tussen Antwerpen en
Baalhoek van 1,5°C. Uit de figuur blijkt dat de kritische temperatuur van 33°C slechts enkele
keren wordt overschreden.
In Figuur 6.19 wordt de verwachte daggemiddelde temperatuur van het geloosde water weergegeven
door de blauwe gestreepte lijn. De zwarte lijn geeft opnieuw de momentane
temperatuur in Baalhoek weer. Ook hier blijkt dat de kritische temperatuur van 32°C slechts een
enkele keer wordt overschreden.
In Figuur 6.20 wordt de voortschrijdende 30-dagen gemiddelde temperatuur van het geloosde
water weergegeven door de blauwe gestreepte lijn. De zwarte lijn geeft opnieuw de momentane
temperatuur in Baalhoek weer. De kritische temperatuur van 30°C wordt gedurende 28% van
het jaar overschreden (circa 100 dagen).
Dit geeft aan dat het derde criterium bepalend is voor de beperking van de thermische vracht en
de resultaten in Tabel 6.7 geven aan dat rekening moet worden gehouden met een beperking
van de thermische vracht gedurende 90 tot 125 dagen per jaar. De mate waarin de criteria
overschreden worden is nooit meer dan vijf graden. Teneinde het 30-dagen gemiddelde van
30°C te behouden, zal de temperatuur van het geloosde water in de zomer moeten worden
beperkt tot 30°C. Bij een temperatuur van de Schelde van 24°C betekent dit een reductie van
de thermische vracht van 4°C.
Besluit
Nu er duidelijke regelgeving bestaat inzake de temperatuur van het geloosde water in relatie tot
de gecapteerde temperatuur, is het belangrijk om zowel de temperatuur van het ingenomen
water als de gerealiseerde temperatuursverhoging te monitoren. E.ON dient haar operationele
beslissingen volledig af te stemmen op deze monitoringgegevens.
6.1.5.3.10. Effecten op de opgeloste zuurstof in de Schelde
De meest kritische periode voor de impact van de lozing van koelwater op de opgeloste
zuurstof in de Schelde is de zomer, wanneer de watertemperatuur hoger is en de opgeloste
zuurstof lager. Uit de VMM-databank kan vastgesteld worden dat de zuurstofconcentratie in de
zomer kan dalen tot 4 mg/l. Bij doorgang door het systeem wordt geen zuurstof verbruikt, er is
bijna geen BZV aanwezig, ook het verbruik door micro-organismen is minimaal doordat er geen
groei is en de verblijftijd in het circuit zeer kort is. Bij het lozen wordt het gebruikte koelwater
door de uitlaatconstructie gestuurd, waarvan afbeeldingen in hoofdstuk 2.4.10 weergegeven
zijn. De uitlaatconstructie is zodanig geconstrueerd dat het water verticaal naar beneden valt,
waarbij het bij hoogtij 1,5 m tot bij laagtij 7 m naar beneden valt. Bij het terechtkomen in het
water wordt zuurstof uit de lucht opgenomen en intens gemengd in het water zodat er extra
zuurstof in het Scheldewater ingebracht wordt. Op basis van het model van Avery & Novak
(1978) 46 , bedraagt de extra inbreng van zuurstof circa 1 mg/l bij hoogtij en 1-3 mg/l bij laagtij. In
46
Avery, S.T. und Novak, P.: Oxygen Transfer at Hydraulic Structures, Journal of the Hydraulics Division, 104 (11), pp.
1521 – 1540, 1978)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 509
Projectnummer: 07.0309

de zomer zal de zuurstofconcentratie bij ‘lozing’ in het grootste gedeelte van de tijd > 6 mg/l
bedragen. Dit wordt ook geïllustreerd in volgende figuur :
Figuur 6.21: Opgeloste zuurstof in het oppervlaktewater bij inval van het koelwater
Gelet op het bovenstaande kan besloten worden dat de lozing van het koelwater geen
negatieve impact zal hebben op de zuurstofconcentratie in de Schelde.
6.1.5.4. Onderhoudsfase
De elektriciteitscentrale zal op periodieke tijdstippen uit bedrijf genomen worden voor geplande
onderhoudsactiviteiten. Dit kan zijn bijvoorbeeld voor inspectie, reiniging, kleine
onderhoudswerkzaamheden of voor grote onderhoudswerkzaamheden (zoals een grote
revisie). Deze werkzaamheden vinden voornamelijk binnen de gebouwen plaats, zodat er van
overlast naar de omgeving niet of nauwelijks sprake is. Gedurende de stilstandsperiode van de
elektriciteitscentrale zal de back-up ketel de stoomlevering naar BAYER verzorgen. Met
betrekking tot de lozingen zal er niet veel veranderen: de verschillende afvalwaterstromen
zullen nog steeds aanwezig zijn en worden op dezelfde wijze verder behandeld. De impact naar
water toe tijdens een onderhoud en tijdens een grote revisie zal zeker niet groter worden.
6.1.6. Significantie van de milieueffecten voor scenario 1: directe koeling
De effecten van de lozing van het bedrijfsafvalwater in de Schelde kunnen als volgt worden
samengevat:
• De invloed van de afvalwaterlozing van E.ON is voor CZV verwaarloosbaar.
• De bijdrage aan de concentraties van de andere parameters, op chroom na, is ook
verwaarloosbaar.
• De toename ten opzichte van de basiskwaliteit voor chroom bedraagt net 1,14%, dit is
beperkt.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 510
Projectnummer: 07.0309

• Er zijn geen effecten van de lozing van het bedrijfsafvalwater op de waterbodem, omdat
er geen effecten zijn op het oppervlaktewater zelf.
De effecten van de lozing van het koelwater in de Schelde kunnen als volgt worden
samengevat:
• Met betrekking tot de captatie en de lozing van het koelwater kan besloten worden dat
optie 1 (met name captatie en lozing aan de TAW-9 m dieptelijn), de minste impact
heeft op zowel de watertemperatuur in de Schelde als de temperatuur aan de oevers
en bodem t.h.v. de Schorren en Slikken en de gevolgen voor de bodemgesteldheid
(erosie). De impact kan beschouwd worden als beperkt voor zowel de
watertemperatuur (als voor de bodemtemperatuur). Er zijn geen grote verschillen vast
te stellen tussen zomer- en winterscenario. In het scenario van de ‘gemiddelde zomer’,
waarbij gerekend wordt met een delta T van 10 °C, dus zonder bijkomende koeling, is
de invloed op de watertemperatuur 0,1°C hoger. Bij toetsing aan het significantiekader
voor koelwater geven de wijzigingen van de ‘temperatuur in de Schelde’ in het scenario
voor ‘warme zomer’ (zie paragraaf 6.4.3.7) en de winter gemiddeld 0,3° C – 0,4° C wat
volgens het gehanteerde significantiekader een beperkte impact op de Schelde
betekent. In het scenario voor de gemiddelde zomer zijn de effecten iets groter en
varieert de wijziging van 0,4°C-0,6 °C, wat eveneens als een beperkte impact kan
beoordeeld worden.
• Tijdens kentering treden aan de bodem kortstondig (op jaarbasis minder dan 2% van de
tijd) en in een zeer beperkte zone in de nabije omgeving van de uitlaat (maximaal
circa 1 à 2,5 ha) mogelijk hogere temperaturen op (verhoging mogelijk tot 1,5 à 2,5°C).
• De lozing van het koelwater heeft geen negatieve impact op de zuurstofconcentratie in
de Schelde.
6.1.7. Milderende maatregelen
Nu de effecten van de lozing van het bedrijfsafvalwater verwaarloosbaar zijn, en de effecten
van de lozing van het koelwater beperkt, moeten geen milderende maatregelen worden
opgelegd.
Wel zal E.ON zich ertoe verbinden om, wanneer de temperatuur van de Schelde in de
zomermaanden > 25 °C bedraagt, de geloosde thermische vracht te doen dalen in
overeenstemming met de in VLAREM II voorgeschreven voorwaarden. Hiertoe zal E.ON de
inzet van de koelcellen volledig afstemmen op de temperatuur van het ingenomen
Scheldewater. Een continue monitoring van de temperatuur van zowel het ingenomen als
geloosde koelwater is daarbij essentieel.
6.1.8. Monitoring
Gelet op het belang van het niet overschrijden van de toegestane thermische vrachten (vooral
in de zomer) dringt zich een continue monitoring op van de temperatuur van zowel het
ingenomen als het geloosde koelwater.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 511
Projectnummer: 07.0309

6.1.9. Besluit
Met betrekking tot de lozing van het bedrijfsafvalwater kan gesteld worden dat de impact op de
kwantiteit en kwaliteit van het ontvangende water, de Schelde, verwaarloosbaar is.
Met betrekking tot de captatie en de lozing van het koelwater kan besloten worden dat de
hierboven beschreven ‘optie 1’ (captatie en lozing aan de TAW-9 m dieptelijn) de minste impact
heeft op zowel de watertemperatuur in de Schelde als de temperatuur aan de oevers en de
bodem ter hoogte van de Schorren en Slikken en de gevolgen voor de bodemgesteldheid
(erosie). De impact kan beschouwd worden als beperkt voor zowel de water- als
(water)bodemtemperatuur. Optie 1 zal dan ook door E.ON worden uitgevoerd.
In het scenario ‘gemiddelde zomer’ werd onderzocht wat de invloed zou zijn op de Schelde
tijdens een gemiddelde zomer op het vlak van temperatuur en bij een delta T van 10°C, waarbij
geen extra koeling zou plaatsvinden. De resultaten geven bij deze situatie toch iets hogere
invloeden, zij het beperkt op Scheldewater, maar toch hogere pieken aan de bodem, zij het zeer
plaatselijk en bij doodtij. Er moet evenwel gesteld worden dat dergelijke situatie zich niet zal
voordoen, nu E.ON bij de warmste periode in de zomer zal bijkoelen met koelcellen met
geforceerde trek.
De lozing van het koelwater heeft tot slot geen negatieve impact op de zuurstofconcentratie in
de Schelde.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 512
Projectnummer: 07.0309

6.2. Discipline water voor het scenario van de koeltoren
6.2.1. Methodologie
De gevolgde methodologie is dezelfde als deze beschreven voor het 1 ste concept: zie onder
paragraaf 6.1.1.
6.2.2. Afbakening van het studiegebied
De afbakening van het studiegebied is dezelfde als deze beschreven voor het 1 ste concept: zie
onder paragraaf 6.1.2.
6.2.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Voor een overzicht van de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden wordt verwezen naar
de tekst opgenomen in hoofdstuk 1.2 van dit MER, partim water.
6.2.4. Beschrijving van de referentiesituatie
Als referentiesituatie wordt de huidige immissietoestand bedoeld. Voor de gegevens van de
referentiesituatie voor water verwijzen we naar paragraaf 6.1.4, waarin de kwaliteit van de
Schelde wordt beschreven.
6.2.5. Beschrijving van de milieueffecten voor scenario 2 met koeltoren.
6.2.5.1. Afbraakfase
Hiervoor wordt verwezen naar paragraaf 6.1.5.1.
6.2.5.2. Aanlegfase
Hiervoor wordt verwezen naar paragraaf 6.1.5.2.
Het enige verschil is dat er nog de aanleg zal zijn van de koeltoren, maar hiervoor is er geen
extra bemaling noodzakelijk. Er zal dus ook geen extra af te voeren water zijn .
6.2.5.3. Exploitatiefase
6.2.5.3.1. Waterbalans
De waterbalans in het scenario met koeltoren zal verschillend zijn, zeker ten aanzien van de
hoeveelheid te capteren en te lozen koelwater. De nieuwe waterbalans wordt in onderstaande
Figuur 6.22 weergegeven.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 513
Projectnummer: 07.0309

De gebruikte ‘waterbronnen’ en afgevoerde waters bllijven grotendeels dezelfde als onder
paragraaf 6.1.5.3, behalve wat betreft het ‘dokwater’ dat niet meer gebruikt zal worden. De
reden hiervoor is dat voor de exploitatie van de koeltoren er behandeld water nodig is, het
opgenomen oppervlaktewater moet ten eerste al gefilterd worden alvorens het naar de
koelwaterbehandelings installatie wordt gevoerd. Vandaar dat nu van het Scheldewater gebruik
gemaakt wordt.
Er is een verbruiker van ‘proceswater’ bijgekomen , namelijk de waterlansen in de ketel. Deze
lansen spuiten water in de ketel om de verontreiniging van de wanden tegen te gaan. Dit water
verdampt en wordt mee afgevoerd met de rookgassen.
Voor de waterkoeling wordt hier voor een recirculatiesysteem met een koeltoren met natuurlijke
trek gekozen, in principe een gesloten kringloop. Doordat er water via verdamping met de lucht
wordt afgevoerd zal het nodig zijn om voortdurend water aan het systeem toe te voegen.
Zouden we de toevoer naar het systeem beperken tot het aanvullen van de
verdampingsverliezen, dan zou er een voortgaande concentratie/indikking van
verontreinigingen en vooral zouten in de kringloop optreden. Om deze te sterke concentratie te
vermijden zal het bovendien nodig zijn om een spuistroom uit het koeltoren systeem toe te
laten. De indikkingsfactor zal 2 à 2,38 bedragen.
Verwacht wordt te kunnen werken met een indikking van 2,38 , dit geeft dan een hoeveelheid
op te nemen koelwater van 2678 m³/h en en een geloosde spui van 1097 m³/h (zie schema).
Indien de indikking met een factor 2 zal toegepast worden, dan zal het debiet groter zijn en zal
er 2.800 m³/h opgenomen worden en zal de spuistroom 1.400 m³/h bedragen. Deze waarden
werden dan ook gebruikt in de modellering van het studiebureau IMDC om de impact op de
Schelde te kunnen bepalen (zie verder).
In de loop van de studie van het project is gebleken dat de waterzuivering ook werkt met een
kleiner debiet. Het bedrijfsafvalwater afkomstig van de waterzuiveringsinstallatie kan
gereduceerd worden tot 36 m³/h i.p.v 70 m³/h in het 1 e scenario. De vrachten blijven wel
dezelfde.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 514
Projectnummer: 07.0309

Figuur 6.22 : Schema waterbalans (bij normale bedrijfsvoering van de hoofdboiler en back-up ketel in stand by) in
scenario met koeltoren. De opgegeven getallen zijn in m³/h.
spui 3
bedrijfswater 424 367 demi water 276 backup ketels
bereiding proces stoom
236 processtoom
9 82 levering
water/stoom 19 roetblazen,
cyclus
15 spui
verstuivingsstoom
etc.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 515
Projectnummer: 07.0309
63
rookgas
161
3 condensaat
reiniging
3
56 ROI (rookgas WZI (water 3 afvalwater
ontzwavelings 36 zuiverings 36 50 behandeling
145 installatie) installatie) Bayer
4
restvocht in gips 1536 verdamping
scheldewater 2678 2696 water 2633 koeltoren 1097 schelde
behandeling
verdamping
7 in ketel
9 bodemas koelers /
0 opvangbak condensors
2 restvocht
in bodemas
1 proceswater 18
tank
19 7 verdamping
7 waterlansen in ketel
ketel
7 turbine- en
ketelhuis
drinkwater * 1 gebouwen 14
5 laad- en
1 losplaatsen,
trafo-ruimtes overstort
regenwater 19 18 daken, verharde 18 opvang kanaaldok
(jaargemiddeld) oppervlakken tank
Voetnoot
* Tijdens de constructiefase en tijdens een grote onderhoudsstop van de centrale zal het drinkwaterverbruik toenemen
** Indien kwaliteit niet geschikt voor hergebruik dan afvoer per vrachtauto
6.2.5.4. Waterzuiveringsinstallatie
De waterzuiveringsinstallatie van de waswaters van de rookgaszuivering is dezelfde als in
scenario 1, hiervoor wordt verwezen naar paragraaf 6.1.5.3.
Het effluent afkomstig van de waterzuiveringsinstallatie zal normalerwijze niet meer rechtstreeks
geloosd worden in de Schelde, maar zal verder in de waterzuivering van BAYER gezuiverd
worden en via het lozingspunt van BAYER geloosd worden.
E.ON en BAYER Antwerpen onderzoeken in dit stadium de mogelijkheid tot verwerken van het
afvalwater in de biologische afvalwaterzuivering van BAYER . Nitraten in het afvalwater worden
verwijderd in de denitrificatie-eenheid.
0**

De waterzuivering van BAYER Antwerpen bestaat uit volgende secties:
- voorbezinkingsbekkens
- denitrificatiebekkens
- beluchtingsbekkens
- nabezinkingsbekkens
- flotatiebekken
- afvoer naar de Schelde
De kwaliteit van het afvalwater zal dusdanig van aard dienen te zijn dat uiteindelijk aan de
vergunningsvoorwaarden van BAYER zal kunnen voldaan worden. Specifiek dient dus de input
van het nitraat gehalte te voldoen om een eindconcentratie van 15 mg/l N te garanderen. Het
totale debiet mag 50 m 3 / uur bedragen.
Mocht in de praktijk blijken dat deze medeverwerking van het E.ON afvalwater voor BAYER niet
haalbaar is, dan zal de voorgaande situatie toch aangehouden worden waarbij er zal geloosd
worden in de Schelde (via een afzonderlijk meetpunt met venturi). Het debiet zal wel lager zijn
en 36 m³/h bedragen. De vracht zal in grootte dezelfde zijn als in scenario 1 (cfr.Tabel 6.1).
Er zal wel een bijkomende zuivering voorzien worden om de N totaal naar 15 mg/l en de P
totaal naar 2 mg/l te brengen. Voor deze bijkomende zuivering is een bij te plaatsen
denitrificatie-eenheid nodig. Een bijkomende mogelijkheid is de verwerking via de
zuiveringsinstallatie van het opgepompte Scheldewater waar een floculatie en een decantatie
plaatsvindt Op die manier wordt het water deels gerecupereerd, en deels komt het in het
koelwatercircuit terecht vanwaar het geloosd wordt.
6.2.5.5. Ontstaan en algemene kenmerken van de overige restwaters (het effluent
van de waterzuiveringsinstallatie uitgezonderd)
De samenstellingen van de ketelspui en het regeneratiewater van de demineralisatie blijven
dezelfde als in scenario 1.
Samenstelling geloosde koelwater (spuistroom)
Het geloosde koelwater zal de samenstelling van het Scheldewater hebben X factor 2 à 2,38.
Dit houdt in dat als we maximale samenstelling van het Scheldewater van meetpunt 157000
(van 2008, na overleg met VMM) nemen en dit vermenigvuldigen met 2,38 (worst case) , dan
worden volgende lozingswaarden bekomen zoals weergegeven in Tabel 6.8.
Tabel 6.8: Maximale samenstelling geloosde koelwater in scenario 2
Parameter (mg/l) Waarde (maximale waarde
Scheldewater X 2,38)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 516
Projectnummer: 07.0309
opmerkingen
BZV 0 Ligt voor het meetpunt tussen 0 en 3,
blijft zeer laag
CZV 138 Is inherent aan de concrentratiefactor,
deze waarde wordt nog met 2 mg/l
verhoogd vanwege toevoeging
conditioneringsproduct (zie verder). Bij
behandeling met biocide (bvb

Parameter (mg/l) Waarde (maximale waarde
Scheldewater X 2,38)
Kjeldahl – N 7,5
NH4 – N 1,2
NO3 - N 14,3
NO2 – N 0,3
Totaal N 15
P totaal 1,1
Orthofosfaat 0,44
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 517
Projectnummer: 07.0309
opmerkingen
peroxyazijnzuur houdend product) kan
er tijdelijk 12 mg/l bijkomen. Deze
laatste behandeling is echter enkel
sporadisch nodig (naar raming
maximaal viermaal per jaar).
Zwevende stoffen 125 Zal in realiteit zeker lager zijn ,
aangezien E.ON het Scheldewater zal
filteren alvorens te gebruiken, de
basiskwaliteit van 50 mg/l wordt
haalbaar geacht
chlorides 14280 Is inherent aan de concrentratiefactor
Zware metalen : µg/l
Fe tot 12
Ag tot 0
As tot 0
B tot 3380
Cu tot 34
Cd tot 0
Cr tot 22
Ni tot 0
Pb tot 0
Zn tot 202
De middelen welke in de koelwater behandelingsinstallatie aan het suppletie water worden
toegevoegd worden zodanig gekozen dat de milieu effecten, veroorzaakt door de spui terug in
de Schelde, geminimaliseerd worden en verwaarloosbaar zijn.
Voor de behandeling van het koelwater voor de koeltoren worden een conditioneringsmiddel en
een biocide behandeling voorzien.
De toediening van het conditioneringsmiddel is een behandeling tegen aanslag,
hardheidsbehandeling en (tegelijkertijd) dispersiemiddel. Dit wordt continu toegepast. De

producten die hiervoor gebruikt worden zijn polycarbonaten (bvb. als natriumzout) of analoge
organische producten met een CZV-waarde van maximaal 500 mg/g.
De voorziene dosering hiervoor is 1,8 ppm.
De invloed op het kanaalwater wordt in Tabel 6.9 weergegeven. In deze tabel wordt rekening
gehouden met de maximale concentratiefactor van 2,4.
Tabel 6.9: Invloed op het kanaalwater.
concentratie 1,8 mg/l
debiet kanaalwater 2696 m3/hr
totale hoeveelheid per uur 4044 g/hr
hoeveelheid geloosd water 1097 m3/hr
concentratie in het geloosde water 3,69 mg/l
CZV doseringsproduct 500 mg/g
bijkomende CZV in geloosde water 2,11 mg/l
Deze toevoeging aan CZV is minimaal te noemen. Na indikking tot max. 138 mg/l komt er nog 2
mg/l bij (+ 1,4%).
De jaarlijkse hoeveelheid gebruikt product met de concentratiefactor van 2,4 bedraagt (zonder
rekening te houden met eventuele stilstanden) 42,5 T. Indien met een concentratiefactor van 2
wordt gerekend wordt jaarlijks 49,4 verbruikt en is de jaarlijks geloosde vracht ongeveer 7 T
hoger.
De biocide behandeling gebeurt slechts sporadisch. Het wordt uitgevoerd in een gesloten
circuit. Biocide behandeling is nodig voor het tegengaan van mossel- en algengroei. In de
winterperiode is deze behandeling niet nodig, in de zomer hangt het af van de
weersomstandigheden. In normale omstandigheden zal deze behandeling ongeveer 1 tot 4
keren per jaar nodig zijn. Er zal ofwel een peroxyazijnzuurhoudend product ofwel chloordioxide
dosering gebeuren. De uitspraak over welk conditioneringsprodukt zal gebruikt worden zal
gebeuren naar aanleiding van de vergunningsaanvraag.
Bij gebruik van het peroxyazijnzuurhoudend product (bvb met 15% peroxyazijnzuur, en 15%
azijnzuur) bedraagt de dosering 40 mg/l. Aangezien dit in het gesloten circuit gebeurt komt dit
voor de E.ON centrale neer op het gebruik van 1.000 kg additief per behandeling. Gezien de
concentratie aan azijnzuur maximaal 30% kan bedragen (na reactie van het peroxyazijnzuur)
komt er uiteindelijk na de behandeling maximaal 12 mg/l azijnzuur (CZV) in de spui terecht.
Vanaf het ogenblijk dat (na de behandeling) het spuien vanuit de koeltoren hervat wordt zal die
concentratie in het geloosde debiet van 1.097 m³/h continu asymptotisch dalen naar 0 mg/l. Dit
zal iets meer dan 48 uur bedragen. Bij behandeling met chloordioxide(dat in situ wordt
gegenereerd) is de concentratie veel lager, namelijk 0,2 – 0,3 mg/l.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 518
Projectnummer: 07.0309

De temperatuur van het geloosde koelwater
In tegenstelling tot directe ('once through') koeling, wordt de temperatuur van het retourwater bij
een koeltoren bepaald door de luchttemperatuur en niet door de temperatuur van de Schelde.
Relaties tussen de omgevingstemperatuur en de luchtvochtigheid bepalen de zogenaamde
natte boltemperatuur die in de koeltoren wordt gerealiseerd. Uitgaande van deze natte
boltemperatuur zal de temperatuur van het retourwater circa 5°C warmer zijn.
Extreme situaties komen voor wanneer de luchttemperatuur sneller stijgt dan de
watertemperatuur, bijvoorbeeld bij een warme voorjaarsdag of een hete zomer dag tijdens een
gemiddelde of niet al te warme zomer. Normaalgezien zal in de zomer de temperatuur van de
Schelde ongeveer gelijk (of iets lager) zijn dan de luchttemperatuur, maar tijdens de hiervoor
beschreven situaties kan er significant temperatuursverschil ontstaan tussen Schelde en lucht.
Figuur 6.23: Vochtigheidsdiagram voor het water/luchtsysteem
Tijdens een gemiddelde zomer bedraagt de etmaalgemiddelde luchttemperatuur circa 18.5°C
(KNMI). De maximum temperatuur is dan circa 22°C. Ter hoogte van de Antwerpse haven is
ook de Schelde in deze situatie circa 20 tot 22°C. In het geval van een momentane
luchttemperatuur van 22°C en een conservatieve gemiddelde luchtvochtigheid van 70%
bedraagt de natte boltemperatuur circa 18°C. Uitgaande van een temperatuurstoename ten
opzichte van deze temperatuur met 5 graden bedraagt de temperatuur van het geloosde water
dan 23°C.
Tijdens een warme dag kan de luchttemperatuur oplopen tot meer dan 30°C waardoor ook de
temperatuur in het koelcircuit toeneemt. 's Nachts neemt de luchttemperatuur en dus ook de
temperatuur van het water in het koelcircuit terug af. Als ‘wordt case’ lozingstemperatuur wordt
30°C aangenomen (zie verder).
6.2.5.6. Toetsing aan de lozingsnormen
Bedrijfsafvalwater
Hiervoor wordt verwezen naar paragraaf 6.1.5.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 519
Projectnummer: 07.0309

Indien geloosd zal worden via de waterzuivering van BAYER, is het aan BAYER om te voldoen
aan de haar lozingsnormen.
Indien E.ON zal lozen op de Schelde zal er voldaan worden aan de algemene
lozingsvoorwaarden voor lozing op oppervlaktewater en een norm van 15 mg/l voor N totaal en
2 mg/l voor P totaal.
Betreffende de mogelijks ‘gevaarlijke stoffen’ die boven de basiskwaliteitsdoelstelling zullen
geloosd worden, zal een norm aangevraagd in de vergunning. Het betreft lage concentraties
van een aantal zware metalen, fluoriden, boor.
Koelwater
Chemische samenstelling
Voor de normen wordt verwezen naar paragraaf 6.1.5.
De samenstelling van het geloosde koelwater is weergegeven in Tabel 6.8.
De toevoegstoffen zoals de polycarbonten en de biociden , peroxyazijnzuur ofwel chloordioxide,
geven geen aanleiding tot wijzigingen in chemische samenstelling van het opgenomen
Scheldewater. Zie hoofdstuk 10.2.5.4 voor bespreking ecotoxicologische effecten.
Thermische belasting
Voor de voorwaarden wordt verwezen naar paragraaf 6.1.5.
Daaraan moet voldaan worden.
6.2.5.7. Indirecte verontreiniging van het oppervlaktewater
Hiervoor wordt verwezen naar paragraaf 6.1.5.
6.2.5.8. De Schelde
Zie paragraaf 6.1.5.
6.2.5.9. Effecten van de lozing van het bedrijfsafvalwater en koelwater op de
Schelde
Bedrijfsafvalwater
Voor de effecten op de Schelde vanwege de lozing van het bedrijfsafvalwater wordt verwezen
naar paragraaf 6.1.5, omdat de vracht in het tweede scenario hetzelfde zal zijn t.o.v. het 1 e
scenario.
‘De invloed van de afvalwaterlozing van E.ON is voor CZV verwaarloosbaar. De bijdrage aan
de concentraties van de andere parameters, op chroom na, is ook verwaarloosbaar. De
toename ten opzichte van de basiskwaliteit voor chroom bedraagt net 1,14%, zijnde beperkt.’
Indien het eflluent van de waterzuivering van E.ON zal geloosd worden via BAYER, dan is er
geen impact op de Schelde via directe lozing van E.ON.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 520
Projectnummer: 07.0309

Koelwater
Voor de impactberekeningen op de Schelde wordt het significantiekader uit paragraaf 6.1.5
hernomen :
SIGNIFICANTIEKADER koelwater
Verwaarloosbare bijdrage Δ T < 0,25 °C (1%)
Beperkte bijdrage 0,25 °C ≤ Δ T < 1,25 °C (tussen 1 en 5%)
Relevante bijdrage 1,25 °C ≤ Δ T < 2,50 °C (tussen 5 en 10%)
Belangrijke bijdrage Δ T ≥ 2,50 °C (> 10%)
* Met Δ T het berekende temperatuursverschil
** Voor de temperatuur van het water aan de bodem of oevers werd hetzelfde significantiekader als voor de
temperatuur in het algemeen gebruikt.
Studie verspreiding van het koelwater in de schelde
Net als bij het eerste scenario werd een modellering/simulatie uitgevoerd wat de impact
(opwarming) op de Schelde zal zijn door de lozing van koelwater, in dit geval de spui. Deze
berekeningen werden op dezelfde manier , door hetzelfde studiebureau IMDC uitgevoerd, naar
analogie met scenario 1 (paragraaf 6.1.5.3.9).
Er is uitgegaan van een conservatieve benadering door gedurende de gehele berekening een
lozingstemperatuur van 30°C te kiezen. Deze waarde komt overeen met de 30-dagen
gemiddelde waarde zoals opgelegd door de VLAREM en waarvoor juist geen
capaciteitbeperkende maatregelen nodig zijn. Voor deze waarde van de lozingstemperatuur
zullen we aantonen wat het effect is op de omgevingstemperatuur.
Voor de watercirculatie wordt een concentratiefactor 2 aangehouden. Dit wil zeggen dat van het
gecapteerde water de helft verdampt en de andere helft wordt geloosd. Er zal in de gekozen
opzet circa 2.800 m 3 /uur worden ingenomen en als gevolg van de concentratiefactor circa 1.400
m 3 /uur worden geloosd. Ten opzichte van het debiet bij een directe koeling van 95.000 m 3 /uur is
het debiet van de koeltoren optie significant kleiner. Op basis van de omlooptijd van het water in
de koelwatercircuit is geschat dat het water in het circuit elke 6 tot 9 uur wordt ververst.
Als gevolg van de concentratiefactor zal tevens de saliniteit toenemen. Er is uitgegaan van de
gemiddelde saliniteit in de zomer op deze locatie die circa 15.5 ppt bedraagt. De saliniteit van
het geloosde water is derhalve gekozen op 31 ppt.
Aangezien het een zomerscenario betreft is het scenario gecombineerd met een lage
rivierafvoer. Dit is conservatief, aangezien zich het koelwater in deze situatie rond de haven van
Antwerpen zou accumuleren.
De inname en de lozing (Figuur 6.24, Figuur 6.25) vinden plaats aan weerzijde van dezelfde
constructie. De doorsnede van de inlaat bedraagt 3 m 2 ; de bodem van de inlaat bevindt zich op
–3.5 m TAW en de top op –1.5m TAW. Als gevolg van de doorstroomopening van 3 m 2
bedraagt de uitstroomsnelheid 0.13 m/s. Dit is zeer gering ten opzichte van de optredende
stroomsnelheden in de Schelde op deze locatie. De maximale snelheden ter plaatse van de
constructie variëren tussen circa 0.7 m/s tijdens vloed en 1.0 m/s tijdens eb.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 521
Projectnummer: 07.0309

Figuur 6.24: Inname/uitlaat bouwwerk, zij aanzicht
Figuur 6.25 : Inname/uitlaat bouwwerk, bovenaanzicht
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 522
Projectnummer: 07.0309

Gezien de grote stroomsnelheden in de rivier in vergelijking tot de uitstroomsnelheid is het niet
relevant in welke richting (richting vaargeul of richting oever) de uitstroming plaatsvindt. Dit is
tevens aangetoond door middel van CORMIX berekeningen.
Het model bestaat uit verschillende lagen. Omdat deze lagen in dikte variëren met de
waterstand wordt het uitstroomdebiet in het model verdeeld over de lagen 2 en 3 (bij eb) en
laag 4 (bij vloed) afhankelijk van de fase van het getij.
Met het model zijn twee alternatieve lozingslocaties onderzocht:
Koeltoren optie 1: lozing aan de TAW –9m dieptelijn, en
Koeltoren optie 2: lozing aan de TAW –7m dieptelijn.
Figuur 6.26 : Situering inname en uitlaatcontructie in scenario met koeltoren
S c h e l d e
inname- en
uitlaatbouwwerk
TAW -8 m
TAW -7 m
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 523
Projectnummer: 07.0309
ondergrondse
inname- en uitlaatkanalen
Tabel geeft de positie weer van de onderzochte constructielocaties.
Tabel 6.10: Positie van de inname constructie in RD
Op TAW –9m Op TAW –7m
X 79891.4 m 79900.9 m
Y 367854.75 m 367875.6 m
pompstation
centrale
De berekeningsresultaten zijn vergeleken met een referentiesituatie voor een gemiddelde
zomer, omdat in een gemiddelde en tijdens een warme zomerdag, de delta T met de
luchtemperatuur het grootst kan zijn en ook bijgevolg de lozingstemperatuur het hoogst kan
zijn. (zie ook paragraaf 6.1.5: ‘temperatuur van het geloosde koelwater’).
Deze referentieberekening bestaat uit een identieke berekening, echter zonder de lozing van de
E.ON centrale.

Resultaten gemiddelde zomer – optie Koeltoren
Stroomsnelheid
Door het onttrekken en lozen van het koelwater worden er in de directe zone rondom de in- en
uitlaatconstructies kleine veranderingen van de stroomsnelheid verwacht. Echter deze zijn
kleiner dan 0.05 m/s en derhalve verwaarloosbaar.
De constructie is zodanig verondersteld dat het uitstromende koelwater naar keuze in de
richting van de vaargeul of in de richting van de oever kan worden geloosd. De snelheid van het
uitstromende water is echter zodanig laag dat onvoldoende impuls aanwezig is om de invloed
over enige afstand merkbaar te laten zijn.
Dit is aangetoond door het uitvoeren van near-field berekeningen met het CORMIX model.
Deze laten zien dat het invloedsgebied van de uittreesnelheid op het omringende water zich
beperkt tot enkelemeters rond de uitlaatconstructie. Door het ontbreken van een sterke
horizontale uittreesnelheid zal tevens de invloed op de snelheden in de vaargeul of de oever
verwaarloosbaar zijn.
Temperatuur in het water
Door de geringe thermische vracht van de lozing (ondanks een conservatieve daggemiddelde
lozingstemperatuur van 30°C) is het effect op de algehele temperatuursverhoging van de
Schelde verwaarloosbaar, zowel tijdens doodtij als tijdens springtij. Met uitzondering van de
locatie direct naast het lozingspunt (zie hieronder) is er op geen enkele waterdiepte en op geen
enkele locatie langs de Schelde en haar oevers sprake van een significante (in relatie tot de
fout van het model) verhoging van de temperatuur. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door het
zeer geringe debiet (0.39 m 3 /s) in vergelijking tot het momentane debiet in de Schelde (orde
10.000 à 15.000 m 3 /s).
Uit modelberekeningen volgt dat de veranderingen in de temperatuur veel kleiner zijn dan 0.2°C
en binnen de marge vallen waarop resultaten zichtbaar zijn in de figuren. Figuren die het
verschil in temperatuur weergeven tussen het scenario en de referentie berekening zijn daarom
niet in het rapport opgenomen.
Temperatuur aan de bodem
Met uitzondering van de locatie direct naast het lozingspunt is ook aan de bodem op geen
enkele locatie langs de Schelde en haar oevers sprake van een significante (in relatie tot de
fout van het model) verhoging van de temperatuur.
Uit near-field berekeningen met CORMIX blijkt dat de saliniteit een groter effect heeft op het
gedrag van de warmwaterpluim dan de temperatuur zelf. Afhankelijk van de fase van het getij
zal de pluim ofwel opmengen met het omgevingswater of ten gevolge van het dichtheidsverschil
naar de bodem zakken. Het eerste geval treedt op gedurende het gehele getij met uitzondering
van de kenteringen. Wanneer het water opmengt neemt ook direct het dichtheidsverschil af,
waardoor de pluim niet snel meer zal dalen. Tijdens kentering zal de pluim binnen enkelemeters
naar de bodem zakken en opmengen met de omgeving. Er vindt in deze korte fase (hoogstens
een half uur per kentering) mogelijk enige accumulatie plaats in de directe omgeving van de
uitlaat.
Alleen tijdens kentering (0.5 h/kentering, 4 kenteringen/dag) wordt zeer lokaal in de omgeving
van het lozingspunt een verhoging van de maximumtemperatuur tot ca. 1.0°C verwacht. Deze
verhoging treedt mogelijk op over een lengte van circa 100 m aan weerszijde van het
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 524
Projectnummer: 07.0309

lozingspunt en tot een hoogte van maximaal een halvemeter boven de bodem en wordt
veroorzaakt door diffusie van temperatuur in het nagenoeg stilstaande water.
Zoals blijkt uit de onderstaande figuren van de stroomsnelheid is de snelheid tijdens kentering
ofwel nul of wel gericht naar de vaargeul. Gezien de grote gradiënten in de bodem (waarlangs
de pluim naar beneden beweegt) en de tijdens kentering aanwezige snelheden, is het
onwaarschijnlijk dat deze restanten van de pluim zich tijdens kentering in de richting van de
slikken en de schorren bewegen.
De Schelde is, met uitzondering van een korte periode rond vloedkentering, goed gemengd. Dat
wil zeggen dat er voldoende turbulentie aanwezig is om na de kenteringfase deze kleine
temperatuursverschillen te doen opmengen.
Saliniteit
Als gevolg van de concentratiefactor 2 heeft de saliniteit van het geloosde water een waarde die
dubbel zo hoog is als de gemiddelde saliniteit van de Schelde in een typische zomer situatie.
Echter, omdat ook minder water wordt geloosd dan er wordt ingenomen (de helft) is de
saliniteitsflux tijdens inname en lozing aan elkaar gelijk. Er wordt evenveel zout onttrokken als
er wordt geloosd. Er is derhalve geen invloed op de totale hoeveelheid zout in de Schelde.
Uit de modelberekeningen volgt dat de veranderingen in de saliniteit veel kleiner zijn dan 0.5
ppt en binnen de marge vallen waarop resultaten zichtbaar zijn in de figuren. Figuren die het
verschil in saliniteit weergeven tussen het scenario en de referentie berekening zijn daarom niet
in het rapport opgenomen.
Zoals gezegd blijkt uit de near-field berekeningen met CORMIX dat de saliniteit een groter
effect heeft op het gedrag van de warmwaterpluim dan de temperatuur zelf. Afhankelijk van de
fase van het getij zal de pluim ofwel opmengen met het omgevingswater of ten gevolge van het
dichtheidsverschil naar de bodem zakken. Het eerste geval treedt op gedurende het gehele
getij met uitzondering van de kenteringen. Wanneer het water opmengt neemt ook direct het
dichtheidsverschil af, waardoor de pluim niet snel meer zal dalen. Tijdens kentering zal de pluim
binnen enkelemeters naar de bodem zakken en opmengen met de omgeving. Er vindt in deze
korte fase (hoogstens een half uur per kentering) mogelijk enige accumulatie plaats in de
directe omgeving van de uitlaat.
Tijdens kentering neemt de saliniteit in de directe omgeving van de uitlaat mogelijk toe met circa
1.5 ppt. Dit is gering in vergelijking tot de natuurlijke (jaarlijkse) variatie op die locatie 0 tot 17
ppt. De Schelde is, met uitzondering van een korte periode rond vloedkentering, goed
gemengd. Dat wil zeggen dat er voldoende turbulentie aanwezig is om na de kenteringfase
deze kleine saliniteitsverschillen te doen opmengen.
Zoals blijkt uit de onderstaande figuren is de snelheid tijdens kentering ofwel nul of wel gericht
naar de vaargeul. Gezien de grote gradiënten in de bodem (dichtheidseffect) en de tijdens
kentering aanwezige snelheden, is het onwaarschijnlijk dat de restanten van de pluim zich
tijdens kentering in de richting van de slikken en de schorren bewegen.
Slib en doorzicht
Door de geringe dimensies van de uitwateringsconstructie wordt niet verwacht dat er een
merkbare obstructie van de (getij)stromingen zal optreden. Het onttrekken en lozen van het
koelwater zal niet leiden tot een significante verandering van slibconcentraties of doorzicht,
noch van de aanslibbingspatronen in de Schelde.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 525
Projectnummer: 07.0309

Identieke resultaten zijn verkregen voor de beide alternatieve lozingslocaties op de TAW –9 m
en TAW –7 m dieptelijn In dat geval zal E.ON opteren voor de locatie van de inname-/ lozingsconstructie
op – 7 m tot – 8 m TAW.
Figuur 6.27: Snelheden aan de uitwatering tijdens ‘eb’-kentering
Figuur 6.28: Snelheden aan de uitwatering tijdens maximale vloed
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 526
Projectnummer: 07.0309

Figuur 6.29: Snelheden aan de uitwatering tijdens ‘vloed’-kentering
Figuur 6.30: Snelheden aan de uitwatering tijdens maximale vloed
Interpretatie van de in VLAREM II gereguleerde ‘lozing van thermische vracht’
Hiervoor wordt verwezen naar paragraaf 6.1.5, dit fenomeen kan ook plaatsvinden in geval van
de spui, vandaar dat monitoring en opvolging van de temperatuur aangewezen blijft.
6.2.5.10. Effecten op de opgeloste zuurstof in de Schelde
Aangezien het water overmatig belucht wordt tijdens het ‘vallen’ in de koeltoren, is het geloosde
water voldoende voorzien van zuurstof en kan zelfs een positief effect hebben op de Schelde.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 527
Projectnummer: 07.0309

6.2.6. Significantie van de milieu-effecten voor scenario 2: koeltoren
Wat betreft de significantie van de milieu-effecten voor dit scenario kunnen we besluiten dat:
• De effecten van de lozing van het bedrijfsafvalwater zijn dezelfde als deze van
scenario 1, beschreven onder paragraaf 6.1.6.
• Uit vergelijking met het significantiekader is de impact op de Schelde van het geloosde
koelwater in dit scenario ‘ te verwaarlozen’ . De ‘opwarming is < 0,2 °C.
• Ook aan de bodem is er enkel zeer lokaal en kortstondig een verhoging van ca. 1 °C
waar te nemen (beperkte impact).
6.2.7. Milderende maatregelen
De effecten van de lozing van het bedrijfsafvalwater zijn verwaarloosbaar, en de effecten van
de lozing van het koelwater zijn in de situatie met koeltoren eveneens verwaarloosbaar, zodat
geen bijkomende milderende maatregelen moeten worden opgelegd.
Wel zal E.ON zich ertoe verbinden om, wanneer de temperatuur van de Schelde in de
zomermaanden > 25 °C bedraagt, de geloosde thermische vracht te doen dalen in
overeenstemming met de in VLAREM II voorgeschreven voorwaarden. Een continue monitoring
van de temperatuur van zowel het ingenomen als geloosde koelwater is daarbij essentieel.
6.2.8. Monitoring
Gelet op het belang van van het niet overschrijden van de toegestane thermische vrachten
(vooral in de zomer) dringt zich een continue monitoring op van de temperatuur van zowel het
ingenomen als het geloosde koelwater.
Dit geldt ook voor het lozen in de situatie met koeltoren.
6.2.9. Besluit
De invloed van de lozing van spui in dit scenario heeft een verwaarloosbare invloed op de
temperatuur van de Schelde.
In het scenario ‘met koeltoren’ is er zelfs een gunstige invloed op de zuurstofconcentratie in de
Schelde.
6.3. Discipline water voor het scenario van de bijstook met 20%
biomassa
Voor de discipline water worden er geen veranderingen ten opzichte van 100% kolenstook
verwacht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 528
Projectnummer: 07.0309

6.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het
scenario van de koeltoren
Met betrekking tot de lozing van het bedrijfsafvalwater kan gesteld worden dat de impact op de
kwantiteit en kwaliteit van het ontvangende water, de Schelde, voor beide concepten
verwaarloosbaar is.
Met betrekking tot de captatie en de lozing van het koelwater kan besloten worden dat de
hierboven beschreven ‘optie 1’ (captatie en lozing aan de TAW-9 m dieptelijn) de minste impact
heeft op zowel de watertemperatuur in de Schelde als de temperatuur aan de oevers en
bodem ter hoogte van de Schorren en Slikken en de gevolgen voor de bodemgesteldheid
(erosie). De impact kan beschouwd worden als beperkt voor zowel de water- als
(water)bodemtemperatuur. Optie 1 zal dan ook door E.ON worden uitgevoerd.
In het scenario ‘gemiddelde zomer’ werd onderzocht wat de invloed zou zijn op de Schelde
tijdens een gemiddelde zomer op het vlak van temperatuur en bij een delta T van 10°C, waarbij
geen extra koeling zou plaatsvinden. De resultaten geven bij deze situatie toch iets hogere
invloeden, zij het beperkt op Scheldewater, maar toch hogere pieken aan de bodem, zij het zeer
plaatselijk en bij doodtij. Er moet evenwel gesteld worden dat dergelijke situatie zich niet zal
voordoen, nu E.ON bij de warmste periode in de zomer zal bijkoelen met koelcellen met
geforceerde trek.
De lozing van het koelwater heeft tot slot geen negatieve impact op de zuurstofconcentratie in
de Schelde.
In het scenario ‘met koeltoren’ is er zelfs sprake van een gunstige invloed op de
zuurstofconcentratie in de Schelde.
De invloed van de lozing van spui in dit scenario heeft een verwaarloosbare invloed op de
temperatuur van de Schelde.
Algemeen kan besloten dat voor de discipline water het scenario met koeltoren de voorkeur
geniet.
Onderstaande tabel geeft een algemene vergelijking tussen de twee scenario’s.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline water 529
Projectnummer: 07.0309
Scenario directe koeling Scenario koeltoren
Koelwater captatie 95.000 m 3 /h 2.678 m 3 /h
Koelwater lozing
Delta T
95.000 m 3 /h
0,3 – 0,4 °C (maximum, kortstondig aan
bodem : 2,5 °C)
Afvalwater in Schelde 70 m 3 /h 0 m 3 /h
Afvalwater naar BAYER 56 m 3 /h 50 m 3 /h
1.097 m 3 /h
< 0,2 °C (maximum, kortstondig aan
bodem : 1 °C)

7. Discipline bodem en grondwater
7.0. Leeswijzer.
Voor een goed begrip van de inhoud van dit hoofdstuk, wordt erop gewezen dat E.ON, op basis
van de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in het kader van het voorliggende MER, bij de
vergunningsaanvraag zal kiezen voor het uitvoeringsalternatief van de koeltoren boven het
scenario van de directe koeling. Met betrekking tot de handling van de steenkool, zal E.ON
opteren voor het uitvoeringsalternatief van de volledig in gesloten ruimtes uitgevoerde
kolenopslag op het terrein van BAYER. Eén en ander neemt niet weg dat de milieu-impact van
alle in dit MER besproken alternatieven overeenkomstig de geldende m.e.r.-regelgeving in kaart
werd gebracht.
7.1. Discipline bodem en grondwater voor scenario van de directe
koeling
7.1.1. Methodologie
De discipline bodem en grondwater bestaat enerzijds uit een beschrijving van de geologische
en hydrogeologische situatie onder de site op basis van beschikbare gegevens en anderzijds uit
een samenvatting van de reeds uitgevoerde bodemonderzoeken.
In het MER zal verder een overzicht gegeven worden van:
• de potentieel bodembedreigende stoffen, aanwezig op de site.
• de genomen preventieve maatregelen om emissies naar bodem en grondwater te
voorkomen.
Voor de evaluatie van de immissiesituatie zal gebruik gemaakt worden van de uitgevoerde
bodemonderzoeken.
Bij de evaluatie in dit MER zal op het volgende worden ingegaan:
• Bespreking van de bestaande toestand;
• Bespreking van de oorzaken van de huidige bodem- en grondwaterverontreiniging;
• Inschatting van de milieueffecten;
• Nood aan milderende maatregelen;
• Nood aan monitoring;
Voor de studie van de geplande situatie wordt bepaald hoe de in de referentiesituatie
bestudeerde punten beïnvloed worden door enerzijds de afbraak van een deel van het BAYERcomplex
en door anderzijds de bouw en de werking van de elektriciteitscentrale.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 530
Projectnummer: 07.0309

7.1.2. Afbakening van het studiegebied
Het studiegebied wordt voor de discipline bodem en grondwater als volgt afgebakend:
• voor directe verontreiniging door lekken: afbakening van het studiegebied tot op een
gebied van 100 m rond de proces- en opslaginstallaties;
• voor een beschrijving van de geologische en hydrogeologische karakteristieken van de
omgeving: afbakening van het studiegebied tot op minstens 5 km rond het
projectgebied (waarbij grondwaterwinningen tot op minstens 5 km rond de site in
rekening worden gebracht);
• voor een evaluatie van de gevolgen van de potentieel verzurende depositie: afbakening
van het studiegebied tot 10 km rond het projectgebied.
7.1.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Een overzicht van de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden wordt weergegeven in
hoofdstuk 1.2., partim bodem en grondwater.
7.1.4. Beschrijving van de referentiesituatie
7.1.4.1. Mogelijke oorzaken van bodem en grondwaterverontreiniging
7.1.4.1.1. Algemeen
Verontreiniging van bodem en grondwater door industriële activiteiten kan optreden door:
• Lekkage van tanks of leidingen te wijten aan o.a. defect of breuk;
• Lekkage bij overslag, aftappen van leidingen en tanks bij onderhoudswerkzaamheden;
• Verontreiniging door insijpelen van verontreinigd blus-, regen- of rioolwater;
• Opslag van uitlogende verontreinigende vaste stoffen;
• Calamiteiten.
De bodembedreigende eigenschappen van een stof zijn functie van de chemische en toxische
eigenschappen van de stof en van het mobiliteitspotentieel in de bodem.
Stoffen die op of in de bodem terechtkomen, zullen tal van invloeden ondergaan. Onder invloed
van het zonlicht, het bodemvocht en micro-organismen kunnen zij worden afgebroken.
Verontreinigende stoffen kunnen chemische reacties aangaan met de bodemdeeltjes en met de
in het bodemvocht opgeloste zuren, zoals humuszuren en suikers. Vluchtige stoffen kunnen uit
de bodem verdwijnen door verdamping, terwijl goed oplosbare stoffen meer zullen percoleren
met het regenwater naar het grondwater. Tenslotte zullen stoffen adsorberen aan de
bodemdeeltjes, waardoor alle voornoemde mechanismen zullen worden vertraagd.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 531
Projectnummer: 07.0309

7.1.4.1.2. Actuele potentiële bronnen van verontreiniging op de site
Zone elektriciteitscentrale
Na de ontmanteling en afbraak van de isocyanaatafdeling zijn er geen risicoactiviteiten op
bodem- en grondwaterverontreiniging meer aanwezig binnen de projectzone.
Zone kolenopslag
In deze zone is het contractordorp van BAYER gevestigd. Deze activiteiten worden ook niet
aanzien als risicoactiviteiten op bodem- en grondwaterverontreiniging.
7.1.4.2. Immissiesituatie voor bodem en grondwater
7.1.4.2.1. Topografie en hydrografie
Geomorfologisch is het projectgebied gelegen in de Scheldepolders. Deze polders ontstonden
door inpoldering van de slikken en schorren langs de Zeeschelde die waren ontstaan door
mariene transgressies in historische tijden. Bij de aanleg van de Antwerpse Haven werden de
polders opgespoten.
Het projectgebied situeert zich tussen het Kanaaldok B1 en de Zeeschelde. Het vlakke
maaiveld situeert zich omstreeks 8 m TAW. Het is gedeeltelijk gerioleerd en de rioleringen
monden in het Kanaaldok uit. Het hemelwater dat op de onverharde gedeelten valt, zal door de
sterk doorlatende bodem infiltreren.
Het kolenpark zal langs het Kanaaldok (zie Figuur 1.1) gebouwd worden. Het kanaaldok is hier
aangelegd met schuin aflopende oevers zonder kaaimuren.
7.1.4.2.2. Bodem, samenstelling en gebruik
Ter hoogte van de site
De oorspronkelijke polderbodem is begraven onder de opspuitingen. De nieuw ontstane
antropogene bodem heeft een zandige tot kleiige textuur, een relatief goede drainage en geen
profielsontwikkeling. Het bodemgebruik op de site en de omliggende zones is industrieel en
havengebied. Enkel tussen de dijken van de Zeeschelde is er estuarien natuurgebied aanwezig.
Aanwezige bodems in een straal van 10 km
De aanwezige natuurlijke bodemtypes binnen een straal van 10 km worden gepresenteerd op
Figuur 7.1. De grenzen van de verschillende gebieden vallen samen met de grote
geomorfologische eenheden, zijnde :
• In het noorden en oosten worden de zandbodems van de Kempen aangetroffen. Deze
podzolbodems zijn gevormd in eolische dekzanden van Pleistocene ouderdom en
kenmerken zich door een diepe mineraal- en kleiarme uitspoelingshorizont en een
ijzeraanrijkingshorizont.
• In een smalle strook in het zuidwesten worden eveneens zandbodems aangetroffen.
Ook deze podzolbodems zijn gevormd in eolische dekzanden van Pleistocene
ouderdom en kenmerken zich door een diepe mineraal- en kleiarme
uitspoelingshorizont en een ijzeraanrijkingshorizont.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 532
Projectnummer: 07.0309

• Centraal wordt de alluviale vallei van de Zeeschelde aangetroffen. Hier worden
voornamelijk kleigronden aangetroffen gevormd in Holocene estuariene sedimenten.
Deze bodems zijn profielloos en ontstaan door de (her)inpoldering van rijpe schorren.
Door de havenuitbreiding is het grootste deel van deze gronden vergraven,
uitgebaggerd of ondergespoten.
• Een volgende eenheid zijn de opgehoogde en vergraven gronden van het Antwerps
stedelijk gebied. Deze zeer heterogene gronden hebben weinig typische
karakteristieken en zijn meestal puinhoudend en licht aangerijkt met zware metalen en
polycyclische koolwaterstoffen.
• Een laatste eenheid zijn de hydraulisch opgespoten gronden van het Antwerps
Havengebied. Deze profielloze gronden hebben een zandige textuur en hebben zich
gevormd in de opgespoten zanden van mariene oorsprong.
7.1.4.2.3. Historiek van bodem en grondwater ter hoogte van de site
De oudste bron die beschikbaar is, is de Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden. Deze
geeft de situatie weer op het einde van de 18de eeuw. Op deze kaart vormen de polders van
Lillo en Stabroekpolder nog één geheel. Het landgebruik is agrarisch. De bewoning heeft een
half verspreid karakter en concentreert zich in kleine kernen langs de binnendijken en het
wegennet. In 1838 werd de ringdijk of kragdijk rond Fort Lillo aangelegd en deze liep dwars
door de site van noord naar zuid. Hij scheidde de Polder van Lillo in het westen en de Polder
van Stabroek in het oosten.
Tot het begin van de jaren ‘60 trad er geen fundamentele verandering op binnen het
studiegebied. Daarna werden het Churchilldok en de Kanaaldokken B1 en B2 uitgebaggerd en
de terreinen tussen de Dokken en de Zeeschelde opgespoten en bouwrijp gemaakt. De bouw
van de BAYER fabrieken startte in maart 1965 en in de loop van 1967 waren ze in productie.
De omliggende industrieterreinen werden ook in de tweede helft van de jaren zestig in gebuik
genomen.
De zone van de geplande elektriciteitscentrale is gedeeltelijk gelegen op het terrein waar tussen
1969 en 2003 de isocyanaatafdeling gevestigd was. Deze afdeling was een joint venture tussen
BAYER en Shell. Deze afdeling is ondertussen afgebroken.
In de zone van de geplande kolenopslag hebben geen industriële activiteiten plaatsgevonden.
Hier is of was wel het contractorpark gevestigd.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 533
Projectnummer: 07.0309

Figuur 7.1: Kaart vereenvoudigde bodemtypes in een straal 10 km
7.1.4.2.4. Geologie en hydrogeologie
Algemene Geologie
De geplooide paleozoïsche sokkel bevindt zich op ongeveer 600 m diepte. Deze wordt bedekt
met Mezozoïsche en Cenozoïsche deklagen in een monoclinale, naar het noorden duikende
opbouw.
De voor deze studie belangrijke deklagen beginnen op ongeveer - 90 m TAW (overzicht van de
deklagen, zie Tabel 7.1). Op dit niveau bevindt zich de basis van kleiige leden van de Formatie
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 534
Projectnummer: 07.0309

van Boom. De Formatie van Boom behoort tot het Oligoceen. Deze is in het Antwerpse
opgebouwd uit twee lithologische types. Het bovenste lithologische type bestaat uit een vaste,
gescheurde en gelaagde klei. Het onderste lithologische type bestaat uit silthoudende klei en
kleihoudend silt.
De top van de Formatie van Boom bevindt zich op ca. - 30 m TAW. Hierboven bevinden zich
van onder naar boven de Formaties van Berchem, Kattendijk en Lillo (Mioceen-Plioceen). Alle
drie de formaties bestaan uit glauconietrijke zanden met wisselende korrelgrootte. Enkel het Lid
van de kruisschans heeft een silteuse granulometrie. Dit lid situeert zich tussen de - 10 m en de
- 12 m TAW. De top van de Formatie van Lillo situeert zich rond de - 3 m TAW.
Hierboven komen de Quartaire afzettingen voor. Deze bestaan van onder naar boven uit
eolische laat Pleistocene zanden, vroeg Holocene fluviatiele afzettingen van zand, klei en veen
en laat Holocene getijdenafzettingen (vooral klei). De top van deze afzettingen is het vroegere
maaiveld van de Lillo Polder. Hierboven bevinden zich hydraulisch gestorte opspuitingen
bestaande uit uitgebaggerd Miocene en Pliocene zanden, polderklei en mogelijk Scheldeslib.
Tabel 7.1: Overzicht van de geologische formaties
Code
Ophopingsmateriaal
Geologische
kaart
HCOV Lithologie Dikte Hydrogeologie
Opspuitingen - 0110
Quartair (oorspronkelijke
deklaag)
Formatie van Lillo – Lid
van Merksem
Formatie van Lillo – Lid
van Kruisschans
Formatie van Lillo – Lid
van Oorderen
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 535
Projectnummer: 07.0309
GH, FH, ELPw
Formatie van Kattendijk Ka
Formatie van Berchem Be
0130 en
0160
LiMe 0233
LiKr 0241
LiOo 0251
0250
Zand van havenwerken:
klei-, veen- en
zandlagen
Complex klei-, veen- en
zandlagen
Groengrijs zand met
schelpgruis
- grijsgroen sterk
glauconiethoudend fijn
zand
- groene klei met dunne
bandjes fijn zand
Glauconiethoudend,
plaatselijk kleihoudend,
fijn zand met schelpen
Formatie van Boom Bo 0300 Klei
Geohydrologische schematisatie
0-5 m-mv Doorlatend
5-9m –mv
Slecht
doorlatend
9-18m –mv Doorlatend
18-20m –mv
Minder
doorlatend
20-40m –mv Doorlatend
40-100m –
mv
Zeer slecht
doorlatend
De hydrogeologische karakteristieken van bovenbeschreven geologische formaties worden
gegeven in Tabel 7.2.

Tabel 7.2: hydrogeologische karakteristieken van geologische formaties
Formatie
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 536
Projectnummer: 07.0309
Dikte t.h.v.
terrein
Hydrogeologische karakteristieken
Opspuitingen 5 m Doorlatend (k=1 à 5 m/d)
Freatisch,
watervoerend
Holocene afzettingen 4 m Slecht doorlatend (k = 0.0017 m/d) niet watervoerend
Pleistoceen, Formaties van Lillo,
Kattendijk en Berchem
31 m
Doorlatend met slecht doorlatende
niveaus (k = 4.1 m/d)
Formatie van Boom - Zeer slecht doorlatend
Spanningslaag,
watervoerend
Onder het terrein tussen het maaiveld en de Formatie van Boom zijn er twee watervoerende
lagen aanwezig. Een eerste watervoerende laag heeft een zuiver freatisch karakter en situeert
zich in de opgespoten gronden. Gescheiden door een slecht doorlatende laag, komt onder die
eerste watervoerende laag, een half afgesloten laag voor in de Formaties van Lillo, Kattendijk
en Berchem. De Formatie van Boom vormt de basis van bovenbeschreven watervoerend
pakket. De bovenbeschreven watervoerende lagen maken samen deel uit van het
grondwaterlichaam kps_160_GWL_3 (kust en poldersysteem).
Grondwaterstromingen
De randvoorwaarden die de freatische grondwaterstromingen onder het terrein bepalen, zijn het
Kanaaldok B1 in het oosten, de sleuf van de R2 in het noorden en de Zeeschelde in het zuiden.
Tussen deze grenzen heeft zich een opbollende freatische grondwatertafel opgebouwd. Deze
freatische grondwatertafel bevindt zich in de opspuitingen en wordt gevoed door de
neerslagoverschotten. De onderliggende polderklei is slecht doorlatend en zorgt bijgevolg voor
een onderbreking. De vroegere ringdijk, die dwars door de site loopt vormt mogelijk een
barrière.
Voor de zone van de kolencentrale geldt dat de verwachte freatische grondwaterstroming
noordwestwaarts is in de richting van de sleuf van de R2. Voor de zone van de kolenopslag
geldt dat de waarschijnlijke stroming richting Kanaaldok B1 is.
Tussen de slecht doorlatende polderklei en de massieve en zo goed als ondoorlaatbare kleilaag
van de Formatie van Boom bevindt zich een tweede watervoerend pakket in de Formaties van
Lillo, Kattendijk en Berchem. Uit modelstudies blijkt dat de Polderklei enkel optreedt als
hydraulische onderbreking en zeker niet ondoorlatend is en dat de piëzometrie van de
opspuitingen op getemperde wijze wordt overgedragen op het onderliggend watervoerend
pakket. De verticale grondwaterstromingscomponent gaat vanuit de freatische watertafel naar
het dieper gelegen grondwaterpakket. Het tweede watervoerend pakket draineert westwaarts
naar de Zeeschelde. Dit watervoerende pakket is onderhevig aan de getijdenwerking van de
Schelde.
De reële grondwaterstromingsdynamiek kan maar vastgesteld worden aan de hand van de
reëel opgemeten piëzometrie. Deze is voor dit terrein niet beschikbaar.

Grondwaterkwetsbaarheid
Volgens de Kaart van de Kwetsbaarheid van het Grondwater van de provincie Antwerpen ligt
het bedrijfsterrein in een gebied dat zeer kwetsbaar is (Ca1). Het watervoerend pakket bestaat
uit zand, met een deklaag die dunner dan 5 m en/of zandig is en een onverzadigde zone die
dunner is dan 10 m. Het watervoerend pakket is van nature uit verzilt.
Bedoeld wordt hier de situatie vóór de opspuitingen waarbij de Formatie van Lillo als eerste
watervoerend pakket werd beschouwd. Door de opspuitingen is de situatie wel enigszins
veranderd, maar de kwetsbaarheidsklassificatie blijft geldig.
Grondwaterwinningen
Volgens de recentste gegevens van de Vlaamse Overheid bevinden zich geen vergunde
grondwaterwinningen binnen de perimeter Kanaaldok B1, Sleuf Ring R2 en de Zeeschelde.
7.1.4.2.5. Kwaliteit van bodem en grondwater
Zone geplande elektriciteitscentrale
De zone overlapt gedeeltelijk met de voormalige isocyanaatproductieafdeling van BSI die in
2003 werd gesloten en ondertussen gedeeltelijk afgebroken werd. In het kader van het Vlarebo
werden een aantal oriënterende en beschrijvende bodemonderzoeken uitgevoerd. Volgende
rapporten werden gedeeltelijk ter beschikking gesteld :
• Rapport Oriënterend bodemonderzoek, BAYER Antwerpen N.V. Scheldelaan 420
Haven 507 2000 Antwerpen Kad. Perc. 234t, Lisec vzw, juli 2000 (SDV-2000-8354-R-
SVD-BAY005).
• BAYER Antwerpen NV, Uitvoering van een Oriënterend Bodemonderzoek, Scheldelaan
420 Haven 507 2040 Antwerpen – percelen eigendom van BAYER Antwerpen NV
Eindrapport (deel 1), Ecorem november 2001 (B03/5112.010).
• BAYER Antwerpen NV, Uitvoering van een Controle-onderzoek op perceel 234t te 2040
Antwerpen Scheldelaan 420, Haven 507, Ecorem maart 2002 (B06/5112.006).
• BAYER Antwerpen NV, Actualisatie Oriënterend Bodemonderzoek voor
onderzoekslocatie gelegen aan de Scheldelaan 420 te 2040 Antwerpen (perceel 234r),
Ecorem augustus 2003 (B13/5112.003).
• BAYER Antwerpen NV, Actualisatie Oriënterend Bodemonderzoek voor
onderzoekslocatie gelegen aan de Scheldelaan 420 te 2040 Antwerpen (percelen
234b, 234c, 234p, 234v en 234w), Ecorem februari 2004 (B14/5112.003).
• BAYER Antwerpen NV, Actualisatie Oriënterend Bodemonderzoek, Haven 507
Scheldelaan 420 2040 Antwerpen, Arcadis Gedas maart 2004 (11/002774).
• Beschrijvend Bodemonderzoek BAYER Antwerpen NV (RO), Arcadis Gedas maart
2004 (11/002722).
De bodem werd onderzocht op de algemene verontreinigingsparameters en de verdachte
stoffen gelinkt aan de industriële activiteiten. Voor de bodem geldt dat er plaatselijk en enkel
voor arseen een overschrijding van de 80% bodemsaneringsnorm type II werd vastgesteld. Dit
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 537
Projectnummer: 07.0309

is de drempelwaarde voor opname in het register van verontreinigde gronden maar binnen het
industrieel bodemgebruik is dit geen overschrijding van de bodemsaneringsnorm.
Het freatisch grondwater werd onderzocht op de algemene verontreinigingsparameters en de
verdachte stoffen gelinkt aan de industriële activiteiten. Binnen de zone van de geplande
elektriciteitscentrale is de grondwaterverontreiniging beperkt tot 1 punt ter hoogte van de
noordwestelijke terreingrens waar een verhoogd gehalte aan totale organische koolstof werd
aangetroffen. Voor deze verontreiniging dient nog een beschrijvend bodemonderzoek te worden
uitgevoerd waarin zowel de parameters dienen te worden gekarakteriseerd als de omvang en
het risico dienen te worden nagegaan. Er lopen momenteel geen saneringsprojecten op de site.
Perifeer aan de zone van de geplande elektriciteitscentrale worden ter hoogte van de
voormalige isocyanaatproductieafdeling grondwaterverontreinigingen met de zware metalen
nikkel en arseen en de organische componenten aceton, monochloorbenzeen, dichloormethaan
en fenolderivaten aangetroffen. Deze laatste zijn gelinkt aan de voormalige
productieactiviteiten.
De plaatsen van verontreiniging van bodem en grondwater worden weergegeven in Figuur 7.2.
Zone geplande kolenopslag
Op basis van de ter beschikking gestelde gegevens blijkt dat er geen bodem- noch
grondwaterverontreiniging werd vastgesteld in deze zone.
7.1.4.2.6. Bestaande antropogene beïnvloeding
In een poldergebied is de antropogene beïnvloeding van de bodem en ondergrond een
historisch feit. Het controleren van de (bijna) natuurlijk aanwezige waterhuishoudingsystemen
door het bouwen van dijken en sluizen, is op zichzelf een grootschalige ingreep die de
natuurlijke pedologische en geohydrologische processen in een estuarien gebied volledig aan
banden legt.
De grootschalige infrastructuuringrepen die gebonden zijn aan de uitbouw van de Antwerpse
haven hebben een tweede maal voor zeer grote beïnvloeding van de bodem en het grondwater
gezorgd. Ter hoogte van het terrein van BAYER werden de oorspronkelijke slikken, schorren en
geulgebieden reeds in de Middeleeuwen ingedijkt en in een zeer recent verleden opgespoten.
Verder hebben de recente industriële activiteiten de kwaliteit van bodem en grondwater negatief
beïnvloed. Hierdoor kan gesteld worden dat de antropogene beïnvloeding van het gebied
historisch is en dat de beïnvloeding zich tot in de diepe ondergrond laat gevoelen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 538
Projectnummer: 07.0309

Figuur 7.2: Overzicht van de kernen van verontreiniging van bodem en grondwater
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 539
Projectnummer: 07.0309

7.1.5. Beschrijving van de milieueffecten
7.1.5.1. Afbraakfase van de oude BAYER-installaties
De afbraakfase (zie bijlage 13: stedenbouwkundige vergunningsaanvraag voor de afbraak, en
beslissing van 31 oktober 2008 door de Stad Antwerpen wordt beslist) houdt de afbraak in van
de bovengrondse installaties en hun funderingen alsook de verwijdering en/of het verplaatsen
van regenwaterrioleringen, stoomleidingen en bekabeling.
De werken zijn beperkt tot de opspuitingen en behelzen een verdere verstoring van reeds
antropogeen opgehoogde lagen. Dit houdt geen betekenisvolle effecten in voor bodem en
grondwater.
7.1.5.2. Aanlegfase centrale E.ON
7.1.5.2.1. Grondverzet
In totaal wordt het grondverzet op 399.000 m³ of 718.000 ton geraamd. In Tabel 7.3 wordt het
grondverzet gedetailleerd.
Tabel 7.3: Detail van het grondverzet
Actie Totale hoeveelheid
Ontgravingen
bouwputten (m 3 )
Aantal
vrachtwagenbewegingen
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 540
Projectnummer: 07.0309
Hoeveelheid terug
aan te vullen
Grondoverschotten
Grondvolume tijdelijk
te stockeren
320.000 110.000 210.000 110.000
9.000 17.200 9.000
Terreinnivellering (m 3 ) 49.000 35.000 14.000 20.000
Aantal
vrachtwagenbewegingen
2.850 1.150 1.600
Grondverzet extern (m 3 ) 30.000 30.000 0 30.000
Aantal
vrachtwagenbewegingen
2.450 0 2.450
Aannames: Volumegewicht bodem: 1,8 t/m 3 ; belading/vrachtwagen: 22 ton
Er wordt een netto grondoverschot van 224.000 m 3 of 403.200 ton verwacht. Uit de beschikbare
kwaliteitsgegevens kan worden opgemaakt dat deze gronden niet verontreinigd zijn. In het
kader van het technisch verslag zullen de juiste afvoermodaliteiten worden bepaald.
7.1.5.2.2. Bemaling
Inleiding
Figuur 7.3 geeft de locatie aan van de bouwputten, de bemalingsinvloed en analysepunten
waar verontreiniging is vastgesteld.

Bouwput voor de aanleg van het ketelhuis en de machinekamer
De bemaling die dient te worden gerealiseerd is complex. Enerzijds gaat het om een grote
bouwput met een diepte tussen 6 en 10 m-mv die droog dient te worden gezet. Anderzijds
maakt de aanwezigheid van de weinig geconsolideerde zettinggevoelige lagen tussen 5 en 10
m-mv diepte dat een vrije bemaling voor zettingsschade kan zorgen in de omgeving. Verder
maakt het feit dat de stijghoogte in de diepere watervoerende lagen nauwelijks lager is dan
deze van het freatische water dat de putbodem beveiligd dient te worden voor opbarsten door
opwaartse waterdruk.
Uitvoeringstechnisch werd gekozen voor een volledige geohydrologische isolering door middel
van een bentonietwand tot in de Formatie van Boom op 40 m diepte. Aanvullend wordt in de
bovenste 10 m een metalen damwand geplaatst. Beide wanden verhinderen de horizontale
toestroming van grondwater. Binnen de omwalling kan de bouwput drooggemaakt en
drooggehouden worden met een beperkte bemaling waarvan de invloedskegel per definitie
beperkt is tot het geïsoleerde volume. Eens het geïsoleerde volume is leeggepompt is het
debiet beperkt tot evacuatie van het regenwater en tot de mogelijke lekstromen doorheen de
wanden.
In totaal wordt rekening gehouden met een maximaal bemalingsdebiet van 40 m 3 /h. Het
bemalingswater wordt geloosd in het dok. Er wordt verwacht dat het geen micro-polluenten zal
bevatten en wat betreft het zoutgehalte zal de kwaliteit aansluiten bij dit aanwezige brakwater in
het dok.
Bouwput voor de bouw van het pompstation
De onderzijde van deze constructie bevindt zich op 24 m-mv. Hier dient dezelfde techniek te
worden toegepast als bij de aanleg van het ketelhuis en de machinekamer.
Uitvoeringstechnisch werd gekozen voor een volledige geohydrologische isolering door middel
van een bentonietwand tot in de Formatie van Boom op 40 m diepte. Aanvullend wordt in de
bovenste 10 m een metalen damwand geplaatst. Beide wanden verhinderen de horizontale
toestroming van grondwater. Binnen de omwalling kan de bouwput drooggemaakt en
drooggehouden worden met een beperkte bemaling waarvan de invloedskegel per definitie
beperkt is tot het geïsoleerde volume. Eens het geïsoleerde volume is leeggepompt is het
debiet beperkt tot de evacuatie van het regenwater en tot de mogelijke lekstromen doorheen de
wanden.
In totaal wordt rekening gehouden met een maximaal bemalingsdebiet van 10 m 3 /h. Het
bemalingswater wordt geloosd in het dok. Er wordt verwacht dat het geen micro-polluenten zal
bevatten en wat betreft het zoutgehalte zal de kwaliteit aansluiten bij dit aanwezige brakwater in
het dok.
Bouwputten voor de andere gebouwen
Voor de aanleg van de andere gebouwen en infrastructuren zullen er aanvullend nog
bemalingen nodig zijn. Gezien de beperkte bemalingsdiepte wordt het een klassieke
droogzuiging beschouwd. Om worst case de potentiële beïnvloeding hiervan te evalueren,
wordt een bemaling van de volledige zone van de hulpketel en de waterbehandeling samen
beschouwd:
• Afmetingen beschouwde bouwput: 100 m x 50 m x 2,5 m-mv.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 541
Projectnummer: 07.0309

• Grondwaterstand: 1,0 m-mv.
• Vereiste bemalingsdiepte: 3,0 m-mv.
In Tabel 7.4 wordt op basis van analytisch/empirische formules zowel de bemalingsinvloed als
het opgepompte (evenwichts)debiet ingeschat.
Tabel 7.4: Inschatting van de bemalingsinvloed als het opgepompte (evenwichts)debiet
Invloedstraal R = 3000 x verlaging x (k) 0,5
Equivalente
straal bouwput
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 542
Projectnummer: 07.0309
Formule Berekende waarde
Verlaging = 2,0 m
K = 0,5 10 -5 m/s
A= a+b/pi
a: lange zijde bouwput = 150
b: korte zijde bouwput = 50
Debiet Q = pi x k x ((H) 2 – (h) 2 ) / (ln R – ln A)
K: Doorlatendheid = 5m/d
H: Dikte grondwaterpakket in rust = 4,0 m
h: Dikte grondwaterpakket bemaald = 2,0 m
R: invloedstraal bemaling = 46+166 =212 m
A: equivalente straal bouwput = 166 m
R = 46 m
A = 166
Q = 754 m 3 /d of 31 m 3 /h.
Zoals uit Figuur 7.3 blijkt werd in deze zone door BAYER grondwaterverontreiniging vastgesteld
onder vorm van een verhoogde TOC-waarde. De verhoogde TOC-waarden wijzen op de
aanwezigheid van organische stoffen in het grondwater, maar tot op heden werden deze niet
gekarakteriseerd zodat de juiste samenstelling, noch de omvang gekend zijn. Uit voorzorg dient
het bemalingswater dat hier wordt opgepompt te worden gemonitord op minimaal minerale olie,
vluchtige aromaten en gechloreerde solventen. Indien verontreiniging wordt gedetecteerd dient
het bemalingswater te worden gezuiverd.
Verder valt de invloedsfeer van de te realiseren bouwputbemalingen buiten de aangetoonde
grondverontreinigingen van de voormalige BSI-eenheid zelf zodat kan gesteld worden dat deze
verontreinigingen zich niet gaan verplaatsen onder invloed van de te realiseren
bouwputbemalingen.
7.1.5.2.3. Aanleg van de kaaimuren
De aanleg van de kaaimuur zal gerealiseerd worden middels het plaatsen van een stalen
damwand tot onder de bodem van het dok ter hoogte van de huidige kruinlijn van de oever. De
damwand zal horizontaal worden verankerd met behulp van ankerschoten en/of groutankers die
onder een schuine helling worden geplaatst. Daarna wordt het voorliggende schuin afgaande
talud weggebaggerd.
De aanlegfase heeft in wezen geen effecten naar bodem en grondwater toe vermits (vooraleer
de oever wordt weggebaggerd) er een grond- en waterkerende damwand wordt geslagen. De
bodem van de weggebaggerde oever bestaat uit opgespoten zanden die geen pedologische
waarden herbergen en de milieueffecten in het dok behoren tot de discipline water.
De hoeveelheid baggerspecie die zal ontstaan, wordt geschat op 300.000 m 3 . Deze specie
ontstaat door de hydraulische extractie van de aanwezige schuin oplopende oever en hiervan

wordt aangenomen dat deze niet verontreinigd is. Mogelijk wordt een beperkte hoeveelheid
verontreinigd bodemslib mee uitgebaggerd. Het verwerken en storten van deze baggerspecie
maakt geen deel uit van het project.
7.1.5.2.4. Aanleg van de aan- en afvoerleiding voor koelwater
Deze leidingen van grote diameter worden aangelegd met gerichte boringen vanuit een pers-
en een ontvangstput. Pers- en/of ontvangstput langs de landzijde hebben een beperkte
oppervlakte en worden geïsoleerd met damplanken zodat er niet met bemalingen gewerkt
wordt. Er werden geen nader te onderzoeken effecten geïdentificeerd.
De effecten van de bouw van ontvangstputten in de Schelde horen thuis onder het hoofdstuk
water.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 543
Projectnummer: 07.0309

Figuur 7.3: Ligging bouwputten, bemalingsinvloedsfeer en aangetoonde grondwaterverontreiniging
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 544
Projectnummer: 07.0309

7.1.5.3. Exploitatiefase
7.1.5.3.1. Ruimtebeslag en ondergrondse structuren
Ruimtebeslag en toename verhardingsgraad
Het ruimtebeslag en de toename van de verhardingsgraad kadert in het besluit van de Vlaamse
Regering van 1/10/04 houdende vaststelling van een gewestelijke stedenboukundige
verordening inzake hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieningen en
gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater.
De zone van de elektriciteitscentrale heeft een oppervlakte van 23 ha. Voor deze zone geldt dat
de gerioleerde verhardingsgraad van actueel ongeveer 1/3 van de oppervlakte zal toenemen
naar 2/3 van de oppervlakte. Dit is een toename met ongeveer 7.600 m 2 .
De zone van het kolenpark heeft een oppervlakte van 10 ha. Voor deze geldt dat de gerioleerde
verhardingsgraad van actueel ongeveer 10% van de oppervlakte zal toenemen naar nagenoeg
100% van de oppervlakte. Dit is een toename met ongeveer 90.000 m 2 .
Indien wordt aangenomen dat de grondwatervoeding pragmatisch kan benaderd worden door 1
mm/dag of 360 mm/jaar in rekening te brengen dan zal de grondwatervoeding met ongeveer
35.000 m 3 /jaar afnemen. Hierdoor is er een tendens naar wat lagere freatische
grondwaterstanden.
Het project wordt op een geohydrologisch eiland gebouwd. Het kanaaldok, de Schelde en de
sleuf van de R2 draineren immers het freatisch pakket. Binnen dit eiland liggen geen
grondwaterafhankelijke natuurwaarden, geen grondwaterwinningen en geen brongebieden van
natuurlijke waterlopen zodat kan gesteld worden dat de afname van de grondwatervoeding
geen negatieve effecten genereert.
Verder worden de peilen in het watervoerend pakket van de Formaties van Lillo, Kattendijk en
Berchem bepaald door de vaste stijghoogtes in het Kanaaldok en de getijden in de Schelde. Dit
watervoerend pakket is tevens van nature uit verzilt. Een iets kleinere drainage vanuit
bovenliggende opspuitingszanden dient, gezien deze specifieke hydrologische setting ook niet
als negatief te worden beoordeeld.
Barrière effecten ondergrondse structuren
Het ketelhuis en de machinekamer vormen diepe ondergrondse structuren en hebben enige
omvang. Zij kunnen plaatselijk door barrièrevorming de actuele grondwaterstroming
beïnvloeden. Ook hier geldt dat er geen grondwaterafhankelijke natuurwaarden, geen
grondwaterwinningen en geen brongebieden van natuurlijke waterlopen aanwezig zijn die door
dit fenomeen ongunstig kunnen worden beïnvloed.
Over een lengte van 360 m zal een kaaimuur de bestaande aflopende oever vervangen. De
bestaande oever kan als grondwaterdoorlatend beschouwd worden. De nieuw geplaatste
kaaimuur bestaat uit een grondkerende damwand die als weinig waterdoorlatend kan
beschouwd worden. De freatische grondwaterstroming, die naar het dok toe stroomt, zal
hierdoor worden beperkt en hierdoor kan er een verhoogde grondwaterstand achter de
kaaimuur optreden. De aanvoer van grondwater wordt in deze zone in de toekomst echter ook
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 545
Projectnummer: 07.0309

eperkt doordat het achterliggende kolenpark wordt verhard en gerioleerd. Voor het tweede
watervoerende pakket dat in de richting van de Schelde stroomt geldt dat hier de stroming wat
zal gehinderd worden. Dit zal dan gecompenseerd worden door meer water dat onder de
kaaimuur en zijdelings zal doorstromen. Ook hier geldt dat er geen grondwaterafhankelijke
natuurwaarden, geen grondwaterwinningen en geen brongebieden van natuurlijke waterlopen
aanwezig zijn die door bovenbeschreven fenomenen ongunstig kunnen worden beïnvloed.
7.1.5.3.2. Emissies naar bodem en grondwater
Rechtstreekse emissies
Algemeen kan gesteld worden dat de nieuwe installaties, die in het kader van dit project worden
gerealiseerd, voldoen aan de hedendaagse standaarden m.b.t. de bescherming van bodem en
grondwater. Hierdoor is het bijkomende risico voor emissies naar bodem en grondwater als
minimaal te omschrijven.
Depositie van cadmium en thallium
In het kader van de dispersieberekeningen voor lucht zijn er depositieberekeningen voor de
som van cadmium en thallium uitgevoerd.
Uit de dispersieberekeningen uitgevoerd binnen het deel lucht (zie berekeningen hoofdstuk
5.1.6) blijkt dat de jaargemiddelde bijdrage in de depositie aan cadmium en thallium samen
maximaal 3,1 µg/m².dag zal bedragen.
Een depositie van Cadmium en Thallium van 3,1 µg/m².dag komt voor de vergunningsperiode
van 20 jaar overeen met een depositie van 22.630 µg/m² of ca. 22,6 mg/m². Er wordt
aangenomen dat deze zware metalen in de bovenste 5 cm van de bodem terechtkomen of voor
1 m² in 0,05 m³ grond. Er wordt uitgegaan van een dichtheid van 1,3 ton/m³ en een droge
stofgehalte (DS) van ca. 85% of een dichtheid van 1.100 kg DS/m³. De ca. 22,6 mg cadmium
en thallium komen dan terecht in 55 kg DS, wat een concentratie aanrijking in de bodem zou
geven na 20 jaar van ca. 0,411 mg/kg DS.
Over de komende vergunningsperiode (20 jaar) wordt er aldus een totale bijdrage aan de
depositie verwacht van maximaal 0,411 mg/kg DS.
De bodemsaneringsnorm voor type V (industriegebied) voor cadmium met inachtname van 2%
klei en 1% organische stof bedraagt 19,1 mg/kg DS. De hierboven berekende depositie, door
elektriciteitscentrale op 20 jaar veroorzaakt ter hoogte van het depositie pluimmaximum, ligt een
factor 46 onder de bodemsaneringsnorm voor industriegebied. Op enige afstand (>1 km) van
het bedrijf is de depositie vanuit de lucht op de bodem nog meer beperkt, zodat er voor de
depositie van cadmium en thallium van de elektriciteitscentrale op zich geen effecten naar
bodem en grondwater te verwachten zijn.
De meest nabij gelegen landbouwzones waar vee kan grazen of gewassen geteeld kunnen
worden, zijn de agrarische gebieden ten noordoosten, nl. de Stabroekpolder. De berekende
cadmium en thalliumdepositie, veroorzaakt door de elektriciteitscentrale, bedraagt er als
jaargemiddelde ca. 1 µg/m².dag. Volgens de bovenstaande redenering leidt dit na 20 jaar tot
een concentratieverhoging in de bodem van de Stabroekpolder van 0,133 mg/kg DS. De
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 546
Projectnummer: 07.0309

odemsaneringsnorm voor type II (agrarisch gebied) met inachtname van 2% klei en 1%
organische stof bedraagt 1,3 mg/kg DS.
Deze depositie, door de elektriciteitscentrale op 20 jaar veroorzaakt in de agrarische gebieden
ten noordoosten, ligt een factor 10 onder de bodemsaneringsnorm voor agrarisch gebied.
De achtergrondwaarde voor cadmium met inachtneming van 2% klei en 1% organische stof
bedraagt 0,51 mg/kg ds. Ter hoogte van de locatie met de maximaal berekende depositie wordt
over de komende vergunningsperiode van 20 jaar een bijdrage aan de depositie verwacht van
0,411 mg/kg ds. Dit komt neer op een verdubbeling van de achtergrondwaarden.
Hieruit blijkt dat de depositie van zware metalen van de elektriciteitscentrale op basis van een
evaluatie van cadmium op zich geen effecten op de gezondheid van de mens of het milieu
veroorzaakt.
Depositie verzurende stoffen
In het kader van de dispersieberekeningen voor lucht zijn er depositieberekeningen voor de
potentieel verzurende deposities uitgevoerd. Maximaal wordt een potentiële verzurende
depositie berekend van 60 Zeq/ha/jaar. Uit gegevens opgenomen in het MIRA rapport 2006 –
Achtergrond document Thema Verzuring van de VMM blijkt :
• dat het in deze studie berekende depositiemaximum ten noorden van het maximum van
de Antwerpse regio ligt met deposities gelegen tussen 4350 en de 5800 Zeq/ha/jaar. In
dit depositiemaximum zelf ligt de depositie boven de 5800 Zeq/ha/jaar.
• dat in Brasschaat de potentieel verzurende depositie in de loop van de jaren negentig
met ongeveer 25% gedaald.
Het maximum aan verzurende depositie in het noordoostelijk kwadrant ligt in de zone met de
zandige bodems van de Kempen. Deze bodems hebben een lage buffercapaciteit en zijn
zondermeer als gevoelig voor verzuring te beschouwen. Kwantitatief is het verzuringsproces
van de bodem nog niet helemaal beschreven zodat de extra verzuring als gevolg van
onderhavig project niet kan worden berekend. Maar op basis van een kwalitatief aanvoelen kan
het effect als relevant worden beschouwd.
Naast een daling van de zuurtegraad zijn de neveneffecten van verzuring de uitloging van
basische kationen, het oplosbaar worden van aluminium en zware metalen en een veranderde
beschikbaarheid van nutriënten. Het geheel aan processen ten gevolge van de veranderende
zuurtegraad heeft gevolgen voor de gezondheidstoestand voor de flora en fauna. Welk
(deel)proces het meest invloed heeft, is niet geweten.
Verder is er een tweede depositiemaximum in het zuidwestelijke kwadrant gelegen. Hier is het
maximum maar half zo groot als in het noordoostelijke kwadrant en zijn de aanwezige bodems
alluviale kleigronden en antropogene gronden uit het havengebied die goed gebufferd zijn en
als weinig gevoelig voor verzuring zijn te beschouwen.
Een verdere beschrijving van de verzurende depositie, alsook een evaluatie hiervan naar fauna
en flora is beschreven onder respectievelijk het hoofdstuk ‘lucht’ en het hoofdstuk ‘fauna en
flora’.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 547
Projectnummer: 07.0309

7.1.5.4. Onderhoudsfase
Voor de onderhoudsfase geldt dat er geen andere effecten worden verwacht dan degene die
werden beschreven onder de exploitatiefase.
7.1.6. Alternatief: Kolentunnel vanuit SEA-INVEST (Antwerp Bulk
Terminal).
Afbraak van de oude BAYER-installaties
Dit alternatief heeft geen incidentie op de afbraakwerken.
Aanlegfase
De kolentransporttunnel bestaat uit een dubbele 720 m lange tunnel met een buitendiameter
van 4,7 m breedte. Onder het kanaaldok zal de tunnel op ongeveer 40 m onder het maaiveld
liggen. Aan de zijde van Antwerp Bulk Terminal (SEA-INVEST) wordt een kolenbunker
gebouwd met een oppervlakte van 530 m 2 en een diepte van 19m. Aan de zijde van E.ON
wordt een ontvangstput voorzien van 17,0 m bij 9,0 m waaruit de transportband komt. Zowel de
kolenbunker aan de zijde van Antwerp Bulk Terminal als de ontvangstput aan de E.ON-zijde
worden aangelegd in een met damplanken geïsoleerde bouwput. Vanuit deze putten worden de
tunnelkokers middels gerichte boringen aangelegd. Het grondverzet wordt ingeschat op
125.000 m 3 . Behalve het droogmaken en drooghouden van de geïsoleerde bouwput is er geen
bemaling nodig, zodat kan gesteld worden dat er geen bemalingsinvloed zal gegenereerd
worden. Ten opzichte van de geplande fase met de aanleg van een kaaimuur en het kolenpark
geldt dat voor beide varianten geen relevante effecten werden geïdentificeerd.
Exploitatiefase
Een kolentunnel vervangt de aanleg en de exploitatie van een eigen kolenpark met kaaimuur
voor E.ON. Hierdoor daalt het ruimtebeslag met een verharde ondoordringbare oppervlakte van
10 ha. Hierdoor vermindert de belangrijke bijdrage tot het ruimtebeslag en de toename tot van
de verhardingsgraad aanzienlijk tot een relevante bijdrage. Het mogelijk barrière-effect van de
kaaimuur op de grondwaterstroming vervalt ook. Op de andere beschreven effecten heeft dit
alternatief geen resultaat.
Onderhoudsfase
Voor de onderhoudsfase geldt dat er geen andere effecten worden verwacht dan degene die
werden beschreven onder de exploitatiefase.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 548
Projectnummer: 07.0309

7.1.7. Significantie van de milieueffecten
In Tabel 7.5 wordt het significantiekader van de milieueffecten geschetst.
Tabel 7.5: Significantiekader van de milieueffecten nieuwe elektriciteitscentrale
Pedologie en geologie
Ruimtebeslag / toename
verhardingsgraad
Vernietiging/verstoring v/d
natuurlijkheid v/d bodem
Zettingseffecten /
maaivelddaling
Wijziging bodemkwaliteit door
depositie
Geohydrologie
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 549
Projectnummer: 07.0309
Methodologie Verwaarloosbaar Beperkte bijdrage Relevante bijdrage Belangrijke bijdrage
Toename verharde
oppervlak of
rioleringsgraad tov.
bestaande situatie
Kwalitatieve
inschatting
Zijn er
zettingsgevoelige
lagen binnen
beïnvloed
geologisch profiel ?
Kwantitatieve
inschatting over 20
jaar
Bemalingseffecten Analytisch /
modelmatig
berekend
Wijziging lithologie tgv
aanvulling / ondergrondse
structuren
Kwalitatieve
inschatting /
Analytisch of
modelmatig
< 10% 10 tot 100% > 100%
onverhard terrein wordt verhard
100 a tot 1 ha
Bodemprofiel heeft geen
natuurlijkheid meer
Bodemprofiel heeft nog enige
natuurlijkheid maar wordt
verder vernietigd
Natuurlijk bodemprofiel wordt
beperkt verstoord
Onverhard terrein wordt verhard
> 1 ha
Natuurlijk bodemprofiel wordt
uitgebreid verstoord
Geen < 1 m gecumuleerde dikte < 5 m gecumuleerde dikte > 5 m gecumuleerde dikte
Aanrijking meer dan100 maal
kleiner dan de
bodemsaneringsnorm meest
kwetsbare gebiedstype
Invloed < 10 m buiten perimeter
project
Er treedt geen barrière- of
tunnelvorming
Aanrijking tussen 10 en 100
maal kleiner dan de
bodemsaneringsnorm meest
kwetsbare gebiedstype
Invloed < 50 m buiten perimeter
project
Er treedt barrière- of
tunnelvorming op zonder
effecten op de
geohydrologische cyclus
Aanrijking tussen 1 en 10 maal
kleiner dan de
bodemsaneringsnorm meest
kwetsbare gebiedstype
Invloed < 100 m buiten
perimeter project
Er treedt barrière- of
tunnelvorming op met effecten
op de geohydrologische cyclus
Aanrijking groter dan 1 maal de
bodemsaneringsnorm meest
kwetsbare gebiedstype
Invloed > 100 m buiten
perimeter project
Er treedt barrière- of
tunnelvorming met effecten op
de geohydrologische cyclus

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 550
Projectnummer: 07.0309
Methodologie Verwaarloosbaar Beperkte bijdrage Relevante bijdrage Belangrijke bijdrage
berekend
Grondwaterkwetsbaarheid Inschatting nieuwe
situatie
Grondwater kwantiteit Kwalitatieve
inschatting /
Analytisch of
modelmatig
berekend
Grondwater kwaliteit Kwalitatieve
inschatting /
Analytisch of
modelmatig
berekend
Geen wijziging deklaag of dikte
onverzadigde zone
Geen wijziging
grondwaterstand/stijghoogte,
stromingspatroon en natuurlijke
kwel blijven behouden
Geen wijziging – bestaand
kwaliteitsniveau blijft behouden
Deklaag of dikte onverzadigde
zone wijzigt maar bestaande
kwetsbaarheidsklasse blijft
behouden
Beperkte wijziging
grondwaterstand/stijghoogte
maar stromingspatroon en
natuurlijke kwel behouden
Wijziging kwaliteit – locaal
kwaliteitsniveau blijft behouden
Deklaag of dikte onverzadigde
zone wijzigt
kwetsbaarheidsklasse
veranderd met één eenheid
Wijziging
grondwaterstand/stijghoogte
stromingspatroon en natuurlijke
kwel op lokaal niveau gewijzigd
Wijziging kwaliteit – regionaal
kwaliteitsniveau blijft behouden
Deklaag of dikte onverzadigde
zone wijzigt
kwetsbaarheidsklasse neemt
veranderd met meer dan één
eenheid
Wijziging
grondwaterstand/stijghoogte
stromingspatroon en natuurlijke
kwel op regionale niveau
gewijzigd
Wijziging kwaliteit – regionaal
kwaliteitsniveau zal wijzigen

Toegepast op het geplande scenario van dit project wordt de significantie van de milieueffecten in
Tabel 7.6 geëvalueerd.
Tabel 7.6: Toepassing van het significantiekader op de nieuwe elektriciteitscentrale
Pedologie en geologie
Ruimtebeslag / toename
verhardingsgraad
Vernietiging/verstoring v/d natuurlijkheid
v/d bodem
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 551
Projectnummer: 07.0309
Significantie van de milieueffecten Milderende maatregelen
noodzakelijk
Belangrijke bijdrage Gezien de specifieke
gehydrologische setting niet
noodzakelijk
Verwaarloosbaar niet noodzakelijk
Zettingseffecten / maaivelddaling Verwaarloosbaar niet noodzakelijk
Wijziging bodemkwaliteit door depositie Relevante bijdrage niet noodzakelijk
Geohydrologie
Bemalingseffecten Beperkte bijdrage niet noodzakelijk
Wijziging lithologie tgv aanvulling /
ondergrondse structuren
Beperkte bijdrage niet noodzakelijk
Grondwaterkwetsbaarheid Verwaarloosbaar niet noodzakelijk
Grondwater kwantiteit Beperkte bijdrage niet noodzakelijk
Grondwater kwaliteit Verwaarloosbaar niet noodzakelijk
Toegepast op het beschreven alternatief met een kolentunnel wordt de significatie van de
milieueffecten in Tabel 7.7 geëvalueerd;
Tabel 7.7: Toepassing van het significantiekader op de nieuwe elektriciteitscentrale
Pedologie en geologie Significantie van de milieueffecten Milderende maatregelen
noodzakelijk
Ruimtebeslag / toename
verhardingsgraad
Vernietiging/verstoring v/d natuurlijkheid
v/d bodem
Relevante bijdrage Gezien de specifieke
gehydrologische setting niet
noodzakelijk
Verwaarloosbaar niet noodzakelijk
Zettingseffecten / maaivelddaling Verwaarloosbaar niet noodzakelijk
Wijziging bodemkwaliteit door depositie Relevante bijdrage niet noodzakelijk
Geohydrologie
Bemalingseffecten Beperkte bijdrage niet noodzakelijk
Wijziging lithologie tgv aanvulling /
ondergrondse structuren
Beperkte bijdrage niet noodzakelijk
Grondwaterkwetsbaarheid Verwaarloosbaar niet noodzakelijk
Grondwater kwantiteit Beperkte bijdrage niet noodzakelijk
Grondwater kwaliteit Verwaarloosbaar niet noodzakelijk

7.1.8. Milderende Maatregelen
Voor het ruimtebeslag en de toename verhardingsgraad wordt een belangrijke toename verwacht
en voornamelijk gerelateerd aan het kolenpark. Deze toename is inherent aan de
beschermingsmaatregelen voor bodem en grondwater en aldus niet remedieerbaar. Verder blijken
er geen grondwaterafhankelijke natuurwaarden, geen grondwaterwinningen en geen brongebieden
van natuurlijke waterlopen aanwezig zijn die ongunstig kunnen worden beïnvloed door verminderde
grondwatervoeding. Milderende maatregelen zijn niet vereist.
Voor de andere effecten werden in de significantie-analyse bijdragen bepaald van
verwaarloosbaar tot relevant. Hiervoor zijn geen aanvullende milderende maatregelen
noodzakelijk.
7.1.9. Monitoring
Uit voorzorg dient het bemalingswater dat wordt opgepompt uit de bouwputten te worden
gemonitord op minimaal minerale olie, vluchtige aromaten en gechloreerde solventen. Indien
verontreiniging wordt gedetecteerd dient het bemalingswater te worden gezuiverd.
7.1.10. Besluit
De geplande installaties zullen voldoen aan de hedendaagse standaard m.b.t. bescherming van
bodem en grondwater, bijgevolg kan gesteld worden dat bijkomende emissies naar bodem en
grondwater minimaal zullen zijn.
De VLAREBO-procedures omtrent grondverzet zullen gevolgd worden zodat de milieueffecten tot
een minimum beperkt zullen zijn.
Op basis van de beschikbare kwaliteitsgegevens van het grondwater ter hoogte van de site van
E.ON kan gesteld worden dat maar op één punt verontreinigd grondwater werd aangetroffen
binnen de zones die mogelijk worden beïnvloed door de bemaling. Migratie van de andere
aanwezige grondwaterverontreiniging van de vorige risico-activiteiten op de site wordt niet
verwacht. Gezien mogelijk verontreinigd grondwater aanwezig is binnen de bemalingsinvloed is het
aangewezen de kwaliteit van het grondwater te monitoren en, indien verontreiniging wordt
gemeten, te zuiveren.
De toename in verharding wordt als belangrijk beschouwd. De bodemkwaliteitsverandering door
depositie wordt als relevant beschouwd terwijl de effecten door bemaling, de effecten door
wijziging van lithologie en de effecten door wijziging van grondwaterkwantiteit als beperkt of
verwaarloosbaar worden beoordeeld.
Binnen het beschouwde alternatief met een kolentunnel vanuit Antwerp Bulk Terminal (SEA-
INVEST)wordt de toename van de verharding als relevant beschouwd. De andere effecten krijgen
een gelijkwaardige beoordeling.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 552
Projectnummer: 07.0309

7.2. Discipline bodem en grondwater voor het scenario van de koeltoren
7.2.1. Methodologie
De gevolgde methodologie is dezelfde als deze beschreven voor het 1 e concept: zie onder
paragraaf 7.1.1.
7.2.2. Afbakening van het studiegebied
De afbakening van het studiegebied is dezelfde als deze beschreven voor het 1 e concept: zie onder
paragraaf 7.1.2.6.1.2
7.2.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Een overzicht van de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden wordt weergegeven in
hoofdstuk 1.2., partim bodem en grondwater.
7.2.4. Beschrijving van de referentiesituatie
De beschrijving van de referentiesituatie is dezelfde als deze beschreven voor het 1 e concept: zie
onder paragraaf 7.1.4.
7.2.5. Beschrijving van de milieueffecten
7.2.5.1. Inleiding
De milieueffecten voor het scenario met koeltoren wordt beschreven op basis van een aantal
factoren, namelijk gesloten koelwatersysteem, kolentunnel vanuit SEA-INVEST aan de overzijde
van het Kanaaldok, korte lossteiger langs het Havendok en een aantal opslagsilo’s langs het
Havendok.
7.2.5.2. Afbraakfase oude BAYER installaties
De beschrijving van de afbraakfase is dezelfde als deze beschreven voor het 1 e concept: zie onder
paragraaf 7.1.5.1.
7.2.5.3. Aanlegfase centrale E.ON
7.2.5.3.1. Grondverzet
Het verwachte grondverzet voor wat betreft de bouw zelf van de centrale is van dezelfde grootteorde
als deze beschreven voor het 1 e concept: zie onder paragraaf 7.1.5.2.1.
7.2.5.3.2. Bemaling
- Inleiding
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 553
Projectnummer: 07.0309

Figuur 7.4 geeft de locatie aan van de bouwputten, de bemalinginvloed en analysepunten waar
verontreiniging is vastgesteld.
Figuur 7.4: Locatie aan van de bouwputten, de bemalinginvloed voor scenario met koeltoren.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 554
Projectnummer: 07.0309

Bouwput voor de aanleg van het ketelhuis en de machinekamer
Deze locatie en oriëntatie van deze bouwput is verschillend voor dit scenario. Uitvoeringstechnisch
is de methode echter vergelijkbaar. Er worden geen andere effecten verwacht als deze beschreven
onder het scenario met de directe koeling.
Bouwputten voor de andere gebouwen
Deze locatie van de bouwputten is verschillend voor dit scenario. Uitvoeringstechnisch is de
methode echter vergelijkbaar. De invloedsfeer van de te realiseren bouwputbemalingen valt buiten
de aangetoonde grondverontreinigingen van de voormalige BSI-eenheid zelf zodat kan gesteld
worden dat deze verontreinigingen zich niet gaan verplaatsen onder invloed van de te realiseren
bouwputbemalingen.
7.2.5.3.3. Aanleg van de aan- en afvoerleiding voor de koelwaterspui naar de Schelde
Deze leidingen van grote diameter worden aangelegd met gerichte boringen vanuit een pers- en
een ontvangstput. Pers- en/of ontvangstput langs de landzijde hebben een beperkte oppervlakte en
worden geïsoleerd met damplanken zodat er niet met bemalingen gewerkt wordt. Er werden geen
nader te onderzoeken effecten geïdentificeerd.
De effecten van de bouw van ontvangstputten in de Schelde horen thuis onder het hoofdstuk water.
7.2.5.3.4. Aanleg kolentunnel vanuit SEA-INVEST
De kolentransporttunnel bestaat uit een 720 m lange tunnel met een buitendiameter van 4,7 m
breedte. Onder het kanaaldok zal de tunnel op ongeveer 40 m onder het maaiveld liggen. Aan de
zijde van Antwerp Bulk Terminal (SEA-INVEST) wordt een kolenbunker gebouwd met een
oppervlakte van 530 m 2 en een diepte van 19m. Aan de zijde van E.ON wordt een ontvangstput
voorzien van 17,0 m bij 9,0 m waaruit de transportband komt.
Bij de aanleg van de kolentunnel komt grond vrij bij de volgende activiteiten:
• Aanleg boorput op het terrein bij SEA-INVEST. Deze boorput wordt na afloop van het
boorproces verder vergroot en in de dan ontstane ontgraving worden de overslagbunkers
geplaatst. Deze bunkers staan dan gedeeltelijk verzonken in het terrein. De totale
hoeveelheid vrijkomende grond omvat een hoeveelheid van ca. 6000 m 3 .
• Aanleg ontvangstput op het terrein van BAYER. Deze put wordt na afloop van het
boorproces verder uitgebreid en in de dan ontstane ontgraving wordt de overslag kelder
gebouwd met de uitgangstunnel naar de bovengrondse bandbrug. De totale hoeveelheid
vrijkomende grond bedraagt hiervoor ca 8.000 m 3 .
• Aanleg van de tunnelbuis onder het kanaaldok. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een
gestuurde boring. De grond die hierbij uiteindelijk vrijkomt bedraagt ca 17000 m 3 .
Behalve het droogmaken en drooghouden van de geïsoleerde bouwput is er geen bemaling nodig
zodat kan gesteld worden dat er geen bemalingsinvloed zal gegenereerd worden.
7.2.5.3.5. Aanleg van de aanlegsteigers
Er dienen geen belangrijke baggerwerken te worden uitgevoerd. Dit komt omdat de bouw van de
kade bij de alternatieve kolenaanvoer per tunnel is komen te vervallen. Wat blijft is de aanleg van
steigers voor het beladen van de vliegas- en gipsschepen en de steiger voor het aanleveren van
zeer zware delen welke over het water worden aangeleverd. Voor de aanleg is hier hooguit wat
profileer baggerwerk nodig van de bodem rondom de steigers waarna steenbestorting plaatsvindt
om de bodem te stabiliseren. Er wordt geschat dat ongeveer 1000 m 3 baggerslib zal vrijkomen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 555
Projectnummer: 07.0309

7.2.5.4. Exploitatiefase
7.2.5.4.1. Ruimtebeslag en ondergrondse structuren
• Ruimtebeslag en toename verhardingsgraad
Het ruimtebeslag en de toename van de verhardingsgraad kadert in het besluit van de Vlaamse
regering van 1/10/04 houdende vaststelling van een gewestelijke stedenboukundige verordening
inzake hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieningen en gescheiden lozing van
afvalwater en hemelwater.
De zone van de elektriciteitscentrale heeft een oppervlakte van 26 ha. Voor deze zone geldt dat de
gerioleerde verhardingsgraad van actueel ongeveer 1/3 van de oppervlakte zal toenemen naar 2/3
van de oppervlakte. Dit is een toename met ongeveer 8.600 m 2 .
De zone waar de kolentunnel, de aanlegsteigers en de opslagsilo’s gelokaliseerd zijn heeft een
oppervlakte van ongeveer 2 ha. Voor deze geldt dat de gerioleerde verhardingsgraad van actueel
ongeveer 10% van de oppervlakte zal toenemen naar nagenoeg 100% van de oppervlakte. Dit is
een toename met ongeveer 20.000 m 2 .
Indien wordt aangenomen dat de grondwatervoeding pragmatisch kan benaderd worden door 1
mm/dag of 360 mm/jaar in rekening te brengen dan zal de grondwatervoeding met ongeveer
11.000 m 3 /jaar afnemen. Hierdoor is er een tendens naar wat lagere freatische grondwaterstanden.
Ten opzichte van het scenario met de directe koeling is dit een significante daling.
Het project wordt op een geohydrologisch eiland wordt gebouwd. Het kanaaldok, de Schelde en de
sleuf van de R2 draineren immers het freatische pakket. Binnen dit eiland liggen geen
grondwaterafhankelijke natuurwaarden, geen grondwaterwinningen en geen brongebieden van
natuurlijke waterlopen zodat kan gesteld worden dat de afname van de grondwatervoeding geen
negatieve effecten genereert.
Verder worden de peilen in het watervoerend pakket van de Formaties van Lillo, Kattendijk en
Berchem bepaald door de vaste stijghoogtes in het Kanaaldok en de getijden in de Schelde. Dit
watervoerend pakket is tevens van nature uit verzilt. Een iets kleinere drainage vanuit
bovenliggende opspuitingszanden dient, gezien deze specifieke hydrologische setting ook niet als
negatief te worden beoordeeld.
• Barrière effecten ondergrondse structuren
Het ketelhuis en de machinekamer vormen diepe ondergrondse structuren en hebben enige
omvang. Zij kunnen plaatselijk door barrièrevorming de actuele grondwaterstroming beïnvloeden.
Ook hier geldt dat er geen grondwaterafhankelijke natuurwaarden, geen grondwaterwinningen en
geen brongebieden van natuurlijke waterlopen aanwezig die door dit fenomeen ongunstig kunnen
worden beïnvloed.
In de zone van de kolentunnel zijn er geen effecten te verwachten. Hiervoor heeft de tunnel te
beperkte dimensies. Gezien er geen kaaimuur wordt aangelegd wordt er geen barrière effect
verwacht in deze zone.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 556
Projectnummer: 07.0309

7.2.5.4.2. Emissies naar bodem en grondwater
• Rechtstreekse emissies
De rechtstreekse emissies zijn voor dit scenario dezelfde als deze beschreven voor het 1 e concept:
zie onder paragraaf 7.1.5.3.2.
• Depositie van cadmium en thallium
Voor de depositie van cadmium en tallium verwijzen we naar deze beschreven voor het 1 e concept:
zie onder paragraaf 7.1.5.3.2.
• Depositie verzurende stoffen.
De depositie van de verzurende stoffen is dezelfde als deze beschreven voor het 1 e concept: zie
onder paragraaf 7.1.5.3.2.
7.2.5.5. Onderhoudsfase
Voor de beschrijving van de rechtstreekse emissies tijdens de onderhoudsfase verwijzen we naar
de beschrijving voor het 1 e concept: zie onder paragraaf 7.1.5.4.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 557
Projectnummer: 07.0309

7.3. Discipline bodem en grondwater voor het scenario van de bijstook met
20% biomassa
Bijstook van max. 20% bijstook van biomassa-afval geeft voor de discipline bodem en grondwater
enkel een verandering met betrekking tot de depositie van dioxines. Uit de dispersieberekeningen
uitgevoerd binnen het deel lucht (zie berekeningen hoofdstuk 5) blijkt dat de jaargemiddelde
bijdrage in de depositie aan dioxines maximaal 6,0 pgTEQ/m².dag zal bedragen. Een depositie van
dioxines van 6,0 pgTEQ/m².dag komt voor de vergunningsperiode van 20 jaar overeen met een
depositie van 43.800 pgTEQ/m² of ca. 43,8 ngTEQ/m². Er wordt aangenomen dat de dioxines in de
bovenste 5 cm van de bodem terechtkomen of voor 1 m² in 0,05 m³ grond. Er wordt uitgegaan van
een dichtheid van 1,3 ton/m³ en een drogestofgehalte (DS) van ca. 85% of een dichtheid van 1 100
kg DS/m³. De ca. 43,8 ng dioxinen komen dan terecht in 55 kg DS, wat een concentratie in de
bodem zou geven na 20 jaar van ca. 0,795 ngTEQ/kg DS. Over de komende vergunningsperiode
(20 jaar) wordt aldus een totale bijdrage aan de depositie verwacht van maximaal 0,795 ngTEQ/kg
DS. De Duitse norm voor de bodemkwaliteit voor dioxines geeft als streefwaarde 5 ngTEQ/kg DS
aan. Onder deze norm is de bodem voor alle vormen van gebruik geschikt, inbegrepen het telen
van voedingsgewassen en begrazing door vee. De hierboven berekende depositie, door de
centrale op 20 jaar veroorzaakt ter hoogte van het depositiepluimmaximum, ligt een factor 6 onder
de Duitse streefwaarde. Op enige afstand (>1 km) van het bedrijf is de depositie vanuit de lucht op
de bodem nog meer beperkt, zodat er van de dioxinedepositie van elektriciteitscentrale op zich
geen effecten naar bodem en grondwater te verwachten zijn. Het belangrijkste gekende effect van
dioxines vindt plaats door depositie op bodem en gewassen. De dioxines kunnen daarna via
planteneters opgenomen worden in de voedselketen. Een gekend voorbeeld van dit effect is de
opname van dioxinen door koeien, waarna de dioxinen in de koemelk teruggevonden worden. De
meest nabij gelegen landbouwzones waar vee kan grazen of gewassen geteeld kunnen worden,
zijn de agrarische gebieden ten noordoosten, nl. de Stabroekpolder. De berekende
dioxineneerslag, veroorzaakt door de elektriciteitscentrale, bedraagt er als jaargemiddelde ca. 0,05
pgTEQ/m².dag. Volgens de bovenstaande redenering leidt dit na 20 jaar tot een concentratie in de
bodem van de Stabroekpolder van respectievelijk 0,0073 ngTEQ/kg DS.
Besluit
Deze depositie, door het alternatief project op 20 jaar veroorzaakt in de agrarische gebieden ten
noordoosten, ligt een factor 500 onder de Duitse streefwaarde. Hieruit blijkt dat de depositie van de
elektriciteitscentrale op zich geen effecten op de gezondheid van de mens veroorzaakt.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 558
Projectnummer: 07.0309

7.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het scenario van de koeltoren
In Tabel 7.8 wordt het significantiekader van de milieueffecten geschetst.
Tabel 7.8: Significantiekader van de milieueffecten nieuwe elektriciteitscentrale
Pedologie en geologie
Ruimtebeslag / toename
verhardingsgraad
Vernietiging/verstoring v/d
natuurlijkheid v/d bodem
Zettingseffecten /
maaivelddaling
Wijziging bodemkwaliteit
door depositie
Geohydrologie
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 559
Projectnummer: 07.0309
Methodologie Verwaarloosbaar Beperkte bijdrage Relevante bijdrage Belangrijke bijdrage
Toename verharde
oppervlak of
rioleringsgraad tov.
bestaande situatie
Kwalitatieve
inschatting
Zijn er
zettingsgevoelige
lagen binnen
beïnvloed geologisch
profiel ?
Kwantitatieve
inschatting over 20
jaar
Bemalingseffecten Analytisch /
modelmatig
berekend
Wijziging lithologie tgv
aanvulling / ondergrondse
structuren
Kwalitatieve
inschatting /
Analytisch of
modelmatig
berekend
< 10% 10 tot 100% > 100%
onverhard terrein wordt verhard
100 a tot 1 ha
Bodemprofiel heeft geen
natuurlijkheid meer
Bodemprofiel heeft nog enige
natuurlijkheid maar wordt verder
vernietigd
Natuurlijk bodemprofiel wordt
beperkt verstoord
Onverhard terrein wordt verhard >
1 ha
Natuurlijk bodemprofiel wordt
uitgebreid verstoord
Geen < 1 m gecumuleerde dikte < 5 m gecumuleerde dikte > 5 m gecumuleerde dikte
Aanrijking meer dan100 maal
kleiner dan de
bodemsaneringsnorm meest
kwetsbare gebiedstype
Invloed < 10 m buiten perimeter
project
Er treedt geen barrière- of
tunnelvorming
Aanrijking tussen 10 en 100 maal
kleiner dan de
bodemsaneringsnorm meest
kwetsbare gebiedstype
Invloed < 50 m buiten perimeter
project
Er treedt barrière- of
tunnelvorming op zonder effecten
op de geohydrologische cyclus
Aanrijking tussen 1 en 10 maal
kleiner dan de
bodemsaneringsnorm meest
kwetsbare gebiedstype
Invloed < 100 m buiten perimeter
project
Er treedt barrière- of
tunnelvorming op met effecten op
de geohydrologische cyclus
Aanrijking groter dan 1 maal de
bodemsaneringsnorm meest
kwetsbare gebiedstype
Invloed > 100 m buiten perimeter
project
Er treedt barrière- of
tunnelvorming met effecten op de
geohydrologische cyclus
Grondwaterkwetsbaarheid Inschatting nieuwe Geen wijziging deklaag of dikte Deklaag of dikte onverzadigde Deklaag of dikte onverzadigde Deklaag of dikte onverzadigde

Grondwater kwantiteit Kwalitatieve
inschatting /
Analytisch of
modelmatig
berekend
Grondwater kwaliteit Kwalitatieve
inschatting /
Analytisch of
modelmatig
berekend
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 560
Projectnummer: 07.0309
Methodologie Verwaarloosbaar Beperkte bijdrage Relevante bijdrage Belangrijke bijdrage
situatie onverzadigde zone zone wijzigt maar bestaande
kwetsbaarheidsklasse blijft
behouden
Geen wijziging
grondwaterstand/stijghoogte,
stromingspatroon en natuurlijke
kwel blijven behouden
Geen wijziging – bestaand
kwaliteitsniveau blijft behouden
Beperkte wijziging
grondwaterstand/stijghoogte
maar stromingspatroon en
natuurlijke kwel behouden
Wijziging kwaliteit – locaal
kwaliteitsniveau blijft behouden
Toegepast op de verschillende scenario’s wordt de significatie van de milieueffecten in Tabel 7.9 geëvalueerd;
Tabel 7.9: Toepassing van het significantiekader op alle varianten
Pedologie en geologie
Scenario 1: directe
koeling
zone wijzigt
kwetsbaarheidsklasse veranderd
met één eenheid
Wijziging
grondwaterstand/stijghoogte
stromingspatroon en natuurlijke
kwel op lokaal niveau gewijzigd
Wijziging kwaliteit – regionaal
kwaliteitsniveau blijft behouden
zone wijzigt
kwetsbaarheidsklasse neemt
veranderd met meer dan één
eenheid
Wijziging
grondwaterstand/stijghoogte
stromingspatroon en natuurlijke
kwel op regionale niveau
gewijzigd
Wijziging kwaliteit – regionaal
kwaliteitsniveau zal wijzigen
Scenario 2: koeltoren Scenario 3: met biomassa
Ruimtebeslag / toename verhardingsgraad Relevante bijdrage Relevante bijdrage Relevante bijdrage
Vernietiging/verstoring v/d natuurlijkheid v/d bodem Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar
Zettingseffecten / maaivelddaling Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar
Wijziging bodemkwaliteit door depositie Relevante bijdrage Relevante bijdrage Relevante bijdrage
Geohydrologie
Bemalingseffecten Beperkte bijdrage Beperkte bijdrage Beperkte bijdrage
Wijziging lithologie tgv aanvulling / ondergrondse structuren Beperkte bijdrage Beperkte bijdrage Beperkte bijdrage
Grondwaterkwetsbaarheid Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar Verwaarloosbaar

SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 561
Projectnummer: 07.0309
Scenario 1: directe
koeling
Scenario 2: koeltoren Scenario 3: met biomassa
Grondwater kwantiteit Beperkte bijdrage Verwaarloosbaar Beperkte bijdrage/Verwaarloosbaar
Grondwater kwaliteit Verwaarloosbaar verwaarloosbaar verwaarloosbaar

7.4.1. Evaluatie en Milderende Maatregelen
Voor het ruimtebeslag en de toename verhardingsgraad wordt voor alle varianten een
belangrijke toename verwacht, zij het beperkter onder variant 2. Deze toename is inherent aan
de beschermingsmaatregelen voor bodem en grondwater tegen verontreiniging en aldus niet
remedieerbaar. Verder blijken er geen grondwaterafhankelijke natuurwaarden, geen
grondwaterwinningen en geen brongebieden van natuurlijke waterlopen aanwezig zijn die
ongunstig kunnen worden beïnvloed door verminderde grondwatervoeding. Milderende
maatregelen zijn niet vereist.
Voor het aspect wijziging van de bodemkwaliteit door depositie wordt voor alle 3 de varianten
een zelfde relevante bijdrage verwacht. Dit is toe te schrijven aan de zure depositie. Gezien de
rookgassen reeds gezuiverd worden zijn milderende maatregelen niet beschikbaar.
Voor het aspect grondwater kwantiteit is voor variant 2 de bijdrage verwaarloosbaar terwijl voor
variant 1 de bijdrage als beperkt werd geëvalueerd.
Voor de andere effecten werden in de significantie-analyse verwaarloosbare tot beperkte
bijdragen bepaald zonder verschik tussen de 3 varianten. Hiervoor zijn geen aanvullende
milderende maatregelen noodzakelijk.
7.4.2. Monitoring
Uit voorzorg dient het bemalingswater dat wordt opgepompt uit de bouwputten te worden
gemonitord op minimaal minerale olie, vluchtige aromaten, gechloreerde solventen en totale
organische koolstof. Voor het toetsingskader wordt verwezen naar Bijlage 15. Indien
verontreiniging wordt gedetecteerd dient het bemalingswater te worden gezuiverd.
7.4.3. Besluit
De geplande installaties zullen voldoen aan de hedendaagse standaard m.b.t. de bescherming
van bodem en grondwater, bijgevolg kan gesteld worden dat bijkomende emissies naar bodem
en grondwater minimaal zullen zijn.
De Vlarebo-procedures omtrent grondverzet zullen gevolgd worden zodat de milieueffecten tot
een minimum beperkt zullen zijn.
Op basis van de beschikbare kwaliteitsgegevens van het grondwater ter hoogte van de site van
E ON kan gesteld worden dat op verschillende punten verontreinigd grondwater werd
aangetroffen. Voor variant 1 wordt mogelijk verontreinigd 1 punt beïnvloed door de bemaling
terwijl voor variant 2 de bemalinginvloed buiten de aangetroffen verontreinigingen ligt. Migratie
van de andere aanwezige grondwaterverontreiniging van de vorige risico-activiteiten op de site
wordt niet verwacht. Gezien mogelijk verontreinigd grondwater aanwezig is binnen de
bemalingsinvloed is het aangewezen de kwaliteit van het grondwater te monitoren en indien
verontreiniging wordt gemeten te zuiveren.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 562
Projectnummer: 07.0309

De toename in verharding wordt als belangrijk beschouwd. De bodemkwaliteitsverandering door
depositie wordt als relevant beschouwd terwijl de effecten door bemaling, de effecten door
wijziging van lithologie en de effecten door wijziging van grondwaterkwantiteit als beperkt of
verwaarloosbaar worden beoordeeld.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline bodem en grondwater 563
Projectnummer: 07.0309

8. Discipline geluid en trillingen
8.0. Leeswijzer.
Voor een goed begrip van de inhoud van dit hoofdstuk, wordt erop gewezen dat E.ON, op basis
van de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in het kader van het voorliggende MER, bij de
vergunningsaanvraag zal kiezen voor het uitvoeringsalternatief van de koeltoren boven het
scenario van de directe koeling. Met betrekking tot de handling van de steenkool, zal E.ON
opteren voor het uitvoeringsalternatief van de volledig in gesloten ruimtes uitgevoerde
kolenopslag op het terrein van BAYER. Eén en ander neemt niet weg dat de milieu-impact van
alle in dit MER besproken alternatieven overeenkomstig de geldende m.e.r.-regelgeving in kaart
werd gebracht.
8.1. Discipline geluid en trillingen voor het scenario van de directe
koeling
8.1.1. Methodologie
Voor de discipline ‘Geluid en Trillingen’ dient een referentie en geplande situatie onderzocht te
worden. Volgende aspecten worden bestudeerd:
• Beschrijving akoestisch klimaat rond het projectterrein (de bestaande situatie is de
referentiesituatie)
Het omgevingsgeluid wordt in het kader van dit project bepaald door de uitvoering van 1
langdurige meting in 1 vaste meetpositie gedurende 1 week (MP1). Meetpositie 1 (MP1)
is gelegen op 200 m vanaf de grens van het industrieterrein in westzuidwestelijk
richting, in het natuurgebied ‘Galgenschoor’. Omgevingsmetingen in de onmiddellijke
omgeving ten NW, N en O van de site (uitgevoerd anno 2005 en 2007 i.o.v. andere
projecten) worden ook mee opgenomen ter beschrijving van het huidige akoestische
klimaat rond het projectterrein.
• Evaluatie geluidsklimaat (bestaande situatie)
Op basis van de meetresultaten zal het omgevingsgeluid van de bestaande situatie
getoetst worden aan de VLAREM II milieukwaliteitsnormen voor geluid in open lucht.
• Berekening van het specifiek geluid (aanlegfase)
De aanleg situatie zal bestudeerd worden aan de hand van een driedimensioneel
akoestisch rekenmodel IMMI. De akoestische gegevens en de geometrie van de
omgeving worden in een akoestisch rekenmodel ingevoerd. Het specifiek geluid van
vrachtverkeer, werflawaai en piekgeluiden in de aanlegfase wordt bepaald op basis van
door E.ON aangereikte informatie. Het specifiek geluid wordt bepaald ter hoogte van de
dichtstbijzijnde bewoonde gebouwen te Lillo (BP2 = de relevante positie voor mogelijke
hinder naar mens) en naar BP1, BP5 en BP6 (de relevante posities voor mogelijke hinder
naar fauna tijdens de aanlegfase). Alle berekeningen worden uitgevoerd volgens de
norm ISO 9613.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 564
Projectnummer: 07.0309

• Evaluatie van het specifiek geluid (aanlegfase)
Op basis van de berekende immissiegegevens zal nagegaan worden of aan de
VLAREM II grenswaarden inzake specifiek geluid buitenshuis wordt voldaan.
• Berekening van het specifiek geluid (geplande exploitatiefase)
De geplande situatie zal bestudeerd worden a.d.h.v. hetzelfde akoestische rekenmodel.
Het specifiek geluid van de geplande installaties zal bepaald worden op basis van door
E.ON aangereikte informatie: geluidvermogenniveaus relevante geluidbronnen,
•
bronlocaties, gebouwen, transportroutes, .... De opstartfase, de werking bij normale en
maximale koeling en de incidentele fase met geopende veiligheidskleppen worden
beschouwd.
Evaluatie van het specifiek geluid (geplande exploitatiefase)
Op basis van de berekende immissiegegevens zal nagegaan worden of aan de
VLAREM II grenswaarden inzake specifiek geluid buitenshuis wordt voldaan.
• Evaluatie trillingsklimaat
Aangezien de afstand van de E.ON tot de dichtst bijgelegen bewoonde gebouwen ca.
1.300 m bedraagt, wordt er geen hinder van trillingen verwacht. De evaluatie van
trillingen wordt daarom niet relevant geacht. Door de grote afstand zijn er geen
aanwijzingen dat de aanlegfase en de geplande exploitatiefase relevante trillingen zullen
veroorzaken ter hoogte van de bewoonde gebouwen. Naar nabije installaties van BAYER
zijn mogelijk wel trillingen te verwachten tijdens de constructiefase (o.m. heien
funderingspalen en damplaten, zwaar transport). Eventuele trillingen worden best ter
plaatse gemonitord tijdens de constructiefase.
8.1.2. Afbakening studiegebied
Voor de discipline Geluid & Trillingen wordt het studiegebied begrensd volgens de bepalingen
uit het VLAREM II, en bijgevolg begrensd door de 200 m-grens t.o.v. de perceelsgrens van
E.ON en de 200 m grens van het industriegebied waarin E.ON gelegen is. Er is geen bewoning
in de nabije omgeving (binnen de 200 m van de perceelsgrens) waar in het bijzonder aandacht
aan moet worden besteed. De meest gevoelige bewoning voor geluid (naar mens) ligt in Lillo op
1.3 km van de westnoordwestelijke perceelsgrens in industriegebied. Door de grote afstand tot
de dichtstbijzijnde bewoning kan het aspect trillingen buiten beschouwing worden gelaten.
8.1.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Een overzicht van de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden wordt weergegeven in
hoofdstuk 1.2.
8.1.4. Referentiesituatie
8.1.4.1. Beschrijving van de emissies
Het geluidsklimaat in de westelijke omgeving van E.ON wordt gekenmerkt door:
• Passages van auto’s en vrachtwagens op de Scheldelaan;
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 565
Projectnummer: 07.0309

• Continue geluiden van installaties van nabij chemische productie-installaties in de
diverse windrichtingen;
• Passages vrachtschepen op de Schelde;
• Discontinue geluiden vanuit noordelijke tijdelijke werf (aanleg pijpleiding onder
Liefkenshoektunnel).
In noordelijke omgeving van E.ON:
• Passages van auto’s en vrachtwagens op het gedeelte van de R2 tussen de
Tijsmanstunnel en de Liefkenshoektunnel;
• Treinpassages via de Lillobrug;
• Continue geluiden van installaties van noordelijke chemische productie-installaties ;
• Passages van vrachtschepen op de Schelde en het Kanaaldok;
• Discontinue geluiden vanuit noordelijke tijdelijke werf (aanleg pijpleiding onder
Liefkenshoektunnel).
In oostelijke omgeving van E.ON:
• Passages van auto’s en vrachtwagens op de Noorderlaan;
• Passages vrachtschepen op het Kanaaldok;
• Passages van treinen op het rangeerstation Antwerpen-Noord;
• Continue geluiden vanuit nabije bedrijven.
In zuidelijke omgeving van E.ON:
• Passages van auto’s en vrachtwagens op de Scheldelaan;
• Passages vrachtschepen op het Kanaaldok en de Schelde;
• Continue geluiden vanuit chemische productie-installaties.
8.1.4.2. Beschrijving immissies
o Algemeen
Om het huidige akoestische klimaat rond de geplande site van E.ON te beschrijven, werd in
april 2008 een langdurige meting uitgevoerd op 200 m vanaf de grens van het industrieterrein in
westzuidwestelijke richting, in het natuurgebied ‘Galgenschoor’ (MP1). Er is geopteerd voor
slechts één nieuw vast meetpunt daar in de noordelijke en oostelijke omgeving van de geplande
site voor andere projecten reeds omgevingsmetingen zijn uitgevoerd anno 2005 (MP5) en 2007
(MP2, MP3 en MP4). De akoestische situatie in deze meetposities is sindsdien niet
fundamenteel gewijzigd en kan dusdanig worden herbruikt. Naar zuidelijke omgeving is een
omgevingsmeting weinig zinvol daar deze tussen chemische productie-installaties zou gelegen
zijn.
De ligging van de meetpunten is als volgt te verantwoorden:
MP1 (Galgenschoor) is gelegen ten zuidwesten van de inrichting aan de waterkant van
de scheldedijk op 200 m van het industrieterrein en op ca. 270m afstand van de
bedrijfsgrens. Volgens het gewestplan is dit meetpunt gelegen in natuurgebied.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 566
Projectnummer: 07.0309

MP2 (Fort van Lillo) is gelegen ten westnoordwesten van de inrichting aan de rand van
het Fort van Lillo op ca. 1060m afstand van de bedrijfsgrens. Volgens het gewestplan is
dit meetpunt gelegen in natuurgebied.
MP3 is gelegen ten noordnoordoosten van de inrichting aan de rand van het Kanaaldok
op ca. 460m afstand van de bedrijfsgrens van de geplande site. Volgens het
gewestplan is dit meetpunt gesitueerd in bufferzone.
MP4 is gelegen ten noordoosten van de inrichting aan de overzijde van het Kanaaldok
op ca. 860m afstand van de bedrijfsgrens van de geplande site. Volgens het
gewestplan is dit meetpunt gelegen in industriegebied.
MP5 is gelegen ten oosten van de inrichting aan de overzijde van het Kanaaldok op ca.
1350m afstand van de bedrijfsgrens van de geplande site (kolenopslag). Volgens het
gewestplan is dit meetpunt gelegen in natuurgebied ‘De Kuifeend’.
De meethoogte bedroeg voor alle meetposities 5m. De langdurige geluidsmetingen in MP1
werden continu uitgevoerd van 18 april 2008 (16.00 uur) tot 24 april 2008 (12.00 uur). De
windrichting was voor 88% oostnoordoostelijk tot oostzuidoostelijk wat goede meewindcondities
waren vanuit de toekomstige site naar de meetpositie. Tijdens deze meetcampagne was de
windsnelheid voor 100% van de tijd kleiner of gelijk aan 5 m/s.
De langdurige omgevingsmetingen in MP2 tot MP4 werden continu uitgevoerd van 13 april
2007 tot 20 april 2007. Tijdens deze meetcampagne was de windsnelheid voor 99.3% van de
tijd kleiner of gelijk aan 5 m/s. De wind kwam voornamelijk uit noord tot oostnoordoostelijke
richting, hetgeen eerder tegenwind was van de geplande site naar MP3 en MP4. Gedurende
12% van de meetperiode kwam de wind uit westnoordwestelijke en westelijke windrichting wat
meewind was vanuit E.ON naar MP4.
De langdurige omgevingsmetingen in MP5 werd continu uitgevoerd van 30 november 2005 tot 7
december 2005. Tijdens deze meetcampagne was de windsnelheid voor 55% van de tijd kleiner
of gelijk aan 5 m/s. De wind kwam voor 48.5% van de meettijd uit west tot zuidwestelijke
richting, hetgeen meewindcondities zijn van de geplande site naar MP5.
De ligging van de omgevingsmeetposities t.o.v. de site van E.ON is weergegeven in Figuur 8.1.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 567
Projectnummer: 07.0309

Figuur 8.1: De ligging van de immissiemeetposities rond de site
Om de leesbaarheid te vergroten van volgend hoofdstuk wordt er kort ingegaan op enkele
akoestische begrippen.
8.1.4.3. Akoestische begrippen
Omdat geluidsignalen in de werkelijkheid zelden een constante frequentie-inhoud hebben en
nog veel minder een constant verloop in functie van de tijd kennen, is het gebruikelijk om de
sterkte van dit wisselende signaal aan de hand van één grootheid uit te drukken. Hiervoor wordt
vaak gekozen voor het energetische equivalente niveau dat gelijk is aan de waarde van het
constante geluiddrukniveau dat eenzelfde energie-inhoud heeft als het werkelijke fluctuerende
geluiddruksignaal en dit betrokken op eenzelfde beoordelingsperiode T. Het equivalente
geluidsniveau LAeq,T wordt echter, omwille van zijn energetische middeling, sterk beïnvloed door
het voorkomen van fluctuaties in het geluidsniveau en/of kortstondige energierijke pieken.
Omdat het equivalente niveau geen informatie geeft over de mate waarin het reële
geluiddrukniveau schommelt is het aangewezen om het tijdsverloop tevens aan een statistische
analyse te onderwerpen met als doel de waarden van minimale en maximale niveaus, het
gemiddelde van piekniveaus of juist het gemiddelde van de laagste niveaus te kunnen bepalen.
Onderstaand volgt een kort overzicht van de voornaamste gehanteerde grootheden:
- LAeq,T
- LAi,T
het constant A-gewogen geluiddrukniveau dat gedurende de meetperiode T dezelfde
geluidsenergie bezit als het werkelijk fluctuerend signaal;
het A-gewogen geluiddrukniveau dat gedurende i% van de meettijd T wordt
overschreden
Aan volgende parameters kunnen bijgevolg volgende interpretaties gehecht worden:
- LA1,T
de waarde overeenkomend met de piekniveaus in meetperiode T;
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 568
Projectnummer: 07.0309

- LA5,T
- LA50,T
- LA95,T
- LA99,T
de gemiddelde waarde van piekniveaus in meetperiode T;
de gemiddelde waarde van het geluidsdrukniveau in meetperiode T;
de waarde van het achtergrondniveau zoals gehanteerd in Vlarem II;
de minimale waarde van het achtergrondniveau in meetperiode T;
Een statistische analyse houdt in dat de numerieke waarden van de akoestische grootheden
LAeq,T en LAi,T met i = 1, 5, 10, 50, 95 en 99 worden bepaald, uitgaande van een
basismeetperiode T, welke gekozen wordt in functie van de complexiteit van de studie en van
de doelstelling die men heeft gesteld.
8.1.4.4. Gebruikte apparatuur
Bij het uitvoeren van de metingen werd gebruik gemaakt van volgende meetapparatuur:
• Larson-Davis geluidsniveaumeter/real-time analyser type 824
• GRAS microfoon en voorversterkers type 26AK
• Larson – Davis ijkbron type CA250
• Larson-Davis software voor gegevensoverdracht naar PC
• Meteostation: Davis Vantage Pro
Deze geluidsdrukmeter voldoet aan de IEC 651 type 1 norm voor geluidsniveaumeters en aan
de IEC 804 type 1 norm voor integrerende geluidsniveaumeters. De nauwkeurigheid bedraagt
voor de octaafband met middenfrequentie van 63 Hz ± 1.5 dB, voor de octaafbanden van 125-
4000 Hz ± 1dB en kan voor de octaafband bij 8.000 Hz +2 tot -4 dB bedragen.
Voor én na het uitvoeren van de metingen werden alle geluidsdrukmeters (de volledige
meetketen) intern gekalibreerd. De resultaten van de geluidsniveaumetingen worden aan een
statistische analyse onderworpen.
o Samenvatting immissiemetingen
In Tabel 8.1 zijn de gemiddelde van de statistische parameters naar de meetpositie MP1
gegeven voor de verschillende beoordelingsperioden.
Tabel 8.1: Samenvatting meetresultaten MP1 per periode
Periode LAeq,1h LAmax,1h LAmin,1h LA1,1h LA5,1h LA10,1h LA50,1h LA95,1h LA99,1h
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 56 74 49 63 60 59 54 51 50
Avond 53 69 47 59 57 55 52 49 48
Nacht* 51 64 47 57 54 53 51 49 48
Weekend Dag 52 69 46 58 55 54 50 47 47
Avond 52 66 46 58 56 54 50 48 47
Nacht* 51 65 47 57 54 53 50 48 48
Betrouwbaarheidsinterval: ± 1 dB(A)
* 4 laagste geluidniveaus tijdens de nachtperiode
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 569
Projectnummer: 07.0309

De resultaten worden op verschillende manieren grafisch voorgesteld om een betere analyse
van de metingen mogelijk te maken en een interpretatie van de numerieke waarden te
vereenvoudigen. De volgende analyses van de meetresultaten worden gegeven in Bijlage 7.
• Cijfermatige weergave van alle parameters: LAeq,1h, LAmin,1h, LAmax,1h en zes
percentielwaarden LA1,1h, LA5,1h, LA10,1h, LA50,1h, LA95,1h, LA99,1h. Deze parameters worden per
dag voor de drie perioden apart weergegeven;
• Het verloop van LA95,1h en LAeq,1min, opgedeeld in meerdere grafieken;
• Een samenvatting van de meteoparameters.
In de meetpositie zijn er slechts geringe variaties in LA95,1h –waarden voor de dag- avond- en
nachtperiode. Dit duidt op een overwegende invloed van stabiele continue geluidsbronnen op
het omgevingsklimaat. De matige verschillen tussen LAeq,1h en LA95,1h tijdens de dag- en
avondperiode t.o.v. de nachtperiode en de verschillen week t.o.v. weekend wijzen op een
matige invloed van discontinue bronnen tijdens de week en tijdens de dag- en avondperiode
(vermoedelijk weg- en waterverkeer). Het akoestische klimaat in de meetpositie MP1 wordt
sterk bepaald door de lokale activiteiten (passages boten op Schelde, activiteiten van nabije
havenbedrijven, wegverkeer op de Scheldelaan). Dit uit zich in de veelvuldige pieken in het
verloop van LAeq,1min.
Anno 2007 (MP2 tot MP4) en 2005 (MP5) zijn er ook langdurige metingen uitgevoerd in de
omgeving van het project. In Tabel 8.2 tot Tabel 8.5 is de samenvatting van deze metingen per
beoordelingsperiode (opgesplitst voor week en weekend) weergegeven.
Tabel 8.2: Samenvatting meetresultaten MP2 per periode
Periode LAeq,1h LAmax,1h LAmin,1h LA1,1h LA5,1h LA10,1h LA50,1h LA95,1h LA99,1h
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 64 77 49 71 69 67 62 54 52
Avond 62 75 48 70 67 66 58 51 49
Nacht* 54 70 47 63 58 56 50 48 48
Weekend Dag 55 75 45 64 60 58 51 47 46
Avond 57 72 48 64 61 59 55 51 50
Nacht* 53 67 49 61 57 55 52 50 50
Betrouwbaarheidsinterval: ± 1 dB(A)
Tabel 8.3: Samenvatting meetresultaten MP3 per periode
Periode LAeq,1h LAmax,1h LAmin,1h LA1,1h LA5,1h LA10,1h LA50,1h LA95,1h LA99,1h
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 59 73 52 66 62 60 57 54 53
Avond 56 71 51 63 59 58 55 53 52
Nacht* 55 69 50 62 58 56 53 52 51
Weekend Dag 58 71 50 64 62 61 57 51 50
Avond 56 68 52 60 58 57 55 53 53
Nacht* 52 63 49 57 55 54 52 50 50
Betrouwbaarheidsinterval: ± 1 dB(A)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 570
Projectnummer: 07.0309

Tabel 8.4: Samenvatting meetresultaten MP4 per periode
Periode LAeq,1h LAmax,1h LAmin,1h LA1,1h LA5,1h LA10,1h LA50,1h LA95,1h LA99,1h
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 63 82 54 75 68 62 59 56 55
Avond 59 75 50 70 64 58 55 53 51
Nacht* 56 71 48 66 61 54 52 49 49
Weekend Dag 55 74 47 66 59 54 51 49 48
Avond 55 72 50 63 59 56 54 52 51
Nacht* 54 66 48 63 57 53 51 49 48
Betrouwbaarheidsinterval: ± 1 dB(A)
Tabel 8.5: Samenvatting meetresultaten MP5 per periode
Periode LAeq,1h LAmax,1h LAmin,1h LA1,1h LA5,1h LA10,1h LA50,1h LA95,1h LA99,1h
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 68 89 54 80 72 66 58 55 55
Avond 70 90 51 82 75 71 56 53 52
Nacht* 65 84 48 77 70 64 53 50 49
Weekend Dag 52 68 48 57 54 53 51 49 49
Avond 51 61 47 53 52 52 51 49 48
Nacht* 70 90 52 84 78 68 57 54 52
Betrouwbaarheidsinterval: ± 1 dB(A)
* 4 laagste geluidniveaus tijdens de nachtperiode
o Toetsing aan de milieukwaliteitsnormen en bepaling grenswaarden geplande
installaties
Omwille van de lange meetperiode geeft een langdurige omgevingsmeting een goed beeld van
het omgevingsgeluid in een immissiepunt. Het omgevingsgeluid wordt volgens Vlarem II
bepaald aan de hand van LA95,1h-waarden. Deze waarde is van belang bij de toetsing van het
omgevingsgeluid aan de milieukwaliteitsnormen in bijlage 2.2.1 van Vlarem II. In Tabel 8.6 zijn
de milieukwaliteitsnormen (MKN) voor de verschillende meetposities weergegeven.
MP1, MP2 en MP5 zijn gelegen in natuurgebied op minder dan 500 m van industrieterrein zodat
volgens Bijlage 2.2.1 van VLAREM II de milieukwaliteitsnormen (MKN) voor het
omgevingsgeluid in gebied 2 gelden. MP3 is gelegen in buffergebied (gebied 8) en MP4 is
gelegen in industriegebied (gebied 5).
A.d.h.v. het oorspronkelijk omgevingsgeluid (omgevingsgeluid gemeten voor de inplanting van
een nieuwe inrichting) en beslissingsschema 4.5.6.1 uit het Vlarem II kunnen de grenswaarden
voor continu geluid (GW = richtwaarden voor de nieuwe installaties) worden bepaald.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 571
Projectnummer: 07.0309

Tabel 8.6: Milieukwaliteitsnormen volgens Bijlage 2.2.1 Vlarem II
periode
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 572
Projectnummer: 07.0309
MKN
MP1/MP2/MP5 MP3 MP4
dag 50 55 60
avond 45 50 55
nacht 45 50 55
De toetsing van de parameter LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP1 aan de VLAREM II
milieukwaliteitsnormen wordt in Tabel 8.7 weergegeven. Hierbij werd de gemiddelde waarde
voor alle windrichtingen weerhouden.
Tabel 8.7: Toetsing oorspronkelijk omgevingsgeluid in MP1 aan milieukwaliteitsnormen en bepaling GW
Week
weekend
Periode
LA95,1h*
dB(A)
MKN
dB(A)
Toetsing*
dB(A)
GW
dB(A)
Dag 51 50 +1 46
Avond 49 45 +4 44
Nacht 49 45 +4 44
Dag 47 50 -3 45
Avond 48 45 +3 43
Nacht 48 45 +3 43
*: Gemiddeld LA95,1h volgens de bepalingen in Vlarem II
Uit de toetsing van het gemeten omgevingsgeluid aan de milieukwaliteitsnormen blijkt dat deze
voornamelijk tijdens de avond- en nachtperiode worden overschreden met 3 tot 4 dB(A).
De toetsing van de parameter LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP2 aan de VLAREM II
milieukwaliteitsnormen wordt in Tabel 8.8 weergegeven.
Tabel 8.8: Toetsing oorspronkelijk omgevingsgeluid in MP2 aan milieukwaliteitsnormen en bepaling GW
Week
weekend
Periode
LA95,1h*
dB(A)
MKN
dB(A)
Toetsing*
dB(A)
GW
dB(A)
Dag 54 50 +4 49
Avond 51 45 +6 45
Nacht 48 45 +3 43
Dag 47 50 -3 45
Avond 51 45 +6 45
Nacht 50 45 +5 45
*: Gemiddeld LA95,1h volgens de bepalingen in Vlarem II
Uit de toetsing van het gemeten omgevingsgeluid aan de milieukwaliteitsnormen blijkt dat deze
het sterkst tijdens de avondperiode worden overschreden, tot 6 dB(A).
De toetsing van de parameter LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP3 aan de VLAREM II
milieukwaliteitsnormen wordt in Tabel 8.9 weergegeven.

Tabel 8.9: Toetsing oorspronkelijk omgevingsgeluid in MP3 aan milieukwaliteitsnormen en bepaling GW
Week
weekend
Periode
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 573
Projectnummer: 07.0309
LA95,1h*
dB(A)
MKN
dB(A)
Toetsing*
dB(A)
GW
dB(A)
Dag 54 55 -1 50
Avond 53 50 +3 48
Nacht 52 50 +2 47
Dag 51 55 -4 50
Avond 53 50 +3 48
Nacht 50 50 0 45
*: Gemiddeld LA95,1h volgens de bepalingen in Vlarem II
Uit de toetsing van het gemeten omgevingsgeluid aan de milieukwaliteitsnormen blijkt dat deze
het sterkst tijdens de avondperiode worden overschreden, tot 3 dB(A).
De toetsing van de parameter LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP4 aan de VLAREM II
milieukwaliteitsnormen wordt in Tabel 8.10 weergegeven.
Tabel 8.10: Toetsing oorspronkelijk omgevingsgeluid in MP4 aan milieukwaliteitsnormen en bepaling GW
Week
weekend
Periode
LA95,1h*
dB(A)
MKN
dB(A)
Toetsing*
dB(A)
GW
dB(A)
Dag 56 60 -4 55
Avond 53 55 -2 50
Nacht 49 55 -6 50
Dag 49 60 -11 55
Avond 52 55 -3 50
Nacht 49 55 -6 50
*: Gemiddeld LA95,1h volgens de bepalingen in Vlarem II
Uit de toetsing van het gemeten omgevingsgeluid aan de milieukwaliteitsnormen blijkt dat deze
tijdens geen van de perioden worden overschreden. MP4 is gelegen in industriegebied
waarvoor de minst strenge normen gelden.
De toetsing van de parameter LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP5 aan de VLAREM II
milieukwaliteitsnormen wordt in Tabel 8.11 weergegeven.

Tabel 8.11: Toetsing oorspronkelijk omgevingsgeluid in MP5 aan milieukwaliteitsnormen en bepaling GW
Week
weekend
Periode
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 574
Projectnummer: 07.0309
LA95,1h*
dB(A)
MKN
dB(A)
Toetsing*
dB(A)
GW
dB(A)
Dag 55 50 +5 50
Avond 53 45 +8 45
Nacht 50 45 +5 45
Dag 49 50 -1 45
Avond 49 45 +4 44
Nacht 54 45 +9 45
*: Gemiddeld LA95,1h volgens de bepalingen in Vlarem II
Uit de toetsing van het gemeten omgevingsgeluid aan de milieukwaliteitsnormen blijkt dat deze
voornamelijk tijdens de avond- en nachtperiode worden overschreden met 8 tot 9 dB(A).
8.1.5. Beschrijving van de milieueffecten
8.1.5.1. Afbraakfase
o Verwachte geluidsemissies
Er is geluidsproductie te verwachten bij een aantal ingrepen:
• vanwege het werfverkeer (vrachtwagens voor de afvoer van afbraakmaterialen);
• vanwege de grondwerken (grondverzetmachines, graafmachines)
• vanwege het afbreken van de installaties (vnl. Impuls- en intermitterende geluiden, ...)
De 2 volgende vermoedelijk meest kritische fasen (o.w.v. de hoge geluidemissies of o.w.v. de
kritische positie) worden bestudeerd:
• graaf- en afbraakwerken zone NW
• Intermitterende geluiden van afbraak funderingen/betonnen constructies zone NW
Het specifiek stabiel continu geluid tijdens de fase van de graaf- en afbraakwerken zone NW
wordt gemodelleerd. Voorlopig veronderstelde relevante gelijktijdig werkende geluidsbronnen
tijdens deze afbraakfase zijn:
• 1 graafkraan
• 1 bulldozer
• 1 vrachtwagen voor de afvoer van materiaal (beton, ...)
Het intermitterrend specifiek geluid tijdens de afbraakfase van de funderingen en betonnen
constructies zone NW wordt eveneens gemodelleerd. Veronderstelde relevante geluidsbron
tijdens deze afbraakfase is:
• 1 kraan met betonpikeur voor het verkleinen van funderingen en betonnen constructies
zone NW

De geluidvermogenniveaus van de relevante bronnen in de afbraakfase zijn opgenomen in
Tabel 8.14.
o Geluidsimmisie tijdens de afbraakfase van de grondwerken zone NW
Het specifiek geluid van de afbraakfase wordt bepaald ter hoogte van BP2, de dichtstbijzijnde
bewoonde gebouwen te Lillo, zijnde de relevante positie voor mogelijke hinder voor de mens
tijdens de afbraakfase. Het is een beoordelingspunt dat gelegen is in woongebied op minder dan
500 m van industriegebied (Gebied 2 volgens Bijlage 4.5.4. van het Vlarem). De grenswaarde in
dit beoordelingspunt is bepaald o.b.v. de geluidmetingen van het oorspronkelijk
omgevingsgeluid uitgevoerd anno 2007 in MP2 en zijn opgenomen in de laatste kolom van
Tabel 8.8. De strengste grenswaarden voor het continu geluid worden bijgevolg vastgelegd op
45 dB(A) gedurende de dag- en avondperiode en 43 dB(A) tijdens de nachtperiode.
Wat betreft discontinue geluiden zijn er volgende grenswaarde van toepassing tijdens de
dagperiode (afbraakfase enkel tijdens dagperiode). Grenswaarden te toetsen aan LAeq1sec,max.
• Impulsachtig/intermitterend geluid 65 dB(A)
• fluctuerend/incidenteel geluid 60 dB(A).
Het specifiek geluid van de afbraakfase wordt eveneens bepaald ter hoogte van BP1, BP5 en
BP6, de dichtstbijzijnde beoordelingsposities in natuurgebied, zijnde de relevante positie voor
mogelijke hinder voor de fauna tijdens de afbraakfase. Het zijn beoordelingspunten gelegen in
natuurgebied op minder dan 500 m van industriegebied (Gebied 2 volgens Bijlage 4.5.4. van het
Vlarem). De grenswaarde voor continu geluiden in deze beoordelingspunten zijn bepaald o.b.v.
de geluidmetingen van het oorspronkelijk omgevingsgeluid uitgevoerd in MP1 en MP5 (zie
Tabel 8.7 en Tabel 8.11).
Wat betreft discontinue geluiden zijn er volgende grenswaarden van toepassing tijdens de
dagperiode
• Impulsachtig/intermitterend geluid 65 dB(A)
• fluctuerend/incidenteel geluid 60 dB(A).
Akoestische rekenmodel
Algemeen
Voor de berekening van de immissieniveaus veroorzaakt door de mobiele geluidsbronnen
tijdens de afbraakfase, werd gebruik gemaakt van een driedimensioneel akoestisch rekenmodel
(IMMI 6.3.). Hiertoe werden alle bronnen, terreinkenmerken etc… op en rond de site
driedimensioneel in het model ingebracht.
Het programma Immi is uitermate geschikt voor akoestische modelleringen in open lucht. Alle
berekeningen worden uitgevoerd volgens de ISO 9613 norm.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 575
Projectnummer: 07.0309

Het rekenmodel omvat volgende parameters:
• Terreingegevens zoals hoogtes, afstanden, etc...
• Alle geometrische elementen hebben eigen akoestische parameters. Zo hebben de
muren van gebouwen een andere reflectiecoëfficiënt dan een aarden wal.
• Van elke bron wordt het geluidvermogenniveau (frequentiespectrum in octaafbanden)
ingegeven, alsook de directiviteit en het type bron (rooster, schouw, …). Van elk type
geluidsbron wordt een emissiepatroon opgesteld.
• Het aantal reflecties werd ingesteld op één.
• Een temperatuur van 10° C en een relatieve vochtigheid van 70%.
Verder houdt het Immi rekenmodel, volgens ISO 9613, rekening met:
• Geometrische uitbreidingen, verzwakkingen i.f.v. de afstand.
• Atmosferische verzwakking i.f.v. luchttemperatuur en luchtvochtigheid.
• Reflectie bij het invallen van een akoestische golf op een reflecterend oppervlak. De
reflectie is afhankelijk van de golflengte van de invallende geluidsgolf en de grootte van
het oppervlak.
• Tussen elke bron en immissiepunt wordt het grondeffect per octaafband berekend.
• Absorptie van de geluidsgolf bij impact op een zacht oppervlak. (frequentieafhankelijk)
• Bij de berekening van de geluidsniveaus in de immissiepunten wordt een lichte
meewindconditie van de bron naar de ontvanger verondersteld.
Puntbronnen worden in het rekenmodel weergegeven als een stralend punt. Lijnbronnen en
vlakbronnen worden respectievelijk voorgesteld door een rode lijn of een rood vlak. Vertikaal
opstaande lijnbronnen en/of vlakbronnen zijn in het bovenaanzicht echter moeilijk zichtbaar. De
immissiepunten worden voorgesteld door een wit-zwart bolletje. De positie van de gezamenlijk
werkende geluidbronnen in de afbraakfase zone NW is weergegeven in Figuur 8.2. De ligging
van de beoordelingsposities is weergegeven in Figuur 8.10.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 576
Projectnummer: 07.0309

Figuur 8.2: Positie geluidbronnen in de afbraakfase NW
Berekeningsresultaten
In Tabel 8.12 is de toetsing van het specifiek geluid van de afbraakfase (afbraakwerken zone
NW) van E.ON aan de Vlarem II grenswaarden opgenomen. Hieruit blijkt dat gedurende de
dagperiode er geen overschrijding van de grenswaarden voor continu geluid wordt vastgesteld.
De situatie die hier berekend werd betreft een ingeschat scenario met een gelijktijdige continue
werking van 1 bulldozer, 1 graafkraan en 1 vrachtwagen op de werf, hetgeen in werkelijkheid
niet steeds zal optreden.
Tabel 8.12: Toetsing van het specifiek geluid aan de Vlarem II grenswaarden voor continue geluiden tijdens de week -
dagperiode
BP Lsp* Grenswaarde Toetsing
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 577
Projectnummer: 07.0309
dB(A) dB(A) dB(A)
1 37.5 46 -8.5
2 23.5 45 -21.5
5 22.8 50 -27.2
6
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A)
35 46 -11
Het berekend specifiek geluid tijdens de afbraakfase blijft voldoende ruim onder de
grenswaarden voor continu geluid naar de diverse relevante beoordelingsposities.. Cumulatieve
effecten met impulsachtige en intermitterende geluiden van andere afbraakfasen zijn niet te
beschouwen daar deze aan aparte normen worden getoetst. De LAeq,1sec.max. is dan van
toepassing (zie o en o).

o Intermitterende geluidsimmisies tijdens de afbraakfase van de
funderingen/betonnen constructies
De positie van de gemodelleerde intermitterende geluidbron in de afbraakfase van de
funderingen en betonnen constructies is weergegeven in Figuur 8.3.
Figuur 8.3: Positie intermitterende geluidbron (betonpikeur) in de afbraakfase van betonnen fundering en constructies
Tabel 8.13: Toetsing van het intermitterend specifiek geluid tijdens de afbraakfase van betonnen fundering en
constructies aan de Vlarem II grenswaarden voor iintermitternde geluiden tijdens de dagperiode
BP Lsp intermitterend
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 578
Projectnummer: 07.0309
Grenswaarde intermitterend
geluid
Toetsing
dB(A) dB(A) dB(A)
1 56.3 65 -8.7
2 39.7 65 -25.3
5 38 65 -27
6 51.1 65 -13.9
Het berekend intermitterend geluid veroorzaakt door het afbreken van betonnen constructies
en funderingen met een betonpikeur blijft voldoende ruim onder de grenswaarden voor dit soort
geluiden.
8.1.5.2. Aanlegfase
o Verwachte geluidemissies
Er is geluidsproductie te verwachten bij een aantal ingrepen:
• vanwege het werfverkeer (vrachtwagens voor aan- en afvoer van materialen);

• vanwege de grondwerken (grondverzetmachines, graafmachines, boren funderingen,
rammen damplaten);
• vanwege het oprichten van de installaties (vnl. constructie geluiden, ...)
De 3 volgende vermoedelijk meest kritische fasen (o.w.v. de hoge geluidemissies of o.w.v. de
kritische posities) worden bestudeerd:
• Grondwerken zone NW
• Heien damplaten kade
• Heien damplaten bouwputten tunnels
Het specifiek stabiel continu geluid tijdens de fase van de grondwerken zone NW (installaties
centrale zonder kolenpark) wordt gemodelleerd. Voorlopig veronderstelde relevante gelijktijdig
werkende geluidsbronnen tijdens deze aanlegfase zijn:
• 3 dumpers
• 3 graafkranen
• 3 bulldozers
• 3 vrachtwagens voor aan- en afvoer materiaal (beton, ...)
• 3 boormachines voor paalfundering (trillingsvrije schroefpalen)
Het impulsachtig specifiek geluid tijdens de constructiefase van de kade wordt eveneens
gemodelleerd. Veronderstelde relevante geluidsbron tijdens deze aanlegfase is:
• 1 heimachine voor het heien damplaten
Het impulsachtig specifiek geluid tijdens de constructiefase van de bouwputten voor de tunnels
(koelwatertunnels en mogelijke kolentunnel vanuit kaai 510) wordt eveneens gemodelleerd.
Veronderstelde meest relevante geluidsbronnen/bronposities tijdens deze aanlegfase zijn:
• 1 heimachine voor het heien van damplaten t.h.v. de koelwateraanzuigmond
• 1 heimachine voor het heien van damplaten t.h.v. de koelwateruitlaat
• 1 heimachine voor het heien van damplaten t.h.v. de koelwaterpompkelder
• 1 heimachine voor het heien van damplaten t.h.v. de bouwput voor het ondergronds
kolentransport t.h.v. Kaai 510
• 1 heimachine voor het heien van damplaten t.h.v. de bouwput voor het ondergronds
kolentransport t.h.v. zijde BAYER
De geluidvermogenniveaus van de relevante bronnen in aanlegfase zijn opgenomen in Tabel
8.14.
Het geluidvermogenniveau (LwA) van deze mobiele geluidsbronnen is bepaald d.m.v. metingen
in eerdere geluidstudies van SGS. Het geluidvermogenniveau van de boormachine voor
paalfunderingen is deze gemeten aan de meest luidruchtige zijde (zijde dieselmotor +
motoruitlaat + hydraulische pomp). Aan de andere zijde van de machine is het LwA ca. 15
dB(A) lager.
Het geluidvermogenniveau van heiwerkzaamheden is opgezocht uit literatuurgegevens. Het LwA
van 115 dB(A) is vermoedelijk bepaald uit een equivalent geluiddrukniveau over een bepaalde
meettijd op een bepaalde afstand. Wat de verhouding is tussen het maximum LAeq,1s (maat voor
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 579
Projectnummer: 07.0309

het impulsachtig geluid volgens Vlarem II) en het equivalent niveau bij de
geluidvermogenbepaling is niet gekend.
Het geluidvermogenniveau van de betonpikeur (gemonteerd op een kraan) is bepaald door
eigen metingen. Het LwA van 123.1 dB(A) is het LwAmax (als maximum LAeq,1s ).
Tabel 8.14: Geluidvermogenniveau geluidsbronnen tijdens aanlegfase
Bron
32 Hz
dB
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 580
Projectnummer: 07.0309
63 Hz
dB
125 Hz
dB
250 Hz
dB
500 Hz
dB
1 kHz
dB
2 kHz
dB
4 kHz
dB
8 kHz
dB
LwA
dB(A)
Heien damplaten 118 116 115 114 113 110 107 100 90 115,0
Schroefpaalfundering 108.7 113.9 118.1 120.4 121.7 116.9 112.8 106.4 99.4 122.2
Dumper Volvo A35D 104 102.4 106.9 105.7 97.6 97.9 94.9 89.7 85.5 103.2
Bulldozer 950G 104.1 110.5 103.1 106.3 98.9 96.4 91.4 91.6 94.3 103.1
Graafmachine 322 BL 103.9 100.9 99.2 101.5 96.4 94.1 92.7 91.8 91.8 100.9
Vrachtwagen 104.1 104.3 103.3 101.1 101.4 99.3 95.1 87.7 78.9 103.5
Betonpikeur op kraan 96.3 99.6 107.9 115.2 117.5 119.2 116.5 113.4 109.2 123.1
Betrouwbaarheidsinterval: +/- 2 dB
o Geluidsimmisie tijdens de fase van de grondwerken zone NW
Voor de berekening van de immissieniveaus veroorzaakt door de mobiele geluidsbronnen
tijdens de aanlegfase, werd gebruik gemaakt van hetzelfde driedimensioneel akoestisch
rekenmodel (IMMI 6.3.) waarmee ook de immissies in de afbraakfase zijn bepaald.
De positie van de gezamenlijk werkende geluidbronnen in de aanlegfase zone NW is
weergegeven in Figuur 8.4. De ligging van de beoordelingsposities is weergegeven in Figuur
8.10. De geluidimmissie wordt berekend naar de volgende relevante beoordelingsposities (BP1,
BP2, en BP5)
Figuur 8.4: Positie geluidbronnen in de aanlegfase NW

Berekeningsresultaten
In Tabel 8.15 is de toetsing van het specifiek geluid van de aanlegfase (grondwerken zone NW)
van E.ON aan de Vlarem II grenswaarden opgenomen. Hieruit blijkt dat gedurende de
dagperiode er geen overschrijding van de grenswaarden voor continu geluid wordt vastgesteld.
De situatie die hier berekend werd betreft een ingeschat scenario met een gelijktijdige continue
werking van 3 dumpers, 3 bulldozers, 3 graafkranen , 3 boormachines voor paalfunderingen en
3 continue vrachtwagenbewegingen op de werf, hetgeen in werkelijkheid niet steeds zal
optreden. De geluidcontourenkaart van deze aanlegfase (grondwerken zone NW) is
opgenomen in Bijlage 7.
Tabel 8.15: Toetsing van het specifiek geluid aan de Vlarem II grenswaarden voor continue geluiden tijdens de week -
dagperiode
BP Lsp* Grenswaarde Toetsing
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 581
Projectnummer: 07.0309
dB(A) dB(A) dB(A)
1 60.3 46 14.3
2 48.8 55 -6.2
5
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A)
44 50 -6
Het berekend specifiek geluid tijdens de aanlegfase blijft voldoende ruim onder de
grenswaarden voor continu geluid naar BP2 en BP5. Naar BP1 is er mogelijk een relevante
overschrijding van de grenswaarde. De belangrijkste bronnen in de aanlegfase naar BP1 zijn de
3 paalfunderingsmachines (zie Tabel 8.16)
Tabel 8.16: Specifieke bijdrage per bron (aanlegfase NW) naar BP1
BP1
Lsp
per bron cumul.
dB(A) dB(A)
S-Fundering-2 56.4 60.3
S-Fundering-1 55.7 58.1
S-Fundering-3 53.9 54.4
S-Vrachtwagen-2 36.4 44.8
S-Vrachtwagen-3 36.1 44.2
S-Dumper-2 35.8 43.4
S-Bulldozer-2 35.1 42.6
S-Dumper-3 34.9 41.8
S-Bulldozer-3 34.4 40.7
S-Vrachtwagen-1 33.3 39.6
S-Graafmachine-2 32.4 38.4
S-Graafmachine-3 31.8 37.2
S-Dumper-1 31.8 35.7

BP1
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 582
Projectnummer: 07.0309
Lsp
per bron cumul.
dB(A) dB(A)
S-Bulldozer-1 31.6 33.5
S-Graafmachine-1 28.9 28.9
Het opgemeten geluidvermogenniveau van de paalfunderingsmachines is deze opgemeten aan
de luidruchtigste zijde. Aan de andere zijde ligt deze 15 dB(A) lager. Door de machines steeds
met de luidruchtigste zijde naar de minst kritische richting (richting NO) te laten opstellen, kan er
wel worden voldaan aan de grenswaarde voor continu geluid tijdens de aanlegfase naar BP1.
Cumulatieve effecten met impulsachtige geluiden van andere constructiefasen zijn niet te
beschouwen daar deze aan aparte normen worden getoetst. De LAeq,1sec.max. is dan van
toepassing (zie o en o).
o Impulsachtige geluidsimmisies tijdens de constructiefase van de kade
Het impulsachtig specifiek geluid van deze aanlegfase wordt bepaald ter hoogte van BP1, BP5 en
BP6, de dichtstbijzijnde beoordelingsposities in natuurgebied, zijnde de relevante positie voor
mogelijke hinder voor de fauna tijdens de aanlegfase.
Wat betreft discontinue geluiden zijn er volgende grenswaarde van toepassing tijdens de
dagperiode
• Impulsachtig/intermitterend geluid: 65 dB(A)
• fluctuerend/incidenteel geluid: 60 dB(A).
De positie van de gemodelleerde impulsbron in de aanlegfase van de kade is weergegeven in
Figuur 8.5.
Figuur 8.5: Positie impuls geluidbron in de aanlegfase kade en aanlegfase koelwateraanzuig

Tabel 8.17: Toetsing van het impulsachtig specifiek geluid t.h.v. de kade aan de Vlarem II grenswaarden voor
impulsgeluiden tijdens de dagperiode
BP Lsp impuls* kade Grenswaarde impuls Toetsing
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 583
Projectnummer: 07.0309
dB(A) dB(A) dB(A)
1 34.2 65 -30.8
5 41.5 65 -23.5
6 42.1 65 -22.9
*: Vermoedelijk als LAeq en niet LAmax,1sec
Het berekend impulsgeluid veroorzaakt door het heien van damplaten t.h.v. de kolenkade blijft
voldoende ruim onder de grenswaarden voor impulsachtige geluiden. Het werkelijk
impulsniveau (als LA1sec,max.) mag ca. 22 dB(A) hoger liggen dan het gemodelleerde
emissieniveau van 115 dB(A). De geluidcontourenkaart van deze aanlegfase (heien damplaten
t.h.v. kade) is opgenomen in Bijlage 7.
Deze impulsachtige geluidbron tijdens de aanlegfase zal wegvallen indien wordt verkozen om
de kolen aan te voeren vanuit de bestaande kolenterminal t.h.v. Kaai 510. Dan zullen
impulsachtige activiteiten plaats vinden t.h.v. de 2 zijden van de kolentunnel. De impact van
deze wordt bepaald in volgend punt.
o Impulsachtige geluidsimmisies tijdens de constructiefase van de bouwputten
voor de diverse tunnels
Het impulsachtig specifiek geluid van deze aanlegfase wordt bepaald ter hoogte van BP1, BP5 en
BP6. (impact fauna) en t.h.v. BP2 (impact mens).
De positie van de gemodelleerde impulsbronnen is weergegeven in Figuur 8.6. De mogelijke
impulsgeluiden tijdens de aanlegfase van de kolentunnel worden eveneens beschouwd;
Figuur 8.6: Positie impuls geluidbronnen in de aanlegfase bouwputten tunnels

Tabel 8.18: Toetsing van het impulsachtig specifiek geluid t.h.v. de koelwateraanzuigmond aan de Vlarem II
grenswaarden voor impuls geluiden tijdens de dagperiode
BP1
Lsp impuls GW impuls toetsing
dB(A) dB(A) dB(A)
Heien damplaten bouwput koelwateruitlaat 57.3 65 -7.7
Heien platen pompput koelwater 57 65 -8
Heien damplaten bouwput koelwaterinlaat 56.6 65 -8.4
Heien bouwput kolentunnel W 31.1 65 -33.9
Heien bouwput kolentunnel O 26.5 65 -38.5
BP2
Heien damplaten bouwput koelwateruitlaat 40.3 65 -24.7
Heien damplaten bouwput koelwaterinlaat 37.8 65 -27.2
Heien platen pompput koelwater 36.7 65 -28.3
Heien bouwput kolentunnel W 23.2 65 -41.8
Heien bouwput kolentunnel O 21.1 65 -43.9
BP5
Heien bouwput kolentunnel O 45.7 65 -19.3
Heien bouwput kolentunnel W 39.1 65 -25.9
Heien platen pompput koelwater 31.3 65 -33.7
Heien damplaten bouwput koelwaterinlaat 30.5 65 -34.5
Heien damplaten bouwput koelwateruitlaat 26.1 65 -38.9
BP6
Heien platen pompput koelwater 50 65 -15
Heien damplaten bouwput koelwaterinlaat 49.4 65 -15.6
Heien damplaten bouwput koelwateruitlaat 43.2 65 -21.8
Heien bouwput kolentunnel W 39.8 65 -25.2
Heien bouwput kolentunnel O 35.9 65 -29.1
Het berekend impulsgeluid veroorzaakt door het heien van damplaten t.h.v. de diverse
bouwputten voor de tunnels (koelwater en kolentransport) blijft ruim onder de grenswaarden
voor impulsachtige geluiden t.h.v. de bewoning (BP2) en t.h.v. de beschouwde
beoordelingsposities voor de impact op de faune (BP1, BP5 en BP6). De geluidcontourenkaart
van de aanlegfase (heien damplaten t.h.v. aanzuigmond) is opgenomen in Bijlage 7. Uit deze
geluidcontourenkaart blijkt dat er in een kleine zone t.h.v. rietvelden t.h.v. de scheldedijk een
geluidbelasting boven de 65 dB(A) kan optreden tijdens het heien. Deze niveaus liggen
evenwel in dezelfde grote-orde als de bestaande intermitterende alarmsignalen vanuit naburige
chemische productievestigingen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 584
Projectnummer: 07.0309

o fluctuerende geluidsimmisies door vrachtwagen- en personentransporten tijdens
de aanlegfase
Het fluctuerend specifiek geluid van de personen- en vrachtwagentransporten worden onderzocht
ter hoogte van BP1 (impact fauna) en t.h.v. BP2 (impact mens). Naar de andere BP’s is de
invloed van het huidige verkeer (op R2 en Noorderlaan) veel relevanter, waardoor de bijkomende
impact van het project bijgevolg kleiner zal zijn.
De meest kritische locatie wat betreft deze transporten naar BP1 is de aansluiting van de oprit van
de toekomstige werf met de Scheldelaan. (gelegen op ca. 195m van BP1).
Met een LwA van 107.5 dB(A) van een vertrekkende vrachtwagen (opdraaiend naar werf) geeft dit
een LpA van 45 dB(A) t.h.v. BP1. Dit blijft ruim onder de grenswaarde van 60 dB(A) voor
fluctuerend geluid. Het huidige fluctuerend geluid (vrachtwagenpassages aan 90km/uur (dus
motor- + bandengeluid) op Scheldelaan en bootpassages op Schelde) met geluiddrukniveaus
(gemeten als LAeq,1sec.) van 50 tot 55 dB(A) t.h.v. MP1 (=BP1) zijn gevoelig hoger dan de verwachte
45 dB(A). Bijkomend is er een beduidende geluidafscherming door de scheldedijk naar de voor
fauna relevante rietzone ten ZW van de scheldedijk (MP1 en BP1 liggen 2m boven deze
scheldedijk).
De meest kritische locatie wat betreft deze transporten naar BP2 (impact mens) is de aansluiting
van de R2 (afritten vanuit Liefkenshoektunnel of vanuit Tijsmanstunnel) met de Scheldelaan.
(gelegen op ca. 650m van BP2) Dichterbij BP2 (vanuit noorden Scheldelaan)) zijn geen extra
transporten door het geplande project te verwachten.
Met een LwA van 107.5 dB(A) van een vertrekkende vrachtwagen geeft dit een LpA van 36.2
dB(A) t.h.v. BP2. Dit blijft ruim onder de grenswaarde van 60 dB(A) voor fluctuerend geluid. De
kortste afstand van de Scheldelaan tot BP2 is 180 m. Het huidige vrachtwagentransport zal dus
ook veel relevanter zijn dan het extra transport t.h.v. de aansluiting R2 met Scheldelaan.
Fluctuerende geluiddrukniveaus (gemeten als LAeq,1sec.) van de huidige vrachtwagenbewegingen
op de Scheldelaan t.h.v. MP2 (nabij BP2) van 65 tot 70 dB(A).
Voor de andere fases gelden dezelfde conclusies wat betreft deze transporten. Het personen
transport heeft lagere geluidemissies dan het vrachtwagentransport (vertrekkende vrachtwagen).
De geluidimpact (als fluctuerend geluid) van deze transporten is bijgevolg ook geringer.
Bij de aankomst van de ca. 1.800 werknemers tijdens de ochtend en het vertrek van deze ’s
avonds tijdens de diverse aanlegfasen, kunnen deze transportbewegingen (tijdens het aankomst-
en vertrekuur) mogelijk als een continu geluid worden beschouwd. Daar er geen telgegevens
bekend zijn van deze zone t.h.v. de Scheldelaan kan de huidige invloed van het verkeer niet
worden bepaald en aldus ook niet de bijkompende verwachte impact van het personentransport
(als continu geluid). Het LAeq,1uur niveau zal alleszins lager zijn dan de berekende 45 dB(A) (als
max. niveau).
8.1.5.3. Exploitatiefase
o Beschrijving van de emissies
De belangrijkste geluidsbronnen van E.ON zijn weergegeven in Tabel 8.19. De spectrale
waarden in octaafbanden (dB(A)) zijn opgenomen in Bijlage 7.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 585
Projectnummer: 07.0309

Tabel 8.19: Geluidvermogenniveau (octaafbanden) van de relevante geluidsbronnen tijdens de exploitatie
Bronnr. model Bronomschrijving
S-APP-1 dak stoomtubinegebouw UMA 95.8
S-APP-2 gevel NW stoomtubinegebouw UMA-deel W (rond) 80.8
S-APP-3 gevel NW stoomtubinegebouw UMA-deel 0 (recht) 79.2
S-APP-4 gevel N0 stoomtubinegebouw UMA-deel N 71.3
S-APP-5 gevel N0 stoomtubinegebouw UMA 82.8
S-APP-6 gevel Z0 stoomtubinegebouw UMA 78.0
S-APP-7 gevel ZW boven UCA stoomtubinegebouw UMA 74.1
S-APP-8 gevel ZW ten N van UCA stoomtubinegebouw UMA 80.6
S-APP-9 dak ketelhuis UHA 96.5
S-APP-10 gevel NW ketelhuis UHA-deel boven UMA (zonder traphal) 80
S-APP-11 gevel NO ketelhuis UHA (zonder traphal) 81.2
S-APP-12 gevel ZO ketelhuis UHA - deel boven UVA 76.3
S-APP-13 gevel ZW ketelhuis UHA - deel boven UHF 78.6
S-APP-14 luchttoevoeropening NO - rooster N 87.8
S-APP-15 luchttoevoeropening NO - rooster Z 87.8
S-APP-16 luchtafvoeropening Dak Ketelhuis 91
S-APP-17 luchttoevoeropening ZW-midden 90.4
S-APP-18 luchttoevoeropening ZW - rooster N 87.3
S-APP-19 luchttoevoeropening ZW - rooster Z 87.3
S-APP-20 dak kolenmolengebouw UHF 91.3
S-APP-21 gevel NW kolenmolengebouw UHF 73.8
S-APP-22 gevel ZW kolenmolengebouw UHF 78.8
S-APP-23 gevel ZO kolenmolengebouw UHF 73.8
S-APP-24 dak LUVO-gebouw UVA 94.5
S-APP-25 gevel ZW LUVO-gebouw UVA 78
S-APP-26 gevel ZO LUVO-gebouw UVA 80.8
S-APP-27 gevel NO LUVO-gebouw UVA 78
S-APP-28 dak E-filter gebouw UHQ 92.8
S-APP-29 gevel NW E-filter-gebouw UHQ 90.3
S-APP-30 gevel ZW E-filter-gebouw UHQ 86.7
S-APP-31 gevel ZO E-filter-gebouw UHQ 86.8
S-APP-32 gevel NO E-filter-gebouw UHQ 86.7
S-APP-33 dak gebouw zuigtrekventilatoren UVB 93.5
S-APP-34 gevel ZW gebouw zuigtrekventilatoren UVB 76.4
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 586
Projectnummer: 07.0309
LwA
dB(A)

S-APP-35 gevel ZO gebouw zuigtrekventilatoren UVB 79.6
S-APP-36 gevel NO gebouw zuigtrekventilatoren UVB 76.4
S-APP-37 dak gebouw ROI UVC 87.6
S-APP-38 gevel ZW gebouw ROI UVC 85
S-APP-39 gevel ZO gebouw ROI UVC 85
S-APP-40 gevel NO gebouw ROI UVC 85
S-APP-41 gevel NW gebouw ROI UVC 85
S-APP-42 dak demi-water gebouw UGB (per m2) 83.9
S-APP-43 gevel ZW demi-water gebouw (per m2) 75.3
S-APP-44 gevel ZO demi-water gebouw (per m2) 81.2
S-APP-45 gevel NO demi-water gebouw (per m2) 78.5
S-APP-46 gevel NW demi-water gebouw (per m2) 81.2
S-APP-47 opslag bodemas 100.4
S-APP-48 kolentransport tussen opslagbergen zijde NW opslag 86.5
S-APP-49 kolentransport van midden zijde NW opslag naar hoektoren 1 79.5
S-APP-50 kolentransport van hoektoren 1 naar hoektoren 2 83.3
S-APP-51 kolentransport van hoektoren 2 naar hoektoren 3 87.7
S-APP-52 kolentransport van hoektoren 3 naar kolenmolengebouw 75.8
S-APP-53 machinetransfo 92
S-APP-54 machinetransfo 92
S-APP-55 rookgasleidingen van E-filter naar UVB 89
S-APP-56 rookgasleidingen van E-filter naar UVB 89
S-APP-57 rookgasleiding van UVB naar UVC 90
S-APP-58 schoorsteentop 90
S-APP-59 rookgasleidingen naar E-filter 87
S-APP-60 rookgasleidingen naar E-filter 87
S-APP-61 hulpketels UTH 1 104.7
S-APP-62 Pompen koelwaterinlaat URD 100
S-APP-63 stoomveiligheid op dak machinehal 125
S-APP-64 stoomveiligheid op dak ketelhuis 125
S-APP-65 lossen steenkool van schip (fluctuerend geluid vallen kolen) 105
S-APP-66 lossen steenkool van schip met mobiele kraan (bijdrage kraan) 108
S-APP-67 kolentransport van mobiele kraan naar opslagplein (per meter) 103.9
S-APP-68 kolengraafmachine 102
S-APP-71
stationaire vrachtwagens t.h.v. weegbrug met Cb* = 20.8 dB (natronloog, zoutzuur,
chloorbleekloog)
S-APP-74 rijroute tankwagens van en naar UG (met Cb = 13.8 dB) 92.2
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 587
Projectnummer: 07.0309
LwA
79.2

S-APP-75 lossen tankwagens t.h.v. UG (met Cb = 6.0 dB) 94
S-APP-76-A Bypass boiler UTH 2 bij vol vermogen (zonder gebouw) (met Cb = 9.1 dB) 112.2
S-APP-76-B Bypass boiler UTH 2 in standby (zonder gebouw) (met Cb = 0.6 dB) 107.2
S-APP-77 aanzuig koeltorens NW (met coulissedempers) 106.4
S-APP-78 aanzuig koeltorens ZO (met coulissedempers) 106.4
S-APP-79 afblaas koeltorens (met coulissedempers) 102.3
S-APP-80 Circulatiepompen koelcellen (zonder geluidkap) 103.9
kolentransport van uitgang tunnel bij BAYER naar hoektoren 2 (indien voor Kaai 510 wordt
S-APP-81
gekozen)
* Cb: Bedrijfsduurcorrectieterm voor niet continue geluidbronnen tijdens dagperiode
• Deze geluidgegevens zijn aangereikt door E.ON en reeds gebruikt bij eerdere
geluidstudies voor gelijkaardige kolencentrales te Duitsland (Datteln) en Nederland
(Rotterdam). De geluidgegevens zijn gebaseerd op geluidprognoses in de studiefase en
nog niet effectief gecontroleerd m.b.v. geluidmetingen ter plaatse, daar deze centrales
nog niet volledig zijn afgewerkt.
• Het geluidvermogen van de Bypass boiler UTH 2 (zonder gebouw) en van de
circulatiepompen (zonder geluidkap) is gebaseerd op metingen aan bestaande
gelijkaardige geluidbronnen van de Centrale Maasvlakte te Rotterdam. De
bypassboiler zal worden voorzien in een gebouw (met specifieke invoegdemping van
26.7 dB). Een tijdsduurcorrectie (Cb) van 9.1 dB wordt hierop toegepast (gemiddeld
1063h/jaar in werking aan vol vermogen). In standby wordt een Cb van 0.6 dB
toegepast (gemiddeld 7697h/jaar in werking aan lager vermogen). Het LwA van de
bypass boiler in standby wordt ca. 5 dB lager ingeschat dan bij vol vermogen. De
circulatiepompen van de koelcellen zullen worden voorzien van een geluidkap met
specifieke invoegdemping van 10.8 dB.
• De pompen voor de koelwaterinlaat URD (S-APP-62) waren oorspronkelijk voorzien op
de positie boven de koelwaterinlaat. De uiteindelijke positie is ondergronds in een
pompenkelder tussen Scheldedijk en Scheldelaan waardoor de verdere geluidimmissie
van deze pompen als verwaarloosbaar kan worden beschouwd. De koelwateruitlaat is
zo opgebouwd dat geluid van het vallend water wordt afgeschermd door de buitenste
uitlaatcilinder en bijgevolg als niet relevant kan worden beschouwd (S-APP-62 met LwA
van 100 dB(A) is nog voor bovengronds pompgebouw).
• S-APP-81 is het bovengronds kolentransport (overdekte transportband op 6m hoogte)
op het BAYERterrein vanaf overkant Kaai 510 tot aansluiting hoektoren 2 (aansluiting
met initieel gepland traject kolenopslag). Deze bron dient enkel te worden beschouwd
indien wordt gekozen voor de kolenopslag bij kaai 510.
• De positie van de geluidbronnen is weergegeven in Figuur 8.7 tot Figuur 8.9.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 588
Projectnummer: 07.0309
LwA
91.4

Figuur 8.7: Bronposities t.h.v. centrale
Figuur 8.8: Bronposities t.h.v. kolenopslag en kade
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 589
Projectnummer: 07.0309

Figuur 8.9: Bronpositie kolentransport vanuit Kaai 510
o Beschrijving van de immissies
Algemeen
Voor volgende varianten worden de immissies berekend:
• Maximale koeling (met alle koelcellen gelijktijdig in werking);
• Normale koeling (zonder koelcellen);
• Opstartfase (met hulpboilers in werking);
• Verschil maximale koeling met kolentransport vanuit Kaai 510 i.p.v. eigen kolenopslag
• Veiligheden geopend (met overdrukkleppen stoom geopend) – incidenteel geluid.
Volgende relevante beoordelingsposities (zie Figuur 8.10) worden weerhouden:
• 3 beoordelingspunten (BP3, BP4 en BP6) op 200m van de perceelsgrens van E.ON
evenredig verdeeld in elke richting.
o BP3 is een beoordelingspositie in buffergebied. Het oorspronkelijk
omgevingsgeluid is gemeten in MP3 (in de nabijheid van BP3). De
grenswaarden zijn bepaald in Tabel 8.9.
o BP4 is een beoordelingspositie gelegen in het Kanaaldok (daar het
oorspronkelijk omgevingsgeluid er niet gekend is en het omgeven is door
industriegebied worden de strengste grenswaarden voor industriegebied
aangehouden, zijnde 55 dB(A) gedurende de dagperiode en 50 dB(A)
gedurende de avond- en de nachtperiode).
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 590
Projectnummer: 07.0309

o In BP6 is het oorspronkelijk omgevingsgeluid niet opgemeten maar hetzelfde
oorspronkelijk omgevingsgeluid als in MP1 (BP1) kan worden beschouwd. De
grenswaarden zijn bepaald in Tabel 8.7.
• Dichtstbijzijnde bewoning binnen de 200m grens van het industriegebied (BP2) in
westnoordwestelijke richting. De grenswaarde is dezelfde als deze voor BP2 in de
afbraakfase, zijnde 45 dB(A) gedurende de dag- en avondperiode en 43 dB(A) tijdens
de nachtperiode.
• 2 beoordelingspunten (BP1 en BP5) op 200m van het industriegebied waarin de site
van E.ON zal komen te liggen, gelegen in een natuurgebied (Galgenschoor/BP1) en in
een natuurreservaat (Kuifeend/BP5). De grenswaarden voor BP1 zijn bepaald in Tabel
8.7 en deze voor BP5 in Tabel 8.11.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 591
Projectnummer: 07.0309

Figuur 8.10: Ligging beoordelingsposities op het gewestplan
Exploitatie met maximale koeling
Bij maximale koeling worden alle koelcellen + de normale koeling via het Scheldewater
gezamenlijk in werking verondersteld. Door het ondergronds brengen van de koelwaterpompen
URD vervalt S-APP-62.
In Tabel 8.20 en Tabel 8.21 is de toetsing van het specifiek geluid bij maximaal regime
opgenomen. Er wordt apart getoetst aan de dag- en de nachtperiode daar enkele mobiele
geluidbronnen enkel tijdens de dagperiode in werking zullen zijn (verschillende
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 592
Projectnummer: 07.0309

tijdsduurcorrecties Cb) en er strengere grenswaarden van toepassing zijn tijdens de
nachtperiode. Er wordt geen rekening gehouden met eventuele tonale correcties daar tonale
componenten door de emissieniveaus in octaafbanden niet zijn aan te tonen en eveneens door
het reeds hoge oorspronkelijke omgevingsgeluid vermoedelijk niet auditief waar te nemen zijn.
Tabel 8.20: toetsing van het specifiek geluid bij maximaal regime tijdens dagperiode
Beoordelingspositie LAsp Grenswaarde GW Toetsing
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 593
Projectnummer: 07.0309
(A) dB(A) dB(A)
BP1 37.2 45 -7.8
BP2 27.6 45 -17.4
BP3 33.6 50 -16.4
BP4 54.1 55 -0.9
BP5 37.9 50 -12.1
BP6
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A)
39.5 45 -5.5
Tabel 8.21: toetsing van het specifiek geluid bij maximaal regime tijdens nachtperiode
Beoordelingspositie LAsp Grenswaarde GW Toetsing
(A) dB(A) dB(A)
BP1 37.2 43 -5.8
BP2 27.6 43 -15.4
BP3 33.5 45 -11.5
BP4 54.1 50 4.1
BP5 37.9 45 -7.1
BP6
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A)
39.5 43 -3.5
Uit Tabel 8.20 tot Tabel 8.21 blijkt dat er nagenoeg geen verschil is tussen het berekend
specifiek geluid tijdens de dag- en nachtperiode. De grenswaarden worden bij maximaal regime
mogelijk tijdens de nachtperiode overschreden in BP4. Dit is echter een beoordelingspositie
gelegen centraal in het Kanaaldok waar mogelijke hinder naar mens en fauna kan worden
verwaarloosd. De grenswaarden worden bij maximale koeling t.h.v. de natuurgebieden (BP1,
BP5 en BP6) en de bewonerspositie (BP2) gerespecteerd. De geluidcontourenkaart van deze
exploitatiefase (bij maximale koeling) is opgenomen in Bijlage 7A.
Exploitatie met normale koeling
In Tabel 8.22 is de toetsing van het specifiek geluid bij normaal regime (zonder koelcellen)
opgenomen. Er wordt enkel getoetst aan de nachtperiode daar er uit voorgaande berekeningen
blijkt dat er haast geen verschillen zijn met de dagperiode en de grenswaarden tijdens de nacht
strenger zijn. Om dezelfde redenen als bij maximaal regime wordt ook voor dit regime geen
rekening gehouden met eventuele tonale correcties. Het betreft een werkingregime zonder de
geluidbronnen van de koelcellen (wel met de schermwerking van de koelcellen).

Tabel 8.22: Toetsing van het specifiek geluid bij normaal regime tijdens de nachtperiode
Beoordelingspositie LAsp Grenswaarde GW Toetsing
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 594
Projectnummer: 07.0309
(A) dB(A) dB(A)
BP1 35.8 43 -7.2
BP2 26.9 43 -16.1
BP3 32.7 45 -12.3
BP4 54.1 50 4.1
BP5 37.9 45 -7.1
BP6
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A)
39.5 43 -3.5
Uit Tabel 8.22 blijkt dat de grenswaarden, net zoals bij maximale koeling, enkel worden
overschreden in BP4. De geluidbronnen van de steenkoolopslag en losplaats zijn hier het
meest relevant. (zie bronlijst naar BP4 in Bijlage 7). De geluidcontourenkaart van deze
exploitatiefase (bij normale koeling) is opgenomen in Bijlage 7.
Tijdens opstartfase
In Tabel 8.23 is de toetsing van het specifiek geluid tijdens de opstartfase opgenomen.
• De koelcellen worden niet in werking geacht.
• De hulpboiler wordt mee in werking gesteld.
• De back-up boiler werkt aan vol vermogen (zonder tijdsduurcorrectie).
• De overige geluidbronnen worden met hetzelfde geluidvermogen verondersteld als bij
normaal werkingsregime.
Tabel 8.23: Toetsing van het specifiek geluid van de opstartfase tijdens de nachtperiode
Beoordelingspositie LAsp Grenswaarde GW Toetsing
(A) dB(A) dB(A)
BP1 35.8 43 -7.2
BP2 30.1 43 -12.9
BP3 47.2 45 2.2
BP4 54.1 50 4.1
BP5 37.9 45 -7.1
BP6
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A)
39.5 43 -3.5
Uit Tabel 8.23 blijkt dat de grenswaarden wordt overschreden in BP3 en BP4. Naar BP3 is de
hulpboiler het meest relevant. Naar BP4 zijn de geluidbronnen van de steenkoolopslag en
losplaats het meest relevant. Aangezien de opstartfase slechts van korte duur zal zijn en
beperkt in aantal, en BP3 een weinig kritische beoordelingspositie is (gelegen in de bufferzone
t.h.v. R2 tussen Tijsmanstunnel en Liefkenshoektunnel), kan de overschrijding van de
nachtelijke grenswaarde tijdens de opstart als aanvaardbaar worden beschouwd. Een opstart
tijdens de dagperiode geeft geen overschrijdingen naar BP3.
De geluidcontourenkaart van deze exploitatiefase (bij opstart) is opgenomen in Bijlage 7.

Verschil maximale koeling met kolentransport vanuit Kaai 510 i.p.v. eigen kolenopslag
Daar de geluidbronnen t.h.v. Kaai 510 tot het specifiek geluid van deze kaai behoren (en niet tot
E.ON), dient enkel het bijkomend specifiek geluid te worden beschouwd van het bovengronds
kolentransport (= S-APP-81 = transportband na de kolentunnel onder het Kanaaldok, vanuit
BAYER naar de aansluiting met de initieel geplande kolentransportband (hoektoren 2)).
De volgende geplande geluidbronnen op het initieel geplande kolenopslagterrein vallen bij deze
variant weg:
S-APP-48 kolentransport tussen opslagbergen zijde NW opslag
S-APP-49 kolentransport van midden zijde NW opslag naar hoektoren 1
S-APP-50 kolentransport van hoektoren 1 naar hoektoren 2
S-APP-65 lossen steenkool van schip (fluctuerend geluid vallen kolen)
S-APP-66 lossen steenkool van schip met mobiele kraan (bijdrage kraan)
S-APP-67 kolentransport van mobiele kraan naar opslagplein (per meter)
S-APP-68 kolengraafmachine
In onderstaande tabel wordt het berekend specifiek geluid bij maximale koeling met
kolentransport vanuit eigen kolepark vergeleken met kolentransport vanuit kaai 510.
Tabel 8.24: toetsing van het specifiek geluid bij maximaal regime tijdens nachtperiode
Beoordelingspositie LAsp Verschil Grenswaarde GW Toetsing
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 595
Projectnummer: 07.0309
eigen
kolenpark
Vanuit
Kaai 510
dB(A) dB(A) dB(A)
BP1 37.2 36.1 -1.1 43 -6.9
BP2 27.6 26.1 -1.5 43 -16.9
BP3 33.5 30.9 -2.6 45 -14.1
BP4 54.1 33.4 -20.7 50 -16.6
BP5 37.9 24.1 -13.8 45 -20.9
BP6 39.5 34.8 -4.7 43 -8.2
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A)
Door het wegvallen van de diverse relevante geluidbronnen op het eigen kolenpark en de
geringe bijdrage van het kolentransport vanuit kaai 510 (deel bovengronds) is het specifiek
geluid naar voornamenlijk de oostelijke beoordelingsposities gevoelig lager. De mogelijke
overschrijding naar BP4 valt duidelijk weg.
Met geopende overdrukkleppen bij storing/calamiteit
Bij storing of calamiteiten kunnen de veiligheidskleppen bovenop de machinezaal en het
ketelhuis in werking worden gesteld.

In Tabel 8.25 is de toetsing van het specifiek geluid bij geopende overdrukkleppen opgenomen.
• De overdrukklep op het dak van de machinehal (S-APP-63) en op het dak van het
ketelgebouw (S-APP-64) worden gezamenlijk in werking geacht. Voor posities zie
Figuur 8.11.
• De overige geluidbronnen worden niet mee gemodelleerd daar we enkel de maximale
niveaus dienen te toetsen (grenswaarden voor incidenteel geluid als LAeq,1sec,max.)
Daar verwacht wordt dat deze overdrukkleppen minder dan 10% van een beoordelingsperiode
zullen geopend zijn, kan het als een incidenteel geluid worden beschouwd. Het kan evenwel
ook ‘s nachts optreden (bij calamiteiten), dus volgende grenswaarden zijn van toepassing:
• BP1: 50 dB(A)
• BP2: 50 dB(A)
• BP3: 55 dB(A)
• BP4: 60 dB(A)
• BP5: 50 dB(A)
• BP6: 50 dB(A)
Figuur 8.11: Positie overdrukkleppen
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 596
Projectnummer: 07.0309

Tabel 8.25: Toetsing van het specifiek geluid tijdens afblaas overdrukkleppen
Beoordelingspositie LAsp Grenswaarde incidenteel geluid Toetsing
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 597
Projectnummer: 07.0309
dB(A) dB
BP1 56.8 50 6.8
BP2 43.4 50 -6.6
BP3 54.3 55 -0.7
BP4 45 60 -15
BP5 34.4 50 -15.6
BP6 51.2 50 1.2
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A)
Uit Tabel 8.25 blijkt dat de grenswaarden voor incidenteel geluid kunnen worden overschreden
in BP1 en BP6. Naar beide punten is de stoomveiligheidsklep op het ketelgebouw het meest
relevant (S-APP-64). Geopende veiligheidskleppen tijdens de dagperiode geven geen
overschrijdingen naar BP6. Het geven van een noordoostelijke directiviteit aan deze
geluidbronnen kan mogelijk een voldoende milderende maatregel zijn om geen overschrijdingen
te geven van de normen voor incidenteel geluid.
De geluidcontourenkaart van deze incidentele fase (geopende veiligheidskleppen) is
opgenomen in Bijlage 7.
8.1.5.4. Onderhoudsfase
Een grote onderhoudsstop (revisie) wordt voorzien 1x om de 3 jaar en zal gemiddeld 2
maanden in beslag nemen. Tijdens de piekperiode van een revisie zullen ongeveer 1000
mensen op de site werkzaam zijn. Een kleine onderhoudsstop wordt voorzien 1 à 2 x per jaar
en zal minder dan 1 week per stop in beslag nemen. Tijdens de piekperiode van een kleine
onderhoudsstop zullen ongeveer 200 mensen op de site werkzaam zijn. De geluidimpact van
de extra verkeersbelasting dat deze onderhoudsbeurten kunnen meebrengen is analoog of
kleiner dan deze tijdens de aanlegfase (zie o).
De werkzaamheden in een onderhoudsstop vinden over het algemeen plaats binnen de
gebouwen, zodat de geluidsbelasting van deze werkzaamheden naar buiten verwaarloosbaar
is. De meeste werkzaamheden vinden overdag plaats, maar een gedeelte kan ook 's nachts
plaatsvinden.
De backup boiler zal tijdens de grote en kleine onderhoudsstop aan vol regime werken om de
stoomlevering bij BAYER te garanderen. De overige installaties zijn buiten werking. Het
specifiek continu geluid tijdens onderhoud wordt getoetst in onderstaande tabel.

Tabel 8.26: Toetsing van het continu specifiek geluid tijdens onderhoudsfase
Beoordelingspositie LAsp Grenswaarde GW Toetsing
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 598
Projectnummer: 07.0309
dB(A) dB(A)
BP1 5.6 43 -37.4
BP2 0.7 43 -42.3
BP3 17.8 45 -27.2
BP4 11.5 50 -38.5
BP5 3.2 45 -41.8
BP6
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A)
6.6 43 -36.4
Geen overschrijdingen van de normen voor continu geluid worden verwacht tijdens de
onderhoudsfase.
8.1.5.5. Invloed project op het huidig omgevingsgeluid
Het toekomstig project van E.ON geeft niet enkel bijkomende geluidbronnen maar er vallen ook
enkele bestaande geluidbronnen bij BAYER/LANXESS weg (zie Tabel 8.27).
De tegendrukcentrale (centrale midden, ketel1) van 190 MWth ingangsvermogen voor de
productie van stoom en elektriciteit wordt, samen met de back-up ketels (vlampijpketels 6 en 7),
buiten werking gesteld.
De geluidemissie van deze installaties is reeds eerder bepaald in het kader van de
hervergunning van de energieproductie bij BAYER/LANXESS (ref. 04/08325/PV).
Tabel 8.27: Emissiegegevens verdwijnende geluidbronnen BAYER/LANXESS
Bron
coördinaten LwA
X Y Z (m-mv) dB(A)
Schouwmond ketel 1 146750 220710 100 98.5
Ketel 1 146750 220710 25 106.5
Schouwen ketels 6+7 146782.24 220767.76 35 105.5
In Tabel 8.28 is het berekende specifiek geluid van de verdwijnende geluidbronnen bij
BAYER/LANXESS, het specifiek geluid van de toekomstige exploitatie van E.ON bij maximale
koeling (met eigen kolenopslag) en de invloed van deze op het gemeten omgevingsgeluid in
MP1 opgenomen.

Tabel 8.28: Vergelijking specifiek geluid met LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP1
Periode
LA95,1h*
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 599
Projectnummer: 07.0309
Lsp**
BAYER/LANXESS
Lsp***
E.ON max.
LA95,1h Toekomst Verwachte impact
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 51 30.3 37.2 51.1 0.1
Avond 49 30.3 37.2 49.2 0.2
Nacht 49 30.3 37.2 49.2 0.2
weekend Dag 47 30.3 37.2 47.3 0.3
Avond 48 30.3 37.2 48.3 0.3
Nacht 48 30.3 37.2 48.3 0.3
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 1 dB(A)
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van verdwijnende geluidbronnen BAYER/LANXESS
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van bijkomende geluidbronnen E.ON bij maximale koeling
In Tabel 8.29 is de geluidimpact op het gemeten omgevingsgeluid in MP2 opgenomen.
Tabel 8.29: Vergelijking specifiek geluid met LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP2
Periode
LA95,1h* Lsp**
Lsp***
BAYER/LANXESS E.ON max.
LA95,1h
Toekomst
Verwachte
impact
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 54 19 28.5 54.0 0.0
Avond 51 19 28.4 51.0 0.0
Nacht 48 19 28.4 48.0 0.0
weekend Dag 47 19 28.5 47.1 0.1
Avond 51 19 28.4 51.0 0.0
Nacht 50 19 28.4 50.0 0.0
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 1 dB(A)
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van verdwijnende geluidbronnen BAYER/LANXESS
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van bijkomende geluidbronnen E.ON bij maximale koeling
In Tabel 8.30 is de impact op het gemeten omgevingsgeluid in MP3 opgenomen.
Tabel 8.30: Vergelijking specifiek geluid met LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP3
Periode
LA95,1h*
Lsp**
BAYER/LANXESS
Lsp***
E.ON max.
LA95,1h
Toekomst
Verwachte
impact
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 54 25.6 34.4 54.0 0.0
Avond 53 25.6 34.3 53.1 0.1
Nacht 52 25.6 34.3 52.1 0.1
weekend Dag 51 25.6 34.4 51.1 0.1
Avond 53 25.6 34.3 53.1 0.1
Nacht 50 25.6 34.3 50.1 0.1
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 1 dB(A)
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van verdwijnende geluidbronnen BAYER/LANXESS
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van bijkomende geluidbronnen E.ON bij maximale koeling

In Tabel 8.31 is de impact op het gemeten omgevingsgeluid in MP4 opgenomen.
Tabel 8.31: Vergelijking specifiek geluid met LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP4
Periode
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 600
Projectnummer: 07.0309
LA95,1h*
Lsp**
BAYER/LANXESS
Lsp***
E.ON max.
LA95,1h
Toekomst
Verwachte
impact
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 56 30 41 56.1 0.1
Avond 53 30 41 53.2 0.2
Nacht 49 30 41 49.6 0.6
weekend Dag 49 30 41 49.6 0.6
Avond 52 30 41 52.3 0.3
Nacht 49 30 41 49.6 0.6
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 1 dB(A)
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van verdwijnende geluidbronnen BAYER/LANXESS
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van bijkomende geluidbronnen E.ON bij maximale koeling
In Tabel 8.32 is de impact op het gemeten omgevingsgeluid in MP5 opgenomen.
Tabel 8.32: Vergelijking specifiek geluid met LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP5
Periode
LA95,1h*
Lsp**
BAYER/LANXESS
Lsp***
E.ON max.
LA95,1h
Toekomst
Verwachte
impact
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 55 25.3 35.4 55.0 0.0
Avond 53 25.3 35.4 53.1 0.1
Nacht 50 25.3 35.4 50.1 0.1
weekend Dag 49 25.3 35.4 49.2 0.2
Avond 49 25.3 35.4 49.2 0.2
Nacht 54 25.3 35.4 54.1 0.1
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 1 dB(A)
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van verdwijnende geluidbronnen BAYER/LANXESS
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van bijkomende geluidbronnen E.ON bij maximale koeling
De verwachte impact op het huidige omgevingsgeluid (referentiesituatie) kan als aanvaardbaar
worden beschouwd. In het gepland design is in voldoende mate aandacht besteed aan het
akoestisch ontwerp volgens de best beschikbare technieken. Extra maatregelen zijn dus niet
vereist.
8.1.5.6. Cumulatieve effecten met andere toekomstige projecten
De aanlegfase van de centrale van E.ON kan in tijd mogelijk overlappen met 2 geplande
toekomstige projecten:
• Aanleg 2 de spoortunnel (Liefkenshoekspoortunnel)
• Aanleg 2 de Tijsmanstunnel

Mogelijke cumulatieve effecten wat betreft geluid van deze projecten met de aanlegfase van het
geplande E.ON project zijn evenwel niet of nauwelijks te beschouwen.
De geluiden bij een aanlegfase van de verschillende projecten zijn overwegend als fluctuerende
incidentele, intermitterende of impulsachtige geluiden te beschouwen. Dit zijn overwegend
kortstondige geluiden die getoetst worden aan de bijhorende geluidnormen, (gemeten of
getoetst als het maximale LAeq, 1sec.-niveau). Ofwel zijn deze maximale niveaus afkomstig van
het E.ON project ofwel van de andere geplande projecten in de buurt.
De kans dat ze gelijktijdig plaats vinden is klein maar wel bestaande. Het cumulatief effect zal
dan het meest tot uiting komen t.h.v. de meest nabije BP’s t.o.v. beide projecten, namenlijk BP3
en BP4. Dit zijn de (naar geluid-impact) weinig relevante beoordelingsposities t.h.v. de R2 (in
bufferzone en industriegebied).
De aanlegfase van de E.ON centrale zal een groter effect hebben naar BP1 en BP6 (het
gedeelte Galgenschoor ten zuiden van de R2) en naar BP5 (Kuifeend) t.o.v. de overige
geplande projecten door de kortere afstanden tot de verwachte geluidbronnen.
De aanlegfase van de andere projecten zal een groter effect hebben naar BP2 en het gedeelte
Galgenschoor ten noorden van de R2 dan het E.ON project.
8.1.6. Significantie van de milieueffecten
De geluidsimpact van het geplande project wordt aan volgend significantiekader getoetst.
Tabel 8.33: Significantiekader geluid
Omschrijving Situatie
Verwaarloosbaar
Beperkt
Relevant
Belangrijk
Verhoging van het omgevingsgeluid met max. 0.2 dB + Lsp voldoet aan de grenswaarde voor
nieuwe inrichtingen
Verhoging van het omgevingsgeluid van 0.2 dB tot 3 dB + Lsp voldoet aan de grenswaarde
voor nieuwe inrichtingen
Verhoging van het omgevingsgeluid van 0.2 dB tot 3 dB + Lsp voldoet niet aan de grenswaarde
voor nieuwe inrichtingen
Verhoging van het omgevingsgeluid met meer dan 3 dB + Lsp voldoet niet aan de grenswaarde
voor nieuwe inrichtingen
De geluidimpact kan volgens bovenstaand significantiekader als beperkt worden beschouwd
naar de meest relevante beoordelingsposities:
• BP1, BP5 en BP6 gelegen in natuurgebied
• BP2 gelegen nabij de dichtstbijzijnde bewoning (Lillo)
De geluidimpact kan volgens bovenstaand significantiekader als relevant worden beschouwd
naar de minder kritische beoordelingsposities:
• BP3 gelegen in buffergebied, vlakbij een drukke verkeersweg (R2)
• BP4 gelegen in het Kanaaldok (impact op mens en fauna weinig relevant)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 601
Projectnummer: 07.0309

8.1.7. Milderende maatregelen
8.1.7.1. Afbraakfase
Tijdens afbraakfase zijn geen milderende maatregelen vereist wat betreft geluid. Mogelijke
trillingen t.h.v. nabije trillingskritische installaties bij BAYER kunnen worden gemonitord tijdens
de afbraakfase (indien er effectief trillingskritische installaties in de nabijheid van geplande
afbraakwerkzaamheden gelegen zijn).
8.1.7.2. Aanlegfase
Gezien het verwachte continue specifiek geluid tijdens de aanlegfase (grondwerken t.h.v.
centrale) 14.3 dB(A) boven de grenswaarden voor continu geluid kan komen in BP1, zijn
milderende maatregelen wat betreft geluid in deze aanlegfase vereist. De
paalfunderingsmachines dienen steeds met de luidruchtigste zijde naar de minst kritische
richting (richting NO) te worden opgesteld. Dit dient duidelijk in de werfplanning te worden
gecommuniceerd met de aannemer. Zodoende kan er wel worden voldaan aan de grenswaarde
voor continu geluid tijdens deze aanlegfase.
Voor de constructiefase van de bouwput van de koelwateraanzuigmond kan in een kleine zone
t.h.v. de rietzone ten ZW van de scheldedijk impulsniveaus optreden van boven de 65 dB(A).
Mogelijk minder geluidruchtige methoden dan het heien zijn aangewezen (intrillen van
damplaten). Deze activiteiten dienen buiten het broedseizoen plaats te vinden.
8.1.7.3. Exploitatiefase
Voor de geplande exploitatiefase (met eigen kolenopslag) wordt er zowel bij normaal regime als
bij maximaal regime (maximale koeling) geen overschrijding van de grenswaarden vastgesteld
in de relevante beoordelingsposities. Enkel in BP4 (midden Kanaaldok) is er een overschrijding
van de nachtelijke norm van ca. 4 dB(A) Deze overschrijding valt weg indien wordt geopteerd
voor kolenaanvoer vanuit Kaai 510. Bij een nachtelijke opstart is er mogelijk een lichte
overschrijding van de norm t.h.v. BP3. Dit is eveneens als een minder kritisch BP te
beschouwen daar dit vlakbij een drukke verkeersweg is gelegen (stuk R2 tussen
Tijsmanstunnel en Liefkenshoektunnel).
Het huidige ontwerp is voldoende voorzien van de nodige akoestische maatregelen. (zie ook
paragraaf 2.2.5.9 ‘Alternatieve voorzieningen ter beperking van de geluidsemissies’. Het geven
van een noordoostelijke directiviteit aan de afblaasleiding na de veiligheidskleppen is
aangewezen om geen overschrijdingen te geven van de normen voor incidenteel geluid.
8.1.7.4. Onderhoudsfase
Extra milderende maatregelen zijn niet van toepassing tijdens de onderhoudsfase.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 602
Projectnummer: 07.0309

8.1.8. Monitoring
Een monitoring van de trillingsniveaus t.h.v. de mogelijk kritische locaties (installaties BAYER)
tijdens de afbraak- en aanlegfase is aangewezen.
Controlemetingen (emissie- en immissiemetingen) en overdrachtsberekeningen door een
erkend geluidsdeskundige, na een inloopperiode van de volledig werkende site, worden nodig
geacht.
8.1.9. Besluit
Volgende besluiten kunnen genomen worden:
• Omgevingsgeluid
Het huidige omgevingsgeluid rondom de geplande site kan als luidruchtig worden
omschreven daar de milieukwaliteitsnormen er meestal worden overschreden. De
grenswaarden voor continu geluid voor de geplande installaties zijn bepaald op basis
van het oorspronkelijk omgevingsgeluid
• Afbraakfase
De afbraakfase van de constructies, inrichtingen, ... van BAYER werd enkel onderzocht
voor de dagperiode daar enkel tijdens de dagperiode de mobiele bronnen voor de
afbraakfase in werking zullen zijn. Met een akoestisch rekenmodel werdt de specifieke
bijdrage van de 2 vermoedelijk meest relevante diverse afbraakfases berekend. De
afbraakfase wordt beoordeeld ter hoogte van dichtstbijzijnde bewoonde gebouwen
(t.h.v. Lillo, BP2). En ter hoogte van de dichtstbijzijnde natuurgebieden (BP1 en BP6 in
het Galgenschoor en BP5 in De Kuifeend).
Het berekend specifiek geluid tijdens de afbraakfase (afbraakwerken zone NW) blijft
voldoende ruim onder de grenswaarden voor continu geluid naar de diverse relevante
beoordelingsposities.. Het berekend intermitterend geluid veroorzaakt door het
afbreken van betonnen constructies en funderingen met een betonpikeur blijft
voldoende ruim onder de grenswaarden voor dit soort geluiden.
• Aanlegfase
De aanlegfase werd eveneens enkel onderzocht voor de dagperiode daar enkel tijdens
de dagperiode de mobiele bronnen voor de aanlegfase in werking zullen zijn. Met
hetzelfde akoestisch rekenmodel als voor de afbraakfase werdt het specifiek geluid van
de diverse deelfases berekend.
Tijdens de grondwerken t.h.v. de centrale worden mogelijk overschrijdingen van de
grenswaarden voor deze aanlegfase verwacht indien gezamenlijk gewerkt wordt met 3
grondboormachines voor paalfunderingen met hun luidruchtigste zijde (zijde motor, en
uitlaat) gericht naar het Galgenschoor. Door een NO-directiviteit aan te houden kan de
overschrijding worden vermeden.
Tijdens het heien van de damplaten voor de aanleg van de kade worden er geen
overschrijdingen van de grenswaarden voor impulsachtige geluiden verwacht. De
impuls-geluidvermogenniveaus (als LAeq,1sec.) dienen beperkt te blijven tot 138 dB(A).
Tijdens het heien van de damplaten voor de aanleg van de verschillende bouwputten
voor de aanleg van de verschillende tunnels (koelwateraanvoer en-afvoer + mogelijke
kolentunnel) worden er in een kleine zone t.h.v. de scheldedijk mogelijk
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 603
Projectnummer: 07.0309

•
overschrijdingen van de grenswaarden voor impulsachtige geluiden verwacht bij de
constructie van de koelwateraanzuig. De impuls-geluidvermogenniveaus (als LAeq,1sec.)
dienen beperkt te blijven tot 110 dB(A). Geluidarmere methoden (trillen van damplaten)
is aangewezen.
Exploitatiefase
Er wordt een opsplitsing gemaakt tussen de normale exploitatiefase (bij normale
koeling), maximale exploitatiefase (bij maximale koeling), opstartfase en met
veiligheidskleppen geopend. De verschillende fases worden beoordeeld naar 3 punten
op 200m van de terreingrens (BP3, BP4 en BP6), 1 punt nabij de dichtstbijzijnde
bewoonde gebouwen binnen de zone van 200 m van het industrieterrein (BP2) en 2
punten op 200m van het industrieterrein in natuurgebied. Via een akoestisch
rekenmodel worden m.b.v. de geluidvermogenniveaus, aangereikt door de fabrikant van
de installaties, het specifiek geluid ter hoogte van de beoordelingsposities berekend.
Zowel bij normale exploitatiefase als bij de maximale koeling wordt er enkel in BP4 een
overschrijding van ca. 4 dB(A) van de grenswaarden verwacht. Dit is echter een
beoordelingspositie gelegen centraal in het Kanaaldok waar mogelijke hinder naar
mens en fauna kan worden verwaarloosd. De grenswaarden worden bij maximale
koeling t.h.v. de natuurgebieden (BP1, BP5 en BP6) en de bewonerspositie (BP2)
gerespecteerd.
• Opstartfase
Tijdens de opstartfase kunnen de grenswaarden worden overschreden in BP3 en BP4.
Naar BP3 is de hulpboiler het meest relevant. Naar BP4 zijn de geluidbronnen van de
steenkoolopslag en losplaats het meest relevant. (zie bronlijsten in Bijlage 7).
Aangezien de opstartfase slechts van korte duur zal zijn en beperkt in aantal, en BP3
een weinig kritische beoordelingspositie is (gelegen in de bufferzone t.h.v. R2 deel
tussen Tijsmanstunnel en Liefkenshoektunnel), kan de overschrijding van de nachtelijke
grenswaarde tijdens opstart als aanvaardbaar worden beschouwd. Een opstart tijdens
de dagperiode geeft geen overschrijdingen naar BP3.
Bijkomende milderende maatregelen worden niet noodzakelijk geacht.
• Impact kolentransport vanuit kaai 510 i.p.v. eigen kolenopslag
De geluidimpact (bij maximale koeling) ligt beduidend lager t.h.v. de oostelijke
beoordelingsposities bij kolentransport vanuit kaai 510 idan bij. eigen
•
kolenopslag/lossen. De overschrijding naar BP4 (BP in het kanaaldok) van ca. 4 dB(A)
wordt een onderschrijding van -16.6 dB(A).
Impact incidentele geopende stoomkleppen.
Met geopende veiligheidskleppen worden de grenswaarden voor incidenteel geluid
mogelijk ligt overschreden in BP1 en BP6. Naar beide punten is de
stoomveiligheidsklep op het ketelgebouw het meest relevant (S-APP-64). Geopende
veiligheidskleppen tijdens de dagperiode geven geen overschrijdingen naar BP6. Het
geven van een noordoostelijke directiviteit (minst kritische richting) aan deze
geluidbronnen kan mogelijk een voldoende milderende maatregel zijn om geen
overschrijdingen te geven van de normen voor incidenteel geluid.
De geluidimpact tijdens de onderhoudsfase is gevoelig lager dan de exploitatiefase daar
het overgrote deel van de onderhoudswerkzaamheden binnenin gebouwen zal plaats
hebben. Nagenoeg alle bronnen zullen buiten werking worden gesteld. De geluidimpact
van de backup boiler (aan maximaal regime tijdens de onderhoudfase) is beperkt.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 604
Projectnummer: 07.0309

• Impact project op referentiesituatie
Als referentiesituatie is het omgevingsgeluid in MP1 anno 2008, in MP2 tot MP4 anno
2007 en in MP5 anno 2005 aangenomen. Dit omgevingsgeluid zal slechts weinig
beïnvloed worden door de specifieke bijdrage van de geplande site (exploitatie bij
maximale koeling) en het wegvallen van de bestaande centrales bij BAYER/LANXESS.
Maximale stijgingen van 0.6 dB(A) in MP4 tijdens de nachtperiode worden er verwacht
hetgeen als beperkt kan worden beschouwd.
Het verwachte geluidimpact van E.ON kan, volgens het significantiekader, naar de relevante
beoordelingsposities (t.h.v. bewoning en t.h.v. natuurgebieden) als beperkt worden beschouwd.
Extra milderende maatregelen tijdens normale en maximale exploitatie dienen niet toegepast te
worden. De veiligheidskleppen hebben bij voorkeur een NO directiviteit (minst kritische richting).
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 605
Projectnummer: 07.0309

8.2. Discipline geluid en trillingen voor het scenario van de koeltoren
8.2.1. Methodologie
De gevolgde methodologie is dezelfde als deze beschreven voor het 1 e concept: zie onder
paragraaf 8.1.1.
8.2.2. Afbakening studiegebied
De afbakening van het studiegebied is dezelfde als deze beschreven voor het 1 e concept: zie
onder paragraaf 8.1.2
8.2.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Een overzicht van de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden wordt weergegeven in
hoofdstuk 1.2.
8.2.4. Referentiesituatie
8.2.4.1. Beschrijving van de emissies
De beschrijving van de referentiesituatie van de geluidsemissies is dezelfde als deze
beschreven onder paragraaf 8.1.4.1.
8.2.4.2. Beschrijving immissies
a. Algemeen
De beschrijving van de huidige geluidsimmissies is dezelfde als deze beschreven onder
paragraaf 8.1.4.2.
8.2.4.3. Akoestische begrippen
De beschrijving van de akoestische begrippen is dezelfde als deze beschreven onder paragraaf
8.1.4.3.
8.2.4.4. Gebruikte apparatuur
De beschrijving van de gebruikte apparatuur is dezelfde als deze beschreven onder paragraaf
8.1.4.4.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 606
Projectnummer: 07.0309

. Samenvatting immissiemetingen
De beschrijving van de geluidsimmissies is dezelfde als deze beschreven onder paragraaf
8.1.4.4.
c. Toetsing aan de milieukwaliteitsnormen en bepaling grenswaarden geplande
installaties
De beschrijving van de toetsing aan de milieukwaliteitsnormen en bepaling grenswaarden
geplande installaties is identiek als deze beschreven onder het scenario van de directe koeling.
8.2.5. Beschrijving van de milieueffecten
8.2.5.1. Afbraakfase
Daar voor het 2 de concept dezelfde bestaande installaties dienen te worden verwijderd zijn de
beschrijving van de emissies, immissies en toetsing aan de geluidsnormen identiek als deze
beschreven onder paragraaf 8.1.5.1.
8.2.5.2. Aanlegfase
d. Verwachte geluidemissies
De verwachte geluidemissies in de aanlegfase zijn nagenoeg identiek als deze beschreven
onder paragraaf 8.2.5.2. met dit verschil dat het impulsachtig geluid van het heien van
damplaten voor de bouwput van de koelwateruitlaat komt te vervallen (inlaat en uitlaat komen in
concept 2 op dezelfde positie). De bouwput voor de koelwaterinname pompen zal gevoelig
kleiner zijn en de inplanting kan nu wel op de voorziene productie (industrieterrein) plaatsvinden
en niet in het natuurgebied tussen Scheldelaan en Scheldedijk.
e. Geluidsimmisie tijdens de fase van de grondwerken zone NW
Daar de centrale in concept 2 op nagenoeg dezelfde positie komt te staan als in concept 1
(evenwel 90° gedraaid) en de koeltoren met natuurlijke trek ongeveer dezelfde plek inneemt als
de 20 koeltorens met geforceerde trek zal de verwachte geluidimissies in deze aanlegfase
nagenoeg identiek als deze beschreven onder paragraaf 8.2.5.2.
f. Impulsachtige geluidsimmisies tijdens de constructiefase van de verkorte kade en
de bouwputten voor de diverse tunnels
De posities van de impulsachtige geluidbronnen (heien damplaten) is opgenomen in Figuur
8.12. De berekende immissies en de toetsing zijn opgenomen in Tabel 8.34.
Het berekend impulsgeluid veroorzaakt door het heien van damplaten t.h.v. de diverse
bouwputten voor de tunnels (koelwater en kolentransport) en de aanleg van de verkorte kade
blijft ruim onder de grenswaarden voor impulsachtige geluiden t.h.v. de bewoning (BP2) en
t.h.v. de beschouwde beoordelingsposities voor de impact op de faune (BP1, BP5 en BP6). Het
maximale impulsniveau (als LA1sec,max.) mag ca. 11 dB(A) hoger liggen dan het gemodelleerde
emissieniveau van 115 dB(A). Het heien van de damplaten voor de bouwput van de
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 607
Projectnummer: 07.0309

aanzuigmond is mogelijk het meest relevante impulsgeluid. Een geluidcontourenkaart van deze
activiteit is opgenomen in Bijlage 7.
Tabel 8.34: Toetsing van het impulsachtig specifiek geluid (heien damplaten voor diverse bouwputten) aan de Vlarem II
grenswaarden voor impulsachtige geluiden tijdens de dagperiode
BP1
Lsp impuls GW impuls toetsing
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 608
Projectnummer: 07.0309
dB(A) dB(A) dB(A)
Heien damplaten kade 35.1 65 -29.9
Heien damplaten aanz 51.3 65 -13.7
Heien platen pompput 47.2 65 -17.8
Heien kolentunnel O 26.5 65 -38.5
Heien kolentunnel W 31.1 65 -33.9
BP2
Heien damplaten kade 27.5 65 -37.5
Heien damplaten aanz 36.7 65 -28.3
Heien platen pompput 34.6 65 -30.4
Heien kolentunnel O 21.1 65 -43.9
Heien kolentunnel W 23.2 65 -41.8
BP5
Heien damplaten kade 40.6 65 -24.4
Heien damplaten aanz 31.2 65 -33.8
Heien platen pompput 33.8 65 -31.2
Heien kolentunnel O 45.7 65 -19.3
Heien kolentunnel W 39.1 65 -25.9
BP6
Heien damplaten kade 42.3 65 -22.7
Heien damplaten aanz 52.8 65 -12.2
Heien platen pompput 53.8 65 -11.2
Heien kolentunnel O 35.9 65 -29.1
Heien kolentunnel W 39.8 65 -25.2

Figuur 8.12: Positie impulsachtige geluidbronnen (heien damplaten) – aanlegfase concept 2
g. fluctuerende geluidsimmisies door vrachtwagen- en personentransporten tijdens
de aanlegfase
Daar voor het 2 de concept nagenoeg dezelfde installaties dienen te worden opgebouwd zijn de
beschrijving van de emissies, immissies en toetsing aan de geluidsnormen vergelijkbaar als
deze beschreven onder o.
8.2.5.3. Exploitatiefase
h. Beschrijving van de emissies
De bijkomende geluidsbronnen van E.ON (concept 2) zijn weergegeven in Tabel 8.35. Enkel de
bijkomende geluidbronnen en de nieuw omschreven geluidbronnen zijn mee opgenomen in
deze tabel (o.w.v. het verdraaien van de centrale met 90° is de omschrijving van diverse
geluidbronnen gewijzigd). De niet gewijzigde geluidbronnen zijn opgenomen in Tabel 8.19. De
spectrale waarden in octaafbanden (dB(A)) zijn mee opgenomen in Bijlage 7.
Tabel 8.35: Geluidvermogenniveau en omschrijving van de relevante geluidsbronnen tijdens de exploitatie
Bronnr. model Bronomschrijving
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 609
Projectnummer: 07.0309
LwA
dB(A)
S-APP-2 gevel ZW stoomtubinegebouw UMA-deel Z (rond) 80.8
S-APP-3 gevel ZW stoomtubinegebouw UMA-deel N (recht) 79.2
S-APP-4 gevel NW stoomtubinegebouw UMA-deel W 71.3
S-APP-5 gevel NW stoomtubinegebouw UMA 82.8
S-APP-6 gevel NO stoomtubinegebouw UMA 78.0
S-APP-7 gevel ZO boven UCA stoomtubinegebouw UMA 74.1
S-APP-8 gevel ZO ten W van UCA stoomtubinegebouw UMA 80.6
S-APP-10 gevel ZW ketelhuis UHA-deel boven UMA (zonder traphal) 80
S-APP-11 gevel NW ketelhuis UHA (zonder traphal) 81.2
S-APP-12 gevel NO ketelhuis UHA - deel boven UVA 76.3

S-APP-13 gevel ZO ketelhuis UHA - deel boven UHF 78.6
S-APP-14 luchttoevoeropening NW - rooster W 87.8
S-APP-15 luchttoevoeropening NW - rooster O 87.8
S-APP-17 luchttoevoeropening ZO-midden 90.4
S-APP-18 luchttoevoeropening ZO - rooster W 87.3
S-APP-19 luchttoevoeropening ZO - rooster O 87.3
S-APP-21 gevel ZW kolenmolengebouw UHF 73.8
S-APP-22 gevel ZO kolenmolengebouw UHF 78.8
S-APP-23 gevel NO kolenmolengebouw UHF 73.8
S-APP-25 gevel ZO LUVO-gebouw UVA 78
S-APP-26 gevel NO LUVO-gebouw UVA 80.8
S-APP-27 gevel NW LUVO-gebouw UVA 78
S-APP-29 gevel ZW E-filter-gebouw UHQ 90.3
S-APP-30 gevel ZO E-filter-gebouw UHQ 86.7
S-APP-31 gevel NO E-filter-gebouw UHQ 86.8
S-APP-32 gevel NW E-filter-gebouw UHQ 86.7
S-APP-34 gevel ZO gebouw zuigtrekventilatoren UVB 76.4
S-APP-35 gevel NO gebouw zuigtrekventilatoren UVB 79.6
S-APP-36 gevel NW gebouw zuigtrekventilatoren UVB 76.4
S-APP-38 gevel ZO gebouw ROI UVC 85
S-APP-39 gevel NO gebouw ROI UVC 85
S-APP-40 gevel NW gebouw ROI UVC 85
S-APP-41 gevel ZW gebouw ROI UVC 85
S-APP-51 kolentransport van hoektoren 2 naar hoektoren 3 (van +8 naar +30m) (per meter) 60.1
S-APP-52 kolentransport van hoektoren 3 naar kolenmolengebouw (van +30 naar +50m) (per meter) 60.1
S-APP-76-A
Hulpboiler UTH1 en Bypass boiler UTH 2 bij vol vermogen (zonder gebouw) (zonder Cb van
-9.1 dB)
S-APP-76-B Bypass boiler UTH 2 in standby (zonder gebouw) (zonder Cb van -0.6 dB) 107.2
S-APP-81
kolentransport van uitgang tunnel bij BAYER naar hoektoren 2 (indien voor Kaai 510 wordt
gekozen)
S-APP-82 Totaal aanzuigzijde koeltoren natuurlijke trek (zonder demping) 120.9
S-APP-82 Totaal afblaaszijde koeltoren natuurlijke trek (KT + schouw) 104.5
S-APP-84 Koelwaterpompengebouw URD 84.8
S-APP-85 Koelwaterinnamegebouw URD/UPC 82.5
* Cb: Bedrijfsduurcorrectieterm voor niet continue geluidbronnen
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 610
Projectnummer: 07.0309
LwA
115.2
91.4

• Deze geluidgegevens zijn aangereikt door E.ON en reeds gebruikt bij eerdere
geluidstudies voor gelijkaardige kolencentrales te Duitsland (Datteln) en Nederland
(Rotterdam). De geluidgegevens zijn gebaseerd op geluidprognoses in de studiefase en
nog niet effectief gecontroleerd m.b.v. geluidmetingen ter plaatse, daar deze centrales
nog niet volledig zijn afgewerkt.
• S-APP-47 (opslag bodemas) zal nu in een silo gebeuren en komt bijgevolg te vervallen.
• S-APP-61 (hulpboiler UTH1) zal worden vervangen door een gelijkaardig model als
UTH2 en wordt mee in hetzelfde gebouw voorzien (met specifieke invoegdemping van
26.7 dB), zie S-APP-76-A.
• S-APP-81 is het bovengronds kolentransport (overdekte transportband op 6m hoogte)
op het BAYERterrein vanaf overkant Kaai 510 tot aansluiting hoektoren 2 (aansluiting
met initieel gepland traject kolenopslag). Deze bron dient enkel te worden beschouwd
indien wordt gekozen voor de kolenopslag bij kaai 510.
• S-APP-82 is de aanzuigzijde van de grote koeltoren. Daar deze bron als vertikale
vlakbron (van 1.1 tot 10.3m hoogte) wordt gemodelleerd is deze opgesplitst in 16
deelvlakken (met opsplitsing per windrichting).
• De positie van de geluidbronnen (met kolenaanvoer vanuit kaai 510) is weergegeven in
Figuur 8.13.
Figuur 8.13: Bronposities centrale concept 2 (met kolenaanvoer vanuit kaai 510)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 611
Projectnummer: 07.0309

Figuur 8.14: 3D-view centrale concept 2 (met kolenaanvoer vanuit kaai 510) – zicht West
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 612
Projectnummer: 07.0309

i. Beschrijving van de immissies
Algemeen
Voor volgende varianten worden de immissies berekend:
• Normale exploitatie tijdens dagperiode (met kolenaanvoer vanuit kaai 510);
• Normale exploitatie tijdens nachtperiode (met kolenaanvoer vanuit kaai 510);
• Opstartfase (met hulpboilers in werking);
• Verschil normale exploitatie met kolenaanvoer vanuit Kaai 510 i.p.v. eigen kolenopslag
(verkorte kaai en gesloten opslag)
• Veiligheden geopend (met overdrukkleppen stoom geopend) – incidenteel geluid.
De geluidimmissie wordt berekend naar dezelfde relevante beoordelingsposities weergegeven in
Figuur 8.10.
Normale exploitatie tijdens dagperiode (met kolenaanvoer vanuit kaai 510)
Tijdens de dagperiode zijn er enkele mobiele geluidbronnen in werking, dewelke niet tijdens de
avond- en nachtperiode in werking zullen zijn:
• S-APP-71 (stationaire vrachtwagens met natronloog, zoutzuur, chloorbleekloog t.h.v.
weegbrug met Cb = 20.8 dB
• S-APP-74 (rijroute tankwagens van en naar UG (met Cb = 13.8 dB)
• S-APP-75 (lossen tankwagens t.h.v. UG (met Cb = 6.0 dB)
In Tabel 8.36 is de toetsing van het specifiek geluid bij normaal regime (en kolenaanvoer vanuit
kaai 510) tijdens de dagperiode opgenomen. Om dezelfde redenen als bij concept 1 wordt ook
nu geen rekening gehouden met eventuele tonale correcties.
Tabel 8.36: Toetsing van het specifiek geluid bij normaal regime tijdens de dagperiode
Beoordelingspositie LAsp Grenswaarde GW Toetsing
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 613
Projectnummer: 07.0309
dB(A) dB(A) dB(A)
BP1 44.6 45 -0.4
BP2 33.1 45 -11.9
BP3 47.1 50 -2.9
BP4 34.4 55 -20.6
BP5 25.9 50 -24.1
BP6
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A)
35.5 45 -9.5
Er worden geen overschrijdingen van de normen tijdens de dagperiode berekend. De
geluidcontourenkaart van deze exploitatiefase is opgenomen in Bijlage 7.

Normale exploitatie tijdens nachtperiode (met kolenaanvoer vanuit kaai 510)
Tijdens de nachtperiode zijn enkel de vaste geluidbronnen in werking.
In Tabel 8.37 is de toetsing van het specifiek geluid bij normaal regime (en kolenaanvoer vanuit
kaai 510) tijdens de nachtperiode opgenomen.
Tabel 8.37: Toetsing van het specifiek geluid bij normaal regime tijdens de nachtperiode
Beoordelingspositie LAsp Grenswaarde GW Toetsing
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 614
Projectnummer: 07.0309
dB(A) dB(A) dB(A)
BP1 44.5 43 1.5
BP2 33 43 -10
BP3 47.1 45 2.1
BP4 34.4 50 -15.6
BP5 25.9 45 -19.1
BP6
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A)
35.3 43 -7.7
Er wordt een kleine overschrijding van de geluidnorm tijdens de nachtperiode berekend naar
BP1 en BP3. Daar BP3 een weinig kritische beoordelingspositie is (gelegen in de bufferzone
t.h.v. R2 tussen Tijsmanstunnel en Liefkenshoektunnel), kan de overschrijding van de
nachtelijke grenswaarde naar BP3 als aanvaardbaar worden beschouwd. Of de lichte
overschrijding naar BP1 als relevant dient te worden beschouwd is afhankelijk van de
bijkomende invloed op het huidige omgevingsgeluid (zie verder in j). Welke geluidbronnen het
meest bijdragen naar de diverse beoordelingsposities is opgenomen in de bronlijsten in Bijlage
7. De geluidcontourenkaart van deze exploitatiefase is opgenomen in Bijlage 7.
Tijdens opstartfase
In Tabel 8.38 is de toetsing van het specifiek geluid tijdens de opstartfase opgenomen.
• De hulpboiler wordt mee in werking gesteld (mee in gebouw bij back-up boiler)
• De back-up boiler werkt aan vol vermogen (zonder tijdsduurcorrectie).
• De overige geluidbronnen worden met hetzelfde geluidvermogen verondersteld als bij
normaal werkingsregime.
Tabel 8.38: Toetsing van het specifiek geluid van de opstartfase tijdens de nachtperiode
Beoordelingspositie LAsp Grenswaarde GW Toetsing
dB(A) dB(A) dB(A)
BP1 44.5 43 1.5
BP2 33 43 -10
BP3 47.1 45 2.1
BP4 33.6 50 -16.4
BP5 25.4 45 -19.6
BP6
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A)
35.1 43 -7.9

Net als bij de normale exploitatie worden de grenswaarden overschreden in BP1 en BP3. Naar
BP3 is de hulpboiler het meest relevant. Naar BP4 zijn de geluidbronnen van de
steenkoolopslag en losplaats het meest relevant. Aangezien de opstartfase slechts van korte
duur zal zijn en beperkt in aantal, en BP3 een weinig kritische beoordelingspositie is (gelegen in
de bufferzone t.h.v. R2 tussen Tijsmanstunnel en Liefkenshoektunnel), kan de overschrijding
van de nachtelijke grenswaarde tijdens de opstart als aanvaardbaar worden beschouwd. Een
opstart tijdens de dagperiode geeft geen overschrijdingen naar BP3. De geluidcontourenkaart
van deze exploitatiefase (bij opstart) is opgenomen in Bijlage 7.
Verschil normale exploitatie met kolentransport vanuit Kaai 510 i.p.v. eigen kolenopslag
De verwachte geluidemissies van de eigen kolenopslag (met verkorte kade t.o.v concept 1 en
gesloten opslagbunkers), de mogelijke bronposities en de mogelijke posities van de gesloten
opslagbunkers zijn in deze fase nog niet gekend maar verwacht wordt dat deze gevoelig lager
zullen zijn dan deze met de eigen open kolenopslag besproken in concept 1. Het maximaal
specifiek geluid van concept 1 met open kolenopslag gaf enkel naar BP4 een overschrijding van
de geluidnorm met ca. 4 dB(A), vnl. te wijten aan de bijdrage van de geluidbronnen van deze
open opslag. Daar verwacht wordt dat de de geluidemissie van de afgesloten opslag gevoelig
lager zal zijn dan de open opslag, zal de geluidimmissie naar BP4 gevoelig lager zijn en
bijgevolg ook lager naar het meer kritische BP5 (in natuurgebied ‘ De Kuifeend’) waar er reeds
met ‘open opslag’ geen overschrijding werd berekend.
Met geopende overdrukkleppen bij storing/calamiteit
Bij storing of calamiteiten kunnen de veiligheidskleppen bovenop de machinezaal en het
ketelhuis in werking worden gesteld.
In Tabel 8.39 is de toetsing van het specifiek geluid bij geopende overdrukkleppen opgenomen.
• De overdrukklep op het dak van de machinehal (S-APP-63) en op het dak van het
ketelgebouw (S-APP-64) worden gezamenlijk in werking geacht. Voor posities zie
Figuur 8.15.
• De overige geluidbronnen worden niet mee gemodelleerd daar we enkel de maximale
niveaus dienen te toetsen (grenswaarden voor incidenteel geluid als LAeq,1sec,max.)
Daar verwacht wordt dat deze overdrukkleppen minder dan 10% van een beoordelingsperiode
zullen geopend zijn, kan het als een incidenteel geluid worden beschouwd. Het kan evenwel
ook ‘s nachts optreden (bij calamiteiten), dus volgende grenswaarden zijn van toepassing:
• BP1: 50 dB(A)
• BP2: 50 dB(A)
• BP3: 55 dB(A)
• BP4: 60 dB(A)
• BP5: 50 dB(A)
• BP6: 50 dB(A)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 615
Projectnummer: 07.0309

Figuur 8.15: Positie overdrukkleppen
Tabel 8.39: Toetsing van het specifiek geluid tijdens afblaas overdrukkleppen
Beoordelingspositie LAsp Grenswaarde incidenteel geluid Toetsing
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 616
Projectnummer: 07.0309
dB(A) dB(A) dB(A)
BP1 55.6 50 5.6
BP2 43.1 50 -6.9
BP3 38.6 55 -16.4
BP4 44 60 -16
BP5 31.9 50 -18.1
BP6 54.9 50 4.9
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A)
Uit Tabel 8.39 blijkt dat de grenswaarden voor incidenteel geluid kunnen worden overschreden
in BP1 en BP6. Naar beide punten is de stoomveiligheidsklep op het machinegebouw (door de
reflectie tegen het ketelgebouw) het meest relevant (S-APP-63). Geopende veiligheidskleppen
tijdens de dagperiode geven geen overschrijdingen naar BP6 en een zeer lichte van 0.6 dB(A)
naar BP1. Het geven van een noordoostelijke directiviteit aan deze geluidbronnen (met
vermijding van de reflectie van S-APP-63 tegen het ketelhuis) kan mogelijk een voldoende
milderende maatregel zijn om geen overschrijdingen te geven van de normen voor incidenteel
geluid.
De geluidcontourenkaart van deze incidentele fase (geopende veiligheidskleppen) is
opgenomen in Bijlage 7.

8.2.5.4. Onderhoudsfase
De emissies, immissies en toetsing aan de geluidsnormen kan als identiek worden beschouwd
als deze beschreven onder paragraaf 8.1.5.4.
8.2.5.5. Invloed project op het huidig omgevingsgeluid
De geluidimpact van het geplande project van E.ON – concept 2 (met koeltoren natuurlijke trek
en kolenaanvoer vanuit kaai 510) en het wegvallen van enkele bestaande geluidbronnen bij
BAYER/LANXESS wordt bestudeerd naar de 5 vaste meetposities.
De geluidemissie van de installaties die komen te vervallen bij BAYER is reeds eerder bepaald
in het kader van de hervergunning van de energieproductie bij Lanxess/BAYER (ref.
04/08325/PV) en opgenomen in Tabel 8.27.
In Tabel 8.40 is het berekende specifiek geluid van de verdwijnende geluidbronnen bij
BAYER/LANXESS, het specifiek geluid van de toekomstige exploitatie van E.ON (met koletoren
natuurlijke trek en kolenaanvoer vanuit kaai 510) en de invloed van deze op het gemeten
omgevingsgeluid in MP1 opgenomen.
Tabel 8.40: Vergelijking specifiek geluid met LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP1
Periode
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 617
Projectnummer: 07.0309
LA95,1h*
Lsp**
BAYER/LANXESS
Lsp***
E.ON
LA95,1h
Toekomst
Verwachte
impact
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 51 30.3 44.6 51.9 0.9
Avond 49 30.3 44.5 50.3 1.3
Nacht 49 30.3 44.5 50.3 1.3
weekend Dag 47 30.3 44.6 48.9 1.9
Avond 48 30.3 44.5 49.6 1.6
Nacht 48 30.3 44.5 49.6 1.6
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 1 dB(A)
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van verdwijnende geluidbronnen BAYER/LANXESS
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van bijkomende geluidbronnen E.ON bij normale exploitatie
In Tabel 8.41 is de geluidimpact op het gemeten omgevingsgeluid in MP2 opgenomen.
Tabel 8.41: Vergelijking specifiek geluid met LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP2
Periode
LA95,1h* Lsp**
Lsp***
BAYER/LANXESS E.ON
LA95,1h
Toekomst
Verwachte
impact
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 54 19 33.9 54.0 0.0
Avond 51 19 33.9 51.1 0.1
Nacht 48 19 33.9 48.2 0.2
weekend Dag 47 19 33.9 47.2 0.2
Avond 51 19 33.9 51.1 0.1
Nacht 50 19 33.9 50.1 0.1
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 1 dB(A)

**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van verdwijnende geluidbronnen BAYER/LANXESS
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van bijkomende geluidbronnen E.ON bij normale exploitatie
In Tabel 8.42 is de impact op het gemeten omgevingsgeluid in MP3 opgenomen.
Tabel 8.42: Vergelijking specifiek geluid met LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP3
Periode
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 618
Projectnummer: 07.0309
LA95,1h*
Lsp**
BAYER/LANXESS
Lsp***
E.ON
LA95,1h
Toekomst
Verwachte
impact
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 54 25.6 37.4 54.1 0.1
Avond 53 25.6 37.4 53.1 0.1
Nacht 52 25.6 37.4 52.1 0.1
weekend Dag 51 25.6 37.4 51.2 0.2
Avond 53 25.6 37.4 53.1 0.1
Nacht 50 25.6 37.4 50.2 0.2
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 1 dB(A)
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van verdwijnende geluidbronnen BAYER/LANXESS
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van bijkomende geluidbronnen E.ON bij normale exploitatie
In Tabel 8.43 is de impact op het gemeten omgevingsgeluid in MP4 opgenomen.
Tabel 8.43: Vergelijking specifiek geluid met LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP4
Periode
LA95,1h*
Lsp**
BAYER/LANXESS
Lsp***
E.ON
LA95,1h
Toekomst
Verwachte
impact
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 56 30 33.6 56.0 0.0
Avond 53 30 33.6 53.0 0.0
Nacht 49 30 33.6 49.1 0.1
weekend Dag 49 30 33.6 49.1 0.1
Avond 52 30 33.6 52.0 0.0
Nacht 49 30 33.6 49.1 0.1
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 1 dB(A)
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van verdwijnende geluidbronnen BAYER/LANXESS
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van bijkomende geluidbronnen E.ON bij normale exploitatie
In Tabel 8.44 is de impact op het gemeten omgevingsgeluid in MP5 opgenomen.

Tabel 8.44: Vergelijking specifiek geluid met LA95,1h van het omgevingsgeluid in MP5
Periode
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 619
Projectnummer: 07.0309
LA95,1h*
Lsp**
BAYER/LANXESS
Lsp***
E.ON
LA95,1h
Toekomst
Verwachte
impact
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
Week Dag 55 25.3 24.9 55.0 0.0
Avond 53 25.3 24.9 53.0 0.0
Nacht 50 25.3 24.9 50.0 0.0
weekend Dag 49 25.3 24.9 49.0 0.0
Avond 49 25.3 24.9 49.0 0.0
Nacht 54 25.3 24.9 54.0 0.0
*: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 1 dB(A)
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van verdwijnende geluidbronnen BAYER/LANXESS
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A) – specifiek geluid van bijkomende geluidbronnen E.ON bij normale exploitatie
De verwachte impact op het huidige omgevingsgeluid (referentiesituatie) kan als zeer beperkt
worden beschouwd naar de meetposities MP2 tot MP5.
Naar MP1 is de akoestische impact wel groter. Hoe significant deze stijging dient te worden
beschouwd, wordt besproken in 8.2.6.
8.2.5.6. Cumulatieve effecten met andere toekomstige projecten
Eventuele cumulatieve effecten met andere projecten is reeds beschreven voor concept 1 in
paragraaf 8.1.5.6. Deze gaan niet fundamenteel afwijken als besproken voor concept 2.
8.2.6. Significantie van de milieueffecten
j. Impact naar BP1 tot BP6
De geluidimpact kan volgens het significantiekader opgenomen in paragraaf 8.1.6. als beperkt
worden beschouwd naar de volgende relevante beoordelingsposities:
• BP5 gelegen in natuurgebied ‘De Kuifeend’
• BP2 gelegen nabij de dichtstbijzijnde bewoning (Lillo)
De geluidimpact kan volgens hetzelfde significantiekader als relevant worden beschouwd naar
de minder kritische beoordelingspositie:
• BP3 gelegen in buffergebied, vlakbij een drukke verkeersweg (R2) tijdens een
nachtelijke opstartfase en normale nachtelijke exploitatiefase.
De geluidimpact kan volgens hetzelfde significantiekader als relevant worden beschouwd naar
volgende meer kritische beoordelingsposities:
• BP1 en BP6 gelegen in natuurgebied bij geopende overdrukkleppen.

• De geluidimpact kan ook als relevant worden beschouwd naar BP1 bij normale
nachtelijke exploitatie (overschrijding van de geluidnorm met 1.5 dB(A) en verwachte
stijging omgevingsgeluid tijdens weekend-nacht met +1.6 dB(A)).
Opmerkingen
• De geluidemissies waarmee de geluidimmissies zijn berekend, zijn steeds gebaseerd
op een gemeten LAeq-niveau (dus het energetisch gemiddelde van een al dan niet
fluctuerende geluidsignaal). De vergelijking met het stabiel achtergrondgeluid is
evenwel steeds uitgevoerd t.o.v. het LA95,1h-niveau. Dit is het stabiel
achtergrondgeluid. De stijging van het omgevingsgeluid met +1.6 dB(A) is deze op dit
stabiel achtergrondgeluid. Deze stijging gaat bijgevolg enkel (net) hoorbaar zijn op die
momenten wanneer alle andere meer wisselende omgevingsgeluiden (windgeruis bij
wisselende windsnelheden, wisselde golfslag op de Schelde bij bootpassages, weg -en
treinverkeersgeluiden, bootpassages, ...) zijn stilgevallen. Indien men de impact
beschouwd op het energetisch gemiddelde omgevingsgeluid (Bijlage 7A -
meetresultaten vaste MP1) zien we een minimale LAeq,1h-waarde van 51 dB(A) tijdens
de weekend nachtperiode. De bijdrage van Eon met 44.5 dB(A) kan dan nog een
stijging geven van het omgevingsgeluid met 0.9 dB(A), dewelke als minder relevant is
te beschouwen. Pas vanaf 1 dB(A) is een stijging auditief waarneembaar.
• De overschrijding naar BP1 wordt vnl. bepaald door de aanzuigzijde van de geplande
koeltoren. Het geluid van de aanzuigzijde van zulk een koeltoren met natuurlijke trek is
een geluid dat veelvuldig in de natuur voorkomt (branding, waterval, stortregens, ...)
dewelke naar hinderbeleving voor mens als weinig hinderlijk wordt omschreven. Door
het natuurlijk karakter is dit vermoedelijk ook als minder hinderlijk te beschouwen voor
de plaatselijk aanwezige fauna.
• Het toekomstig stabiel achtergrondgeluid van ca. 50 dB(A) (dus huidig LA95,1h-niveau
+ berekende bijdrage van Eon) lijkt voor een natuurzone in de haven van Antwerpen
nog als een aanvaarbaar geluidniveau te kunnen worden beschouwd. In MP5 (MP aan
de oever van natuurgebied De Kuifeend) hebben we LA95,1h-waarden van minimaal 49
dB(A) en LAmax,1h-waarden van maximaal 90 dB(A) geregistreerd.
k. Impact naar rietzone binnenkant scheldedijk (BP7)
Om praktische redenen (o.w.v. mogelijk overstromingsgevaar van de meetpost bij vloed) is
MP1 op de scheldedijk geplaatst en niet in de voor fauna relevante rietzone aan de
binnenzijde van de scheldedijk. Daar BP1 op exact dezelfde positie is genomen als MP1
werd er steeds berekend naar een immissiehoogte van 5m (t.o.v. maaiveld centrale). De
rietzone ligt evenwel een 3talmeter lager dan het maaiveld waardoor de 4m hoge (t.o.v.
maaiveld) scheldedijk een relevante geluidafscherming kan geven voor fouragerende of
broedende vogels in deze rietzone. Vandaar dat het specifiek geluid ook naar een
beoordelingspositie op 0.2m hoogte van de rietzone (BP7) wordt berekend.
Tabel 8.45: Specifiek geluid t.h.v. BP7 (rietzone binnenkant scheldedijk)
regime
LAsp* GW Toetsing
dB(A) dB(A) dB(A)
Normale exploitatie tijdens dagperiode 38.6 45 - 6.4
Normale exploitatie tijdens nachtperiode 38.6 43 - 4.4
Opstartfase tijdens nachtperiode 38.6 43 - 4.4
Bij geopende stoomkleppen tijdens nachtperiode
**: Betrouwbaarheidsinterval = +/- 3 dB(A)
54.4 50 + 4.4
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 620
Projectnummer: 07.0309

Door de schermwerking van de scheldedijk komt de overschrijding, berekend naar BP1 bij
normale exploitatie en opstartfase tijdens de nachtperiode, te vervallen naar het 10 m verder
gelegen en 7 m lager gelegen BP7 (t.h.v. rietzone). Er wordt nog wel een overschrijding
verwacht van de normen voor incidenteel geluid bij geopende stoomkleppen tijdens de
nachtperiode.
Naar aanleiding van bovenstaande overschrijding is op 15/06/09 een bijkomende nachtelijke
geluidmeting uitgevoerd van 22.45 uur tot 23.45 uur in de rietzone (BP7) op 0.3m hoogte.
Onderstaande tabel geeft de meetresultaten en berekende impact op het omgevingsgeluid.
Huidig omgevingsgeluid
in BP7
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 621
Projectnummer: 07.0309
LAsp Eon
t.h.v. BP7
LAsp Ketels
Bayer/Lanxess
t.h.v. BP7
Toekomstig
omgevingsgeluid
in BP7
Impact t.h.v.
BP7
dB(A) dB(A) dB(A) dB(A) dB(A)
LA95,1u 48.1 38.6 24.5 48.5 +0.4
LAeq,1u 50.8 38.6 24.5 51.0 +0.2
De geluidimpact van de E.ON centrale (met koeltoren natuurlijke trek) kan naar de rietzone als
beperkt worden beschouwd (geen overschrijding van de grenswaarde en geen relevante
stijging van het omgevingsgeluid (stijging < 1 dB(A)). De huidig opgemeten natuurlijke
piekniveau’s (vogels, golfslag, ...) liggen met geluiddrukniveau’s van rond de 54 dB(A) in
dezelfde orde van grootte als de verwachte geluidimpact van de incidenteel in werking zijnde
stoomafblazen (verwachte LAsp van 54.4 dB(A) t.h.v. BP7). De impact van deze kan bijgevolg
ook als aanvaardbaar worden beschouwd daar deze slechts incidenteel (bij calamiteiten) in
werking zullen zijn.
8.2.7. Milderende maatregelen
8.2.7.1. Afbraakfase
Tijdens de afbraakfase zijn geen milderende maatregelen vereist wat betreft geluid. Mogelijke
trillingen t.h.v. nabije trillingskritische installaties bij BAYER kunnen worden gemonitord tijdens
de afbraakfase (indien er effectief trillingskritische installaties in de nabijheid van geplande
afbraakwerkzaamheden gelegen zijn).
8.2.7.2. Aanlegfase
Dezelfde milderende maatregelen als besproken in de aanlegfase voor concept 1 zijn van
toepassing voor concept 2
8.2.7.3. Exploitatiefase
De normale exploitatie en opstartfase van concept 2 (met kolenaanvoer vanuit kaai 510) tijdens
de nachtperiode geeft overschrijdingen naar het natuurgebied tussen Scheldelaan en
scheldedijk. Naar de voor fauna & flora relevante rietzone aan de binnekant van de scheldedijk
wordt er evenwel geen overschrijding tijdens deze fases berekend. Extra milderende
maatregelen (demping van de aanzuigzijde van de grote koeltoren) wordt niet nodig geacht. Het
huidige ontwerp is voldoende voorzien van de nodige akoestische maatregelen. (zie ook
paragraaf 2.2.5.9‘Alternatieve voorzieningen ter beperking van de geluidsemissies’).

Bij een nachtelijke opstart is er mogelijk een lichte overschrijding van de norm t.h.v. BP3. Dit is
evenwel als een minder kritisch BP te beschouwen daar dit vlakbij een drukke verkeersweg is
gelegen (stuk R2 tussen Tijsmanstunnel en Liefkenshoektunnel).
Het geven van een noordoostelijke directiviteit aan de afblaasleiding na de veiligheidskleppen
(met vermijding reflectie tegen ketelgebouw, dus S-APP-63 verplaatsen naar positie S-APP-63*,
zie onderstaande figuur) is aangewezen om geen overschrijdingen te geven van de normen
voor incidenteel geluid.
Figuur 8.16: voorkeurspositie stoomklep op machinehal
8.2.7.4. Onderhoudsfase
Extra milderende maatregelen zijn niet van toepassing tijdens de onderhoudsfase.
8.2.8. Monitoring
Een monitoring van de trillingsniveaus t.h.v. de mogelijk kritische locaties (installaties BAYER)
tijdens de afbraak- en aanlegfase is aangewezen.
Controlemetingen (emissie- en immissiemetingen) en overdrachtsberekeningen door een
erkend geluidsdeskundige, na een inloopperiode van de volledig werkende site, worden nodig
geacht.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 622
Projectnummer: 07.0309

8.2.9. Besluit
• Omgevingsgeluid
Het huidige omgevingsgeluid rondom de geplande site kan als luidruchtig worden
omschreven daar de milieukwaliteitsnormen er meestal worden overschreden. De
grenswaarden voor continu geluid voor de geplande installaties zijn bepaald op basis
van het oorspronkelijk omgevingsgeluid
• Afbraakfase
De afbraakfase van de constructies, inrichtingen, ... van BAYER werd enkel onderzocht
voor de dagperiode daar enkel tijdens de dagperiode de mobiele bronnen voor de
afbraakfase in werking zullen zijn. Met een akoestisch rekenmodel werdt de specifieke
bijdrage van de 2 vermoedelijk meest relevante diverse afbraakfases berekend. De
afbraakfase wordt beoordeeld ter hoogte van dichtstbijzijnde bewoonde gebouwen
(t.h.v. Lillo, BP2). En ter hoogte van de dichtstbijzijnde natuurgebieden (BP1 en BP6 in
het Galgenschoor en BP5 in De Kuifeend).
Het berekend specifiek geluid tijdens de afbraakfase (afbraakwerken zone NW) blijft
voldoende ruim onder de grenswaarden voor continu geluid naar de diverse relevante
beoordelingsposities.. Het berekend intermitterend geluid veroorzaakt door het
afbreken van betonnen constructies en funderingen met een betonpikeur blijft
voldoende ruim onder de grenswaarden voor dit soort geluiden.
• Aanlegfase
Tijdens de grondwerken t.h.v. de centrale worden mogelijk overschrijdingen van de
grenswaarden voor deze aanlegfase verwacht indien gezamenlijk gewerkt wordt met 3
grondboormachines voor paalfunderingen met hun luidruchtigste zijde (zijde motor, en
uitlaat) gericht naar het Galgenschoor. Door een NO-directiviteit aan te houden kan de
overschrijding worden vermeden.
Tijdens het heien van de damplaten voor de aanleg van de verkorte kade (met
overdekte opslag) of de verschillende bouwputten voor de aanleg van het
koelwaterinnamegebouw of van de verschillende tunnels (koelwateraanvoer + mogelijke
kolentunnel) worden er geen overschrijdingen berekend naar de beoordelingsposities.
Enkel in een kleine zone t.h.v. de rietzone aan de binnenzijde van de scheldedijk
worden er mogelijk overschrijdingen van de grenswaarden voor impulsachtige geluiden
verwacht bij de constructie van de koelwateraanzuig. Geluidarmere methoden (trillen
van damplaten) zijn aangewezen. Deze activiteiten dienen buiten het broedseizoen
plaats te vinden.
• Exploitatiefase
Er wordt een opsplitsing gemaakt tussen de normale exploitatiefase tijdens dag- en
nachtperiode, opstartfase tijdens nachtperiode en met veiligheidskleppen geopend. De
verschillende fases worden beoordeeld naar 3 punten op 200m van de terreingrens
(BP3, BP4 en BP6), 1 punt nabij de dichtstbijzijnde bewoonde gebouwen binnen de
zone van 200 m van het industrieterrein (BP2) en 2 punten op 200m van het
industrieterrein in natuurgebied (BP1 en BP5). Via een akoestisch rekenmodel worden
m.b.v. de geluidvermogenniveaus, aangereikt door de fabrikant van de installaties, het
specifiek geluid ter hoogte van de beoordelingsposities berekend. Bij normale
exploitatie en opstartfase tijdens de nacht wordt er naar BP1 een overschrijding van ca.
1.5 dB(A) van de grenswaarden voor stabiel geluid verwacht. Dit is echter een
beoordelingspositie gelegen op de scheldedijk waar de impact op fauna kan worden
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 623
Projectnummer: 07.0309

verwaarloosd. Naar de voor fauna&flora meer relevante rietzone aan de binnenzijde
van de scheldedijk worden er geen overschrijdingen van de genswaarden verwacht.
Tijdens de opstartfase in de nachtperiode kunnen de grenswaarden worden
overschreden in BP3. Aangezien deze opstartfase slechts beperkt is in tijdsduur en in
aantal, en BP3 een weinig kritische beoordelingspositie is (gelegen in de, zwaar door
wegverkeer belaste, bufferzone t.h.v. R2 - deel tussen Tijsmanstunnel en
•
Liefkenshoektunnel), kan de overschrijding van de nachtelijke grenswaarde tijdens
opstart als aanvaardbaar worden beschouwd. Een opstart tijdens de dagperiode geeft
geen overschrijdingen naar BP3. Bijkomende milderende maatregelen worden niet
noodzakelijk geacht.
Impact kolentransport vanuit kaai 510 of eigen kolenopslag (overdekt en verkorte
kade)
Zowel bij kolentransport vanuit kaai 510 of vanuit de eigen overdekte kolenopslag met
verkorte kade worden er geen overschrijdingen verwacht naar het dichtstbijgelegen
BP4 en zeker niet naar het meer relevante BP5 (in natuurgebied ‘de Kuifeend’).
• Impact incidentele stoomafblazen
Met geopende veiligheidskleppen worden de grenswaarden voor incidenteel geluid
mogelijk ligt overschreden in BP1 en BP6. Naar beide punten is in concept 2, S-APP-
63, de stoomveiligheidsklep op het machinegebouw (door de reflectie tegen het
ketelgebouw) het meest relevant. Geopende veiligheidskleppen tijdens de dagperiode
geven geen overschrijdingen naar BP6 en BP7. Het geven van een noordoostelijke
directiviteit (minst kritische richting) aan deze geluidbronnen, met vermijding van de
mogelijke reflectie tegen het ketelgebouw, zal een voldoende milderende maatregel zijn
om geen overschrijding te geven van de normen voor incidenteel geluid.
• Impact onderhoudsfase
De geluidimpact tijdens de onderhoudsfase is gevoelig lager dan de exploitatiefase daar
het overgrote deel van de onderhoudswerkzaamheden binnenin gebouwen zal plaats
hebben. Nagenoeg alle bronnen zullen buiten werking worden gesteld. De geluidimpact
van de backup boiler (aan maximaal regime tijdens de onderhoudfase) is beperkt.
• Impact project op referentiesituatie
Als referentiesituatie is het omgevingsgeluid in MP1 anno 2008, in MP2 tot MP4 anno
2007 en in MP5 anno 2005 aangenomen. In MP2 tot MP5 zal het omgevingsgeluid
slechts weinig worden beïnvloed door de bijkomende bijdrage van de geplande site
(normale exploitatie tijdens dag-, avond- en nachtperiode) en het wegvallen van de
bestaande centrales bij BAYER/LANXESS.
Naar MP1 is de verwachte invloed iets relevanter. Een maximale stijging van 1.9 dB(A)
in MP1 tijdens de weekend dagperiode worden er verwacht. Naar de voor fauna&flora
meer relevante nabije rietzone zal de impact gevoelig lager zijn door het lagere
specifiek geluid (geluidafscherming door de scheldedijk) en het hogere oorspronkelijke
omgevingsgeluid (golfslag door wind en bootpassages)
Het verwachte geluidimpact van E.ON kan, volgens het significantiekader, naar de relevante
beoordelingsposities (t.h.v. bewoning en t.h.v. de relevante zone van het nabije natuurgebied
(rietzone)) als beperkt worden beschouwd. Extra milderende maatregelen tijdens normale
exploitatie en opstartfase dienen niet toegepast te worden. De veiligheidskleppen hebben bij
voorkeur een NO directiviteit (minst kritische richting) en de mogelijke reflectie tegen het
ketelhuis dient te worden vermeden (positie zie Figuur 8.16).
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 624
Projectnummer: 07.0309

8.3. Discipline geluid en trillingen voor het scenario van de bijstook met
20% biomassa
Voor de discipline geluid en trillingen worden geen veranderingen ten opzichte van 100%
kolenstook verwacht.
8.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het
scenario van de koeltoren
Een overzicht van de effecten wordt hieronder in tabel- en tekstvorm weergegeven.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 625
Projectnummer: 07.0309
Scenario directe koeling Scenario koeltoren
Aanlegfase Koelwateruitlaat Koelwateruitlaat vervalt
Koelwatergebouw In natuurzone In industriezone- geen overschrijding
van de norm voor impulsachtig geluid
Totale geluidsemissie
Geluidsimpact op BP1 : beperkt
Positie centrale Analoog Analoog
Iets hoger dan in 1 e scenario door
koeltoren
Geluidsimpact op BP1 : relevant
Hulpketels Gevoelig lager bij opstartfase
Aanleg kade Beperkter impact dan in scenario 1
Koeltorens geforceerde trek + open koelwater systeem worden vervangen door koeltoren
natuurlijke trek.
Positief : aanlegfase koelwateruitlaat vervalt (spui koelwater komt nu nabij koelwaterinnamepunt)
Positief : aanlegfase koelwaterinname gebouw is minder kritisch door beperktere dimensies en
mogelijke constructie op industrieterrein i.p.v. natuurgebied. (geen overschrijding meer van
norm voor impulsachtig geluid)
Negatief : totale geluidemissie en –immissie is iets hoger met koeltoren natuurlijke trek dan
open koelwater systeem (met pompkelder) + koeltorens met geforceerde trek (met reeds
voorziene akoestische maatregelen in concept 1). De geluidimpact van concept 2 naar BP1
(beoordelingspositie op de scheldedijk) kan als relevant worden beschouwd terwijl dit bij
concept 1 (bij maximale koeling) als beperkt kon worden beschouwd. Naar de voor fauna&flora
relevantere rietzone aan de binnenzijde van de scheldedijk (BP7) is de geluidimpact van zowel
concept 1 als concept 2 als beperkt te beschouwen.
N-Z georiënteerde centrale wordt 90° gedraaid in concept 2
Neutraal : Bepaalde deelbronnen (vb. transfo’s, geluidafstralende W-wand machinehal, ...)
krijgen een iets hogere bijdrage naar de meest kritische westelijke BP’s terwijl dit
gecompenseerd wordt door bepaalde minder bijdragende deelbronnen (vb. geluidafstralende
wanden molengebouw en ketelgebouw, ...)
Neutraal : De stoomafblaas op de machinehal wordt iets relevanter naar de meest kritische
westelijke BP’s (door mogelijke reflectie tegen ketelgebouw dewelke gemakkelijk te vermijden is

door de stoomafblaas te voorzien op positie S-APP-63* (zie Figuur 8.16)) maar is minder
relevant voor de stoomafblaas op het ketelhuis
Aparte hulpketel (met LwA van 104.7 dB(A)) en backup ketel in gebouw (LwA van 85.5
dB(A)) wordt vervangen door 2 identieke ketels met LwA van 85.5 dB(A) – beide in
hetzelfde gebouw
Positief : Geluidimpact opstartfase is gevoelig lager dan in concept 1. enkel nog lichte
overschrijding naar minder relevant BP3 (t.h.v. van R2)
Lange kade met open kolenopslag wordt vervangen door verkorte kade en gesloten
kolenopslag
Positief : aanlegfase verkorte kade zal berkter zijn in tijd (minder impulsmomenten)
Positief : geluidimpact exploitatiefase is beperkter door afgesloten opslag (lagere emissies).
Zowel voor concept 1 als concept 2 is er een variant met kolenaanvoer vanuit kaai 510. De
geluidimpact van deze is voor beide concepten dannatuurlijk identiek
Eindconclusie
Concept 2 is voor het deelaspect ‘geluid en trillingen’ gunstiger dan concept 1.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Geluid en Trillingen 626
Projectnummer: 07.0309

9. Discipline mens
9.0. Leeswijzer.
Voor een goed begrip van de inhoud van dit hoofdstuk, wordt erop gewezen dat E.ON, op basis
van de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in het kader van het voorliggende MER, bij de
vergunningsaanvraag zal kiezen voor het uitvoeringsalternatief van de koeltoren boven het
scenario van de directe koeling. Met betrekking tot de handling van de steenkool, zal E.ON
opteren voor het uitvoeringsalternatief van de volledig in gesloten ruimtes uitgevoerde
kolenopslag op het terrein van BAYER. Eén en ander neemt niet weg dat de milieu-impact van
alle in dit MER besproken alternatieven overeenkomstig de geldende m.e.r.-regelgeving in kaart
werd gebracht.
9.1. Discipline mens voor het scenario van de directe koeling
9.1.1. Methodologie
Toxicologische evaluatie
Op basis van de resultaten van de overige disciplines, voornamelijk wat betreft ‘lucht’ en ‘geluid’,
maar ook ‘water’ en ‘bodem en grondwater’ wordt een evaluatie uitgevoerd naar de mogelijke
effecten op de gezondheid van omwonenden en van werknemers van naburige bedrijven. Hierbij
wordt de methodologie gevolgd die opgelegd wordt door de Dienst Mer (i.s.m. met ToVo). De
evaluatie zal opgesteld worden aan de hand van de volgende vijf stappen:
Identificatie van de relevante wijzigingen in het milieu.
In dit gedeelte wordt een overzicht gegeven van de relevante wijzigingen. Met de gegevens
uit de andere disciplines wordt nagegaan via welke weg agentia zich door de omgeving
bewegen (lucht, bodem, water) en in welke hoeveelheid ze in de verschillende
milieucompartimenten voorkomen. Dit is belangrijk om verspreiding en omvang van de
verontreiniging te bepalen.
Beschrijving van het studiegebied en van de aanwezige populaties
In het MER wordt het ruimtegebruik in de omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale
opgelijst met vermelding van afstand en windrichting ten opzichte van de site. Ook locaties
met gevoelige populaties (bv. kinderdagverblijven, kleuter-, lagere en middelbare scholen,
speeltuinen en –terreinen, ziekenhuizen, instellingen voor mindervaliden,
bejaardentehuizen) worden opgenomen.
Identificatie en kwantificatie van de blootstelling en belasting
In het MER wordt op basis van de disciplines lucht, water, bodem en grondwater en geluid
de blootstelling van de omwonende bevolking aan chemische en fysische agentia
gekwantificeerd. Deze kwantificatie gebeurt op basis van de volgende disciplines:
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 627
Projectnummer: 07.0309

• Discipline lucht: op basis van de bespreking in de discipline lucht wordt geëvalueerd of
relevante toxicologische effecten mogelijk zijn.
• Discipline geluid: resultaten van de overdrachtsberekeningen. De geluidsniveaus als
gevolg van de exploitatie van de installatie ter hoogte van de diverse woonzones in de
omgeving worden geëvalueerd.
• Discipline water: op basis van de bespreking in de discipline water wordt geëvalueerd
of relevante toxicologische effecten mogelijk zijn.
• Discipline bodem en grondwater: op basis van de bespreking in de discipline bodem
en grondwater wordt geëvalueerd of relevante toxicologische effecten mogelijk zijn.
Identificatie van de relevante gezondheidseffecten in de bestudeerde populatie
Aan de hand van de blootstelling en/of belasting worden de effecten voorspeld van de
verschillende agentia op de gezondheid van de blootgestelde populatie
(gezondheidsrisicoanalyse).
Bespreking van de te verwachten gevolgen voor de gezondheid van de populatie in
kwestie en voorstelling van milderende maatregelen
Aan de hand van de vorige vier punten worden de te verwachten gevolgen voor de
gezondheid van de populatie in kwestie bestudeerd. Indien uit de analyse blijkt dat de
gezondheidseffecten onaanvaardbaar zijn, worden milderende maatregelen voorgesteld.
Bij voorgaande uitleg kan algemeen opgemerkt worden dat de mogelijke effecten tevens
betrekking kunnen hebben op belevingsaspecten of op andere aspecten die direct of indirect de
leefkwaliteit van de omgeving beïnvloeden. Deze effecten kunnen dus ook het gevolg zijn van
effecten die voor andere disciplines worden vastgesteld, zoals bijvoorbeeld geluidshinder,
geurhinder, lichthinder, enz. In het MER wordt dit alles beknopt nagegaan, mede op basis van de
gegevens uit de disciplines lucht en geluid.
Mobiliteitsanalyse
In het MER worden de verkeersstromen als gevolg van de exploitatie van E.ON
gekwantificeerd. De gekwantificeerde wegverkeersstromen worden vergeleken met de
capaciteit van de omliggende verkeerswegen teneinde in te schatten of de capaciteit van deze
wegen voldoende is om een vlotte afwikkeling van de verkeersstromen te bewerkstelligen. Nu
de discipline mens hoofdzakelijk gebaseerd is op de voorgaande, al besproken disciplines,
wordt ook hier de afbraakfase niet beschouwd (gelijklopend met de voorgaande disciplines).
9.1.2. Toxicologische evaluatie
9.1.2.1. Identificatie van de relevante wijzigingen in het milieu
Als gevolg van de activiteiten van E.ON doen zich volgende wijzigingen in het milieu buiten de
site voor:
Compartiment lucht
• bijdrage tot de immissieconcentraties van diverse atmosferische polluenten (NOx, SO2,
totaal stof, PM10, CO, Hg, Cd+Tl en dioxines) in de omgeving;
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 628
Projectnummer: 07.0309

zie hoofdstuk 5
Compartiment water
• bijdrage tot de verontreiniging van oppervlaktewater of onderwaterbodem van de
Schelde;
• bijdrage tot de verwarming van de Schelde door het lozen van koelwater
zie hoofdstuk 6
Compartiment bodem en grondwater
• Toename van verharding op het terrein (werd als belangrijke impact beschouwd);
• Wijziging van de bodemkwaliteit door depositie, bemalingseffecten, wijziging lithologie
en wijziging kwantiteit van het grondwater (werd als beperkte impact beschouwd).
zie hoofdstuk 7
Compartiment geluid en trillingen
• Bijdrage tot het geluidsklimaat in de omgeving
zie hoofdstuk 8
Andere impacten
• Impact naar fauna en flora, specifiek het visbestand en de slikken en schorren in de
schelde;
• Visuele hinder;
zie hoofdstuk 11
9.1.2.2. Beschrijving van het studiegebied en van de aanwezige populaties
o Afbakening van het studiegebied
In het MER wordt aandacht besteed aan de gezondheidsaspecten, alsook aan de directe en
indirecte aspecten van de menselijke milieubeleving en eventuele hinderaspecten gekoppeld aan
de verkeerssituatie. Deze effecten kunnen dus ook het gevolg zijn van effecten die voor andere
disciplines worden vastgesteld, zoals bijvoorbeeld luchtverontreiniging. Voor de discipline Mens
wordt het studiegebied dan ook bepaald door het grootste studiegebied van de disciplines lucht,
water, bodem en grondwater en geluid. Het betreft in dit geval het studiegebied voor lucht, dat
zich over circa 10km rond de BAYER-site uitstrekt.
o Beschrijving van het ruimtegebruik in het studiegebied
De site van E.ON is in iedere windrichting omgeven door industriegebied. Ten zuiden van de
site bestaat het gebied vooral uit woongebied en agrarisch gebied terwijl in het noorden het
gebied rond de site voornamelijk bestaat uit agrarisch gebied, woongebied met landelijk
karakter, natuur- en recreatiegebied.
De belangrijkste woonkernen in de omgeving van de site zijn (de cijfers tussen haakjes
corresponderen met Bijlage 4 afbakening studiegebied lucht):
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 629
Projectnummer: 07.0309

(1) Zandvliet, centrum 6 km ten noorden van de site;
(2) Berendrecht, centrum 5,5 km ten noorden van de site;
(3) Stabroek, centrum 5,5 km ten noordoosten van de site;
(4) Putte, centrum 8,4 km ten noordoosten van de site;
(5) Hoevenen, centrum 6,3 km ten oosten van de site;
(6) Kapellen, centrum 7,8 km ten oosten van de site;
(7) Ekeren, centrum 7,4 ten oostzuidoosten van de site;
(8) Merksem, centrum 9,3 km ten zuidoosten van de site;
(9) Kallo, centrum 5,9 km ten zuidwesten van de site;
(10) Antwerpen (speciale beschermingszone), centrum 11 km ten zuidzuidoosten van de
site;
(11) Zwijndrecht (speciale beschermingszone), centrum 9,5 km ten zuiden van de site;
(12) Burcht, centrum 11 km ten zuiden van de site;
(13) Beveren, 9,7 km ten zuidwesten van de site;
(14) Melsele, centrum 9,1 km ten zuidzuidwesten van de site;
(15) Doel, centrum 3,3 km ten westen van de site.
(16) Lillo, centrum 1,4 km ten westnoordwesten van de site.
(17) Ossendrecht (Nederland, centrum 10,5 km noorden van de site
(18) Putte (Nederland), centrum 8,5 km ten noordoosten van de site;
(19) Woensdrecht (Nederland), 15km ten noorden van de site.
(20) Kieldrecht, centrum 10 km ten westen van de site;
(21) Nieuw-Namen Nederland, centrum 10km ten westen van de site;
(22) Verrebroek, centrum 10 km ten zuidwesten van de site.
Volgende 4 woongebieden ondervinden zoals blijkt uit de discipline lucht de grootste invloed
vanwege het project, en worden dan ook weerhouden voor verdere studie in dit hoofdstuk:
(2) Berendrecht, centrum 5,5 km ten noorden van de site;
(3) Stabroek, centrum 5,5 km ten noordoosten van de site;
(4) Putte, centrum 8,4 km ten noordoosten van de site;
(18) Putte (Nederland), centrum 8,5 km ten noordoosten van de site;
De belangrijkste natuurgebieden in de omgeving van de site zijn (de letters tussen haakjes
corresponderen met hoofdstuk 1.1):
(A) Natuurgebied Galgenschoor;
(B) Natuurgebied De Kuifeend;
(C) Natuurgebied Blokkersdijk;
(D) Natuurgebied Fort van Stabroek als onderdeel van de fortengordel van Antwerpen
(E) Natuurgebied Schans van Smoutakker als onderdeel van de fortengordel van
Antwerpen;
(F) Natuurgebied Groot Buitenschoor;
(G) Natuurgebied Oude landen;
(H) Natuurgebied Bospolder-Ekers moeras.
o Beschrijving van de aanwezige populatie binnen het studiegebied
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 630
Projectnummer: 07.0309

Tabel 9.1 toont een overzicht van de bevolkingssamenstelling (01/01/2004) in de dichtstbijzijnde
woonkernen.
Tabel 9.1: Overzicht van de bevolkingssamenstelling op 01/01/2004 (voor Vlaanderen) in de (deel-)gemeenten in de
omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale (bron: FOD ECONOMIE, K.M.O., MIDDENSTAND EN ENERGIE)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 631
Projectnummer: 07.0309
Berendrecht Stabroek Putte
Woensdrecht (bestaande uit Putte,
Ossedrecht, Woensdrecht,
Hogerheide en Huijbergen)*
totaal aantal inwoners 3202 8969 1689 21645
aantal kinderen 60j)
aantal vrouwen in de reproductieve
leeftijd (15-44 jaar)
665 1887 351
* Bron: website gemeente Woensdrecht; cijfers op 1/1/2008
De risicopopulaties die worden geïdentificeerd zijn weergegeven in Tabel 9.2.
Tabel 9.2:Risicopopulaties nabij de nieuwe elektriciteitscentrale
5301 (10-49j)
Rusthuizen kinderdagverblijven scholen
Berendrecht - 1 2
Stabroek 1 1 1
Putte 2 - 1
Woensdrecht (waarvan
Putte een deelgemeente
van uitmaakt)
9.1.2.3. Gezondheidsrisicoanalyse
5 5 9
In het kader van dit MER worden enkel de relevante blootstellingen aan fysische en chemische
agentia gekarakteriseerd. Volgens de methodologie van ToVo dient een blootstelling verder te
worden onderzocht indien:
• de achtergrondimmissie groter is dan 80% van de wettelijke norm of van de
wetenschappelijke advieswaarde;
• de bijdrage door de beschouwde activiteit groter is dan 1% van de wettelijke norm of van
de wetenschappelijke advieswaarde of van de huidige toestand;
• er reeds klachten geformuleerd werden;
• er bij de bevolking onrust met betrekking tot de stoffen is.

o Identificatie en kwantificatie van de blootstelling en belasting
Blootstelling aan chemische agentia via dispersie van atmosferische polluenten
Directe blootstelling
De dispersie van atmosferische polluenten vanwege het project zorgt voor volgende mogelijke
directe blootstellingsroute: blootstelling aan verhoogde omgevingsconcentraties voor
verschillende polluenten.
Tabel 9.3 toont een overzicht van de bijdrage vanwege de nieuwe elektriciteitscentrale tot de
immissieconcentraties van atmosferische polluenten in Berendrecht, Putte (Vlaanderen) en
Putte (Nederland). Uit Tabel 9.3 blijkt dat de berekende bijdragen voor alle parameters
beduidend lager liggen dan de weerhouden toetsingswaarden.
Tabel 9.3 Bijdragen vanwege het project tot de immissieconcentraties van atmosferische polluenten.
NOx
SO2
CO
Parameter Toetsingswaarden Woonkern
jaargemiddelde
grenswaarde (Vlarem
II)
uurgrenswaarde –
P99,8 (Vlarem II)
daggrenswaarde -
P99 (Vlarem II)
uurgrenswaarde -
P99,8 (Vlarem II)
jaargemiddelde
grenswaarde (Vlarem
40 (NO2)
200 (N02)
125
350
10.000
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 632
Projectnummer: 07.0309
immissieconcentraties (in µg/m³)
Gemiddelde
gemeten waarde
van geselecteerde
VMM meetposten in
de omgeving van de
nieuwe
elektriciteitscentrale
Berekende bijdrage
vanwege het project
Berendrecht 0,2-0,3
Stabroek
40 (NO2)
ca. 0,3
Putte (Vlaanderen) ca. 0,35
Putte (Nederland)
ca. 0,35
Berendrecht 7-8,5
Stabroek
91 (NO2)
7-8,5
Putte (Vlaanderen) ca. 9
Putte (Nederland)
ca. 9
Berendrecht ca.2,5
Stabroek
61
ca. 3,5
Putte (Vlaanderen) ca. 2,5
Putte (Nederland)
ca. 2,5
Berendrecht 7-8,5
Stabroek
323 (max.)
7-8,5
Putte (Vlaanderen) ca. 9
Putte (Nederland)
ca. 9
Berendrecht -
0,2-0,3
Stabroek
ca. 0,4

PM10
Parameter Toetsingswaarden Woonkern
II)
daggrenswaarde –
P98 (Vlarem II)
Chloriden
Jaargrenswaarde
(Vlarem II)
daggrenswaarde -
P98 (Vlarem II)
Fluoriden
Cd + Tl
Hg
daggrenswaarde -
P98 (Vlarem II)
daggrenswaarde -
P98 (Richtlijn
2004/107/EG + WHO
advieswaarde)
PM 2,5
advieswaarde - P98
(WHO)
50
40
300
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 633
Projectnummer: 07.0309
3
10,005
1
immissieconcentraties (in µg/m³)
Gemiddelde
gemeten waarde
van geselecteerde
VMM meetposten in
de omgeving van de
nieuwe
elektriciteitscentrale
Berekende bijdrage
vanwege het project
Putte (Vlaanderen) 0,3-0,4
Putte (Nederland) 0,3-0,4
Berendrecht Ca. 0,25
Stabroek
78
0,25 – 0,5
Putte (Vlaanderen) Ca 0,25
Putte (Nederland)
Ca 0,25
Berendrecht ca 0,4
Stabroek
36
0,4-1,2
Putte (Vlaanderen) 0,2-0,4
Putte (Nederland)
0,2-0,4
Berendrecht 0,3-0,4
Stabroek
-
ca. 0,5
Putte (Vlaanderen) ca. 0,4
Putte (Nederland)
ca.0,4
Berendrecht ca. 0,03
Stabroek
-
ca 0,05
Putte (Vlaanderen) 0,03-0,05
Putte (Nederland)
0,03-0,05
Berendrecht 0,0008-0,001
Stabroek
-
ca. 0,0012
Putte (Vlaanderen) ca. 0,0010
Putte (Nederland)
ca. 0,0010
Berendrecht ca. 0,0005
Stabroek
-
ca. 0,0007
Putte (Vlaanderen) 0,0005-0,0007
Putte (Nederland)
0,0005-0,0007

NH3
Parameter Toetsingswaarden Woonkern
Jaargemiddelde
waarde (nieuwe
Europese richtlijn)
25
100
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 634
Projectnummer: 07.0309
immissieconcentraties (in µg/m³)
Gemiddelde
gemeten waarde
van geselecteerde
VMM meetposten in
de omgeving van de
nieuwe
elektriciteitscentrale
Berekende bijdrage
vanwege het project
Berendrecht 0,03 – 0,05
Stabroek
-
Ca.0,05
Putte (Vlaanderen) 0,03 – 0,05
Putte (Nederland)
0,03 – 0,05
Berendrecht < 1
Stabroek
-
< 1
Putte (Vlaanderen) < 1
Putte (Nederland)
Uit voorgaande tabel blijkt dat de impact van de parameters CO, Chloriden, Cd+Tl, Hg, PM2,5 en
NH3 lager liggen dan 1% van de wettelijke norm of de wetenschappelijke advieswaarde; Deze
parameters zullen bijgevolg niet meer verder besproken worden.
Indirecte blootstelling
De dispersie van atmosferische polluenten vanwege de nieuwe elektriciteitscentrale zorgt voor
volgende relevante indirecte blootstellingsroutes via depositie van atmosferische polluenten.
Het betreft volgende deposities: dioxines, Tl+Cd, Totaal stof, verzurende en eutrofiërende
Tabel 9.4 geeft een overzicht van de bijdrage van de nieuwe elektriciteitscentrale tot
depositiewaarden van verschillende polluenten in de woonkernen van Berendrecht, Stabroek,
Putte (Vlaanderen) en Putte (Nederland). Uit Tabel 9.4 blijkt dat de berekende bijdragen
vanwege het project beduidend lager liggen dan de toetsingswaarden.
Tabel 9.4: Bijdrage vanwege het project tot de depositiewaarden
Parameter Toetsingswaarden Woonkern
Potentieel verzurende depositie
jaargemiddelde
streefwaardenwaarden
(Vlarem II)
1.400 Zeq/ha/jaar
Depositiewaarden
Gemiddelde gemeten
waarde van
geselecteerde VMM
meetposten in de
omgeving van de nieuwe
elektriciteitscentrale
< 1
Berekende
bijdrage
vanwege het
project
Berendrecht 44 - 66
Stabroek 45 - 94
Putte (Vlaanderen) 67 - 70
Putte (Nederland)
-
62 - 73

Cd + Tl
Parameter Toetsingswaarden Woonkern
Jaargemiddelde richtwaarde
(Vlarem II)
Uitvallend stof
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 635
Projectnummer: 07.0309
30 µg/m²/dag
Grenswaarde (Vlarem II) 650 mg/m²/dag
Eutrofiërende depositie
Jaargemiddelde 14 kgN/ha/j
Gemiddelde gemeten
waarde van
geselecteerde VMM
meetposten in de
omgeving van de nieuwe
elektriciteitscentrale
Berekende
bijdrage
vanwege het
project
Berendrecht ca. 0,9
Stabroek
-
ca. 1,2
Putte (Vlaanderen) ca. 1,0
Putte (Nederland)
ca. 1,0
Berendrecht 0,5-1,0
Stabroek ca. 1,0
-
Putte (Vlaanderen) ca. 0,5
Putte (Nederland)
ca. 0,5
Berendrecht 0,57
Stabroek 0,7-1,0
-
Putte (Vlaanderen) 0,42-0,7
Putte (Nederland)
o Blootstelling aan chemische agentia via bodem en grondwater
0,42-0,7
Er kan gesteld worden dat de bewoners in de omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale niet
blootgesteld zullen worden aan verontreinigingen onder de site. De nodige
bodembeschermende maatregelen zullen voorzien worden voor de site van de nieuwe
elektriciteitscentrale. Hierdoor is de kans op bodemverontreiniging als gevolg van een calamiteit
tot een minimum beperkt.
o Blootstelling aan chemische agentia via emissies in water
Met betrekking tot de lozing van het bedrijfsafvalwater kan gesteld worden dat de impacten op
de kwantiteit en kwaliteit van het ontvangende water, de Schelde, verwaarloosbaar zijn. Met
betrekking tot de captatie en de lozing van het koelwater kan besloten worden dat Optie 1 ,
captatie en lozing aan de TAW-9 m dieptelijn, de minste impact heeft op zowel de
watertemperatuur in de Schelde als de temperatuur aan de oevers en bodem t.h.v. de Schorren
en Slikken en de gevolgen voor de bodemgesteldheid (erosie). De impact kan beschouwd
worden als beperkt, voor zowel de watertemperatuur als voor de bodemtemperatuur. Aangezien
de Schelde geen bestemming viswater of zwemwater heeft, komen mensen niet in contact met
het door de nieuwe elektriciteitscentrale geloosde koel- of afvalwater. Potentiële relevante
gezondheidseffecten als gevolg van afvalwaterlozingen van de nieuwe elektriciteteitscentrale
kunnen op basis van de voorgaande argumenten dan ook als verwaarloosbaar bestempeld
worden, en zullen niet verder behandeld worden.

o Blootstelling aan fysieke agentia – geluid
In de discipline geluid werd het huidige omgevingsgeluid rondom de geplande site als
luidruchtig omschreven, doordat de milieukwaliteitsnormen er meestal worden overschreden.
De afbraak en de aanlegfase werd enkel onderzocht voor de dagperiode. Met een akoestisch
rekenmodel werden diverse deelfases berekend. De aanlegfase wordt beoordeeld ter hoogte
van dichtstbijzijnde bewoonde gebouwen (t.h.v. Lillo, BP2) en ter hoogte van de dichtstbijzijnde
natuurgebieden (BP1 en BP6 in het Galgenschoor en BP5 in De Kuifeend). Tijdens de
afbraakfase worden geen overschrijdingen van de grenswaarden voor continu en intermitterend
geluid verwacht. In de aanlegfase tijdens de grondwerken t.h.v. de centrale worden mogelijk
overschrijdingen van de grenswaarden voor deze aanlegfase verwacht indien gezamenlijk
gewerkt wordt met drie grondboormachines voor paalfunderingen met hun luidruchtigste zijde
(zijde motor, en uitlaat) gericht naar het Galgenschoor. Door een NO-directiviteit aan te houden
kan de overschrijding worden vermeden. Tijdens het heien van de damplaten worden er geen
overschrijdingen van de grenswaarden voor impulsachtige geluiden verwacht. De impulsgeluidvermogenniveaus
(als LAeq,1sec.) dienen beperkt te blijven tot 138 dB(A).
Met behulp van de geluidvermogenniveaus, aangereikt door de fabrikant van de installaties,
werd in de discipline geluid en trillingen het specifiek geluid ter hoogte van de verschillende
beoordelingsposities berekend, zowel voor de normale exploitatiefase als bij maximale koeling
als bij opstartfase.
Zowel bij normale exploitatiefase als bij de maximale koeling wordt enkel in BP4 een
overschrijding van ca. 4 dB(A) van de grenswaarden verwacht. Dit is echter een
beoordelingspositie gelegen centraal in het Kanaaldok waar mogelijke hinder naar mens kan
worden verwaarloosd. De grenswaarden wordt bij maximale koeling t.h.v. de bewonerspositie
(BP2) gerespecteerd.
Indien er geopteerd wordt om de kolen aan te voeren vanuit kaai 510 i.p.v. het eigen kolenpark,
wordt bij maximale koeling en normale exploitatie geen overschrijding naar BP4 (en andere
BP’s) verwacht.
Tijdens de opstartfase kunnen de grenswaarden worden overschreden in BP3 en BP4.
Aangezien de opstartfase slechts van korte duur zal zijn en beperkt in aantal, en BP3 een
weinig kritische beoordelingspositie is (gelegen in de bufferzone t.h.v. R2 deel tussen
Tijsmanstunnel en Liefkenshoektunnel), kan de overschrijding van de nachtelijke grenswaarde
tijdens opstart als aanvaardbaar worden beschouwd. Een opstart tijdens de dagperiode geeft
geen overschrijdingen naar BP3.
Met geopende veiligheidskleppen worden de grenswaarden voor incidenteel geluid mogelijk
licht overschreden in BP1 en BP6. Geopende veiligheidskleppen tijdens de dagperiode geven
geen overschrijdingen naar BP6.
Als referentiesituatie werd in de discipline geluid en trillingen het omgevingsgeluid in MP1 anno
2008, in MP2 tot MP4 anno 2007 en in MP5 anno 2005 aangenomen. Dit omgevingsgeluid zal
slechts weinig beïnvloed worden door de specifieke bijdrage van de geplande site (exploitatie
bij maximale koeling) en het wegvallen van de bestaande centrales bij BAYER/LANXESS.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 636
Projectnummer: 07.0309

Maximale stijgingen van 0.9 dB(A) in MP1 tijdens een weekend-dag periode worden er
verwacht hetgeen als beperkt kan worden beschouwd.
Het verwachte geluidimpact van E.ON kan, volgens het significantiekader van de discipline
geluid en trillingen, naar de relevante beoordelingsposities (t.h.v. bewoning en t.h.v.
natuurgebieden) als beperkt worden beschouwd. Extra milderende maatregelen tijdens normale
en maximale exploitatie dienen niet toegepast te worden. De veiligheidskleppen hebben bij
voorkeur een NO directiviteit (minst kritische richting).
Mogelijke gezondheidseffecten als gevolg van de werking van de geplande kolencentrale
worden bijgevolg niet verwacht.
o Geurhinder
Bij 100% kolenstook wordt er geen geurhinder verwacht Eventuele geurhinder zou in de directe
omgeving niet veel receptoren hinderen door de beperkte bevolkingsdichtheid.
o Visuele impact
De visuele impact wordt uitvoerig besproken in het hoofdstuk Landschap, bouwkundig erfgoed
en archeologie. Hieruit blijkt dat de nieuwe centrale het landschap negatief beïnvloedt, maar dat
deze impact landschappelijk aanvaardbaar is.
9.1.2.4. Identificatie van relevante gezondheidseffecten in de bestudeerde
populatie
o Algemeen – Methodiek
Om de te verwachten bijdrage aan chemische en fysische agentia te beoordelen, wordt volgend
significantiekader gebruikt:
Verwaarloosbare bijdrage x

NO2 wordt op natuurlijke wijze gevormd door bacteriële activiteit, in vulkanen en bij
bliksemontladingen.
Jaargemiddelde NO2-concentraties in stedelijke gebieden over de ganse wereld bedragen
doorgaans 20 tot 90 μg/m 3 (0,01 tot 0,05 ppm), terwijl het uurgemiddelde varieert van 240 tot
850 μg/m 3 (0,13 tot 0,45 ppm). Stedelijke luchtconcentraties van NO2 variëren tijdens de dag en
worden eveneens beïnvloed door de seizoenen en door meteorologische factoren. Gewoonlijk
is er een lage achtergrondconcentratie aan NO2 aanwezig, met daarop gesuperponeerd
dagelijks één of twee concentratiepieken tengevolge van de periodieke verkeersdrukte.
Langetermijn monitoring gedurende de twee laatste decennia toont een concentratiestijging van
stikstofoxiden in stedelijke gebieden aan.
Een mogelijke belangrijke bron voor de opname van NO2 is de concentratie die binnenshuis
voorkomt. Voornamelijk open vlammen zoals gasvuren veroorzaken verhoogde concentraties.
Ook in tabaksrook komen verschillende vormen van stikstofoxiden voor.
Stikstofdioxide is een wateroplosbaar oxidant dat de long als belangrijkste doelorgaan heeft.
Tijdens inhalatie kan 80 tot 90% van het NO2 worden geabsorbeerd. Een significant deel van de
geïnhaleerde NO2 wordt opgenomen in de nasofarynx (neus-keelholte): ongeveer 40% bij
honden en konijnen. Een maximale NO2 dosis in het menselijke lichaam wordt verkregen in het
weefsel ter hoogte van de overgang van de luchtwegen naar de gasuitwisselingsregio van de
longen (longblaasjes).
Experimentele studies hebben aangetoond dat NO2 en de chemische afgeleiden ervan
gedurende langere perioden in de longen kunnen achterblijven. De aanwezigheid van
salpeterzuur en salpeterigzuur of hun zouten wordt vastgesteld in het bloed en de urine na
blootstelling aan NO2.
Korte termijn blootstelling (10-15 minuten) aan een hoge NO2-concentratie van 3 000 tot
9 400 μg/m 3 veroorzaakt duidelijk veranderingen in de longfunctie van gezonde personen.
Klachten werden geformuleerd bij NO2-concentraties vanaf 1 880 μg/m 3 . Diverse onderzoeken
tonen verschillende en elkaar tegensprekende resultaten bij lagere concentraties. Het laagste,
in meer dan één studie vastgestelde niveau dat de ademhalingsfunctie beïnvloedt, is een
blootstelling gedurende 30 minuten, met intermitterende inspanningen, aan een NO2concentratie
van 560 μg/m 3 . De laagste vermelde concentraties met effecten liggen bij 200 à
300 μg/m 3 , doch deze resultaten zijn betwijfelbaar.
Het blijkt dat bronchitis-patiënten niet gevoeliger zijn voor NO2 dan gezonde personen. CARApatiënten
vertonen wel een grotere gevoeligheid. Vergeleken met gezonde mensen komen
dezelfde effecten voor bij gehalveerde concentraties.
Studies met proefdieren hebben duidelijk aangetoond dat blootstelling aan NO2-concentraties
van minder dan 1.800 μg/m 3 gedurende meerdere weken of maanden aanleiding geeft tot
meerdere effecten, hoofdzakelijk in de longen doch ook in andere organen, zoals bloed, lever
en milt. Zowel reversibele als irreversibele longeffecten werden geobserveerd. Structurele
wijzigingen variëren van een verandering in celtypen in de luchtwegen en de longen tot
emfyseemachtige effecten. Een NO2-concentratie van 940 μg/m 3 verhoogt reeds de
gevoeligheid voor bacteriële longinfecties.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 638
Projectnummer: 07.0309

Stikstofdioxide heeft een verstikkende geur. De gestandaardiseerde geurdrempel van deze stof
bedraagt 355 μg/m 3(47) . Bij graduele toename van de concentratie wordt echter geen geur
waargenomen tengevolge van gewenning.
Studieresultaten tonen aan dat mengsels van NO2 en ozon resulteren in effecten die additief,
synergetisch of enkel aan ozon te wijten zijn (afhankelijk van de concentraties,
blootstellingsduur en bestudeerde parameter). Aangenomen kan worden dat er interacties
optreden tussen NO2 en andere luchtpolluenten waarbij zogenaamde zomersmog kan ontstaan,
doch er is nog te weinig informatie voorhanden om daaromtrent kwantitatieve uitspraken te
doen.
In onderstaande paragrafen wordt als toetsingswaarde gebruik gemaakt van de concentratie ter
bescherming van de gezondheid vooropgesteld door de WHO, nl.:
• uurgemiddelde: 200 µg/m³;
• jaargemiddelde: 40 à 50 µg/m³.
De EG-richtlijn 1999/30/EC vermeldt dezelfde grenswaarden voor de bescherming van de
gezondheid van de mens. Er wordt een NO2-concentratie op uurbasis vooropgesteld van
200 µg/m³. Hierbij wordt gesteld dat deze waarde niet meer dan 18 keer per kalenderjaar mag
overschreden worden. Voor de jaargemiddelde NO2-concentratie geldt een grenswaarde van
40 µg/m³. Aan deze grenswaarden moet ten laatste op 1/1/2010 worden voldaan.
Mogelijke gezondheidseffecten als gevolg van het project
De berekende NOx-concentratie (zie Tabel 9.3) ter hoogte van het pluimmaximum als gevolg
van de nieuwe elektriciteitscentrale bedraagt 0,38 μg/m³ voor de jaargemiddelde waarde. Deze
concentratie is 0,95% van de toetsingswaarde die de WHO voorstelt. Dit is bijgevolg als
verwaarloosbaar te beschouwen. Het pluimmaximum van de 99,8 -Percentielwaarde als
gevolg van de nieuwe elektriciteitscentrale is 10,2 µg/m³. Deze concentratie is 5% van de laagst
vastgestelde waarde, die een negatieve invloed heeft op de gezondheid van mensen
(200µg/m³). Wanneer we de huidige immissiegrenswaarden optellen bij de
immissiegrenswaarden veroorzaakt door de nieuwe elektriciteitscentrale bekomen we waarden
die net niet de helft bedragen van de laagst vastgestelde waarde, die een negatieve invloed
heeft op de gezondheid van mensen (200µg/m³).
o Zwaveldioxiden en stof
Mogelijke gezondheidseffecten
Voor de emissies van het project is gebleken dat SO2 een parameter is met een relevante invloed
op het pluimmaximum. De ernst van de effecten van SO2 zijn echter afhankelijk van de aanwezige
concentratie aan stof (zie verder). Vandaar dat beide parameters hieronder samen besproken
worden. Voor stof zijn verwaarloosbare tot beperkte impacten vastgesteld.
47
Standarized Human Olfactory Tresholds, M. Devos, F. Patte, J. Rouault, P. Laffort, L.J. Van Gemert, IRL Press at
Oxford University Press, New York, 1990.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 639
Projectnummer: 07.0309

Zwaveldioxide
Van de zwaveloxiden is zwaveldioxide (SO2) de meest voorkomende. De bespreking van de
effecten wordt beperkt tot SO2. SO2 wordt als gas via de lucht verspreid. De natuurlijke
aanwezigheid van SO2 in de omgevingslucht ligt onder 5 µg/m³ (48) . In landelijke gebieden in
Europa schommelen de achtergrondwaarden echter tussen 5 en 25 µg/m³ of overschrijden ze
deze waarden door de verspreiding van emissies via hoge schoorstenen. In stedelijke gebieden
worden verhoogde waarden gemeten. Deze zijn in de voorbije periode echter gevoelig gedaald tot
waarden ruim onder 100 µg/m³ voor het jaargemiddelde. SO2 is zeer goed oplosbaar in water
waardoor het bij inademing grotendeels geabsorbeerd wordt in de slijmlaag van de bovenste
luchtwegen. De kleine hoeveelheden die in de longen terecht komen worden in het bloed
2-
opgenomen. SO2 wordt door biotransformatie omgezet in sulfaat (SO4 ) en verlaat het lichaam
voornamelijk via de urine. SO2 kan waargenomen worden door zijn irritante geur. De geurdrempel
ligt echter bij waarden van enkele duizenden µg/m³, waarden die in de omgevingslucht vrijwel
nooit voorkomen. Acute effecten op de luchtwegen (bronchoconstrictie, chemische bronchitis en
tracheïtis) komen voor vanaf 10.000 µg/m³ (werkomgeving) en vanaf 2.600 à 2.700 µg/m³ bij
astmapatiënten. Tijdens inspanningen zullen astmapatiënten reeds aantoonbare effecten
ondervinden bij 1.000 µg/m³. De ARAB-grenswaarde (lijst van grenswaarden voor
beroepsmatige blootstelling aan chemische agentia Koninklijk besluit van 11 maart 2002
betreffende de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van de werknemers tegen de
risico’s van chemische agentia op het werk) voor blootstelling aan SO2 (tijdgewogen gemiddelde)
bedraagt 5.300 µg/m³ en de korte-tijdswaarde (blootstellingslimiet op korte termijn) bedraagt
13.000 µg/m³ (49) . Deze waarden gelden voor werknemers in de werkruimte. In combinatie met
zwevende deeltjes kan SO2 gemakkelijker dieper in de longen penetreren waardoor effecten
reeds bij lagere concentraties voorkomen. Een daggemiddelde van 250 µg/m³ voor zowel stof als
SO2 wordt bepaald als lowest observed effect niveau op korte termijn. Op langere termijn wordt
boven concentraties van 100 µg/m³ voor SO2 en stof een verhoogd voorkomen van ziekten en
symptomen van de ademhalingswegen vastgesteld. Enkele studies tonen effecten aan bij nog
lagere concentraties (ca. 50 µg/m³). De WHO stelt als richtwaarde voor de bescherming van de
gezondheid een concentratie van 500 µg/m³ SO2 gedurende 10 minuten of 350 µg/m³ als
uurgemiddelde. Voor gecombineerde blootstelling aan stof en SO2 gelden richtwaarden voor stof
en SO2 van 125 µg/m³ voor daggemiddelden en 50 µg/m³ voor jaargemiddelden gesteld.
Stof
Stof in de omgevingslucht heeft geen relevante, rechtstreekse effecten op de mens. Bij
blootstelling aan hoge concentraties stof, die enkel in bepaalde werkplaatsen voorkomen, kunnen
wel rechtstreekse effecten optreden, zoals stoflong. De aanwezigheid van stof in de
omgevingslucht heeft wel indirecte gevolgen. Bepaalde polluenten kunnen door adsorptie aan de
stofdeeltjes dieper in de longen doordringen. In het kader van dit rapport dient zwaveldioxide
vermeld te worden. Hiervoor wordt verwezen naar de bespreking van zwaveldioxide. Het stof kan
zelf geheel of gedeeltelijk uit toxische verbindingen bestaan. Deze verbindingen kunnen na
inademing van het stof in het lichaam opgenomen worden en effecten veroorzaken. Voorbeelden
van dergelijke verbindingen zijn zware metalen en asbest. In het geval van dit rapport zijn via
deze weg geen effecten te verwachten. Tenslotte kan stof hinder veroorzaken doordat het op
(48) Air Quality Guidelines for Europe: Hoofdstuk 30; World Health Organisation, Regional Office for Europe;
Copenhagen; WGO Regional Publications; European Series No. 23; 1987.
(49) KB van 10 augustus 1998 tot wijziging van Bijlage II van titel II, hoofdstuk IIbis van het ARAB wat de vaststelling van de
grenswaarden voor blootstelling aan chemische agentia betreft (Belgisch Staatsblad 12.09.1998)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 640
Projectnummer: 07.0309

allerlei oppervlakken neervalt. Hiervoor wordt naar de paragraaf ' Ruimtelijke aspecten' in dit
hoofdstuk verwezen.
o Mogelijke gezondheidseffecten als gevolg van het project
De maximale gemiddelde concentraties aan SO2 berekend als gevolg van dit project is
maximaal 0,45 µg/m³ Deze maximale waarde is 0,45% van de lowest observed effect op lange
termijn (100 µg/m³). Bijgevolg kan gesteld worden dat er een verwaarloosbare invloed is van de
gezondheidseffecten.
o Fijn stof: PM10 en PM2,5
Mogelijke gezondheidseffecten
Groottefracties en chemische samenstelling zijn voor de gezondheidseffecten van fijn stof van
belang. Hoe kleiner de deeltjes, hoe dieper ze in de luchtwegen en longen kunnen doordringen.
Vooral PM2,5 kan als relevant beschouwd worden t.a.v. de gezondheidseffecten. Alsook het
grovere deel (tss 2.5 - 10 µm) is niet te verwaarlozen qua gezondheid.
Bij de antropogene Vlaamse emissies spelen naast het primair stof (rechtstreeks geëmitteerde
stofdeeltjes) ook de emissies van de stofprecursoren een rol. Deze stofprecursoren vormen na
chemische omzetting secundair fijn stof. Als precursoren kunnen zwaveloxiden, stikstofoxiden,
vluchtige organische stoffen en ammoniak genoemd worden.
De verschillende verbrandingsbronnen veroorzaken emissie van primaire, antropogene
fijnstoffracties (waaronder roet). Verkeer, scheepvaart, industrie, energieopwekking en
huisverwarming zijn daar een voorbeeld van. Een aandeel van iedere bron op de
gezondheidseffecten is getalsmatig nog niet aan te geven. Verkeer speelt vermoedelijk wel een
rol bij de gezondheidseffecten die samenhangen met kortdurende en langdurende blootstelling,
vooral in stedelijke gebieden en drukke verkeerssituaties. Een beleid dat is gericht op
vermindering van de emissie van de primaire fracties van fijn stof zou daarom
gezondheidskundig zinvol kunnen zijn.
De gezondheidsschade van fijn stof in de buitenlucht uit zich onder andere in vervroegde
sterfte, toename in ziekenhuisopnames voor hart en luchtwegaandoeningen, luchtwegklachten
en functiestoornissen. Dit zowel bij kortstondige blootstelling (uren, dagen) aan hoge
concentraties als bij langdurige blootstelling (jaren) bij lage concentraties. De kleinste deeltjes
komen via de longen ook gemakkelijk en snel in de bloedbaan terecht.
PM10-stof kan door mechanische en toxische inwerking de slijmafvoer in de luchtwegen
verstoren, ademhalingsklachten uitlokken en de gevoeligheid voor luchtweginfecties verhogen.
De aanwezigheid van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) in sommige
stofdeeltjes bevordert de ontwikkeling van longkanker. Andere toxische bestanddelen van stof
kunnen zich na afzetting in de longen nog verder in het lichaam verspreiden via de bloedbaan
of het lymfestelsel.
In Vlaanderen vertaalt men de impact van PM10 en PM2,5 op de gezondheid in een
gezondheidsindicator. Die indicator wordt uitgedrukt in desability adjusted life years (DALY’S)
en meet het aantal gezonde levensjaren die een populatie verliest door ziekte en sterfte. Het is
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 641
Projectnummer: 07.0309

de optelsom van de jaren verloren door sterfte aan een bepaalde ziekte (verloren levensjaren)
en de jaren geleefd met een ziekte, rekening houdend met de ernst ervan
(ziektejaarequivalenten). Op basis van de beschikbare epidemiologische kennis wordt de
gezondheidsimpact van de PM10 en PM2,5 concentraties in Vlaanderen in 2005 geschat op 3
verloren gezonde levensjaren per inwoner in Vlaanderen, ervan uitgaande dat de bevolking
gedurende de volledige levensduur blootgesteld wordt aan de concentratie van 2005.
Er is tot nu toe geen buitenluchtconcentratie aan te geven waar beneden geen
gezondheidseffecten meer gevonden worden. Ook bij de concentratieniveaus van fijn stof
beneden de huidige grenswaarden in de buitenlucht zijn gezondheidseffecten waargenomen.
Bij de gezondheidseffecten van fijn stof is ook niet aangegeven welke mensen
gezondheidsschade zullen lijden. Het is wel aannemelijk gemaakt dat bij hogere
blootstellingsconcentraties en bij een grotere gevoeligheid het gezondheidsrisico groter is. Bij
dit laatste moet vooral gedacht worden aan ouderen en personen met hart-, vaat- of
longaandoeningen.
De WHO (wereldgezondheidsorganisatie heeft in 1987 en 2000 overzichten opgesteld van de
gezondheidseffecten van luchtverontreiniging. Recent heeft de WHO opnieuw een dergelijke
evaluatie uitgevoerd als basis voor het ‘Clean Air For Europe’ (CAFE) programma van de
Europese commissie. Opnieuw is vastgesteld dat er bij fijn stof geen drempelwaarde voor
effecten is waar te nemen.
De WHO hanteert volgende richtlijnen voor fijn stof:
Jaargemiddelde concentratie: PM10: 20 µg/m³; PM2,5 10 µg/m³;
24-uurgemiddelde concentratie: PM10: 50 µg/m³; PM2,5: 25 µg/m²;
Mogelijke gezondheidseffecten ten gevolge van het project
De bijdrage van de elektriciteitscentrale van E.ON in de haven van Antwerpen bedraagt ten
opzichte van de woonkernen maximaal 2,5% (Stabroek) van de WHO-richtlijn (20 µg/m³) voor
PM10, en wordt als beperkt aanzien. De bijdrage ten gevolge van het project in de haven van
Antwerpen bedraagt ten opzichte van de woonkernen maximaal 0,2% (Stabroek) van de WHOrichtlijn
(25 µg/m³) voor PM2,5, en wordt als verwaarloosbaar aanzien.
o Fluoriden
Mogelijke gezondheidseffecten
Anorganische en organische fluoriden zijn aanwezig in zowel de bodem en water als in planten
en dieren die de mens consumeren. Naast de industriële emissies is de grootste bron van
fluoriden de fluoriden toegevoegd aan drinkwater om tandbederf te voorkomen. Wat betreft de
industrie is vooral de staalproductie, superfosfaat, glasindustrie, olieraffinaderijen en de
koolcentrales verantwoordelijk. In een studie uitgevoerd door in USA was de maximum
concentratie van fluoriden 1,89 µg/m³, dezelfde resultaten werden in Europa gerapporteerd.
Fluoriden worden geëmitteerd in de lucht zowel in de gasfase als in deeltjesvorm. De
deeltjesgrootte kan variëren van 0,1 µm tot 10 µm. Dit betekent dat deze deeltjes kunnen
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 642
Projectnummer: 07.0309

indringen in de longen met gezondheidseffecten als gevolg. Via de fluoriden in de lucht kunnen
de planten gecontamineerd raken met fluoriden. Deze fluoriden worden opgenomen door de
plantblaadjes en komen zo in het menselijk dieet terecht. De WHO rapporteert dat langdurige
concentratie van meer dan 0,2 µg/m³ in de lucht kan leiden tot verwondingen van de planten.
Het meest belangrijk nadelige lange-termijn effect van fluoriden op de menselijke populatie is
het endemisch skeletachtig fluorosis. Het heilzaam effect van fluoriden is de preventie van
tandbederf.
De WHO refereert naar verschillende studies met betrekking tot gezondheidseffecten van
fluoriden en erkent dat het fluoridenniveau in de lucht moet kleiner zijn dan 1 µg/m³ om effecten
op vee en planten te voorkomen. Deze concentratie zou ook voldoende zijn om de menselijke
gezondheid te beschermen.
Mogelijke gezondheidseffecten ten gevolge van het project
De maximale fluoridenconcentraties in de woonkernen rond de nieuwe elektriciteitscentrale is
circa 0,05µg/m³. Dit is 5% van het maximale niveau die de WHO vooropstelt om de menselijke
gezondheid te beschermen. De bijdrage van de elektriciteitscentrale kan bijgevolg voor het deel
mens als relevant beschouwd worden.
o Zware metalen (Hg, Tl+Cd)
Mogelijke gezondheidseffecten
Cadmium
Cadmium is een zacht, zilverwit metaal. Het heeft een relatief hoge dampspanning. In de lucht
wordt de damp vlug geoxideerd tot cadmiumoxide. Veel anorganische cadmiumcomponenten
zijn oplosbaar in water, cadmiumsulfide en cadmiumoxide zijn bijna onoplosbaar in water.
De concentratie van cadmium in landelijke gebieden varieert van

vooral via de huid, de ademhalingsorganen en het spijsverteringskanaal. Thalliumvergiftiging
wordt vooral veroorzaakt door de toevallige opname van rattengif. Wanneer iemand een
thalliumvergiftiging overleeft, kunnen de gevolgen van storingen aan het zenuwstelsel zoals
beven, verlamming en gedragsveranderingen blijvend zijn. Bij ongeboren kinderen kan
thalliumvergiftiging aangeboren afwijkingen veroorzaken. Vanwege de accumulatie van thallium
in het menselijk lichaam, kunnen er chronische aandoeningen ontstaan, zoals vermoeidheid,
hoofdpijn, depressies, gebrek aan eetlust, beenpijnen, haaruitval en verstoring van het zicht.
Andere aandoeningen die gerelateerd kunnen zijn aan thalliumvergiftiging, zijn zenuw- en
gewrichtspijnen. Deze zijn het gevolg van de opname van thallium via het voedsel. Thallium is
deels in water oplosbaar en kan zich daarom, wanneer de bodem grote hoeveelheden thallium
bevat, via het grondwater verspreiden. Thallium kan zich ook verspreiden via de adsorptie van
slib. Er zijn aanwijzingen dat thallium tamelijk mobiel is in de bodem. WHO heeft geen
richtwaarden vastgelegd voor Tl. De Nederlandse wetgeving legt wel een TLV-waarde vast van
0,1 mg/m³. Vertaald naar richtwaarden voor omgevingsconcentraties komt dit neer op
0,01 mg/m³. Over depositie van Tl vermeld WHO geen richt of streefwaarden voor
depositiewaarden. Vlarem II daarentegen stelt een richtwaarde voor de depositie van Tl vast
van 10 µg/m²/d.
Kwik
Kwik is een stof die van nature voorkomt in het milieu. Het kan gevonden worden in de vorm
van metaal, kwikzouten of als organisch kwik. Metaalkwik wordt in een aantal huishoudelijke
producten gebruikt, zoals barometers, thermometers en fluorescerende lampen. Het kwik in
deze apparaten zit meestal klem en kan dan geen schade aan de gezondheid toebrengen.
Wanneer een thermometer breekt, kan men echter voor een korte tijd blootgesteld worden aan
een hoge dosis kwik dat verdampt. Dit kan schadelijke effecten hebben, zoals beschadiging aan
de zenuwen, hersenen en nieren, longirritatie, oogirritatie, huiduitslag, overgeven en diarree.
Kwik komt van nature niet voor in voedsel, maar het kan wel in voedsel terecht komen, omdat
het zich via kleinere organismen door de voedselketen verspreidt. De concentratie kwik is in vis
meestal hoger dan de kwikconcentratie van het water waar de vis in zwemt. Dit wijst erop dat
kwik zich ophoopt in het lichaam van vissen. Ook veeproducten kunnen aanzienlijke
hoeveelheden kwik bevatten. Kwik komt meestal niet in planten voor, maar wanneer er kwik
bevattende bestrijdingsmiddelen gebruikt zijn, kan kwik via groenten en andere gewassen het
menselijk lichaam binnenkomen. Kwik heeft een aantal effecten op mensen, die allemaal
neerkomen op de volgende belangrijkste effecten:
• Verstoring van het zenuwstelsel;
• Schade aan hersenfuncties;
• DNA beschadiging en chromosomale beschadigingen;
• Allergische reacties, die resulteren in huiduitslag, vermoeidheid en hoofdpijn;
• Negatieve reproductie effecten, zoals spermaschade, geboorteafwijkingen en
miskramen;
Beschadigde hersenfuncties kunnen de oorzaak zijn van de degradatie van leercapaciteiten,
persoonlijkheidsveranderingen, bevingen, gezichtsveranderingen, doofheid, ongecoördineerde
spierbewegingen en geheugenverlies. Chromosomale beschadiging veroorzaakt het syndroom
van Down.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 644
Projectnummer: 07.0309

Bijdrage door depositie Cd+Tl
Uit de bespreking in het deel lucht (zie Tabel 9.3), is gebleken dat het project op zich bijdrage
bij de dorpen levert van 2,7% wat een beperkte bijdrage betekent.
o Legionellose
De 'veteranenziekte' (legionellose) is een ziekte die wordt veroorzaakt door de Legionellabacterie
en die longontsteking tot gevolg kan hebben. Het totale koelsysteem, dat wil zeggen
het systeem van leidingen van en naar de koelcellen en de koelcellen zelf, kan gevoelig zijn
voor de groei van legionellabacteriën ten gevolge van de heersende temperatuur en mogelijke
aanwezigheid van langzaam of niet stromend water. Het koelconcept van de elektriciteitscentrale
is echter een open circuit. De verblijftijd van het koelwater is amper een paar minuten
en het water staat er nooit stil. Kans op groei van deze legionella-bacterie is bijgevolg quasi
onbestaande zodat ook het risico voor de mens te verwaarlozen is. Deze problematiek wordt
bijgevolg verder niet besproken.
9.1.2.5. Bespreking van de te verwachten gevolgen: determinatie en
implementatie van milderende maatregelen
De verwachte bijdragen v/d E.ON atmosferische emissies, bedragen maximaal 5% (voor F, voor
de overige parameters is dit minder) van de gezondheidswaarden. Omdat deze bijdrage ver
onder de gezondheidswaarde blijft, worden deze als aanvaardbaar beschouwd, en worden
geen verdere milderende maatregelen voorgesteld.
9.1.2.6. Veiligheid
Hiervoor wordt verwezen naar paragraaf 12.1.4.
9.1.3. Mobiliteit
9.1.3.1. Bereikbaarheidsprofiel
o Huidige verkeerssituatie
Het langzaam verkeersnetwerk - microstructuur
Dit netwerk omvat zowel het fiets als voetgangersnetwerk. De nieuwe elektriciteitcentrale is voor
de fietser te bereiken via een vrijliggend fietspad aangelegd tussen de Scheldedijk en de
Scheldelaan. Het fietspad is 2,5 m breed.
Het wegverkeer – meso-en macrostructuur
Het terrein van de nieuwe elektriciteitscentrale is enkel via de Scheldelaan (N163) te bereiken
voor het wegverkeer. De Scheldelaan zorgt voor verbinding met de R2 tussen de
Liefkenshoektunnel en de Frans Tijsmanstunnel (zie Figuur 9.1). Via de Frans Tijsmanstunnel
kan de A12 bereikt worden die aansluiting geeft naar Nederland richting Woensdrecht/Bergen
op Zoom of naar de R1 die aansluiting geeft naar Brussel, Limburg of Gent. Richting westen
kan via de Liefkenshoektunnel (onder de Schelde) verbinding geven richting Oostende of Gent.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 645
Projectnummer: 07.0309

Figuur 9.1: Wegverkeerssituatie nabij de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON. (BRON: www.MAP24.be)
Het spoorwegnet
E.ON is te bereiken via het spoor. Deze volgt de Schelde en loopt langs de Scheldelaan. Ten
noorden van het terrein van E.ON loopt er een spoorweg langs de R2. Deze kruist het
Kanaaldok B1 op de Lillobrug (zie Figuur 9.2) . Deze brug omvat 2 sporen.
Figuur 9.2: Spoorwegverkeer nabij de nieuwe elektriciteitscentrale
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 646
Projectnummer: 07.0309

Het waterwegnetwerk
Het E.ON-terrein is net naast het Kanaaldok B1 gelegen (zie Figuur 9.1). Er zullen
voorzieningen worden getroffen om maximaal vervoer via het schip mogelijk te maken (nieuwe
kademuur: zie paragraaf 2.4.5).
Luchtverkeer
Het dichtstbijgelegen vliegveld is in Deurne gelegen. Dit vliegveld is op een afstand van 12,5km
van de nieuwe elektriciteitscentrale gelegen. E.ON zal hier dan ook geen gebruik van maken.
o Nieuwe ontwikkelingen in het verkeersnetwerk
In de buurt van de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON zijn er 2 nieuwe projecten in
ontwikkeling die zowel het spoorwegennet, het wegverkeersnetwerk als het netwerk voor
langzaam verkeer zal wijzigen. (De nieuwe plannen voor de Oosterweelverbinding wordt als te
ver van het projectgebied beschouwd om invloed te hebben op het verkeer nabij E.ON, dit
project wordt hieronder dan ook niet besproken).
De tweede spoorverbinding onder de Schelde (Liefkenshoekspoortunnel)
Via deze nieuwe spoorverbinding zal er een verbinding zijn tussen het spoorwegennet op de
linker Schelde-oever en het spoorwegennet op de rechter Schelde-oever (zie ook paragraaf
2.7.1). Dit nieuwe traject wordt aangeduid op Figuur 9.2 met de groene streepjeslijn.
De tweede Tijsmanstunnel
Na de realisatie van de tweede Tijsmanstunnel voor personen- en vrachtverkeer (zie ook
paragraaf 2.7.2) zullen de bestaande op- en afrittencomplexen van de R2 aan de Noorderlaan
(afrit 13) afgesloten worden. Wegverkeer afkomstig van de Tijsmanstunnel naar de Noorderlaan
zal via Laageind (Stabroek) moeten omrijden en andersom, Wegverkeer van de Noorderlaan
naar de Tijsmanstunnel zal via Laageind (Stabroek) moeten omrijden. Ter hoogte van het
bestaande op-en afrittencomplex aan de Scheldelaan (afrit 12) zal het verkeer enkel nog van en
naar de richting linkeroever (via liefkenshoektunnel) kunnen. Verkeer afkomstig van
Rechteroever A12 of Noorderlaan richting Scheldelaan dient dan de 2 de Tijsmanstunnel te
gebruiken. Deze toekomstige verkeersschets wordt weergegeven in Figuur 9.3.
In deze tunnel wordt ook een fietspad voorzien.
Oosterweelverbinding
Met de oosterweelverbinding zal de verkeersinfrastructuur ten zuiden van E.ON drastisch
veranderen. Dit project houdt een nieuwe toltunnel onder de schelde vanop Linkeroever naar
Rechteroever ter hoogte van het kerkje Oosterweel in. Voor een verdere beschrijving van het
project zie paragraaf 2.7.3.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 647
Projectnummer: 07.0309

Figuur 9.3: Verkeersschets na de aanleg van de Tweede Tijsmanstunnel. (BRON: kennisgevingsdocument MER
Tweede Tijsmanstunnel)
o Capaciteit-omliggende wegen
Methode
De capaciteit van een weg of een rijstrook wordt uitgedrukt in Personen Auto-Equivalenten
(p.a.e.). Men hanteert deze werkwijze omdat de impact van de verschillende vervoerswijzen op de
capaciteit van een weg, totaal verschillend kunnen zijn.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 648
Projectnummer: 07.0309

Er wordt uitgegaan van de volgende maatvoering :
• auto en kleine bestelwagen: 1 p.a.e.
• grote bestelwagen en kleine vrachtwagen: 2 p.a.e.
• zware vrachtauto: 3 p.a.e.
• bus: 2 p.a.e.
• motorrijwiel: 0,5 p.a.e.
• fiets: 0,3 p.a.e.
De capaciteit van een rijstrook staat gelijk aan het aantal p.a.e. die deze rijstrook op een uur tijd
kan verwerken. Algemeen wordt aangenomen dat de volgtijd tussen twee voertuigen 2
seconden bedraagt. Dit houdt in dat de maximale capaciteit van een rijstrook gelijk is aan 1.800
p.a.e./uur. Op te merken valt hierbij nog dat allerlei externe invloeden dit cijfer negatief kunnen
beïnvloeden. Het vermelde cijfer gaat uit van een rijstrookbreedte van 3,50 m. Smallere
rijstroken, een bochtig tracé, hellingen, tegenliggers, obstakels en andere factoren kunnen deze
maximale capaciteit inperken. Deze capaciteit geldt ook als maximumnorm voor de rijstroken op
kruispunten met verkeersafhankelijke regeling, namelijk in een situatie waarbij er zich op de
kruisende weg gedurende één uur geen enkel voertuig aanbiedt. Van zodra er zich een grote
verkeersstroom aanbiedt op de kruisende weg, zal de capaciteit van elk van de respectievelijke
wegen afnemen.
Capaciteit omliggende wegen
Het terrein van E.ON is gelegen aan de Scheldelaan. Dit is een rijbaan met 2X2 rijstroken met
een groot aantal verkeerslichtengeregelde kruispunten en een maximale snelheid van 90 km/u.
Er kan bijgevolg een theoretische capaciteit capaciteit van 1.500 p.a.e./uur per rijstrook of 3.000
p.a.e./uur per rijrichting of 6.000 p.a.e./uur op deze rijweg in de 2 richtingen worden
verondersteld. De Tijsmanstunnel en de liefkenshoektunnel zijn autosnelwegen met 2X2
rijstroken zonder kruispunten en een maximale toegelaten snelheid van 120 km/u. er kan
bijgevolg een theoretische capaciteit van 1.800 p.a.e./uur per rijstrook of 3.600 p.a.e/uur. per
rijrichting of 7.200 p.a.e./uur in de 2 richtingen worden verondersteld.
o Intensiteit omliggende wegen
Metingen
Aan de hand van de automatische telposten die opgesteld worden door Agentschap
infrastructuur afdeling Verkeerskunde binnen het beleidsdomein Mobiliteit en Infrastructuur kan
weergegeven worden wat de gemiddelde verkeersintensiteit is op de R2-West aan de
Tijsmanstunnel. Tabel 9.5 geeft deze gegevens weer. In de buurt van de nieuwe
elektriciteitscentrale zijn enkel gegevens over de Tijsmanstunnel bekend. Metingen van de
Scheldelaan zijn niet bekend en wordt beschouwd als een leemte in de kennis.
Tabel 9.5: Gemiddelde verkeersintensiteiten op de R2 in 2006 (BRON: Verkeerstellingen 2006)
. telpost Sectie
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 649
Projectnummer: 07.0309
Daggemiddelde 2006 (6u – 22u)
Kmpt Werkdag Zaterdag Zondag Weekdag
R2-west Tijsmanstunnel 67 30.500 8.000 7.800 24.100

Tellingen naar de verschillende soorten voertuigen op de R2 werden uitgevoerd in 2000. De
verdeling in soorten voertuigen wordt weergegeven in Tabel 9.6. Uit Tabel 9.6 blijkt dat de
capaciteit tijsmanstunnel in 2006 37,25% bedroeg van de maximale theoretische capaciteit.
Tabel 9.6: Verdeling van de verschillende voertuigen op de R2 ter hoogte van de Tijsmanstunnel en verrekening naar
totale belasting van de weg. (BRON: Verkeerstellingen 2000)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 650
Projectnummer: 07.0309
Aandeel op totaal Aantal p.a.e. per voertuig Aantal p.a.e. per werkdag
Motorrijwielers 0,30% 0,5 45,75
Auto en kleine bestelwagens 71,27% 1 21.737,35
Grote bestelwagens en
kleine vrachtwagens
15,68% 2 9.564,8
Grote vrachtwagens 12,40% 3 11.346
Bussen 0,35% 2 213,5
Totaal 100,00% 42.907,4
Aandeel ten opzichte van de capaciteit van de weg (7200 p.a.e. per uur) 37,25%
Autonome ontwikkeling
Tussen 1985 en 2006 is het verkeer op de A-wegen (waartoe de ringwegen behoren) met
ongeveer 112% toegenomen 50 . Vergelijkt men de tellingen van 2006 met deze van 2005, dan
bekomt men een stijging voor de A-wegen van ongeveer 3,8%. Vergelijkt men echter de
tellingen van de voorgaande jaren (tot 1985-1986), dan ziet men een jaarlijkse stijging tot
ongeveer 2000, daar stagneert intensiteit en in vanaf 2004 stijgt de stijging in intensiteit terug.
Voor de inschatting van de toekomstige ontwikkeling kan men best uitgaan van een ‘worst case
scenario’, d.w.z. een stijging van ongeveer 3,5% de komende jaren. Door de aanleg van de 2 de
tijsmanstunnel kan het totale verkeer langs deze 2 tunnels wel toenemen.
9.1.3.2. Mobiliteitsprofiel van de nieuwe elektriciteitscentrale
o Personenverkeer
Aanlegfase
Gedurende de aanlegfase zullen er maximaal tot 1.800 contractors werkzaam zijn bij de opbouw
van de nieuwe elektriciteitscentrale. Er zullen bijgevolg maximaal een 1.800-tal personenwagens
’s morgens bij de nieuwe elektriciteitscentrale aankomen en ’s avonds een 1.800-tal
personenwagens de elektriciteitscentrale verlaten. Dit betekent in de Scheldelaan een bijkomende
belasting van de Scheldelaan van 1.800 p.a.e. ’s morgens en 1.800 p.a.e. ’s avonds. Indien we
aannemen dat 40% van dit personenverkeer vanuit het oosten (Tijsmanstunnel), 40% vanuit het
westen (Liefkenshoektunnel) en 20% vanuit het zuiden (Scheldelaan) afkomstig is, betekent dit
50 Verkeerstellingen in vlaanderen 2006 in vlaanderen met automatische telapparaten nr. 213, 2005, Vlaamse Overheid,
Agentschap Infrastructuur, Afdeling Beheer Wegverkeer.

een bijkomende belasting voor de Scheldelaan van 720 p.a.e. per dag vanuit en naar het zuiden.
Vanuit en naar de Liefkenshoek- en Tijsmanstunnel betekent dit een bijkomende belasting in elke
tunnel van 1.440 p.a.e. per dag. Dit houdt een belasting in van 360p.a.e./uur in de ochtendspits
en 360p.a.e./uur in de avondspits op de Scheldelaan vanuit en naar het zuiden en
1.440p.a.e./uur in de ochtendspits en 1.440p.a.e./uur in de avondspits vanuit en naar het
noorden. In de Tijsmanstunnel en in de Liefkenshoektunnel betekent dit een bijkomende
belasting van 720p.a.e/uur zowel in de Tijsmanstunnel als in de Liefkenshoektunnel en zowel in
de avondspits als in de ochtendspits.
Exploitatiefase
Gedurende de exploitatiefase zullen er een 70 à 100 mensen werkzaam zijn bij de nieuwe
elektriciteitscentrale. Het aantal contractors en bezoekers is momenteel nog niet gekend. Indien
we ‘worst case’ beschouwen, zullen er een 100 tal-personenwagens ’s morgens bij de nieuwe
elektriciteitscentrale aankomen. En ’s avonds een 100-tal personenwagens de
elektriciteitscentrale verlaten. Het is echter hoogstonwaarschijnlijk dat iedereen er in dagploeg
en op hetzelfde moment aankomt en terug vertrekt. Indien deze ‘worst case’ situatie toch
verondersteld wordt, betekent dit een bijkomende belasting van de Scheldelaan van 100
p.a.e.’s avonds en 100 p.a.e.’s morgens. Indien we aannemen dat 40% van dit
personenverkeer vanuit het oosten (Tijsmanstunnel), 40% vanuit het westen
(Liefkenshoektunnel) en 20% vanuit het zuiden (Scheldelaan) afkomstig is, betekent dit een
bijkomende belasting van 40 p.a.e. voor de Scheldelaan, 80 p.a.e. voor de Tijsmans- en de
Liefkenshoektunnel per dag. Dit houdt een belasting in van 80p.a.e./uur in de ochtendspits en
80 p.a.e./uur in de avondspits op de Scheldelaan vanuit en naar het noorden. En een
20 p.a.e./uur in de avond- en ochtendspits vanuit en naar het zuiden in de Scheldelaan. In de
Thijsmans- en de Liefkenshoektunnel betekent dit een belasting van de weg richting
Scheldelaan van 40 p.a.e./uur.
o Goederenverkeer
Aanlegfase
Het goederenverkeer tijdens de aanlegfase is momenteel moeilijk exact kwantificeerbaar. Over
het aantal vrachtwagenbeweging voor extern grondverzet kon een goede inschatting gemaakt
worden; maar over de aanvoer van installatieonderdelen moesten grove aannames gemaakt
worden om dit, in deze fase, van het project te kwantificeren. De veronderstelde transporten van
het goederenverkeer worden weergegeven in Tabel 9.7. Er werd uitgegaan van 400 dagen werk
voor de aanlegfase. In totaal komt het goederenverkeer neer op een bijkomende
verkeersbelasting van 308 p.a.e./dag (154 p.a.e./dag voor de aankomst van de vrachtwagens en
154 p.a.e./dag voor het terug wegrijden van de vrachtwagens. In de veronderstelling dat de helft
van de vrachtwagens via de Tijsmanstunnel de Scheldelaan bereiken de helft van de
vrachtwagens de Scheldelaan bereiken via de Liefkenshoektunnel, dan betekent dit een
bijkomende belasting van zowel de liefkenshoektunnel als de Tijsmanstunnel van 154 p.a.e./dag
of gemiddeld bij aanvoer van 8 uur per dag, 19,3 p.a.e./uur. En op de Scheldelaan ten noorden
van de site een bijkomende belasting van 308 p.a.e./dag of 38,5 p.a.e./uur.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 651
Projectnummer: 07.0309

Tabel 9.7: Inschatting van het goederenverkeer in de aanlegfase
Goederenverkeer Aantal transporten
Aanvoer
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 652
Projectnummer: 07.0309
Aantal P.a.e
gedurende de
hele aanlegfase
Gemiddeld
aantal p.a.e. per
dag
Per vrachtwagen: aanvoer van installaties 50 300 0,75
Per schip 50 n.v.t n.v.t.
Afvoer
Per vrachtwagen
Wegvoeren grondoverschot bij ontgraving 17.200 103.200 258,00
Wegvoeren grondoverschot bij terreinnivellering 800 4.800 12,00
Wegvoeren grondoverschot voor extern grondverzet 2.450 14.700 36,75
Totaal goederenverkeer per vrachtwagen 20.450 122.700 308
Exploitatiefase
Tijdens de exploitatiefase bij 100% kolenstook zullen enkel kolen aangevoerd worden als
brandstoffen. Dit gebeurt in grote Cape-size schepen, dus via het water. Via de weg wordt het
kalksteen/krijt aangevoerd. Per jaar is deze aanvoer verantwoordelijk voor 4.314 transporten
per jaar, of ongeveer 100 p.a.e. per dag. De afvoer van restproducten (gips, bodem- en vliegas)
zal volledig via het water verlopen. Alle wegtransport zal via de Scheldelaan de nieuwe
elektriciteitscentrale bereiken. Indien we aannemen dat ongeveer de helft via het westen
(Liefkenshoektunnel) en de helft via het oosten (Thijsmanstunnel) wordt aangeleverd, betekent
dit een belasting van 50 p.a.e./dag op beide toegangswegen tot de Scheldelaan en een
belasting van 100 p.a.e./dag op de Scheldelaan. Indien we aannemen dat er 10 uur per dag kan
geleverd en aangevoerd worden, betekent dit een belasting van 10 p.a.e./uur op werkdagen op
de Scheldelaan en een belasting van 5 p.a.e./uur op werkdagen in zowel de Tijsmanstunnel als
in de Liefkenshoektunnel.
Tabel 9.8: Inschatting van het goederenverkeer in de exploitatiefase indien 100% kolen worden verstookt
Goederenverkeer Aantal transporten
Watertransport
Wegtransport
Watertransport
Aanvoer
Per cap-size schepen
Aantal P.a.e per
jaar
Kolen 22 nvt
Totaal aantal watertransporten 22 nvt
Per vrachtwagen
Gemiddeld
aantal p.a.e. per
dag
Kalksteen/krijt 4.314 25.884 99,6
Totaal aantal wegtransporten 4.314 25.884 99,6
Afvoer
Per schip
Gips 110 nvt
Bodemas 26 nvt

Goederenverkeer Aantal transporten
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 653
Projectnummer: 07.0309
Aantal P.a.e per
jaar
Vliegas 120-300 nvt
Totaal aantal watertransporten 256-436
o Modal Split
Gemiddeld
aantal p.a.e. per
dag
Aanlegfase
In Tabel 9.9 wordt een samenvattende tabel van de verkeersmodaliteiten in de exploitatiefase
weergegeven. Minder dan een halve % wordt via het water vervoerd.
Tabel 9.9: Samenvattende tabel Modal Split aanlegfase
Wegtransport (#
Aanlegfase
transporten)
Watertransport (#
transporten)
Spoortransport
Goederentransport 20.450 50 -
Personentransport 1.800 - -
Totaal 22.250 50 -
Exploitatiefase
In Tabel 9.10 wordt een samenvattende tabel van de verkeersmodaliteiten in de exploitatiefase
weergegeven. 3,6% van het de aan- en afvoer van grondstoffen en restproducten (uitgedrukt in
gewicht) wordt getransporteerd via de weg, 96,4% via het water. Wanneer dit vertaald wordt
naar het aantal transporten geeft dit een heel ander beeld. 7,7% van de goederentransporten
gebeurt via het water, terwijl 94,3% van de goederentransporten via de weg gebeurt.
Tabel 9.10: Samenvattende tabel Modal Split exploitatiefase met 100% kolenstook
Exploitatiefase mat 100%
kolenstook
Wegtransport Watertransport Spoortransport
Ton # transpoten Ton # transpoten Ton # transpoten
Goederentransport 120.792 4.314 3.269.200 378-458 - -
Personentransport - 100 - - - -
Totaal 120.792 4.414 3.269.200 378-458 - -
o Totaal bijkomend verkeer door de nieuwe elektriciteitscentrale
Aanlegfase
Figuur 9.4 geeft een overzicht van het totaal bijkomend verkeer door de nieuwe
elektriciteitscentrale in de aanlegfase. In de figuur staat het verkeer afkomstig van het oosten
nog aangeduid via de Tijsmanstunnel. Indien de plannen van de 2 de Tijsmanstunnel doorgaan,
zal dit verkeer niet meer via de Tijsmanstunnel gaan, maar via de 2 de Tijsmanstunnel.
-

Figuur 9.4: Samenvattende figuur van het totaal bijkomend verkeer door de nieuwe elektriciteitscentrale tijdens de
aanlegfase.
1.440 p.a.e./dag personen 1.440 p.a.e./dag personen
Liefkenshoektunnel Tijsmanstunnel
154 p.a.e./dag goederen 154 p.a.e./dag goederen
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 654
Projectnummer: 07.0309
Scheldelaan
308 p.a.e./dag goederen
2.880 p.a.e./dag personen
720 p.a.e./dag personen
E.ON
Exploitatiefase
Figuur 9.5 geeft een overzicht van het totaal bijkomend verkeer door de nieuwe
elektriciteitscentrale in de exploitatiefase bij 100% kolenstook. In de figuur staat het verkeer
afkomstig van het oosten nog aangeduid via de Tijsmanstunnel. Indien de plannen van de 2 de
Tijsmanstunnel doorgaan, zal dit verkeer niet meer via de Tijsmanstunnel gaan, maar via de 2 de
Tijsmanstunnel.
Figuur 9.5: Samenvattende figuur van het totaal bijkomende verkeer tijdens de exploitatiefase indien met 100%
kolenstook wordt gewerkt
80 p.a.e./dag personen 80 p.a.e./dag personen
Liefkenshoektunnel Tijsmanstunnel
50 p.a.e./dag goederen 50 p.a.e./dag goederen
Scheldelaan
100 p.a.e/dag goederen
160 p.a.e./dag personen
40 p.a.e./dag personen
E.ON

9.1.3.3. Te verwachten effecten
o Overzicht van de toetsingswaarden en relevantiebepaling
De berekende bijdrage van de nieuwe elektriciteitscentrale aan de verkeersintensiteit zal in
onderstaande paragrafen telkens als verwaarloosbaar, beperkt, relevant of belangrijk
gecatalogeerd worden. Deze begrippen worden in het kader van dit MER als volgt gedefinieerd
in functie van de berekende bijdrage x:
Verwaarloosbare bijdrage x

elektriciteitscentrale. Deze bijdrage wordt ook als belangrijk beoordeeld, maar is uiteraard
maar een tijdelijke impact.
Impact Liefkenshoektunnel
Dezelfde redenering als voor de Tijsmanstunnel kan hier worden aangehaald. De bijdrage tot
de maximale en de resterende capaciteit kan bijgevolg ook als belangrijk beschouwd worden.
Exploitatiefase
Impact Scheldelaan
Om de impact te berekenen zal alleen rekening gehouden worden met het drukste moment,
d.w.z. in de avond- en ochtendspits. Zoals boven reeds aangegeven zal in de ochtend- en
avondspits er een belasting zijn van de Scheldelaan in het noorden van E.ON van 80 p.a.e.
personenverkeer en 10 p.a.e. goederenverkeer. Van deze 10 p.a.e. rijdt de helft in noordelijke
en de helft in zuidelijke richting(aan- en afvoer van goederen). Het totaal aantal p.a.e. vanuit
noordelijke richting is bijgevolg 95 p.a.e./uur. De capaciteit van de Scheldelaan werd in
voorgaande paragrafen op 3.000 p.a.e./uur vastgelegd. Dit betekent een maximale impact van
3% op de Scheldelaan gedurende de avond- en ochtendspits, wat als een beperkte bijdrage
wordt beschouwd. Hierbij dient niet te vergeten dat dit de ‘worst case’ situatie in het drukste
moment van de dag is. Vanuit zuidelijke richting werd in voorgaande paragrafen een maximale
belasting van 20 p.a.e. vastgesteld in noordelijke richting. Deze bijdrage kan als
verwaarloosbare bijdrage worden beschouwd (0,7%).
Impact Tijsmanstunnel
Ook hier zal alleen rekening gehouden worden met het drukste moment van de dag, d.w.z. in
de avond- en ochtendspits. Bovenstaande paragrafen geven een belasting weer van 40 p.a.e.
in de Tijsmanstunnel richting Scheldelaan in de ochtendspits door personenverkeer en 40 p.a.e.
in de Tijsmanstunnel in de avondspits in omgekeerde richting. Voor het goederenverkeer werd
een belasting berekend van 5 p.a.e/uur. in beide richtingen, bijgevolg 2,5/p.a.e./uur in de
richting van de Scheldelaan. Het totaal aantal p.a.e./uur in de Tijsmanstunnel richting
Scheldelaan zal totaal bijgevolg 42,5 p.a.e./uur bedragen. De capaciteit van de Tijsmanstunnel
werd in voorgaande paragrafen berekend op 3.600p.a.e./uur per rijrichting. Dit betekent een
maximale impact van 1,2% van de capaciteit van de weg in avond- als in ochtendspits, wat als
een beperkte bijdrage ten opzichte van de maximale capaciteit kan beschouwd worden. Ten
opzichte van de resterende capaciteit. Rekening houdend met de huidige belasting van de
Tijsmanstunnel wordt berekend dat 2% (huidige intensiteit uitgedrukt in p.a.e./uur=2681,
/2=intensiteit per uur per rijrichting=1.340; resterende capaciteit =3.600-1.340p.a.e. per uur per
rijrichting= 2.260 p.a.e. per uur per rijrichting; 42,5 is 2% van 2.260) van de resterende
capaciteit zou ingenomen worden door het bijkomend transport door de exploitatie van de
nieuwe elektriciteitscentrale. Deze bijdrage wordt ook als beperkt beoordeeld.
Bovenstaande berekende impact werd berekend volgens de huidige verkeerssituatie. Indien de
2 de Tijsmanstunnel gerealiseerd is zal alle verkeer van en naar het oosten via de 2 de
Tijsmanstunnel gaan. De intensiteit ten opzichte van de maximale capaciteit kan dan ook als
beperkt beschouwd worden (zelfde redenering als de huidige Tijsmanstunnel). De intensiteit
ten opzichte van de resterende capaciteit kan echter niet berekend/weergegeven worden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 656
Projectnummer: 07.0309

Impact Liefkenshoektunnel
Dezelfde redenering als voor de Tijsmanstunnel kan hier worden aangehaald. De bijdrage tot
de maximale capaciteit kan bijgevolg ook als beperkt beschouwd worden.
9.1.4. Besluit
De verwachte bijdragen van de atmosferische emissies bedragen maximaal 5% (voor F, voor
de overige parameters is dit minder) van de gezondheidswaarden.
Tijdens de aanlegfase worden belangrijke bijdragen verwacht qua bijkomende
verkeersintensiteiten door het transport van grond en aanvoer van installatieonderdelen en het
personenverkeer van de contractors en dit zowel op de R2 (Tijsmans- en Liefkenshoektunnel)
als op de Scheldelaan. De maximale capaciteit wordt niet overschreden.
Gedurende de exploitatiefase worden beperkte bijdragen genoteerd .
9.1.5. Milderende maatregelen
Omdat de verwachte bijdragen ver onder de gezondheidswaarde blijven, worden deze als
aanvaardbaar beschouwd, en worden geen verdere milderende maatregelen voorgesteld.
De bijdrages naar wegverkeer toe worden als belangrijk beoordeeld in de aanlegfase, vooral
door het personenverkeer. Gedurende de exploitatiefase worden beperkte bijdragen berekend.
Als milderende maatregel wordt voorgesteld dat de contractors aangespoord worden om te
carpoolen of om te voorzien in georganiseerd gemeenschappelijk vervoer, zodat minder
wagens gedurende de spits de site dienen te bereiken of van de site dienen weg te rijden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 657
Projectnummer: 07.0309

9.2. Discipline mens voor het scenario van de koeltoren
9.2.1. Methodologie
De gevolgde methodologie is dezelfde als deze beschreven in het 1 e concept: zie onder
paragraaf 9.1.1.
9.2.2. Toxicologische evaluatie
9.2.2.1. Identificatie van de relevante wijzigingen in het milieu
Hiervoor wordt verwezen naar paragraaf 9.1.2.
9.2.2.2. Beschrijving van het studiegebied en van de aanwezige populaties
Hiervoor wordt verwezen naar paragraaf 9.1.2.2.
9.2.2.3. Gezondheidsrisicoanalyse
Blootstelling aan chemische agentia via dispersie van atmosferische polluenten
Directe blootstelling
De dispersie van atmosferische polluenten vanwege het project zorgt voor volgende mogelijke
directe blootstellingsroute: blootstelling aan verhoogde omgevingsconcentraties voor
verschillende polluenten.
Tabel 9.11 toont een overzicht van de bijdrage vanwege de nieuwe elektriciteitscentrale tot de
immissieconcentraties van atmosferische polluentenin het concept met koeltoren in
Berendrecht, Putte (Vlaanderen) en Putte (Nederland). Uit Tabel 9.11 blijkt dat de berekende
bijdragen voor alle parameters beduidend lager liggen dan de weerhouden toetsingswaarden.
Tabel 9.11 Bijdragen vanwege het project tot de immissieconcentraties van atmosferische polluenten: in concept met
koeltoren
NOx
Parameter Toetsingswaarden Woonkern
jaargemiddelde
grenswaarde (Vlarem
II)
40 (NO2)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 658
Projectnummer: 07.0309
immissieconcentraties (in µg/m³)
Gemiddelde
gemeten waarde
van geselecteerde
VMM meetposten in
de omgeving van de
nieuwe
elektriciteitscentrale
Berekende bijdrage
vanwege het project
Berendrecht 40 (NO2)
ca .0,1074
Stabroek ca. 0,1074
Putte (Vlaanderen)
ca. 0,1224

SO2
CO
Parameter Toetsingswaarden Woonkern
uurgrenswaarde –
P99,8 (Vlarem II)
daggrenswaarde -
P99 (Vlarem II)
uurgrenswaarde -
P99,8 (Vlarem II)
jaargemiddelde
grenswaarde (Vlarem
II)
PM10
daggrenswaarde –
P98 (Vlarem II)
Chloriden
Jaargrenswaarde
(Vlarem II)
daggrenswaarde -
P98 (Vlarem II)
200 (N02)
125
350
10 000
50
40
300
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 659
Projectnummer: 07.0309
immissieconcentraties (in µg/m³)
Gemiddelde
gemeten waarde
van geselecteerde
VMM meetposten in
de omgeving van de
nieuwe
elektriciteitscentrale
Berekende bijdrage
vanwege het project
Putte (Nederland) ca. 0,1297
Berendrecht 3,11 – 4,03
Stabroek
91 (NO2)
2,55 – 4,28
Putte (Vlaanderen) 2,94 -3,33
Putte (Nederland)
2,97 – 3,49
Berendrecht 0,64 – 0,78
Stabroek
61
0,40 – 0,97
Putte (Vlaanderen) 0,80 – 1,0
Putte (Nederland)
0,85 – 1,04
Berendrecht 2,39 – 2,84
Stabroek
323 (max.)
2,13 – 2,94
Putte (Vlaanderen) 2,51 – 2,99
Putte (Nederland)
2,65 – 3,1
Berendrecht 0,074 – 0,124
Stabroek
-
0,041 – 0,0153
Putte (Vlaanderen) -
Putte (Nederland)
Berendrecht 0,106 – 0,164
Stabroek
78
0,079 – 0,218
Putte (Vlaanderen) -
Putte (Nederland)
Berendrecht 0,0049 – 0,0089
Stabroek
36
0,0046 – 0,021
Putte (Vlaanderen) -
Putte (Nederland)
Berendrecht -
0,015 – 0,054
Stabroek 0,02 – 0,079
Putte (Vlaanderen)
-
-
-
-

Fluoriden
Cd + Tl
Hg
Parameter Toetsingswaarden Woonkern
Jaargemiddelde
(Vlarem II)
daggrenswaarde -
P98 (Richtlijn
2004/107/EG + WHO
advieswaarde)
PM 2,5
NH3
advieswaarde - P98
(WHO)
Jaargemiddelde
waarde (nieuwe
Europese richtlijn)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 660
Projectnummer: 07.0309
1
10,005
1
25
100
immissieconcentraties (in µg/m³)
Gemiddelde
gemeten waarde
van geselecteerde
VMM meetposten in
de omgeving van de
nieuwe
elektriciteitscentrale
Berekende bijdrage
vanwege het project
Putte (Nederland) -
Berendrecht < 0,001
Stabroek
Putte (Vlaanderen)
-
< 0,001
Putte (Nederland)
Berendrecht 0,00004 – 0,00014
Stabroek
-
0,00005 – 0,0002
Putte (Vlaanderen) -
Putte (Nederland)
Berendrecht 0,000024 – 0,000081
Stabroek
-
0,00003 – 0,00012
Putte (Vlaanderen) -
Putte (Nederland)
Berendrecht 0,0005
Stabroek
-
0,0008
Putte (Vlaanderen) 0,0026
Putte (Nederland)
-
-
0,003
Berendrecht < 1
Stabroek
-
< 1
Putte (Vlaanderen) < 1
Putte (Nederland)
Uit voorgaande tabel blijkt dat de impact van de parameters CO, Chloriden, Cd+Tl, Hg, PM2,5 en
NH3 lager liggen dan 1% van de wettelijke norm of de wetenschappelijke advieswaarde; Deze
parameters zullen bijgevolg niet meer verder besproken worden.
< 1

Indirecte blootstelling
De dispersie van atmosferische polluenten vanwege de nieuwe elektriciteitscentrale zorgt voor
volgende relevante indirecte blootstellingsroutes via depositie van atmosferische polluenten.
Het betreft volgende deposities: dioxines, Tl+Cd, Totaal stof, verzurende en eutrofiërende
Tabel 9.12 geeft een overzicht van de bijdrage van de nieuwe elektriciteitscentrale tot
depositiewaarden van verschillende polluenten in de woonkernen van Berendrecht, Stabroek,
Putte (Vlaanderen) en Putte (Nederland). Uit Tabel 9.12 blijkt dat de berekende bijdragen
vanwege het project beduidend lager liggen dan de toetsingswaarden.
Tabel 9.12: Bijdrage vanwege het project tot de depositiewaarden
Parameter Toetsingswaarden Woonkern
Potentieel verzurende depositie
Cd + Tl
jaargemiddelde
streefwaardenwaarden
(Vlarem II)
Jaargemiddelde richtwaarde
(Vlarem II)
Uitvallend stof
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 661
Projectnummer: 07.0309
1400 Zeq/ha/jaar
30 µg/m²/dag
Grenswaarde (Vlarem II) 650 mg/m²/dag
Eutrofiërende depositie
Jaargemiddelde 14 kgN/ha/j
Depositiewaarden
Gemiddelde gemeten
waarde van
geselecteerde VMM
meetposten in de
omgeving van de nieuwe
elektriciteitscentrale
Berekende
bijdrage
vanwege het
project
Berendrecht 22
Stabroek 14,3
Putte (Vlaanderen) 19,8
Putte (Nederland)
Berendrecht 0,14 – 0,27
Stabroek
-
0,14 – 0,37
Putte (Vlaanderen) -
Putte (Nederland)
Berendrecht 0,065 – 0,117
Stabroek 0,053 – 0,159
-
Putte (Vlaanderen) -
Putte (Nederland)
Berendrecht 0,067
Stabroek
-
0,041
Putte (Vlaanderen) 0,059
Putte (Nederland)
-
21
-
-
0,0057

9.2.2.3.1. Blootstelling aan chemische agentia via bodem en grondwater
Er kan gesteld worden dat de bewoners in de omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale niet
blootgesteld zullen worden aan verontreinigingen onder de site. De nodige
bodembeschermende maatregelen zullen voorzien worden voor de site van de nieuwe
elektriciteitscentrale. Hierdoor is de kans op bodemverontreiniging als gevolg van een calamiteit
tot een minimum beperkt.
9.2.2.3.2. Blootstelling aan chemische agentia via emissies in water
Met betrekking tot de lozing van het bedrijfsafvalwater kan gesteld worden dat de impacten op
de kwantiteit en kwaliteit van het ontvangende water, de Schelde, verwaarloosbaar zijn. Met
betrekking tot de captatie en de lozing van het koelwater kan in dit concept ook besloten
worden dat de impacten verwaarloosbaar zijn.
Potentiële relevante gezondheidseffecten als gevolg van afvalwaterlozingen van de nieuwe
elektriciteteitscentrale kunnen op basis van de voorgaande argumenten dan ook als
verwaarloosbaar bestempeld worden, en zullen niet verder behandeld worden.
9.2.2.3.3. Blootstelling aan fysieke agentia – geluid
Hiervoor verwijzen we ook naar paragraaf 9.1.2.3.
Het verwachte geluidimpact van E.ON kan, volgens het significantiekader van de discipline
geluid en trillingen, naar de relevante beoordelingsposities (t.h.v. bewoning en t.h.v.
natuurgebieden) als beperkt worden beschouwd. Extra milderende maatregelen tijdens normale
en maximale exploitatie dienen niet toegepast te worden.
Mogelijke gezondheidseffecten als gevolg van de werking van de geplande kolencentrale
worden bijgevolg niet verwacht.
9.2.2.3.4. Geurhinder
Bij 100% kolenstook wordt er geen geurhinder verwacht Eventuele geurhinder zou in de directe
omgeving niet veel receptoren hinderen door de beperkte bevolkingsdichtheid.
9.2.2.3.5. Visuele impact
De visuele impact wordt uitvoerig besproken in het hoofdstuk Landschap, bouwkundig erfgoed
en archeologie. Hieruit blijkt dat het concept met koeltoren wel enige impact op het landschap
heeft.
9.2.2.4. Identificatie van relevante gezondheidseffecten in de bestudeerde
populatie
9.2.2.4.1. Algemeen – Methodiek
Om de te verwachten bijdrage aan chemische en fysische agentia te beoordelen, wordt volgend
significantiekader gebruikt:
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 662
Projectnummer: 07.0309

Verwaarloosbare bijdrage x

• de aanwezigheid van fouling, een microbiële biofilm; Legionella overleeft immers via
ééncelligen.
De verschillende stadia die leiden tot een uitbraak van Legionella omvatten :
• de ontwikkeling van een virulente stam van bacteriën in het koelsysteem;
• de omstandigheden die de vermeerdering van bacteriën beïnvloeden;
• besmet water dat als aërosol in de atmosfeer verdwijnt;
• druppels diep geïnhaleerd door bevattelijke personen.
Er dient te worden opgemerkt dat niet alle Legionella species infecties kunnen veroorzaken bij de
mens.
Preventie van besmetting gebeurt het best door het voorkomen van de ontwikkeling en de
vermeerdering van bacteriën in het koelsysteem. De volgende preventieve maatregelen worden
dan ook in acht genomen :
• zowel voor het bedrijfspersoneel als het onderhoudspersoneel zijn veiligheidsmaatregelen
van kracht die in acht moeten genomen worden bij het uitvoeren van
werkzaamheden in en rond de koelcellen, in en aan de koelwaterkring (bv. de
condensor). Hierbij zijn zowel persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
voorgeschreven als preventiemaatregelen (desinfectie van de koelkring) voorafgaand
aan werkzaamheden in en rond de koelkring van toepassing;
• preventief dienen er regelmatig Legionella analyses uitgevoerd te worden op het
koelcircuit. In functie van de bekomen resultaten wordt een actieplan en een beheersplan
opgesteld om de eventuele Legionella-contaminatie onder controle te krijgen;
• periodieke reiniging van de koelkring tijdens langdurige onderhoudsperiodes laat toe
om het koelsysteem nadien effectiever te laten functioneren. Hierbij voorziet men het
verwijderen van slib uit het koeltorenbassin en het controleren en reinigen van de
druppelvangers en de pakking.
Door het uitvoeren van deze preventieve maatregelen worden de ontwikkeling en vermeerdering
van bacteriën in het koelsysteem onmogelijk gemaakt. Indien toch, ondanks de genoemde
voorzorgs-maatregelen, Legionella-bacteriën teruggevonden worden, worden een aantal
curatieve stappen ondernomen om de besmetting zo snel mogelijk ongedaan te maken. De
koelkring wordt gedesinfecteerd met natriumhypochloriet en er wordt opnieuw een controle
uitgevoerd. Indien nodig blijkt worden bijkomende maatregelen genomen.
9.2.2.5. Bespreking van de te verwachten gevolgen: determinatie en
implementatie van milderende maatregelen
De verwachte bijdragen v/d E.ON atmosferische emissies, bedragen maximaal 1% (voor
depositie van Tl + Cd) de overige parameters is dit beduidend minder) van de
gezondheidswaarden. Omdat deze bijdrage ver onder de gezondheidswaarde blijft, worden
deze als aanvaardbaar beschouwd, en worden geen verdere milderende maatregelen
voorgesteld.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 664
Projectnummer: 07.0309

9.2.2.6. Mobiliteit
9.2.2.7. Bereikbaarheidsprofiel
9.2.2.7.1. Huidige verkeerssituatie
Het langzaam verkeersnetwerk - microstructuur
Dit netwerk omvat zowel het fiets als voetgangersnetwerk. De nieuwe elektriciteitcentrale is voor
de fietser te bereiken via een vrijliggend fietspad aangelegd tussen de Scheldedijk en de
Scheldelaan. Het fietspad is 2,5 m breed.
Het wegverkeer – meso-en macrostructuur
Het terrein van de nieuwe elektriciteitscentrale is enkel via de Scheldelaan (N163) te bereiken
voor het wegverkeer. De Scheldelaan zorgt voor verbinding met de R2 tussen de
Liefkenshoektunnel en de Frans Tijsmanstunnel (zie Figuur 9.6). Via de Frans Tijsmanstunnel
kan de A12 bereikt worden die aansluiting geeft naar Nederland richting Woensdrecht/Bergen
op Zoom of naar de R1 die aansluiting geeft naar Brussel, Limburg of Gent. Richting westen
kan via de Liefkenshoektunnel (onder de Schelde) verbinding geven richting Oostende of Gent.
Figuur 9.6: Wegverkeerssituatie nabij de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON. (BRON: www.MAP24.be)
Het spoorwegnet
E.ON is te bereiken via het spoor. Deze volgt de Schelde en loopt langs de Scheldelaan. Ten
noorden van het terrein van E.ON loopt er een spoorweg langs de R2. Deze kruist het
Kanaaldok B1 op de Lillobrug (zie Figuur 9.7). Deze brug omvat 2 sporen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 665
Projectnummer: 07.0309

Figuur 9.7: Spoorwegverkeer nabij de nieuwe elektriciteitscentrale
Het waterwegnetwerk
Het E.ON-terrein is net naast het Kanaaldok B1 gelegen (zie Figuur 9.1). Er zullen
voorzieningen worden getroffen om maximaal vervoer via het schip mogelijk te maken (nieuwe
kademuur: zie paragraaf 2.4.5).
Luchtverkeer
Het dichtstbijgelegen vliegveld is in Deurne gelegen. Dit vliegveld is op een afstand van 12,5km
van de nieuwe elektriciteitscentrale gelegen. E.ON zal hier dan ook geen gebruik van maken.
9.2.2.7.2. Nieuwe ontwikkelingen in het verkeersnetwerk
In de buurt van de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON zijn er 2 nieuwe projecten in
ontwikkeling die zowel het spoorwegennet, het wegverkeersnetwerk als het netwerk voor
langzaam verkeer zal wijzigen. (De nieuwe plannen voor de Oosterweelverbinding wordt als te
ver van het projectgebied beschouwd om invloed te hebben op het verkeer nabij E.ON, dit
project wordt hieronder dan ook niet besproken).
De tweede spoorverbinding onder de Schelde (Liefkenshoekspoortunnel)
Via deze nieuwe spoorverbinding zal er een verbinding zijn tussen het spoorwegennet op de
linker Schelde-oever en het spoorwegennet op de rechter Schelde-oever (zie ook paragraaf
2.7.1). Dit nieuwe traject wordt aangeduid op Figuur 9.2 met de groene streepjeslijn.
De tweede Tijsmanstunnel
Na de realisatie van de tweede Tijsmanstunnel voor personen- en vrachtverkeer (zie ook
paragraaf 2.7.2) zullen de bestaande op- en afrittencomplexen van de R2 aan de Noorderlaan
(afrit 13) afgesloten worden. Wegverkeer afkomstig van de Tijsmanstunnel naar de Noorderlaan
zal via Laageind (Stabroek) moeten omrijden en andersom, Wegverkeer van de Noorderlaan
naar de Tijsmanstunnel zal via Laageind (Stabroek) moeten omrijden. Ter hoogte van het
bestaande op-en afrittencomplex aan de Scheldelaan (afrit 12) zal het verkeer enkel nog van en
naar de richting linkeroever (via liefkenshoektunnel) kunnen. Verkeer afkomstig van
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 666
Projectnummer: 07.0309

Rechteroever A12 of Noorderlaan richting Scheldelaan dient dan de 2 de Tijsmanstunnel te
gebruiken. Deze toekomstige verkeersschets wordt weergegeven in Figuur 9.3. In deze tunnel
wordt ook een fietspad voorzien.
Oosterweelverbinding
Met de oosterweelverbinding zal de verkeersinfrastructuur ten zuiden van E.ON drastisch
veranderen. Dit project houdt een nieuwe toltunnel onder de schelde vanop Linkeroever naar
Rechteroever ter hoogte van het kerkje Oosterweel in. Voor een verdere beschrijving van het
project zie paragraaf 2.7.3.
Figuur 9.8: Verkeersschets na de aanleg van de Tweede Tijsmanstunnel. (BRON: kennisgevingsdocument MER
Tweede Tijsmanstunnel)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 667
Projectnummer: 07.0309

9.2.2.7.3. Capaciteit-omliggende wegen
Methode
De capaciteit van een weg of een rijstrook wordt uitgedrukt in Personen Auto-Equivalenten
(p.a.e.). Men hanteert deze werkwijze omdat de impact van de verschillende vervoerswijzen op de
capaciteit van een weg, totaal verschillend kunnen zijn.
Er wordt uitgegaan van de volgende maatvoering :
• auto en kleine bestelwagen: 1 p.a.e.
• grote bestelwagen en kleine vrachtwagen: 2 p.a.e.
• zware vrachtauto: 3 p.a.e.
• bus: 2 p.a.e.
• motorrijwiel: 0,5 p.a.e.
• fiets: 0,3 p.a.e.
De capaciteit van een rijstrook staat gelijk aan het aantal p.a.e. die deze rijstrook op een uur tijd
kan verwerken. Algemeen wordt aangenomen dat de volgtijd tussen twee voertuigen 2
seconden bedraagt. Dit houdt in dat de maximale capaciteit van een rijstrook gelijk is aan 1.800
p.a.e./uur. Op te merken valt hierbij nog dat allerlei externe invloeden dit cijfer negatief kunnen
beïnvloeden. Het vermelde cijfer gaat uit van een rijstrookbreedte van 3,50 m. Smallere
rijstroken, een bochtig tracé, hellingen, tegenliggers, obstakels en andere factoren kunnen deze
maximale capaciteit inperken. Deze capaciteit geldt ook als maximumnorm voor de rijstroken op
kruispunten met verkeersafhankelijke regeling, namelijk in een situatie waarbij er zich op de
kruisende weg gedurende één uur geen enkel voertuig aanbiedt. Van zodra er zich een grote
verkeersstroom aanbiedt op de kruisende weg, zal de capaciteit van elk van de respectievelijke
wegen afnemen.
Capaciteit omliggende wegen
Het terrein van E.ON is gelegen aan de Scheldelaan. Dit is een rijbaan met 2X2 rijstroken met
een groot aantal verkeerslichtengeregelde kruispunten en een maximale snelheid van 90km/u.
Er kan bijgevolg een theoretische capaciteit capaciteit van 1.500 p.a.e./uur per rijstrook of 3.000
p.a.e./uur per rijrichting of 6.000 p.a.e./uur op deze rijweg in de 2 richtingen worden
verondersteld. De Tijsmanstunnel en de liefkenshoektunnel zijn autosnelwegen met 2X2
rijstroken zonder kruispunten en een maximale toegelaten snelheid van 120km/u. er kan
bijgevolg een theoretische capaciteit van 1.800 p.a.e./uur per rijstrook of 3600 p.a.e. /uur per
rijrichting of 7.200 p.a.e./uur in de 2 richtingen worden verondersteld.
9.2.2.7.4. Intensiteit omliggende wegen
Metingen
Aan de hand van de automatische telposten die opgesteld worden door Agentschap
infrastructuur afdeling Verkeerskunde binnen het beleidsdomein Mobiliteit en Infrastructuur kan
weergegeven worden wat de gemiddelde verkeersintensiteit is op de R2-West aan de
Tijsmanstunnel. Tabel 9.13 geeft deze gegevens weer. In de buurt van de nieuwe
elektriciteitscentrale zijn enkel gegevens over de Tijsmanstunnel bekend. Metingen van de
Scheldelaan zijn niet bekend en wordt beschouwd als een leemte in de kennis.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 668
Projectnummer: 07.0309

Tabel 9.13: Gemiddelde verkeersintensiteiten op de R2 in 2006 (BRON: Verkeerstellingen 2006)
. telpost Sectie
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 669
Projectnummer: 07.0309
Daggemiddelde 2006 (6u – 22u)
Kmpt Werkdag Zaterdag Zondag Weekdag
R2-west Tijsmanstunnel 67 30.500 8.000 7.800 24.100
Tellingen naar de verschillende soorten voertuigen op de R2 werden uitgevoerd in 2000. De
verdeling in soorten voertuigen wordt weergegeven in Tabel 9.14. Uit Tabel 9.14 blijkt dat de
capaciteit tijsmanstunnel in 2006 37,25% bedroeg van de maximale theoretische capaciteit.
Tabel 9.14: Verdeling van de verschillende voertuigen op de R2 ter hoogte van de Tijsmanstunnel en verrekening naar
totale belasting van de weg. (BRON: Verkeerstellingen 2000)
Aandeel op totaal Aantal p.a.e. per voertuig Aantal p.a.e. per werkdag
Motorrijwielers 0,30% 0,5 45,75
Auto en kleine bestelwagens 71,27% 1 21.737,35
Grote bestelwagens en
kleine vrachtwagens
15,68% 2 9.564,8
Grote vrachtwagens 12,40% 3 11.346
Bussen 0,35% 2 213,5
Totaal 100,00% 42.907,4
Aandeel ten opzichte van de capaciteit van de weg (7200 p.a.e. per uur) 37,25%
Autonome ontwikkeling
Tussen 1985 en 2006 is het verkeer op de A-wegen (waartoe de ringwegen behoren) met
ongeveer 112% toegenomen 51 . Vergelijkt men de tellingen van 2006 met deze van 2005, dan
bekomt men een stijging voor de A-wegen van ongeveer 3,8%. Vergelijkt men echter de
tellingen van de voorgaande jaren (tot 1985-1986), dan ziet men een jaarlijkse stijging tot
ongeveer 2000, daar stagneert intensiteit en in vanaf 2004 stijgt de stijging in intensiteit terug.
Voor de inschatting van de toekomstige ontwikkeling kan men best uitgaan van een ‘worst case
scenario’, d.w.z. een stijging van ongeveer 3,5% de komende jaren. Door de aanleg van de 2 de
tijsmanstunnel kan het totale verkeer langs deze 2 tunnels wel toenemen.
9.2.2.8. Mobiliteitsprofiel van de nieuwe elektriciteitscentrale
9.2.2.8.1. Personenverkeer
Aanlegfase
Gedurende de aanlegfase zullen er maximaal tot 1.800 contractors werkzaam zijn bij de opbouw
van de nieuwe elektriciteitscentrale. Er zullen bijgevolg maximaal een 1.800-tal personenwagens
51 Verkeerstellingen in vlaanderen 2006 in vlaanderen met automatische telapparaten nr. 213, 2005, Vlaamse Overheid,
Agentschap Infrastructuur, Afdeling Beheer Wegverkeer.

’s morgens bij de nieuwe elektriciteitscentrale aankomen en ’s avonds een 1.800-tal
personenwagens de elektriciteitscentrale verlaten. Dit betekent in de Scheldelaan een bijkomende
belasting van de Scheldelaan van 1.800 p.a.e. ’s morgens en 1.800 p.a.e. ’s avonds. Indien we
aannemen dat 40% van dit personenverkeer vanuit het oosten (Tijsmanstunnel), 40% vanuit het
westen (Liefkenshoektunnel) en 20% vanuit het zuiden (Scheldelaan) afkomstig is, betekent dit
een bijkomende belasting voor de Scheldelaan van 720 p.a.e. per dag vanuit en naar het zuiden.
Vanuit en naar de Liefkenshoek- en Tijsmanstunnel betekent dit een bijkomende belasting in elke
tunnel van 1.440 p.a.e. per dag. Dit houdt een belasting in van 360 p.a.e./uur in de ochtendspits
en 360 p.a.e./uur in de avondspits op de Scheldelaan vanuit en naar het zuiden en
1.440 p.a.e./uur in de ochtendspits en 1.440 p.a.e./uur in de avondspits vanuit en naar het
noorden. In de Tijsmanstunnel en in de Liefkenshoektunnel betekent dit een bijkomende
belasting van 720 p.a.e/uur zowel in de Tijsmanstunnel als in de Liefkenshoektunnel en zowel
in de avondspits als in de ochtendspits.
Exploitatiefase
Gedurende de exploitatiefase zullen er een 70 à 100 mensen werkzaam zijn bij de nieuwe
elektriciteitscentrale. Het aantal contractors en bezoekers is momenteel nog niet gekend. Indien
we ‘worst case’ beschouwen, zullen er een 100 tal-personenwagens ’s morgens bij de nieuwe
elektriciteitscentrale aankomen. En ’s avonds een 100-tal personenwagens de
elektriciteitscentrale verlaten. Het is echter hoogstonwaarschijnlijk dat iedereen er in dagploeg
en op hetzelfde moment aankomt en terug vertrekt. Indien deze ‘worst case’ situatie toch
verondersteld wordt, betekent dit een bijkomende belasting van de Scheldelaan van 100 p.a.e.
’s avonds en 100 p.a.e. ’s morgens. Indien we aannemen dat 40% van dit personenverkeer
vanuit het oosten (Tijsmanstunnel), 40% vanuit het westen (Liefkenshoektunnel) en 20% vanuit
het zuiden (Scheldelaan) afkomstig is, betekent dit een bijkomende belasting van 40 p.a.e. voor
de Scheldelaan, 80 p.a.e. voor de Tijsmans- en de Liefkenshoektunnel per dag. Dit houdt een
belasting in van 80 p.a.e./uur in de ochtendspits en 80 p.a.e./uur in de avondspits op de
Scheldelaan vanuit en naar het noorden. En een 20 p.a.e./uur in de avond- en ochtendspits
vanuit en naar het zuiden in de Scheldelaan. In de Thijsmans- en de Liefkenshoektunnel
betekent dit een belasting van de weg richting Scheldelaan van 40 p.a.e./uur.
9.2.2.8.2. Goederenverkeer
Aanlegfase
Het goederenverkeer tijdens de aanlegfase is momenteel moeilijk exact kwantificeerbaar. Over
het aantal vrachtwagenbeweging voor extern grondverzet kon een goede inschatting gemaakt
worden; maar over de aanvoer van installatieonderdelen moesten grove aannames gemaakt
worden om dit, in deze fase, van het project te kwantificeren. De veronderstelde transporten van
het goederenverkeer worden weergegeven in Tabel 9.15. Er werd uitgegaan van 400 dagen werk
voor de aanlegfase. In totaal komt het goederenverkeer neer op een bijkomende
verkeersbelasting van 308 p.a.e./dag (154 p.a.e./dag voor de aankomst van de vrachtwagens en
154 p.a.e./dag voor het terug wegrijden van de vrachtwagens. In de veronderstelling dat de helft
van de vrachtwagens via de Tijsmanstunnel de Scheldelaan bereiken de helft van de
vrachtwagens de Scheldelaan bereiken via de Liefkenshoektunnel, dan betekent dit een
bijkomende belasting van zowel de liefkenshoektunnel als de Tijsmanstunnel van 154 p.a.e./dag
of gemiddeld bij aanvoer van 8 uur per dag, 19,3 p.a.e./uur. En op de Scheldelaan ten noorden
van de site een bijkomende belasting van 308 p.a.e./dag of 38,5 p.a.e./uur.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 670
Projectnummer: 07.0309

Tabel 9.15: Inschatting van het goederenverkeer in de aanlegfase
Goederenverkeer Aantal transporten
Aanvoer
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 671
Projectnummer: 07.0309
Aantal P.a.e
gedurende de
hele aanlegfase
Gemiddeld
aantal p.a.e. per
dag
Per vrachtwagen: aanvoer van installaties 50 300 0,75
Per schip 50 n.v.t n.v.t.
Afvoer
Per vrachtwagen
Wegvoeren grondoverschot bij ontgraving 17.200 103.200 258,00
Wegvoeren grondoverschot bij terreinnivellering 800 4.800 12,00
Wegvoeren grondoverschot voor extern grondverzet 2.450 14.700 36,75
Totaal goederenverkeer per vrachtwagen 20.450 122.700 308
Exploitatiefase
Tijdens de exploitatiefase bij 100%kolenstook zullen enkel kolen aangevoerd worden als
brandstoffen. Dit gebeurt in grote Cape-size schepen, dus via het water. Via de weg wordt het
kalksteen/krijt aangevoerd. Per jaar is deze aanvoer verantwoordelijk voor 4.314 transporten
per jaar, of ongeveer 100 p.a.e. per dag. De afvoer van restproducten (gips, bodem- en vliegas)
zal volledig via het water verlopen. Alle wegtransport zal via de Scheldelaan de nieuwe
elektriciteitscentrale bereiken. Indien we aannemen dat ongeveer de helft via het westen
(Liefkenshoektunnel) en de helft via het oosten (Thijsmanstunnel) wordt aangeleverd, betekent
dit een belasting van 50 p.a.e./dag op beide toegangswegen tot de Scheldelaan en een
belasting van 100 p.a.e./dag op de Scheldelaan. Indien we aannemen dat er 10 uur per dag kan
geleverd en aangevoerd worden, betekent dit een belasting van 10 p.a.e./uur op werkdagen op
de Scheldelaan en een belasting van 5 p.a.e./uur op werkdagen in zowel de Tijsmanstunnel als
in de Liefkenshoektunnel.
Tabel 9.16: Inschatting van het goederenverkeer in de exploitatiefase indien 100% kolen worden verstookt
Goederenverkeer Aantal transporten
Watertransport
Wegtransport
Water-transport
Aanvoer
Per cap-size schepen
Aantal P.a.e per
jaar
Kolen 22 nvt
Totaal aantal watertransporten 22 nvt
Per vrachtwagen
Gemiddeld
aantal p.a.e. per
dag
Kalksteen/krijt 4.314 25.884 99,6
Totaal aantal wegtransporten 4.314 25.884 99,6
Afvoer
Per schip
Gips 110 nvt
Bodemas 26 nvt
Vliegas 120-300 nvt

Goederenverkeer Aantal transporten
Totaal aantal watertransporten 256-436
9.2.2.8.3. Modal Split
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 672
Projectnummer: 07.0309
Aantal P.a.e per
jaar
Gemiddeld
aantal p.a.e. per
dag
Aanlegfase
In Tabel 9.17 wordt een samenvattende tabel van de verkeersmodaliteiten in de exploitatiefase
weergegeven. Minder dan een halve % wordt via het water vervoerd.
Tabel 9.17: Samenvattende tabel Modal Split aanlegfase
Wegtransport (#
Aanlegfase
transporten)
Watertransport (#
transporten)
Spoortransport
Goederentransport 20.450 50 -
Personentransport 1.800 - -
Totaal 22.250 50 -
Exploitatiefase
In Tabel 9.18 wordt een samenvattende tabel van de verkeersmodaliteiten in de exploitatiefase
weergegeven. 3,6% van het de aan- en afvoer van grondstoffen en restproducten (uitgedrukt in
gewicht) wordt getransporteerd via de weg, 96,4% via het water. Wanneer dit vertaald wordt
naar het aantal transporten geeft dit een heel ander beeld. 7,7% van de goederentransporten
gebeurt via het water, terwijl 94,3% van de goederentransporten via de weg gebeurt.
Tabel 9.18: Samenvattende tabel Modal Split exploitatiefase met 100% kolenstook
Exploitatiefase mat 100%
kolenstook
Wegtransport Watertransport Spoortransport
Ton # transpoten Ton # transpoten Ton # transpoten
Goederentransport 120.792 4.314 3.269.200 378-458 - -
Personentransport - 100 - - - -
Totaal 120.792 4.414 3.269.200 378-458 - -
9.2.2.9. Totaal bijkomend verkeer door de nieuwe elektriciteitscentrale
Aanlegfase
Figuur 9.9 geeft een overzicht van het totaal bijkomend verkeer door de nieuwe
elektriciteitscentrale in de aanlegfase. In de figuur staat het verkeer afkomstig van het oosten
nog aangeduid via de Tijsmanstunnel. Indien de plannen van de 2 de Tijsmanstunnel doorgaan,
zal dit verkeer niet meer via de Tijsmanstunnel gaan, maar via de 2 de Tijsmanstunnel.
-

Figuur 9.9: Samenvattende figuur van het totaal bijkomend verkeer door de nieuwe elektriciteitscentrale tijdens de
aanlegfase.
1.440 p.a.e./dag personen 1.440 p.a.e./dag personen
Liefkenshoektunnel Tijsmanstunnel
154 p.a.e./dag goederen 154 p.a.e./dag goederen
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 673
Projectnummer: 07.0309
Scheldelaan
308 p.a.e./dag goederen
2.880 p.a.e./dag personen
720 p.a.e./dag personen
E.ON
Exploitatiefase
Figuur 9.10 geeft een overzicht van het totaal bijkomend verkeer door de nieuwe
elektriciteitscentrale in de exploitatiefase bij 100% kolenstook. In de figuur staat het verkeer
afkomstig van het oosten nog aangeduid via de Tijsmanstunnel. Indien de plannen van de 2 de
Tijsmanstunnel doorgaan, zal dit verkeer niet meer via de Tijsmanstunnel gaan, maar via de 2 de
Tijsmanstunnel.
Figuur 9.10: Samenvattende figuur van het totaal bijkomende verkeer tijdens de exploitatiefase indien met 100%
kolenstook wordt gewerkt
80 p.a.e./dag personen 80 p.a.e./dag personen
Liefkenshoektunnel Tijsmanstunnel
50 p.a.e./dag goederen 50 p.a.e./dag goederen
Scheldelaan
100 p.a.e/dag goederen
160 p.a.e./dag personen
40 p.a.e./dag personen
E.ON

9.2.2.10. Te verwachten effecten
9.2.2.10.1. Overzicht van de toetsingswaarden en relevantiebepaling
De berekende bijdrage van de nieuwe elektriciteitscentrale aan de verkeersintensiteit zal in
onderstaande paragrafen telkens als verwaarloosbaar, beperkt, relevant of belangrijk
gecatalogeerd worden. Deze begrippen worden in het kader van dit MER als volgt gedefinieerd
in functie van de berekende bijdrage x:
Verwaarloosbare bijdrage x

Deze bijdrage wordt ook als belangrijk beoordeeld, maar is uiteraard maar een tijdelijke
impact.
Impact Liefkenshoektunnel
Dezelfde redenering als voor de Tijsmanstunnel kan hier worden aangehaald. De bijdrage tot
de maximale en de resterende capaciteit kan bijgevolg ook als belangrijk beschouwd worden.
Exploitatiefase
Impact Scheldelaan
Om de impact te berekenen zal alleen rekening gehouden worden met het drukste moment,
d.w.z. in de avond- en ochtendspits. Zoals boven reeds aangegeven zal in de ochtend- en
avondspits er een belasting zijn van de Scheldelaan in het noorden van E.ON van 80 p.a.e.
personenverkeer en 10 p.a.e. goederenverkeer. Van deze 10 p.a.e. rijdt de helft in noordelijke
en de helft in zuidelijke richting(aan- en afvoer van goederen). Het totaal aantal p.a.e. vanuit
noordelijke richting is bijgevolg 95 p.a.e./uur. De capaciteit van de Scheldelaan werd in
voorgaande paragrafen op 3.000 p.a.e./uur vastgelegd. Dit betekent een maximale impact van
3% op de Scheldelaan gedurende de avond- en ochtendspits, wat als een beperkte bijdrage
wordt beschouwd. Hierbij dient niet te vergeten dat dit de ‘worst case’ situatie in het drukste
moment van de dag is. Vanuit zuidelijke richting werd in voorgaande paragrafen een maximale
belasting van 20 p.a.e. vastgesteld in noordelijke richting. Deze bijdrage kan als
verwaarloosbare bijdrage worden beschouwd (0,7%).
Impact Tijsmanstunnel
Ook hier zal alleen rekening gehouden worden met het drukste moment van de dag, d.w.z. in
de avond- en ochtendspits. Bovenstaande paragrafen geven een belasting weer van 40 p.a.e.
in de Tijsmanstunnel richting Scheldelaan in de ochtendspits door personenverkeer en 40 p.a.e.
in de Tijsmanstunnel in de avondspits in omgekeerde richting. Voor het goederenverkeer werd
een belasting berekend van 5 p.a.e/uur. in beide richtingen, bijgevolg 2,5 p.a.e./uur in de
richting van de Scheldelaan. Het totaal aantal p.a.e./uur in de Tijsmanstunnel richting
Scheldelaan zal totaal bijgevolg 42,5 p.a.e./uur bedragen. De capaciteit van de Tijsmanstunnel
werd in voorgaande paragrafen berekend op 3.600 p.a.e./uur per rijrichting. Dit betekent een
maximale impact van 1,2% van de capaciteit van de weg in avond- als in ochtendspits, wat als
een beperkte bijdrage ten opzichte van de maximale capaciteit kan beschouwd worden. Ten
opzichte van de resterende capaciteit. Rekening houdend met de huidige belasting van de
Tijsmanstunnel wordt berekend dat 2% (huidige intensiteit uitgedrukt in p.a.e./uur=2.681,
/2=intensiteit per uur per rijrichting=1340; resterende capaciteit =3.600-1.340p.a.e. per uur per
rijrichting= 2.260 p.a.e. per uur per rijrichting; 42,5 is 2% van 2260) van de resterende capaciteit
zou ingenomen worden door het bijkomend transport door de exploitatie van de nieuwe
elektriciteitscentrale. Deze bijdrage wordt ook als beperkt beoordeeld.
Bovenstaande berekende impact werd berekend volgens de huidige verkeerssituatie. Indien de
2 de Tijsmanstunnel gerealiseerd is zal alle verkeer van en naar het oosten via de 2 de
Tijsmanstunnel gaan. De intensiteit ten opzichte van de maximale capaciteit kan dan ook als
beperkt beschouwd worden (zelfde redenering als de huidige Tijsmanstunnel). De intensiteit
ten opzichte van de resterende capaciteit kan echter niet berekend/weergegeven worden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 675
Projectnummer: 07.0309

Impact Liefkenshoektunnel
Dezelfde redenering als voor de Tijsmanstunnel kan hier worden aangehaald. De bijdrage tot
de maximale capaciteit kan bijgevolg ook als beperkt beschouwd worden.
9.2.3. Besluit
De verwachte bijdragen van de atmosferische emissies bedragen maximaal 1% (voor depositie
Tl + Cd), voor de overige parameters is dit beduidend minder) van de gezondheidswaarden.
Tijdens de aanlegfase worden belangrijke bijdragen verwacht qua bijkomende
verkeersintensiteiten door het transport van grond en aanvoer van installatieonderdelen en het
personenverkeer van de contractors en dit zowel op de R2 (Tijsmans- en Liefkenshoektunnel)
als op de Scheldelaan. De maximale capaciteit wordt niet overschreden.
Gedurende de exploitatiefase worden beperkte bijdragen genoteerd .
Met betrekking tot het 2 e concept met koeltoren zijn er geen verschillen t.ov. het eerste concept.
9.2.4. Milderende maatregelen
Omdat de verwachte bijdragen ver onder de gezondheidswaarde blijven, worden deze als
aanvaardbaar beschouwd, en worden geen verdere milderende maatregelen voorgesteld.
De bijdrages naar wegverkeer toe worden als belangrijk beoordeeld in de aanlegfase, vooral
door het personenverkeer. Gedurende de exploitatiefase worden beperkte bijdragen berekend.
Als milderende maatregel wordt voorgesteld dat de contractors aangespoord worden om te
carpoolen of om te voorzien in georganiseerd gemeenschappelijk vervoer, zodat minder
wagens gedurende de spits de site dienen te bereiken of van de site dienen weg te rijden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 676
Projectnummer: 07.0309

9.3. Discipline mens voor het scenario van de bijstook met 20%
biomassa
9.3.1. Toxicologische evaluatie
9.3.1.1. Gezondheidsrisicoanalyse – Identificatie en kwantificatie van blootstelling
en belasting
Blootstelling aan chemische agentia via dispersie van atmosferische polluenten
Blootstelling
Naast de bijdrage aan de immissieconcentratie van dioxines, veroorzaakt de emissie van
dioxines ook een bijdrage in depositiewaarden. Deze bijdrage in depositiewaarden wordt
weergegeven in Tabel 9.19.
Tabel 9.19: Bijdragen vanwege het project tot de depositiewaarden van dioxines
Parameter Toetsingswaarden Woonkern
Depositiewaarden
Dioxines
Jaargemiddelde waarde
(VMM)
16 pg/m²/dag
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 677
Projectnummer: 07.0309
Gemiddelde gemeten
waarde van geselecteerde
VMM meetposten in de
omgeving van de nieuwe
elektriciteitscentrale
Berekende
bijdrage
vanwege het
project
Berendrecht 0,16 – 0.3
Stabroek 0,19 – 0,43
9
Putte (Vlaanderen) 0,25 – 0,30
Putte (Nederland)
Ca. 0,25
Geurhinder
Uit de in casu gekozen biomassa-afval (zie hierboven) wordt weinig of geen geurhinder
verwacht. Om maximaal geurhinder te voorkomen bij het transport van de biomassa-afval,
worden afzuigsystemen voorzien aan alle overstortpunten en transportinstallaties. Het
biomassa-afval dat in bulk wordt geleverd en buiten op het kolenveld wordt opgeslagen, wordt
altijd onderaan de kolenhoop opgeslagen, zodat de kolen de mogelijke geur vanuit het
biomassa-afval tegenhouden. Het biomassa-afval dat opgeslagen wordt in speciale bunkers of
in een opslaghal is altijd voorzien van een afzuigsysteem dat geur- en stofemissies afzuigt.
Eventuele geurhinder zou in de directe omgeving niet veel receptoren hinderen door de
beperkte bevolkingsdichtheid.
9.3.1.2. Identificatie van relevante gezondheidseffecten in de bestudeerde
populatie - dioxines
Mogelijke gezondheidseffecten
Met dioxinen worden bedoeld een groep gechloreerde en ten dele extreem toxische verbindingen,
behorende tot twee chemische families, namelijk de gechloreerde dibenzo-p-dioxinen en de

gechloreerde dibenzofuranen. In hetgeen volgt wordt de eerste groep PCDD (polychlorinated
dibenzo-p-dioxins), de tweede PCDF (polychlorinated dibenzofurans) genoemd. De PCDD-familie
heeft als basisstructuur twee benzeenringen die met elkaar op twee plaatsen verbonden zijn door
telkens één zuurstofatoom. Op beide benzeenringen kan op 4 plaatsen een chlooratoom aanwezig
zijn. Afhankelijk van het aantal aanwezige chlooratomen (tussen 1 en 8) en hun positie in de
molecule, bestaan er verschillende varianten PCDD's (zogenaamde congeneren). De familie omvat
75 leden. De basisstructuur van de PCDF-familie gelijkt sterk op deze van de PCDD's. De
tweevoudige verbinding tussen de twee benzeenringen wordt echter slechts één keer door een
zuurstofatoom gerealiseerd en een tweede keer door een directe binding. Door de minder
symmetrische structuur zijn er door chlorering meer congeneren mogelijk. De PCDF-familie telt 135
leden. Meten en analyseren van PCDD en PCDF kan globaal of specifiek (per congeneer)
verlopen. De belangrijkste eigenschap van dioxinen is evenwel hun toxiciteit, die binnen de
volledige groep congeneren zeer sterk verschilt. Daarom is een individuele bepaling van belang,
vooral dan voor wat betreft de meest toxische vertegenwoordigers. De biochemische rol van
dioxinen is niet precies gekend. De meest recente theorie gaat ervan uit dat dioxinen in het lichaam
een hormoonachtige werking uitoefenen. Vastgestelde verschillen in gevoeligheid tussen diverse
diersoorten hangen samen met de mate waarin dioxinen zich aan erfelijk materiaal (DNA) kunnen
binden en met de specifieke stofwisseling van de betreffende soort. Juist omdat er zulke grote
verschillen bestaan in gevoeligheid is het ontwikkelen van een norm voor mensen een moeilijke
zaak. Zoals gebruikelijk in de toxicologie wordt daarbij gebruik gemaakt van proefdiermodellen. Op
basis daarvan stelt men een veiligheidsmarge voor de mens vast (normaal gesproken een factor
100 lager dan die van de ratten, door de onzekerheid bij dioxine een factor 250). Experimenten uit
laboratoria doen vermoeden dat de mens minder gevoelig is voor dioxinen dan de meeste
proefdieren. Om de giftigheid van dioxinen te illustreren worden hieronder enkele cijfers gegeven
voor het meest giftige en meest onderzochte dioxine, 2,3,7,8-TCDD :
Maximale dosis zonder nadelige gevolgen : 1 ng/kg.dag
Minimale letale dosis : 3.10 -9 mol/kg
Daarmee is 2,3,7,8-TCDD veel giftiger (enkele grootte-ordes) dan andere door de mens
geproduceerde giftige producten zoals pesticiden en PCB's. Onder de natuurlijke gifstoffen bestaan
er enkele nog meer toxische. Het betreft toxines van bacteriën, zoals tetanus-toxine en difterietoxine.
De hierboven beschreven giftigheid geldt enkel voor 2,3,7,8-TCDD. De andere dioxinen zijn
minder giftig. Om alle dioxinen samen te kunnen beschouwen wordt de echte concentratie vaak
omgerekend tot een toxiciteitequivalent (TEQ) gebaseerd op 2,3,7,8-TCDD. De omrekening
gebeurt door te vermenigvuldigen met een toxiciteits-equivalent-factor (TEF). Een dioxine dat
1000 keer minder giftig is dan 2,3,7,8-TCDD krijgt bv. TEF = 0,001. Men heeft momenteel lang niet
van alle 210 congeneren van de PCDD- en PCDF-families een goede kennis. Naast 2,3,7,8-TCDD
worden nog 16 andere dioxinen milieuhygiënisch van belang geacht, vanwege hun hoge giftigheid
of doordat ze frequent voorkomen. Samen worden zij de dirty seventeen genoemd. Veelal wordt
nieuw onderzoek toegespitst op de 12 meest toxische dioxinen. Deze worden de dirty dozen
genoemd. Uit deze selecties kan afgeleid worden dat de meest giftige dioxinen 4, 5 of 6
chlooratomen bevatten (TEF = 0,05 à 1) en dat de toxiciteit verder afneemt bij dioxinen met 7 (TEF
= 0,01) of 8 chlooratomen (TEF = 0,001). De dioxinen met minder dan 4 chlooratomen worden
meestal milieuhygiënisch niet relevant geacht. Dioxinen zijn persistente moleculen, waardoor zij
zich opstapelen in het milieu. Men vermoedt dat hoger gechloreerde dioxinen in het milieu kunnen
worden gedechloreerd, waardoor zij worden omgezet in lager gechloreerde, doch dikwijls meer
toxische congeneren. Mogelijk komen gisten en/of schimmels tussen in de dehalogenering en/of in
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 678
Projectnummer: 07.0309

de volledige afbraak van aromatische verbindingen zoals dioxinen. Dioxinen worden vrijwel niet
aangetast door chemicaliën zoals zuren of basen. Ze worden in geringe mate afgebroken door UVstraling.
De halfwaardetijd van dioxinen in de lucht wordt geschat op 3 dagen in de zomer en 30
dagen in de winter. In de bodem worden dioxinen vrijwel niet afgebroken en dienen zij als zeer
persistent te worden beschouwd. Ze zijn echter in de bodem weinig mobiel, waardoor doordringen
tot diepere bodemlagen of tot in het grondwater zeer traag verloopt. Hoe dioxines bij de mens
terechtkomen wordt bepaald door de concentraties in voeding en milieu en door de
eetgewoonten. In onze streken wordt 90% van de dioxinen ingenomen met de voeding,
waarvan meer dan de helft via melk en vlees. De opname via lucht en drinkwater is praktisch te
verwaarlozen (beide enkele procenten). Hieruit volgt dat de opname door mensen die kortbij
een verbrandingsoven wonen niet significant hoger zouden liggen dan het gemiddelde van de
bevolking, tenzij bij een extreem hoge verontreiniging. Koeien die gras eten waarop dioxinen
zijn neergeslagen vormen de belangrijkste route van dioxinen naar de mens. Gras is een
efficiënte collector en koeien begrazen grote oppervlaktes. De dioxinebesmetting van een regio
ziet men dus in de melk. Voor humane blootstelling is moedermelk een goede indicator. De
concentraties zijn een factor 10 hoger dan in koemelk. Dioxineconcentraties in de Belgische
moedermelk blijken met 39,5 pg TEQ/g melkvet in 1989 en 34 pg TEQ/g melkvet in 1995 tot de
hoogste ter wereld te behoren. De Wereldgezondheidsorganisatie stelt een aanvaardbare
dagelijkse inname van dioxine van 10 pg TEQ per kg lichaamsgewicht en per dag voor. In
Nederland ligt de werkelijke inname rond 2 pg TEQ/kg/dag. Voor zuigelingen wordt de
Aanvaardbare Dagelijkse Inname (ADI) overschreden door het hoge gehalte in moedermelk en
het lage lichaamsgewicht. In Nederland wordt daarom een ADI van 1 pg TEQ/kg/dag als
advieswaarde gesteld. Dioxinen worden vooral via de lucht verspreid en komen zo in het
leefmilieu terecht (immissie). Het merendeel van de dioxine-uitstoot via de schouw wordt
verspreid over grote afstanden. In de onmiddellijke omgeving van de bron is er een verhoogde
concentratie in de lucht en kunnen hogere natte en droge depositiecijfers worden gemeten. De
neerslag van dioxine is waarschijnlijk de meest bruikbare meting om de graad van vervuiling
door dioxinen in de omgeving vast te stellen. Voor de luchtkwaliteit zijn noch in Vlaanderen, noch
in Nederland, noch in Duitsland immissienormen van toepassing. Op basis van een evaluatie van
de door de WHO aanvaardbaar geachte dagelijkse inname werd voor de depositie een
grenswaarde van 14 pg/m².dag vooropgesteld.
De effecten van dioxines op de gezondheid van de mens zijn de volgende :
• Acute toxiciteit: het effect van een eenmalig dosis, is markant bij de cavia, die sterft na een
dosis van 1 µg per kg lichaamsgewicht. Forellen zijn nog gevoeliger, maar een hamster kan
vlot duizendmaal meer verdragen. Bij de mens zijn er geen aanduidingen over gevoeligheid
aan acute toxiciteitseffecten. Bij sterk blootgestelde arbeiders uit de chemische industrie is
chlooracne een bekend symptoom. Dit is een soort puisten die littekens nalaten en die men
herkent door belichting onder een UV lamp.
• Carcinogeniteit: dioxine is geen initiator, maar wel een promotor van kanker. Voor
proefdieren rat, muis, hamster staat de carcinogeniteit vast. Bij de mens zijn de correlaties
tussen blootstelling aan dioxinen en kankerincidentie zwak.
• Effecten op metabolisme:
∗ Enzyme inductie, dit is een goed meetbaar effect van dioxinen bij proefdieren en bij
de mens. Enzyme-inductie is de reactie met de Ah-(Aromatic hydrocarbon)-receptor,
de stof die de afbraak van PAK’s inzet, waardoor er detoxificatie-enzymes gevormd
worden. Bij blootstelling aan benzo(a)pyreen leidt dit tot de vorming van kanker-
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 679
Projectnummer: 07.0309

verwekkende metabolieten maar voor dioxinen wordt het effect op de gezondheid
nog niet begrepen.
∗ Verstoring van vitamine A en vitamine K-metabolisme.
∗ Verstoring van de niveaus van het schildklier groeihormoon
• Immunotoxiciteit: Onderdrukking van het immuunsysteem is vastgesteld, namelijk een
verminderde vorming van sommige types afweercellen. Dit brengt een verhoogd risico op
infecties en kanker mee. Geen sterke epidemiologische bewijzen bij de mens.
• Huidtoxiciteit: Dit effect is het gevolg van verminderde EGF (epidermal growth factor).
Naast het reeds vermelde chlooracné kan ook hypersecretie van talg, hyperpigmentatie in
vlekken en vervroegde tanddoorbraak optreden.
• Reproductietoxiciteit: De schadelijkheid van dioxines voor de foetus met misvormingen als
gevolg, is bij verschillende proefdieren aangetoond. Er zijn bij de mens negatieve effecten
waargenomen op mannelijke en vrouwelijke voortplantingsfuncties. Door de anti-oestrogene
werking van dioxine is er wel een verminderde incidentie van sommige vrouwelijke kankers.
Afwijkingen bij het nageslacht zijn veranderde sexe-verhouding, verminderde ontwikkeling
van de mannelijke geslachtsorganen, verhoogde kans op miskraam. De in utero blootstelling
heeft invloed op de latere ontwikkeling van het individu, o.a. op het leervermogen.
• Mutageniteit/genotoxiciteit: mutagene stoffen veroorzaken chromosoomafwijkingen
(mutaties) die via de geslachtscellen kunnen leiden tot genetisch bepaalde afwijkingen van
de nakomelingen. Dioxines zijn volgens de huidige stand der kennis niet mutageen.
Sommige PAK’s, zware metalen en chloorhoudende pesticiden zijn wel bekend als mutageen.
Mogelijke gezondheidseffecten als gevolg van het alternatief project
De depositie afkomstig van het alternatief project werd berekend. Deze veroorzaakt de hoogste
depositie nabij de woonkernen van 0,43 pgTEQ/m².dag. Bij toetsing zoals hierboven
beschreven aan toetsingswaarde van de VMM is deze waarde 2,7% van de toetsingswaarde.
Anderzijds kan er ook getoetst worden aan de WHO grenswaarde.
Deze waarde is bijgevolg net 3% van de grenswaarde van 14 pgTEQ/m².dag vastgesteld door
de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie). Er wordt ook voldaan aan de richtwaarde, bepaald
door de CEM en de WHO van 3,4 pgTEQ/m².dag. Deze bijdrage kan als beperkt beschouwd
worden.
9.3.2. Mobiliteit
9.3.2.1. Mobiliteitsprofiel van de nieuwe elektriciteitscentrale
Het mobiliteitsprofiel bij de aanlegfase en het personenverkeer tijdens de exploitatiefase is bij
20% bijstook van biomassa-afval dezelfde als van 100% kolenstook. Enkel het
goederenverkeer tijdens de exploitatiefase bij 20% bijstook van biomassa-afval vertoont een
ander mobiliteitsprofiel.
Tijdens de exploitatiefase zullen zowel goederen worden aangevoerd via zowel water-, spoor-
of autowegen (zie Tabel 9.20). De kolen worden aangevoerd per Cape-Size schip (d.i. een
groot schip dat tot 120.000 ton kolen kan vervoeren per transport). Het biomassa-afval wordt
gemiddeld 80% via het schip (met laadcapaciteit van 2.000 ton/schip) vervoerd, de rest via de
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 680
Projectnummer: 07.0309

weg (met laadcapaciteit van 28 ton/vrachtwagen). De afvoer van de restproducten zal enkel via
het schip (laadcapaciteit 2.000-3.000 ton) gebeuren. Alle watertransport zal laden en lossen
aan de nieuwe kade die E.ON plant te bouwen aan het Kanaaldok. Alle wegtransport zal via de
Scheldelaan de nieuwe elektriciteitscentrale bereiken. Indien we aannemen dat ongeveer de
helft via het westen (Liefkenshoektunnel) en de helft via het oosten (Tijsmanstunnel) wordt
aangeleverd, betekent dit een belasting van 88 p.a.e./dag op beide toegangswegen tot de
Scheldelaan en een belasting van 177 p.a.e./dag op de Scheldelaan. Indien we aannemen dat
er 10 uur per dag kan geleverd en aangevoerd worden, betekent dit een belasting van
17,7 p.a.e./uur op werkdagen op de Scheldelaan en een belasting van 8,8 p.a.e./uur op
werkdagen in zowel de Tijsmanstunnel als in de Liefkenshoektunnel.
Tabel 9.20: Overzicht van het goederentransport in de exploitatiefase met 20% biomassa-afval
Goederentransport
watertransport
Spoor
transpo
t
wegtransport
Aanvoer
Per cap-size schepen
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 681
Projectnummer: 07.0309
Aantal transporten per
jaar
Aantal p.a.e. per
jaar
Kolen 19 nvt
Per schip
Bietenpulp 10 nvt
Palmpitmeel 51 nvt
Sheanuts 13 nvt
Kokosschilfers 8 nvt
Houtpellets 69 nvt
zonnebloemhulzen en –pitten 8 nvt
Rijstpellets vanuit Azië 14 nvt
Raapzaad 15 nvt
Totaal aantal watertransporten 207
Per trein
Zonnebloemhulzen en –pitten niet bekend nvt
Per vrachtwagen
Gemiddeld aantal p.a.e. per
dag*
Diervoeder 363 2.178 8,4
Cacaodoppen/cacaoschroot 726 4.356 16,8
Sojahullen (auto) 726 4.356 16,8
Kokosschilfers 181 1.086 4,2
Houtpellets vanuit
België/Nederland 725 4.350 16,7
Zonnebloemhulzen en –pitten 181 1.086 4,2
Rijstpellets vanuit
België/Nederland 109 654 2,5
Raapzaad 363 2.178 8,4
Kalksteen/krijt 4.314 25.884 99,6

Goederentransport
Water-transport
Aanvoer
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 682
Projectnummer: 07.0309
Aantal transporten per
jaar
Aantal p.a.e. per
jaar
Gemiddeld aantal p.a.e. per
dag*
Totaal aantal wegtransporten 7688 46.128 177,4
Afvoer
Per schip
Gips 110 nvt
Bodemas 23 nvt
Vliegas 111-167 nvt
Totaal aantal watertransporten 244-300
9.3.2.2. Modal split
Enkel de Modal split van de exploitatiefase met 20% bijstook van biomassa-afval is anders dan
deze bij 100% kolenstook. Bijgevolg wordt enkel deze modal split hier weergegeven.
In Tabel 9.21 wordt een samenvattende tabel van de verkeersmodaliteiten in de exploitatiefase
weergegeven. De tabel geeft een duidelijk beeld van de modal split. 6,5% van de aan- en
afvoer van grondstoffen en restproducten (uitgedrukt in gewicht) wordt getransporteerd via de
weg, 93,5% via het water. Wanneer dit vertaald wordt naar het aantal transporten geeft dit een
heel ander beeld. 6,1% van de goederentransporten gebeurt via het water, terwijl 93,1% van de
goederentransporten via de weg gebeurt.
Tabel 9.21: Samenvattende tabel Modal split exploitatiefase met 20% bijstook
Exploitatiefase met 20%
bijstook
Wegtransport Watertransport Spoortransport
Ton # transpoten Ton # transpoten Ton # transpoten
Goederentransport 215264 7688 3295800 451-507 nb nb
Personentransport - 100 - - nb nb
Totaal
Nb= momenteel nog niet bekend
215264 7788 3295800 451-507 nb nb
9.3.2.3. Totaal bijkomend verkeer door de nieuwe elektriciteitscentrale
Figuur 9.11 geeft een overzicht van het totaal bijkomend verkeer door de nieuwe
elektriciteitscentrale in de exploitatiefase. In de figuur staat het verkeer afkomstig van het
oosten nog aangeduid via de Tijsmanstunnel. Indien de plannen van de 2 de Tijsmanstunnel
doorgaan, zal dit verkeer niet meer via de Tijsmanstunnel gaan, maar via de 2 de
Tijsmanstunnel.

Figuur 9.11: Samenvattende figuur van het totaal bijkomend verkeer door de nieuwe elektriciteitscentrale in de
exploitatiefase met 20% bijstook.
80 p.a.e./dag personen 80 p.a.e./dag personen
Liefkenshoektunnel Tijsmanstunnel
88 p.a.e./dag goederen 88 p.a.e./dag goederen
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 683
Projectnummer: 07.0309
Scheldelaan
9.3.2.4. Te verwachten effecten
177 p.a.e./dag goederen
160 p.a.e./dag personen
40 p.a.e./dag personen
E.ON
Impact Scheldelaan
Om de impact te berekenen zal alleen rekening gehouden worden met het drukste moment,
d.w.z. in de avond- en ochtendspits. Zoals boven reeds aangegeven zal er in de ochtend- en
avondspits een belasting zijn van de Scheldelaan in het noorden van E.ON van 80 p.a.e.
personenverkeer en 17,7 p.a.e. goederenverkeer. Van deze 17,7 p.a.e. rijdt de helft in
noordelijke en de helft in zuidelijke richting(aan- en afvoer van goederen). Het totaal aantal
p.a.e. vanuit noordelijke richting is bijgevolg 89 p.a.e./uur. De capaciteit van de Scheldelaan
werd in voorgaande paragrafen op 3.000 p.a.e./uur vastgelegd. Dit betekent een maximale
impact van 3% op de Scheldelaan gedurende de avond- en ochtendspits, wat als een beperkte
bijdrage wordt beschouwd. Hierbij dient men niet te vergeten dat dit de ‘worst case’-situatie op
het drukste moment van de dag is. Vanuit zuidelijke richting werd in voorgaande paragrafen een
maximale belasting van 20 p.a.e. vastgesteld in noordelijke richting. Deze bijdrage kan als een
verwaarloosbare bijdrage worden beschouwd (0,7%).
Impact Tijsmanstunnel
Ook hier zal alleen rekening gehouden worden met het drukste moment van de dag, d.w.z. in
de avond- en ochtendspits. Bovenstaande paragrafen geven een belasting weer van 40 p.a.e.
in de Tijsmanstunnel richting Scheldelaan in de ochtendspits door personenverkeer en 40 p.a.e.
in de Tijsmanstunnel in de avondspits in omgekeerde richting. Voor het goederenverkeer werd
een belasting berekend van 8,8 p.a.e. in beide richtingen, bijgevolg 4,4 p.a.e. in de richting van
de Scheldelaan. Het totaal aantal p.a.e./uur in de Tijsmanstunnel richting Scheldelaan zal in
totaal bijgevolg 44,4 p.a.e./uur bedragen. De capaciteit van de Tijsmanstunnel werd in
voorgaande paragrafen berekend op 3.600 p.a.e./uur per rijrichting. Dit betekent een maximale
impact van 1,2% van de capaciteit van de weg in avond- als in ochtendspits, wat als een
beperkte bijdrage ten opzichte van de maximale capaciteit kan beschouwd worden. Rekening
houdend met de huidige belasting van de Tijsmanstunnel wordt berekend dat 2% (huidige
intensiteit uitgedrukt in p.a.e./uur=2.681, /2=intensiteit per uur per rijrichting=1.340; resterende

capaciteit =3.600-1.340 p.a.e. per uur per rijrichting= 2.260 p.a.e. per uur per rijrichting; 44,4 is
2% van 2.260) van de resterende capaciteit zou ingenomen worden door het bijkomend
transport door de exploitatie van de nieuwe elektriciteitscentrale. Deze bijdrage wordt ook als
beperkt beoordeeld.
Bovenstaande berekende impact werd berekend volgens de huidige verkeerssituatie. Indien de
2 de Tijsmanstunnel gerealiseerd is zal alle verkeer van en naar het oosten via de 2 de
Tijsmanstunnel gaan. De intensiteit ten opzichte van de maximale capaciteit kan dan ook als
beperkt beschouwd worden (zelfde redenering als de huidige Tijsmanstunnel). De intensiteit
ten opzichte van de resterende capaciteit kan echter niet berekend/weergegeven worden.
Impact Liefkenshoektunnel
Dezelfde redenering als voor de Tijsmanstunnel kan hier worden aangehaald. De bijdrage tot
de maximale capaciteit kan bijgevolg ook als beperkt beschouwd worden.
9.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het
scenario van de koeltoren
Algemeen wordt gesteld dat voor de discipline mens het concept koeltoren beter is dan het
concept met het open koelwatersysteem.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline Mens 684
Projectnummer: 07.0309

10. Discipline fauna en flora
10.0. Leeswijzer.
Voor een goed begrip van de inhoud van dit hoofdstuk, wordt erop gewezen dat E.ON, op basis
van de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in het kader van het voorliggende MER, bij de
vergunningsaanvraag zal kiezen voor het uitvoeringsalternatief van de koeltoren (met minder
effecten op fauna/flora) boven het scenario van de directe koeling. Met betrekking tot de
handling van de steenkool, zal E.ON opteren voor het uitvoeringsalternatief van de volledig in
gesloten ruimtes uitgevoerde kolenopslag op het terrein van BAYER. Eén en ander neemt niet
weg dat de milieu-impact van alle in dit MER besproken alternatieven overeenkomstig de
geldende m.e.r.-regelgeving in kaart werd gebracht.
10.1. Discipline fauna en flora voor het scenario van de directe koeling
10.1.1. Methodologie
De discipline Fauna en Flora onderzoekt de effecten van het voorgenomen project op het
natuurlijke biologische milieu. Om de effecten te kunnen beoordelen wordt in een eerste stap de
huidige actuele situatie beschreven (referentiesituatie). De impact van de deelingrepen van het
project op het biologische milieu worden daarna beschreven en beoordeeld in functie van de
referentiesituatie.
Voor de referentiesituatie worden de belangrijke natuurgebieden in het studiegebied
geselecteerd en op kaart aangeduid. De geselecteerde gebieden krijgen niet allemaal evenveel
aandacht. Belangrijke selectiecriteria voor een al dan niet diepgaandere bespreking zijn:
• afstand en oriëntatie tot het projectgebied;
• aanwezigheid van kwetsbare ecotopen voor verzuring en eutrofiëring; de invloed van
het voorgenomen project op de natuurgebieden op grotere afstand beperkt zich immers
vooral tot deze effectroepen.
In het kader van dit MER werden geen bijkomende inventarisaties uitgevoerd.
In het kader van de verzuring zijn vooral de Ruige Heide, de Schans van Smoutakker en het
habitatrichtlijngebied Brabantse Wal belangrijk. Van deze gebieden werd bijkomende informatie
verzameld (monitoringrapport, gebiedsbeschrijvingen).
De onmiddellijke omgeving van het projectgebied wordt beschreven aan de hand van de
Biologische Waarderingskaart (BWK).
Bijzondere aandacht wordt besteed aan het Natura-2000 netwerk. In dit kader zijn vooral de
slikken en schorren langs de Schelde, en de Schelde zelf belangrijk. In de discipline F&F
worden deze gebieden diepgaander beschreven met aandacht voor de instandhoudingsdoelstellingen.
Ook de Brabantse Wal in Nederland wordt mee in de studie betrokken.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 685
Projectnummer: 07.0309

De voorgenomen elektriciteitscentrale gebruikt koelwater vanuit de Schelde. Dit proces kan een
belangrijke impact hebben op de levende wezens in de Schelde. In het kader hiervan wordt het
huidige visbestand van de Schelde op enkele plaatsen beschreven. Vooral de inbreng van
INBO (M. Stevens) was hierbij zeer belangrijk.
Bij de beschrijving van de effecten wordt onderscheid gemaakt tussen de afbraak-, de aanleg-,
de exploitatie- en de onderhoudsfase. De slopingswerken van BAYER maken in principe geen
deel uit van het project (zie supra). De mogelijke effecten tijdens de afbraakfase zijn: areaal
en/of kwaliteitsverlies van biotopen, bodemverstoring, barrièrewerking en verdroging.
Belangrijke deelingrepen tijdens de exploitatiefase zijn: bouw kaaimuur, baggeren en
verwijderen baggerspecie, constructie gebouwen, parkeerplaatsen, exploitatie, e.d..
Bijzondere aandacht wordt besteed aan de effecten op het visbestand in de Schelde. Om het
effect van inzuiging te beschrijven en te beoordelen wordt intensief gebruik gemaakt van
volgende studies:
• Maes et. Al., 1996. Impact van de watercaptatie via het waterpomstation van de
Kerncentralte van Doel ¾ op de biota van de Beneden-Zeeschelde.
• Hartholt & Jager, 2004. Effecten van koelwater op het zoude aquatische milieu
• Kerkum et al, 2004. Effecten van koelwater op het zoete aquatische milieu.
• Stevens M, 2008. Advies voor een nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON Kraftwerke
GmbH te Antwerpen.
De bijdrage van het voorgenomen project aan de verzuring en eutrofiëring wordt in
verschillende natuurgebieden getoetst aan de kritische lasten van de meest kwetsbare
ecotopen.
10.1.2. Afbakening van het studiegebied
Het studiegebied voor de discipline fauna en flora omvat het projectgebied en de invloedssfeer
luchtverontreiniging. Voor de beoordeling van de depositie van verzurende en eutrofiërende
luchtverontreinigende stoffen is een studiegebied van meer dan 10 km rond het projectgebied
vereist. Ook de Brabantse Wal, gelegen op circa 9,5 km van het projectgebied, op Nederlands
grondgebied maakt deel uit van het studiegebied.
De discipline water heeft de verschillende opties voor de in- en uitlaatconstructie van het
koelwater in de Schelde bestudeerd. Hierbij bleek de optie 1 (uitlaat van koelwater op – 9 m
TAW) de meest milieuvriendelijke te zijn. In de discipline Fauna en Flora werd alleen deze optie
verder uitgewerkt.
In de afbraak- en aanlegfase zullen een aantal werkzaamheden plaatsgrijpen die mogelijk een
effect hebben op de biotopen in de onmiddellijke omgeving van de site, zoals onder meer:
• de afbraakwerken van BAYER;
• de bouw van een kaaimuur;
• het baggeren en verwijderen van de 300.000 m³ baggerspecie;
• de constructie van het gebouw;
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 686
Projectnummer: 07.0309

• het voorzien van werf- en parkeerzones in natuurgebied en bufferzone;
• de exploitatie;
• de lozing van afvalwaters.
10.1.3. Juridische en beleidsmatige context
Een overzicht van de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden wordt weergegeven in
hoofdstuk 1.2., partim natuur.
10.1.4. Beschrijving van de Referentiesituatie
10.1.4.1. Directe omgeving van het projectgebied
Een ecologische situering van de nabije omgeving van het voorgenomen project gebeurt op
basis van de BWK (Figuur 10.1). De belangrijkste biotopen in de onmiddellijke omgeving van
het projectgebied zijn opgenomen in Tabel 10.1.
Het industriegebied van BAYER waar de kolengestookte centrale voorzien wordt, is op de BWK
aangeduid als urbaan gebied met industriële bebouwing (Ui) en opgehoogd terrein (Kz). In
overeenstemming met de BWK –typologie zijn deze biotopen biologisch minder waardevol (m).
Figuur 10.1: Uittreksel van de BWK in de omgeving van het projectgebied
Ten zuiden van de Scheldelaan bevinden zich ter hoogte van het projectgebied enkele
waardevolle biotopen. Vanaf de weg naar de Schelde toe, vinden we achtereenvolgens
volgende biotopen: opgehoogde en vergraven terreinen met verruigd grasland (Ku), dijken (Kd),
plassen (Ae), rietvelden (Mr) en slikken (Ds). De rietlanden, slikken en plassen langs de
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 687
Projectnummer: 07.0309

Schelde zijn biologisch zeer waardevol. De slikken en schorren langs de Schelde vormen voor
Vlaanderen bovendien een zeer zeldzaam biotoop.
Tabel 10.1: Biologische Waarderingskaart (BWK) in onmiddellijke omgeving van het projectgebied.
(biologische waardering: z: zeer waardevol; w: waardevol; m: minder waardevol; zeldzaamheid: 1: nagenoeg niet
voorkomend; 2: uiterst zeldzaam; 3: zeer zeldzaam; 4: zeldzaam; 5: vrij zeldzaam; 6: minder algemeen; /: niet
zeldzaam)
Biologische
Code Omschrijving
waardering Zeldzaamheid
Plassen en vijvers
ae eutrofe plas (diverse plantengemeenschappen) z 3
Moerassen
mr rietland (ook andere Phragmition-vegetaties) z 4
Graslanden
hr verruigd grasland w 3
Duinen, slikken en schorren
ds slik of spuikom z 2
Struwelen en struikgewas
sz opslag van allerlei aard (vaak op sterk gestoorde gronden) w /
Andere gekarteerde elementen
kd dijk w /
ku ruigte (op vergraven en opgehoogde terreinen) w 2
Urbane gebieden
ua halfopen of open bebouwing met beplanting m /
ui industriële bebouwing, fabriek m /
Langs de Scheldelaan is een zone met een leidingenbundel aanwezig. Op de BWK is deze
zone aangeduid als een verruigd grasland (Ku), dat biologisch waardevol is. Ter hoogte van het
project wordt de vegetatie kort gehouden, om de toegang bij incidenten te verzekeren. De zone
wordt niet beheerd als een ecologische wegberm. De berm heeft potentiële waarde voor
pionierplanten.
10.1.4.2. Aandachtsgebieden in de grotere omgeving van het projectgebied
De referentiesituatie omvat in principe het volledige studiegebied namelijk de zone van circa 10
km rond het voorziene projectgebied. Wegens de grootte van dit studiegebied worden een
aantal aandachtsgebieden geselecteerd, die kwetsbaar (gevoelig en ecologisch waardevol) zijn
voor verzuring en eutrofiëring.
De aandachtsgebieden worden afgebakend in functie van de volgende te verwachten
effectgroepen:
• verzuring;
• eutrofiëring;
• rustverstoring.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 688
Projectnummer: 07.0309

De Speciale Beschermingszones (SBZ: SBZ-H (habitatrichtlijngebied) en SBZ-V:
(vogelrichtlijngebied)) in het studiegebied zijn weergegeven in Tabel 10.2. Naast de kortste
afstand tot het projectgebied wordt eveneens de richting t.o.v. het projectgebied weergegeven.
De ligging van de SBZ is weergegeven in Figuur 10.2.
De SBZ-V strekt zich voornamelijk uit op de Linkerscheldeoever. Op de Rechterschelde-oever
zijn de belangrijkste deelgebieden die deel uitmaken van de SBZ-V gelegen: De Kuifeend,
Galgenschoor en de Ettenhovense polder.
Voor de SBZ-H ’s omvatten de fortengordel rond Antwerpen, de Brabantse Wal en de slikken
en schorren langs de Schelde. Ter hoogte van de fortengordel rond Antwerpen en de Brabantse
Wal zijn eutrofiërings- en verzuringsgevoelige habitats aanwezig.
In Tabel 10.2 zijn ook de gebieden vermeld die als Grote Eenheid Natuur (GEN) opgenomen
zijn in het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN). De ligging van deze gebieden zijn weergegeven
in Figuur 10.5
De (erkende) reservaten in een straal van 10 km rond de voorziene inplantingplaats zijn in
Figuur 10.6 opgenomen. De afstand en de richting van het natuurreservaat t.o.v. het
projectgebied is weergegeven in Tabel 10.4. De effecten van verzuring en eutrofiëring worden
uitsluitend voor deze aandachtsgebieden bepaald.
Tabel 10.2: Speciale beschermingszones (SBZ) en gebieden opgenomen in het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN)
Gebied Situering t.a.v. voorgenomen project
SBZ-H: Speciale BeschermingsZone - Habitatrichtlijngebied
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 689
Projectnummer: 07.0309
Afstand (km) Oriëntatie
BE2300006: Schelde- en Durmeëstuarium van Nederlandse grens tot Gent 0,3 W
BE2100045: Historische fortengordels van Antwerpen als vleermuizenhabitat 5 NO
NL9801055: Brabantse Wal (Nederland) 7 NO
SBZ-V: Speciale BeschermingsZone - Vogelrichtlijngebied
BE2300222 De Kuifeend en Blokkersdijk 2,4/7,9 ONO/ZZO
BE2301336 Schorren en polders van de Beneden Schelde 1 W
NL3009003: Brabantse Wal (Nederland) 6,5 NO
Gebieden opgenomen in het VEN
304: De Slikken en Schorren langs de Schelde (GEN) 0,3 W
303: De Kuifeend (GEN) 2,4 ONO
340: De Blokkersdijk (GEN) 7,9 ZZO
306: De Oude Landen en Bospolder (GEN) 8,0 OZO
204: De Wase Scheldepolders 9,0 WZW

Figuur 10.2: Ligging van de Speciale Beschermingszones (SBZ)
Overzichtskaart
Detailkaart
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 690
Projectnummer: 07.0309
Schelde- en Durmeëstuarium van Nederlandse grens tot Gent

Situering SBZ-gebied: ‘De Brabantse Wal’ t.o.v. het projectgebied:
Figuur 10.3: Uittreksel uit het ontwerpplan ‘Natura 2000-gebied, Brabantse Wal ‘ behorende bij het ontwerpbesluit van
het Natura 2000-gebied, auteur: Alterra Wageningen, i.o. Ministerie LNV, Dir. Natuur en Dir. Regionale Zaken
Figuur 10.4: Uittreksel uit de landschapsatlas, bron: AGIV 2006
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 691
Projectnummer: 07.0309
AFSTAND : CA 6,5KM
PROJECTZONE
BRABANTSE WAL:
SBZ: VOGELRICHTLIJNGEBIED
BRABANTSE WAL:
SBZ: VOGELRICHTLIJNGEBIED

Tabel 10.3: Overzicht van de erkende natuurreservaten in de omgeving van het projectgebied. (NWL: Natuurpunt Wase
Linkerschelde-oever vzw; ANB: Agentschap voor Natuur en Bos,WHP: Natuurpunt Hobokense Polder vzw; KVNS: Kon.
Ver. Voor Natuur- en stedenschoon)
Gemeente Naam Beheerder Oppervlakte (ha)
Antwerpen Bospolder - Ekersmoeras Natuurpunt 84,21
Antwerpen Blokkersdijk NWL 100
Antwerpen Galgenschoor Natuurpunt 45,75
Antwerpen Groot buitenschoor Natuurpunt 261,15
Antwerpen Kuifeend – Grote Kreek Natuurpunt 83,9
Antwerpen Oude Landen Natuurpunt 98,36
Antwerpen Ruige Heide Natuurpunt 1,6202
Antwerpen Vlakte van Zwijndrecht ANB 52,9553
Beveren Grote Geule KVNS 21,5998
Beveren Putten Natuurpunt 46,4686
Beveren Schorren van Oude Doel Natuurpunt 51,1298
Beveren Drijdyck ANB 36,7155
Beveren Groot Rietveld ANB 82,3655
Beveren Zuidelijke Groenzone ANB 101,541
Stabroek Schans van Smoutakker Natuurpunt 1,6171
Tabel 10.4: Ligging van de erkende natuurreservaten t.o.v. het projectgebied
Natuurreservaat Lambertcoördinaten Afstand (km) richting t.o.v. project
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 692
Projectnummer: 07.0309
x y
Bospolder - Ekersmoeras 152500 219000 6,6 OZO
Blokkersdijk 148500 213500 7,9 ZZO
Galgenschoor 143900 223500 3,3 NW
Groot buitenschoor 141250 228000 8,5 NW
Kuifeend – Grote Kreek 148500 221750 2,4 ONO
Oude Landen 154000 217500 8,6 OZO
Ruige Heide 146000 228000 3,6 N
Groot Rietveld - Vlakte van Zwijndrecht 144500 215000 6,3 ZZW
Putten 137800 219500 8,6 WZW
Schorren van Oude Doel 141500 225500 6,4 NW
Drijdyck 137500 218250 9,2 WZW
Zuidelijke Groenzone 140000 214750 8,9 ZW
Schans van Smoutakker 148750 225750 5,3 NNO
Figuur 10.5: Ligging van het Vlaams Ecologisch Netwerk ter hoogte van het projectgebied

Figuur 10.6: Ligging van de (erkende) natuurreservaten in de omgeving van het projectgebied
10.1.4.3. De Ruige Heide
De Ruige Heide bestaat uit een mozaïeklandschap van heide, bos en stuifduin. Voor het
natuurgebied wordt gestreefd naar een 50% boombedekking in heide en een 10%
boombedekking in stuifduinen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 693
Projectnummer: 07.0309

De streefbeelden die in de Ruige Heide worden nagestreefd zijn:
• stuifduinen;
• schraalgrasland;
• droge heide in mozaïek met de andere ecotopen;
• eikenberkenbos op zure gronden.
Door het bestrijden van de Amerikaanse vogelkers is de kwaliteit van deze habitats er de
laatste tijd op vooruitgegaan (monitoringrapport). Het areaal aan droge heide is toegenomen en
eveneens de bedekking met tandjesgras. De diverse soorten korstmos nemen uitbreiding in de
droge heide en aan de randen van het stuifduin.
Belangrijke diersoorten in de Ruige heide zijn:
• kommavlinder (populatie is klein, doch stabiel);
• kleine vuurvlinder (toename op percelen met schraal grasland);
• eikepage (gering aantal waarnemingen);
• heivlinder (typische soort, gering aantal waarnemingen).
Belangrijke doelsoorten/typische plantensoorten in het gebied zijn:
• de bestrijding van de vogelkers heeft geleid tot een toename van inheemse soorten
(lijsterbes, struikhei, veelbloemige veldbies en pilzegge);
• de Ruige Heide is zeer belangrijk voor korstmossen. In totaal werden niet minder dan
28 typische soorten aangetroffen, waaronder Cladonia zopfii, Cladonia cervicornus,
Cladonia gracilis en Cladonia unicalis. Deze soorten zijn in Vlaanderen zeldzaam.
Volgende Rode Lijstsoorten komen in de Ruige heide voor:
• achteruitgaand: zandblauwtje, struikhei: nemen toe in gebied
buntgras, tormentil, tandjesgras en
muizeoor: zijn stabiel in gebied.
• vrij zeldzaam: heidespurrie (neemt toe in gebied, vooral aan de randen van
het centraal stuifduin en langs de wandelpaden)
• kwetsbaar: dwergviltkruid (in klein aantal; populatie blijft stabiel).
10.1.4.4. Schans van Smoutakker
De Schans van Smoutakker is een natuurreservaat van ongeveer 1,6 ha dat beheerd door
Natuurpunt vzw.
In de Schans van Smoutakker gaat de specifieke aandacht uit naar het behoud van de
abiotische condities die geleid hebben tot het ontstaan van een gevarieerd reliëf en
microklimaat, vegetaties en kalkrijke rotsen, schrale graslanden op matig natte zandgrond,
water- en oevervegetaties en spontaan ontwikkelend bos/struweel.
De Schans van Smoutakker is deels een schraal ecosysteem. Lokaal komen er heidevegetaties
(struikhei en brem) en arme bostypes voor. Vermeldingswaardige plantensoorten zijn
schubvaren, koningsvaren, blaasjeskruid, borstelbies en drijvende waterweegbree. (bijlage II –
soort, weliswaar niet specifiek voor het habitatrichtlijngebied gemeld). De Schans van
Smoutakker behoort tot het habitatrichtlijngebied BE2100045: Historische fortengordels van
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 694
Projectnummer: 07.0309

Antwerpen als vleermuizenhabitat. Tot het habitatrichtlijngebied behoort ook een verzurings- en
eutrofiëringsgevoelig schraalgrasland.
Voor de fauna beoogt men vooral een goede instandhouding van de populaties vleermuizen.
De volgende inrichtings- en omvormingsmaatregelen worden in het beheerplan aangehaald:
• inrichting van de aanwezige gebouwen (bunkers, hoofdverdediging) als winterverblijf
voor vleermuizen;
• bestrijden van agressieve exoten (Amerikaanse vogelkers, Rododendron, Japanse
duizendknoop);
• verwijderen van toenemende opslag van struiken en bomen op de ‘rotsen’ (ruines) van
de Schans van Smoutakker, zodat soorten die gebonden zijn aan warme, zonnige
standplaatsen (vb schubvaren) meer kansen krijgen;
• onderzoek naar mogelijkheden om een deel van de verlande verdedigingsgracht te
herstellen en uit te graven tot het oorspronkelijke niveau;
• behoud van open water en de daaraan gekoppelde verlandingvegetaties in de
verdedigings- en antitankgracht.
10.1.4.5. Natuurreservaat Kuifeend – Grote Kreek
Het natuurreservaat Kuifeend – Grote Kreek is opgenomen in het Natura-2000 netwerk en
wordt beheerd door Natuurpunt vzw. Enkele belangrijke vegetatietypes die in dit natuurgebied
voorkomen zijn (bron: aanvraag erkenning natuurreservaat):
- pionier- en oeverflora op kleibodem met soorten als: Moeraszuring, Goudzuring, Rode
waterereprijs, Moeraskers, Rode ganzevoet, Stippelganzevoet, Fraai duizendguldenkruid,
Blaartrekkende boterbloem, Moerasdroogbloem en Bleekgele droogbloem, Slanke waterkers,
Moeraswalstro, Knopig helmkruid, Kluwenzuring, riet, Grote lisdodde, Grote egelskop, Grote
waterweegbree, Wolfspoot, Grote wederik en Grote kattestaart.
- Rietvegetaties: Meer dan de helft van de rietvegetaties bestaan uit vitaal waterriet. In het riet
komen frequent soorten voor als Heen, Blaartrekkende boterbloem, Gewone kattestaart,
Wolfspoot, Moerasandoorn, Grote waterweegbree e.a.
- Kamgras-Veldgerstgraslanden: Opvallend voor deze vegetaties is het frequent voorkomen van
Veldgerst, een soort voor kleigrond. De graslanden van de Grote Kreek en de Kuifeend zijn één
van de laatste groeiplaatsen van dit typische poldergrasland;
- Dotterbloemgrasland: Van dit type komen in de Kuifeend nog slechts enkele fragmenten voor.
- zeer soortenarme graslanden
- droge, soortenrijke ruigten met als belangrijkste soorten: Duinriet, Kleine teunisbloem,
Middelste teunisbloem, Koningskaars, Boslathyrus, Witte honingklaver, Citroengele
honingklaver, Koninginnekruid en Jacobskruiskruid.
De twee typische grassoorten in het gebied komen voor op de Rode lijst van Vlaanderen nl
Veldgerst (zeldzaam) en Kamgras (achteruitgaand). Deze twee soorten blijven de laatste jaren
stabiel in het gebied.
Via een aangepast beheer probeert men biologische waardevolle systemen te creëren voor
open water, moeras en poldergraslanden. Voor de realisatie van de gewenste graslandtypes
moet Natuurpunt als gevolg van eutrofiëring (via de lucht) deze percelen tweemaal per jaar
maaien. De tweede snede van maaien vindt geen afzet meer bij landbouwers en moet bijgevolg
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 695
Projectnummer: 07.0309

onder eigen beheer verwerkt worden. In een groot deel van het gebied bestaat de bodem uit
klei die minder gevoelig is voor eutrofiëring, doch dit is niet het geval voor het ganse gebied.
10.1.4.6. Het Natura 2000 netwerk
In het studiegebied zijn drie SBZ-V (Vogelrichtlijngebieden) gelegen.
1. De Kuifeend en Blokkersdijk. SBZ-V BE2300222, Gebiedscode 2.2. Aangemeld als volgt:
oppervlakte: 192 ha;
het belangrijkste kenmerk voor dit gebied is het voorkomen van 1220 Krakeenden
(Anas strepera) en 1400 Slobeenden (Anas clypeata), naast een redelijk aantal andere
watervogels, van nationaal belang;
eveneens komen enkele Bijlage I-soorten voor.
Binnen het gebied is het natuurreservaat Kuifeend – Grote Kreek gelegen, dat beheerd wordt
door Natuurpunt vzw. Via een aangepast beheer probeert men biologische waardevolle
systemen te creëren voor open water, moeras en poldergraslanden. Voor de realisatie van de
gewenste graslandtypes moet Natuurpunt als gevolg van eutrofiëring (via de lucht) deze
percelen tweemaal per jaar maaien. De tweede snede van maaien vindt geen afzet meer bij
landbouwers en moet bijgevolg onder eigen beheer verwerkt worden. In een groot deel van het
gebied bestaat de bodem uit klei die minder gevoelig is voor eutrofiëring, doch dit is niet het
geval voor het ganse gebied.
2. Schorren en polders van de Beneden Schelde. SBZ-V BE2301336, Gebiedscode: 3.6.
Aangemeld als volgt:
Oppervlakte: 7.085 ha;
Meest opvallende Bijlage I-soorten: 350 broedgevallen van de Kluut (Recurvirostra
avosetta), met een maximum aantal van 1.800 niet broedende exemplaren;
Niet-broedende Bijlage I-soorten: 2.000 Goudplevieren (Pluvialis apricaria) en 1.400
Kemphanen (Philomachus pugnax);
Een aantal watervogels met internationaal belangrijke aantallen, nl.: Rietgans (Anser
fabalis); Kolgans (Anser albifrons); Grauwe Gans (Anser anser); Bergeend (Tadorna
tadorna); Krakeend (Anas strepera) en Slobeend (Anas clypeata).
3. De Brabantse wal op Nederlands grondgebied
De Brabantse Wal is een vogelrichtlijngebied gelegen in Nederland dat zich uitstrekt over de
gemeenten Bergen op Zoom, Roosendaal en Woensdrecht. Het heeft een totale oppervlakte
van 4.906 ha en bestaat landschappelijk vooral uit hogere zandgronden. Het gebied Brabantse
Wal is aangewezen als speciale beschermingszone krachtens de richtlijn inzake behoud van de
vogelstand (79/409/EEG), bij besluit van 24 maart 2000. Volgende vogelsoorten werden voor dit
vogelrichtlijngebied aangeduid:
• dodaars (broedvogel);
• geoorde fuut (broedvogel);
• wespendief (broedvogel);
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 696
Projectnummer: 07.0309

• nachtzwaluw (broedvogel);
• zwarte specht (broedvogel);
• boomleeuwerik (broedvogel).
In het studiegebied zijn eveneens drie SBZ-H’s gelegen.
1. De SBZ-H BE2300006 ‘Schelde- en Durmeëstuarium van de Nederlandse grens tot
Gent’ maakt deel uit van het studiegebied. Dit SBZ-V werd aangemeld voor volgende
habitattypes:
1130 Estuaria;
1140 Bij eb droogvallende slikwadden en zandplaten;
1310 Eenjarige pioniervegetaties van slik- en zandgebieden met Salicornia-soorten
en andere zoutminnende planten;
1320 Schorren met Slijkgrasvegetatie (Spartinion maritimae);
1330 Atlantische schorren (Glauco-Puccinellietalia maritimae)
2310 Psammofiele heide met Calluna- en Genista-soorten
2330 Open grasland met Corynephorus- en Agrostis-soorten op landduinen
3150 Van nature eutrofe meren met vegetatie van het type Magnopotamium of
Hydrocharition
4030 Droge heide (alle subtypen)
6410 Grasland met Molinia op kalkhoudende bodem en kleibodem (Eu-Molinion)
6430 Voedselrijke ruigten
6510 Laaggelegen, schraal hooiland (Alopecurus pratensis, Sanguisorba
officinalis)
9160 Eikenbossen van het type Stellario-Carpinetum
91E0(+) Alluviale bossen met Alnion glutinosa en Fraxinus excelsior (Alno-Padion,
Alnion incanae, Salicion albae) (prioritair habitattype).
Uit de inventarisatie (INBO) blijkt dat niet alle voor het SBZ-H BE2300006 aangemelde
habitattypes ook effectief in het studiegebied voorkomen.
Geldend voor zowel de brakwater- als de zoetwaterzone van de Schelde kunnen de slikken
onder habitattype 1140 .worden gebracht.
Wat de schorren in de brakwaterzone betreft, kunnen de volgende vegetatietypes worden
onderscheiden. Enerzijds pioniersvegetaties bestaande uit zeekraal (Salicornia spp.), of
anderzijds bestaande uit heen (Scirpus maritimus). Volgend op dit pionierstadium treffen we
met strandkweek (Elymus athericus) gedomineerde vegetaties aan met uiteindelijk als climax
op de brakwaterschorren, een met riet (Phragmites australis) gedomineerde vegetatie. Indien
begrazing op deze brakwaterschorren plaatsvindt, kunnen zich zilte graslanden ontwikkelen.
Vegetaties met Engels slijkgras (Spartina townsendii) als aspectbepalende soort zijn weinig
voorkomend in de brakwaterzone langs de Schelde en behoren tot habitattype 1320.
Pioniersvegetaties van Salicornia behoren tot habitattype 1310. Met uitzondering van de
Phragmites vegetaties ressorteren alle andere types vegetatiekundig onder de Glauco-
Puccinellietalia maritimae wat overeenkomt met habitattype 1330. Phragmites vegetaties langs
de Schelde kunnen onder geen enkel ander habitattype worden ondergebracht dan onder type
1130.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 697
Projectnummer: 07.0309

Volgende habitattypes komen dus voor in het habitatrichtlijngebied:
1130 Estuaria
1140 Bij eb droogvallende slikwadden en zandplaten
1310 Eenjarige pioniervegetaties van slik- en zandgebieden met Salicornia-soorten
en
andere zoutminnende planten
1320 Schorren met slijkgrasvegetatie (Spartinion maritimae)
1330 Atlantische schorren (Glauco-Puccinellietalia maritimae)
91E0(+) Alluviale bossen met Alnion glutinosa en Fraxinus excelsior (Alno-Padion,
Alnion incanae, Salicion albae) (prioritair habitattype)
2. Waterzone Schelde- en Durmeëstuarium
Bij besluit van de Vlaamse regering van 15 februari 2008 werd de ‘Waterzone van het
Scheldeestuarium en Durmëstuarium van de Nederlandse grens tot Gent’ vastgesteld als
habitatrichtlijngebied. Hierbij wordt dit gebied toegevoegd aan het bestaande
habitatrichtlijngebied ‘Schelde- en Durme-estuarium van de Nederlandse grens tot Gent’ en
maakt er bijgevolg deel van uit.
Het bijkomende habitatrichtlijngebied is aangemeld voor een oppervlakte van 2.954 ha en strekt
zich uit van de monding van de Durme en het begin van de Rupel tot aan de Nederlandse
grens. Ook het Paardeschor, een buitendijks gebied ter hoogte van Doel, werd opgenomen in
dit habitatrichtlijngebied.
Het gebied werd afgebakend om een continuïteit van de levensgemeenschappen langsheen de
estuariumgradiënten, zowel longitudinaal als traversaal te verzekeren.
Het gebied werd aangemeld voor:
• habitat 1130: Estuaria;
• vissen: 1099 Rivierprik (Lampetra fluviatilis) en 1134 Bittervoorn (Rhodeus sericeus
amarus)
Hoewel niet aangemeld, is ook de fint (Allosa fallax) (bijlage II-soort) een belangrijke soort voor
het estuarium van de Schelde. Deze soort wordt sinds 1996 regelmatig met fuiken gevangen in
de Zeeschelde. In de periode 2005-2008 werden ter hoogte van Liefkenshoektunnel gemiddeld
8 volwassen finten gevangen in fuiken. In de centrale van Doel werden in september 2006 bij
de maandelijkse bemonstering 35 juveniele finten gevangen (INBO-KUL, ongepubliceerde
gegevens, geciteerd in Stevens M, 2008. Advies voor een nieuwe elektriciteitscentrale van
E.ON Kraftwerke GmbH te Antwerpen).
Het Schelde-estuarium vormt belangrijke kraam- en kinderkamers voor mariene vissoorten, en
vormt de toegangsweg voor trekkende vissoorten die de rivier opzwemmen naar de
paaiplaatsen. Door de verbeterde waterkwaliteit kunnen verschillende soorten verder
stroomopwaarts doordringen en werden Bittervoorn en Rivierprik (2 bijlage II soorten, waarvoor
leefgebieden dienen afgebakend te worden) weer waargenomen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 698
Projectnummer: 07.0309

Het grote voedselaanbod in estuaria geeft aanleiding tot een hoge concentratie aan
ongewervelde bodemorganismen, het benthos. De grote voedselrijkdom trekt eveneens grote
aantallen vogels aan met als belangrijke soorten: Grauwe gans, Bergeend, Smient, Krakeend,
Wintertaling, Wilde eend, Pijlstaart en Tafeleend, Scholekster, Kluut, Kievit, Bonte strandloper,
Wulp en Tureluur.
3. Historische fortengordels van Antwerpen als vleermuizen habitat
Antwerpen wordt omgeven door een fortengordel bestaande uit een aantal historische forten.
Enkel de ‘Schans van Smoutakker’ is gelegen in het studiegebied en is hierboven beschreven.
4. Habitatrichtlijngebied Brabantse wal
De Brabantse Wal is een habitatrichtlijngebied gelegen in Nederland dat zich uitstrekt over de
gemeenten Bergen op Zoom, Roosendaal en Woensdrecht. De definitieve aanmelding vond
plaats op 20 mei 2003 en op 8 december 2004 heeft de Europese Commissie de lijst
vastgesteld. Het gebied bestaat landschappelijk vooral uit hogere zandgronden. Het
habitatrichtlijngebied werd aangemeld voor volgende habitats en soorten:
• 2310: Psammofiele heide met Calluna en Genista (stuifzandheiden);
• 3130: Oligotrofe tot mesotrofe stilstaande wateren (zwakgebufferde vennen);
• 4010: Vochtige heiden.
De beschermde soorten in dit gebied zijn:
• 1831: drijvende waterweegbree.
Momenteel loopt een voorstel om ook volgende habitats en soorten toe te voegen:
• 2330: zandverstuivingen;
• 3110: zeer zwak gebufferde vennen;
• 1166: kamsalamander.
Het gebied is nog niet aangewezen en er zijn nog geen instandhoudingsdoelstellingen
geformuleerd (er is enkel een ontwerp betreffende de afbakening van de Brabantse Wal). Als
kernopgaven voor het habitatrichtlijngebied werden echter vooropgezet:
• herstel en duurzaam behoud van grote zeer zwakgebufferde vennen in grote open
heidevelden;
• vergroting van het areaal stuifzandheide met struikhei en zandverstuivingen. Het
verbeteren van de habitatkwaliteit door vergroting en variatie in structuur en ontwikkelen
van geleidelijke overgangen met bos;
• verbinden van heide- en stuifzandencomplexen met oog op fauna.
10.1.4.7. Het visbestand van de Schelde
De inventarisatiegegevens over het visbestand in de Schelde ter hoogte van het projectgebied
werden ontleend aan het INBO (Stevens, 2008) en hebben betrekking op de periode 15/03/07
t.e.m. 10/01/2008. In deze periode werden de fuiken 111 maal geledigd. De exacte locaties van
de monsternames zijn in Figuur 10.8 weergegeven.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 699
Projectnummer: 07.0309

De stalen te Ketenisse en Lillo werden genomen met behulp van een dubbele schietfuik (Figuur
10.7). De fuik is te Ketenisse juist onder de laagwaterlijn opgesteld en wordt bij laagwater
geledigd. De fuik te Lillo staat aan de stijger in Lillo in het subtidaal (in de geul). Op deze locatie
worden maandelijks stalen genomen. Alle vissen worden gedetermineerd en de lengte wordt
geschat.
De stalen in Doel worden aan de uitstroom van het koelwater van de elektriciteitscentrale
genomen. De maaswijdte van het net is kleiner dan bij de schietfuiken. Het net wordt elke 30
minuten gecontroleerd. De vis worden per soort geteld en gemeten. De vangsten worden
gecorrigeerd voor het bemonsterde volume (afhankelijk van het opgepompte debiet). In principe
geven de vangsten van de kerncentrale een realistisch beeld van de juveniele populatie.
Een overzicht van de gevangen soorten is in Tabel 10.5 weergegeven. Het voorkomen van de
verschillende vissoorten is uitgedrukt als het gemiddelde aantal van de staalnames.
Figuur 10.7: Dubbele schietfuik
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 700
Projectnummer: 07.0309

Figuur 10.8: Ligging van de visbemonsteringsplaatsen
Tabel 10.5: Overzicht en gemiddeld voorkomen van de vissoorten in de Schelde ter hoogte van het projectgebied
(Stevens, 2008)
Nederlandse benaming Wetenschappelijke benaming
Procentueel aantal
Doel Kettenisse Lillo
1 adderzeenaald Entelurus aequoreus 0,03
2 alver Alburnus alburnus 0,06
3 ansjovis Engraulis encrasicolus 0,002
4 baars Perca fluviatilis 0,21 0,74 0,09
5 bittervoorn Rhodeus sericeus 0,002
6 blankvoorn Rutilus rutilus 0,13 4,40 0,36
7 blauwbandgrondel Pseudorasbora parva 0,18
8 bot Platichthys flesus 18,62 43,58 2,98
9 brakwatergrondel Pomatoschistus microps 2,33 34,62
10 brasem Abramis brama 0,03 0,04
11 dikkopje Pomatoschistus minutus 13,35 3,10 3,58
12 driedoornige stekelbaars Gasterosteus aculeatus 0,51 0,97 0,72
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 701
Projectnummer: 07.0309

Nederlandse benaming Wetenschappelijke benaming
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 702
Projectnummer: 07.0309
Procentueel aantal
Doel Kettenisse Lillo
13 dunlipharder Liza ramado 0,12 1,09 0,09
14 dwergtong Buglossidium luteum 0,006
15 fint Alosa fallax 0,01 0,06
16 giebel Carassius gibelio 0,54
17 glasgrondel Aphia minuta 0,47
18 grondel sp. Pomatoschistus sp. 3,18
19 grote zeenaald Syngnathus acus 0,09 0,08
20 haring Clupea harengus 41,89 14,07 41,68
21 harnasmannetje Agonus cataphractus 0,09
22 kabeljauw Gadus morhua 0,010 0,58 1,97
23 karper Cyprinus carpio 0,12
24 klein zeepaardje Hippocampus hippocampus 0,003
25 kleine pieterman Echiichthys vipera 0,003
26 kleine zeenaald Syngnathus rostellatus 1,72
27 kolblei Blicca bjoerkna 0,23 0,02
28 koornaarvis Atherina presbyter 0,05 0,09
29 Lozano's grondel Pomatoschistus lozanoi 0,40
30 paling Anguilla anguilla 0,05 1,99 2,50
31 pitvis Callionymus lyra 0,002
32 pos Gymnocephalus cernuus 0,002 0,14
33 rietvoorn Scardinius erythropthalmus 0,23
34 rivierprik Lampetra fluviatilis 0,03 0,01
35 rode poon Chelidonichthys lucernus 0,02 0,05
36 schar Limanda limanda 0,012
37 schol Pleuronectes platessa 0,04
38 slakdolf Liparis liparis liparis 0,004 0,18
39 snoek Esox lucius 0,01
40 snoekbaars Sander lucioperca 2,72 10,84 2,27
41 snotolf Cyclopterus lumpus 0,01
42 spiering Osmerus eperlanus 0,20 0,68 0,89
43 sprot Sprattus sprattus 10,49 0,01
44 steenbolk Trisopterus luscus 0,06 0,11 1,43
45 tiendoornige stekelbaars Pungitius pungitius 0,03 0,18
46 tong Solea solea 1,49 6,88 1,82
47 vijfdradige meun Ciliata mustela 0,02 0,88 0,27

Nederlandse benaming Wetenschappelijke benaming
48 winde Leuciscus idus 0,02
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 703
Projectnummer: 07.0309
Procentueel aantal
Doel Kettenisse Lillo
49 zandspiering Ammodytes tobianus 1,25
50 zeebaars Dicentrarchus labrax 1,45 7,67 2,77
51 zeeforel Salmo trutta trutta 0,01
52 zonnebaars Lepomis gibbosus 0,02
Eind 2008 werden ter hoogte van Liefkenshoektunnen een vijftal rivierdonderpadden (Cottus
gobio) gevangen. Het betreft hier een bijlage II soort, die niet expliciet is opgenomen voor het
habitatrichtlijngebied.
De geplande centrale van E.ON bevindt zich in de overgangszone van licht brak tot brak, waar
een sterke saliniteitsgradiënt aanwezig is. De vangsten van de kerncentrale geven een beeld
van de visfauna te Doel. Deze situatie mag in principe niet geëxtrapoleerd worden naar de
situatie ter hoogte van de voorgenomen E.ON centrale. De vangsten van Ketenisse geven een
beeld van de visgemeenschap die op slik migreert. Deze verschilt qua samenstelling (relatieve
aantalsverhoudingen) van de subtidale populatie.
Het totale aantal waargenomen soorten (diversiteit) bedraagt 60. De soortendiversiteit van
vissen in de Schelde is hiermee zeer hoog. Soorten die relatief veel voorkomen zijn haring,
zeebaars, snoekbaars, brakwatergrondel en bot. Soorten die relatief weinig voorkomen zijn:
ansjovis, bittervoorn, dwergtong, forel, harnasmannetje, kleine pieterman, klein zeepaardje,
pitvis, schar, snoek, snotolf, winde en zonnebaars. De beschermde soorten rivierprik en
bittervoorn worden eerder sporadisch waargenomen. De kleine modderkruiper werd tot nu toe
nog niet vastgesteld.
Voor de bespreking van het temporeel patroon (overgenomen van Stevens, 2008) van het
visbestand maken we gebruik van recente gegevens over de visstand in de Zeeschelde (tabel
10.5). De E.ON-centrale is gepland in een zone met een scherpe zoutgradiënt, waardoor de
visgegevens van Doel geen correct beeld geven van het visbestand ter hoogte van de geplande
centrale. De gegevens van de fuikvangsten bij Liefkenshoektunnel geven een juister beeld van
de temporele veranderingen van het visbestand in deze zone. Fuiken geven een beeld van de
visgemeenschap op een slik, waardoor het belang van de pelagische fauna onderschat wordt.
Daarnaast worden ook kleinere soorten (vb. brakwatergrondels), die door de mazen van het net
glippen, onderschat. Toch geven de fuikvangsten een relatief betrouwbaar beeld van de
belangrijkste trends en seizoenale verschuivingen in de visgemeenschap in dit deel van het
estuarium.
Onderstaande figuur geeft een overzicht van de belangrijkste trends in het voorkomen van
vissen op het slik ter hoogte van Liefkenshoektunnel (overgenomen M. Stevens, INBO). Bot,
haring, snoekbaars, zeebaars, blankvoorn en tong zijn de meest abundante soorten op het slik.
Bot is altijd vrij talrijk aanwezig in deze zone en vertoont twee densiteitspieken: de eerste piek in
het begin van de zomer (massale intrek van jonge bot) en een tweede piek in het najaar
(terugkomst opgegroeide botten). Het densiteitsverloop van de haring vertoont een gelijkaardig
patroon. Snoekbaars is abundant in de zomermaanden, terwijl de piek van tong ongeveer één

maand eerder valt. In het najaar trekken dikkopjes (grondels) en kabeljauwachtigen het
estuarium in. Zoetwatervissen als blankvoorn en enkele diadrome soorten als stekelbaars en
spiering treffen we in het voorjaar aan, als de rivierafvoer het hoogst is.
Figuur 10.9: Belangrijkste trends in het voorkomen van vissen op het slik ter hoogte van Liefkenshoektunnel
Een aantal soorten zoals de kleine zeenaald worden door de grote maaswijdte niet in de fuiken
gevonden. In het koelwater van Doel wordt deze soort echter massaal aangetroffen op het
einde van de zomer (augustus – september).
Garnalen worden niet geregistreerd in de fuikvangsten, maar maken een belangrijk deel uit van
de fauna in dit deel van het estuarium. De grijze garnaal wordt vooral in het najaar aangetroffen.
10.1.5. Beschrijving van de milieueffecten
10.1.5.1. Ingreep-effectenschema
Een disciplinegebonden ingreep-effectenschema (Figuur 10.8) geeft duidelijk aan welke
effect(groep)en er voor fauna en flora te verwachten zijn.
Tabel 10.6: Overzicht van de verwachte effecten (P/T: permanent of tijdelijk effect; omvang: x: *: gering; **: matig; ***:
mogelijk groot)
(Deel)ingreep voorbereidingsfase Effecten op F&F P/T Omvang
bouw centrale biotoopverlies P *
Exploitatiefase
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 704
Projectnummer: 07.0309
bodemverstoring P *
rustverstoring T *
versnippering en barrière T *
verdroging (bemalen) T **
exploitatiefase effecten op visbestand P **
effecten op slikken en schorren P *
verzuring in natuurgebieden P **
eutrofiëring in natuurgebieden P **

10.1.5.2. Effecten tijdens de afbraak van een deel van het BAYER-complex
10.1.5.2.1. Biotoopverlies
De afbraakwerkzaamheden van BAYER vinden plaats op industrieterrein in een omgeving die
volgens de BWK aangeduid is als industriegebied (BWK: Ui) en biologisch niet waardevol is. Er
worden geen waardevolle biotopen aangetast zodat het effect op de biotopen als
verwaarloosbaar wordt beoordeeld.
10.1.5.2.2. Bodemverstoring
Als gevolg van de werkzaamheden wordt de bodem ernstig verstoord. Aangezien de bodem
reeds sterk verstoord is (ophogingen, bouwwerken) en de biologische waarde beperkt is
(industriegrond (BWK: Ui), wordt het effect van bodemverstoring als verwaarloosbaar
beoordeeld.
10.1.5.2.3. Rustverstoring
Het afbraakproces zal aanleiding geven tot rustverstoring als gevolg van geluidsproductie door
grondwerken, verkeer en afbraakhandelingen. De belangrijkste natuurgebieden die mogelijk
hinder ondervinden van deze geluidsoverlast zijn het Galgenschoor en De Kuifeend. De
geluidsimpact van de werkzaamheden op het industrieterrein is beperkt en van korte duur
(discipline geluid), zodat de negatieve effecten voor de avifauna beperkt zullen blijven.
10.1.5.3. Effecten tijdens de bouw van de elektriciteitscentrale
10.1.5.3.1. Biotoopverlies
Biotoopverlies ontstaat mogelijk op volgende plaatsen:
• werfzone voor het construeren van gebouwen;
• werfzone voor boorputten voor de aanleg van pijpleidingen (aan- en afvoer
Scheldewater);
• werfzone pompstation;
• werfzone captatiegebouw in Schelde;
• parkeerplaatsen.
De werfzone voor de gebouwen situeert zich volledig op industrieterrein. Op de Biologische
Waarderingskaart (BWK) is deze zone aangeduid als Ui (industriële bebouwing, fabriek). Omdat
deze zone biologisch minder waardevol is, wordt het effect van biotoopverlies als
verwaarloosbaar beoordeeld.
Voor de aan- en afvoer van koelwater worden pijpleidingen aangelegd tot in de Schelde. Deze
pijpleidingen worden via een boring ondergronds aangelegd, zodat geen schade aan de
bovenliggende ecotopen wordt berokkend. Van de Scheldelaan tot aan de Schelde worden
achtereenvolgens volgende biotopen gekruist: ruigte op vergraven en opgehoogde terreinen
met transport leidingenbundel (Ku), de dijk (Kd), schorren in de vorm van rietland (Mr) en
slikken (Ds). Het rietland en de slikken zijn biologisch zeer waardevol.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 705
Projectnummer: 07.0309

De werfzone voor de boorputten bevindt zich ten oosten van de Scheldelaan op industrieterrein
(BWK: Ui), dat biologisch minder waardevol is. Het effect van biotoopverlies wordt als
verwaarloosbaar beschouwd.
Het captatiegebouw voor watervoorziening wordt voor dit scenario in de Schelde aangelegd. De
aanvoer van materialen zal per boot gebeuren zodat de slikken en schorren niet worden
aangetast. Er zal geen biotoopverlies optreden zodat het effect als verwaarloosbaar wordt
beoordeeld. Het captatiegebouw zal een beperkte ruimte van de Schelde innemen, die als
habitat verloren gaat. Omdat deze ingenomen waterruimte zeer beperkt is, wordt het effect als
verwaarloosbaar beoordeeld.
Gedurende de constructiefase zal E.ON twee parkeerzones voor personenauto’s voorzien met
in totaal 1000 parkeerplaatsen. Naast de parkeermogelijkheid op de E.ON-site zelf worden nog
twee bijkomende terreinen aangesneden:
• parking 1: terrein van 2 ha gelegen langs de Boudewijnsluis;
• parking 2: terrein van 2 ha aan de overzijde van de Scheldelaan.
Het pompstation wordt in het basiscenario aangelegd ten westen van de Scheldelaan in
natuurgebied. Het huidige biotoop op deze locatie is een ruig grasland (BWK: ku), dat
biologisch waardevol is. In de omgeving zijn meerdere gebouwen aanwezig. Het effect van
biotoopverlies wordt als beperkt negatief beschouwd.
De parking op het terrein van E.ON en parking 1 zijn gelegen op industriegebied met een
beperkte biologische waarde. Het effect van biotoopverlies op deze twee locaties wordt als
verwaarloosbaar ingeschat.
Parking 2 is een mogelijke optie. Indien deze optie wordt genomen, wordt deze aangelegd
langs de Scheldelaan in een gebied dat op het gewestplan is ingekleurd als (bijzonder)
natuurgebied. Indien deze parkeerplaats beperkt wordt tot de randzone langs de Scheldelaan,
worden geen kwetsbare ecotopen aangetast. De bodem bestaat ter plaatse uit opgehoogde
gronden. Deze zone kan opgevat worden als een bufferzone naar de slikken en schorren langs
de Schelde. Bij realisatie van de parkeerplaats zal de bufferwerking minder efficiënt zijn. Indien
mogelijk, wordt vanuit F&F geadviseerd om deze zone niet als parkeerplaats te gebruiken. Het
effect wordt beoordeeld als beperkt negatief.
E.ON zal een optionele zone 4 aanwenden voor tijdelijk parkeergebied en eventueel opslag en
voormontage van diverse installatiedelen. In deze bufferzone is een vispaaiplaats gelegen.
Deze vispaaiplaats dient gevrijwaard te worden.
De toegangsweg naar het tijdelijk parkeerterrein in Degussa (Evonik), met een totale
oppervlakte van 2400 m2, (breedte van 10m op 240 m lengte), bestaat uit een verwijderbare
asfaltlaag met een dikte van 14 cm en een laag van grint in een dikte van 70 cm.
Voor de aanleg van de toegangsweg moet enkel 70 cm grond uitgegraven te worden en dienen
er geen bomen gerooid te worden. De gekozen toegangsweg betreft een bestaande maar op dit
ogenblik niet geschikte toegangsweg (de civiele werken betekenen geen interventie op
relevante buffergebieden).
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 706
Projectnummer: 07.0309

Er zijn geen andere civiele werken voorzien.
10.1.5.3.2. Bodemverstoring
Als gevolg van de werkzaamheden wordt de bodem ter hoogte van het terrein ernstig verstoord.
Ter hoogte van de site is de bodem als gevolg van aanhogingen en bouwwerken al sterk
verstoord. De biologische waarde van deze locatie is bovendien minder waardevol. Het effect
van bodemverstoring op de vegetaties wordt bijgevolg als verwaarloosbaar (niet significant)
beschouwd.
10.1.5.3.3. Rustverstoring in de aanlegfase
Tijdens de werkzaamheden worden machines ingezet die geluid produceren. De duur van de
werkzaamheden zal ongeveer 3 jaar bedragen.
Geluidshinder ontstaat in de aanlegfase vooral bij de koelwaterinlaat (heien van damplaten). In
een kleine zone ter hoogte van de oeverbegroeiing (slikken en schorren) zal geluidshinder
ontstaan met impulsniveaus van net boven de 65 dB(A) (zie discipline geluid in het MER).
Momenteel worden dergelijke fluctuerende niveaus ook gemeten bij de passage van grote
boten op de Schelde. Het is onduidelijk welk effect dit impulsgeluid heeft op de vogelpopulatie.
Wellicht zal dit impulsgeluid een rustverstoring veroorzaken, waardoor kleinere delen van het
gebied tijdelijk niet meer in aanmerking komt als broedgebied. Om negatieve effecten in de
slikken en schorren te vermijden, worden de geluidsintensieve werkzaamheden bij voorkeur
buiten het broedseizoen uitgevoerd. Ook het intrillen van de damplaten in plaats van het inheien
is een belangrijke milderende maatregel om het geluidsniveau te beperken.
Wellicht zal dit impulsgeluid een rustverstoring veroorzaken, waardoor het gebied tijdelijk niet
meer in aanmerking komt als broedgebied. Bij voorkeur worden de geluidsintensieve
werkzaamheden buiten het broedseizoen uitgevoerd.
Bij de bouw van de centrale zelf zullen de geluidsniveaus meestal onder de 45 dB(A) blijven.
Belangrijk is hierbij dat een gunstige oriëntatie van de machines wordt gekozen en dat het
aantal machines dat simultaan in werking is, zoveel mogelijk beperkt wordt (discipline geluid).
Als gevolg van het drukke verkeer en de industriële omgeving is het achtergrondniveau van
geluid in de omgeving reeds verhoogd.
10.1.5.3.4. Barrière-effecten
De oevers van de Schelde vormen een belangrijke migratieroute voor avifauna en andere
diergroepen. Bij deze migratie, parallel aan de Schelde, zijn vooral de soorten van slikken en
schorren belangrijk. Het voorgenomen project onderbreekt deze migratieroute in principe niet.
De leidingen van aanvoer en afvoer van koelwater zullen ondergronds worden aangelegd, en
zullen de plaatselijke slikken en schorren niet aantasten.
Migratie van de oevers weg is wegens een gebrek aan geschikte biotopen veel minder
belangrijk. Potentieel is de verbinding van het Galgenschoor, Ketenisseschor en vogelgebieden
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 707
Projectnummer: 07.0309

op Linkerscheldeoever met de Kuifeend voor de avifauna belangrijk. De geplande
elektriciteitscentrale van E.ON ligt min of meer centraal in deze verbindingsroute.
Geluidshinder en verstoring als gevolg van beweging kunnen tijdelijk een barrière-effect
uitoefenen op deze verbindingsroute. De verstoring van E.ON in de aanlegfase is vermoedelijk
van die aard (tewerkstelling van enkele honderden mensen) dat de vogels een alternatieve
route zullen uitkiezen. Aangezien deze verstoring slechts tijdelijk is en de te overbruggen
afstand via een alternatieve route niet beduidend langer is, wordt het effect van deze mogelijke
barrière eerder als beperkt ingeschat. Hierbij moet opgemerkt worden dat momenteel de
geluidsintensiteit en bewegingsverstoring ter hoogte van het projectgebied ook reeds belangrijk
zijn.
10.1.5.3.5. Verdroging
Voor het uitvoeren van de noodzakelijke werkzaamheden voor funderingen en andere
ondergrondse werkzaamheden zal bemaling plaatsvinden, wat mogelijk invloed op het milieu tot
gevolg heeft (zie discipline bodem en grondwater).
Door de aanleg van een bouwput zal de bemaling de stromingsrichting van het grondwater
praktisch niet beïnvloeden.
Voor de realisatie van de constructies dienen een aantal tijdelijke bouwputten te worden
aangelegd:
• De bouwput voor de aanleg van het ketelhuis en de machinekamer wordt ingericht als
een gesloten bouwput (bentonietwand + metalen damwand) zodat geen horizontale
toestroming van water optreedt. De aanleg van deze bouwput zal bijgevolg geen
verdrogingverschijnselen veroorzaken.
• De bouwput voor de realisatie van het pompstation wordt eveneens ingericht als een
gesloten bouwput, zodat geen verdrogingsverschijnselen te verwachten zijn. Ook de
aanleg van de kademuur heeft geen gevolgen voor het bodem- en grondwater.
• De bouwputten voor de andere gebouwen zijn minder diep (circa 3m) zodat een
klassieke droogzuiging wordt aangewend. Voor deze droogzuiging berekende de
discipline bodem in het MER een verdrogingsinvloed (bemalingskegel) van 46 m tot de
rand van de bouwput. De verdroging blijft beperkt tot het bedrijfsterrein en reikt niet tot
in de SBZ.
Het opgepompte debiet bedraagt maximum 40 m 3 /h en wordt (rechtstreeks of onrechtstreeks)
naar de Schelde gevoerd, maar heeft geen invloed op de oppervlaktewaterkwantiteit en –
kwaliteit.
10.1.5.4. Effecten tijdens de bouw van de kademuur
10.1.5.4.1. Biotoopverlies
De werfzone voor de kademuur strekt zich uit langs het kanaaldok in industriegebied. Op de
BWK is deze zone aangeduid als Ui (industriële bebouwing, fabriek). De biologische waarde
van deze zone is minder waardevol. Het effect van biotoopverlies wordt als verwaarloosbaar
beschouwd.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 708
Projectnummer: 07.0309

Het kanaaldok is momenteel aangelegd met schuin aflopende oevers en zonder kaaimuren.
E.ON voorziet om een kaaimuur aan te leggen en het talud om te vormen tot een rechte wand.
Hierbij wordt het slib verwijderd.
Op het schuine, niet verharde talud hebben zich mogelijk levensgemeenschappen ontwikkeld
die door aanleg van de kaaimuur (over een afstand van ca 500 m) zullen verdwijnen. Het is
echter niet bekend of belangrijke organismen al dan niet aanwezig zijn. Het effect hiervan kan
bijgevolg niet worden beoordeeld.
10.1.5.4.2. Rustverstoring
De werkzaamheden aan de kademuur veroorzaken in de Kuifeend een intermitterend geluid
van circa 41 dB(A). Deze werkzaamheden zullen geen bijkomende betekenisvolle rustverstoring
veroorzaken ter hoogte van De Kuifeend.
10.1.5.5. Effecten tijdens de exploitatiefase
Voor de afvoer van de overtollige warmte die vrijkomt bij de productie van elektriciteit zal E.ON
gebruik maken van doorstroomkoeling. Hiervoor zal het bedrijf ca. 26,4 m 3 /s water onttrekken
aan de Schelde. Na de koeling zal dit water terug op de Schelde worden geloosd (thermische
lozing).
De belangrijkste effecten op organismen in de Schelde hebben betrekking op:
• het onttrekking van koelwater (meegezogen organismen);
• de conditionering (gebruik van biociden);
• de warmwaterlozingen in de Schelde (opwarming water in Schelde);
• barrière-effecten als gevolg van de warmwaterpluim.
Het voorgenomen project zal ook luchtemissies van NOx, NH3 en SO2 veroorzaken. Deze
verontreiniging heeft mogelijk ecologische effecten tot gevolg, ter hoogte van de belangrijke
natuurgebieden in de omgeving. Potentieel belangrijke effecten in dit verband zijn:
• verzuring;
• eutrofiëring.
Tenslotte kan ook de verstoring door geluidsoverlast mogelijk een impact hebben op de
avifauna in de slikken en schorren.
10.1.5.5.1. Effecten van onttrekking koelwater
Situering en beschrijving van het effect
Door het grote debiet bij de inzuiging van water (26,4 m 3 /s) worden allerlei organismen
meegezogen. Dit varieert van fytoplankton (algen), zoöplankton (copeopoden, vislarven,
kwallen), kreeftachtigen (aasgarnalen, garnalen, krabben) tot kleinere vissen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 709
Projectnummer: 07.0309

De inzuiging van vissen vertoont over het algemeen een duidelijk patroon door het jaar heen
(Jager, 1992). Herkenbare patronen zijn (voor de geïnventariseerde soorten):
• aantalspiek in wintermaanden: haring, sprot, paling;
• duidelijke voorjaarspiek: 3-doornige stekelbaars, spiering;
• duidelijke najaarspiek: vijfdradige meum, kleine zeenaald, harnasman, grondel, schar
en slakdolf;
• onregelmatig patroon: schol, kabeljauw en tong.
Grondels worden voornamelijk waargenomen in het estuarium tijdens de zomer en de herfst.
De grondelsoorten paaien voor de kust maar de juvenielen gebruiken het estuarium
voornamelijk als schuil- en opgroeigebied. Wanneer de watertemperatuur daalt, trekken zij naar
zee en worden voornamelijk haring en sprot in grote getallen waargenomen.
Voor sommige vissoorten (grondels, paling, sprot) wordt ‘s nachts een significant hogere
inzuiging gemeld. Overdag blijken vissen zichtbare eigenschappen van het inlaatpunt te
gebruiken om weg te zwemmen.
Afhankelijk van het aanzuigdebiet worden gemakkelijk miljoenen vissen per jaar ingezogen.
Onderzoek bij de elektriciteitscentrale van Doel leert dat op jaarbasis circa 150 miljoen vissen
en kreeftachtigen worden aangezogen (Maes, 1996). De grotere organismen die worden
aangezogen, blijven op de zeven achter en worden via een retoursysteem terug naar de
Schelde gevoerd. Door de toegebrachte schade (mechanische effecten door druk- en
snelheidsverschilen) en stress bij inzuiging, zal een gedeelte van de organismen sterven,
afhankelijk van de omstandigheden bij inzuiging en de tolerantie en taaiheid van de
organismen. Naast de directe sterfte kan ook een uitgestelde sterfte plaatsvinden nadat de
organismen zijn teruggevoerd in het water.
De organismen die door de zeven passeren, kunnen door schade tijdens het doorvoeren in de
centrale, sterven. Dit zijn dan vooral het fytoplankton en het zoöplankton inclusief vislarven en
kreeftachtigen. Deze aantallen zijn vele malen groter dan de hoeveelheid ingezogen vis
(Hadderingh en Jager, 2002).
De mortaliteit van vissen en kreeftachtigen na passage door het koelwatersysteem is
soortspecifiek. Een aantal niet-tolerante soorten sterft onvermijdelijk, terwijl een aantal andere
soorten een goede overleving kent. Het grootste deel van de ingezogen vis overleeft de
beschadigingen bij doorvoeren door de centrale niet. De mortaliteit van vissen is afhankelijk van
de soort maar ook van de temperatuur van het water in de centrale. De waarneembare sterfte
varieert tussen de 70 en 90% van de ingezogen vissen. Indirecte sterfte kan nog plaatsgrijpen
als de organismen teruggevoerd zijn naar het oppervlaktewater namelijk door predatie, infecties
en ziektes als gevolg van de toegebrachte schade.
De kwetsbaarheid voor inzuiging verschilt sterk tussen de verschillende vissoorten. Een aantal
soorten sterft onvermijdelijk (niet-tolerante soorten), een aantal soorten kent een goede
overleving (tolerante soorten) en een aantal soorten neemt een intermediaire positie in tussen
deze twee uitersten (intermediair tolerante soorten). Een indeling van een aantal soorten in drie
kwetsbaarheidsklassen (Maes et.al, 1996) is weergegeven in Tabel 10.7.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 710
Projectnummer: 07.0309

Tabel 10.7: Indeling van de vissoorten in kwetsbaarheidscategoriën voor sterfte door mechanische beschadiging.
Tolerante soorten Intermediair tolerante soorten Niet-tolerante soorten
paling dikkopje haring
snoekbaars brakwatergrondel sprot
rivierprik dunlipharder spiering
bot kleine zeenaald koornaarvis
tong baars
3d stekelbaars zeebaars
Op basis van onderzoek van visgemeenschap in de Beneden-Schelde kan men het aandeel
van deze categorieën in de totale visgemeenschap van de Schelde als volgt indelen:
• tolerante soorten: 1%;
• intermediair-tolerante soorten: 59,5%;
• niet-tolerante soorten: 39%.
Naast de tolerantie t.o.v. mechanische beschadiging kan er ook een tolerantie t.o.v. een
verhoogde temperatuur en een temperatuurshock in de centrale (tot boven 30°C) optreden. In
de studie van Maes wordt hierop niet verder ingegaan. Zonder onderscheid in vissoort te
maken, wordt gesteld dat de vissterfte bij een passage door de centrale tot 90% bedraagt. Voor
temperatuurgevoelige soorten mag men aannemen dat deze de doorgang door de centrale niet
overleven.
In het kader van de Habitatrichtlijn is de bescherming van volgende vissoorten belangrijk:
• Bijlage II-soorten: rivierprik;
bittervoorn.
Het aantal vangsten van de rivierprik in fuiken is laag. De rivierprik migreert echter hoofdzakelijk
in de hoofdgeul, zodat de fuikgegevens wellicht een onderschatting zijn van de werkelijke
aantallen.
Vermeldenswaardig is ook het sporadisch voorkomen van fint (bijlage II-soort). Deze soort blijkt
langzaam terug te komen in de Schelde.
Beoordeling van het effect
Impact door aanzuiging op vissen
Uit voorgaande blijkt dat veel jonge vissen en andere organismen sterven door inzuiging van
koelwater bij elektrische centrales. Maar leidt dit nu tot een onaanvaardbare aantasting van het
ecosysteem van het Schelde-estuarium?
Vissoorten in mariene milieus vertonen het kenmerk dat ze doorgaans veel nakomelingen
produceren, maar dat hiervan slechts een klein deel het volwassen stadium bereikt. Een
volwassen haring produceert bijvoorbeeld honderdduizenden eieren, waarvan slechts enkele
ontwikkelen tot een volwassen haring. Bij andere estuariene soorten ligt dit anders. De
zeenaald bijvoorbeeld produceert slechts een paar honderd eieren, doch door broedzorg
ontwikkelt zich hiervan een relatief groot aantal tot een volwassen exemplaar.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 711
Projectnummer: 07.0309

Estuaria vervullen voor de visfauna een belangrijke functie als foerageergebied, kinderkamer,
paaigebied of migratieroute naar zoetwater. Een aantal vissoorten is gedurende een kleiner of
groter gedeelte van hun leven afhankelijk van estuaria.
Voor de inschatting van de impact van de elektrische centrale op het visbestand baseren we
ons op de studie van Maes (1996), die opgesteld werd voor de centrale te Doel. De impact op
het Schelde-ecosysteem kan ingeschat worden als de grootte van natuurlijke populaties in de
Schelde zo nauwkeurig mogelijk gekend is. De grootte van de populaties in de Schelde werd in
1995 geschat door Maes et al., De ruimtelijke verdeling van vissen en kreeften werd uitgedrukt
als globale visdensiteit in aantal/1000 m 3 . Deze visdensiteiten werden bepaald door middel van
bemonsteringen met ankerkuilnetten.
Voor de toepassing van deze studie op de impacten van de Centrale van E.ON, dienen echter
wel een aantal bemerkingen te worden geformuleerd:
• De metingen van de studie werden uitgevoerd in 1994-1995. Sinds deze periode heeft
het visbestand van de Schelde een sterke evolutie doorgemaakt en wordt een duidelijk
herstel waargenomen.
• In 1994-1995 was het zuurstofgehalte van het Scheldewater gedurende belangrijke
perioden lager dan 4 mg/l. Deze waarde wordt beschouwd als de onderste
tolerantiegrens voor vis. De voorbije jaren is de waterkwaliteit in het Schelde-estuarium
verbeterd en zakt het zuurstofgehalte niet meer onder de 5 mg/l. Door de verbeterde
waterkwaliteit is het aantal soorten alsook het totaal aantal vissen sinds 1995 sterk
toegenomen ter hoogte van Antwerpen.
• De morfologie en stromingspatronen rond de aanzuiging van koelwater verschilt. De
visdensiteiten op de linkeroever zijn 10% lager dan de gemiddelde densiteiten
(Maes,1996).
• De visdensiteit ter hoogte van de watervang te Doel is als gevolg van de strekdam
ongeveer 40% lager dan de gemiddelde densiteit op rechteroever.
• De bocht ter hoogte van de geplande inlaat is anders dan deze te Doel en bovendien is
de Schelde ter hoogte van de geplande E.ON-centrale smaller (trechtereffect).
Empirisch wordt de grootte van dit effect geschat op 2% meer vissen ter hoogte van de
geplande elektriciteitscentrale van E.ON (INBO).
• De saliniteit ter hoogte van Doel wijkt af van de beoogde site van E.ON, waardoor de
visdiversiteit en –densiteit anders zal zijn.
• De ankerkuilbemonsteringen in de studie van Maes werden uitgevoerd in de maand
november. Gezien het temporeel patroon van de vissoorten is enige voorzichtigheid
geboden bij de extrapolatie van de resultaten naar effecten op jaarbasis.
• E.ON voorziet een visafweersysteem dat anders (efficiënter) zal zijn dan dit van de
centrale van Doel (zie verder).
Door de verschillende omstandigheden en condities zal de berekende impact ter hoogte van de
geplande E.ON centrale afwijken van de werkelijke impact. Voor de bepaling van de werkelijke
impact is een monitoring noodzakelijk (zie monitoring).
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 712
Projectnummer: 07.0309

Voor het berekenen van de impact vergeleek Maes de geschatte aantallen vissen die per uur
door de elektriciteitscentrale worden aangezogen met de aantallen vis die per uur in de sectie
van de Schelde voorbijkomen.
Voor een schatting van de impact van de centrale van E.ON op de vispopulatie in de Schelde
wordt eenzelfde methodiek (Maes) toegepast.
De aantallen voor de toekomstige centrale van E.ON worden geschat door de ingezogen
aantallen van Doel te vermenigvuldigen met een factor die overeenkomt met de verhouding van
het inzuigdebiet van E.ON (26,4 m 3 /s) met het inzuigdebiet van Doel (21,2 m 3 /s)’). Daarenboven
werd een correctiefactor van 1,5 toegepast, wat overeenkomt met:
- de visdensiteit is op linkeroever 10% lager dan de gemiddelde densiteit in de Schelde;
- de visdensiteit is ter hoogte van de watervang 40% lager dan de gemiddelde densiteit voor
linkeroever.
De resultaten van deze berekening werden voor een aantal soorten opgenomen in Tabel 10.8.
Tabel 10.8: Het aantal geschatte individuen per soort dat tijdens 1 uur in de centrale wordt weerhouden, het aantal
individuen dat gedurende 1 uur voor de centrale van E.ON passeert en de impact van de centrale op 2 soorten garnalen
en 11 vissoorten.
Soort Geschat aantal individuen Geschat aantal Impact
Per uur door de E.ON centrale ingezogen Individuen per uur in de Schelde (%)
grijze garnaal 7.500 3.100.000 0,24
steurgarnaal 11.800 3.700.000 0,32
brakwatergordel 5.800 5.200.000 0,11
bot 7 1.200 0,58
dikkopje 5.800 1.700.000 0,34
haring 19.600 4.400.000 0,45
paling 17 5.800 0,29
rivierprik 6 1.000 0,60
schar 200 88.000 0,23
spiering 6 14.000 0,04
sprot 13.300 6.500.000 0,31
wijting 9 800 1,14
zeebaars 36 16.000 0,23
totaal 70.799 24.726.800 0,29
Voor de totale gemeenschap van vissen en kreeftachtigen kan de impact van de toekomstige
centrale van E.ON op 0,29% worden geschat. Per uur passeren immers 25 miljoen vissen en
kreeftachtigen de centrale waarvan ongeveer 70.800 individuen worden ingezogen. Dit betekent
dat 0,29% van de visgemeenschap, die onder invloed van de getijdenstroming voor de centrale
passeert, kans maakt om ingezogen te worden. Vooral diadrome soorten zullen een verhoogde
mortaliteit kennen bij de onttrekking van koelwater en de aanzuiging van vissen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 713
Projectnummer: 07.0309

Als we deze cijfers extrapoleren naar het totale vloedvolume dat de elektriciteitscentrale tussen
eb en vloed passeert, dan komen maximaal 150 miljoen organismen de centrale voorbij.
Dezelfde hoeveelheid individuen passeert de centrale opnieuw tussen vloed en eb.
Een impact van 0,29% per passage kan als vrij laag bestempeld worden. Theoretisch kan een
vis deze passage meerdere malen maken. Hoe dikwijler een vis de centrale passeert, hoe
groter de kans dat hij wordt aangezogen.
De impact is het grootste voor wijting (1,14%), rivierprik (0,60%) en bot (0,58%). Dit zijn
demersale soorten die in nauw contact leven met de bodem zodat de berekening van de
densiteiten voor deze soorten aan de hand van ankerkuilnetten wellicht een onderschatting
geeft van de werkelijke densiteit waardoor de impact voor deze soorten overschat is. In de
huidige situatie kunnen deze soorten in de Schelde toegenomen zijn.
De aangezogen exemplaren van fint te Doel in 2006 hebben meestal een lengte tussen 10 en
15 cm. Volwassen exemplaren zijn waarschijnlijk in staat te ontsnappen aan de aanzuigstroom.
De mortaliteit van finten die toch worden aangezogen bedraagt 100% (Stevens, 2008).
De historische paaiplaatsen van de fint bevinden zich in het zoetwater getijdengebied. Om hun
paaiplaats te bereiken moeten ze door de Beneden-Zeeschelde migreren. De geplande E.ON
centrale bevindt zich net als de centrales van Kallo en Doel op deze migratieweg. Ook andere
migrerende soorten als zeeprik, rivierprik, paling en spiering moeten de centrales passeren om
hun paaigronden te bereiken. De mortaliteit als gevolg van koelwatercaptatie van centrales is
voor deze soorten het hoogst voor fint en spiering en het laagst voor rivierprik (Maes et al,
1996).
Als we de relatieve impact van de elektriciteitscentrale vergelijken met de visserij op haring en
sprot, blijkt dat in de winter van 1994-1995 de centrale van Doel ongeveer 57 ton haring en
sprot heeft binnengezogen. In dezelfde periode werd door 4 vissers met behulp van
ankerkuilnetten 1.200 ton haring en sprot gevangen in de Westerschelde. De relatieve impact
van de elektriciteitscentrale op de haring- en sprotpopulaties bedraagt in vergelijking met de
visserij bijgevolg slechts 5%. Door de open verbinding en aangegeven migratiepatronen tussen
de Noordzee-Westerschelde en Beneden-Zeeschelde is er een constante bijsturing van de
stocks, waardoor geen depletie optreedt.
Voor de soorten die louter uit het zoete deel van de Schelde komen is de ‘pool’ echter veel
kleiner. In de studie van Maes (1996) komt dit aspect niet aan bod, waarschijnlijk omdat dit
probleem zich toen niet stelde. Als een gevolg van een betere waterkwaliteit heeft de
zoetwaterpopulatie zich kunnen vestigen en is momenteel nog aan het herstellen. Het aantal
individuen op de Schelde is ondertussen ongetwijfeld toegenomen. Er kan gesteld worden dat
het voorkomen van zoetwatervissen ter hoogte van de geplande centrale eerder beperkt is.
Gezien de brakke tot zoute samenstelling van het water ligt ter hoogte van de geplande centrale
de grens van hun leefgebied. Tijdens hogere afvoer in bijvoorbeeld de wintermaanden en het
dagelijks afgaande getij kunnen deze vissoorten echter wel ter hoogte van de geplande centrale
aangetroffen worden. Er wordt vanuit gegaan dat het hier over een beperkt deel van de
populatie gaat en dat de kernpopulatie die meer stroomopwaarts voorkomt hier niet significant
onder zal lijden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 714
Projectnummer: 07.0309

Impact van de centrale op de levensgemeenschap van vissen en kreeftachtigen in de
Schelde
Op basis van de densiteitsgegevens van vissen en kreeftachtigen kan men het totale aantal
individuen berekenen dat voorkomt tussen Antwerpen en Bath. Voor de periode waarin werd
bemonsterd (november 1995), kan men bijgevolg de globale impact van de elektriciteitscentrale
schatten voor de Beneden-Zeeschelde.
Maes et al berekende dat tussen Bath en Doel ongeveer 43 miljoen individuen voorkomen,
tussen Doel en Kallo bijna 130 miljoen en tussen Kallo en Antwerpen 22 miljoen.
De som van de aantallen organismen per deel geeft het totale aantal individuen in de Beneden-
Zeeschelde. Deze bedroeg in 1995 192 miljoen individuen in het gebied tussen Antwerpen en
de grens. Aangezien maximaal 150 miljoen organismen de centrale tussen eb en vloed
passeren, blijven er 40 miljoen individuen over die geen risico lopen om ingezogen te worden.
De impact van de centrale op de levensgemeenschap van de gehele Beneden-Zeeschelde is
hierdoor lager. Aangezien het visbestand op de Schelde gewijzigd is sinds 1996, moeten deze
waarde beschouwd worden als een ruwe schatting.
Op basis van bovenstaande gegevens beoordelen wij het globale effect op het Schelde
estuarium als niet significant (impact < 1%). Voor de wijting is de factor groter dan 1%, zodat de
impact voor deze vissoort groter kan zijn.
Impacten van aanzuiging op ander organismen
Organismen die niet worden afgeschrikt en die niet door het filtersysteem worden
tegengehouden doorlopen het volledige koelcircuit. Het betreft de kleinste organismen zoals
fytoplankton (algen), zoöplankton (copepoden, vislarven, viseieren, schelpdierbroed, kwallen)
en kreeftachtigen (aasgarnalen, garnalen, krabben) en kleine visjes. Afhankelijk van de soort en
de intensiteit van de stressfactor varieert de mortaliteit tussen 0 en 100% (Hartold en Jager,
2004). Speciaal voor deze kleinere organismen wordt de aanzuigsnelheid gereduceerd tot
ongeveer 0,3 m/s zodat hun ontsnappingskans vergroot wordt. Voor volwassen vissen is deze
snelheid geen probleem en zij zullen dan ook niet opgezogen worden indien zij van het
aanzuigpunt wegzwemmen.
Ter hoogte van het pompstation zijn 2 zeven voorzien. De eerste zeef dient om het grof vuil
tegen te houden en weg te nemen. De tweede zeef dient voornamelijk voor afscheiding van het
kleinere materiaal en om eventueel aangezogen vissen af te scheiden en via een retoursysteem
terug te voeren. Van de kleinere organismen die door de zeven heengaan, varieert de sterfte
door schade tijdens het doorvoeren door de centrale van 0 tot 100%, onder meer afhankelijk
van het soort organisme en de temperatuur van het water in de centrale. Mogelijk worden grote
hoeveelheden viseieren ingezogen, die niet op de zeven worden weerhouden en in grote
hoeveelheden afsterven.
Ook garnalen kunnen in aanzienlijke hoeveelheden worden ingezogen. Zo wordt voor de
Eemscentrale een inzuiging vermeld van 67 ton/jaar in 1996/1997 (Hadderingh et al, 1997).
Een onrechtstreekse impact van de aanzuiging van kreeftachtigen en eventuele mortaliteit van
vislarven is de verminderde voedselvoorziening voor andere organismen die hoger in de
voedselketen staan. De soorten die het estuarium gebruiken als opgroei- en foerageergebied
zijn namelijk afhankelijk van het grote voedselaanbod dat hier in normale omstandigheden
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 715
Projectnummer: 07.0309

aanwezig is. De impact van de centrale op het voedselweb en de voedselvoorziening van
andere organismen (vogels, vissen, …) kan echter niet begroot worden.
Visafweersysteem
Hoewel de impact van de elektriciteitscentrale t.o.v. de totale hoeveelheid vissen en kreeften in
de Schelde in het algemeen niet significant is, blijkt de alsolute mortaliteit toch zeer aanzienlijk
te zijn. Maatregelen om deze hoge mortaliteit te reduceren, zijn zeker verantwoord. E.ON heeft
daarom ook in zijn ontwerp een visafweersysteem op de inlaat van het koelwater en een
visretoursysteem ter hoogte van de pomp voorzien. E.ON zal hiervoor aan het studiebureau
KEMA de opdracht geven om een efficiënt visafweersysteem uit te werken dat op basis van een
monitoring verder aangepast kan worden. Wanneer nog steeds te veel vissen tot in het
pomphuis geraken, dient men het afweersysteem ter hoogte van het innamepunt aan te
passen. Hierover zijn echter nog geen technische gegevens bekend waardoor dit systeem op
zich niet in dit effectenrapport kan beoordeeld worden. Op het visretoursysteem dienen
staalnamepunten voor vis en eventueel andere diersoorten te worden aangebracht.
Bij visgeleidingssytemen op basis van het visgedrag, wordt gebruik gemaakt van prikkels om
het natuurlijke gedrag van de vis te beïnvloeden: licht, geluid, hydro-mechanische prikkels en
elektriciteit. Door de grote hoeveelheden gesuspendeerde stof in de Schelde en het zoutgehalte
kunnen technieken gebaseerd op elektriciteit en licht waarschijnlijk niet optimaal worden
ingezet.
Sinds 1986 zijn er interessante ontwikkelingen betreffende het gebruik van geluid om vissen te
geleiden of te verjagen. Experimenten met hoogfrequente geluidsgolven toonden aan dat de
inzuigdensiteit van vissen in bepaalde gevallen met 96% verminderd kan worden (Ross et al.,
1993).
Experimenten met geluidsbarrières in de kerncentrale van Hartlepool (UK) toonden aan dat de
inzuigdensiteit van sprot en haring met respectievelijk 60,1 en 79,6% verminderd werden. Voor
sprot en haring samen resulteerde dit afschrikeffectsysteem in een verminderde biomassainname
van 73%.
De meest aangewezen techniek voor de Schelde is waarschijnlijk gebruik te maken van geluid.
Deze techniek wordt trouwens ook al toegepast voor de electriciteitscentrale van Doel. In water
wordt geluid opgewekt door de beweging of vibratie van objecten. Geluid plant zich in het water
snel voort en is over een grote afstand waarneembaar. Zo worden vissen door de geluidsbron
afgeschrikt nog vóór deze voor hen zichtbaar is.
10.1.5.5.2. Effecten van warmwaterlozingen op het watersysteem
Situering en beschrijving van het effect
Bij het lozen van koelwater ontstaat in het oppervlaktewater een thermische pluim. Vlakbij het
lozingspunt heeft deze pluim de temperatuur van het geloosde koelwater, verder van het
lozingspunt neemt de temperatuur af als gevolg van de menging met het ontvangende
oppervlaktewater. Bij hoge lozingstemperaturen kunnen lokaal de stressniveaus of zelfs de
letale niveaus van organismen worden overschreden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 716
Projectnummer: 07.0309

De grootte van de warmwaterpluim van een centrale hangt af van de hoeveelheid geloosde
warmte, de locatie van het lozingspunt, de morfologie ter plaatse, de getijstroming, de
windrichting en windkracht.
Een stijging van de watertemperatuur kan leiden tot veranderingen in aanwezige
levensgemeenschappen. Deze veranderingen worden bepaald door de respons van de
afzonderlijke soorten op de verhoogde omgevingstemperatuur. Iedere soort heeft voor elk
levensstadium een natuurlijke bandbreedte waarin optimaal functioneren mogelijk is.
Overschrijdt de omgevingstemperatuur de bandbreedte dan ontstaat stress, uiteindelijk gevolgd
door mortaliteit als de temperatuur te hoog oploopt of de stress te lang duurt.
Fytoplankton
Algen staan als primaire producenten aan de basis van de voedselketen. Verschuivingen in de
samenstelling als gevolg van thermische verontreiniging worden direct vertaald in
consequenties voor de hogere trofische niveaus.
Als een gevolg van de temperatuurverhoging kan waterbloei van algen (zowel blauwwieren als
groenwieren) ontstaan, waardoor de soortensamenstelling verandert. Uiteindelijk kan dit leiden
tot een levensgemeenschap die uit minder soorten bestaat dan de oorspronkelijke.
Met een verhoging van de watertemperatuur kan voor een aantal soorten het groeiseizoen
worden verlengd. Een langer groeiseizoen veroorzaakt een uitbreiding van het
voorjaarsmaximum van een aantal soorten.
Algemeen wordt geconstateerd dat in het thermisch beïnvloede deel minder soorten aanwezig
zijn, doch dat de biomassa groter is. Deze grotere biomassa kan dan weer een invloed hebben
op:
• een verminderde instraling van zonlicht in diepere waterlagen, waardoor verschuivingen
kunnen optreden in de samenstelling van het fytoplankton. Het effect van de geplande
centrale wordt als niet significant beschouwd omdat men hier te maken heeft met een
zeer troebele rivier.
• een verlaging van het zuurstofgehalte in het najaar als een verhoogde afbraak
plaatsvindt. Hierdoor kan zuurstofgebrek bij vissen optreden. Dit verschijnsel komt in
hoofdzaak voor in meren die geen waterdoorstroming of menging van de waterlagen
kennen en wordt voor de Schelde als niet significant beoordeeld.
Zoöplankton
Een verhoging van de watertemperatuur heeft een duidelijk effect op de groei- en
reproductiesnelheid van het zoöplankton (De Mott, 1989). Bij toename van de watertemperatuur
beginnen sommige soorten zich vroeger voort te planten. Bij een temperatuur van 30 °C
vertoont zoöplankton geen sterfte, maar bij 40° is dit opgelopen tot meer dan 50% (Koops,
1975).
Indien zoöplankton in grote hoeveelheden aanwezig is in een riviersysteem, vormt het een
basisvoedsel voor zeer veel organismen. Een hoge mortaliteit van zoöplankton kan voor een
vermindering van voedsel zorgen. Aangezien de temperatuurstijging als gevolg van de E.ON
warmtelozing vrij beperkt is, wordt de kans op massaal afsterven van zoöplankton gering
ingeschat.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 717
Projectnummer: 07.0309

Macro-evertebraten
De ongewervelde dieren worden dikwijls ingedeeld in sessiele en mobiele soorten. De sessiele
ongewervelde dieren leven in de bodem of hebben zich vastgehecht op hard substraat. De
mobiele soorten bewegen zich in het volwassen stadium vrij in de waterkolom, het betreft vooral
Crustacea (kreeftachtigen).
De gemiddelde letale temperatuur voor vlokreeften en pissebeden bedraagt 33 tot 34°C. Bij een
aantal soorten wordt een verlenging van de groei- en reproductieperiode vastgesteld. Plaatsen
waar koelwater wordt geloosd kunnen voor warmteminnende soorten aantrekkelijk zijn. Dikwijls
zijn dit soorten die van nature hier niet voorkomen (exoten), maar die zich hier hebben kunnen
vestigen. In de wintermaanden als de lage temperatuur letaal kan worden voor deze soorten,
vormen warmwaterlozingspunten een refugium. Van daaruit kan dan opnieuw rekolonisatie
optreden. Deze organismen kunnen naast een bedreiging voor de lokale fauna en flora ook
voor sommige organismen een extra voedselbron betekenen. In sommige gevallen leidt dit tot
een verstoring van het lokale evenwicht van het systeem. Het is echter onmogelijk in te
schatten wat het effect van de koelwaterlozing zal zijn op de mogelijke vestiging van exoten.
Het monitoringprogramma zal in de toekomst hierover meer duiding geven. In de mate dat uit
deze monitoring zou blijken dat de temperatuursstijging van het Scheldewater als gevolg van de
lozing van koelwater door E.ON betekenisvolle negatieve effecten heeft, dient de thermische
lozing te worden verlaagd.
Vegetatie
Effecten van thermisch effluent werden zowel bij ondergedoken waterplanten als bij de
oevervegetatie vastgesteld. Beide groepen van waterplanten zijn belangrijke biotopen voor
andere aquatische organismen zoals vissen en ongewervelde dieren, waardoor neveneffecten
bij deze laatste groepen kunnen voorkomen.
Ter hoogte van het projectgebied komen in de Schelde niet veel hogere planten voor. De
vegetatie op de slikken er schorren zal geen belangrijke impact ondervinden van de verhoogde
temperatuur in de Schelde. De thermische lozing vindt immers op een vrij grote diepte en tegen
de vaargeul plaats.
Vissen
Van de waterorganismen zijn vissen over het algemeen het minst tolerant voor hoge
watertemperaturen.
De effecten van koelwater op het zoute aquatische milieu werd bestudeerd door Hadderingh,
2000; Langford, 1990, Krenkel, P.A. & F.L. Parker, 1969
‐ Bentische soorten zoals platvissen (schol, bot, schar) worden in het
temperatuursinterval van 25 – 28° C direct met sterfte bedreigd. Stenotherme soorten
zoals haringachtigen kunnen al bij 22° C.
‐ In de zone waar het geloosde water deze temperaturen bereikt, kunnen de gevoelige
soorten niet overleven wanneer ze niet kunnen terugzwemmen. Wanneer een
warmwaterpluim met een voor vissen letale temperatuur de volle breedte van een geul
in een estuarium omvat, is deze pluim voor vissen minder goed passeerbaar en
ontstaat een barrière-effect.
Zoals weergegeven in het hoofdstuk 6 en specifiek in Tabel 6.6 is de laatste 10 jaren gemiddeld
10 dagen per jaar de drempelwaarde van 25° C overschreden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 718
Projectnummer: 07.0309

De tolerantie van vissen voor hoge temperaturen verschilt sterk per vissoort. Voor de meeste
zoetwatervissen ligt de letale temperatuur boven de 30° C, met maxima bij 35° à 36° C. Voor
zeewatervissen liggen de letale temperaturen lager.
Sommige vissoorten hebben een lage temperatuur nodig voor reproductie. Wordt deze
temperatuur in de winter niet meer gehaald, dan kan de reproductie stagneren, soorten doen
verdwijnen en leiden tot een lagere diversiteit van vissoorten.
Door getijdewerking, wind en golven zal de pluim met opgewarmd water mengen en daarmee
warmte afvoeren. Wanneer zo’n pluim vanwege de temperatuursprong goed herkenbaar is voor
vissen en niet te groot is, kunnen vissen deze pluim ontwijken. Omdat op deze locatie ook geen
belangrijke paaigronden aanwezig zijn, is de impact van de thermische pluim op de
voortplanting van vissen niet significant.
Exoten
Thermische verontreiniging heeft over het algemeen een positieve invloed op allochtone
organismen (exoten). Warmwaterpluimen kunnen in de winterperiode dienen als refugia. Een
stijging van de temperatuur heeft een positieve invloed op de populatiedynamica van deze
soorten (o.a. betere groei en reproductievermogen). Hierdoor kunnen ze geduchte concurrenten
worden van inheemse soorten die dezelfde niche innemen. Het is momenteel nog niet duidelijk
in hoeverre de exoten profijt hebben van thermische verontreinigingen. Slechts een beperkt
aantal kan immers als thermofiel worden gekarakteriseerd. Zij kunnen zich in principe
uitsluitend voortplanten in de omgeving van plaatsen met opgewarmd water als daar de
geschikte paaihabitat aanwezig is. Het monitoringprogramma zal in de toekomst meer duiding
geven over het voorkomen van exoten ter hoogte van de elektriciteitscentrale.
Als uit de monitoring zou blijken dat de temperatuursstijging van het Scheldewater als gevolg
van de lozing van koelwater door E.ON betekenisvolle negatieve effecten heeft, dan dient de
thermische lozing te worden bijgestuurd.
Beoordeling van het effect
In warme zomers, als de temperatuur van het Scheldewater reeds hoger is dan 25° C is de
situatie voor een aantal vissoorten (vooral de haringachtigen) in de Schelde minder gunstig. De
bijkomende opwarming door de lozing van het koelwater, zijnde gemiddeld 0,3 – 0,4° C is niet
van die orde dat extra effecten worden verwacht op die vissen. De warmwaterpluim zal alleen in
de warmste maanden van het jaar (juli, augustus, september) als het Scheldewater reeds een
temperatuur heeft van meer dan 23 °C plaatselijk een probleem vormen voor de gevoeligste
vissoorten (haringachtingen). Voor de andere vissoorten waaronder rivierprik, bittervoorn en fint
is de kans dat er problemen ontstaan veel kleiner.
Voor een gedetailleerde uitleg van de effecten van de warmwaterlozing verwijzen we naar
paragraaf 6.1.5.3.9.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 719
Projectnummer: 07.0309

10.1.5.5.3. Cumulatieve effecten
Cumulatieve effecten ten aanzien van de andere elektriciteitscentrales
Onderstaande tabel geeft een overzicht van de onttrekking van koelwater uit de Beneden-
Schelde door de aanwezige elektriciteitscentrales:
Tabel 10.9: Overzicht koelwateronttrekking
Electriciteitscentrale Debiet (m 3 /s)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 720
Projectnummer: 07.0309
% debiet Schelde
(7.000 m 3 /s
Doel 3&4 21,2 0,30
Doel 1&2 25,0 0,36
Kallo 14,1 0,20
E.ON 26,4 0,38
totaal 86,7 1,24
De centrales onttrekken momenteel samen ongeveer 60 m 3 /s koelwater. Met een gemiddeld
debiet van 7.000 m 3 /s voor de Schelde ter hoogte van Doel, betekent dit dat de centrales
samen 0,86% van het Scheldedebiet onttrekken. Met de geplande centrale van E.ON erbij komt
dit op 1,24%.
Naast het cumulatieve effect van de onttrekking speelt ook het cumulatief effect van de
thermische lozing een rol. Onderstaande figuur geeft de evolutie van het jaarlijks gemiddeld
verschil in watertemperatuur in de Schelde tussen Vlissingen (monding Westerschelde) en Boei
87 (Beneden-Zeeschelde) in de periode 1964-2006 (OMES databank en waterbase.nl). Uit
onderstaande figuur blijkt dat de ingebruikname van de elektriciteitscentrales in de Beneden-
Zeeschelde gepaard ging met een temperatuurstijging van het oppervlaktewater.
Tijdens de winter is deze zone 1 à 2 graden warmer dan de stroomopwaartse en
stroomafwaartse zones. De toekomstige lozing van E.ON zal de temperatuur tussen de grens
en Antwerpen, afhankelijk van het seizoen en de getijfase, met ongeveer 0,5°C doen toenemen.
Figuur 10.10: Evolutie van het jaarlijks gemiddeld verschil in watertemperatuur in de Schelde t.h.v. Vlissingen (monding
Westerschelde) en Boei 87 ( Beneden Zeeschelde) tussen 1964 en 2006.

Het is onduidelijk hoe de opwarming van het estuarium de ecosysteemprocessen en het
pelagiale voedselweb beïnvloedt. De zone met verhoogde temperatuur kan als winterrefugium
dienen voor warmteminnende soorten als snoekbaars, zeebaars en tong. De jaarklassterfte bij
deze soorten is afhankelijk van de watertemperatuur: relatief warme winters resulteren meestal
in sterke jaarklassen. Hierdoor kunnen verschuivingen optreden in de soortensamenstelling van
de visgemeenschap, die op hun beurt aanleiding kunnen geven tot verschuivingen in het
voedselweb (zeebaars en snoekbaars zijn beiden predatoren).
De opwarming van het ecosysteem kan de vestiging van exotische soorten bevorderen. Via het
ballastwater van schepen worden grote aantallen uitheemse soorten in het estuarium gebracht.
Als de condities gunstig zijn, kan de soort zich vestigen en verspreiden in het estuarium (Ruiz et
al, 1999).
Hogere watertemperaturen veroorzaken ook in een lagere oplosbaarheid van zuurstof in het
water (zie onderstaande tabel). Bij een temperatuursstijging van 15 naar 20 °C daalt de
oplosbaarheid van zuurstof met ongerveer 1 mg/l. Het relatief lage zuurstofgehalte in het
estuarium in combinatie met de hoge watertemperatuur in de zomer, kan een belangrijke
stressfactor vormen.
Tabel 10.10: Oplosbaarheid van zuurstof in functie van de temperatuur
Temperatuur (°C)
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 721
Projectnummer: 07.0309
Oplosbaarheid (mg/l)
Zoetwater Brakwater (15 ppt)
0 14,6 13,2
5 12,7 11,5
10 11,3 10,3
15 10,1 9,3
20 9,1 8,4
25 8,2 7,6
30 7,5 7,0
35 6,9 6,4
Soorten (zoals exoten) die van nature niet kunnen voorkomen in dit deel van de Schelde omdat
de minimumtemperaturen hier te laag zijn, kunnen zich mogelijk wel gaan vestigen. Anderzijds
kunnen aanwezige soorten mogelijk wel profiteren van een verhoogde (primaire) productie.
Hoewel monitoring hierover duidelijkheid zou kunnen verschaffen, zijn er zeer veel externe
factoren die deze subtiele evenwichten kunnen beïnvloeden. Hierdoor zal het in de praktijk
onmogelijk zijn om de specifieke bijdrage van het lozingspunt te begroten en in te schatten.
Cumulatieve effecten t.a.v. de verdieping van de Westerschelde
Het project van de verdieping van de Westerschelde kan cumulatieve effecten veroorzaken met
het E.ON-project t.a.v. het visbestand. Na de verdieping van de Westerschelde zullen de
getijden immers anders zijn, de effecten kunnen zowel positief als negatief zijn. Deze
cumulatieve effecten zijn momenteel echter niet te voorspellen. Om de effecten op het
visbestand op te volgen zal E.ON deelnemen aan de maandelijkse monitoring van de
vispopulatie in de Schelde. De maandelijkse evaluatie en de opstelling van een eindrapport

over de monitoring zal door ANB en INBO gebeuren. Dit moet toelaten om indien nodig via
gerichte maatregelen de populaties in stand te houden.
De verdieping van de Schelde heeft tot doel dat grote containerschepen met een diepgang van
43’ of 13 m vanuit Antwerpen in één getij de openzee kunnen bereiken en dit tijdens een getijvenster
van minstens één uur per getij en dat schepen met een diepgang tot 38’ of 11,60 m
zelfs bij een lage laagwaterstand, naar en van Antwerpen de Schelde kunnen op of afvaren (de
getij-onafhankelijke vaart).
Te onderzoeken is of de verdieping van de Schelde, in combinatie met het beoogde project van
E.ON, zou kunnen leiden tot een betekenisvolle aantasting van de natuurlijke kenmerken van
een speciale beschermingszone. Meer bepaald rijst de vraag of de cumulatieve uitstoot van
NOx en SO2 en de daaruit voortvloeiende effecten op het vlak van eutrofiëring en/of verzuring te
beschouwen zijn als betekenisvolle effecten.
Op het eerste gezicht zal de verdieping van de Schelde immers leiden tot een toename van het
vrachtverkeer op de Schelde zodat, eveneens op het eerste gezicht, ook de uitstoot van NOx en
SO2 als gevolg van de scheepvaart zal toenemen.
In de samenvatting en conclusies van het gezamenlijk Vlaams/Nederlandse MER over (o.m.) de
verruiming van de vaargeul van de Schelde werd in dat kader trouwens opgemerkt dat: ‘In de
autonome ontwikkeling tot 2010 en 2030 […] de omvang van de projectgebonden transporten in
het studiegebied vrij sterk [zal] toenemen en als gevolg daarvan nemen de emissies van
schadelijke gassen toe. Als gevolg van de verruiming van de vaarweg nemen deze emissies
nog meer toe.’ 52
Er dient daarbij evenwel worden opgemerkt dat deze conclusies gelden in het scenario van de
zogenaamde autonome ontwikkeling dat betrekking heeft op het nulalternatief. Autonome
ontwikkelingen zijn ‘ontwikkelingen die zich voordoen uitgaande van het geldende beleid en
bestaande wet- en regelgeving’. 53 Dit wordt uitdrukkelijk bevestigd daar waar voor de
vaargeulverruiming wordt gesteld dat: ‘Er […] overigens maar beperkt rekening [is] gehouden
met nieuwe technologieën en toekomstige wetgeving (bijvoorbeeld wijzigingen in
brandstofsamenstelling).’ (hoofdstuk 6 van het strategisch milieueffectenrapport). 54
De regelgeving met betrekking tot het zwavelgehalte van scheepsbrandstoffen (dat aanleiding
geeft tot SO2 in de verbrandingsgassen) is evenwel de laatste jaren op ingrijpende wijze
geëvolueerd en zal in de toekomst nog drastischere beperkingen opleggen.
52 Samenvatting en conclusies met overzichtskaart, Strategische milieueffectenrapportage
Ontwikkelingsschets 2010 Schelde-estuarium,(www.ontwikkelingsschets2010.nl), p. 1.
53 Hoofdrapport, Strategische milieueffectenrapportage Ontwikkelingsschets 2010 Schelde-
estuarium, p. 38.
54 Idem, p. 78.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 722
Projectnummer: 07.0309

In 1999 (richtlijn 1999/32/EG) 55 werd de bestaande EU wetgeving op de vermindering van SO2
uitstoot (richtlijn 93/12/EG) 56 uitgebreid tot bepaalde vloeibare petroleumbrandstoffen gebruikt
door zeeschepen. Meer bepaald werd voorzien dat het maximaal toegelaten zwavelgehalte van
gasolie voor de scheepvaart vanaf 1 juli 2000 0,2 massaprocent en vanaf 1 januari 2008 slechts
0,1 massaprocent mag bedragen. Deze richtlijn werd in 2001 in Belgisch recht omgezet (KB 7
maart 2001) 57 .
In 2005 (richtlijn 2005/33/EG) werd het toepassingsgebied van richtlijn 1999/32/EG uitgebreid
zodat voortaan niet enkel gasolie voor de scheepsvaart maar alle vloeibare van aardolie
afgeleide brandstoffen die gebruikt worden door schepen die varen binnen de territoriale
wateren van de Lidstaten eronder vallen. Daarin werd voorzien dat alle scheepsbrandstoffen
gebruikt in de Noordzee, vanaf 11 augustus 2006 een zwavelgehalte van maximaal 1,5
massaprocent mogen hebben. Door dezelfde richtlijn wordt het zwavelgehalte tot 0,1
massaprocent gebracht voor scheepsbrandstoffen die worden gebruikt tijdens het varen op
binnenwateren of gedurende het afgemeerd liggen in een haven.
Deze richtlijn werd in 2006 (KB 13 december 2006) 58 en 2007 (KB 27 april 2007) 59 omgezet in
Belgisch recht.
Tevens zijn in het kader van de IMO (International Maritime Organisation) maatregelen
genomen voor de preventie van luchtvervuiling door schepen (SOx, NOx en fijn stof) (Protocol
van 1997 bij het MARPOL 73/78 verdrag). Deze maatregelen zijn op genomen in Bijlage VI bij
het MARPOL verdrag. Bijlage VI bevat voorschriften voor de preventie van luchtverontreiniging
door schepen, met aanwijzing van speciale gebieden voor beheersing van SOx-emissies in de
Oostzee en de Noordzee. Bijlage VI (zoals aangepast in oktober 2008) zal op 1 juli 2010 van
kracht worden. De aangepaste Bijlage VI voorziet in een verdere verstrenging met betrekking
tot het zwavelgehalte in scheepsbrandstoffen. Voor de speciale gebieden voor beheersing van
SOx-emissies, waaronder de Noordzee, worden nog strengere normen in het vooruitzicht
gesteld. Meer bepaald zal voor de Noordzee de 1 massaprocentnorm gelden vanaf 1 juli 2010.
Deze norm wordt zelfs op 0,1 massaprocent gebracht vanaf 1 januari 2015.
De invoering van strengere normen voor het zwavelgehalte van scheepsbrandstoffen zal in de
toekomst dus leiden tot een zeer aanzienlijke daling van de SO2 uitstoot (vermindering met
factor 15).
55
Richtlijn 1999/32/EG van de Raad van 26 april 1999 betreffende een vermindering van het
zwavelgehalte van bepaalde vloeibare brandstoffen en tot wijziging van Richtlijn 93/12/EEG.
56
Richtlijn 93/12/EEG van de Raad van 23 maart 1993 betreffende het zwavelgehalte van
bepaalde vloeibare brandstoffen.
57
Koninklijk besluit van 7 maart 2001 betreffende de benaming, de kenmerken en het
zwavelgehalte van de gasolie voor de zeescheepvaart.
58
Koninklijk besluit van 13 december 2006 betreffende de benaming, de kenmerken en het
zwavelgehalte van de marine gasolie
59
Koninklijk besluit van 27 april 2007 betreffende de voorkoming van luchtverontreiniging door
schepen en de vermindering van het zwavelgehalte van sommige scheepsbrandstoffen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 723
Projectnummer: 07.0309

Zelfs indien rekening wordt gehouden met de toename van het vrachtverkeer op de Schelde, is
dus te verwachten dat de uitstoot van SO2 in absolute cijfers ten gevolge van de scheepvaart in
de toekomst zal dalen. Hierdoor zal ook de verzurende depositie dalen.
Bovendien zal de verdieping er eveneens toe leiden dat schepen met een grotere capaciteit de
haven van Antwerpen zullen aandoen.
Dit zal er vooreerst toe leiden dat meer vracht zal worden vervoerd met minder schepen. De
capaciteit van een containerschip wordt uitgedrukt in TEU: Twenty feet Equivalent Unit, het
equivalent aantal standaard containers van ongeveer 6,10 meter dat het schip kan vervoeren.
Grote containerschepen kunnen nu tot 13000 TEU vervoeren en er zijn plannen voor schepen
met een capaciteit van 16000 TEU. Containerschepen worden in de toekomst steeds groter.
Waar in 1992 voorspellingen werden gedaan dat schepen van 8.000 TEU al te groot zouden
zijn, zijn de schepen van nu een veelvoud hiervan. Bovendien gaan sommige voorspellers nu
uit van schepen van 22.000 TEU in de toekomst. Te verwachten valt dat hierdoor de relatieve
uitstoot per vervoerde vracht (emissies / ton vracht) verder zal verminderen.
Tevens zal deze evolutie ertoe leiden dat nieuwere schepen de haven van Antwerpen zullen
aandoen. De verdieping is immers gericht op toegang met schepen met een diepgang van
11,60 m tot 13 m. Dit is een component van de zeevaartvloot die recent een enorme
ontwikkeling kent en die hoofdzakelijk bestaat uit nieuwe en nog te bouwen schepen. Omdat dit
een nieuwe groeiende markt is worden deze schepen nu gebouwd met nieuwe technieken en
betere motoren. Daar waar de vermindering van het zwavelgehalte van de scheepsbrandstoffen
hoofdzakelijk ten goede komt van een vermindering van de SO2 uitstoot van de schepen zal de
verbetering van de motoren een gunstig effect hebben op de NOx emissies. Volgens de
informatie verzameld door de Europese Commissie bij motorfabrikanten en classificatiebureaus
is bevestigd dat alle nieuwe in de EU vervaardigde scheepsmotoren reeds aan de strengste
NOx-normen voldoen. 60
Er kan dan ook besloten worden dat de cumulatieve effecten van de verdieping van de Schelde
en het beoogde project op het vlak van eutrofiëring en verzuring, rekening houdend met de
bovenvermelde factoren, niet zullen leiden tot een betekenisvolle aantasting van de natuurlijke
kenmerken van een speciale beschermingszone.
10.1.5.5.4. Barrière-effecten
Situering
Estuaria vervullen een belangrijke functie als migratieroute voor de visfauna. In bepaalde tijden
van het jaar is er een migratie van zoetwater naar zoutwater en omgekeerd. Belangrijke soorten
die migreren, zijn bijvoorbeeld: driedoornige stekelbaars, spiering, paling, fint en rivierprik.
60 Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad - Een strategie van
de Europese Unie ter beperking van atmosferische emissies door zeeschepen /*
COM/2002/0595 def. Deel I (hoofdstuk 4. Bestaande maatregelen ter beperking van emissies).
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 724
Projectnummer: 07.0309

Tijdens de migratie zullen deze soorten proberen een warmwaterpluim te ontwijken. Als deze
warmwaterpluim een te hoog temperatuurverschil heeft en de volledige breedte van de rivier
beslaat, ontstaat een barrière-effect, zeker als de watertemperatuur de natuurlijke bandbreedte
voor een soort overschrijdt (stresssituatie).
De vissen in estuaria hebben over het algemeen een eurytherm karakter, dwz dat de natuurlijke
bandbreedte voor deze soorten relatief breed is.
Om migratie te behouden, kan een mengzone worden gedefinieerd. Op de rand van de
mengzone mag de temperatuur niet hoger zijn dan 25°C, dit komt overeen met de temperatuur
waarbij ernstige risico’s voor vissen ontstaan.
De mengzone mag geen belemmering zijn voor de migratie van vissen. Hierbij kan voorgesteld
worden om de mengzone niet groter te laten zijn dan een bepaald percentage van de natte
dwarsdoorsnede van de geul in een estuarium.
Beoordeling effecten
Uit de hydrodynamische studie voor de electriciteitscentrale van E.ON (van Holland, 2008) blijkt
dat de temperatuurstijging in de winter en de zomer gemiddeld 0,3 – 0,4 °C bedraagt.
Bij springtij en doodtij is er lokaal een grotere temperatuurstijging maximaal gelegen tussen 1
en 2,5°C. In deze gevallen strekt de warmwaterpluim zich niet uit over de volledige breedte van
de Schelde maar is deze beperkt tot de rechteroever. (zie figuur onder paragraad. 6.4.3.7)
Op dit ogenblik worden er ook geen barrière effecten verwacht aangezien de vissen de
mogelijkheid hebben zich te verplaatsen naar koudere zones.
10.1.5.5.5. Conditioneringseffecten
Situering en beschrijving van het effect
Om aangroei van organismen in de koelwaterketen te voorkomen, wordt veelal gebruik
gemaakt van biociden. Biociden worden gebruikt om organismen te doden en zijn dus per
definitie toxisch voor de beoogde doelorganismen. Een afgewogen gebruik van deze middelen
is een belangrijke randvoorwaarde. Vanuit procestechnische- en veiligheidsredenen is het
gebruik van deze middelen echter noodzakelijk.
Conditionering van het doorstroomwater vindt meestal plaats in de periode april tot en met
oktober, en gebeurt meestal niet continu maar intermitterend. De gehanteerde concentraties
zijn meestal hoger dan de acute toxiciteit voor vissen, zodat toxische effecten niet uit te sluiten
zijn. Ook voor plankton zijn toxische effecten niet uit te sluiten.
Het behandelen van koelwater met biociden (conditioneren) om aangroei te voorkomen, heeft
als gevolg dat biociden in het oppervlaktewater worden geloosd.
Beoordeling van het effect
E.ON zal een conditionering toepassen om een aanhechting van mosselen te voorkomen, en
niet onmiddellijk om algen te doden. Algen vormen immers geen groot probleem voor de
centrale. Voor de conditionering zal E.ON gebruik maken van een NaOCl-oplossing van
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 725
Projectnummer: 07.0309

maximum 5 ppm. Het NaOCl wordt als pulse dosering ingezet. De chloorverbinding wordt
gedurende de verblijftijd in het koelwatersysteem zo snel afgebroken, dat de concentratie ter
hoogte van het lozingspunt niet meer meetbaar zal zijn (zie discipline water). De resterende
reagentia worden na de lozing in de Schelde sterk verdund.
De acute toxiciteit van actief chloor (LC50) voor vissen ligt in de range van 0,05 – 3,9 mg FO/l.
Toxische effecten bij ingezogen vis zijn dan ook niet uit te sluiten. Er bestaan geen recente
gegevens over de densiteit van vislarven in de Zeeschelde, waardoor de impact niet kan
berekend worden.
Voor plankton variëren de acute toxiciteitsniveaus van 0,02 FO/l (acute test bij 30 minuten) tot
1,8 =FO/l (48 uur test). Ook voor plankton zijn effecten op basis van de concentraties niet uit te
sluiten.
Hierbij moet men zich wel realiseren dat blootstellingsduur bij toxiciteitsexperimenten voor
vissen (48 tot 96 uur) en plankton (0,5 tot 96 uur), beduidend langer is dan de
blootstellingsduur van enkele minuten in koelwaterketens.
Het effect van conditioneringseffecten wordt als beperkt negatief beoordeeld. De invloed op de
organismen in de Schelde wordt als gevolg van de lage geloosde concentratie en de
verdunning als ‘verwaarloosbaar’ beoordeeld.
Het effect van conditioneringseffecten wordt als beperkt negatief beoordeeld. De invloed op de
organismen in de Schelde wordt als gevolg van de lage geloosde concentratie en de
verdunning als ‘verwaarloosbaar’ beoordeeld.
10.1.5.5.6. Effecten op de slikken en schorren
Op korte afstand van het projectgebied zijn de plaat van Lillo, het Galgenschoor en het
Ketenisseschor gelegen.
Erosie en afzettingen
IMDC (2008) berekende dat het lozen van thermisch water via de uitlaatconstructie geen
wijzigingen van de stroomsnelheid van het Scheldewater op de oevers van de Schelde tot
gevolg heeft. Ter hoogte van de beschermde slikken en schorren zijn er bijgevolg geen
bijkomende erosies of slikafzettingen te verwachten. Het areaal van de slikken en schorren zal
constant blijven.
Temperatuur
Als de warmwaterpluim de bodem raakt, worden plaatsgebonden organismen blootgesteld aan
hogere temperaturen. Wieren en bodemdieren zijn over het algemeen minder gevoelig voor
hogere temperaturen, zeegras en schorreplanten zijn gevoeliger. Macro-invertebraten die leven
op droogvallende platen staan bloot aan sterke temperatuurschommelingen en zijn minder
gevoelig voor hoge temperaturen. Bodemdieren op droogvallende platen hebben over het
algemeen weinig hinder van de lozing van koelwater.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 726
Projectnummer: 07.0309

Uit onderzoek is gebleken dat een toelaatbare maximum temperatuur afhankelijk is van het
zout- en zuurstofgehalte. De temperatuurresistentie neemt bij mariene soorten af bij stress door
dalende saliniteit en zuurstofconcentratie.
Mosselen tolereren kortstondig een watertemperatuur van 35°C (Jenner, 1983). De
temperatuurtolerantie is bij kreeftachtigen nog meer uitgesproken, Evans (1948) meldt letale
temperaturen van 36 tot 46°C.
Wormen die in het sediment van droogvallende platen leven, worden van nature aan grote
temperatuurschommelingen blootgesteld. Het temperatuurverschil bij en eb en vloed op 1 cm
diepte in het sediment is 6 tot 10 graden en op een diepte van 4 cm 3 tot 5 graden.
Borstelwormen vertonen een grote temperatuurtolerantie. Mortaliteit treedt op bij temperaturen
van 35 à 37°C (Hohendorf, 1963).
De slikken worden bij vloed overstroomd met water uit de Schelde. Het geloosde koelwater zal
bij warme zomers in de directe omgeving van de uitlaat tot een temperatuurverhoging van 2,5°C
bij de bodem leiden. Deze maximale temperatuur treedt op bij de kentering van de
warmwaterpluim als het water gedurende een korte periode langs de oever wordt gevoerd. Ter
hoogte van Lillo tot aan de Boudewijnsluis is in de zomer, locaal en alleen gedurende doodtij,
een verhoging berekend van 0,5 to 1,0°C. Bij springtij is de temperatuurverhoging nog minder.
In de winter is het gebied groter, maar de locale temperatuurverhoging lager. Van het
Galgenschoor tot aan de Boudewijnsluis verwacht men aan de bodem (slikken) een verhoging
van de maximale temperatuur tot 1ºC. In de nabije omgeving van de uitwatering bedraagt de
toename van de maximale temperatuur circa 1 tot 1.5ºC tijdens springtij en 0.5 tot 1ºC bij
doodtij.
De effecten van de thermische lozing van E.ON op de slikken en schorren langs de Schelde
wordt als niet significant beoordeeld. De temperatuursverhoging is immers beperkt, terwijl de
organismen in de slikken van nature reeds een hoge tolerantie hebben voor temperatuurschommelingen.
10.1.5.5.7. Eutrofiëring
Methodiek
Met eutrofiëring bedoelen we de natuurlijke en antropogene verhoging van de beschikbaarheid
van nutriënten in bodem, water en lucht. De voedingsstoffen betreffen voornamelijk stikstof,
fosfaat en kalium (Bijlage 4).
Van het voorgenomen project is de eutrofiëring via de atmosferische depositie mogelijk
belangrijk. De discipline lucht berekende de bijdrage van het project aan de jaargemiddelde
atmosferische depositie van stikstof (N) in kg N/ha/jaar. Deze berekening resulteerde in een
atmosferische depositiekaart voor stikstof in de ruimere omgeving van het projectgebied Bijlage
4.
De bijdrage van het project aan de eutrofiëring wordt ter hoogte van de belangrijkste
ecologische receptoren ((erkende) natuurreservaten) getoetst aan kritische depositiewaarden
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 727
Projectnummer: 07.0309

voor stikstof. Als kritische depositiewaarde voor stikstof hanteren we 10,4 kg N/ha/jaar, die een
kritische last is voor landduinen.
Beschrijving van het effect
De hoeveelheid beschikbaar voedsel bepaalt de soortensamenstelling van het ecosysteem.
Plantensoorten verschillen onderling in de hoeveelheid voedingsstoffen die ze vereisen. Vooral
de ecosystemen die groeien op voedselarme gronden (psammofiele planten) zijn gevoelig voor
eutrofiëring.
Indirect heeft de luchtemissie van eutrofiërende componenten (vooral NO2) een effect op de
bodemkwaliteit. De depositie van nitraten oefent immers een indirect effect uit op de gevoelige
vegetaties. Voedselarme gebieden worden rijker waardoor de biodiversiteit afneemt.
De gevoeligheid van de natuur voor eutrofiëring is variabel. Vooral oligo- en mesotrofe
ecotopen, waar stikstof en/of fosfor van nature vaak sterk gelimiteerd zijn, zijn gevoelig voor
eutrofiëring. Ook bossen en riviervalleien zijn kwetsbaar.
Uit experimenten (bosbodemmeetnet) is gebleken dat bossen gemakkelijk verdubbelde
hoeveelheden stikstof opvangen in vergelijking met open vegetaties. Eveneens blijkt dat de
deposities langs de bosrand en op open plekken in het bos nog veel hoger kunnen oplopen. De
luchtturbulenties zijn daar immers nog hoger. Ook blijkt dat de stikstofinput onder het naaldbos
groter is dan onder het loofbos.
Uit gegevens van de floradatabank blijkt in Vlaanderen een algemeen verlies van voedselarme
en een algemene vooruitgang van voedselrijke ecotopen op te treden. De invloed van
eutrofiëring zet zich door op de hogere trofische niveaus. Ook de fauna die afhankelijk is van
voedselarme vegetaties, gaat achteruit. Bij de meeste vlindersoorten uit de Rode Lijst, wordt
vermesting als één van de belangrijkste oorzaken van de achteruitgang aangewezen. De
vegetatie wordt te hoog voor het afzetten van eitjes, en het voor de vlinders essentiële warmere
microklimaat nabij de bodem verdwijnt door de toenemende beschaduwing.
Beoordeling van het effect
De bijdrage van E.ON aan de eutrofiëring is een gevolg van de emissies van NOx en NH3. De
kwetsbaarheidskaart voor eutrofiëring geeft aan dat ter hoogte van het studiegebied zeer
kwetsbare zones voor eutrofiëring aanwezig zijn. De kwetsbare ecotopen bestaan vooral uit
zandverstuivingen (landduinen), plassen (ae), rietland langs de Schelde (mr) en eikenberkenbossen
(qb).
Een overzicht en toetsing van het effect van eutrofiëring is weergegeven in Tabel 10.10. Als een
gedeelte van een natuurgebied kwetsbaar of zeer kwetsbaar is, wordt het volledige
natuurgebied als kwetsbaar behandeld. De bijdrage van het project aan de eutrofiëring wordt ter
hoogte van de belangrijkste ecologische receptoren ((erkende) natuurreservaten) getoetst aan
kritische depositiewaarden voor stikstof. Als kritische depositiewaarde voor stikstof hanteren we
10,4 kg N/ha/jaar, die van toepassing is voor landduinen (Dobben en van Hinsberg, 2008). De
bijdrage aan de eutrofiëring is uitgedrukt als een percentage van de kritische depositie. De
beoordeling is opgemaakt aan de hand van het volgende significantiekader.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 728
Projectnummer: 07.0309

Ook kan getoetst worden aan de streefwaarde van 5,4 kg N/ha/jaar voor naaldhout, heide op
zandgrond en vennen. In dit verband zijn vooral de Ruige heide en de Brabantse wal in
Nederland belangrijk.
criterium significantie
bijdrage ≤ 3% van de kritische waarde verwaarloosbare bijdrage
3%< bijdrage ≤ 6% van de kritische waarde beperkte bijdrage, milderende maatregelen zijn minder dwingend
6% < bijdrage ≤ 10% van de kritische waarde relevante bijdrage, milderende maatregelen op langere termijn
bijdrage > 10% van de kritische waarde belangrijke bijdrage, milderende maatregelen op korte termijn
Tabel 10.11: Toetsing van het effect eutrofiëring aan de kritische depositiewaarde voor landduinen van 10,4 kg
N/ha/jaar.
Ecologische receptor
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 729
Projectnummer: 07.0309
Kwetsbaarheidskaart
(*)
Bijdrage aan de
depositie (kg N/ha/jaar)
Bijdrage (%) Beoordeling
Bospolder - Ekersmoeras k 0,3 2,9% verwaarloosbaar
Blokkersdijk z 0,15 1,4% verwaarloosbaar
Galgenschoor w 0,15 1,4% verwaarloosbaar
Groot buitenschoor w 0,15 1,4% verwaarloosbaar
Imalso – Gronden
Linkeroever
n 0,15 1,4% verwaarloosbaar
Kuifeend – Grote Kreek z 0,5 4,8% beperkt
Oude Landen k 0,2 1,9% verwaarloosbaar
Ruige Heide z 0,45 4,3% beperkt
Groot Rietveld - Vlakte van
Zwijndrecht
w 0,15 1,4% verwaarloosbaar
Putten k 0,15 1,4% verwaarloosbaar
Schorren van Oude Doel w 0,15 1,4% verwaarloosbaar
Drijdyck w 0,15 1,4% verwaarloosbaar
Zuidelijke Groenzone w 0,15 1,4% verwaarloosbaar
Schans van Smoutakker z 0,50 4,8% beperkt
Brabantse
(Stoppelbergen)
Wal
z 0,45 4,3% beperkt
(z: zeer kwetsbaar, k: kwetsbaar, w: weinig kwetsbaar, n: niet kwetsbaar)
Uit Tabel 10.11 blijkt dat, conform het voorgestelde significantiekader, de bijdrage van het
voorgenomen project aan de eutrofiëring beperkt is ter hoogte van de Kuifeend, de Schans van
Smoutakker, Bospolder – Ekersmoeras, Ruige heide en Babantse Wal. Deze natuurgebieden
liggen op vrij korte afstand van het projectgebied en worden bij overheersende
zuidwestenwinden beïnvloed door het voorgenomen project.
Tabel 10.12: Toetsing van het effect eutrofiëring aan de streefwaarde voor heide van 5,4 kg N/ha/jaar.
Ecologische receptor
Kwetsbaarheidskaart
(*)
Bijdrage aan de
depositie (kg N/ha/jaar)
Bijdrage (%) Beoordeling
Bospolder - Ekersmoeras k 0,3 5,6% beperkt
Blokkersdijk z 0,15 2,8% verwaarloosbaar
Galgenschoor w 0,15 2,8% verwaarloosbaar

Ecologische receptor
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 730
Projectnummer: 07.0309
Kwetsbaarheidskaart
(*)
Bijdrage aan de
depositie (kg N/ha/jaar)
Bijdrage (%) Beoordeling
Groot buitenschoor w 0,15 2,8% verwaarloosbaar
Imalso – Gronden
Linkeroever
n 0,15 2,8% verwaarloosbaar
Kuifeend – Grote Kreek z 0,5 9,3% relevant
Oude Landen k 0,2 3,7% beperkt
Ruige Heide z 0,45 8,3% relevant
Groot Rietveld - Vlakte van
Zwijndrecht
w 0,15 2,8% verwaarloosbaar
Putten k 0,15 2,8% verwaarloosbaar
Schorren van Oude Doel w 0,15 2,8% verwaarloosbaar
Drijdyck w 0,15 2,8% verwaarloosbaar
Zuidelijke Groenzone w 0,15 2,8% verwaarloosbaar
Schans van Smoutakker z 0,50 9,3% relevant
Brabantse
(Stoppelbergen)
wal
z 0,45 8,3% relevant
(z: zeer kwetsbaar, k: kwetsbaar, w: weinig kwetsbaar, n: niet kwetsbaar)
Bij de toetsing aan een kritische depositiewaarde van 5,4 kg N/ha/jaar blijken de effecten
relevant te zijn in: De Kuifeend, Ruige heide, Schans van Smoutakker en de Brabantse wal (zie
milderende maatregelen).
10.1.5.5.8. Verzuring
Methodiek
Verzuring is de directe of indirecte afname van het neutralisatievermogen van bodem of water
als gevolg van de aanvoer van bepaalde stoffen via de lucht of het water. Dit resulteert op korte
of lange termijn in een daling van de pH.
De draagkracht voor de terrestrische natuur (bos, hei en grasland) voor verzurende depositie
kan worden uitgedrukt als een kritische last verzuring. Dit is de maximaal toelaatbare depositie
per eenheid van oppervlakte voor een bepaald ecosysteem zonder dat er – volgens de huidige
kennis – schadelijke effecten optreden. Voor bossen is deze kritische last bepaald om
wortelschade te voorkomen. Voor heide en grasland is de kritische last vastgelegd ter
voorkoming van algemene bodemverzuring (Overloop & Neirynck, 2003).
De totale verzurende depositie ter hoogte van de belangrijke ecologische receptoren in het
studiegebied kan niet bepaald worden. Dit is immers slechts mogelijk via metingen of via
berekeningen, als alle luchtemissiebronnen in beschouwing worden genomen.
De bijdrage van het voorgenomen project aan de verzuring kan wel geschat worden. Deze
bijdrage wordt berekend en getoetst aan de kritische depositiewaarde voor potentieel zuur. Als
toetsingswaarde wordt de kritische last voor zandverstuivingen beschouwd namelijk 700
Zeq/jaar/ha. Zandverstuivingen komen voor in de Ruige Heide en de Brabantse Wal in
Nederland. In de Schans van Smoutakker komt een schraalgrasland voor dat eveneens zeer

gevoelig is voor verzuring. Bovendien komt bij de Schans van Smoutakker een rijke mosflora
voor, die eveneens zeer gevoelig is voor verzurende depositie.
De VMM (2007) exploiteert in de omgeving van Antwerpen twee meetstations voor de totale
verzurende depositie nl te Borgerhout en te Kapellen. De totale depostie in deze twee
meetstations bedroeg in 2006 respectievelijk 3.424 (gras) en 3.052 Zeq/ha/jaar (heide). De
middellange termijndoelstelling (MLTD) van 2.770 (Mina-plan 2) tegen 2010, wordt op deze
meetstations niet gehaald. Dit is trouwens het geval voor de meeste meetstations in
Vlaanderen. De lange termijndoelstelling (LTD) van 300 à 700 Zeq/ha/jaar, waarbij geen enkele
schade optreedt, wordt in Vlaanderen alsnog nergens gehaald. Vooral voor typische
heidegebieden (vb Kapellen) zijn de deposities nog zeer ver verwijderd van de doelstellingen.
Beschrijving van het effect
Bodemverzuring is de verandering van het protonenevenwicht in de bodem, wat resulteert in
hogere concentraties waterstofionen (en dus lagere pH-waarden), wat ook gevolgen heeft voor
andere chemische evenwichten in de bodem.
Vele natuurlijke processen zijn afhankelijk van de zuurtegraad. De opname van voedingstoffen
door planten verloopt moeilijker bij zuurdere bodems. De activiteit van bodemorganismen wordt
ook bepaald door de zuurtegraad. De hoogste activiteit ligt gemiddeld rond pH 6 – 8, zwak zure
tot zwak basische bodem. Deze bodemorganismen zorgen voor afbraak van planten- en
dierenresten en vrijmaken van voedingstoffen. Hogere planten verschillen sterk in hun
aanpassingsvermogen ten opzichte van de zuurtegraad van de bodem.
Een lage bodem pH veroorzaakt:
• verhoogde oplosbaarheid van metalen, tot zelfs giftige concentraties;
• verminderde beschikbaarheid van fosfaat, wegens neerslag met ijzer en aluminium;
• verminderde activiteit van bodemorganismen;
• hierdoor opstapeling van organische zuren en giftige stoffen;
• verminderde nitrificatie (omzetting van ammonium tot nitraat) en fixering van stikstof;
• verlaagde activiteit van mycorhiza-schimmels;
• verhoogde kans op infectie door in de bodem voorkomende ziekteverwekkers.
Wanneer de bodem-pH daalt, breidt een beperkt aantal tolerante soorten uit, terwijl een groot
aantal gevoelige soorten verdwijnt. Vooral de hogere planten en de bodemfauna reageren op
verzuring. Dit leidt automatisch tot een verminderde activiteit van de bodemfauna. Deze
verminderde activiteit heeft op zijn beurt als gevolg dat strooisel minder intensief vermengd
wordt met de minerale bodem en accumuleert, wat dan weer gevolgen teweegbrengt voor de
vestiging van planten. De verminderde diversiteit van planten en bodemfauna, wordt opgevolgd
door een afname van de diversiteit op hogere trofische niveaus.
De gevoeligheid van de natuur voor verzuring is variabel. Dit heeft vooral te maken met de
buffercapaciteit van de bodem. Vooral voedselarme en weinig of matig gebufferde bodems zijn
gevoelig voor verzuring. De omliggende natuurgebieden rondom het projectgebied omvatten
biotopen die ‘zeer kwetsbaar’ tot ‘kwetsbaar’ zijn voor verzuring.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 731
Projectnummer: 07.0309

Uit het bosbodemmeetnet blijkt dat bossen de verzurende stoffen gemakkelijker opnemen dan
openstaande vegetaties. Dit is een gevolg van de landschappelijke ruwheid waardoor
luchtturbulenties ontstaan en de grote totale naald- of bladoppervlakte, waardoor de
opvangcapaciteit groter is. Ook is er een captatieverschil met betrekking tot verzuring tussen
heide, loofbossen en naaldbossen.
Verzuring bedreigt vooral schrale systemen via o.a. vergrassing en vermossing. Ook verhoogt
het risico op mineralengebrek, verhoogt de mobiliteit van metalen in de bodem en wordt de
vegetatie gevoeliger voor (insecten)plagen. De nood aan terugkerend beheer voor verzurende
voedselarme systemen stijgt, en daarmee ook de interne dynamiek.
De verdieping van de Schelde zal een cumulatief effect van verzuring veroorzaken op dezelfde
natuurgebieden. De bijdrage van de verdieping zal echter zeer beperkt zijn .
Beoordeling van het effect
De bijdrage van E.ON aan de verzuring is een gevolg van de emissies van SO2, NOx en NH3.
Tabel 10.13 geeft een overzicht van de verzurende depositie ter hoogte van de belangrijke
ecologische receptoren. Om de verzuring te beoordelen, toetsen we de verwachte bijdragen
van het voorgenomen project aan de kritische last voor verzuring van landduinen (habitat 2310:
psammofiele heide), voorkomend in de Brabantse Wal, de Ruige heide en Schans van Smoutakker.
Voor De Kuifeend-Grote Kreek werd een kritische last verzuring genomen van 1.960
Zeq/ha.j, van toepassing voor graslanden. Uit de vegetatiekaart van dit gebied blijkt immers dat
kwalitatieve graslanden (Hpr*) een belangrijk streefdoel vormen voor dit gebied.
De berekende bijdragen, uitgedrukt als een percentage van de toetsingswaarde, kunnen
getoetst worden aan het volgende significantiekader.
criterium significantie
bijdrage ≤ 3% van de kritische waarde verwaarloosbare bijdrage
3%< bijdrage ≤ 6% van de kritische waarde beperkte bijdrage, milderende maatregelen zijn minder dwingend
6% < bijdrage ≤ 10% van de kritische waarde relevante bijdrage, milderende maatregelen op langere termijn
bijdrage > 10% van de kritische waarde belangrijke bijdrage, milderende maatregelen op korte termijn
Tabel 10.13: Bijdrage van het voorgenomen project aan de verzurende depositie ter hoogte van de belangrijke
ecologische receptoren. Als toetsingswaarde wordt een kritische verzuringswaarde van 700 Zeq/ha/jaar voor
zandverstuivingen genomen.
Ecologische receptor
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 732
Projectnummer: 07.0309
Kwetsbaarheidsk
aart
Bijdrage aan verzuring
(Zeq/ha/jaar)
Bijdrage
(%)
Beoordeling
bijdrage
Bospolder - Ekersmoeras w 22 3,1% beperkt
Blokkersdijk z 14 2,0% verwaarloosbaar
Galgenschoor w 14 2,0% verwaarloosbaar
Groot buitenschoor w 14 2,0% verwaarloosbaar
Imalso – Gronden Linkeroever n 14 2,0% verwaarloosbaar
Kuifeend – Grote Kreek z 22 1,1%(***) verwaarloosbaar
Oude Landen k 22 3,1% beperkt

Ecologische receptor
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 733
Projectnummer: 07.0309
Kwetsbaarheidsk
aart
Bijdrage aan verzuring
(Zeq/ha/jaar)
Bijdrage
(%)
Beoordeling
bijdrage
Ruige Heide z 42 - 60 6,0 – 8,6% relevant
Groot Rietveld - Vlakte van
Zwijndrecht
w 14 2,0% verwaarloosbaar
Putten k 18 2,6% verwaarloosbaar
Schorren van Oude Doel w 14 2,0% verwaarloosbaar
Drijdyck w 18 2,6% verwaarloosbaar
Zuidelijke Groenzone w 22 3,1% beperkt
Schans van Smoutakker z 50 7,1% relevant
Brabantse Wal,
vogelrichtlijngebied
z 42 -60(**) 6,0- 8,6% relevant
Brabantse Wal,
z 37 (*) 5,2% beperkt
habitatrichtlijngebied
(*) gemiddelde waarde van het gebied tussen 30 en 42 Zeq/ha/jaar, vermeerderd met 2% voor zuurdepositie ten
gevolge van ammoniak
(**) 5% van de regio heeft een waarde > 60Zeq/ha/jaar
(***) toetsing aan 1.960 Zeq/ha.j (van toepassing voor graslanden).
Uit Tabel 10.13 blijkt dat, conform het voorgestelde significantiekader, de bijdrage van het
voorgenomen project ‘relevant’ zal zijn ter hoogte van Ruige heide, Schans van Smoutakker en
het vogelrichtlijngebied Brabantse Wal (Nederland). Ter hoogte van de Schans van Smoutakker
komen enkele schraalgraslanden voor die kwetsbaar zijn voor verzuring. Deze gebieden liggen
ten noordoosten van het projectgebied en zullen bij overheersende zuidwestenwinden onder
invloed van de emissiebron liggen. De Ruige Heide en de Schans van Smoutakker zijn niet
geïntegreerd in de SBZ. De Ruige Heide is niet geïntegreerd in een SBZ, de Schans van
Smoutakker wel.
Cumulatieve effecten
Het project van E.ON veroorzaakt mogelijk cumulatieve effecten voor verzuring t.a.v. het project
voor de uitdieping van de Schelde. Als een gevolg van verbranding van fossiele brandstoffen
emitteren schepen immers SOx en NOx, twee verontreinigende stoffen die een bijdrage aan de
verzurende depositie leveren.
Na de uitdieping van de Schelde zullen meer en grotere schepen de haven van Antwerpen
kunnen bereiken. Bijgevolg is bij een stijgend aantal schepen te verwachten dat de
luchtemissies en daarmee de verzurende depositie zal vergroten t.o.v. de huidige situatie.
Momenteel zijn de luchtemissies van schepen vrij hoog omdat reglementering van de emissies
ontbreekt of nog onvoldoende is. Op termijn zal binnen Europa echter een reglementering tot
stand komen die strenge eisen aan de emissies zal opleggen. Als een gevolg hiervan zullen de
luchtemissies van de schepen verminderen.
Het is niet duidelijk of op langere termijn de emissies van de scheepvaart op de Schelde t.a.v.
de huidige situatie zullen stijgen of dalen. Wellicht zullen de emissies t.g.v. het uitdiepen van de

Schelde kleiner zijn dan deze van E.ON. De toename van de verzurende depositie t.h.v.
kwetsbare habitats zal wellicht ook beperkt zijn.
E.ON is in contact met de Nederlandse Provincie Noord-Brabant en met LNE-ANB om in de
toekomst samen te werken omtrent de verzuring en (sanerings of salderings-)maatregelen te
nemen indien nodig vanaf de opstart van de productie in 2015; op dat ogenblik zal het ook
mogelijk zijn met de overheid te beslissen om een bijkomende meetpost op te richten.
10.1.5.5.9. Fijn stof
Uit de discipline lucht blijkt dat de bijdrage van E.ON aan de totale fijn stof (PM10) ter hoogte
van het natuurreservaat De Kuifeend relevant is.
Over de effecten van fijn stof op een natuurgebied zijn weinig gegevens bekend. Het is
niettemin duidelijk dat kolenstof ook bij dieren een schadelijke invloed heeft bij inademen en ook
bij opname van besmeurd voedsel. Het is belangrijk dat zo weinig mogelijk stof in natuurgebied
terecht komt. Het bedrijf dient dan ook het maximaal haalbare te doen om de verspreiding van
stof te voorkomen. Voor milderende maatregelen wordt verwezen naar de discipline lucht.
10.1.5.5.10. Rustverstoring
Methodiek
Uit studies (Reijnen et al., 1992; Reijnen & Foppen, 1994, e.a) is gebleken dat vogels gevoelig
zijn voor verkeersgeluid. Op basis hiervan nemen wij aan dat vogels ook gevoelig zijn voor
andere geluidsbronnen, zeker als de geluidsintensiteit in de tijd verandert en onverwachte
geluiden optreden.
De geluidsverstoring op de avifauna wordt in principe geëvalueerd op basis van geluidskaarten
(zie discipline geluid). Voor de beoordeling nemen wij aan dat effecten optreden als binnen de
geluidscontour van 45 dB(A) gevoelige en kwetsbare vogelsoorten tot broeden komen.
Omschrijving van het effect
Van de verschillende taxonomische groepen zijn, voorzover bekend, vooral vogels gevoelig
voor geluidsoverlast. De geluidshinder interfereert direct met hun zang en bijgevolg met hun
territoriumgedrag en reproductie. Een toename van de geluidsdruk leidt tot een daling van het
aantal broedkoppels. Voor de meeste vogels ligt de drempel waaronder geen negatief effect
werd vastgesteld tussen de 40 en de 55 dB(A). Sommige bosvogels zijn echter gevoeliger en
reageren vanaf een geluidsniveau van 36 dB(A). In een gesloten bos kan weliswaar een extra
demping van 15 dB(A) optreden. Ondanks de sterke correlatie tussen geluidsverstoring en
dichtheid van broedparen, varieert de gevoeligheid voor geluidsverstoring sterk naargelang de
soort en de biotoop (Reijnen et al, 1995).
Effectbeoordeling
De geluidscontour van 45 dB(A) reikt gedurende de exploitatiefase niet tot in de waardevolle
natuurgebieden en de slikken en schorren langs de Schelde. Het effect wordt bijgevolg als niet
significant beoordeeld. Als gevolg van het drukke verkeer en de industriële omgeving is het
achtergrondniveau van geluid in de omgeving reeds verhoogd.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 734
Projectnummer: 07.0309

10.1.5.5.11. Effecten op het Natura2000-gebied
De effecten op het Natura 2000 gebied zijn in meer detail behandeld in de passende
beoordeling, die als Bijlage 9 toegevoegd is aan dit MER. Hieronder worden de belangrijkste
bevindingen van de passende beoordeling samengevat.
Tijdens de aanlegfase zijn ter hoogte van de beschermde habitats geen significant negatieve
effecten te verwachten van habitatverlies, rustverstoring en barrièrewerking. Het heien van
platen geeft een intermitterend geluid dat als negatief wordt beoordeeld. Beter is het de platen
in te trillen, waarbij beduidend minder geluid wordt geproduceerd.
Tijdens de exploitatiefase wordt de habitat van estuaria niet significant beïnvloed. Om de
inzuiging van vis te beperken, dient een visafweersysteem geplaatst te worden. Dit zal ook de
inzuiging van beschermde vissoorten (Rivierprik, Bittervoorn) reduceren. Deze vissoorten
komen momenteel in relatief kleine hoeveelheden voor in de Schelde, ter hoogte van het
projectgebied. De Kleine modderkruiper werd tot nu toe niet gemeld voor de Schelde ter hoogte
van het geplande project.
Het voorgenomen project zal geen snelheidsveranderingen van het water langs de oevers
teweegbrengen, zodat geen afbreuk gedaan wordt aan de slikken en schorren.
De toename van de temperatuur zal ter hoogte van het Galgenschoor tussen de 0,5 en 1,0 °C
gelegen zijn. Bij verdere analyse van de resultaten bleek dat de typische toename eerder rond
de 0,6 en 0,7 °C zit (IMDC, 2008).De macro-invertebraten aanwezig in het slik, zullen geen
significante nadelige gevolgen van deze temperatuurtoename ondervinden.
De uitstoot van SO2, NOx en NH3 levert een bijdrage aan de verzuring en eutrofiëring van de
kwetsbare habitats. Uitmiddeling over de regio ter hoogte van de Brabantse Wal (meest
zuidelijke punt binnen het studiegebied van 10 km) geeft als resultaat dat 95% van het gebied
gelegen is binnen de zone 42 – 60 Zeq/ha/jaar en slechts 5% van de zone een Zeq/ha/jaar
heeft van meer dan 60. (dit is aanvaardbaar ten opzichte van de toetsingswaarde van 10% van
700 Zeq/ ha/jaar). Nu men in het habitatrichtlijngebied Brabantse Wal instandhoudingsdoelstellingen
voor vennen wil opstellen, is het interessant om voor dit gebied ook te toetsen
aan de 400 Zeq/ha/j (kritische last voor verzuring van vennen). Zelfs getoetst aan deze extreem
lage waarde 61 , is de bijdrage van E.ON voor het habitatrichtlijngebied van Brabantse Wal net
61 In een recent Nederlands rapport ‘Stikstof/ammoniak in relatie tot Natura 2000 – Een verkenning van
oplossingsrichtingen’ (rapport van 30 juni 2008 van een taskforce onder voorzitterschap van de heer C. Trojan in
opdracht van de Minister van Landbouw, natuur en voedselkwaliteit) wordt benadrukt dat de kritische depositiewaarden
niet meer dan een nuttig wetenschappelijk hulpmiddel zijn bij het beoordelen van de milieubelasting van
natuurgebieden, maar dat de toetsing of sprake kan zijn van significante negatieve gevolgen bij de
vergunningverlenende overheid moet berusten, die dit op een bredere basis moet beoordelen dan alleen op basis van
de kritische depositiewaarden. Waar het om gaat is om te beoordelen of de instandhoudingsdoelstellingen bereikt
kunnen worden. De vergunningverlenende overheid kan dit het beste beoordelen rekening houden met alle elementen:
effect generieke maatregelen, locatie habitattypes en soorten, emissiebeperkende maatregelen op het bedrijf en in het
gebied, effectgerichte maatregelen, samenhang met beheersplannen en fasering. Waar de Nederlandse overheid in het
‘Toetsingskader ammoniak’ dus nog een grote waarde toekende aan de kritische depositiewaarden voor Natura 2000gebieden,
is diezelfde Nederlandse overheid op vandaag een andere mening toegedaan. Verwezen kan worden naar
de op p. 31-32 van het genoemde rapport opgenomen aanbevelingen, waaronder: ‘Het gebruik van kritische
depositiewaarden bij de vergunningverlening moet aanzienlijk worden genuanceerd. Beschouw deze waarden veeleer
als hulpmiddel op basis waarvan de uiteindelijk te behalen doelstelling mede is gebaseerd.’
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 735
Projectnummer: 07.0309

niet significant: de bijdrage aan de verzuring bedraagt immers 37 Zeq/ha/jaar (< 10% van 400
Zeq).
Het natuurreservaat Ruige Heide maakt geen deel uit van de SBZ, de Schans van Smoutakker
wel.. Ter vergelijking kan gemeld worden dat de totale verzurende depositie in de omgeving van
Antwerpen in 2006 meer dan 3.000 Zeq/ha/jaar bedroeg (VMM, 2007).
10.1.5.5.12. Effecten op de VEN-gebieden
De geplande elektriciteitscentrale van E.ON ligt op voldoende afstand van de VEN-gebieden De
Blokkersdijk, De Oude Landen en Bospolder, en de Wase Scheldepolders. De effecten van de
aanlegfase reiken niet tot in deze gebieden. Ook de bijdrage van E.ON aan de verzurende en
eutrofiërende depositie is in deze gebieden verwaarloosbaar.
In het VEN-gebied ‘Slikken en Schorren langs de Schelde’ kan ter hoogte van het projectgebied
tijdens de aanlegfase over een klein oppervlak en tijdelijk een verstoring t.g.v. geluidsproductie
(aanleg pompstation) plaatsvinden. Voorgesteld wordt om de geluidsintensieve
werkzaamheden buiten het broedseizoen te plannen.
De effecten op de slikken en schorren t.g.v. temperatuurverhoging van het Scheldewater en
erosie en afzettinggen zijn verwaarloosbaar. De macroinvertebraten op de droogvallende platen
zijn over het algemeen minder gevoelig voor hogere temperaturen. Bovendien is de verwachte
verhoging van de temperatuur van het Scheldewater beperkt (< 1°C).
Slikken en schorren zijn ook minder gevoelig voor verzuring en eutrofiëring. De aanbreng van
eutrofiërende bestanddelen vanuit de Schelde is groter dan deze via de lucht.
De verstoring ten gevolge geluidsoverlast zal in het VEN-gebied ‘De Kuifeend’ tijdens de
aanlegfase beperkt blijven (kleiner dan 45 dB(A)). Tijdens de exploitatiefase zal de bijdrage van
E.ON aan de verstoring (geluid) eerder gering zijn. Ook de eutrofiërende en verzurende
depositie van E.ON zal ter hoogte van dit VEN-gebied beperkt blijven.
We kunnen dan ook stellen dat de geplande activiteit geen onvermijdbare en onherstelbare
schade aan de natuur in het VEN zal veroorzaken.
10.1.6. Milderende maatregelen
Terugvoer van vis naar de Schelde
Een visafschriksysteem en een retoursysteem ter hoogte van het pomphuis om de vis die
achterblijft op de zeven terug naar de Schelde te voeren, moet verplicht worden. Het aanzuig-
en retoursysteem dienen voorzien te worden van staalnamepunten voor vis en andere
organismen. E.ON dient er continu over te waken dat dit systeem optimaal werkt. In de
projectbespreking wordt de concrete uitwerking van dit systeem beschreven. Als pomphuis op
de site van BAYER wordt geplaatst, is het retoursysteem circa 175 m langer dan dat het
pomphuis op de zuidkant van de Scheldelaan wordt gebouwd.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 736
Projectnummer: 07.0309

Bewaken van de temperatuur van het Scheldewater
De lozing van thermisch afvalwater zal een warmwaterpluim veroorzaken. Om mortaliteit en
stress bij een aantal vissoorten te vermijden mag de temperatuur van de Schelde niet hoger zijn
dan 25°C. Als deze temperatuur dreigt overschreden te worden, dient de hoeveelheid geloosde
warmte te worden verminderd (inzet koelcellen). Dit is vooral belangrijk in de zomermaanden
als het debiet van de Schelde laag is. Om aan deze vereiste te voldoen, dient E.ON de
temperatuur van het water in de Schelde continu en over de volledige breedte van de Schelde
te meten.
Verzuring en eutrofiëring
Voor wat betreft een overzicht van de kwetsbaarheid voor verzuring van de beschouwde
natuurgebieden in het studiegebied verwijzen we naar Tabel 10.13. Voor wat betreft
eutrofiëring kwetsbaarheid verwijzen we naar Tabel 10.12.
Om verzuring en eutrofiëring te milderen, indien dit scenario gekozen wordt, dient de
initiatiefnemer brongerichte en/of gebiedsgerichte maatregelen te nemen. De verzurende
depositie is momenteel ‘relevant’ ter hoogte van de Ruige Heide, de Schans van Smoutakker
en De Brabantse Wal.
Brongerichte maatregelen hebben betrekking op een verdere reductie van de emissies van
SOx, NOx en NH3. Hierbij kan voor een bijkomende luchtzuivering - voorzover deze het
rendement van de installatie niet te sterk aantast - worden gekozen. Deze maatregel kadert
vooral in een lange termijndoelstelling waar Vlaanderen tracht om de verzurende depositie
tegen 2030 terug te dringen tot 1.400 Zeq/ha/jaar, en voor kwetsbare gebieden zelfs tot 300 –
700 Zeq/ha/jaar. De verzurende depositie in de omgeving van Antwerpen bedraagt momenteel
circa 3.000 Zeq/ha/jaar. Er moet bijgevolg in de omgeving van Antwerpen nog een grote
inspanning geleverd worden.
Gebiedsgerichte maatregelen hebben betrekking op plaggen en bekalken van heidegebieden.
Ook de beperking van hoge beplantingen (naaldbos) ten voordele van lage vegetaties (heide)
kunnen de verzuring van oligotrofe vennen verminderen. Als een gevolg van de verzuring
dienen de beheerders van natuurterreinen de beheerintensiteit op te drijven. Aangezien het
voorgenomen project een bijdrage levert aan de verzurings- en eutrofiëringsproblematiek van
de kwetsbare ecotopen, is het logisch dat het bedrijf – in de mate van de bijdrage – in overleg
met de terreinbeheerder bijkomende beheersmaatregelen ondersteunt. Brongerichte
maatregelen ter beperking van de emissies (NOx, NH3 en SO2) verdienen echter de voorkeur.
Beperken geluidshinder in de aanlegfase
Om de rustverstoring t.g.v. de geluidsproductie te milderen, stellen we voor om het aantal
simultaan ingezette machines te beperken. De geluidsintensieve werkzaamheden rond het
pompstation moeten uitgevoerd worden buiten het broedseizoen (maart – juni). Ter hoogte van
potentiële broedgebieden (Galgenschoor, De Kuifeend) dient het geluidsniveau onder de 45
dB(A) te worden gehouden
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 737
Projectnummer: 07.0309

10.1.7. Monitoring
Om het effect van de toekomstige elektrische centrale van E.ON te kunnen opvolgen, is een
monitoring van het visbestand in de Schelde noodzakelijk. Deze monitoring dient op lange en
korte termijn te worden uitgevoerd.
Op langere termijn (bijv om de 5 jaar) dient een kwalitatief en kwantitatief onderzoek te worden
uitgevoerd van het visbestand dat de sectie van de Schelde ter hoogte van de E.ON-centrale
passeert. Simultaan dient het visbestand dat door de centrale van E.ON wordt ingezogen, te
worden bepaald. E.ON dient hiervoor in het aanzuigsysteem een staalnamepunt voor vissen te
voorzien. Aangezien het visbestand in de Schelde van seizoen tot seizoen wijzigt, dient een
dergelijk onderzoek een volledig jaar te beslaan. De staalnames in de Schelde dienen te
gebeuren volgens een wetenschappelijke techniek (vb ankerkuilnetten).
Maandelijks moet E.ON visbemonsteringen uitvoeren aan het staalnamepunt voor vis. Deze
bemonsteringen laten toe de totale hoeveelheid ingezogen vissen per soort in een bepaalde
periode te schatten en de evolutie ervan te volgen. Ze vormen ook de basis om na te gaan of
bijkomende aanpassingen van het visafweersysteem noodzakelijk zijn. Het is uiterst belangrijk
dat een bijsturing van het proces mogelijk is op basis van de resultaten van de monitoring.
Omdat de bijdrage van het project aan de verzuring relevant is voor de Ruige Heide, de Schans
van Smoutakker en het habitatrichtlijngebied Brabantse Wal, is E.ON in contact met de
Nederlandse Provincie Noord-Brabant en met LNE-ANB om in de toekomst samen te werken
omtrent de verzuring en (sanerings- of salderings-)maatregelen te nemen indien nodig vanaf de
opstart van de productie in 2015; op dat ogenblik zal het ook mogelijk zijn met de overheid te
beslissen om een bijkomende meetpost op te richten. Zodra de bijdrage van E.ON (te bepalen
via de emissies en een verspreidingsmodel) groter is dan een bepaald percentage van de
kritische lasten van de aanwezige vegetaties voor verzuring of eutrofiëring, dienen (sanerings-
of salderings-)maatregelen te worden genomen. De bijdrage van de verdieping van de Schelde
aan de verzurende depositie kan op eenzelfde manier worden berekend. Als uit de monitoring
blijkt dat de bijdragen te groot worden, dienen ook hier (sanerings- of salderings-)maatregelen
te worden genomen.
10.1.8. Besluit met betrekking tot de discipline fauna/flora
De verwachte effecten kunnen opgesplitst worden in effecten tijdens de afbraakfase van
inrichtingen van BAYER, de aanlegfase voor de elektriciteitscentrale en effecten tijdens de
exploitatiefase. De werkzaamheden vinden na elkaar plaats, zodat ze niet met elkaar
cumuleren.
Afbraakfase
De afbraakwerkzaamheden van de constructies en inrichtingen van BAYER vinden plaats op
het industrieterrein dat volgens de BWK biologisch minder waardevol is. Door de afbraakwerken
zullen geen waardevolle ecotopen worden aangetast.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 738
Projectnummer: 07.0309

De dichtst bijgelegen natuurgebieden rond de site zijn het Galgenschoor en De Kuifeend.
Conform de discipline geluid zal de geluidsimpact in deze gebieden tijdens de afbraakfase
kleiner zijn dan 45 dB(A), zodat geen significante effecten verwacht worden.
Aanlegfase
De belangrijkste werkzaamheden tijdens de aanlegfase zijn: het construeren van gebouwen, de
aanleg van een kademuur en de aanleg van aan- en afvoerconstructies voor Scheldewater.
Tijdens de constructie van de gebouwen op industrieterrein, gaan geen waardevolle ecotopen
verloren. De bouwputten voor de aanleg van het ketelhuis en de machinekamer alsook de
bouwput voor de realisatie van het pompstation worden ingericht als gesloten bouwputten,
zodat geen horizontale toestroming van water plaatsvindt en geen verdroging zal optreden. De
bouwputten voor de andere gebouwen zijn ondiep (ca. 3 m), de bemalingskegel blijft beperkt tot
circa 46 m en reikt niet tot in waardevolle natuurgebieden.
Geluidshinder ontstaat in de aanlegfase vooral bij het heien van platen. Het veroorzaakte
impulsgeluid heeft wellicht een beperkte invloed op de avifauna. Om de gevolgen van
rustverstoring te beperken, stellen we voor om de geluidsintensieve werkzaamheden buiten het
broedseizoen (maart – juli) uit te voeren.
De werfzone voor de bouw van de kademuur beperkt zich tot de kade zelf, zodat geen
waardevolle biotopen worden ingenomen. Tijdens het inslaan van de damwanden ontstaat een
pulsgeluid dat reikt tot in De Kuifeend, dat deel uitmaakt van de SBZ-V. Dit impulsgeluid is lager
dan 45 dB(A) zodat geen verstoring van de avifauna wordt verwacht (discipline Geluid).
Bij de omvorming van het hellende talud van het kanaaldok naar een rechte kademuur gaan
mogelijk habitats verloren. De impact van deze ingreep kan binnen dit MER echter niet worden
beoordeeld.
Bij aanleg van de aan- en afvoerbuizen voor koelwater gebeurt via een ondergrondse boring,
waarbij de erboven liggende ecotopen niet verstoord worden. Het pomphuis wordt voorzien kort
langs de Scheldelaan in natuurgebied. De aanwezige ecotoop bestaat ter plaatse uit verruigd
grasland. Ter hoogte van de site zijn in deze zone reeds meerdere gebouwen aanwezig. Het
effect van biotoopverlies wordt beperkt negatief beoordeeld.
Voor de aanleg van het captatiegebouw in de Schelde worden de materialen per boot
aangebracht, zodat de slikken en schorren niet worden aangetast. De geluidsverstoring tijdens
de constructiefase is tijdelijk maar reikt plaatselijk wel tot in de slikken en schorren. De
werkzaamheden worden bij voorkeur uitgevoerd buiten het broedseizoen van vogels.
Exploitatiefase
Bij het bepalen van de impact van de onttrekking en lozing van koelwater in de Beneden-
Zeeschelde werd gesteund op de resultaten van een studie over de Electriciteitscentrale van
Doel (Maes, 1996). De resultaten van deze studie verschillen echter ruimtelijk
(stromingspatronen, saliniteit) als temperoreel (1995) van de geëvalueerde situatie. Hoewel de
impact van de onttrekking van koelwater gering is, is de huidige kennis van het ecosysteem
ontoereikend om een correcte inschatting van de impact in deze zone van de Beneden-Schelde
te maken. Bijkomend onderzoek naar de pelagische visgemeenschap in de Beneden-
Zeeschelde is noodzakelijk om de effecten van koelwateronttrekking correct in te schatten.
Hiervoor is een intense monitoring van het visbestand in de Schelde vereist.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 739
Projectnummer: 07.0309

De directe impact van de inplanting van een nieuwe energiecentrale in de Beneden-Schelde is
waarschijnlijk beperkt. Door de industriële activiteit in de Beneden-Schelde is de druk op het
ecosysteem echter reeds belangrijk. Een bijkomende onttrekking en lozing van koelwater
verhoogt de cumulatieve impact en zet het systeem verder onder druk. De onttrekking van
koelwater veroorzaakt een bijkomende mortaliteit bij de herstellende populaties. De lozing van
koelwater verhoogt de watertemperatuur, wat mogelijk tot verschuivingen in het ecosysteem
kan leiden.
De plaatsing van een visgeleidings- en afschriksysteem is een absolute voorwaarde voor de
inplanting van de electriciteitscentrale. Verder moet de lozing van het thermische effluent tot
een minimum beperkt worden.
Om geen schade toe te brengen aan de organismen in de Schelde, mag de temperatuur van
het Scheldewater 25°C niet overschrijden. Deze temperatuur dient op regelmatige basis te
worden gemeten. Als de temperatuur dreigt op te lopen, moet E.ON de noodzakelijke
procesmatige ingrepen toepassen om de temperatuur onder het maximum te houden.
Verzurende en eutrofiërende effecten zijn relevant in de Ruige heide, Schans van Smoutakker
en de Brabantse Wal in Nederland. De verzurende en eutrofiërende depositie dient bij voorkeur
brongericht te worden aangepakt door een verdergaande luchtzuivering toe te passen. Indien
geen brongerichte maatregelen mogelijk zijn, dan dient het bedrijf – in de mate van de bijdrage-
gebiedsgerichte beheermaatregelen (plaggen en bekalken, reductie naaldhout ten voordele van
lage vegetaties (heide, heischrale graslanden, stuifduinen) mee te ondersteunen.
Een monitoringprogramma is noodzakelijk om de exacte impact van de elektriciteitscentrale op
het visbestand van de Schelde te bepalen en op te volgen. Het is uiterst belangrijk dat een
bijsturing van het proces mogelijk is op basis van de resultaten van de monitoring.
Onderhoudsfase
Tijdens de onderhoudsfase zal de elektriciteitscentrale slechts beperkt in werking zijn. Er zal
geen Scheldewater worden aangezogen en koelwater geloosd worden. Er zullen tijdens deze
fase geen effecten voorkomen. Ook de bijdrage van E.ON aan de verzuring en eutrofiëring zal
tijdelijk terugvallen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 740
Projectnummer: 07.0309

10.2. Discipline fauna en flora voor het scenario van de koeltoren
10.2.1. Methodologie
De gevolgde methodologie is dezelfde als deze beschreven voor het 1 e concept: zie onder
paragraaf 10.1.1.
10.2.2. Afbakening van het studiegebied
De afbakening van het studiegebied is dezelfde als deze beschreven voor het 1 e concept zie
onder paragraaf 10.1.2.
10.2.3. Juridische en beleidsmatige context
Een overzicht van de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden wordt weergegeven in
hoofdstuk 1.2., partim natuur.
10.2.4. Beschrijving van de Referentiesituatie
10.2.4.1. Directe omgeving van het projectgebied
De beschrijving van de directe omgeving van het projectgebied is dezelfde als deze voor het 1 e
concept, zie onder paragraaf 10.1.4.1.
10.2.4.2. Aandachtsgebieden in de grotere omgeving van het projectgebied
De beschrijving van de aandachtspunten in de grotere omgeving van het projectgebied is
dezelfde als deze voor het 1 e concept, zie onder paragraaf 10.1.4.2.
10.2.4.3. De Ruige Heide
De beschrijving van de Ruige Heide is voor dit concept hetzelfde zie onder paragraaf 10.1.4.3.
10.2.4.4. Schans van Smoutakker
Voor de beschrijving wordt verwezen naar paragraaf 10.1.4.4.
10.2.4.5. Het Natura 2000 netwerk
Voor de beschrijving wordt verwezen naar paragraaf 10.1.4.6.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 741
Projectnummer: 07.0309

10.2.4.6. Het visbestand van de Schelde
Voor de beschrijving wordt verwezen naar paragraaf 10.1.4.7.
10.2.5. Beschrijving van de milieueffecten.
10.2.5.1. Ingreep-effectenschema
Voor de beschrijving wordt verwezen naar paragraaf 10.1.5.1.
Het disciplinegebonden ingreep-effectenschema (Tabel 10.14) voor de bouw en het gebruik van
de koeltoren geeft aan welke effect(groep)en er voor fauna en flora te verwachten zijn.
Tabel 10.14: overzicht van de verwachte effecten.
(Deel)ingreep Effecten op F&F P/T omvang
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 742
Projectnummer: 07.0309
voorbereidingsfase
bouw koeltoren biotoopverlies P *
bodemverstoring P *
rustverstoring T *
versnippering en barrière T *
exploitatiefase effecten op visbestand P *
effecten op slikken en schorren P x
verzuring in natuurgebieden P **
eutrofiëring in natuurgebieden P **
(P/T : permanent of tijdelijk effect; Omvang: x = verwaarloosbaar; * = gering; ** = matig;***= mogelijk groot)
10.2.5.2. Effecten tijdens de afbraak van een deel van het BAYER-complex
Voor de bouw van de koeltoren dienen de bestaande installaties te worden verwijderd. De
effecten van deze werkzaamheden zijn beschreven in hoofdstuk paragraaf 10.1.5.2.
10.2.5.3. Effecten tijdens de bouw van de elektriciteitscentrale
Biotoopverlies
Biotoopverlies ontstaat mogelijk in de werkzone voor de aanleg van de koeltoren. De koeltoren
wordt voorzien op de locatie waar in het open koelwatersysteem de 20 koeleenheden waren
voorzien.
De werfzone voor de koeltoren situeert zich volledig op industrieterrein. Op de Biologische
Waarderingskaart (BWK) is deze zone aangeduid als Ui (industriële bebouwing, fabriek).
Omdat deze zone biologisch minder waardevol is, wordt het effect van biotoopverlies als
verwaarloosbaar beoordeeld.

Bodemverstoring
Als gevolg van de werkzaamheden wordt de bodem ter hoogte van de werfzone voor de
koeltoren ernstig verstoord. Op de locatie van de koeltoren krijgt de bodem een ander gebruik,
waardoor geen vegetatie meer aanwezig kan zijn. In de zone waar de koeltoren is gepland, zijn
momenteel geen waardevolle vegetaties aanwezig (industrieterrein).
Ter hoogte van de site is de bodem reeds sterk verstoord als gevolg van ophogingen en
bouwwerken. De biologische waarde van deze locatie is minder waardevol. Het effect van
bodemverstoring op de vegetaties wordt bijgevolg als verwaarloosbaar beschouwd.
Rustverstoring in de aanlegfase
Tijdens de werkzaamheden worden machines ingezet die geluid produceren. De bouw van de
koeltoren zal ongeveer 36 maanden in beslag nemen.
Volgens de discipline geluid zullen de geluidsemissies in de aanlegfase van de koeltoren
nagenoeg hetzelfde zijn als deze bij de bouw van het hoofdgebouw (geluidsniveaus blijven
onder de 45 dB(A). De geluidsniveaus ter hoogte van de slikken en schorren langs de Schelde
blijven beperkt.
Belangrijk voor de fauna is dat in het concept koeltoren het heien van de platen van de bouwput
voor het koelwateruitlaat (concept directe koeling) wegvalt. Het pompstation kan bovendien op
de site zelf geplaatst worden, waardoor het geluidsniveau ter hoogte van de slikken en schorren
beperkt blijft (dijk Schelde = geluidsscherm).Ook de bouwput voor de koelwaterinname wordt
aanzienlijk kleiner en de inplanting zal op het industrieterrein gebeuren en niet in natuurgebied.
Hierdoor zijn er geen effecten van geluidshinder in de slikken en schorren te verwachten.
Door een gunstige oriëntatie van de werfmachines te kiezen en het aantal machines die
simultaan werken te beperken, kan de geluidsemissie eventueel nog verder beperkt worden (zie
discipline geluid).
Als gevolg van het drukke verkeer en de industriële omgeving is het achtergrondniveau van
geluid in de omgeving reeds verhoogd.
Ter hoogte van de slikken en schorren langs de Schelde zal er geen geluidshinder optreden,
waardoor geen rustverstoring van de avifauna wordt verwacht. De bijdrage van E.ON aan de
rustverstoring op de vogelpopulatie in de slikken en schorren ten gevolge van geluidshinder
wordt bijgevolg als verwaarloosbaar beoordeeld.
Het blijft aanbevolen om tijdens het broedseizoen geen luidruchtige activiteiten te plannen
Barrière-effecten
De oevers van de Schelde vormen een belangrijke migratieroute voor avifauna en andere
diergroepen. Bij deze migratie, parallel aan de Schelde, zijn vooral de soorten van slikken en
schorren belangrijk. Het voorgenomen project met koeltoren zal deze migratieroute in principe
niet onderbreken. De leidingen van aanvoer en afvoer van koelwater zullen ondergronds
worden aangelegd, en zullen de plaatselijke slikken en schorren niet aantasten.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 743
Projectnummer: 07.0309

Tussen het Galgenschoor, Ketenisseschor, de Schelde en vogelgebieden op
Linkerscheldeoever bestaat een vogeltrekroute naar de Kuifeend. De geplande
elektriciteitscentrale van E.on met koeltoren ligt min of meer centraal in deze verbindingsroute.
Geluidshinder en verstoring als gevolg van beweging kunnen tijdens de aanlegfase een
barrièrewerking op deze verbindingsroute uitoefenen. De verstoring van E.ON in de aanlegfase
is vermoedelijk van die aard (tewerkstelling van enkele honderden mensen) dat de vogels een
alternatieve route zullen kiezen. Aangezien deze verstoring slechts tijdelijk is en de te
overbruggen afstand via een alternatieve route niet beduidend langer is, wordt het effect van
deze mogelijke barrière eerder als beperkt ingeschat. Hierbij moet opgemerkt worden dat
momenteel de geluidsintensiteit en bewegingsverstoring ter hoogte van het projectgebied ook
reeds belangrijk zijn.
Verdroging
Voor de aanleg van de koeltoren zijn geen bemalingactiviteiten vereist. Effecten van verdroging
zijn bij de constructiefase van de koeltoren niet relevant.
10.2.5.4. Effecten tijdens de exploitatiefase
De belangrijkste effecten op organismen in de Schelde hebben betrekking op:
• het onttrekking van koelwater uit de Schelde;
• waterverontreiniging (conditionering: biociden);
• de warmwaterlozingen in de Schelde;
• barrière-effecten in de Schelde.
Het voorgenomen effect zal ook luchtemissies van NOx, NH3 en SO2 veroorzaken. Deze
verontreiniging heeft mogelijk ecologische effecten tot gevolg, ter hoogte van de belangrijke
natuurgebieden in de omgeving. Potentieel belangrijke effecten in dit verband zijn:
• bijdrage aan de verzuring;
• bijdrage aan de eutrofiëring.
Tenslotte kan ook de verstoring door geluidsoverlast mogelijk een impact hebben op de
avifauna in de slikken en schorren.
Effecten van onttrekking koelwater
Bij het gebruik van een koeltoren zal per uur 2.800 m 3 water onttrokken worden aan de
Schelde, wat beduidend minder is dan bij een open koelwatersysteem (95.000 m 3 /h). De
hoeveelheid levende organismen die bij het concept van een koeltoren worden ingezogen zal
hierdoor eveneens fors afnemen (ca. factor 34). De impact (zie ook tabel 10.9) zal benaderend
eveneens met deze factor dalen. De effecten van inzuiging van levende organismen in het
koelwatercircuit worden bij het gebruik van een koeltoren als verwaarloosbaar beoordeeld.
De inlaatinstallatie wordt eveneens voorzien van een visafweersysteem, waardoor de
hoeveelheid ingezogen vis t.o.v. van het visbestand in de Schelde verwaarloosbaar zal zijn.
Hiervoor kan tabel 10.8 opnieuw ter hand worden genomen. De aanzuigopening bedraagt 3 m 2 ,
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 744
Projectnummer: 07.0309

zodat de aanzuigsnelheid 0,26 m/s bedraagt. De snelheid van het water in de Schelde bedraagt
circa 0,7 tot 1,0 m/s.
Visafweersysteem
Ook bij het gebruik van een koeltoren zal een visafweersysteem gebouwd worden. Voor de
beschrijving van het visafweersysteem bij het gebruik van de koeltoren verwijzen we naar
paragraaf 2.5.12.2. Op het visretoursysteem dienen staalnamepunten voor vis en eventueel
andere diersoorten te worden aangebracht.
Effecten van warmwaterlozingen op het watersysteem
Het spuiwater van de koeltoren wordt op een verhoogde temperatuur in de Schelde geloosd. De
hoeveelheid geloosd spuiwater bedraagt circa 1.400 m 3 /h. In de meest ongunstige situatie zal
de temperatuur van het geloosde water maximaal 30°C bedragen. De uitlaat van het
lozingswater situeert zich op -7 m à -8 m TAW, de uitstroomsnelheid bedraagt 0,13 m/s.
Uit de discipline water blijkt dat bij een thermische vracht van 30°C en een laag debiet van de
Schelde, het effect van verhoging op de Schelde verwaarloosbaar is. Het lozingsdebiet van de
warmwaterlozing bedraagt 0,39 m 3 /s, wat slechts een fractie is van het totale debiet van de
Schelde (10.000 – 15.000 m 3 /s). De temperatuursverandering is veel kleiner dan 0,2°C.
Bij kentering van de stroming zal in de buurt van het lozingspunt een temperatuurstijging
merkbaar zijn van 1°C tot op ongeveer 100 m van het lozingspunt. Deze temperatuurverhoging
zal zich niet uitstrekken in de richting van de slikken en schorren, maar parallel met de Schelde
bewegen.
Gezien de zeer beperkte temperatuurstijging en het kleine volume waarin de watertemperatuur
iets verhoogd zal zijn, zullen de effecten beduidend minder zijn dan bij een open
koelwatersysteem. De kans op verschuivingen in de samenstelling van de populaties
fytoplanton, macro-evertebraten, vissen en exoten is veel kleiner dan bij een open
koelwatersysteem. Als deze effecten zich zouden voordoen, zullen ze slechts op een zeer
kleine schaal spelen.
De effecten van warmwaterlozingen op het ecosysteem van de Schelde worden bij het concept
van een koeltoren verwaarloosbaar geacht.
Barrière-effecten in de Schelde
De thermische lozing zal bij het concept van een koeltoren zeer beperkt (temperatuursgradiënt)
en ook plaatselijk zijn. Migrerende vissen zullen de warmwaterpluim gemakkelijk kunnen
ontwijken omdat ze slechts een zeer beperkte breedte heeft t.o.v. van de breedte van de
Schelde. Het barrière-effect wordt bij het concept van de koeltoren bijgevolg als
verwaarloosbaar ingeschat.
Conditioneringseffecten
Om aangroei van organismen in de koelwatercircuit te voorkomen, wordt veelal gebruik
gemaakt van biociden. Biociden worden gebruikt om organismen te doden en zijn dus per
definitie toxisch voor de beoogde doelorganismen. Een afgewogen gebruik van deze middelen
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 745
Projectnummer: 07.0309

is een belangrijke randvoorwaarde. Vanuit procestechnische- en veiligheidsredenen is het
gebruik van deze middelen echter noodzakelijk.
Een biocidebehandeling zal slechts sporadisch gebeuren en wordt uitgevoerd in een gesloten
circuit. In de winterperiode is deze behandeling niet nodig, in de zomer zijn de weersomstandigheden
bepalend. In normale omstandigheden zal deze behandeling 1 tot 4 keren per jaar nodig
zijn. Er zal ofwel een peroxyazijnzuurhoudend product ofwel chloordioxide dosering gebeuren.
Bij het gebruik van een peroxyazijnzuurhoudend product bedraagt de maximale concentratie in
het spuiwater 12 mg/l azijnzuur. Deze concentratie zal aanvankelijk zeer snel dalen en na 48
uren vrijwel zijn teruggevallen op 0 mg/l. Voor peroxyazijnzuur is de deskundige geen NOECwaarde
(No observed effect concentration) bekend.
Bij behandeling met chloordioxide is de concentratie veel lager, namelijk 0,2 – 0,3 mg/l. De
acute toxiciteit van actief chloor (LC50) voor vissen ligt in de range van 0,05 – 3,9 mg FO/l.
Toxische effecten bij ingezogen vis zijn dan ook niet uit te sluiten gedurende de 48 uur. Er
bestaan geen recente gegevens over de densiteit van vislarven in de Zeeschelde, waardoor de
impact niet kan berekend worden. Voor de aangezogen organismen betekent dit alleszins een
bijkomende stressfactor.
Voor plankton variëren de acute toxiciteitsniveaus van 0,02 FO/l (acute test bij 30 minuten) tot
1,8 =FO/l (48 uur test). Voor plankton zijn effecten op basis van de concentraties niet uit te
sluiten gedurende de 48 uur.
Hierbij moet men zich wel realiseren dat blootstellingsduur bij toxiciteitsexperimenten voor
vissen (48 tot 96 uur) en plankton (0,5 tot 96 uur), beduidend langer is dan de blootstellingsduur
van enkele minuten in koelwaterketens.
Het effect van conditioneringseffecten wordt als beperkt negatief beoordeeld. De invloed op de
organismen in de Schelde wordt als gevolg van de lage geloosde concentratie en de
verdunning als ‘verwaarloosbaar’ beoordeeld. De impact op het ecologische functioneren op dit
deel van de Schelde wordt als verwaarloosbaar ingeschat.
Effecten op de slikken en schorren
Op korte afstand van het projectgebied zijn de plaat van Lillo, het Galgenschoor en het
Ketenisseschor gelegen.
De uitstroomsnelheid van het thermisch afvalwater zal slechts 0,13 m/s bedragen. De impact op
het stromingspatroon van het water in de Schelde zal slechts zeer beperkt zijn. Er worden geen
erosie of afzettingsprocessen verwacht in de slikken en schorren.
De warmwaterpluim zal zich niet uitstrekken tot tegen de oevers van de Schelde. Bijgevolg zijn
er geen effecten te verwachten van de temperatuurverhoging op de slikken en schorren.
Eutrofiëring
Voor de methodiek en de beschrijving van de effecten wordt verwezen naar paragraaf
10.1.5.5.7.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 746
Projectnummer: 07.0309

De bijdrage van E.ON aan de eutrofiëring is een gevolg van de emissies van NOx en NH3. De
kwetsbaarheidskaart voor eutrofiëring geeft aan dat ter hoogte van het studiegebied zeer
kwetsbare zones voor eutrofiëring aanwezig zijn. De kwetsbare ecotopen bestaan vooral uit
zandverstuivingen (landduinen), plassen (ae), rietland langs de Schelde (mr) en eikenberkenbossen
(qb).
Een overzicht en toetsing van het effect van eutrofiëring bij het gebruik van een koeltoren is
weergegeven in Tabel 10.16. Als een gedeelte van een natuurgebied kwetsbaar of zeer
kwetsbaar is, wordt het volledige natuurgebied als kwetsbaar behandeld. De bijdrage van het
project aan de eutrofiëring wordt ter hoogte van de belangrijkste ecologische receptoren
((erkende) natuurreservaten) getoetst aan kritische depositiewaarden voor stikstof. Als kritische
depositiewaarde voor stikstof hanteren we 10,4 kg N/ha/jaar, die van toepassing is voor
landduinen (Dobben en van Hinsberg, 2008). De bijdrage aan de eutrofiëring is uitgedrukt als
een percentage van de kritische depositie. De beoordeling is opgemaakt aan de hand van het
volgende significantiekader in Tabel 10.15.
Ook kan getoetst worden aan de streefwaarde van 5,4 kg N/ha/jaar voor naaldhout, heide op
zandgrond en vennen. In dit verband zijn vooral de Ruige heide en de Brabantse wal in
Nederland belangrijk (Tabel 10.17).
Tabel 10.15: Significantiekader eutrofiëring
criterium significantie
bijdrage ≤ 3% van de kritische waarde verwaarloosbare bijdrage
3%< bijdrage ≤ 6% van de kritische waarde beperkte bijdrage, milderende maatregelen zijn minder dwingend
6% < bijdrage ≤ 10% van de kritische waarde relevante bijdrage, milderende maatregelen op langere termijn
bijdrage > 10% van de kritische waarde belangrijke bijdrage, milderende maatregelen op korte termijn
Tabel 10.16: Toetsing van het effect eutrofiëring aan de kritische depositiewaarde voor landduinen van 10,4 kg
N/ha/jaar.
Volg
nr.
Ecologische receptor
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 747
Projectnummer: 07.0309
Kwetsbaar
heidskaart
Bijdrage aan
depositie
(kg N/ha/jaar) (%)
Bijdrage project Beoordeling
1 Bospolder - Ekersmoeras k 0,020 0,2% verwaarloosbaar
2 Blokkersdijk z 0,012 0,1% verwaarloosbaar
3 Galgenschoor w 0,030 0,3% verwaarloosbaar
4 Groot buitenschoor w 0,013 0,1% verwaarloosbaar
5 Imalso – Gronden Linkeroever n 0,005 0,1% verwaarloosbaar
6 Kuifeend – Grote Kreek z 0,077 0,7% verwaarloosbaar
7 Oude Landen k 0,018 0,2% verwaarloosbaar
8 Ruige Heide z 0,050 0,5% verwaarloosbaar
9 Groot Rietveld - Vlakte van Zwijndrecht n 0,010 0,1% verwaarloosbaar

Volg
nr.
Ecologische receptor
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 748
Projectnummer: 07.0309
Kwetsbaar
heidskaart
Bijdrage aan
depositie
Bijdrage project Beoordeling
10 Putten k 0,018 0,2% verwaarloosbaar
11 Schorren van Oude Doel n 0,012 0,1% verwaarloosbaar
12 Drijdyck w 0,016 0,2% verwaarloosbaar
13 Zuidelijke Groenzone n 0,012 0,1% verwaarloosbaar
14 Schans van Smoutakker z 0,050 0,5% verwaarloosbaar
15
16
Brabantse wal, grens
vogelrichtlijngebied z
Brabantse Wal, grens
habitatrichtlijngebied z
(z: zeer kwetsbaar, k: kwetsbaar, w: weinig kwetsbaar, n: niet kwetsbaar)
0,054
0,056
0,5% verwaarloosbaar
0,5% verwaarloosbaar
Uit Tabel 10.16 blijkt dat, conform het voorgestelde significantiekader, de bijdrage van het
voorgenomen project aan de eutrofiëring verwaarloosbaar is ter hoogte van alle beschouwde
aandachtsgebieden..
Tabel 10.17: Toetsing van het effect eutrofiëring aan de streefwaarde voor heide van 5,4 kg N/ha/jaar.
Volgnr. Ecologische receptor
Kwetsbaarheidskaart
Bijdrage aan
depositie
Bijdrage project
(kg N/ha/jaar) (%)
1 Bospolder - Ekersmoeras k 0,020 0,4%
2 Blokkersdijk z 0,012 0,2%
3 Galgenschoor w 0,030 0,5%
4 Groot buitenschoor w 0,013 0,2%
5 Imalso – Gronden Linkeroever n 0,005 0,1%
6 Kuifeend – Grote Kreek z 0,077 1,4%
7 Oude Landen k 0,018 0,3%
8 Ruige Heide z 0,050 0,9%
9 Groot Rietveld - Vlakte van Zwijndrecht w 0,010 0,2%
10 Putten k 0,018 0,3%
11 Schorren van Oude Doel w 0,012 0,2%
12 Drijdyck w 0,016 0,3%
13 Zuidelijke Groenzone w 0,012 0,2%
14 Schans van Smoutakker z 0,050 0,9%
15
Brabantse wal, grens
vogelrichtlijngebied z
16 Brabantse Wal, grens z 0,056 1,0%
0,054
1,0%

Volgnr. Ecologische receptor
habitatrichtlijngebied
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 749
Projectnummer: 07.0309
Kwetsbaarheidskaart
(z: zeer kwetsbaar, k: kwetsbaar, w: weinig kwetsbaar, n: niet kwetsbaar)
Bijdrage aan
depositie
Bijdrage project
Ook bij de toetsing aan een kritische depositiewaarde van 5,4 kg N/ha/jaar blijken de effecten in
alle aandachtsgebieden verwaarloosbaar te zijn.
Verzuring
Voor de methodiek en de beschrijving van de effecten wordt verwezen naar paragraaf
10.1.5.5.8.
Beoordeling van het effect
De bijdrage van E.ON aan de verzuring is een gevolg van de emissies van SO2, NOx en NH3.
Tabel 10.19 geeft een overzicht van de verzurende depositie ter hoogte van de belangrijke
ecologische receptoren. Om de verzuring te beoordelen, toetsen we de verwachte bijdragen
van het voorgenomen project aan de kritische last voor verzuring van landduinen (habitat 2310:
psammofiele heide), voorkomend in de Brabantse Wal, de Ruige heide en Schans va Smoutakker.
Voor De Kuifeend-Grote Kreek werd een kritische last verzuring genomen van 1.960
Zeq/ha.j, van toepassing voor graslanden. Uit de vegetatiekaart van dit gebied blijkt immers dat
kwalitatieve graslanden (Hpr*) een belangrijk streefdoel vormen voor dit gebied..
De berekende bijdragen, uitgedrukt als een percentage van de toetsingswaarde, kunnen
getoetst worden aan het volgende significantiekader (Tabel 10.18).
Tabel 10.18 : significantiekader verzurende depositie.
criterium significantie
bijdrage ≤ 3% van de kritische waarde verwaarloosbare bijdrage
3%< bijdrage ≤ 6% van de kritische waarde beperkte bijdrage, milderende maatregelen zijn minder dwingend
6% < bijdrage ≤ 10% van de kritische waarde relevante bijdrage, milderende maatregelen op langere termijn
bijdrage > 10% van de kritische waarde belangrijke bijdrage, milderende maatregelen op korte termijn
Tabel 10.19: Bijdrage van het voorgenomen project aan de verzurende depositie ter hoogte van de belangrijke
ecologische receptoren.
Volgnr. Ecologische receptor Kwetsbaar- Bijdrage aan
depositie
Bijdrage
project
(Zeq/ha/jaar) (%)
Beoordeling
1 Bospolder - Ekersmoeras k 7,5 1,1% verwaarloosbaar
2 Blokkersdijk z 4,6 0,7% verwaarloosbaar
3 Galgenschoor w 11 1,5% verwaarloosbaar
4 Groot buitenschoor w 5,1 0,7% verwaarloosbaar
5 Imalso – Gronden Linkeroever n 2,1 0,3% verwaarloosbaar
6 Kuifeend – Grote Kreek z 25 1,3%(**) verwaarloosbaar

Volgnr. Ecologische receptor Kwetsbaar- Bijdrage aan
depositie
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 750
Projectnummer: 07.0309
Bijdrage
project
Beoordeling
7 Oude Landen k 7,0 1,0% verwaarloosbaar
8 Ruige Heide z 18 2,6% verwaarloosbaar
9 Groot Rietveld - Vlakte van Zwijndrecht w 3,6 0,5% verwaarloosbaar
10 Putten k 7,5 1,1% verwaarloosbaar
11 Schorren van Oude Doel w 4,4 0,6% verwaarloosbaar
12 Drijdyck w 6,6 0,9% verwaarloosbaar
13 Zuidelijke Groenzone w 5,0 0,7% verwaarloosbaar
14 Schans van Smoutakker z 18 2,5% verwaarloosbaar
15
16
Brabantse wal, grens
vogelrichtlijngebied z 19 2,7% verwaarloosbaar
Brabantse Wal, grens
habitatrichtlijngebied z 21 3,0% verwaarloosbaar
(*) (z: zeer kwetsbaar, k: kwetsbaar, w: weinig kwetsbaar, n: niet kwetsbaar). Als toetsingswaarde wordt een kritische
verzuringswaarde van 700 Zeq/ha/jaar voor zandverstuivingen genomen.
(**) toetsing t.a.v. kritische last verzuring van 1960 Zeq/ha.j
Uit Tabel 10.19 blijkt dat, conform het voorgestelde significantiekader, de bijdrage van het
voorgenomen project ‘beperkt’ zal zijn ter hoogte de Kuifeend. In de overige
aandachtsgebieden is de bijdrage van E.ON t.o.v. van voorgestelde significantiekader
verwaarloosbaar.
Rustverstoring
Methodiek
Uit studies (Reijnen et al., 1992; Reijnen & Foppen, 1994, e.a) is gebleken dat vogels gevoelig
zijn voor verkeersgeluid. Op basis hiervan nemen wij aan dat vogels ook gevoelig zijn voor
andere geluidsbronnen, zeker als de geluidsintensiteit in de tijd verandert en onverwachte
geluiden optreden.
De geluidsverstoring op de avifauna wordt in principe geëvalueerd op basis van geluidskaarten
(zie discipline geluid). Voor de beoordeling nemen wij aan dat effecten optreden als binnen de
geluidscontour van 45 dB(A) gevoelige en kwetsbare vogelsoorten tot broeden komen.
Effectbeoordeling
De geluidscontour van 45 dB(A) reikt gedurende de exploitatiefase tot op de Scheldedijk. De
slikken en schorren liggen ongeveer 7 m onder de top van de dijk. Hierdoor fungeert de dijk als
een relevante geluidsafscherming.
Voor de zone langs de Schelde is het achtergrondgeluid belangrijk. De bijdrage van E.ON aan
het totale geluidsniveau is eerder beperkt beperkt (geen overschrijding van de grenswaarde en
geen significante stijging van het omgevingsgeluid (stijging < 1 dB(A).
.

De huidig gemeten natuurlijke piekniveau (LA95,1u ) in de rietzone van het Galgenschoor
westelijk van de Scheldedijk liggen rond de 48 dB(A). Dit geluidsniveau oefent waarschijnlijk
momenteel reeds een negatief effect uit op gevoelige soorten als Fuut, Oeverloper, Pijlstaart,
Grauwe gans, e.a.. De bijdrage van E.ON op deze locatie bedraagt circa 0,4 dB(A) en wordt als
beperkt beschouwd.
Ter hoogte van de Kuifeend zijn de waarden lager dan 35 dB(A), zodat er in principe geen
verstoring van de avifauna wordt verwacht.
Het is aanbevolen om tijdens het broedseizoen van vogels geen luidruchtige activiteiten te
plannen.
Barrière-effecten
De oevers van de Schelde vormen vooral voor de avifauna een belangrijke migratieroute. Bij
deze migratie, parallel aan de Schelde, zijn vooral de soorten van slikken en schorren
belangrijk. Tijdens de exploitatiefase zullen de habitats langs de Schelde niet worden gestoord
en zal de barrièrewerking niet toenemen.
Tussen het Galgenschoor, Ketenisseschor en de vogelgebieden op linkeroever bestaat een
vogelmigratieroute naar de Kuifeend. De geplande elektriciteitscentrale van E.ON ligt min of
meer centraal in deze verbindingsroute. De aanwezigheid van de gebouwen van E.ON zal geen
significante negatieve effecten hebben op de migratieroute voor de avifauna. Mogelijk zal de
route als een gevolg van de aanwezigheid van de gebouwen wel enkele honderdenmeters
verschuiven.
Tijdens de exploitatiefase zal de geluidshinder eerder beperkt zijn en geen barrière-effect
uitoefenen op de verbindingsroute. De verstoring als gevolg van beweging zal tijdens de
exploitatiefase ook eerder beperkt zijn.
Effecten op het Natura2000-gebied
De effecten op het Natura 2000 gebied zijn in meer detail behandeld in de passende
beoordeling, die als Bijlage 9 toegevoegd is aan dit MER. Hieronder worden de belangrijkste
bevindingen van de passende beoordeling t.a.v. het scenario met koeltoren samengevat.
Tijdens de aanlegfase zijn ter hoogte van de beschermde habitats geen significant negatieve
effecten te verwachten van habitatverlies, rustverstoring en barrièrewerking. Het heien van de
damplaten wordt bij voorkeur vervangen door het intrillen, waarbij minder geluid wordt
geproduceerd en de overlast voor de avifauna geringer zal zijn.
Tijdens de exploitatiefase wordt de habitat van estuaria niet significant beïnvloed. Om de
inzuiging van vis te beperken, wordt een visafweersysteem geplaatst. Dit zal ook de inzuiging
van beschermde vissoorten (Rivierprik, Bittervoorn) reduceren. Deze vissoorten komen
momenteel in relatief kleine hoeveelheden voor in de Schelde, ter hoogte van het projectgebied.
De Kleine modderkruiper werd tot nu toe niet gemeld voor de Schelde ter hoogte van het
geplande project.
Het voorgenomen project zal geen snelheidsveranderingen van het water langs de oevers
teweegbrengen, zodat geen afbreuk gedaan wordt aan de slikken en schorren. De temperatuur
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 751
Projectnummer: 07.0309

van het water zal slechts in geringe mate en over een beperkte oppervlakte plaatsvinden. Er
worden geen significante negatieve effecten verwacht.
De uitstoot van SO2, NOx en NH3 levert een bijdrage aan de verzuring en eutrofiëring van de
kwetsbare habitats. De bijdrage van het voorgenomen project aan de verzuring is niet
significant ter hoogte van de Brabantse Wal in Nederland, waar gevoelige habitats voorkomen.
Getoetst aan de kritische last verzuring voor vennen (400 Zeq/ha/j), aanwezig in het
habitatrichtlijngebied Brabantse Wal, zijn ook geen significante effecten te verwachten.
De natuurreservaten Ruige Heide en Schans van Smoutakker maken geen deel uit van de SBZ.
Ter vergelijking kan gemeld worden dat de totale verzurende depositie in de omgeving van
Antwerpen in 2006 meer dan 3.000 Zeq/ha/jaar bedroeg (VMM, 2007).
Effecten op de VEN-gebieden
De geplande elektriciteitscentrale van E.ON ligt op voldoende afstand van de VEN-gebieden De
Blokkersdijk, De Oude Landen en Bospolder, en de Wase Scheldepolders. De effecten van de
aanlegfase reiken niet tot in deze gebieden. Ook de bijdrage van E.ON aan de verzurende en
eutrofiërende depositie is in deze gebieden verwaarloosbaar.
In het VEN-gebied ‘Slikken en Schorren langs de Schelde’ zal geen belangrijke verstoring als
een gevolg van de geluidsproductie optreden. Het achtergrondniveau is ter hoogte van het
projectgebied reeds vrij hoog.
De effecten op de slikken en schorren t.g.v. temperatuurverhoging van het Scheldewater en
erosie en afzettinggen zijn verwaarloosbaar.
Slikken en schorren zijn ook minder gevoelig voor verzuring en eutrofiëring. De aanbreng van
eutrofiërende bestanddelen vanuit de Schelde is groter dan deze via de lucht.
We kunnen dan ook stellen dat de geplande activiteit geen onvermijdbare en onherstelbare
schade aan de natuur in het VEN zal veroorzaken.
10.2.6. Milderende maatregelen
Terugvoer van vis naar de Schelde
Vanuit het voorzorgsprincipe dient bij het concept koeltoren eveneens op een bindende wijze
een visretoursysteem te worden voorzien. Dit visretoursysteem kan later ook gebruikt worden
voor de uitvoering van wetenschappelijke studies en het opzetten van monitoringprojecten. Op
het retoursysteem dienen ook staalnamepunten voor biologische organismen te worden
voorzien.
Bewaken van de temperatuur van het Scheldewater
De bewaking van de temperatuur van het Scheldewater is in het concept koeltoren niet
noodzakelijk. De verwachte temperatuurverhoging in de Schelde zal immers zeer beperkt
blijven.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 752
Projectnummer: 07.0309

Verzuring en eutrofiëring
Voor wat betreft een overzicht van de kwetsbaarheid voor verzuring van de beschouwde
natuurgebieden in het studiegebied verwijzen we naar Tabel 10.18. Voor wat betreft eutrofiëring
kwetsbaarheid verwijzen we naar Tabel 10.19.
In het concept van de koeltoren zullen de effecten van verzuring en eutrofiëring ter hoogte van
de gevoelige ecotopen niet significant zijn. Maatregelen om verzuring en eutrofiëring tegen te
gaan zijn in principe dus niet noodzakelijk.
Omdat de bijdrage van het project aan de verzuring relevant is voor de Ruige Heide, de Schans
van Smoutakker en het habitatrichtlijngebied Brabantse Wal, is E.ON in contact met de
Nederlandse Overheid en met LNE – ANB om in de toekomst samen te werken omtrent de
verzuring en maatregelen te nemen indien nodig vanaf de opstart van de productie in 2015; op
dat ogenblik zal het ook mogelijk zijn met de overheid te beslissen om een bijkomende
meetpost op te richten.
Onverminderd wat is bepaald inzake de leemten in de kennis (zie hoofdstuk 18), staat nu reeds
vast dat de vergunningverlenende overheid zich concreet zal moeten uitspreken over de vraag
of aan E.ON als vergunningsvoorwaarde moet worden opgelegd om, in samenspraak met het
Agenschap voor Natuur en Bos en de vzw Natuurpunt, een bijdrage te leveren aan het beheer
van de natuurgebieden Ruige Heide, Kuifeend –Grote Kreek en de Schans van Smoutakker,
gericht op het tegengaan van vermesting en verzuring via plaggen, bekalken, maaien en
afvoeren.
Beperken geluidshinder in de aanlegfase
Om de rustverstoring t.g.v. de geluidsproductie te milderen, kan het aantal simultaan ingezette
machines beperkt worden. Luidruchtige werkzaamheden worden bij voorkeur niet uitgevoerd in
het broedseizoen.
Barrière-effecten
Om de barrière-effecten van de koeltoren naar de avifauna te beperken, is het zinvol om de
veiligheidshalve noodzakelijke verlichting van de koeltoren met korte pulsen en de minimaal
toelaatbare lichtintensiteit te realiseren.
10.2.7. Monitoring
De gevoelige gebieden voor verzuring zijn de Ruige Heide en het habitatrichtlijngebied
Brabantse Wal. Omdat de bijdrage van het project aan de verzuring relevant is voor de Ruige
Heide, de Schans van Smoutakker en het habitatrichtlijngebied Brabantse Wal, is E.ON in
conctact met de Nederlandse Overheid en met LNE – ANB om in de toekomst samen te werken
omtrent de verzuring en maatregelen te nemen indien nodig vanaf de opstart van de productie
in 2015; op dat ogenblik zal het ook mogelijk zijn met de overheid te beslissen om een
bijkomende meetpost op te richten.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 753
Projectnummer: 07.0309

10.2.8. Besluit met betrekking tot de discipline fauna/flora
De verwachte effecten kunnen opgesplitst worden in (1) effecten tijdens de afbraakfase van
inrichtingen van BAYER, (2) de aanlegfase voor de elektriciteitscentrale en (3) effecten tijdens
de exploitatiefase. De werkzaamheden vinden na elkaar plaats, zodat ze niet met elkaar
cumuleren.
Afbraakfase
De effecten verwacht bij de afbraakfase van de inrichtingen van BAYER zijn in het concept
koeltoren gelijkaardig als deze in het concept open koelwatersysteem.
Aanlegfase
Tijdens de aanlegfase wordt de koeltoren opgetrokken. De locatie heeft de bestemming
industriegebied en omvat geen waardevolle biologische biotopen.
Voor de bouw van de koeltoren is er geen droogzuiging nodig, zodat ook geen
verdrogingeffecten zullen optreden.
De geluidshinder ter hoogte van de slikken en schorren langs de Schelde zullen beperkt blijven.
De dijk langs de Schelde fungeert als een geluidswerende wand t.o.v. de slikken en schorren
die lager gelegen zijn.
Bij aanleg van de aan- en afvoerbuizen voor koelwater gebeurt via een ondergrondse boring,
waarbij de erboven liggende ecotopen niet verstoord worden.
Exploitatiefase
Bij het concept koeltoren zijn geen grote effecten te verwachten op het visbestand in de
Schelde.
Een visafschriksysteem en -retoursysteem zullen de effecten op het visbestand beperken.
De temperatuurverhoging van het Scheldewater zal zeer lokaal zijn en bovendien beperkt in
grootte. Vismigratie zal niet in het gedrang komen. Ook de slikken en schorren zullen geen
negatieve effecten ondervinden van de locale temperatuurverhoging.
De verzurende en eutrofiërende depositie zal ter hoogte van de gevoelige biotopen beperkt
blijven.
Onderhoudsfase
Tijdens de onderhoudsfase zal de elektriciteitscentrale slechts beperkt in werking zijn. Er zal
geen Scheldewater worden aangezogen en koelwater geloosd worden. Er zullen tijdens deze
fase geen effecten voorkomen. Ook de bijdrage van E.ON aan de verzuring en eutrofiëring zal
tijdelijk terugvallen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 754
Projectnummer: 07.0309

10.3. Discipline fauna en flora voor het scenario van de bijstook met 20%
biomassa
De effecten op de fauna en flora in de Schelde blijven voor het alternatief met bijstook van
biomassa hetzelfde. De thermische lozing alsook de luchtemissies van verzurende
bestanddelen blijven immers min of meer hetzelfde.
10.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het
scenario van de koeltoren
Een vergelijking tussen de concepten open koelwater en koeltoren is weergegeven in Tabel
10.20.
Tabel 10.20: Vergelijking van het open koelwatersysteem met het concept koeltoren
effect Open koelwater Koeltoren
AANLEGFASE
afbraakfase:
biotoopverlies verwaarloosbaar verwaarloosbaar
bodemverstoring verwaarloosbaar verwaarloosbaar
rustverstoring beperkt beperkt
bouw electriciteiscentrale:
biotoopverlies
captatiegebouw in Schelde relatief
groot captatiegebouw kleiner
pompstation in natuurgebied pompstation op industrieterrein
bodemverstoring verwaarloosbaar verwaarloosbaar
verstoring bij koelwaterinlaat (heien beperkter dan bij open
rustverstoring
van platen
koelwater
barrière-effecten avifauna beperkt beperkt doch groter
verdroging
bouw kademuur :
verwaarloosbaar verwaarloosbaar
biotoopverlies mogelijk mogelijk
niet significant ter hoogte
rustverstoring
EXPLOITATIEFASE
niet significant ter hoogte Kuifeend Kuifeend
onttrekken koelwater relatief belangrijk verwaarloosbaar
warmwaterlozing relatief belangrijk verwaarloosbaar
barrière effecten relatief belangrijk verwaarloosbaar
beperkt (veel beperkter dan
conditionering
effecten slikken en
beperkt
open koelwater)
schorren verwaarloosbaar verwaarloosbaar
eutrofiëring beperkt
relevant t.h.v. Smoutakker, Ruige
verwaarloosbaar
verzuring
rustverstoring beperkt
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 755
Projectnummer: 07.0309
heide en Brabantse Wal verwaarloosbaar
Beperkt, doch iets meer dan in
concept open koelwater

Bij vergelijking blijken de effecten bij het concept koeltoren voor fauna en flora veel geringer dan
het concept open koelwatersysteem.
Vooral de effecten op de levensgemeenschappen in de Schelde zijn bij het concept koeltoren
beduidend lager. Doch ook de verzurende en eutrofiërende depositie zal ter hoogte van de
gevoelige biotopen veel geringer zijn.
Voor de discipline fauna en flora is het concept koeltoren dan ook te verkiezen boven het
concept open koelwatersysteem.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline fauna en flora 756
Projectnummer: 07.0309

11. Discipline Landschap, bouwkundig erfgoed en
archeologie
11.0. Leeswijzer
Voor een goed begrip van de inhoud van dit hoofdstuk, wordt erop gewezen dat E.ON, op basis
van de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in het kader van het voorliggende MER, bij de
vergunningsaanvraag zal kiezen voor het uitvoeringsalternatief van de koeltoren boven het
scenario van de directe koeling. Met betrekking tot de handling van de steenkool, zal E.ON
opteren voor het uitvoeringsalternatief van de volledig in gesloten ruimtes uitgevoerde
kolenopslag op het terrein van BAYER. Eén en ander neemt niet weg dat de milieu-impact van
alle in dit MER besproken alternatieven overeenkomstig de geldende m.e.r.-regelgeving in kaart
werd gebracht.
11.1. Discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie voor het
scenario van de directe koeling
11.1.1. Methodiek en afbakening studiegebied
Deze discipline behandelt 3 thema’s, namelijk:
• het erfgoedkundig;
• het archeologisch;
• het landschappelijke.
Binnen dit MER zal enkel het laatste thema uitgewerkt worden. De geplande constructies met
een maximale hoogte tot 170 m boven maaiveld, heeft immers een grote visuele impact. In dit
concept is het de schouw die een hoogte heeft van 170 m.
De twee voorgaande thema’s zijn weinig relevant gezien de ligging van de nieuwe
elektriciteitscentrale in industriegebied gelegen is.
Vooraleer over te gaan tot de beschrijving van de milieueffecten, wordt de referentiesituatie van
het landschap besproken.
11.1.2. Referentiesituatie
Landschap op het macro/mesoniveau
Aan de hand van de beschrijving van dichtstbij gelegen relictzones en ankerplaatsen wordt het
landschap beschreven op macro/mesoniveau.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 757
Projectnummer: 07.0309

RELICTZONES
Figuur 11.1 geeft een overzicht van de relictzones in de buurt van E.ON. In onderstaande
paragraaf worden deze relictzones kort beschreven.
Figuur 11.1: Relictzones in de buurt van E.ON
Brakwaterschorren van de Schelde (Code:R10013)
Gelegen in de gemeenten: Antwerpen, Beveren, Zwijndrecht
Ankerplaatsenassociaties: Brakwaterschorren langsheen de Schelde ten noorden van
Antwerpen (A14001)
Puntrelictenassociaties: Fort St.-Filips (P10330), Fort van Lillo en Blokhuis (P10077)
Verstoring: Door havenactiviteiten sterk beperkt in oppervlakte en binding met volledige
valleigebied van de Schelde verloren.
Beleidswenselijkheden: Verstoring door havenactiviteiten vermijden.
Wetenschappelijke waarde: Galgeschoor en Groot Buitenschoor: huidige slikken en schorren
zijn relict van oorspronkelijk zeer uitgebreid en ingewikkeld stelsel van buitengronden; op
nationaal vlak uiterst zeldzame schorren- en slikkenvegetatie; uniek voorbeeld van brakke
schorre; één van de drie voornaamste watervogelgebieden in Vlaanderen (naast Zwin en
Ijzermonding).
Historische waarde: Schorren op l.o. en r.o.: bij Ferraris, Vandermaelen en MGI als
uiterwaarden (hooilanden); nu braak liggend en ingesloten door havenindustrie.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 758
Projectnummer: 07.0309

Archeologische vondsten: aardewerk uit vroege Ijzertijd nabij Fort Lillo en préhistorische
werktuigen (van midden Paleolithicum tot Neolithicum) ter hoogte van Scheldebocht ten zuiden
van Fort Lillo.
Vormingsstation Antwerpen Noord en Muisbroek (Code:R10023)
Gelegen in de gemeente: Antwerpen
Lijnrelictenassociaties: Afleidingskanaal van de Schijn (L10017)
Verstoring: Door havenuitbreiding is het gebied enorm versnipperd.
Beleidswenselijkheden:Versnipperde relicten behouden en aan elkaar schakelen door
versterkende structuren.
Historische waarde: Gefragmenteerde resten van vroegere polder met restanten van
dijklichamen. Langs het Afleidingskanaal van de Schijn is de Veiligheidsomwalling-Noord
gelegen. Grote Put: slechts de put, de dijk ten zuiden ervan en opstrekkende percelen ten
noorden van de put zijn nog herkenbaar (cf. MGI).
Esthetische waarde:Open landschap met slechts gefragmenteerde resten van vroegere polder.
Het Afleidingskanaal van de Schijn wordt begeleid door opgaand groen en vormt een groen lint.
Sociaal-culturele waarde: In het kader van de uitbreiding van de Vesting Antwerpen wordt vanaf
1911 gestart met de bouw van de Veiligheidsomwalling-Noord, bestaande uit een gracht en wal
die geflankeerd worden vanuit caponnières. In 1914 waren slechts enkele caponnières en één
doorgang (poort) klaar.
Ontginningsblok Stabroek – Kapellen (Code: R10011)
Gelegen in de gemeenten: Antwerpen, Kapellen, Stabroek
Ankerplaatsenassociaties:Antitankgracht (A10074), Domein Ravenhof (A10003), Poldergebied
van Stabroek met overgangszone naar de Kempen (A10073)
Lijnrelictenassociaties:Afleidingskanaal van de Schijn (L10017), Antitankgracht (L10014),
Bunderdijk (L10016), Duitse Bunkerlinie Hoofdweerstandstelling (L10015), Oude postbaan
(L10007), 's Hertogendijk (L10013)
Puntrelictenassociaties:Boterbergkasteel (P10051), Dennenburg (P10055), Duitse Bunkers
Hoofdweerstandstellung (P10047), Duitse Bunkers Hoofdweerstandstellung (P10050),
Ertbrandhof (P10044), Fort van Stabroek (P10060), Graf familie Plantin-Moretus (P10053),
Heidehof (P10056), Het Ravenhof (P10039), Irishof (P10064), Kasteel Mertens (P10048), Kerk,
pastorij en kasteel van Kapellen (P10066), Lassonhof (P10049), Mastenhof (P10052), Schans
Smoutakker (P10103), Speelcamere (P10073), Sterrenhof (P10054), Veiligheidsomwalling
Noord: caponniere 5-6 (P10080)
Verstoring: Bebouwing heeft het ontginningsblok aangetast ter hoogte van Stabroek en
Kapellen.
Beleidswenselijkheden: Open landschap vrijwaren van bebouwing en ruilverkaveling vermijden,
waardoor de perceelsstructuur en blokkenindeling bewaard blijven.
Wetenschappelijke waarde:
Het Rood en omgeving: overgang van polders naar zandgronden en lichte oostwaartse helling
zorgen voor diversiteit aan bodemtypes en vochtgradiënten; grote vegetatiekundige diversiteit
en enkele zeldzame plantensoorten; waardevol ecologisch geheel door nauwe verwevenheid
van bossen, dreven, bomenrijen, weilanden en Rode Beek; zeldzame vleermuissoorten;
belangrijk leefgebied voor diverse roofvogels en vogelsoorten van oude , open, hoogstammige
bossen en parkbossen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 759
Projectnummer: 07.0309

Het ontginningsblok ligt slechts ten dele in een echte polder (kleigronden); het overige stuk
(Stabroek en ter hoogte van baan Putte - Kapellen) is gelegen op een bodemkundig
overgangsgebied.
Historische waarde:
Ontginningsblok Ekeren: groot ontginningsblok, 6 bij 6 km, ontgonnen vanaf 1246; verdeeld in
een groot blok 'Stabroek' en twee rijen van 3 blokken onder oorspronkelijk Ekeren, Kapellen en
Hoevenen; blokken intern verdeeld in stroken van 110x1380 m, de middeleeuwse hoeve. Dit
indelingsprincipe komt zeer veel voor in de Hollands Utrechtse Laagvlakte. Hoevenen: de kerk
staat terzijde van de blokken. Kapellen: kerk staat in het blok. Ook 'Hollands Putte' is op deze
wijze ingericht. Aan noordoost zijde zijn de hoeven later verlengd, waardoor de
ontginningsgrens wat onregelmatig is.
Stabroek, Putte, Hoevenen: structuur is overeenkomstig met Ferraris, nl. straatnederzetting met
opgaande, langgerekte percelen. Eertijds gesloten karakter wegens opgaande begroeiing langs
percelen; oorspronkelijk grachtenstelsel is grotendeels gewijzigd voor vergroting van percelen
en opgaand groen is nagenoeg volledig verdwenen.
(Leege) Heuvels: restanten van bos, daterend van Ferraris.
Domein Ravenhof: bij Ferraris en Vandermaelen reeds vermeld; parkstructuur is goed
herkenbaar en loopt over de staatsgrens verder; opmerkelijk is dreef tussen kasteel en kerk van
Putte.
Het Rood en omgeving: gaaf voorbeeld van ontginningspatroon dat op overgangsgebied van
polder naar zandgebied van de Kempen werd uitgebouwd in de zone tussen Hoevenen -
Kapellen - Stabroek en Putte; gekenmerkt door regelmatige langgestrekte rechthoekige
kavelopdeling met meestal een hoeve op kop die aan hogergelegen straat gesitueerd is; Rode
Hoeve klimt in ouderdom op tot 18de eeuw en ligt nog steeds temidden van weilanden; huidige
grote landhuizen in kasteelparkzone dateren van rond eeuwwisseling, het zijn uitlopers van de
voormalige kastelen en buitenplaatsen (bourgeoisie gaf in die periode voorkeur aan kleine
gemakkelijk te onderhouden landhuizen omringd door grote tuin of park.
Het gebied heeft een archeologische waarde: afvalkuilen met 15de-16de eeuws materiaal nabij
Hoevenen, twee prauwen uit Ijzertijd in Ettenhovense polder en préhistorische site ter hoogte
van 'Driehoek'.
Esthetische waarde:
Open landschap met gelijkmatige ontginningsstructuur; richting percelen is nog goed zichtbaar;
diverse kasteelparkjes zijn langsheen de baan Putte - Kapellen aangelegd en sluiten aan op
eerder beboste zone, grenzend aan Mastenbos.
Het Rood en omgeving: grote afwisseling aan biotopen (bossen, dreven, weilanden, parken)
geeft zuidelijke zone grote belevingswaarde; goed gestructureerde bomenrijen, houtkanten en
ruigtes zorgen tevens voor een grote homogeniteit; waarde van noordelijk landbouwgebied
schuilt in het zeer open karakter en de typische perceelsstructuur.
ANKERPLAATSEN
Figuur 11.2 geeft een overzicht van de ankerplaatsen in de omgeving van E.ON. In
onderstaande paragraaf worden deze ankerplaatsen beschreven.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 760
Projectnummer: 07.0309

Figuur 11.2: Ankerplaatsen in de omgeving van E.ON
Poldergebied van Stabroek met overgangszone naar de Kempen (Code: A10073)
Het 'Poldergebied van Stabroek met overgangszone naar de Kempen' is gelegen op
grondgebied van de gemeenten Stabroek en Kapellen en behoort tot de Scheldepolders. De
begrenzing van deze ankerplaats wordt gevormd door de het centrum van Stabroek in het
noorden, de Kapelsestraat (verbinding tussen Woensdrecht (N) en Kapellen in het oosten), de
bewoningskernen van Hoevenen en Kapellen in het zuiden en tot slot de autoweg A12
Antwerpen-Bergen op Zoom in het westen.
Oorspronkelijk behoorde dit eertijds moerassige gebied tot het land van Breda en vormde vanaf
ca. 1192 een leen van de hertog van Brabant. Het ontstaan van het huidige polderlandschap in
en om Stabroek gaat terug tot de 13de eeuw, toen Gillis van Attenhoeven begon met de
inpoldering van de streek, die toen 'Attenhoeven' en later 'Ettenhove' werd genoemd. Na aanleg
van 's Hertogendijk in de 13de eeuw werden de polder van Ettenhoven gescheiden van die
Lillo, evenals de twee toen reeds bestaande nederzettingen. Ten gevolge van dijkdoorbraken,
reeds vroeg in de geschiedenis van dit poldergebied, werden de nederzettingen van het huidige
Hoevenen en Stabroek naar de hogere gronden verwezen. Tijdens de 80-jarige oorlog (1568-
1648) werden de polders onder water gezet en werd de 's Hertogendijk voorzien van 2
schansen. Met het herstel van de dijken werd slechts gestart in 1614. In de strijd tussen de
Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden werd na 1622 het gebied opnieuw onder water gezet;
waarna met de Vrede van Munster in 1648 de dijken opnieuw werden hersteld. Na zware
dijkbreuken, alsook omtrent 1830 en tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen de polders nog
verschillende malen -al dan niet opzettelijk- onder water te staan.
Vandaag betreft dit gebied nog een traditioneel polderlandschap, waarbinnen de 's Hertogendijk
een waardevol historisch relict vormt. Hoevenen en Stabroek betreffen nog steeds
poldergemeenten, waarvan het bebouwde gebied op een zandrug is gelegen, doch hebben
door uitbreiding hun typische karakter deels verloren. Hoewel niet geldend voor de volledige
ankerplaats, kan op basis van de gegevens van de historische kaarten van Ferraris (1777),
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 761
Projectnummer: 07.0309

Vandermaelen (1854) en het MGI (1909), worden gesteld dat de landschapsstructuur en
topografie van een aanzienlijk deel van dit gebied doorheen de geschiedenis stabiel is
gebleven.
Deze ankerplaats is ook betrekkelijk rijk aan bouwkundig erfgoed. Zeker te vermelden is de
voormalige parochiekerk O.L.-Vrouw Geboorte, een pseudo-basiliek, die waarschijnlijk
teruggaat tot de 15de eeuw, met een kern uit de 13de eeuw. Bijhorend is er een omheind en
ommuurd kerkhof. Ter hoogte van Ettenhove staat een 19 de eeuwse 'ast' - eertijds gebruikt
voor het drogen van veldvruchten en cichoreiwortels- bij een hoeve uit de eerste helft van de
20ste eeuw. In het oosten van de ankerplaats vinden we enkele mooie villa's en landhuizen
zoals het 'Irishof' en 'Heidehof' die teruggaan tot het einde van de 18de of begin van de 19de
eeuw. En dan is er nog het eclectisch kasteeltje met neo-Vlaamse renaissance-elementen
'Starrenhof', dat werd gebouwd in 1881. Sinds 1930 is het in gebruik als klooster van de
broeders van Scheppers. Het wordt omgeven door een mooi beboomd park met bakstenen
afsluitmuur met hekken en torentjes.
Dit poldergebied van Stabroek is gelegen op de overgang van Polders naar Kempen en is
daarmee onderdeel van een belangrijke gradiënt. De grote variatie in bodemstructuur, een
belangrijk hoogteverschil en het contact tussen het zure, Kempische hooglandwater en het
kalkrijke polderwater geven het gebied een apart karakter. Aansluitend op andere
poldergebieden in de Scheldevallei, vertegenwoordigen de polders van Stabroek een
belangrijke functie als broed- en overwinteringgebied voor talrijke vogelsoorten.
Als traditioneel poldergebied, arm aan kleine landschapselementen maar rijk aan historische
relicten zoals de 's Hertogendijk en enkele oude hoeven en landhuizen, vertegenwoordigt deze
omgeving van Stabroek een aanzienlijke esthetische waarde. De openheid van dit gebied biedt
bovendien ruimte voor prachtige vergezichten. Zeer typerend voor de ligging van deze
'overgangspolders' is dat men over een relatief korte afstand de overgang van Polders naar
Kempen kan ervaren. Deze overgang komt duidelijk tot uiting in de perceelsstructuur: in het
eigenlijke poldergebied zijn de percelen blokvormig, terwijl op de overgang naar de Kempen
(gedeelte op gemeente Kapellen) de percelering eerder langwerpig is. Hoewel de omgevende
haveninfrastructuur als storend kan worden ervaren, is zij karakteristiek voor dit stukje
Scheldevallei en vormt ze vaak opvallende bakens in het landschap. In het noordoosten
aansluitend op de Antitankgracht met de Schans van Smoutakker, is dit poldergebied in en om
Stabroek deel van een cluster van waardevolle landschappen in het noordwesten van de
provincie Antwerpen.
Knelpunten in dit landschap zijn de wegeninfrastructuur en bijhorende storende lintbebouwing.
De centraal in de ankerplaats gelegen, sterk bebouwde as tussen Stabroek en Hoevenen wordt
aanzien als een onherstelbare landschapswonde. Om de waarden van dit stukje Scheldevallei
in het noorden van Antwerpen te behouden, dient een verdere negatieve, antropogene invloed
te worden vermeden.
Domein Ravenhof (Code: A10003)
Domein Ravenhof is gelegen in de gemeente Stabroek in het noorden van de provincie
Antwerpen. De begrenzing van deze ankerplaats wordt gevormd door de grens met Nederland
in het westen en noorden, de bewoning van Putte in het oosten en de Antitankgracht in het
zuiden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 762
Projectnummer: 07.0309

'Domein Ravenhof' te Stabroek wordt gekenmerkt door het rechthoekige kasteel uit het begin
van de 19de en 20ste eeuw, ingeplant in een eveneens rechthoekig, omgracht domein,
omgeven door het Moretusbos. Aan de zuidzijde wordt het kasteel geflankeerd door een grote
vijver en geplaveid erehof. Aan de noordelijke zijde staat een koetshuis, vermoedelijk
teruggaand tot het begin van de 20ste eeuw. Van het bijhorende, intacte, stervormige park,
was reeds sprake bij Ferraris (1777) en Vandermaelen (1854). Dit park is opgebouwd uit een
afwisseling van hoogstammig loof- en naaldhout en wordt doorsneden door een aantal dreven,
waarvan die tussen de kerk van Putte en het kasteel de opmerkelijkste is. Tussen de
bospercelen komen enkele kleinere landbouwpercelen voor en zorgt de aanwezigheid van
zandheuvels voor microreliëf. De deels historisch stabiele bossen van het kasteelpark lopen
verder naar het noorden over de rijksgrens met Nederland, waar zich het resterende deel van
het park situeert.
De intacte, stervormige parkstructuur rond het 'Kasteel Ravenhof', met een aantal opmerkelijke
dreven, is ruimtelijk-structurerend dominant . De open ruimte tussen het bos en de
Antitankgracht langs de zuidrand, doorsneden door bomenrijen, vormt een sterk contrast met
de gesloten structuur van het kasteelpark. Enkele bomenrijen van Zomereik en knotwilg
verzorgen hier de relatie tussen de bosrand en de omgeving. Deze open ruimte met
landbouwpercelen moet worden bewaard, teneinde het zicht op de boszoom te verzekeren.
Langs de zuidzijde grenzend aan de Antitankgracht met de Schans van Smoutakker, is 'Domein
Ravenhof' deel van een cluster van waardevolle landschappen in het uiterste noorden van de
provincie Antwerpen.
Brakwaterschorren langsheen de Schelde ten noorden van Antwerpen (Code:A14001)
Deze ankerplaats betreft het schorrengebied (Galgenschoor, Groot Buitenschoor en Schorren
van Doel) langsheen beide oevers van de Schelde ten noorden van Antwerpen tussen de grens
met Nederland en het voormalige polderdorp Lillo. Daarnaast werd eveneens een gedeelte van
het historische polderdorp Doel, alsook de Prosperpolder en Prosperdorp opgenomen. Het
gebied wordt langs de oostkant ingesloten door industrie en haveninfrastructuur; de zuidgrens
wordt gevormd door de Liefkenshoektunnel. Het betreft de relicten van een uitgebreid en
ingewikkeld stelsel van 'buitendijkse gronden' die de mens doorheen de geschiedenis met
wisselende kansen steeds opnieuw heeft ingedijkt en omgezet naar vruchtbare cultuurgronden.
Op de kaarten van Ferraris (1777) en Vandermaelen (1850) herkennen we de ankerplaats als
een ingewikkeld rivieren- en geulenstelsel dat de toenmalige Westerschelde verbond met de
huidige Oosterschelde. In en rond het gebied kwamen slikken, schorren en moerassen tot
ontwikkeling, die op de hoger gelegen gronden onderbroken werden door kleine
bewoningskernen. Rond 1870 werd echter een verbinding tot stand gebracht tussen Zuid-
Beveland (NL) en het vasteland, waardoor de natuurlijke verbinding tussen de Wester- en
Oosterschelde verdween. Latere inpolderingen hadden een bijkomend verlies van slikke- en
schorrengebied tot gevolg. De vandaag resterende schorrengebieden zijn vroeger in cultuur
geweest o.v.v. intensieve begrazing. De hier en daar nog aanwezige greppelpatronen vormen
een historisch restant van deze beheersvorm. Verschillende dijkstructuren in het gebied kennen
eveneens reeds een lange geschiedenis.
Deze brakwaterslikken en schorren betreffen een onvervangbaar landschap- en vegetatietype
gezien hun zeer specifieke milieuomstandigheden en trage ontwikkelingsproces. In vergelijking
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 763
Projectnummer: 07.0309

met andere deelgebieden, was de menselijke invloed op de slikken en schorren doorheen de
geschiedenis klein en beperkte die zich tot extensieve beweiding en maaien of snijden van de
vegetatie. Bovendien staan zij onder invloed van het getijdenregime van de schelde -met
regelmatige overstromingen tot gevolg- en daarmee ook van het nagenoeg natuurlijke
sedimentatie- erosie proces. Omwille hiervan vertonen deze buitendijkse gebieden nog een
hoge graad van natuurlijkheid. De overgang van de rivier naar de slikken en verder naar de
hogere schorren en dijken vormt nog een mooie chorosequentie en geeft ontstaan aan een zeer
gradiëntenrijk landschap met een gevarieerde flora die op nationaal niveau zeldzaam is. Deze
waterrijke en open gebieden zijn bovendien belangrijke rui-, foerageer-, rust-, en
broedgelegenheden voor watervogels en worden hiervoor op internationaal niveau erkend.
Tijdens de Tachtigjarige oorlog liet Willem van Oranje, ter verdediging van Antwerpen, in 1578-
1582 de tweelingforten Lillo en Liefkenshoek bouwen. Door de strategische ligging aan de
Schelde en de tactiek van kunstmatige overstromingen was Lillofort tijdens het Ancien Régime
een belangrijke en vaak belegerde vesting met militaire controle over de scheepvaart. De forten
werden in de loop der tijden dikwijls aangepast aan de evoluerende krijgskunde. In 1894
werden de, voor de verdediging van Antwerpen waardeloos geworden, forten van Lillo en
Liefkenshoek buiten militair gebruik gesteld. In fort Lillo komt nu particuliere bewoning en
horeca voor; fort Liefkenshoek is weinig veranderd, maar verkeert in een vervallen staat.
Het polderdorp Doel dankt zijn ontstaan aan de indijkingen van de Schelde, die in 1260
begonnen. Het betreft een zeldzaam voorbeeld van urbanisatie: de geometrische aanleg werd
in 1612 vastgelegd en is sindsdien niet meer gewijzigd. Daarnaast omvat het bouwkundig
erfgoed en speelde het doorheen de geschiedenis als herkennings- en aanlegpunt aan de
Schelde ook een sociaal-culturele rol. De Zeedijkwindmolen van doel dateert uit 1614 en betreft
waarschijnlijk 1 van de oudste stenen molens van Vlaanderen. De neoclassicistische kerk gaat
terug tot de 2de helft van de 19de eeuw. Het kerkpleintje ervoor is beboomd met een dreef van
lindenbomen en men vindt er een oorlogsgedenkteken en de oude dorpspomp.
De Prosperpolder werd in 1846 ingedijkt en drooggelegd door de hertogen van Arenberg.
Prosperdorp herbergt nog heel wat bouwkundig erfgoed. Zo gaat de parochiekerk St.-
Engelbertus, een monumentale neogotische kerk, terug tot 1910-1911; ook de pastorie werd in
1910 opgetrokken. De 'Antoniushoeve', het 'Groothof', alsook de 'Prosperhoeve' gaan allen
terug tot de eerste helft van de 20ste eeuw. Ook te vermelden is de voormalige St. -
Michielsschool, die in 1924 werd gebouwd, doch in 1975 bij gebrek aan leerlingen werd
gesloten.
De openheid en natuurlijkheid van het gehele gebied resulteert in een esthetisch waardevolle
'groene' enclave, binnen de industrie en infrastructuur van de Antwerpse Haven. Het polderdorp
doel is een zeldzaam en historisch waardevol restant van de oude, kleine bewoningskernen
langsheen de Schelde.
Landschap op microniveau
Het microniveau wordt beschreven aan de hand van luchtfoto’s van de site van BAYER.
De site van E.ON is gelegen in industriegebied en de luchtfoto’s in de huidige situatie geven
dan ook een typisch industrieel uitzicht weer. Duidelijk op Figuur 11.3 te zien is de Schelde
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 764
Projectnummer: 07.0309

ovenaan de foto en de R2 aan de rechterkant van de foto met de opening naar de
Liefkenshoektunnel
Figuur 11.3: luchtfoto op de site van E.ON vanuit oostelijke richting
Figuur 11.4 geeft de huidige situatie weer vanuit noordwestelijke richting. Hierbij is duidelijk het
kanaaldok B1/B2 waar te nemen aan de linkerzijde van de foto, en de Schelde aan de
rechterzijde van de foto. Onderaan de foto is de R2 te zien.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 765
Projectnummer: 07.0309

Figuur 11.4: Luchtfoto van de site van E.ON vanuit noordwestelijke richting
11.1.3. Toekomstige situatie
De toekomstige situatie met koelcellen als koelwaterconcept
De toekomstige situatie wordt beschreven aan de hand van een fotoreportage waarbij de
nieuwe elektriciteitscentrale ingeplant wordt in de foto’s van de huidige situatie. Figuur 11.5 tot
Figuur 11.8 geven het toekomstig landschapsbeeld van de site van E.ON na inplanting van de
nieuwe elektriciteitscentrale. De gebouwen van de nieuwe elektriciteitscentrale hebben een
typisch industrieel karakter. Opvallend is het hoge ketelgebouw en de hoge schouw. De
installatie versterkt het typische industriële karakter van de haven. De dichtstbijgelegen
woonkernen zullen wegens de grote afstand en het algemeen industriële karakter van de haven
als geheel weinig visuele hinder ondervinden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 766
Projectnummer: 07.0309

Figuur 11.5: Toekomstig uitzicht vanuit noordwestelijke richting
Figuur 11.6: Toekomstige uitzicht vanuit zuidwestelijke richting
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 767
Projectnummer: 07.0309

Figuur 11.7: Toekomstige landschappelijke situatie vanuit zuidoostelijke richting
Figuur 11.8: Toekomstige situatie vanuit zuidelijke richting
Toekomstige situatie met andere koelwateruitvoeringsconcepten
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 768
Projectnummer: 07.0309
Koelcellen

In Figuur 11.7 werd op de foto de koelcellen met geforceerde trek aangeduid. Indien zou
gekozen worden voor een ander koelwaterconcept, dan kan de landschappelijke impact als
gelijk of groter (meer zichtbaar in het landschap) worden beschouwd. In het BREF-document
m.b.t. de industriële koelmethoden wordt de landschappelijke (of visuele impact) beschouwd
zoals in Tabel 11.2. Het open koelwatersysteem heeft de laagste visuele impact. De
aërocondensor, koelcellen met kunstmatige trek en de hybride koeltoren hebben een visuele
impact die als ‘medium’ wordt beschouwd. De visuele impact van een koeltoren met natuurlijke
trek wordt ‘hoog’ beschouwd. Voor dit project zou een koeltoren nodig zijn met een diameter
van 130 m en 180 m hoog, wat een gigantische impact zou hebben op de omgeving. Mede om
die reden zal in het voorliggende project gewerkt worden met koelcellen met kunstmatige trek,
dus met een ‘medium’ visuele impact.
Tabel 11.1: Vergelijking van de verschillende koelmethoden met betrekking tot de visuele impact.
Visuele impact
Open koelwatersysteem
laag
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 769
Projectnummer: 07.0309
Aëro-condensor Koeltoren met
natuurlijke trek
medium
hoog
Koelcellen met
kunstmatige trek
medium
Hybride
koeltoren
medium
11.1.4. Besluit
De E.ON installaties zullen duidelijk zichtbaar zijn van op de Scheldelaan (zie voorgaande
figuren). In het algemeen zal de E.ON Elektriciteitscentrale een blikvanger en
herkenningspunten zijn voor passanten.
De landschappelijke impact van de geplande kolencentrale wordt als landschappelijk
aanvaardbaar ingeschat, en wel omwille van de volgende redenen:
• De site van E.ON is direct omgeven door industriële activiteiten in noordelijke, zuidelijke
en oostelijke richting. In westelijke richting ligt de Schelde met aan de overkant van de
Schelde opnieuw industriële activiteiten.
• De geplande elektriciteitscentrale zal het nu al aanwezige industriële karakter
versterken en bijgevolg opgaan in het geheel. Enkel de hoge schouw en het hoge
ketelhuis zullen vanuit afstand nog waarneembaar zijn.
Tabel 11.2: Vergelijking van de verschillende koelmethoden met betrekking tot de visuele impact.
Visuele impact
Open koelwatersysteem
laag
Aërocondensor
medium
Koeltoren met
natuurlijke trek
hoog
Koelcellen met
kunstmatige trek
medium
Hybride
koeltoren
medium

11.2. Discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie voor het
scenario van de koeltoren
11.2.1. Methodologie
De beschrijving van de methodologie is voor dit concept hetzelfde als voor het 1 e concept. We
verwijzen voor de beschrijving ervan naar paragraaf 11.1.1.
De koeltoren wordt opgericht centraal in het havengebied op de rechteroever van de Schelde.
Het landschap heeft er een industrieel karakter met veel activiteiten van petrochemische aard.
Het terrein waar de koeltoren wordt opgetrokken is in het verleden opgespoten, waardoor het
oorspronkelijke polderlandschap volledig verdwenen is. Buiten de Schelde met de slikken,
schorren en de dijk zijn er binnen het projectgebied geen waardevolle geomorfologische
structuren, landschappelijke structuren (kleine landschapselementen) en erfgoedwaarden
aanwezig. Voor het concept van de koeltoren zijn vooral de effectgroepen wijziging van de
perceptieve kenmerken en de belevingswaarde belangrijk.
De effectgroep ‘wijziging van de perceptieve kenmerken’ behandelt de zichtbaarheid van de
landschapselementen. Deze effecten kunnen een verandering van de aard van het
landschapstype veroorzaken. De effecten hangen samen met schaalvergroting of –verkleining,
toevoegen en verwijderen van elementen, inpasbaarheid, de mate van openheid, zichtbaarheid
van de ingrepen. De landschappelijke inkleding van de nieuwe constructies zijn in dit opzicht
van bijzonder belang. In de effectbespreking wordt een onderscheid gemaakt tussen de
effecten als gevolg van de werkzaamheden en deze na realisatie van de constructie.
Of een effect al dan niet significant is, wordt aan de hand van verschillende kenmerken
nagegaan. Voor de perceptieve kenmerken zijn deze criteria:
- relatie met de context (samenhang);
- variatie en contrast;
- herkenbaarheid;
- gaafheid, zorg, netheid;
- gebruiksmogelijkheden;
- algemene sfeer.
Voor de effectgroepen wordt steeds rekening gehouden met :
- de grootte van de impact van het effect (werkingsgebied);
- duur van het effect.
Voor de effectgroep wijziging van de perceptieve kenmerken wordt volgend significantiekader
gehanteerd:
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 770
Projectnummer: 07.0309

Tabel 11.3: Significantiekader voor de effectgroep: wijzigen van perceptieve kenmerken
Effectbeschrijving Omschrijving
verwaarloosbaar geen impact op de perceptieve kenmerken;
beperkte impact op reeds aangetaste kenmerken
matig negatief beperkte aantasting van de perceptieve kenmerken
relevant negatief belangrijke lokale aantasting van de perceptieve
kenmerken
significant negatief. belangrijke en globale aantasting van de perceptieve
kenmerken
11.2.2. Afbakening van het studiegebied
Het studiegebied wordt gedefinieerd als het gebied waarbinnen de geplande ingrepen en de
effecten van deze ingrepen zich manifesteren op het landschap. Het macrolandschap wordt
bekeken tot op een afstand van circa 10 km tot de geplande elektriciteitscentrale.
11.2.3. Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden
Voor de juridische en beleidsmatige randvoorwaarden, wordt verwezen naar paragraaf 1.2.
11.2.4. Beschrijving van de referentiesituatie
De beschrijving van de referentiesituatie van het studiegebied is voor dit concept hetzelfde als
voor het 1 e concept. We verwijzen voor de beschrijving ervan naar paragraaf 11.1.2.
11.2.5. Beschrijving van de milieueffecten
11.2.5.1. Ingreep-effectenschema
Een disciplinegebonden ingreep-effectenschema (Tabel 11.4) geeft aan welke effect(groep)en
er voor het thema landsschap te verwachten zijn.
Tabel 11.4: Overzicht van de verwachte effecten
Effectgroepen thema Landschap P/T Verwachte omvang
Exploitatiefase
exploitatiefase Structuur- en relatiewijzigingen P x
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 771
Projectnummer: 07.0309
Wijziging erfgoedwaarde P *
Wijziging perceptieve kenmerken P **
Wijziging belevingswaarde P **
(P/T: permanent of tijdelijk effect); omvang: x: verwaarloosbaar *: gering; **: relevant; ***:
significant)

11.2.6. Effecten
11.2.6.1. Constructiefase
Momenteel bestaat het landschap ter hoogte van het projectgebied (microniveau) uit een
opgespoten terrein met industriële bebouwing. Het landschap is er duidelijk te herkennen als
een industrieel landschap met een eerder beperkte landschappelijke waarde.
Tijdens de constructiefase zal het landschap op microniveau het uitzicht hebben van een
bouwwerf. De bouwconstructies en het op- en afrijdende verkeer zal het landschap op dit
niveau sterk beïnvloeden.
In de referentiesituatie zijn de perceptieve waarden op microniveau eerder beperkt. Tijdens de
constructiefase zullen de perceptieve waarden verder afnemen. Het effect op microniveau wordt
beoordeeld als matig negatief.
Op mesoniveau en macroschaal zullen de negatieve effecten toenemen naarmate de
constructies vorderen. Het hoofdgebouw en de koeltoren zullen geleidelijk meer dominant in het
landschap aanwezig zijn. De site van E.ON zal meer en meer geaccentueerd worden.
Op mesoniveau zijn in de huidige situatie de havenactiviteiten dominant aanwezig zijn. Men
gaat er algemeen vanuit dat een grote constructie in een dergelijk industrieel landschap
aanvaardbaar is. Het effect wordt beoordeeld als matig negatief.
Als de gebouwen hun eindfase bereiken zullen ze op macroniveau in de omgeving zichtbaar
zijn. De koeltoren en het hoofdgebouw van E.ON zullen dan tot op grote afstand zichtbaar zijn.
De gebouwen en de koeltoren zullen dominant in het landschap aanwezig zijn.
Vanuit de woonzones is het havengebied met zijn industriële gebouwen en kranen vanuit
bepaalde gezichtshoeken zichtbaar. De inwoners zijn in de referentiesituatie al vertrouwd met
het industriële karakter van de omgeving.
Ook de koeltorens van Doel zijn momenteel dominant in het landschap aanwezig.
Ten opzichte van de referentiesituatie zullen de perceptieve kenmerken van het landschap niet
ernstig wijzigen. Wegens de grote hoogte en het dominant zichtbaar zijn van het hoofdgebouw
en de koeltoren tot in de woonzones wordt het effect beoordeeld als matig negatief.
11.2.6.2. Exploitatiefase
De gebouwen van de nieuwe electriciteitscentrale hebben met uitzondering van de koeltoren
een typisch industrieel karakter, vergelijkbaar met het beeld van een raffinaderij. De koeltoren
heeft een afwijkende vorm t.o.v. van de blokvormige industriële gebouwen en de slanke
schouwen in het havengebied.
De toekomstige situatie met het koeltorenconcept
De toekomstige situatie wordt beschreven aan de hand van een 3D-fotoreportage waarbij de
nieuwe elektriciteitscentrale ingeplant wordt in de foto’s van de huidige situatie. Figuur 11.9 tot
Figuur 11.11 geven het toekomstig landschapsbeeld van de site van E.ON na inplanting van de
nieuwe elektriciteitscentrale. De gebouwen van de nieuwe elektriciteitscentrale hebben een
typisch industrieel karakter. Opvallend is het hoge ketelgebouw en de hoge koeltoren. De
installatie versterkt het typische industriële karakter van de haven.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 772
Projectnummer: 07.0309

Figuur 11.9 Toekomstige situatie met koeltoren vanuit noordelijke richting.
Figuur 11.10 Toekomstige situatie met koeltoren vanuit oostelijke richting.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 773
Projectnummer: 07.0309

Figuur 11.11Toekomstige situatie met koeltoren vanuit westeliljke richting.
Op microniveau zullen de gebouwen en de koeltoren dominant aanwezig zijn in het
projectgebied. Er zal in het gebied een nieuwe samenhang van de gebouwen ontstaan, die
allemaal gerelateerd zullen zijn aan de productie van elektriciteit. Het geheel zal een gave en
verzorgde indruk geven en in het landschap duidelijk herkenbaar zijn als een
elektriciteitscentrale. Door een gepaste beplanting kunnen de kleinere gebouwen op
microniveau wellicht nog beter geïntegreerd worden. Het effect op microniveau wordt
beoordeeld als matig negatief.
Op mesoschaal wordt de koeltoren het grootste gebouw in de omgeving dat samen met het
hoofdgebouw dominant in het landschap aanwezig zal zijn. Het mesoschaalniveau van het
landschap (tot ca. 2 km) valt volledig binnen het havengebied. In deze industriële omgeving is
het aanvaardbaar dat koeltorens en grote constructies aanwezig zijn. De perceptie van het
landschap wijzigt op mesoniveau niet in grote mate. Het effect wordt als matig negatief
beoordeeld.
Op macroschaal zullen twee landschapselementen (hoofdgebouw en koeltoren) met
beduidend grotere dimensies aan het landschap worden toegevoegd. De zichtbaarheid zal niet
meer beperkt blijven tot het havengebied. Enkel de koeltorens van Doel zijn even dominant in
het landschap aanwezig.
De landschappelijke impact op macroniveau wordt onderzocht aan de hand van foto’s die op
verschillende afstand van de elektriciteitscentrale werden genomen. In Figuur 11.12 zijn de
locaties van waaruit foto’s werden genomen aangeduid. Ter verduidelijking zijn op de figuur
afstandscirkels aangebracht en relevante locaties aangeduid:
• omliggende woonkernen binnen 10 km: 2, 5, 6, 12,16, 17, 18, 19, 20, 22, 24
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 774
Projectnummer: 07.0309

• omliggende open ruimtes en natuurgebieden: 13, 14, 15, 25, 27, 29, 30
• zichtlocaties:
o verkeersassen 4, 7, 23
o toeristische zichtlocatie: 8, 9
o hoogbouw kantoren, appartementen: 10, 11
• beschermde monumenten, landschappen en stadsgezichten: 1, 26, 31
Bij helder weer werden in december 2008 foto’s genomen in de richting van de inplantinglocatie
van de koeltoren.
Figuur 11.12: Fotolocaties in de ruime omgeving van het projectgebied
Na de opnames werden de meest relevante foto’s geselecteerd in functie van verschillende
richtingen en afstanden tot de centrale. In Tabel 11.5 is deze selectie weergegeven. Simulaties
met de koeltoren en het hoofdgebouw werden uitgevoerd.
Tabel 11.5: Geselecteerde fotolocaties voor simulatie
Fotolocatie Plaatsaanduiding Landschapstype
1 Dijk bij Liekenshoek beschermd monument
31 Fort van Lillo met haventje beschermd stadsgezicht
7 Scheldelaan verkeersas
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 775
Projectnummer: 07.0309
Afstandscirkel
(km)
Figuur-
nummer
2-3 Figuur
11.13
1-2 Figuur
11.14
1-2 Figuur
11.15

Fotolocatie Plaatsaanduiding Landschapstype
15 Natuurgebied de Kuifeend open ruimte/natuurgebied
22 nabij de kern van Berendrecht woonkern
20 nabij de kern van Putte woonkern
8 Noorderterras Antwerpen toeristische zichtlocatie
Figuur 11.13: Toekomstig landschappelijk beeld vanop de dijk bij Fort Liefkenshoek in Beveren
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 776
Projectnummer: 07.0309
Afstandscirkel
(km)
Figuur-
nummer
2-3 Figuur
11.16
4-5 Figuur
11.17
8-9 Figuur
11.18
10-11 Figuur
11.19

Figuur 11.14: Toekomstig landschappelijk beeld vanuit het haventje van het Fort van Lillo
Figuur 11.15: Toekomstig landschappelijk beeld op de Scheldelaan ten zuiden van het projectgebied
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 777
Projectnummer: 07.0309

Figuur 11.16: Toekomstig landschappelijk beeld vanop het wandelpad in natuurgebied de Kuifeend
Figuur 11.17: Toekomstig landschappelijk beeld nabij de kern van Berendrecht
In werkelijkheid gaat men de installaties niet zien. De simulatie geeft hier aan hoe hoog de
installatie vanuit deze locatie zal zijn.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 778
Projectnummer: 07.0309

Figuur 11.18: Toekomstig landschappelijk beeld nabij de kern van Putte
In werkelijkheid gaat men de installaties niet zien. De simulatie geeft hier aan hoe hoog de
installatie vanuit deze locatie zal zijn.
Figuur 11.19: Toekomstig landschappelijk beeld van op het Noorderterras aan de Scheldekaai in het centrum van
Antwerpen
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 779
Projectnummer: 07.0309

In werkelijkheid gaat men de installaties niet zien. De simulatie geeft hier aan hoe hoog de
installatie vanuit deze locatie zal zijn.
Figuur 11.20: Huidig landschappelijk beeld vanuit het haventje van het Fort van Lillo in de richting van de koeltorens van
de kerncentrale van Doel
De koeltoren zal de perceptie van het havenlandschap als grootschalig industriegebied
versterken. De koeltoren van E.ON zal een vergelijkbare landschappelijke impact hebben als de
koeltorens van de kerncentrale van Doel. Er wordt een nieuw landschapselement toegevoegd
dat duidelijk afwijkt in vorm en dimensies van de meeste elementen in de haven. Omdat al een
vergelijkbaar element op linkeroever staat, de koeltorens van de kerncentrale van Doel, zal een
landschappelijke relatie tussen beide landschapselementen ontstaan. In tegenstelling tot Doel
situeert de koeltoren van E.ON zich centraal in het havengebied en is aan alle zijden omringd
door een industriël havenlandschap. De koeltorens van E.ON en Doel zullen tussen beide
inplantingsplaatsen, langs de Scheldedijken een gelijkaardige impact hebben (Figuur 11.13 en
Figuur 11.20).
Vanuit de open ruimtes in het havenlandschap, namelijk de Schelde met de aangrenzende
dijken en natuurgebieden als Galgeschoor en Kuifeend, zijn actueel verticale elementen van de
industriële haven zichtbaar. Onder bepaalde kijkrichtingen zal de koeltoren van E.ON een
belangrijk landschapselement zijn in de horizon (Figuur 11.16). Er zal een vergelijkbare impact
zijn als van de koeltorens van de kerncentrale van Doel op linkeroever.
De erfgoedwaarde van het Fort van Lillo, het Fort Liefkenshoek en het beschermde landschap
Galgeschoor zal niet wijzigen. Het project zal deze elementen niet aantasten.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 780
Projectnummer: 07.0309

De koeltoren en het hoofdgebouw zullen voor de waarnemer van deze erfgoedwaarden
duidelijk in het landschap aanwezig zijn (Figuur 11.13, Figuur 11.14, Figuur 11.16). De gaafheid
van het landschap zal ter hoogte van deze landschapswaarden echter wel dalen.
De waarnemer op de Scheldedijk ter hoogte van het Fort van Lillo (een relict van het préindustriële
landschap met natuurlijke elementen langs de Scheldeoever en een ensemble van
historische structuren en recentere woningen), ziet in noordwestelijke richting de koeltorens van
Doel. In zuidoostelijke richting domineren de natuurlijke elementen het beeld, maar ook hier zijn
enkele negatieve landschapselementen (zoals een hoogspanningsmast) aanwezig. In de
exploitatiefase van de energiecentrale van E.ON met het koeltorenconcept zal vanuit deze
kijkrichting een dominant industrieel element worden toegevoegd. Er kan een wijziging van de
belevingswaarde van dit erfgoed optreden. Dit is echter van toepassing voor het merendeel van
de open ruimten, natuurgebieden en erfgoedwaarden in de omgeving. Dit wordt voor de
Kuifeend geïllustreerd.
Tabel 11.6.geeft een overzicht van de verwachte effecten voor het thema landschap.
Tabel 11.6: Overzicht van de verwachte effecten (P/T: permanent of tijdelijk effect)
Effectgroepen thema Landschap P/T Effectbeoordeling
Exploitatiefase
exploitatiefase Structuur- en relatiewijzigingen P verwaarloosbaar
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 781
Projectnummer: 07.0309
Wijziging erfgoedwaarde P verwaarloosbaar
Wijziging perceptieve kenmerken P gering negatief
Wijziging belevingswaarde P gering positief/gering negatig
Abiotische verstoring, landschapsecologische verstoring, vernietiging van een historische
structuur of een functionele versnippering van het industriële havenlandschap zijn op de
inplanting van de koeltoren niet aan de orde. De impact op de effectgroep structuur- en
relatiewijzigingen is verwaarloosbaar.
Het project zal de erfgoedwaarden in de omgeving (zoals Forten) niet rechtstreeks aantasten.
Het effect wijziging van de erfgoedwaarde wordt bijgevolg als verwaarloosbaar beoordeeld.
De impact op de effectgroep perceptieve kenmerken wordt als beperkt negatief beoordeeld.
Landschappelijk wordt algemeen verondersteld dat nieuw bebouwing inpasbaar moet zijn in het
landschap. Voor koeltorens specifiek veronderstelt men in principe dat ze niet inpasbaar
(wegens hun grote afmetingen) zijn in het landschap. Men stelt hierbij wel eens dat koeltorens
fungeren als horizonvervuilers.
Bij het project wordt een belangrijk landschapselement aan het landschap toegevoegd. Dit leidt
tot veranderingen in de fysiognomie, het uitzicht van het landschap. Het landschappelijke
karakter van het gebied wordt hierdoor aangetast. De koeltoren zal in de grote omgeving van
het projectgebied (tot circa 10 km) zichtbaar zijn. Door de centrale ligging in het havengebied
zal de zichtbaarheid van de koeltoren in de omliggende dorpen beperkt zijn.

Ook vanuit waardevolle natuurgebieden zal de koeltoren zichtbaar zijn. Dit heeft wellicht geen
invloed op de aanwezige fauna en flora, doch wel op de bezoekers van het gebied, die de
koeltoren zullen ervaren als een storend element in een natuurlijke omgeving.
Bijkomende negatieve landschapselementen die met de koeltoren gepaard gaan zijn:
• de grote pluim die teweeggebracht wordt;
• mogelijke bovengrondse elektriciteitsdraden;
• verlichting van gebouwen.
De waterdamppluim veroorzaakt een onesthetisch effect dat tot op zeer grote afstand zichtbaar
zal zijn. Een dergelijke pluim wordt algemeen geassocieerd met milieuverontreiniging, die de
gezondheid kan bedreigen. Een dergelijke pluim veroorzaakt mogelijk negatieve emoties bij de
mensen.
Voor de landschappelijke inpasbaarheid van de koeltoren pleiten volgende elementen positief:
• de aanwezigheid van de koeltorens van Doel, die het landschappelijke uitzicht
reeds vertroebeld, maar die mogelijk ook een relatie (landmark) kan betekenen
voor de E.ON-centrale;
• centrale ligging in het havengebied met industriële gebouwen en constructies
(kranen) die het landschap ontsieren, doch ook typisch zijn voor een industrieel
landschap.
Deze elementen pleiten voor een mogelijke inpassing van de koeltoren in een industriële
omgeving.
Afhankelijk van de waardering door de waarnemer in het havengebied is de impact op de
belevingswaarde licht positief, dan wel licht negatief. De waarnemer die zich op de wegen of op
de bedrijfsterreinen in de haven bevindt en het landschap als grootschalig industrieel waardeert,
zal de koeltoren als passend ervaren. De waarnemer die de relictzones in de haven opzoekt, al
dan niet met beschermingsstatus als erfgoed, en een hoge waardering heeft voor natuurlijke
elementen als de Schelde met de natuurlijke oevers en historische elementen van een
rivierlandschap (dijken, forten, waterpartijen), zal de koeltoren waarschijnlijk als een bijkomende
verstoring van het industriële landschap ervaren.
11.2.7. Milderende maatregel
In principe moet gestreefd worden naar een maximale landschappelijke inpassen van het
project in het landschap. Gezien de hoogte van de constructies is een landschappelijke
inpassing op meso- en macroniveau echter onmogelijk. Omwille van deze reden gaat voor de
discipline landschap de voorkeur naar het scenario met direct koeling.
Op microniveau kan een aangepaste beplanting worden uitgevoerd, waardoor op dit niveau een
natuurlijker landschap wordt gecreëerd.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 782
Projectnummer: 07.0309

De kleur van de koeltoren moet zo min mogelijk contrasteren met de ruimere omgeving.
Hierdoor wordt de zichtbaarheid in het landschap verkleind en worden de hoge gebouwen als
minder storend ervaren.
11.2.8. Besluit
De landschappelijke impact van de geplande energiecentrale met het koeltorenconcept wordt
als landschappelijk aanvaardbaar beoordeeld, en wel omwille van de volgende redenen:
• De site van E.ON bevindt zich centraal in het havengebied en wordt in alle richtingen
omgeven door industriële activiteiten. Aan de westzijde is de Schelde gelegen, doch
aan de overkant bevinden zich eveneens industriële bedrijven. De zichtbaarheid van de
koeltoren zal als gevolg van de afstand in de omliggende woonzones reeds sterk
gereduceerd zijn.
• De geplande elektriciteitscentrale met koeltoren zal het nu al aanwezige industriële
karakter versterken en bijgevolg opgaan in het geheel. De gaafheid van het landschap
wordt niet significant gewijzigd. De koeltoren zal een landmark worden die in relatie met
de koeltorens van de kerncentrale van Doel past in het omringende havenlandschap.
• Negatieve effecten zullen uitgaan van waarnemers die de open ruimten in het
havengebied (natuurgebieden, erfgoedplaatsen) bezoeken.
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 783
Projectnummer: 07.0309

11.3. Discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie voor het
scenario van de bijstook met 20% biomassa
Voor de discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie worden er geen
veranderingen ten opzichte van 100% kolenstook verwacht.
11.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het
scenario van de koeltoren
De landschappelijke impact van de geplande energiecentrale met het koeltorenconcept wordt
als landschappelijk aanvaardbaar beoordeeld, en wel omwille van de volgende redenen:
• De site van E.ON bevindt zich centraal in het havengebied en wordt in alle richtingen
omgeven door industriële activiteiten. Aan de westzijde is de Schelde gelegen, doch
aan de overkant bevinden zich eveneens industriële bedrijven. De zichtbaarheid van de
koeltoren zal als gevolg van de afstand in de omliggende woonzones reeds sterk
gereduceerd zijn.
• De geplande elektriciteitscentrale met koeltoren zal het nu al aanwezige industriële
karakter versterken en bijgevolg opgaan in het geheel. De gaafheid van het landschap
wordt niet significant gewijzigd. De koeltoren zal een landmark worden die in relatie met
de koeltorens van de kerncentrale van Doel past in het omringende havenlandschap.
• Negatieve effecten zullen uitgaan van waarnemers die de open ruimten in het
havengebied (natuurgebieden, erfgoedplaatsen) bezoeken.
•
SGS Belgium NV Juni 2009 Discipline landschap 784
Projectnummer: 07.0309

12. Overige disciplines
12.0. Leeswijzer
Voor een goed begrip van de inhoud van dit hoofdstuk, wordt erop gewezen dat E.ON, op basis
van de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in het kader van het voorliggende MER, bij de
vergunningsaanvraag zal kiezen voor het uitvoeringsalternatief van de koeltoren boven het
scenario van de directe koeling. Met betrekking tot de handling van de steenkool, zal E.ON
opteren voor het uitvoeringsalternatief van de volledig in gesloten ruimtes uitgevoerde
kolenopslag op het terrein van BAYER. Eén en ander neemt niet weg dat de milieu-impact van
alle in dit MER besproken alternatieven overeenkomstig de geldende m.e.r.-regelgeving in kaart
werd gebracht.
12.1. Overige disciplines voor voor het scenario van de directe koeling
12.1.1. Licht, warmte en stralingen
Straling
De huidige aanwezigheid van hoogspanningsmasten zorgt voor beperkte stralingseffecten. De
realisatie van de elektriciteitscentrale met de nodige aanpassing van het hoogspanningsnet zal
weinig veranderen aan de stralingseffecten. De geproduceerde elektriciteit zal direct naar het
onderstation van ELECTRABEL geleid worden.
Licht
Enerzijds zal quasi geen licht buiten het gebouw gaan. Quasi alle licht zit binnenin de
gebouwen. Anderzijds zijn in de omgeving – een industrieel landschap – weinig receptoren
aanwezig die hiervan hinder kunnen ondervinden.
12.1.2. Afvalstoffen
Op het thema afvalstoffen wordt nader ingegaan in hoofdstuk 2, waar enerzijds de voor
verbranding aan te wenden stromen in beeld worden gebracht, waarvan de kwalificatie als
(niet)-afvalstof met de OVAM zal worden besproken voorafgaandelijk aan het indienen van de
milieuvergunningsaanvraag voor de elektriciteitscentrale. In hoofdstuk 2 worden ook de (als
afvalstof of secundaire grondstof te kwalificeren) reststromen van het productieproces opgelijst
(bodemas, vliegas en gips).
SGS Belgium NV Juni 2009 Overige disciplines 785
Projectnummer: 07.0309

12.1.3. Klimaat
De discipline Klimaat wordt in het kader van dit MER niet als een afzonderlijke discipline
opgenomen. In deze discipline worden effecten van emissies van het bedrijf op het lokale
klimaat onderzocht.
In het scenario met directe koeling waarbij E.ON kleinere koelcellen plant en deze enkel in de
zomer in werking zal zijn, zal het effect zich eerder op grondniveau gedurende een kleine
periode in het jaar voordoen. Omdat de enkel in de zomer de koelcellen in werking is zal deze
ook niet aanvriezen zodat de hinder minimaal wordt ingeschat.
In het scenario met de koeltoren, waar typisch damppluimen ontstaan, kan naargelang de
meteorologische omstandigheden af en toe mistvorming optreden. Uit ervaring met andere
centrales kan gesteld worden dat dit fenomeen zich zelden voordoet.
12.1.4. Veiligheid
E.ON is een multinationaal bedrijf en geeft de hoogste prioriteit aan alle HSE-aspecten op de
werkplaats. Het HSE-managementsysteem van E.ON is gebaseerd op het principe van het
dynamisch risicobeheerssysteem. Het is een continu verbeteringsproces gekenmerkt door de
‘deming circle’: Plan-Do-Check-Act. De doelstelling van het HSE-systeem is de preventie en de
vermindering van alle fysische en psychische incidenten en accidenten tijdens de uitvoering van
het werk, zowel in de afbraak-, de aanleg-, de exploitatie- en de onderhoudsfase. De HSEpolitiek
heeft betrekking op alle in het project betrokken personen, zowel eigen medewerkers
als ook contractors, subcontractors, bezoekers en hun middelen.
In dit stadium van het project is E.ON al overgegaan tot de aanstelling van een
veiligheidscoördinator ontwerp type A, conform het Koninklijk Besluit betreffende tijdelijke en
mobiele bouwplaatsen dd. 25/01/’01 (BS 07/02/’01). Eeé van de taken is het opstarten en up-todate
houden van het veiligheids- en gezondheidsplan van het project. Hierbij worden niet alleen
de intern aan het project verbonden risico’s geanalyseerd maar eveneens de interacties met de
omgeving. De aanpak van de risico-analyses voorziet in de beginfase van het project een
Hazid- en/of what-if analyse per onderdeel om later na volledige vastlegging van de P&ID’s een
procesanalyse door middel van HAZOP toe te passen.
De elektriciteitscentrale van E.ON zal geklasseerd zijn als een SEVESO II lage drempel bedrijf.
E.ON zal de nodige kennisgeving in het kader van deze wetgeving voor de opstart van deze
centrale aan de betrokken overheidsdienst overmaken. Voor de vergunningsaanvraag zijn dus
geen veiligheidsrapportages noodzakelijk. Er is ook geen invloed op het ruimtelijk
veiligheidsrapport van het ‘strategisch plan Antwerpse haven rechter en linker Schelde-oever’.
De BAYER-LANXESS-site is onderverdeeld in drie deelzones nl. Noord, Midden en Zuid. E.ON
heeft voor het project een volledig braakliggend terrein en de afstand tot de BAYER-LANXESSinstallaties
is voldoende groot, zodat geen bijkomende risico’s te verwachten zijn. Rond het
voorziene terrein en deels op het E.ON-terrein (maar buiten de operationele zone) is er wel een
ondergrondse chloorpijpleiding (komende van Solvay). De risicoanalyse van deze leiding is
beschreven in de veiligheidsrapporten van BAYER-LANXESS. Als bijkomende maatregel is er
besloten om een extra verharding te voorzien op de plaats waar deze ondergrondse pijpleiding
SGS Belgium NV Juni 2009 Overige disciplines 786
Projectnummer: 07.0309

gelegen is op het gedeelte terrein binnen de E.ON-grens. De inplanting van procesonderdelen
is op dit ogenblik ook zo dat er geen laagbouwconstructies komen binnen een straal van 2,5 m
en geen hoogbouw constructies binnen een straal van 10 m rond de leiding.
Het E.ON-project voorziet in een onafhankelijke ingang met eigen controle voor E.ON naar hun
terreinen (nu de ingang BAYER-Noord genoemd). Op gebied van veiligheidsmanagement
voorziet E.ON in een eigen veiligheidsmanagementsysteem waarbij rekening zal gehouden
worden met specifieke eisen ten gevolge van de veiligheidsregels van BAYER-LANXESS.
E.ON zal in de toekomst dan ook beschikken over een eigen noodplan waarin richtlijnen zullen
geïntegreerd zijn indien zich bij BAYER een noodsituatie voordoet. De nodige informatieuitwisselingen
op gebied van veiligheid met BAYER-LANXESS zijn opgestart. Aangezien de
werking van de centrale maar voorzien is voor na 2014 is er nu in de actuele toestand geen
veiligheidsnota nodig ter aanvulling van het veiligheidsrapport van BAYER-LANXESS maar zal
uiteindelijk het OVR en SWA-VR wel later aangepast worden.
12.1.5. Andere aspecten
Het ruimtebeslag tijdens de constructiefase wordt beschreven in paragraaf 2.4.
12.2. Overige disciplines voor het scenario van de koeltoren
Voor de overige disciplines worden er geen veranderingen ten opzichte van het 1 e concept.
12.3. Overige disciplines voor het scenario van de bijstook met 20%
biomassa
Voor de overige disciplines worden er geen veranderingen ten opzichte van 100% kolenstook
verwacht.
12.4. Evaluatie van het scenario van de directe koeling versus het
scenario van de koeltoren
Voor de overige disciplines worden er zijn er geen verschillen tussen de concepten.
SGS Belgium NV Juni 2009 Overige disciplines 787
Projectnummer: 07.0309

13. Watertoets
13.1. Juridisch/beleidsmatig kader
Op 18 juli 2003 werd het decreet betreffende het Integraal Waterbeleid (IWB) bekrachtigd door
de Vlaamse regering. Dit decreet geeft uitvoering aan de Europese Kaderrichtlijn Water en
moet leiden tot een duurzaam waterbeleid in Vlaanderen. Het decreet voorziet dat er, in de
strijd tegen wateroverlast en overstromingen, meer ruimte voor water wordt gecreëerd. Ook een
betere waterkwaliteit en een vrijwaring van de watervoorraden worden beoogd. Deze
uitgangspunten zijn echter niet altijd verzoenbaar met het huidig grondgebruik door
woningbouw, industrie en landbouw of (water)wegeninfrastructuur.
In artikel 8 van het decreet is daarom de invoering van de watertoets voorzien. De overheid die
over een vergunning, een plan of programma moet beslissen, draagt er zorg voor, door het
weigeren van de vergunning of door goedkeuring te weigeren aan het plan of programma dan
wel door het opleggen van gepaste voorwaarden of aanpassingen aan het plan of programma,
dat geen schadelijk effect ontstaat of dit zoveel mogelijk wordt beperkt en, indien dit niet
mogelijk is, dat het schadelijk effect wordt hersteld, of in de gevallen van de vermindering van
de infiltratie van hemelwater of de vermindering van ruimte voor het watersysteem,
gecompenseerd.
De overheid houdt bij het nemen van haar beslissing rekening met de relevante
waterbeheerplannen, die de concretisering van het integraal waterbeleid zullen vormen en als
toetsingskader kunnen dienen voor de beoordelingen door de overheid in het kader van de
watertoets, voorzover deze plannen bestaan. Momenteel zijn nog geen waterbeheerplannen
door de Vlaamse regering vastgesteld.
Via de watertoets wordt inhoudelijk en procedureel een expliciete plaats gegeven aan
waterbelangen in de totstandkoming van plannen, programma’s en vergunningsbesluiten. De
watertoets is, samen met het decreet Integraal Waterbeleid, sinds 24 november 2003 in voege
getreden.
De Coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid (CIW) die verantwoordelijk is voor de
coördinatie van het integraal waterbeleid in Vlaanderen bereidt de nodige uitvoeringsbesluiten
met algemene richtlijnen en nadere regels voor, om enerzijds te bepalen welke handelingen of
activiteiten schadelijke effecten veroorzaken voor het watersysteem, en om anderzijds te
bepalen welke de gepaste voorwaarden zijn om het schadelijk effect te vermijden, te beperken,
te herstellen of te compenseren. In opdracht van de afdeling Water is een eerste set van
richtlijnen voor de watertoets voor vergunningverleners en een uitvoeringsbesluit voorbereid
(Resource Analysis-IMDC-TECHNUM-LDR milieuadvocaten). Op 20 juli 2006 keurde de
Vlaamse Regering dit uitvoeringsbesluit over de watertoets definitief goed.
SGS Belgium NV Juni 2009 Watertoets 788
Projectnummer: 07.0309

13.2. Kenmerken van het instrument watertoets
De watertoets kan in het algemeen worden omschreven als het proces van vroegtijdig
informeren, adviseren, afwegen en uiteindelijk beoordelen van de mogelijke schadelijke effecten
van plannen, programma’s of vergunningsbesluiten op het watersysteem. Het doel van de
watertoets is in hoofdzaak het ontstaan van schadelijke effecten te voorkomen of zoveel
mogelijk te beperken, en als dat niet kan, om de schadelijke effecten te herstellen of te
compenseren.
Daarnaast dient de toepassing van de watertoets gekoppeld te worden aan een uitdrukkelijke
motiveringsplicht (artikel 8, paragraaf 2). Op die manier zal in elke vergunning, plan of
programma een waterparagraaf opgenomen worden waarin op een gemotiveerde manier
vermeld wordt of er schade aan het watersysteem zou kunnen ontstaan. Worden er schadelijke
effecten verwacht, dan beschrijft de vergunningverlener welke voorwaarden opgelegd worden
aan de vergunning, het plan of het programma om die effecten te vermijden, te beperken, te
herstellen of te compenseren. Wijkt de beslissing van de vergunningverlener af van het advies
van de betrokken waterbeheerder(s), dan komt dat in de waterparagraaf aan bod.
Het doel van de waterparagraaf is een samenhangend beeld te geven van hoe in een
vergunning, plan of programma rekening is gehouden met duurzaam waterbeheer.
13.3. Integratie met milieueffectrapportage
In paragraaf 4 van artikel 8 van het Decreet Integraal Waterbeleid is een koppelingsbepaling
opgenomen, die de integratie van de watertoets in de discipline Water van het MER beschrijft.
Deze koppelingsbepaling bepaalt dat voor de vergunningsplichtige activiteit, plan of programma
dat onderworpen is aan een milieueffectrapportage, de analyse en evaluatie van het al dan niet
optreden van een schadelijk effect en de op te leggen voorwaarden om dat effect te vermijden,
te beperken, te herstellen of te compenseren, in het rapport (MER) dient te gebeuren.
Ook in het besluit van de Vlaamse regering tot vaststelling van het Vlaams reglement inzake
milieueffect- en veiligheidsrapportage van 9 maart 2004 (artikel 7.1 paragraaf 1, bijlage 7,1.5),
wordt de koppeling met de watertoets voorzien.
De noodzakelijke elementen voor de watertoets voor het voorliggende project zijn in de
effectbespreking van de discipline water en fauna/flora (voor de aquatische fauna en flora)
behandeld en vervolgens in het voorliggende hoofdstuk ‘Watertoets’ van dit MER opgenomen.
13.4. Het project en de watertoets
Om de vergunningverlener een gestructureerde en overzichtelijke analyse te geven van de
effecten van het te vergunnen project op het watersysteem wordt de watertoets uitgevoerd.
Deze watertoets controleert of de plannen of projecten conform de principes van het integraal
waterbeleid zijn opgevat. Onder de noemer van ‘integraal waterbeleid’ vallen zowel
waterhuishoudkundige aspecten als waterkwaliteit en structuurkenmerken van het
watersysteem.
SGS Belgium NV Juni 2009 Watertoets 789
Projectnummer: 07.0309

In de effectbespreking is aangetoond dat de aanleg- en exploitatie van de elektriciteitscentrale
conform de principes van het integraal waterbeleid zijn indien de kwaliteitsnormen opgelegd
door Vlarem nageleefd worden. Deze zijn zowel voor de lozing van het bedrijfsafvalwater als
voor het lozen van het koelwater van toepassing.
13.4.1. Samenvatting van de in het MER beoordeelde effecten
In het kader van de watertoets dient op de eerste plaats te worden nagegaan of het project een
‘schadelijk effect’ kan veroorzaken. Indien geen schadelijk effect kan worden vastgesteld, kan
de watertoets als positief worden geëvalueerd en kan het beoordelingsproces in dit verband
worden beëindigd (voortoets).
Het DIWB definieert een schadelijk effect als ‘ieder betekenisvol nadelig effect op het milieu dat
voortvloeit uit een verandering van de toestand van watersystemen of bestanddelen ervan die
wordt teweeggebracht door een menselijke activiteit; die effecten omvatten mede effecten op de
gezondheid van de mens en de veiligheid van de vergunde of vergund geachte woningen en
bedrijfsgebouwen, gelegen buiten overstromingsgebieden, op het duurzaam gebruik van water
door de mens, op de fauna, de flora, de bodem, de lucht, het water, het klimaat, het landschap
en het onroerend erfgoed, alsmede de samenhang tussen een of meer van deze elementen’
(art. 3, § 2, 17°).
Hier gaat het in essentie om een aantal functies die het watersysteem vervult. Een schadelijk
effect ontstaat wanneer een menselijke activiteit het watersysteem in die mate verandert dat de
draagkracht overschreden wordt, waardoor het watersysteem bepaalde functies niet meer of
minder goed kan vervullen, nu en/of in de toekomst.
Deze functies zijn:
• gedeeltelijk intrinsiek (eigen aan elk watersysteem): o.m. de zelfzuiverende werking,
biodiversiteit, landschap.
• voor een belangrijk deel lokaal af te wegen door waterbeheerders en andere
betrokkenen (cfr. bekkenbeheerplannen en lokale waterplannen)
• in de toekomst min of meer vast te leggen a.d.h.v. functietoekenningen
De functies hebben zowel betrekking op het watersysteem als op de waterketen. Concreet gaat
het om:
watersysteem:
kwantiteit: o.a.veiligheid, wateroverlast, verdroging
kwaliteit: o.a. gezondheid, ecologie
structuurkenmerken: o.a. fauna, flora, landschap,
onroerend erfgoed
SGS Belgium NV Juni 2009 Watertoets 790
Projectnummer: 07.0309
waterketen:
gebruiksfuncties van het watersysteem: transport, visserij,
landbouw, drinkwaterproductie, recreatie, koelwater,…

Al deze aspecten zijn aan bod gekomen en beoordeeld in het kader van dit MER, door de
onderscheiden disciplines. Om een geïntegreerde beoordeling mogelijk te maken, wordt hierna
een samenvatting gegeven van de effectgroepen en de impactbepaling die werden beoordeeld
in het MER.
Dit geeft volgende overzicht:
a) Waterkwantiteit :
1. Oppervlaktewater - overstromingsrisico
In het hoofdstuk ‘bodem en grondwater’ werd beoordeeld dat een belangrijke
bijdrage/verandering in ruimtebeslag zal plaatsgrijpen door een toename in verharding
(> 1 ha onverhard terrein wordt verhard terrein). Gezien de specifieke geohydrologische
setting werd in het hoofdstuk ‘bodem en grondwater’ beoordeeld dat geen milderende
maatregelen noodzakelijk zijn. Op de watertoetskaarten (http://geovlaanderen.agiv.be/geo-vlaanderen/watertoets/)
is het projectgebied van de nieuwe
elektriciteitscentrale ingekleurd als niet-overstromingsgevoelig. Op dit terrein stroomt
het hemelwater af naar het Havendok.
2. Oppervlaktewater - Captatie
De captatie van het Scheldewater in het scenario met directe koeling heeft geen
gevolgen voor de waterstand in de Schelde, de verhouding tussen de momentane
debieten in de Schelde en het gecapteerde debiet bedraagt 0,3%. In de studie
uitgevoerd door IMDC (volledige modellering van de lozing van het koelwater in de deze
zone van de Schelde) wordt dit niet aangewezen als een mogelijk knelpunt.
In het scenario met koeltoren is de gecapteerde hoeveelheid een factor 35 lager dan in
het scenario met directe koeling.
Onderstaande tabel geeft een algemene vergelijking tussen de twee scenario’s.
SGS Belgium NV Juni 2009 Watertoets 791
Projectnummer: 07.0309
Scenario directe koeling Scenario koeltoren
Koelwater captatie 95.000 m 3 /h 2.678 m 3 /h
Koelwater lozing
Delta T
95.000 m 3 /h
0,3 - 0,4°C (maximum, kortstondig aan
bodem : 2,5°C)
Afvalwater in Schelde 70 m 3 /h 0 m 3 /h
Afvalwater naar BAYER 56 m 3 /h 50 m 3 /h
De effecten zullen bijgevolg verwaarloosbaar zijn:
1.097 m 3 /h
< 0,2°C (maximum, kortstondig aan
bodem : 1°C)
3. Grondwater - Grondwaterstandwijziging
In het hoofdstuk ‘bodem en grondwater’ werd onderzocht en besloten dat er ten gevolge
van de bemaling in de aanlegfase een beperkte wijziging van
grondwaterstand/stijghoogte kan optreden, maar het overstromingspatroon en
natuurlijke kwel zullen behouden blijven. In het hoofdstuk ‘bodem en grondwater’ werd

dit beoordeeld als een beperkte bijdrage tot de grondwaterstandwijziging in die zin dat
milderende maatregelen niet noodzakelijk zijn.
b) Waterkwaliteit :
1. Oppervlaktewater
Er wordt Scheldewater onttrokken van de Schelde om als koelwater te gebruiken. Na
dienst te doen als koelwater wordt dit terug in de Schelde geloosd. Om biofouling te
voorkomen worden er additieven aan het Scheldewater toegevoegd. In het hoofdstuk
water werd beoordeeld dat de impact naar de kwaliteit van dit Scheldewater
verwaarloosbaar is, voor wat betreft de lozing van het industrieel afvalwater, beperkt
voor wat betreft de lozing van het koelwater en de daarmee gepaard gaande
opwarming, en verwaarloosbaar voor wat betreft de invloed op de zuurstofconcentratie.
In het concept van de koeltoren is de impact op de Schelde eveneens verwaarloosbaar.
De opwarming is < 0,2°C (zie besluit onder paragraaf 6.2.6). Ook aan de bodem is er
enkel beperkte impact (zeer lokaal een verhoging van 1°C).
2. Grondwater
In het hoofdstuk ‘bodem en grondwater’ werd beoordeeld dat er een verwaarloosbare
invloed zal zijn naar de kwaliteit van het grondwater door de nieuwe
elektriciteitscentrale. Er zullen geen wijzigingen optreden en het bestaand
kwaliteitsniveau zal behouden blijven.
c) Structuur van de waterloop
De inplanting van de nieuwe elektriciteitscentrale op de site van BAYER heeft geen gevolgen
voor de structuur van de nabijgelegen waterloop (de Schelde). Dit resultaat werd bekomen na
onderzoek in de studie van IMDC.
d) Effecten op aquatische fauna
In het hoofdstuk ‘water’ wordt het effect op de kwaliteit van de Schelde als verwaarloosbaar
beschouwd. Effecten op de aquatische fauna zijn in het hoofdstuk ‘fauna en flora’ uitvoerig
bestudeerd. Het besluit dat hieruit werd getrokken luidt dat de aanzuiging van het koelwater een
niet-significant effect zal hebben op de fauna in de Schelde. De warmtelozing zal enkel niet
betekenisvolle gevolgen hebben in de warmste maanden en dan nog plaatselijk voor de
gevoeligste vissoorten.
In het scenario met koeltoren zijn de impacten nog kleiner zodat er geen negatieve effecten zijn.
Het opgenomen debiet zal trouwens meer dan een factor 30 kleiner dan in het scenario ‘directe
koeling’. Het geloosde debiet zal meer dan 90 keer lager zijn. (zie hoofdstuk Water en Fauna &
Flora).
Om aangroei van organismen in de koelwatercircuit te voorkomen, wordt veelal gebruik
gemaakt van biociden. Biociden worden gebruikt om organismen te doden en zijn dus per
definitie toxisch voor de beoogde doelorganismen. Een afgewogen gebruik van deze middelen
SGS Belgium NV Juni 2009 Watertoets 792
Projectnummer: 07.0309

is een belangrijke randvoorwaarde. Vanuit procestechnische- en veiligheidsredenen is het
gebruik van deze middelen echter noodzakelijk.
Een biocidebehandeling zal slechts sporadisch gebeuren en wordt uitgevoerd in een gesloten
circuit. In de winterperiode is deze behandeling niet nodig, in de zomer zijn de
weersomstandigheden bepalend. In normale omstandigheden zal deze behandeling 1 tot 4
keren per jaar nodig zijn. Er zal ofwel een peroxyazijnzuurhoudend product ofwel chloordioxide
dosering gebeuren.
Bij het gebruik van een peroxyazijnzuurhoudend product bedraagt de maximale concentratie in
het spuiwater 12 mg/l. Deze concentratie zal bij het hernemen van het spuien aanvankelijk zeer
snel dalen en na 48 uren teruggevallen zijn tot 0 mg/l. Voor peroxyazijnzuur is de deskundige
geen NOEC-waarde (No observed effect concentration) bekend. Bij het gebruik van deze stof
dient de lozingsconcentratie dan ook zo laag mogelijk te zijn, zodat de kans op effecten
mimimaal is.
Bij behandeling met chloordioxide is de concentratie veel lager, namelijk 0,2 – 0,3 mg/l.
In onderstaande tabel wordt een vergelijking weergegeven tussen de effecten op fauna en flora
vanwege de koelwaterconstructies en –lozing.
effect Open koelwater Koeltoren
AANLEGFASE
afbraakfase:
biotoopverlies verwaarloosbaar verwaarloosbaar
bodemverstoring verwaarloosbaar verwaarloosbaar
rustverstoring beperkt beperkt
bouw electriciteiscentrale:
biotoopverlies captatiegebouw in Schelde relatief groot captatiegebouw kleiner
SGS Belgium NV Juni 2009 Watertoets 793
Projectnummer: 07.0309
pompstation in natuurgebied pompstation op industrieterrein
bodemverstoring verwaarloosbaar verwaarloosbaar
rustverstoring verstoring bij koelwaterinlaat (heien van platen beperkter dan bij open koelwater
barrière-effecten avifauna beperkt beperkt doch groter
verdroging verwaarloosbaar verwaarloosbaar
bouw kademuur :
biotoopverlies mogelijk mogelijk
rustverstoring niet significant ter hoogte Kuifeend niet significant ter hoogte Kuifeend
EXPLOITATIEFASE
onttrekken koelwater relatief belangrijk verwaarloosbaar

effect Open koelwater Koeltoren
warmwaterlozing relatief belangrijk verwaarloosbaar
barrière effecten relatief belangrijk verwaarloosbaar
conditionering beperkt
SGS Belgium NV Juni 2009 Watertoets 794
Projectnummer: 07.0309
beperkt (veel beperkter dan open
koelwater)
effecten slikken en schorren verwaarloosbaar verwaarloosbaar
eutrofiëring beperkt verwaarloosbaar
verzuring
rustverstoring beperkt
13.4.2. Inzet van hulpmiddelen
relevant t.h.v. Smoutakker, Ruige heide en
Brabantse Wal verwaarloosbaar
Beperkt, doch iets meer dan in
concept open koelwater
De vergunningverlenende overheid die de vergunningsaanvraag beoordeelt, moet in het kader
van de watertoets het project evalueren in het licht van een groot aantal watergerelateerde
milieuaspecten, die een grote watersysteemkennis vergen. Om aan die vereiste tegemoet te
komen, werden richtlijnen voor de vergunningverlener uitgewerkt die zijn gekoppeld aan een
vraaggestuurde internettoepassing, ook watertoetsinstrument genoemd (www.watertoets.be).
De waterbeheerplannen bevatten relevante informatie voor de beoordeling van de watertoets.
Deze plannen zijn immers de concretisering van het integraal waterbeleid op niveau van het
betrokken watersysteem. Om die reden moet de overheid die oordeelt over de watertoets in de
waterparagraaf ook tot uiting brengen dat de aanvraag werd beoordeeld in het licht van de
waterbeheerplannen, voor zover die bestaan.
a) Toetsing van de richtlijnen voor de vergunningverlener
In het kader van dit MER werd gebruik gemaakt van het watertoetsinstrument. Het
ingevuld watertoetsformulier wordt aan het MER toeggevoegd als Bijlage 12.
b) Toetsing aan het Ontwerp Bekkenbeheerplan BenedenScheldebekken
Op dit ogenblik werden nog geen waterbeheerplannen vastgesteld door de Vlaamse
Regering. Het voor dit project relevante waterbeheerplan, met name het
Bekkenbeheerplan Benedenscheldebekken, heeft het openbaar onderzoek doorlopen
en werd intussen goedgekeurd door het bekkenbestuur. Om die reden werd het project
in het kader van de watertoets ook beoordeeld in het licht van dit ontwerpplan. Het
ontwerp van bekkenbeheerplan heeft tot doel de beleidsvisie op het integraal
waterbeleid voor het BenedenScheldebekken te ontwikkelen en te beschrijven.
Volgende knelpunten werden gedefiniëerd:
1. met betrekking tot wateroverlast en –tekort
• infiltratie: infiltratiecapaciteit behouden

• waterconservering: behouden van wetlands (vochtige gebieden langs de
getijderivieren)
• overstromingsproblematiek
2. met betrekking tot water voor de mens
• recreatie: recreatief medegebruik van waterlopen, oevers,...
• scheepvaart: expansie toelaten
• duurzame watervoorziening
• industrie en landbouw: integratie met duurzame watervoorziening
• onroerend erfgoed: veel lacunes in de archeologische kennis van het
BenedenScheldebekken
3. waterkwaliteit verbeteren
• aanpak aan de bron: emissies beperken
• diffuse emissies: afkomstig uit de landbouw
• zuiveringsinfrastructuur verbeteren
• afkoppeling P-bedrijven
4. duurzaam omgaan met water
Ten opzichte van al deze knelpunten worden nu operationele doelstellingen –
maatregelen – acties en aanbevelingen geformuleerd en dit per waterloop, per
deelbekken, enz. opgesplitst. Al deze doelstellingen hebben te maken met het
beleid en de toepassing situeert zich op beleidsniveau. Het ‘havengebied’ op zich
komt in het Beheerplan niet specifiek aan bod, en zeker niet het niveau van een
project, zodat hierbij geen effectieve maatregelen naar E.ON toe kunnen
geformuleerd worden.
13.5. Algemeen besluit
Op basis van de bevindingen van dit MER, de toetsing van de richtlijnen voor de
vergunningverlener en de beoordeling van het ontwerp van Bekkenbeheerplan Benedenschelde
kan worden besloten dat het voorgenomen project, rekening houdend met de beginselen die
het integraal waterbeleid sturen, geen schadelijke effecten veroorzaakt aan het watersysteem
van de Schelde. Er dienen dan ook geen voorwaarden te worden opgelegd om die effecten te
voorkomen, te milderen, te herstellen of compenseren.
Op basis hiervan kan worden gesteld dat het project de realisatie van de doelstellingen van
integraal waterbeleid, vervat in artikel 5 DIWB, niet in het gedrang brengt en kan worden
besloten dat de watertoets voor dit project positief is.
SGS Belgium NV Juni 2009 Watertoets 795
Projectnummer: 07.0309

14. Grensoverschrijdende informatie-uitwisseling
Het verdrag inzake m.e.r. in grensoverschrijdend verband werd op 25 februari 1991
aangenomen te Espoo (Finland) en ondertekend door de Europese Gemeenschap. De
doelstellingen van het verdrag van Espoo zijn dezelfde als van milieueffectrapportage in het
algemeen, zij het dat vooral de nadruk wordt gelegd op de voorkoming, beperking en
beheersing van belangrijke nadelige grensoverschrijdende milieueffecten van voorgenomen
activiteiten. Op 9 juni 1999 (B.S. 31 december 1999) heeft België via de ‘wet houdende
instemming met het Verdrag inzake milieueffectrapportage in grensoverschrijdend verband,
gedaan te Espoo op 25/02/1991’ het verdrag bekrachtigd. Verder kan er inzake
gewestgrensoverschrijdende milieueffecten ook verwezen worden naar het
samenwerkingsakkoord van 4 juli 1994 tussen het Vlaamse Gewest, het Waalse Gewest en het
Brusselse Hoofdstedelijke Gewest, en de Europese richtlijn van 27 juni 1985 betreffende de
milieu-effectbeoordeling van bepaalde openbare en particuliere projecten (85/337/EEG),
gewijzigd door de richtlijn 97/11/EG van de Raad van 3 maart 1997.
Het geplande project is volledig op Vlaams grondgebied gelegen. Het projectgebied is gelegen
op een afstand van 6,7 km van de grens met Nederland. De mogelijke grensoverschrijdende
milieueffecten ten gevolge van de afbraak-, aanleg-, exploitatie- en onderhoudsfase van het
geplande project, worden als volgt geëvalueerd.
Discipline lucht
Het studiegebied van lucht omvat een gedeelte in Nederland. Voor NO2 werd de luchtkwaliteit
ter hoogte van Putte (Woensdrecht) bepaald. Deze gemeente zal het meeste invloed
ondervinden van de toekomstige centrale van E.ON. De bijdrage van het voorgenomen project
aan de luchtverontreiniging is verwaarloosbaar (< 0,1% van de kwaliteitsdoelstelling (40 µg/m 3 ).
De bijdrage aan de 99,8 ste percentiel bedraagt circa 9 µg/m 3 , wat overeenkomt met 4,5% van de
luchtkwaliteitsdoelstelling (200 µg/m 3 ).
De bijdrage van de toekomstige E.ON aan de luchtverontreiniging voor SO2 kan ter hoogte van
Putte als volgt worden gekwalificeerd:
- bijdrage aan 99 ste percentiel van de dagwaarden: 2,5 µg/m3 (grenswaarde 125 ug/m3);
- bijdrage aan de 99,8 ste percentiel van de uurwaarden: ca. 9 µg/m3 (grenswaarde 350
µg/m3).
Deze bijdrage worden als beperkt beschouwd.
De bijdrage van E.ON aan het PM10 gehalte zal te Putte verwaarloosbaar zijn.
E.ON zal een relevante bijdrage leveren aan de verzurende (42 – 70 Zeq/ha/jaar) en
eutrofiërende depositie (0,42 – 0,70 kg N/ha/jaar) te Putte.
De bijdragen aan overige verontreinigende stoffen, geëmitteerd door E.ON, zullen
verwaarloosbaar zijn.
SGS Belgium NV Juni 2009 Grensoverschrijdende informatie-uitwisseling 796
Projectnummer: 07.0309

Discipline water
Er worden geen grensoverschrijdende effecten van de nieuwe elektriciteitscentrale verwacht.
Discipline bodem en grondwater
Voor verzurende depositie geldt dat de bodems die aanwezig zijn in het gebied op Nederlands
grondgebied dat onder de discipline lucht een relevante bijdrage ontvangt dat de bodems hier
uit zeer kwetsbare zandbodems bestaan. Het effect hiervan wordt als relevant beschouwd
Discipline geluid en trillingen
Er worden geen grensoverschrijdende effecten van de nieuwe elektriciteitscentrale verwacht.
Discipline mens
Er worden geen grensoverschrijdende effecten van de nieuwe elektriciteitscentrale verwacht.
Discipline fauna en flora
Ter hoogte van het vogelrichtlijngebied De Brabantse Wal en het habitatrichtlijngebied
Ossendrecht werd de bijdrage van E.ON aan de verzuring getoetst aan de kritische last
verzuring voor landduinen (700 Zeq/ha/jaar) en vennen (400 Zeq/ha/jaar). Bij toetsing van de
berekende bijdrage aan de kritische last verzuring voor oligotrofe plassen (vennen) van 400
Zeq/jaar/ha, blijkt voor het concept open koelwater de bijdrage ter hoogte van het
habitatrichtlijngebied circa 10% te bedragen (circa 40 Zeq/jaar/ha), bijgevolg zijn voor dit
concept milderende maatregelen nodig.
Voor het concept koeltoren bedraagt de bijdrage van het E.ON project aan de verzurende
depositie in de Brabantse Wal nog ca. 20 Zeq/jaar/ha, hetzij 2,85% van de kritische depositie
verzuring voor zandverstuiving (700 Zeq/jaar/ha).
De bijdrage van E.ON aan de eutrofiërende depositie is ter hoogte van de Brabantse Wal
verwaarloosbaar. Daarom zijn er geen milderende maatregelen nodig.
SGS Belgium NV Juni 2009 Grensoverschrijdende informatie-uitwisseling 797
Projectnummer: 07.0309

15. Synthese van de milieueffecten en milderende
maatregelen
15.1. Scenario met directe koeling
15.1.1. Bijdrage tot de concentraties in de omgevingslucht voor
verschillende polluenten
Betrokken disciplines
Lucht, mens, fauna en flora
Besluit
Enerzijds zorgt de werking van de geplande elektriciteitscentrale, inclusief hulpstoomketel en
back-upketel, voor rookgasemissies en voor diffuse stofemissies door op- en overslag van
kolen. Anderzijds vervangt de geplande elektriciteitscentrale andere stoomketels van BAYER.
De emissies van deze stoomketels werden gekwantificeerd en in de berekeningen afgetrokken
van de emissies van de geplande elektriciteitscentrale, d.w.z. dat er telkens met een nettobijdrage
gerekend werd. Voor de relevante emissies zoals NOx, NH3, SO2, CO, PM10-stof,
chloriden, fluoriden, Hg en Cd+Tl werden dispersieberekeningen uitgevoerd. In de modellering
werd uitgegaan van een constante vollastwerking van de hoofdketel en een constante ‘in standby-toestand’
van de back-upketel (worst-case situatie). Tenslotte werd ook de verzurende en
eutrofiërende deposities ten gevolge van de SO2- en NOx-emissie gemodelleerd.
Voor de parameter NOx werden volgende conclusies geformuleerd:
• De berekende jaargemiddelde NO2-immissieconcentraties ter hoogte van de
woonkernen in de nabijheid van de site van E.ON worden als verwaarloosbaar
beschouwd.
• De berekende 99,8-percentielwaarden ter hoogte van enkele woonkernen (Berendrecht,
Stabroek, Putte(Vlaanderen), Putte (Nederland) worden als beperkt tot relevant
beoordeeld.
• Het berekende pluimmaxima worden vastgesteld ter hoogte van de gemeenten
Stabroek-Putte en worden als verwaarloosbaar (jaargemiddelde concentratie) tot
belangrijk (percentiel 99,8) beoordeeld.
Voor de parameter SO2 werden volgende conclusies geformuleerd:
• De bijdrage van E.ON aan de 99-percentiel van de dagwaardenvoor SO2 worden ter
hoogte van enkele woonkernen in de nabijheid van de site van E.ON (Berendrecht,
Stabroek, Putte-Vlaanderen en Putte-Nederland) als beperkt beschouwd. Te Lillo, Doel,
Antwerpen en Zwijndrecht zullen deze bijdragen verwaarloosbaar zijn.
• De berekende bijdragen aan de 99,8-percentiel van de uurwaarden worden ter hoogte
van de woonkernen in de nabijheid van de site van E.ON als beperkt (Doel,
Berendrecht, Stabroek, Putte-Vlaanderen, Putte-Nederland, Antwerpen en Zijndrecht)
of verwaarloosbaar (Lillo) beschouwd.
SGS Belgium NV Juni 2009 Synthese 798
Projectnummer: 07.0309

• De berekende pluimmaxima worden vastgesteld ter hoogte van Stabroek. De bijdrage
wordt als relevant (99-percentiel dagwaarden) of beperkt (99,8-percentiel uurwaarden)
beschouwd.
Voor de parameter PM10-stof werden volgende conclusies geformuleerd:
• Het pluimmaximum wijst op een belangrijke invloed van de PM-10
immissieconcentratie. Dit pluimmaximum is op het terrein van E.ON gelegen, en is het
gevolg van de modellering met een oppervlaktebron voor de diffuse stofemissies op het
terrein.
• Voor de berekende jaargemiddelde waarden ondervinden de woonkernen in de directe
buurt van de site van E.ON een beperkte invloed. De woonkernen aangeduid als
speciale beschermingszone ondervinden een verwaarloosbare invloed.
• Ten aanzien van de berekende 90ste-percentiel van de dagwaarden ondervindt enkel
Lillo een beperkte invloed, de andere dorpen in de buurt ondervinden een
verwaarloosbare invloed.
Voor de parameter fluoriden worden volgende conclusies geformuleerd:
• Het berekende pluimmaximum wijst op een beperkte invloed van de
immissieconcentratie van fluoriden. Dit pluimmaximum bevindt zich dicht bij Stabroek;
• De woonkernen in de buurt van de nieuwe elektriciteitscentrale ondervinden een
verwaarloosbare (Lillo en doel) tot een beperkte (Berendrecht en Stabroek) invloed. De
woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed.
Voor de parameter PM2,5 werden volgende conclusies geformuleerd:
• Het pluimmaximum wijst op een relevante invloed van de PM2,5 immissieconcentratie.
Dit pluimmaximum is echter op het terrein van E.ON gelegen, en is het gevolg van de
modellering met een oppervlaktebron voor de diffuse stofemissies op het terrein.
• Voor de berekende jaargemiddelde waarden ondervinden de woonkernen in de directe
buurt van de site van E.ON een verwaarloosbare invloed. Deze woonkernen zijn ook de
woonkernen met de hoogste berekende concentraties.
• De woonkernen aangeduid als speciale beschermingszone ondervinden een
verwaarloosbare invloed.
Voor de immissieconcentraties van CO, chloriden, Hg en Cd+Tl werden volgende conclusies
geformuleerd:
• De invloed van de immissieconcentraties van de nieuwe elektriciteitscentrale van de
beschouwde parameter worden allen als verwaarloosbaar beschouwd.
Voor de totale stofdepositie werden volgende conclusies geformuleerd:
• Het maximum van de jaargemiddelde depositie van TSP is op het terrein van E.ON zelf
gelegen (zie opm.PM10 hierboven);
• In de woonkernen in de buurt is de invloed van stofdepositie verwaarloosbaar.
SGS Belgium NV Juni 2009 Synthese 799
Projectnummer: 07.0309

Voor de depositiewaarden van de parameter Cd+Tl werden volgende conclusies geformuleerd:
• Het berekende pluimmaximum wijst op een belangrijke invloed door de
elektriciteitscentrale. Dit pluimmaximum bevindt zich op het terrein van E.ON.
• De woonkernen in de buurt ondervinden een verwaarloosbare (Lillo, Doel, Antwerpen,
Zwijndrecht), beperkte (Berendrecht) tot relevante (Stabroek) invloed.
Voor de verzurende en eutrofiërende depositie werden de volgende conclusies geformuleerd:
• Het depositiemaximum bevindt zich telkens op het terrein van E.ON zelf en wordt als
belangrijk beoordeeld.
De depositie van verzurende bestanddelen is relevant in de natuurreservaten Ruige Heide,
Schans van Smoutakker, het vogelrichtlijngebied Brabantse Wal en het habitatrichtlijngebied
Ossendrecht. In deze gebieden zijn zeer kwetsbare ecotopen voor verzuring en eutrofiëring
(zandverstuivingen, vennen) aanwezig.
Milderende maatregelen
De nieuwe elektriciteitscentrale voldoet ruim aan alle emissiegrenswaarden opgelegd in Vlarem
II. Wat de immissieconcentraties betreft, worden deze als verwaarloosbaar tot relevant (SO2-
N0x-stof) beschouwd buiten de bedrijfsgrenzen. Wat betreft de depositiewaarde worden deze
als belangrijk tot verwaarloosbaar beschouwd buiten de bedrijfsgrenzen. De milderende
maatregelen naar emissie van lucht werden besproken en getoetst aan BBT-BREF aan de
hand van de checklist van het VITO. Deze worden weergegeven in Bijlage 6. Besloten kan
worden dat de nieuwe elektriciteitscentrale zal voldoen aan BBT-BREF.
15.1.2. Bijdrage tot de oppervlaktewaterkwaliteit van de Schelde voor een
aantal parameters
Betrokken disciplines
Water, mens, fauna en flora
Besluit
Met betrekking tot de lozing van het bedrijfsafvalwater kan gesteld worden dat de impact op de
kwantiteit en kwaliteit van het ontvangende water, de Schelde, verwaarloosbaar is.
Met betrekking tot de captatie en de lozing van het koelwater kan besloten worden dat de
hierboven beschreven ‘optie 1’ (captatie en lozing aan de TAW-9 m dieptelijn) de minste impact
heeft op zowel de watertemperatuur in de Schelde als de temperatuur aan de oevers en
bodem ter hoogte van de Schorren en Slikken en de gevolgen voor de bodemgesteldheid
(erosie). De impact kan beschouwd worden als beperkt voor zowel de water- als
(water)bodemtemperatuur. Optie 1 zal dan ook door E.ON worden uitgevoerd.
In het scenario ‘gemiddelde zomer’ werd onderzocht wat de invloed zou zijn op de Schelde
tijdens een gemiddelde zomer op het vlak van temperatuur en bij een delta T van 10°C, waarbij
geen extra koeling zou plaatsvinden. De resultaten geven bij deze situatie toch iets hogere
SGS Belgium NV Juni 2009 Synthese 800
Projectnummer: 07.0309

invloeden, zij het beperkt op Scheldewater, maar toch hogere pieken aan de bodem, zij het zeer
plaatselijk en bij doodtij. Er moet evenwel gesteld worden dat dergelijke situatie zich niet zal
voordoen, nu E.ON bij de warmste periode in de zomer zal bijkoelen met koelcellen met
geforceerde trek
De lozing van het koelwater heeft geen negatieve impact op de zuurstofconcentratie in de
Schelde.
In de discipline fauna en flora wordt gesteld dat het onttrekken van koelwater uit de Schelde het
ecosysteem van het estuarium van de Schelde slechts beperkt zal aantasten. Nochtans is het
aantal aangezogen organismen zeer groot (150 miljoen op jaarbasis). Om het aantal ingezogen
vissen te beperken wordt projectmatig reeds een visafweersysteem voorzien. Hierdoor zal het
aantal aangezogen vissen drastisch beperkt worden (tot 90%).
Milderende maatregelen
Om mortaliteit en stress bij een aantal vissoorten te vermijden mag de temperatuur van de
Schelde niet hoger zijn dan 25°C. Als deze temperatuur dreigt overschreden te worden, dient
de hoeveelheid geloosd koelwater te worden verminderd. Bij voorkeur gebeurt deze
temperatuurmeting over de volledige breedte van de Schelde.
15.1.3. Invloed op de kwaliteit van bodem en grondwater op het terrein
Betrokken disciplines
bodem en grondwater, mens, fauna en flora
Besluit
De geplande installaties zullen voldoen aan de hedendaagse standaard m.b.t. bescherming van
bodem en grondwater, bijgevolg kan gesteld worden dat bijkomende emissies naar bodem en
grondwater minimaal zullen zijn. De VLAREBO-procedures omtrent grondverzet zullen gevolgd
worden zodat de milieueffecten tot een minimum beperkt zullen zijn.
Op basis van de beschikbare kwaliteitsgegevens van het grondwater ter hoogte van de site van
E.ON kan gesteld worden dat binnen de bemalingsinvloed mogelijk 1 verontreinigingskern
aanwezig is in het grondwater. Hierdoor is monitoring van het bemalingswater noodzakelijk en
indien nodig dient het opgepompte bemalingswater te worden gezuiverd. Migratie van andere
grondwaterverontreiniging als gevolg van de bemaling wordt echter niet verwacht.
De toename in verharding wordt als belangrijk beschouwd. De bodemkwaliteitsverandering door
depositie, de effecten door bemaling, de effecten door wijziging van lithologie en de effecten
door wijziging van grondwaterkwantiteit wordt als beperkt beoordeeld.
In de discipline fauna en flora wordt de bijdrage van het voorgenomen project aan de
eutrofiëring beperkt beschouwd ter hoogte van de Kuifeend en de Schans van Smoutakker,
Bospolder – Ekersmoeras, Ruige heide en Babrantse Wal. Bij de toetsing aan een kritische
depositiewaarde van 5,4 kg N/ha/jaar blijken de effecten relevant te zijn in: De Kuifeend, Ruige
heide, Schans van Smoutakker en de Brabantse wal. De bijdrage van E.ON aan de verzurende
depositie zal ‘relevant’ zijn ter hoogte van Ruige heide, Schans van Smoutakker, de Brabantse
SGS Belgium NV Juni 2009 Synthese 801
Projectnummer: 07.0309

Wal en het habitatrichtlijngebied Ossendrecht. Deze natuurgebieden liggen op vrij korte afstand
van het projectgebied en worden bij overheersende zuidwestenwinden beïnvloed door het
voorgenomen project.
In de discipline mens wordt de depositie Cd+Tl als beperkt beschouwd.
Milderende maatregelen
Er worden in de discipline bodem en grondwater geen milderende maatregelen voorgesteld. In
de discipline F&F worden milderende maatregelen voorgesteld voor de verzurende en
eutrofiërende depositie.
15.1.4. Bijdrage aan het geluidsimmissieniveau
Betrokken disciplines
Geluid en trillingen, mens, fauna en flora
Besluit
In de discipline geluid werd het huidige omgevingsgeluid rondom de geplande site als
luidruchting omschreven daar de milieukwaliteitsnormen er meestal worden overschreden.
De afbraak- en aanlegfase werd enkel onderzocht voor de dagperiode. Met een akoestisch
rekenmodel werden diverse deelfases berekend. De afbraak- en aanlegfase wordt beoordeeld
ter hoogte van dichtstbijzijnde bewoonde gebouwen en ter hoogte van de dichtstbijzijnde
natuurgebieden. Er worden geen overschrijdingen tijdens de afbraakwerken verwacht. Tijdens
de grondwerken t.h.v. de centrale worden mogelijk overschrijdingen van de grenswaarden voor
deze aanlegfase verwacht indien gezamenlijk gewerkt wordt met 3 grondboormachines voor
paalfunderingen met hun luidruchtigste zijde (zijde motor, en uitlaat) gericht naar het
Galgenschoor. Door een NO-directiviteit aan te houden kan de overschrijding worden
vermeden. Tijdens het heien van de damplaten worden er geen overschrijdingen van de
grenswaarden voor impulsachtige geluiden verwacht. De impuls-geluidvermogenniveaus (als
LAeq,1sec.) dienen beperkt te blijven tot 138 dB(A). Voor de constructiefase van de bouwput van
de koelwateraanzuigmond kan in een kleine zone t.h.v. de scheldedijk impulsniveaus optreden
van boven de 65 dB(A). Mogelijk minder geluidruchtige methoden dan het heien zijn
aangewezen (intrillen van damplaten).
Met behulp van de geluidvermogenniveaus, aangereikt door de fabrikant van de installaties,
werd in de discipline geluid en trillingen het specifiek geluid ter hoogte van de verschillende
beoordelingsposities berekend, zowel voor de normale exploitatiefase als bij maximale koeling
als bij opstartfase.
Zowel bij normale exploitatiefase als bij de maximale koeling wordt er enkel in BP4 een
overschrijding van ca. 4 dB(A) van de grenswaarden verwacht. Dit is echter een
beoordelingspositie gelegen centraal in het Kanaaldok waar mogelijke hinder naar mens kan
worden verwaarloosd. De grenswaarden wordt bij maximale koeling t.h.v. de bewonerspositie
(BP2) gerespecteerd.
Tijdens de opstartfase kunnen de grenswaarden worden overschreden in BP3 en BP4.
Aangezien de opstartfase slechts van korte duur zal zijn en beperkt in aantal, en BP3 een
SGS Belgium NV Juni 2009 Synthese 802
Projectnummer: 07.0309

weinig kritische beoordelingspositie is (gelegen in de bufferzone t.h.v. R2 deel tussen
Tijsmanstunnel en Liefkenshoektunnel), kan de overschrijding van de nachtelijke grenswaarde
tijdens opstart als aanvaardbaar worden beschouwd. Een opstart tijdens de dagperiode geeft
geen overschrijdingen naar BP3.
Met geopende veiligheidskleppen worden de grenswaarden voor incidenteel geluid mogelijk
licht overschreden in BP1 en BP6. Geopende veiligheidskleppen tijdens de dagperiode geven
geen overschrijdingen naar BP6.
Als referentiesituatie werd in de discipline geluid en trillingen het omgevingsgeluid in MP1 anno
2008, in MP2 tot MP4 anno 2007 en in MP5 anno 2005 aangenomen. Dit omgevingsgeluid zal
slechts weinig beïnvloed worden door de specifieke bijdrage van de geplande site (exploitatie
bij maximale koeling) en het wegvallen van de bestaande centrales bij BAYER/LANXESS.
Maximale stijgingen van 0.9 dB(A) in MP1 tijdens een weekend-dag periode worden er
verwacht hetgeen als beperkt kan worden beschouwd.
Het verwachte geluidimpact van E.ON kan, volgens het significantiekader van de discipline
geluid en trillingen, naar de relevante beoordelingsposities (t.h.v. bewoning en t.h.v.
natuurgebieden) als beperkt worden beschouwd.
Mogelijke gezondheidseffecten als gevolg van de werking van de geplande kolencentrale
worden bijgevolg niet verwacht.
In de discipline fauna en flora werd de tijdelijke geluidsimpact ter hoogte van de slikken en
schorren als niet significant beoordeeld. Er moet op gelet worden dat geluidsintensieve
werkzaamheden niet simultaan plaatsgrijpen. Bij voorkeur worden ook geen geluidsintensieve
acitiviteiten gepland tijdens het broedseizoen.
Milderende maatregelen
Tijdens de aanlegfase, wanneer er wordt gewerkt met grondboormachines, dient hun
luidruchtigste zijde (zijde motor, en uitlaat) gericht te worden naar het NO (minst kritische
richting). Dit dient duidelijk in de werfplanning te worden gecommuniceerd met de aannemer.
Voor de constructiefase van de bouwput van de koelwateraanzuigmond kan in een kleine zone
t.h.v. de scheldedijk impulsniveaus optreden van boven de 65 dB(A). Mogelijk minder
geluidruchtige methoden dan het heien zijn aangewezen (intrillen van damplaten). Extra
milderende maatregelen tijdens normale en maximale exploitatie dienen niet toegepast te
worden. De veiligheidskleppen hebben wel bij voorkeur een NO-directiviteit (i.e. de minst
kritische richting).
15.1.5. Impact op de verkeersgeneratie
Betrokken disciplines
Mens, lucht, fauna en flora
Besluit
Er wordt geschat dat bij E.ON een 70 à 100 mensen zullen tewerkgesteld zijn. Tevens wordt
ingeschat dat gedurende de aanlegfase in piekmomenten ca. 1.800 contractors aanwezig zullen
SGS Belgium NV Juni 2009 Synthese 803
Projectnummer: 07.0309

zijn. Tijdens de aanlegfase worden er belangrijke bijdrages verwacht qua bijkomende
verkeersintensiteiten door het transport van grond en aanvoer van installatieonderdelen en het
personenverkeer van de contractors en dit zowel op de R2 (Tijsmans- en Liefkenshoektunnel)
als op de Scheldelaan. De maximale capaciteit wordt niet overschreden. Gedurende de
exploitatiefase worden er beperkte bijdrages genoteerd. De bijdrage van het wegverkeer
gegenereerd door het voorgenomen project aan de luchtverontreiniging langs de wegen is
verwaarloosbaar tot beperkt beoordeeld.
Milderende maatregelen
De bijdrages naar wegverkeer toe worden als belangrijk beoordeeld in de aanlegfase, vooral
door het personenverkeer. Gedurende de exploitatiefase worden beperkte bijdrages berekend.
Als milderende maatregel wordt voorgesteld dat de contractors aangespoord worden om te
carpoolen of om te voorzien in georganiseerd gemeenschappelijk vervoer, zodat er minder
wagens gedurende de spits de site dienen te bereiken of de site dienen weg te rijden.
15.2. Scenario met koeltoren
Nu voor alle disciplines de impact lager is dan in het scenario met directe koeling, zijn er geen
milderende maatregelen vereist. Zo zijn er voor verzurende en eutrofierende depositie ook geen
milderende maatregelen meer vereist. De resultaten lucht en water worden hieronder
samengevat weergegeven.
Luchtemissies
De bijdrage van de geplande elektriciteitscentrale aan de immissieconcentraties van
stikstofdioxide zijn ter hoogte van de beschouwde woonzones (Lillo, Berendrecht, Doel
Stabroek, Antwerpen, Zwijndrecht) verwaarloosbaar tot relevant (P99,8). Ter hoogte van de
pluimmaxima, gelegen op het bedrijfsterrein, zijn de bijdragen beperkt tot relevant.(voor
P99,8)
De bijdrage van E.ON aan de depositie van stof alsook de immissiebijdragen van PM10 en PM2,5
zijn verwaarloosbaar in de woonzones.
De bijdrage van E.ON aan de immissieconcentratie van fluoriden is verwaarloosbaar ter
hoogte van het pluimmaximum en de woonwijken Berendrecht en Stabroek.
De bijdragen van CO, chloriden, kwik (Hg) en cadmium (Cd) + thallium (Tl) in zwevend stof, zijn
in alle receptoren en ter hoogte van het pluimmaximum verwaarloosbaar.
De bijdrage aan de depositie van Cd+Tl is belangrijk ter hoogte van het pluimmaximum op het
bedrijfsterrein en beperkt ter hoogte van Putte.
De verzurende depositie wordt getoetst aan de lange termijndoelstelling (beleidsdoelstelling
2030) van 1.400 Zeq/ha/jaar. De bijdrage aan de verzurende depositie is belangrijk ter hoogte
van het pluimmaximum op de bedrijfsterreinen van BAYER/E.ON en beperkt te Stabroek en te
Putte. De eutrofiërende depositie wordt getoetst aan 14 kg N/ha/jaar. De bijdrage van E.ON is
belangrijk ter hoogte van het pluimmaximum op het terrein van BAYER/ E.ON en beperkt te
Stabroek.
SGS Belgium NV Juni 2009 Synthese 804
Projectnummer: 07.0309

De bijdrage van het wegverkeer gegenereerd door het voorgenomen project aan de
luchtverontreiniging langs de wegen is verwaarloosbaar tot beperkt.
De bijdrage van het wegverkeer gegenereerd door het voorgenomen project in het scenario met
de koeltoren is niet verschillend t.o.v. het scenario met directe koeling.
Milderende maatregelen
Voor de discipline lucht zijn de effecten van het koeltoren concept ten opzichte van het open
koelwater systeem positiever.
Er worden bijgevolg geen verdere milderende maatregelen voorgesteld, behalve degene die
voorgesteld worden in de projectbeschrijving.
De belangrijkste zijn :
Voor NOx (en ammoniak) : low Nox branders – installatie van een DeNOx
Voor SO2 : beperking en beheersing van het zwavelgehalte in de aangeleverde steenkolen –
installatie van een DeSOx (ook ROI genoemd).
Voor stof : specifieke maatregelen bij de kolen-handling (zoals beschreven onder § 2.5.3.3),
De bedrijfsvoering met volledig computer gestuurde opvolging van alle parameters met inbegrip
van de emissie monitoring garanderen een stabiele werking en volledige conformiteit met de in
deze MER bschreven resultaten.
Emissies naar water
De invloed van de lozing van spui in het scenario met koeltoren heeft een verwaarloosbare
invloed op de temperatuur van de Schelde.
In het scenario ‘met koeltoren’ is er zelfs een gunstige invloed op de zuurstofconcentratie in de
Schelde.
Bij het concept koeltoren zijn geen grote effecten te verwachten op het visbestand in de
Schelde. Een visafschriksysteem en -retoursysteem zullen de effecten op het visbestand
beperken.
De temperatuurverhoging van het Scheldewater zal zeer lokaal zijn en bovendien beperkt in
grootte. Vismigratie zal niet in het gedrang komen. Ook de slikken en schorren zullen geen
negatieve effecten ondervinden van de locale temperatuurverhoging.
De verzurende en eutrofiërende depositie zal ter hoogte van de gevoelige biotopen beperkt
blijven.
Milderende maatregelen
Er zijn geen bijkomende milderende maatregelen voor dit scenario aangezien dat de effecten
op oppervlaktewater gunstiger zijn dan in het scenario met directe koeling.
SGS Belgium NV Juni 2009 Synthese 805
Projectnummer: 07.0309

15.3. Scenario met bijstook van maximaal 20% biomassa
In dit hoofdstuk wordt het volwaardig alternatief (de kolencentrale met bijstook tot 20% gew.
Biomassa-afval) besproken. Enkel de afwijkende effecten/besluiten ten opzichte van 100%
kolenstook zullen besproken worden in dit hoofdstuk.
15.3.1. Bijdrage tot de concentraties in de omgevingslucht voor de
verschillende polluenten
Betrokken disciplines
Lucht, mens, fauna en flora
Besluit
Er worden voor het alternatief met bijstook van max. 20% biomassa-afval bijkomende emissies
van dioxines verwacht. Deze emissies zorgen voor belangrijke dioxine-depositiewaarden ter
hoogte van Stabroek. De dioxine-immissieconcentraties worden als verwaarloosbaar
beschouwd. Wat de immissies door het gegenereerde verkeer betreft in de exploitatiefase is
deze beperkt beschouwd in de Scheldelaan en verwaarloosbaar op de R2. In de discipline
mens worden de depositiewaarden van dioxines als relevant beschouwd.
Milderende maatregelen
Als milderende maatregel wordt een goede selectie van het aangeleverde biomassa-afval
belangrijk geacht.
15.3.2. Invloed op de kwaliteit van bodem en grondwater op het terrein
Betrokken disciplines
Bodem en grondwater, mens, fauna en flora
Besluit
In de discipline bodem en grondwater wordt beoordeeld dat de dioxine-depositie, door de
elektriciteitscentrale, op 20 jaar veroorzaakt in de agrarische gebieden ten noordoosten, een
factor 500 onder de Duitse streefwaarde ligt.
Milderende maatregelen
Er worden geen milderende maatregelen voorgesteld.
15.3.3. Impact op de verkeersgeneratie
Betrokken disciplines
Mens, lucht, fauna en flora
SGS Belgium NV Juni 2009 Synthese 806
Projectnummer: 07.0309

Besluit
Gedurende de exploitatiefase worden er beperkte bijdrages van de bijdrage aan het verkeer
genoteerd. De bijdrage van het wegverkeer gegenereerd door het voorgenomen project aan de
luchtverontreiniging langs de wegen is verwaarloosbaar tot beperkt beoordeeld.
Milderende maatregelen
Er worden voor de exploitatiefase geen milderende maatregelen voorgesteld.
SGS Belgium NV Juni 2009 Synthese 807
Projectnummer: 07.0309

16. Eindsynthese en integratie
E.ON Power Plants Belgium BVBA plant op de site van BAYER Antwerpen een nieuwe
poederkoolgestookte elektriciteitscentrale met een bruto elektrisch vermogen van 1.100 MWe.
Deze centrale met een elektrisch rendement van 45,6% zal een van de meest efficiënte
steenkoolcentrales zijn in de wereld en de beste beschikbare technieken zullen toegepast
worden om de milieu-impact te beperken. De brandstof zal bestaan uit steenkool, en mogelijk
ook uit brandstoffen van BAYER-LANXESS en reststoffen vanuit de waterzuivering. De bijstook
tot en met maximaal 20% biomassa wordt als alternatief onderzocht. De centrale zal elektriciteit
opwekken, die door E.ON grotendeels aan het openbare net zal worden geleverd. De centrale
zal voorzien in basiselektriciteitsproductie. De centrale zal voldoende ruimte in lay-out en
proces reserveren om op termijn CO2-afvangst (post-combustion) te kunnen realiseren. De
eenheid werd in september 2008 door de TÜV gecertificeerd als ‘capture ready’.
Waar aanvankelijk werd gedacht dat het koelwaterconcept van de directe koeling vanuit
wetenschappelijk oogpunt verkieslijk zou zijn, is uit verdere exhaustieve wetenschappelijke
studie naar aanleiding van de voorliggende m.e.r. gebleken dat het scenario van de koeltoren
voor de verscheidene disciplines beter scoort dan het scenario met het open koelwatersysteem.
Voor de discipline landschap wordt het scenario met de koeltoren als aanvaardbaar beoordeeld.
De leemten in de kennis zoals beschreven zijn niet van aard om de wetenschappelijkheid van
voorliggend rapport te reduceren en/of enige wetenschappelijk gefundeerde besluitvorming over
dit project in de weg te staan. Inzake monitoring zullen in elk geval de voor elke discipline
wettelijk bepaalde monitoringvereisten nauwgezet moeten worden nageleefd.
De elektriciteitscentrale zal circa 100 directe en stabiele jobs opleveren voor een periode van 40
jaar, en talrijke bijkomende jobs bij toeleveranciers. Tijdens de bouwfase zullen gemiddeld circa
1.000 tot 1.500 personen aan de bouw meewerken. De investering wordt geraamd op méér dan
1,5 miljard euro, waarvan circa 300 miljoen euro aan Vlaamse bedrijven zullen toekomen.
E.ON beoogt een synergie te bereiken met de overige activiteiten op de BAYER-site: de
warmtelevering aan BAYER maakt hiervan deel uit. Verder(reikend)e mogelijkheden voor
warmteleveringen worden onderzocht; de centrale is voorbereid op een latere toepassing van
additionele warmteleveringen, en E.ON beoogt met nog nader te identificeren partners een
bredere haalbaarheidsstudie over warmwaterleveringen in het havengebied te laten uitvoeren.
De centrale zal elektriciteit opwekken, die door E.ON grotendeels aan het openbare net zal
worden geleverd. De centrale zal voorzien in basiselektriciteitsproductie. De centrale zal
voldoende ruimte in lay-out en proces reserveren om op termijn CO2-afvangst (postcombustion)
te kunnen realiseren. De eenheid werd in september 2008 door de TÜV
gecertificeerd als ‘capture ready’.
E.ON zal alle vereiste vergunningen, machtigingen en toelatingen aanvragen die noodzakelijk
zijn voor de uitvoering van het project, zo onder andere: milieuvergunning(en);
stedenbouwkundige vergunning(en); productie-, transportvergunning(en); captatievergunningen
en andere vergunningen, toelatingen en machtigingen die noodzakelijk blijken te zijn. Dit MER
wordt opgemaakt in het kader van de aan te vragen milieuvergunning.
SGS Belgium NV Juni 2009 Eindsynthese en integratie 808
Projectnummer: 07.0309

Enerzijds zorgt de werking van de geplande elektriciteitscentrale, inclusief hulpstoomketel en
back-upketel voor rookgasemissies en voor diffuse stofemissies door de op- en overslag van
kolen. Anderzijds vervangt de geplande elektriciteitscentrale andere stoomketels en de
daarbijhorende atmosferische emissies van BAYER.
Als gevolg van de werking van de nieuwe elektriciteitscentrale zullen atmosferische emissies
optreden van NOx, NH3, SO2, CO, PM10, chloriden, fluoriden, Hg, Cd, Tl en dioxines. Alle
atmosferische emissies zullen voldoen aan de Vlaamse emissienormen.
De berekende impact als gevolg van de uitstoot van deze polluenten in de omgeving van de site
van de nieuwe elektriciteitscentrale bevinden zich steeds beneden de in dit MER gehanteerd
toetsingswaarden. De berekende concentraties en deposities werden in het hoofdstuk mens als
verwaarloosbaar beoordeeld met uitzondering van de impact op de Fluoridenimissieconcentratie
(relevant) de PM10-immissieconcentratie (beperkt) en de depositie van
Cd+TI (beperkt) .
Met betrekking tot de lozing van het bedrijfsafvalwater kan gesteld worden dat de impact op de
kwantiteit en kwaliteit van het ontvangende water, de Schelde, verwaarloosbaar is.
Met betrekking tot de captatie en de lozing van het koelwater kan besloten worden dat de
hierboven beschreven ‘optie 1’ (captatie en lozing aan de TAW-9 m dieptelijn) de minste impact
heeft op zowel de watertemperatuur in de Schelde als de temperatuur aan de oevers en
bodem ter hoogte van de Schorren en Slikken en de gevolgen voor de bodemgesteldheid
(erosie). De impact kan beschouwd worden als beperkt voor zowel de water- als
(water)bodemtemperatuur. Optie 1 zal dan ook door E.ON worden uitgevoerd.
In het scenario ‘gemiddelde zomer’ werd onderzocht wat de invloed zou zijn op de Schelde
tijdens een gemiddelde zomer op het vlak van temperatuur en bij een delta T van 10°C, waarbij
geen extra koeling zou plaatsvinden. De resultaten geven bij deze situatie toch iets hogere
invloeden, zij het beperkt op Scheldewater, maar toch hogere pieken aan de bodem, zij het zeer
plaatselijk en bij doodtij. Er moet evenwel gesteld worden dat dergelijke situatie zich niet zal
voordoen, nu E.ON bij de warmste periode in de zomer zal bijkoelen met koelcellen met
geforceerde trek
De lozing van het koelwater heeft geen negatieve impact op de zuurstofconcentratie in de
Schelde.
In de discipline fauna en flora wordt gesteld dat het onttrekken van koelwater uit de Schelde het
ecosysteem van het estuarium van de Schelde slechts beperkt zal aantasten. Nochtans is het
aantal aangezogen organismen zeer groot (150 miljoen op jaarbasis). Om het aantal ingezogen
vissen te beperken wordt projectmatig reeds een visafweersysteem voorzien. Hierdoor zal het
aantal aangezogen vissen drastisch beperkt worden (tot 90%). Mits een efficiënt
visafweersysteem en een visretoursysteem worden geïnstalleerd, zullen de effecten van E.ON
op de visbestand beperkt blijven. De cumulatieve opwarming van het water in de Schelde kan
een verschuiving van het ecologische evenwicht veroorzaken. Het water in de Schelde zou
beneden de 25°C moeten blijven. Voor verzuring en eutrofiëring zijn voor de natuurgebieden
SGS Belgium NV Juni 2009 Eindsynthese en integratie 809
Projectnummer: 07.0309

Ruige Heide, Schans van Smoutakker en de Brabantse Wal in Nederland belangrijk. De
bijdrage van E.ON is t.a.v. de kritische last relevant.
De geplande kolencentrale zal voorzien worden van bodembeschermende maatregelen volgens
de huidige stand van de techniek. Het risico op bodemverontreiniging wordt bijgevolg tot een
minimum beperkt. Op basis van de beschikbare kwaliteitsgegevens van het grondwater ter
hoogte van de site van E.ON kan gesteld worden dat binnen de bemalingsinvloed mogelijk 1
verontreinigingskern aanwezig is in het grondwater. Hierdoor is monitoring van het
bemalingswater noodzakelijk en indien nodig dient het opgepompte bemalingswater te worden
gezuiverd. Migratie van andere grondwaterverontreiniging als gevolg van de bemaling wordt
echter niet verwacht.
In de discipline geluid en trillingen tonen de berekeningen aan dat het verwachte geluidimpact
van E.ON volgens het significantiekader van de discipline geluid en trillingen, naar de relevante
beoordelingsposities (t.h.v. bewoning en t.h.v. natuurgebieden) als beperkt kan worden
beschouwd. Mogelijke gezondheidseffecten als gevolg van de werking van de geplande
kolencentrale worden bijgevolg niet verwacht.
Tenslotte worden tijdens de aanlegfase mogelijk overschrijdingen van de grenswaarden voor
deze verwacht indien gezamenlijk gewerkt wordt met 3 grondboormachines voor
paalfunderingen met hun luidruchtigste zijde (zijde motor, en uitlaat) gericht naar het
Galgenschoor. Door een NO-directiviteit aan te houden kan de overschrijding worden
vermeden. Tijdens het heien van de damplaten t.h.v. de koelwateraanzuig kunnen er lichte
overschrijdingen van de grenswaarden voor impulsachtige geluiden worden verwacht.
Geluidarme heimethoden (intrillen) buiten het broedseizoen zijn aangewezen.
Tijdens de aanlegfase worden er belangrijke bijdrages verwacht qua bijkomende
verkeersintensiteiten door het transport van grond en aanvoer van installatieonderdelen en het
personenverkeer van de contractors en dit zowel op de R2 (Tijsmans- en Liefkenshoektunnel)
als op de Scheldelaan. De maximale capaciteit wordt niet overschreden. Gedurende de
exploitatiefase worden er beperkte bijdrages genoteerd.
Het onderzochte alternatief, met bijstook van max. 20% biomassa-afval veroorzaakt een hogere
emissie van dioxinen waardoor deze parameter mee boordeeld werd. Deze emissie van
dioxinen veroorzaken depositiewaarden die als belangrijk worden beschouwd in de discipline
lucht. De immissieconcentraties als gevolg van deze emissies worden als verwaarloosbaar
beschouwd. Daar het biomassa-afval per vrachtwagen wordt aangevoerd, veroorzaakt dit een
verandering in impact op het verkeer. Deze impact is echter van deze orde dat er geen
verandering optreedt in significantieklasse t.o.v. 100%kolenstook.
Er kan besloten worden dat als gevolg van de geplande kolencentrale van E.ON volgende
mogelijke milieueffecten werden vastgestel:
• Bijdrage tot de concentraties in de omgevingslucht voor verschillende polluenten;
• Impact op de oppervlaktewaterkwaliteit (concentratie- en temperatuurswijziging) van de
Schelde voor een aantal parameters;
• Invloed op de kwaliteit van bodem en grondwater op de site;
• Bijdrage aan het geluidsimmissieniveau;
• Impact op de verkeersgeneratie.
SGS Belgium NV Juni 2009 Eindsynthese en integratie 810
Projectnummer: 07.0309

Als algemeen besluit heeft E.ON besloten om op basis van de resultaten van het onderzoek,
uitgevoerd in het kader van het voorliggende MER, bij de vergunningsaanvraag te kiezen voor
het uitvoeringsalternatief van de koeltoren. Met betrekking tot de handling van de steenkool, zal
E.ON opteren voor het uitvoeringsalternatief van de volledig in gesloten ruimtes uitgevoerde
kolenopslag op het terrein van BAYER.
Onderstaande tabel geeft een overzicht van technische en milderende maatregelen die door
E.ON genomen worden.
Tabel 16.1 overzicht technische en milderende maatregelen.
Soort
maatregelen
Effect Opmerkingen/commentaar/reden van al of niet realisatie
Maatregelen ivm Voorkomen/beperken - aanlevering van kolen met barges of via SEA-INVEST
diffuse
van diffuse stofemissies - opslag van de kolen in een gesloten magazijn
stofemissies
- bevochtiging van kolen bij ontlading van de schepen
- beperking van de valhoogte tot 0,5 meter
- gesloten transportsysteem van de opslag van Sea-Invest of eigen opslag
naar installatie
- voorzien van besproeiing op alle valpunten van kolen (zelfs in het opslag
magazijn)
- voorzien van stofzuigsysteem op de transportbanden
- goede house-keeping
- kalk en kalksteen wordt in gesloten systeem gelost naar de silo’s
- opslag van vliegas en gips in silo’s ; opslag van bodemas in hal
- Vraag om achter Beperken van
- Het gebruik van doekenfilters is geen technologie die veel wordt
de ESP een stofemissies
toegepast bij elektriciteitscentrales. Het wordt enkel uitgevoerd bij
doekenfilter te
installaties met elektrofilter met 4 velden. E.ON voorziet de installatie van
zetten of
een elektrofilter met zes velden.
actiefkool
- Geen actiefkoolinstallatie nodig, nu gecombineerde techniek gebruikt
installatie
wordt bestaande uit rookgasontzwaveling en DeNOx.
- Vraag om na te
- Er wordt niet geopteerd voor een doekenfilter omdat deze techniek
gaan waarom de
(ondanks het feit dat zij in de BREF-LCP wordt weerhouden) een reeks
DeNOx (SCR)
nadelen heeft. Zo hebben doekenfilters een veel grotere drukval dan
direct na de ketel
elektrofilters: daar waar bij elektrofilters een drukval van 1 - 2 mbar
staat en niet aan
optreedt, moet voor een doekenfilter worden gerekend met een drukval
het einde van de
van 12 - 15 mbar. De veel hogere drukval leidt in combinatie met het
installatie
rookgasdebiet tot een toename van het eigen elektriciteitsverbruik met 2
MW. Verder is een operationeel nadeel van de doekenfilter dat bij het
optreden van lekkages in doeken het verwijderingsrendement snel
afneemt. In dat geval moet de installatie elke drie jaar stilgelegd worden
om de doeken te vervangen, dit terwijl elektrofilters automatisch worden
gewassen. Door DeNOx na een stoffilter te plaatsen is men ook niet in
staat om een hoger verwijderingsrendement te bekomen. Men heeft wel
een impact op de ammoniakconcentratie in de vliegas, maar men heeft
geen impact op de eventuele hogere ammoniakemissie in de schouw.
De voordelen van ESP t.o.v. doekenfilters zijn :
• Robuustheid
• Lage operationele kosten
• Hoge beschikbaarheid
• Betrouwbaarheid
• Weinig onderhoud
De configuratie van de E.ON centrale voorziet de DeNOx na de ketel (hoge
stof SCR) en niet op het einde van de installatie (lage stof SCR) omwille
van volgende redenen:
a) Hoge stof SCR
De SCR reactor in de hoge-stof positie wordt geplaatst tussen de uitgang
van de economizer en de ingang van de voorverwarmer. Deze configuratie
wordt gekarakteriseerd door hoge operationele temperaturen (320 – 420
°C) en hoge concentraties aan stof (5.000 – 20.000 g/Nm 3 nat). Ondanks
het hogere risico voor erosie en vergiftiging van de katalysator wordt deze
configuratie verkozen in geval van een ‘bodem gestookte boilers’ boven
andere SCR configuraties omwille van:
- hogere NOx reductie, dus hogere specifieke reductie efficiëntie (lager
volume katalysator voor zelfde NOx reductie, waardoor ook kleinere
reactoren kunnen gebruikt worden).
- lager energieverbruik, toe te schrijven aan lage drukverliezen van het
SGS Belgium NV Juni 2009 Eindsynthese en integratie 811
Projectnummer: 07.0309

Soort
maatregelen
Maatregelen
voorkomen/beperk
en van andere
emissies (o.m.
verzurende
depositie)
Effect Opmerkingen/commentaar/reden van al of niet realisatie
Beperking van SO2, NOx
SGS Belgium NV Juni 2009 Eindsynthese en integratie 812
Projectnummer: 07.0309
rookgassysteem (er zijn geen extra warmtewisselaars vereist),
- er zijn geen extra verwarmingsmiddelen vereist (zoals stoom, gas of
lichte olie),
- lagere stoom of perslucht verbruik (voor de roetblazers; frequent
roetblazen is niet vereist),
- geen ammoniak verlies naar de atmosfeer.
- lagere investerings-, onderhouds- en operationele kosten.
Toepassing van tegen erosie en vergiftiging bestaande katalysatoren
vermindert de typische risico's van hoge stof SCR systemen tot een
minimum. Om die reden is er wereldwijd een tendens voor het gebruik van
‘hoge-stof’ SCR systemen voor elektrische centrales.
b) Lage stof SCR
De laag-stof configuratie bestaat uit twee opties die verschillen op gebied
van de plaats van de elektrostatische precipitator (ESP).
In beide opties is de SCR reactor na de ESP geplaatst. De ESP kan ofwel
voor de voorverwarmer (warme zone) of na de voorverwarmer (koude
zone) geplaatst worden.
Opwarmen van het rookgas is bij de hete lage-stof optie niet vereist. Maar
in het geval van de koude lage-stof optie dient het rookgas opgewarmd te
worden tot hogere temperaturen (250-300 °C), zoals in het geval van endof
pipe toepassing. Dit is nodig om de omzettingsrendementen te
waarborgen, de neerslag van zouten (veroorzaakt door de aanwezigheid
van SO2 en SO3) in de katalysator te minimaliseren, en om te vermijden
dat de temperatuur beneden het dauwpunt zou liggen.
In het algemeen, is de lage-stof SCR configuratie geschikt als er een hoog
risico is op vergiftiging of erosie van de katalysator, wat niet het geval is bij
conventionele met kolen gestookte elektrische centrales.
Ondanks een beduidend lagere vliegas concentratie (10-100 natte
mg/Nm3), neigt de SCR katalysator in de lage-stof configuratie tot een
hoger risico tot verstoppingen doordat het stof dat door de ESP doorgaat
fijner is. Dit stof heeft een grotere neiging tot vormen van agglomeraten
dan het stof in de hoge-stof configuratie. Daarom vereist de lage-stof SCR
een hogere rookgassnelheid (5-7 m/s) door de katalysator om deze
zuiverder te houden. Sommige zeer belangrijke ontwerp-eigenschappen
maken een toepassing van lage-stof SCR configuraties op operationeel en
vanuit milieustandpunten moeilijk:
-hoog energieverbruik toe te schrijven aan hogere drukverliezen (hogere
rookgassnelheden; bijkomende 5 - 10 mbar drukverliezen gelijkwaardig
aan ongeveer 1 MW) en/of warmtewisselaars (vermindering van het
rendement van de centrale);
- hoger risico voor stilstanden van de installatie door verstopping;
- beduidend hogere investerings-, onderhouds- en operationele kosten;
- extra operationele vereisten: (‘by-pass’ operaties,
‘opwarmingsprocedures’, frequent gebruik van maatregelen waarbij hoge
stoom of perslucht dient gebruikt te worden (zoals roetblazen, enz.);
- lagere NOx reductie in de „koude’ configuratie;
- verbruik van bijkomende hoeveelheden stoom, gas of lichte olie in de
„koude’ configuratie, gelijkwaardig aan ongeveer 12 MWe (door
warmteverlies van 10 °C van de rookgassen bij de warmtewisselaar).
c) End-of-pipe SCR
Bij de ‘end-of-pipe’ configuratie wordt de SCR reactor geïnstalleerd na de
rookgas (FGD) ontzwaveling. Deze configuratie vereist ook dat het rookgas
opnieuw opgewarmd wordt.
Deze configuratie is hoofdzakelijk geschikt voor natte bodemboilers met
asrecirculatie en bij afvalverbrandingsinstallaties, waar hogere degradatie
van de katalysator (bij de andere configuraties) wordt verwacht.
End-of-pipe SCR heeft gelijkaardige voordelen en nadelen als lage-stof
SCR configuratie, maar zelfs nog hogere drukverliezen (20 tot 25 mbar,
equivalent aan ongeveer 3.5 MW) en hoger energieverbruik (stoom of olie).
De end-of-pipe configuratie kan aanleiding geven tot ammoniak verliezen
naar de atmosfeer.
- Electrofilter met ‘6 velden’ (oudere installaties hebben er 4)
- Low NOx-branders
- Operationele controle op alle installatieonderdelen zoals o.m. ketel, ESP,
DeSOx, DeNOx, elektriciteitsproductie,door de volledig met centrale
computereenheid geëxploiteerde installatie met regeling en controle van
alle gegevens
- Kritische controles gebaseerd op basis van het principe ‘2 van de 3’ zodat
altijd veilige en conforme werking gegarandeerd is
- Alle maatregelen worden vastgelegd in procedures

Soort
maatregelen
Algemene
kenmerken
branders
Algemene
kenmerken SCR
(DeNOx)
Effect Opmerkingen/commentaar/reden van al of niet realisatie
SGS Belgium NV Juni 2009 Eindsynthese en integratie 813
Projectnummer: 07.0309
- Garanderen van een maximale jaargemiddelde S concentratie in de kolen
van 1,2% door aangepast aankoopbeleid, uitvoeren van analyses op de
kolen
- Deelname aan monitoringprogramma/studies en acties van ANB ((nog te
vast te leggen)
- Deelname aan monitoringprogramma’s studies en acties in kader van de
Brabantse Wal (nog vast te leggen)
- Installatie in overleg met VMM van immissiemonitoring (deels opgelegd in
VLAREM.
- Monitoring van de emissies conform VLAREM
De kolenstofbranders zijn spiraaltrapsbranders (DS branders). De
gebruikte DS branders voldoen aan de vereisten van DIN EN 12952-9.
De DS branders bestaan uit de volgende hoofdcomponenten:
- De centrale oliebrander- en ontstekingslans,
- De buis van de kernlucht,
- De primaire buis met verstelbaar spiraallichaam en aansluitend primair
mondstuk met geïntegreerde stabilisatie-ring en afbuiggoten voor de
secundaire lucht,
- De buis van de secundaire lucht met verstelbare axiale spiraalschoepen
en afbuiggoten voor de tertiaire lucht aan de uitlaat,
- De buis voor de tertiaire lucht met verstelbare axiale spiraalschoepen en
aansluiting aan de buizenkorf van de brander (brandergoot).
De toevoer van secundaire, tertiaire, kern- en wandlucht wordt per DS
brander gemeten, de lucht naar de brander wordt via een regelklep
geregeld en de wandlucht via trimkleppen ingesteld. Door de secundaire,
tertiaire, kern- en wandlucht wordt boven de brander een luchtvolume van
meer dan 1,0 bereikt. Het resterende luchtvolume wordt via een
‘bovenluchtzone’ in de verbrandingsruimte gebracht. In deze
‘bovenluchtzone’ wordt het luchtvolume tot 1,15 - 1,17 verhoogd als de
stoomgenerator 100% belast wordt. De onderstochiometrische atmosfeer
in de primaire reactiezone van de brander blijft zo lang mogelijk behouden
ook als de brander globaal boven stochiometrisch of bijna stochiometrisch
werkt. Daardoor is het mogelijk, de vluchtige bestanddelen van de kolen
gecontroleerd onder zuurstofarme omstandigheden te ontgassen en te
laten reageren, zodat de NOx vorming al in de vlam sterk beperkt wordt,
waardoor de totale emissie van de stookinstallatie beduidend vermindert.
De stabiele secundaire en tertiaire spiraalluchtstromen die ontstaan dankzij
de bijzondere vormgeving van de DS branders, zorgen voor een verrijking
van de zuurstof in de buitenste vlammenzones en voor een positieve
invloed op de wandatmosfeer van de verbrandingsruimte. De latere
toevoeging van bovenlucht garandeert een volledige burn-out van CO en
cokesdeeltjes voordat de rookgassen de convectieve verwarmingsvlakken
binnengaan. Door deze maatregel wordt de wettelijk toegelaten CO
emissie zeker nageleefd. De toegelaten NOx emissie wordt door een
DeNOx installatie gewaarborgd, waarbij door de DS branders lage NOx
gehaltes aangehouden worden als ingangswaarden in de katalysator.
De vermenging van het ammoniak/luchtmengsel gebeurt met een statische
mixer in combinatie met de noodzakelijke afstand van de mengzone. Door
de adequate inrichting van het rookgaskanaal, het
Ammoniakdoseringssysteem en de reactor wordt een gelijkmatig
stromingsprofiel gegenereerd, wat samen met de homogene vermenging
van het ammoniak de basisvoorwaarde vormt voor een hoge en efficiënte
NOx-reductie met een rendement van minstens 90%.
De technische gegevens van de SCR zijn:
- de SCR bestaat uit 1 reactor met 5 katalysator niveau’s, en 240
modules per niveau.
- de ontwerpdruk is +/- 70 mbar
- de ontwerptemperatuur is 420°C
De DeNOx-reactor is uitgevoerd als staande reactorconstructie en dient
voor een veilige verankering van de katalysatormodules. De reactor heeft
vijf niveaus voor de katalysatormodules. Drie katalysatorniveaus zijn met
modules uitgerust. Twee niveaus blijven als reserveniveau over. Boven het
eerste katalysatorniveau is een gelijkrichterrooster ingebouwd om een zo
lineair mogelijke toestroming naar de katalysators veilig te stellen. De
stromingsgelijkrichter bestaat uit een staalplaatconstructie vergelijkbaar
met lichtroosters.
Als reductiemiddel voor de selectieve katalytische verwijdering van
stikstofoxiden uit de rookgassen wordt ammoniakgas NH3 ingezet. De
toevoer gebeurt door onttrekking van het onder druk vloeibaar gemaakt

Soort
maatregelen
Algemene
kenmerken DeSOx
Visafweersysteem Beheersing van
vissterfte
Effect Opmerkingen/commentaar/reden van al of niet realisatie
SGS Belgium NV Juni 2009 Eindsynthese en integratie 814
Projectnummer: 07.0309
ammoniak aangeleverd via de BASF-leiding. Vooraleer in de SCR te
gebruiken wordt de vloeibare ammoniak verdampt in een
verdampingsinstallatie.
Het ammoniak wordt in het rookgaskanaal gedoseerd met ‘1-stof –
sproeiers’. Voor de dosering in de rookgasstroom is om de volgende
redenen een verdunning van het NH3-gas noodzakelijk:
- De hoeveelheid NH3-gas die voor het DeNOx-proces nodig is, is zeer
klein in vergelijking met de hoeveelheid rookgas. Een gasdosering van ca.
1% t.o.v. de hoeveelheid rookgas is het streefcijfer.
- NH3 en lucht kunnen een explosief mengsel vormen. De kritische
concentraties liggen bij 15-28% NH3. Om deze reden is het noodzakelijk
het NH3-gas voorafgaand aan de dosering in de rookgasstroom tot minder
dan 10 vol.% per volume NH3 te verdunnen. Er gebeurt een 20-voudige
verdunning van het NH3-gas, zodat de concentratie uiteindelijk
overeenkomt met max. 5% volumeprocent. Voor het tot stand brengen van
de verdunningslucht is een NH3-menglucht-ventilatiestation (twee
redundante blazers) voorzien. De hoeveelheid lucht die tijdens de werking
aan het rookgas wordt toegevoegd, is constant. De hoeveelheid ammoniak
wordt in functie van de NOx-waarde bijgemengd. De vermenging van NH3
en lucht gebeurt in een statisch mixersysteem.
De DeSOx is een éénlijnsrookgas-ontzwavelingsinstallatie (ROI). De
rookgassen worden door middel van twee ventilatoren naar de absorber
geleid, en daar ontdaan van SO2,maar ook van HCl, HF, SO3 en stofresten
alvorens via de koeltoren naar de atmosfeer afgeleid.te worden. Het SO2
verwijderingsrendement van de installatie is minimaal 98,5%. Een
rookgasontzwavelingsinstallatie kan in meerdere installatieonderdelen
worden opgedeeld. De belangrijkste zijn hierbij:
- rookgaskanalen
- de rookgaswassing
- de aanvoer van absorptiemiddel (krijt) met de eigenlijke reactie
- de gipsontwatering
Het rookgas wordt via een rookgaskanaal naar de inlaatmoffen van de
absorber geleid. Via deze radiaal geplaatste inlaatmoffen stromen de
rookgassen boven het absorberreservoir naar de absorber volgens het
tegenstroomprincipe (van onderen naar boven).
In de absorber worden de rookgassen in contact gebracht met de krijt
bevattende wassuspensie Tegelijk wordt zuurstof uit het rookgas
opgenomen en in de wasvloeistof geleid voor de omzetting naar sulfaat.
De als sproeitoren uitgevoerde absorber heeft hoofdzakelijk 3 zones: de
vloeistofzone (absorberreservoir), de sproeizone (contactzone) en de
gaszone.
Absorberreservoir
In het onderste deel van de absorber wordt de wassuspensie verzameld,
geroerd, van vers absorptiemiddel voorzien en belucht. De grootte van het
absorberreservoir bedraagt ongeveer 5000 m³ en wordt hoofdzakelijk
bepaald door de oplossnelheid van het absorptiemiddel en de verblijfstijd
voor de gipskristallisatie. Het roeren van de reservoirinhoud helpt het
oplossen van het absorptiemiddel en verhindert het afzetten van de vaste
stoffen. Het mengen van het reservoir gebeurt via 5 over de absorber
verdeelde roerinrichtingen. De roerinrichtingen zijn ongeveer 2 m boven de
bodem van de tank opgesteld. De oxidatielucht voor de oxidatie van het in
de wasvloeistof geabsorbeerde SO2 tot sulfaat wordt vanuit de omgeving
aangezogen, vóór de roerinrichtingen in het absorberreservoir geblazen en
fijn verdeeld. Door de fijne verdeling van de luchtbellen wordt een zeer
homogene verdeling van de oxidatielucht in het hele absorberreservoir
gerealiseerd.
Sproeizone (contactzone)
De rookgassen stromen vlak boven het absorberreservoir radiaal tot in de
absorber. Ze stromen doorheen de absorber naar boven toe. Bovenaan de
absorber wordt de wassuspensie versproeid (in de vorm van druppels met
een bepaalde diameter) over 6 vlakken voorzien van sproeikoppen. De
contactzone vormt een intensief door elkaar gemengde gas/vloeistoffase
Gaszone
In het bovenste gedeelte van de absorber worden de rookgassen
doorheen een horizontaal ingebouwd druppelafscheidingssysteem (grove
en fijne afscheider) geleid en ontdaan van de meegevoerde
vloeistofdruppels. De afgescheiden druppels en de spoelvloeistof vallen in
het absorberreservoir en vermengen zich daar met de wassuspensie.
Was voorzien in het geval van de directe koeling, maar is voor de gekozen
optie van de koeltoren niet nodig (zie akkoord van ANB- INBO)

Soort
maatregelen
Effect Opmerkingen/commentaar/reden van al of niet realisatie
E.ON gaat wel deelnemen aan het vismonitoringprogramma
Beheersen CO- Minimaliseren CO- Gebruik van geavanceerde monitoring- en procesbeheerstechnieken, en
emissies
emissies
onderhoud van het verbrandingssysteem
Opvolgen lozingen Vermijden van
temperatuurseffecten in
de Schelde
Continue monitoring van temperatuur van opgenomen en geloosde water
Opvolgen water Opvangen hemelwater Hemelwater wordt opgevangen en zoveel als mogelijk herbruikt als
proceswater
Grondwater Beheersing kwaliteit Monitoring van bemalingswater tijdens de aanlegfase
Opvolgen geluid Vermijden
- Bij de aanlegfase voorzien dat de paalfunderingsmachines met de
overschrijdingen van luidruchtigste zijde naar de minst kritische richting (richting NO) zijn
geluidsniveau op de opgesteld (communicatie met de aannemer)
habitatzones
- Heien bij de aanlegfase zo veel als mogelijk organiseren buiten het
broedseizoen
- Een monitoring van de trillingsniveaus t.h.v. de mogelijk kritische locaties
(installaties BAYER) tijdens de afbraak- en aanlegfase
- NO richting voorzien van de stoomafblaassystemen (in design op te
nemen)
- geluidscontrolemetingen (emissie- en immissiemetingen) en
overdrachtsberekeningen door een erkend geluidsdeskundige
Mens/verkeer Vermijden van hinder - Tijdens aanlegfase afspraken maken over ‘carpooling’ en
tijdens de aanlegfase ‘gemeenschappelijk vervoer’ met de aannemers
- Tijdens de aanlegfase organiseren van transport vanuit de parkings
Algemeen
doelmatig en
doeltreffend
milieuzorgsysteem
Algemene milieuzorg Zoals in alle centrales van E.ON, zal ook in de centrale in Antwerpen een
milieuzorgsysteem opgestart worden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Eindsynthese en integratie 815
Projectnummer: 07.0309

17. Monitoring en evaluatie
Ongeacht of het scenario van de directe koeling, koeltoren of bijstook met 20 % biomassa wordt
gevolgd, zullen de voor elke discipline wettelijk bepaalde monitoringvereisten nauwgezet
moeten worden nageleefd.
17.1. Analyse van de luchtemissies
E.ON zal zich houden aan de wettelijke bepalingen bepalingen inzake de monitoring van de
emissies van art 5.43.2.1.3. VLAREM II; E.ON zal bijgevolg volgende parameters continu
meten:
• Stof;
• SO2;
• NOx;
• CO.
De continu werkende apparatuur zal ook minstens jaarlijks worden geijkt en zal minstens om de
3 jaar uitgebreid worden gekeurd door een erkend laboratorium conform de code van goede
praktijk. Alsook de schouw zal gebouwd worden zodat metingen mogelijk zijn.
Indien een door E.ON beoogde brandstof als afvalstof zou worden gekwalificeerd:
• ·dient het in artikel 5.2.3bis.1.26, § 1 VLAREM II bepaalde meetprogramma te worden
gevolgd:
o CO, totaal stof, TOC, HCl, NOx, HF en SO2: continu
o zware metalen: gedurende de eerste werkingsperiode van twaalf maanden:
driemaandelijks; daarna halfjaarlijks;
o dioxinen en furanen: gedurende de eerste werkingsperiode van twaalf
maanden: tweemaandelijks; daarna zesmaandelijks.
• ·dienen overeenkomstig artikel 5.2.3bis.1.26, § 2 VLAREM II de dioxinen en furanen op
continue wijze te worden bemonsterd met ten minste tweewekelijkse analyses.
17.2. Analyse van de luchtimmissies
Conform Vlarem II, Afdeling 5.43.4.3 moet E.ON de immissieconcentraties in de omgeving te
monitoren. Belangrijke stoffen om te monitoren zijn:
• NOx, SO2 en fijn stof;
• depositie van Cd en Tl;
• zure depositie ter hoogte van de Ruige Heide.
Voor het concept van het immissiemeetnet is het aangewezen dat E.ON de VMM contacteert.
SGS Belgium NV Juni 2009 Monitoring en evaluatie 816
Projectnummer: 07.0309

17.3. Analyses van de wateremissies
De temperatuur en het debiet van het geloosde koelwater zal worden gemonitord. Belangrijk
hierbij is dat op hetzelfde moment de temperatuur van de Schelde wordt gemeten, tenzij de
temperatuursmetingen ‘on line’ beschikbaar zijn door een overheidsinstelling.
Voor de lozing van bedrijfsafvalwater zullen de in artikel 4.2.5.3.1, § 1 tot 4 VLAREM II
opgenomen meetverplichtingen worden nageleefd.
17.4. Bodem en grondwater
De monitoringsactiviteiten met betrekking tot bodem en grondwater voorzien in het regelmatig
controleren van het peil van het grondwater en de kwaliteit van bodem en grondwater ter
hoogte van de site van E.ON. Tijdens de aanlegfase dient het bemalingswater te worden
gemonitord.
17.5. Geluid en trillingen
In het geplande design zijn reeds veel geluidmaatregelen opgenomen (zie hoofdstuk 8). Extra
milderende maatregelen zijn wat betreft geluid dus niet nodig. Controlemetingen en
overdrachtsberekeningen door een erkend geluidsdeskundige, na een inloopperiode van de
volledig werkende site, worden wel nodig geacht.
17.6. Fauna en flora
De effecten van onttrekking van koelwater op het ecosysteem van het Schelde-estuarium zijn
gebaseerd op bemonsteringen ter hoogte van de elektriciteitscentrale van Doel en dateren van
1996.
Het visbestand van de Schelde kan sinds 1996 een aantal veranderingen hebben ondergaan,
zodat de gehanteerde cijfers voor de effectberekening niet optimaal zijn.
De voorgenomen centrale wordt gepland in de overgangszone van licht brak tot brak water,
waar een sterke saliniteitsgradiënt aanwezig is. De vangsten ter hoogte van de kerncentrale
geven een beeld van de visfauna te Doel. De extrapolatie van de gegevens van Doel naar de
situatie ter hoogte van de toekomstige E.ON centrale is wetenschappelijk niet helemaal correct,
en moet aanzien worden als een grove inschatting van het effect.
Om de effecten op het ecosysteem effect te kunnen beoordelen, dient in een latere fase een
uitgebreid onderzoek naar het plaatselijke visbestand te worden uitgevoerd (monitoring). Voor
de bepaling van de vispopulatie in de omgeving van het projectgebied zijn wetenschappelijke
staalnames noodzakelijk. Deze gegevens dienen dan met de effectieve inzuighoeveelheden te
worden vergeleken voor de bepaling van het effect op het Schelde-estuarium.
SGS Belgium NV Juni 2009 Monitoring en evaluatie 817
Projectnummer: 07.0309

Om geen schade toe te brengen aan de organismen in de Schelde, is de temperatuur van het
Scheldewater bij voorkeur maximum 25°C. Deze temperatuur dient op regelmatige tijdstippen te
worden gemeten. Indien nodig, dient men de warmtelozing aan te passen.
Om het effect van de toekomstige elektrische centrale van E.ON te kunnen opvolgen, is een
monitoring van het visbestand in de Schelde noodzakelijk. Deze monitoring dient op lange en
korte termijn te worden uitgevoerd. Deze monitoring is ook noodzakelijk om de cumulatieve
effecten van de verdieping van de Schelde te kunnen opvolgen.E.ON zal deelnemen aan het
vismonitoringprogramma van de overheid.
Op langere termijn (bijv om de 5 jaar) dient een kwalitatief en kwantitatief onderzoek te worden
uitgevoerd van het visbestand dat de sectie van de Schelde ter hoogte van de E.ON-centrale
passeert (populatie-onderzoek). Simultaan dient het visbestand dat door de centrale van E.ON
wordt ingezogen, te worden bepaald. E.ON dient hiervoor in het aanzuigsysteem een
staalnamepunt voor vissen te voorzien. Aangezien het visbestand in de Schelde van seizoen tot
seizoen wijzigt, dient een dergelijk onderzoek een volledig jaar te beslaan. De staalnames in de
Schelde dienen te gebeuren volgens een wetenschappelijke techniek (vb ankerkuilnetten).
Maandelijks moet E.ON visbemonsteringen uitvoeren aan het staalnamepunt voor vis. Deze
bemonsteringen laten toe de totale hoeveelheid ingezogen vissen per soort in een bepaalde
periode te schatten en de evolutie ervan te volgen. Ze vormen ook de basis om na te gaan of
bijkomende aanpassingen van het visafweersysteem noodzakelijk zijn.
Omdat de bijdrage van het project aan de verzuring relevant is voor de Ruige Heide, de Schans
van Smoutakker en het habitatrichtlijngebied Brabantse Wal, is E.ON in conctact met de
Nederlandse Provincie Noord-Brabant en met LNE-ANB om in de toekomst samen te werken
omtrent de verzuring en (salderings-)maatregelen te nemen indien nodig vanaf de opstart van
de productie in 2015; op dat ogenblik zal het ook mogelijk zijn met de overheid te beslissen om
een bijkomende meetpost op te richten. Via monitoring kunnen ook de cumulatieve effecten van
de verdieping van de Schelde opgevolgd worden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Monitoring en evaluatie 818
Projectnummer: 07.0309

18. Leemten in kennis
Ongeacht of het scenario van de directe koeling, koeltoren of bijstook met 20 % biomassa wordt
gevolgd, zijn een aantal leemten in de kennis aanwijsbaar. Deze leemten in de kennis zijn
evenwel niet van aard om de wetenschappelijkheid van voorliggend rapport te reduceren en/of
enige wetenschappelijk gefundeerde besluitvorming over dit project in de weg te staan.
Kwantificatie van emissies in de lucht
De emissies van de lucht werden geschat op basis van de karakteristieken van de geplande
installaties. De werkelijke emissies van deze installaties kunnen afwijken van de
conceptemissies. Het verschil zal echter zeer beperkt zijn, zodat de beoordeling van de effecten
hierdoor wellicht niet zullen wijzigen.
Gebrek aan online-temperatuursmetingen van de Schelde
Voor dit MER werd gebruik gemaakt van statistische gegevensverwerking. Gelet op de
warmtevrachtlozing, zullen on-line temperatuursmetingen in de toekomst noodzakelijk zijn.
Gebrek aan beschrijvend bodemonderzoek
In een oriënterend bodemonderzoek is gebleken dat op een bepaald punt van de toekomstige
E.ON-site een verhoogd gehalte aan TOC gevonden is. Welke stoffen deze hoge waarde
veroorzaken en wat de omvang van het risico is, moet in een beschrijvend bodemonderzoek
verder uitgeklaard worden.
Geen toetsing aan effectieve geluidsemissie
Er werd gewerkt met emissies op basis van geluidsprognose. De effectieve geluidsemissie
moet nog gecontroleerd worden. De geluidemissie werd berekend voor de centrale te Datteln
en dit niet enkel o.b.v. metingen maar ook o.b.v. gangbare rekenformules voor geluidafstraling
van boilers, zuigtrekventilatoren, ... en dit dan omgerekend voor deze installaties, opgesteld in
een gebouw (dus rekening houdend met de geluidisolatie van de gebouwdelen en de
geluiddrukstijging door het plaatsen in een gebouw (stijging nagalm).
Mobiliteit
Over de intensiteit van de Scheldelaan werden geen gegevens gevonden. Het Agentschap voor
Wegen en Verkeer heeft nog geen tellingen verricht en verwees door naar de haven van
Antwerpen. Na contact met de haven van Antwerpen bleek dat deze ook niet beschikt over
gegevens van de Scheldelaan. Bijgevolg kon niet getoetst worden aan de resterende capaciteit
van de Scheldelaan.
Discipline fauna en flora
• Effecten van onttrekking van koelwater: Voor de beoordeling van de effecten van de
onttrekking van koelwater werd gesteund op gegevens verzameld voor de centrale van
Doel (Maes et al, 1996). Wegens de sterke gradiënt in saliniteit in dit gedeelte van de
Schelde, zijn deze gegevens echter niet zonder meer overdraagbaar. Aangezien echter
geen betere gegevens voor handen zijn, werd toch geopteerd om de
effectberekeningen uit te voeren. Het besluit van de effectberekening geeft aan dat de
impact van de elektriciteitscentrale op de levensgemeenschap van de Beneden-
SGS Belgium NV Juni 2009 Leemten in kennis 819
Projectnummer: 07.0309

Schelde niet significant is. De impact is kleiner dan 1%, namelijk 0,29%, en wordt als
niet significant beoordeeld. Zelfs indien er een vrij grote fout zit op impactberekening,
dan blijft de impact < 1% en is dus niet significant. Aangezien de impact kleiner is dan
1% (nl 0,29%) beoordelen we het effect als niet significant. De werkelijke impact wordt
later via een monitoringprogramma bepaald.
• Verder ontbreken gegevens over de verticale verdeling van vissen in de waterkolom
van de Schelde, alsook gegevens over de onderscheiden impact bij eb en vloed,
naargelang de vispopulaties zich bewegen t.o.v. het innamepunt. Dit blijft een
belangrijke onzekerheid in het onderzoek.
• Effecten van verzuring en eutrofiëring: Bij de beoordeling van de effecten van verzuring
en eutrofiëring werd de bijdrage van voorgenomen project geschat en getoetst aan een
significantiekader. Schadelijke effecten voor eutrofiëring en verzuring treden op als de
kritische waarden overschreden worden. Uit metingen van de VMM blijkt dat de
kritische waarden voor verzuring en eutrofiëring in het havengebied reeds
overschreden worden. De vergunningverlenende overheid zal zich concreet moeten
uitspreken over de vraag of aan E.ON als vergunningsvoorwaarde moet worden
opgelegd om, in samenspraak met het Agenschap voor Natuur en Bos en de vzw
Natuurpunt, een bijdrage te leveren aan het beheer van de natuurgebieden Ruige
Heide, Kuifeend –Grote Kreek en de Schans van Smoutakker, gericht op het
tegengaan van vermesting en verzuring via plaggen, bekalken, maaien en afvoeren.
SGS Belgium NV Juni 2009 Leemten in kennis 820
Projectnummer: 07.0309

19. Tewerkstelling, investeringen en gebruikte
materialen
19.1. Tewerkstelling
De nieuwe Antwerpse kolencentrale van E.ON zal circa 100 directe en stabiele jobs
opleveren voor een periode van 40 jaar. Bovendien zullen talrijke bijkomende jobs bij
toeleveranciers gegenereerd worden. Tijdens de bouwfase zullen gemiddeld circa 1.000 tot
1.500 personen aan de bouw meewerken (tot 1.800 in piekperiodes).
Het project betekent daarnaast ook voor BAYER een belangrijk argument om nieuwe
investeringen naar Antwerpen te kunnen halen - investeringen die opnieuw zullen resulteren in
honderden bijkomde directe en indirecte jobs. Bovendien heeft E.ON de intentie om voor de
bouw van de centrale ook een beroep te doen op Vlaamse leveranciers. Dit impliceert dat circa
300 miljoen euro van de investeringen zou kunnen toegewezen worden aan Vlaamse
bedrijven.
19.2. Investeringen
De bouw van een nieuwe kolencentrale vergt een aanzienlijke investering. De investering voor
de Antwerpse centrale van E.ON werd geraamd op méér dan 1,5 miljard euro. E.ON heeft de
intentie om voor de civiele werken bij de bouw van de centrale een beroep te doen op Vlaamse
leveranciers. Dit impliceert dat circa 300 miljoen euro van de investeringen naar Vlaamse
bedrijven kunnen vloeien.
19.3. Gebruikte materialen
Een kolencentrale is een complex bouwwerk met uiteenlopende onderdelen. Algemeen kunnen
we stellen dat - zoals gebruikelijk - voor de civiele werken voornamelijk beton gebruikt zal
worden. Voor de ketel- en stoomturbineinstallatie, worden vele verschillende staalsoorten
gebruikt. Vooral om reden van de hoge druk en temperatuur, worden voor delen van de ketel-
en stoomturbine-installatie zeer hoogwaardige staalsoorten ingezet. Op plaatsen waar
corrosiegevaar aanwezig is, worden ook hoogwaardige corrosiebestendige materialen gebruikt.
Het hoofdkoelwatersysteem wordt opgebouwd uit verschillende materialen zoals staalbeton
(voor de ondergrondse leidingen) en kunststof (voor de leidingen binnen het turbinegebouw).
Voor de hoofdcondensor onder de stoomturbine wordt gedacht aan een hoogwaardig materiaal
zoals titanium. Voor overige installatiedelen, waar druk, temperatuur en corrosie geen probleem
is, worden doorgaans normale staalsoorten ingezet.
SGS Belgium NV Juni 2009 Tewerkstelling, investeringen en materialen 821
Projectnummer: 07.0309

20. Niet-technische samenvatting
20.1. Inleiding
20.1.1. Beknopte projectomschrijving
E.ON Power Plants Belgium BVBA (met maatschappelijke zetel in Antwerpen) is een 100%
dochteronderneming van de Duitse GmbH E.ON Kraftwerke (met maatschappelijke zetel in
Hannover), die op haar beurt ressorteert onder de Duitse AG E.ON (met maatschappelijke zetel
in Düsseldorf). E.ON is het grootste private stroom- en gasbedrijf ter wereld met een omzet van
bijna 69 miljard euro en met ongeveer 88.000 werknemers, 40 miljoen klanten en een
geïnstalleerd elektrisch vermogen van circa 76 GW.
E.ON Power Plants Belgium BVBA plant op de site van BAYER Antwerpen een nieuwe
poederkoolgestookte elektriciteitscentrale met een bruto elektrisch vermogen van 1.100 MWe,
die zal voorzien in basiselektriciteitsproductie. De centrale zal elektriciteit opwekken die door
E.ON grotendeels aan het openbare net zal worden geleverd. De brandstof zal bestaan uit
steenkool, en mogelijk ook uit brandstoffen van BAYER-LANXESS en reststoffen vanuit de
waterzuivering. De bijstook met 20% biomassa wordt als alternatief onderzocht.
Met een elektrisch rendement van 45,6 % zal de geplande elektriciteitscentrale één van de
meest efficiënte steenkoolcentrales in de wereld zijn. (Méér dan) de best beschikbare
technieken zullen worden toegepast om de milieuimpact te beperken. Illustratief in dit verband
is dat op basis van de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in het kader van voorliggend
MER, door E.ON werd besloten om het systeem van directe koeling te vervangen door het
uitvoeringsalternatief van de koeltoren, omdat dit minder impact op water heeft. Illustratief is
eveneens dat E.ON zal gaan voor een gesloten kolenopslag op het terrein van BAYER, dit om
mogelijke stofemissies nog beter te voorkomen. Illustratief is tenslotte ook dat in lay-out en
proces reeds (voortijdig) voldoende ruimte zal worden gereserveerd om latere CO2-afvangst
(post-combustion) te kunnen realiseren, zoals ook blijkt uit de certificatie van de eenheid in juni
2009 als ‘capture ready’ door de TÜV-Nord.
E.ON opteert voor een locatie in de haven van Antwerpen, boven de locatiealternatieven
Beringen en Gent, onder meer omwille van de specifieke toegankelijkheid van de Antwerpse
haven voor grote schepen (cape-sizers), naast deze voor barges, voor de aanvoer van kolen.
Tegellijk heeft het E.ON-project voor de haven van Antwerpen een hoge toegevoegde waarde
door het genereren van extra haventrafiek: het project betekent voor de haven ten opzichte van
2008 een groei van ongeveer 1,7% van het totaal goederenvervoer, 4,8% van de
massagoederen en 32,5% op gebied van kolentransport. Ook voor latere CO2-afvangst scoort
de Antwerpse locatie het best omdat er meerdere mogelijkheden zijn voor afvoer via
pijpleidingen naar Rotterdam, de Kempen en mogelijk ook richting de Belgische kust, waarbij
voor al deze mogelijkheden de afstand minder dan 100 km bedraagt. Voor wat betreft de
transportkost is dus de afstand niet bepalend Bij afstanden kleiner dan 100 km dient de CO2
namelijk niet verder onder druk gezet te worden, en zijn er dus geen andere compressoren
nodig. Antwerpen is eveneens significant beter gelegen voor mogelijk transport naar Rotterdam
omdat er reeds een pijpleidingennet naar Rotterdam bestaat. Antwerp is eveneens gunstiger
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 822
Projectnummer: 07.0309

gelegen in het geval van de toekomstvisie voor mogelijke CO2 opslag en transport naar de
Noordzee met injectiepunten aan de Belgische kust.
E.ON beoogt een synergie te bereiken met de overige activiteiten op de BAYER-site: de
warmtelevering aan BAYER maakt hiervan deel uit. Verder(reikend)e mogelijkheden voor
warmteleveringen worden onderzocht; de centrale is voorbereid op een latere toepassing van
additionele warmteleveringen, en E.ON wil met nog nader te identificeren partners een bredere
haalbaarheidsstudie over warmwaterleveringen in het havengebied laten uitvoeren.
Samenvattend streeft het E.ON-project een optimaal evenwicht na tussen een zo gering
mogelijke ecologische impact, een hoge economische efficiëntie door lage productiekosten en
bijgevolg stabiele en lagere energieprijzen voor de afnemers en een grote zekerheid van
levering. De voordelen van het project, zoals de diversificatie van de Belgische energiemix voor
elektriciteitsproductie, een grotere zekerheid van levering, een betrouwbare energievoorziening
met stabielere prijzen vergeleken met gascentrales en een hoger rendement vergeleken met de
bestaande kolencentrales (gemiddeld 25% hoger), komen ten goede van België en Vlaanderen.
20.1.2. Ligging van de nieuwe elektriciteitscentrale
De nieuwe elektriciteitscentrale zal worden gebouwd op de terreinen van BAYER-LANXESS in
de Antwerpse haven op rechteroever, ter hoogte van de Scheldelaan. Het terrein bestemd voor
E.ON kan onderverdeeld worden in 2 delen (zie Figuur 20.1 en Figuur 20.2).
Figuur 20.1: Ligging van de nieuwe elektriciteitscentrale op een topografische kaart (bron: Nationaal Geografisch
Instituut)
% 500 m
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 823
Projectnummer: 07.0309
E.on E.on E.on terrein
terrein
electriciteitscentrale
electriciteitscentrale
E.on E.on E.on terrein
terrein
Kolenopslag
Kolenopslag
Op het eerste terrein, kadastraal gekend onder Antwerpen, afdeling 16, sectie F,
perceelsnummers 234 T, S, B, W en V. (ca. 20 ha waarvan 10 ha bebouwd) zullen de ketel- en

turbine-installaties worden opgericht, evenals alle hulpvoorzieningen zoals de installaties voor
koelwater, rookgasreiniging, vliegas- en gipsinstallaties, opslag van vloeibare en biomassa
gerelateerde brandstoffen (enkel bij alternatief biomassa-afval bijstook), werkplaatsen,
waterbehandeling en energie afvoer (hoogspanningsinstallaties) en de back-up stoomketels
Een tweede terrein (8 ha waarvan 4 ha bebouwd) zal worden gebruikt door kolenopslag,
handelinginstallaties, de losinstallatie van kolenschepen en beladinginstallaties van vliegas en
gipsschepen. Dit terrein is aan het Kanaaldok B1 gelegen en is kadastraal gekend onder
Antwerpen, afdeling 16, sectie F, perceelsnummers 234 H, 241T en 241 P.
Voor het tweede terrein worden twee scenario’s op het gebied van kolenopslag besproken in dit
MER:
• In het eerste scenario worden de kolen aangeleverd met cape-sizers en wordt dit
deelterrein volledig uitgerust met vier kolenopslagvelden.
• In het tweede scenario zullen de kolen worden aangeleverd via SEA-INVEST (via een
tunnel) en levering via schip met intermediaire opslag. De milieuimpact is in dit scenario
minder dan in geval van kolenopslagvelden.
Figuur 20.2: Ligging van de nieuwe elektriciteitscentrale op een topografische kaart (detail) (bron: Nationaal Geografisch
Instituut)
%
500 m
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 824
Projectnummer: 07.0309
E.on E.on terrein
terrein
electriciteitscentrale
electriciteitscentrale
De belangrijkste herkenningspunten in de omgeving van de site zijn:
• Schelde ten westen van de site;
• Kanaaldok B1 ten oosten van de site;
• R2 ten noorden van de site.
E.on E.on terrein
terrein
Kolenopslag
Kolenopslag

Figuur 20.3: De ligging van de nieuwe elektriciteitscentrale en naburige bedrijven in de Antwerpse haven
(www.google.be)
Volgens de bepalingen van het gewestplan Antwerpen (zie onderstaande figuur) bevindt het
terrein van E.ON zich in een industriegebied (paars ingekleurd). Ten noorden is een bufferzone
afgebakend (T) die wordt onderbroken door het kanaaldok. Ten zuidwesten, tussen de
Scheldelaan en de Schelde ligt een strook natuurgebied (N), een natuurreservaat (R), een
bijzonder natuurgebied (NH) en reservatie-en erfdienstbaarheidsgebieden (schuine arcering).
Tevens zijn verschillende leidingsstraten afgebakend op het gewestplan.
Het belangrijkste natuurgebied in de omgeving ligt op circa 300 m ten westen van de site
(Habitatgebied ‘Schelde- en Durmeëstuarium van de Nederlandse grens tot Gent’).
Ten noordwesten van het E.ON terrein op een afstand van ongeveer 1,5 km is een woongebied
met cultureel, historische en of ethische waarde (rood, cirkelvormig gebied) gelegen. Aan de
overkant van de Schelde is een natuurgebied met erfdienstbaarheid t.a.v. transport en
pijpleidingen (groen gebied met paarse arcering).
De belangrijkste woonkernen in de omgeving van de nieuwe elektriciteitscentrale zijn (het cijfer
tussen haakjes refereert naar het nummer op het gewestplan; zie onderstaande figuur).
(1) Zandvliet, centrum 6 km ten noorden van de site;
(2) Berendrecht, centrum 5,5 km ten noorden van de site;
(3) Stabroek, centrum 5,5 km ten noordoosten van de site;
(4) Putte, centrum 8,4 km ten noordoosten van de site;
(5) Hoevenen, centrum 6,3 km ten oosten van de site;
(6) Kapellen, centrum 7,8 km ten oosten van de site;
(7) Ekeren, centrum 7,4 ten oost-zuidoosten van de site;
(8) Merksem, centrum 9,3 km ten zuidoosten van de site;
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 825
Projectnummer: 07.0309

(9) Kallo, centrum 5,9 km ten zuidwesten van de site;
(10) Antwerpen, centrum 11 km ten zuidzuidoosten van de site;
(11) Zwijndrecht, centrum 9,5 km ten zuiden van de site;
(12) Burcht, centrum 11 km ten zuiden van de site;
(13) Beveren, 9,7 km ten zuidwesten van de site;
(14) Melsele, centrum 9,1 km ten zuidzuidwesten van de site;
(15) Doel, centrum 3,3 km ten westen van de site.
(16) Lillo, centrum 1,4 km ten westnoordwesten van de site.
Figuur 20.4: Ligging van de nieuwe elektriciteitscentrale op het gewestplan Antwepren (bron: Nationaal Geografisch
Instituut)
%
1km
13
9
14
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 826
Projectnummer: 07.0309
16
500 m
E.on E.on terrein
terrein
De dichtstbijgelegen woning bevindt zich op een afstand van 1,3 km ten westnoordwesten van
de site (Lillo).
11
12
3
15
5
10
7
6
8

20.1.3. Toetsing aan de M.E.R-plicht
20.1.3.1. Juridisch/beleidsmatig kader
Op 18 december 2002 is het ‘decreet tot aanvulling van het decreet van 5 april 1995 houdende
algemene bepalingen inzake milieubeleid met een titel betreffende de milieueffect- en
veiligheidsrapportage’ goedgekeurd (B.S. 13 februari 2003).
Het uitvoeringsbesluit van de Vlaamse regering over de categorieën van projecten waarvoor (al
dan niet) een milieueffectrapport moet worden opgemaakt, werd goedgekeurd door de Vlaamse
regering op 10 december 2004 (B.S. 17 februari 2005). De categorieën van projecten waarvoor
een project-MER moet worden opgesteld of waarvoor een initiatiefnemer een gemotiveerd
verzoek tot ontheffing kan indienen bij de bevoegde overheid (Dienst Mer), zijn respectievelijk
vermeld in bijlage I (MER steeds nodig) en bijlage II (MER nodig, maar ook ontheffing van
m.e.r.-plicht mogelijk) van dit besluit.
Bijlage I bevat de steeds project-m.e.r.-plichtige projecten. Bijlage II bevat de m.e.r.beoordelingsplichtige
projecten, waarvoor eventueel ontheffing kan bekomen worden wanneer
kan aangetoond worden dat geen betekenisvolle milieueffecten verwacht worden.
Bijlage II projecten zijn eveneens m.e.r.-plichtig, maar de initiatiefnemer kan een gemotiveerd
verzoek tot ontheffing van m.e.r.-plicht indienen bij de bevoegde overheid (Dienst Mer).
Ontheffing is mogelijk indien vroeger al een plan-MER over een plan of programma waarin het
voorgenomen project past werd goedgekeurd of wanneer al een project-MER werd
goedgekeurd over een project waarvan het voorgenomen initiatief een herhaling, voortzetting of
alternatief is of indien aangetoond kan worden dat het voorgenomen project geen aanzienlijke
gevolgen kan hebben voor het milieu en een nieuw project MER redelijkerwijze geen nieuwe of
bijkomende gegevens over aanzienlijke milieueffecten kan bevatten.
Met betrekking tot de inhoud van de m.e.r., gaat bijzondere aandacht naar artikel 4.3.7., § 1, d)
en e) van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzak milieubeleid,
overeenkomstig dewelke een schets van de beschikbare alternatieven voor het project of
onderdelen ervan moet worden opgenomen, onder meer inzake doelstellingen, locaties en wijze
van uitvoering of inzake de bescherming van het milieu, alsook een vergelijking tussen het
voorgenomen project en de beschikbare alternatieven die redelijkerwijze onderzocht kunnen
worden, alsmede de redenen voor de selectie van de te onderzoeken alternatieven. Dat het
alternatievenonderzoek, uitgevoerd in het kader van het voorliggende MER, resultaten heeft
afgeworpen, blijkt uit de beslissing van E.ON om, in het kader van de vergunningsaanvraag, te
kiezen voor een aantal in het MER onderzochte redelijke alternatieven (o.m. de koeltoren in
plaats van het systeem van de directe koeling, en de gesloten kolenopslag op het terrein van
BAYER).
20.1.3.2. Toetsing van het project
Volgens het m.e.r.-besluit is het voorliggende project m.e.r.-plichtig, gelet op de inhoud van
Bijlage I, rubriek 2 a) ‘Thermische centrales en andere verbrandingsinstallaties met een
warmtevermogen van ten minste 300 megawatt’. Het warmtevermogen van de geplande
elektriciteitscentrale bedraagt immers circa 2391 MW. Het voorliggende project is bovendien,
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 827
Projectnummer: 07.0309

omwille van het mogelijke scenario van de aanleg van een nieuwe kademuur, ook m.e.r.beoordelingsplichtig,
gelet op de inhoud van Bijlage II, 10 f) ‘Aanleg van havens en
haveninstallaties, met inbegrip van visserijhavens, waaronder de aanleg van dokken en
sluizen’.
Omdat het toekomstige scenario van CO2-afvangst, -transport en -opslag (zie het feit dat de
eenheid in juni 2009 door de TÜV-Nord is gecertificeerd als ‘capture ready’) pas in een later
stadium voorwerp kan uitmaken van vergunningsaanvragen (waarvoor het Europees- en
internrechtelijk kader immers nog in de maak is – zie Hoofdstuk 1.2.5. van dit MER) maakt deze
‘Coal Capture and Storage (CCS)’ géén deel uit van het in casu voorliggende m.e.r.-plichtige
‘project’.
20.2. Actuele toestand E.ON-site – Afbraakfase
Het bedrijfsterrein van BAYER waar de elektriciteitscentrale van E.ON gepland is, werd vroeger
gebruikt voor productie- en laad- en losdoeleinden. Dit gebied was geïntegreerd in de
infrastructuur voor de chemische installaties, zoals pijpenbruggen, bluswater- en
drainagesystemen.
De afbraakwerken vallen onder de verantwoordelijkheid van BAYER.
Voor het eerste scenario met directe koeling als koelwaterscenario gebeuren de afbraakwerken
voorafgaandelijk aan de aanleg door E.ON van de geplande elektriciteitscentrale. In dit scenario
en dus vooraleer E.ON kan starten met de bouw van de elektriciteitscentrale, dienen de
bestaande BAYER-installaties op het terrein te worden afgebroken. Er zijn dan ook geen
cumulatieve effecten bij dit scenario.
Voor het tweede scenario met de koeltoren als koelwaterscenario gebeuren de meeste werken
eveneens voorafgaandelijk. Er worden geen cumulatieve effecten voorzien. Ten opzichte van
de bouw van de centrale zijn deze afbraakwerken verwaarloosbaar te noemen. Om die reden
wordt de afbraakfase dan ook niet verder besproken in dit MER. Speciale aandacht zal wel
dienen besteed te worden aan de veiligheidsaspecten in verband met de site van BAYER.
20.3. Aanlegfase
Voor de aanlegfase zal E.ON gebruik maken van enerzijds de eigen E.ON-site (inclusief de
toekomstige kolenopslagplaats) en van anderzijds een aantal bijkomende terreinen, met name
(zie Bijlage 8 bij dit MER):
Zone 1: terrein van 7,5 ha ten noorden van de kolenopslag, nog gelegen op de BAYER-site
(bestemming industriegebied)
Zone 2: terrein van 1,4 ha, nog gelegen op de BAYER-site ten noorden van de Bio plant en
grenzend aan de bouwplaats (bestemming industriegebied)
Zone 3: terrein van 2.5 ha ter hoogte van ‘Antwerp Ship Repair’, gelegen aan het
Hansadok, 403B
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 828
Projectnummer: 07.0309

Zone 4 (optioneel): deel van het terrein van 4,8 ha ten noorden van BAYER en ten zuiden
van de R2, eigendom van de NMBS-Holding
Bovenstaande terreinen zullen worden gebruikt voor:
Zone 1: het terrein van 7,5 ha zal worden gebruikt voor tussenopslag en voormontage van
diverse installatiedelen. De locatie is gunstig gelegen voor aanvoer over water, waartoe de
nog aan te leggen kade ten behoeve van het toekomstige kolentransport kan worden
benut.
Zone 2: Het 1,4 ha terrein zal worden gebruikt voor het oprichten van de tijdelijke behuizing
(bouwketen e.d.) voor de medewerkers van E.ON en de diverse aannemers.
Zone 3: Dit terrein zal gebruikt worden voor tussenopslag en voormontage van diverse
installatiedelen. Deze oplossing zal aanleiding geven tot meer verkeersoverlast omwille van
de grotere afstand tot de locatie.
Zone 4 (optioneel): Het terrein van 4,8 ha zal worden gebruikt voor tussenopslag en
voormontage van diverse installatiedelen. Het terrein is gunstig gelegen voor aanvoer over
de weg. Hiertoe zal worden voorzien in een verkeerstechnische maatregelen ter plaatse
(een uitrit en oprit aan de weg langs het terrein). Op het terrein zal een bouwweg worden
aangelegd die onder de Lillobrug door naar het bouwterrein voert. De vispaaiplaats
(gelegen in de bufferzone) zal in geen geval worden gebruikt.
Overeenkomstig de bepalingen van het gewestplan Antwerpen zijn de zones 1 t.e.m. 3 in een
industriegebied gelegen. De zone 4 bevindt zich in een bufferzone. Wat de zone 4 betreft, dient
– in overleg met de bevoegde vergunningverlenende overheid – de vergunningsgrondslag te
worden nagegaan. Ofwel dient toepassing te worden gemaakt van artikel 3, 1° van het besluit
van de Vlaamse regering van 14 april 2000 tot bepaling van de vergunningsplichtige
functiewijzigingen en van de werken, handelingen en wijzigingen waarvoor geen
stedenbouwkundige vergunning nodig is (tijdelijke werken, handelingen en wijzigingen nodig
voor de uitvoering van vergunde werken, voorzover deze plaatsvinden binnen de werkstrook
afgebakend in de stedenbouwkundige vergunning). Ofwel dient toepassing te worden gemaakt
van artikel 145bis, § 1, lid 1, 5 van het decreet van 18 mei 1999 houdende de organisatie van
de ruimtelijke ordening (DRO) (zonevreemde aanpassingswerken (zoals (tijdelijke)
terreinverhardingen) zonder volume-uitbreiding), vermits een bufferzone voor de toepassing van
deze bepaling niet als ruimtelijk kwetsbaar gebied wordt aangemerkt), gecombineerd met artikel
105, § 4, 3° DRO (tijdelijke vergunningen kunnen worden afgeleverd voor werken, handelingen
en wijzigingen gedurende de periode die voorafgaat aan de oprichting van bouwwerken, aan de
uitvoering van andere vergunningsplichtige werken of handelingen, of aan de verwezenlijking
van de definitieve bestemming).
20.4. Beschrijving van het project
De door E.ON geplande elektriciteitscentrale op de BAYER-site bestaat uit een
poederkoolgestookte ketelinstallatie met superkritische stoomcondities en een
turbogeneratorinstallatie met een bruto vermogen van 1.100 MWe en de meest moderne
rookgasreiniginginstallatie. De voorzieningen van de centrale kunnen onderverdeeld worden in
hoofdinstallaties, neveninstallaties en infrastructuur. De hiernavolgende paragrafen behandelen
een aantal belangrijke onderdelen/aspecten van het proces van de elektriciteitscentrale.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 829
Projectnummer: 07.0309

20.4.1. De brandstoffen
20.4.1.1. Kolen
De hoofdbrandstof is kolen. Kolen bestaan voor het grootste deel uit koolstof (C) en voor het
overige deel uit waterstof (H), zuurstof (O), stikstof (N) en zwavel (S). Voorts bevatten kolen vrij
water en as. Het verbruik van kolen in volle productie hangt af van de stookwaarde: bij een
stookwaarde van 25MJ/kg bedraagt het verbruik circa 333,5 t/h en bij stookwaarde van 22,5
MJ/kg bedraagt het verbruik circa max. 370t/h (tijdens normaal vollast-bedrijf). De kolen worden
vanaf het opslagterrein (kolenopslagveld) naar de ketelinstallatie gevoerd.
De minimum en maximum kolensamenstelling wordt in Tabel 20.1 weergegeven. In voetnoot
wordt de samenstelling/concentratie weergegeven die gebruikt is voor de berekeningen
doorheen het hele MER.
Tabel 20.1.: Minimum en maximum samenstelling van de steenkolen.
Steenkool
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 830
Projectnummer: 07.0309
Kolensamenstelling
min max
Stookwaarde*** MJ/kg 22,50 28,24
Koolstof Gew.% 58,7 72,5
Waterstof Gew.% 3,6 5,1
Zuurstof Gew.% 4,9 10,2
Stikstof Gew.% 1,0 1,8
Zwavel** Gew.% 0,3 2,0
As* Gew.% 6,6 16,0
Water Gew.% 6,7 13,1
Chloride Gew.% 0,01 0,20
Fluoride Gew.% 0,00 0,01
As samenstelling
Fe2O3 Gew.% 0,4 21,1
Na2O Gew.% 0,1 1,3
K2O Gew.% 0,3 2,1
SiO2 Gew.% 46,9 62,1
CaO Gew.% 0,8 8,6
MgO Gew.% 0,6 2,0
Al2O3 Gew.% 21,2 37,0
TiO2 Gew.% 0,9 3,3
P2O5 Gew.% 0,2 1,9
Phosphor Gew.% 0,1 0,1

Steenkool
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 831
Projectnummer: 07.0309
Kolensamenstelling
min max
MnO2 Gew.% 0,1 0,1
SO3 Gew.% 0,1 2,7
* in verdere berekeningen voor dit MER werd gerekend met een asgehalte van 15%
** In verdere berekeningen voor dit MER werd gerekend met een zwavelgehalte van 1,2 Gew.%
*** In verdere berekeningen voor dit MER werd gerekend met een stookwaarde van 25MJ/kg
20.4.1.2. Mogelijke verwerking van brandstoffen van BAYER-LANXESS
In het MER is de invloed beschreven van de mogelijke verwerking van brandstoffen van
BAYER-LANXESS. Bij BAYER-LANXESS komen stoffen vrij die in de huidige situatie in de
bestaande stoomketels op de BAYER-site als brandstof worden ingezet. Het betreft vloeibare
koolwaterstoffen, genaamd BPA (Bisphenol-A)- brandstof en HO (Hexaanoxidatie)-brandstof.
De classificatie van deze stoffen als grondstof of als afvalstof zal bepaald worden in overleg met
Ovam, voorafgaandelijk aan de in te dienen milieuvergunningsaanvraag. In Tabel 20.2 wordt de
samenstelling van deze brandstoffen weergegeven. De verwachte jaarlijkse doorzet voor BPAbrandstof
is circa 5.000 ton en voor HO-brandstof circa 13.000 ton. In de huidige situatie
worden deze brandstoffen in de bestaande stoomketels van BAYER ingezet om daarmee
stoom op te wekken. Aangezien deze stoom op zijn beurt weer benut wordt als processtoom op
de site, kan gesproken worden van een geïntegreerd proces. De E.ON-elektriciteitscentrale, die
gesitueerd wordt op de BAYER-site, voorziet deze benutting van BPA- en HO-brandstoffen
overnemen van de bestaande stoomketels op dezelfde site. Deze brandstoffen worden via een
pijpleidingsysteem aangevoerd en zullen primair in de hoofdketel via oliebranders verstookt
worden. Vanuit de nieuwe centrale zal processtoom geleverd worden aan de site, zodat er nog
steeds sprake is van een geïntegreerd proces, analoog aan de huidige situatie. Het voordeel
ten opzichte van de huidige situatie is dat er gebruik gemaakt wordt van de hoge energetische
efficiëntie van de water-stoomcyclus van de elektriciteitscentrale, alsook van de aanwezigheid
van de uitgebreide rookgaszuivering bij de hoofdketel. Alleen tijdens een stop van de hoofdketel
zullen deze brandstoffen ingezet worden in de backup-ketel, waarmee zowel de continuïteit van
de afname van de brandstoffen alsook de continuïteit van de processtoomlevering aan de site
wordt zeker gesteld.
Tabel 20.2: Samenstelling van de brandstoffen afkomstig van BAYER/LANXESS
Calorische
Onderwaarde (MJ/kg)
C
%
BPA-brandstof 34,5 80,8 7,6 0,1 9,5

dosering van de kalkmelk (die aanleiding geeft tot de gewenste hogere pH) wordt continu
opgevolgd. De waterzuiveringsinstallatie is zodanig opgebouwd dat het slib dat bij dit
zuiveringsproces ontstaat, gescheiden wordt in een klein deel (circa 10%) waarin de schadelijke
stoffen (zoals metalen) geconcentreerd zitten (en dat afgevoerd wordt naar een Categorie 1stortplaats)
en een groot deel (circa 90%) dat zodanig gezuiverd is, dat dit samen met de kolen
kan verwerkt. De classificatie van dit residu als grondstof of als afvalstof wordt bepaald in
overleg met Ovam, voorafgaandelijk aan de in te dienen milieuvergunningsaanvraag. Het
meegestookte slib bestaat voornamelijk uit gipsresten en zal circa 4.000 ton (droge stof basis)
op jaarbasis bedragen. Een raming van de samenstelling van deze reststoffen is als volgt:
CaSO4 > 90%;
CaF2 < 4%;
CaCl2 < 1%;
Andere < 5%;
+ een heel kleine hoeveelheid spoorelementen.
Voor het koeltorenconcept is er behandeling van het Schelde water nodig. Dit bestaat uit een
floculatie en decantatie van de aanwezige zwevende stoffen. Dit slib kan ofwel intern verwerkt
worden of extern afgevoerd.
20.4.1.4. Lichte olie
De hulpketels worden gestookt met lichte olie. In de hoofdketel wordt lichte olie verstookt
voornamelijk tijdens de opstartfase. De opslag voor lichte olie bestaat uit 1 tank van 5.000 ton.
De tank wordt opgesteld in een tankput die de volledige inhoud van de opslagtank kan
opvangen. Regenwater wordt afgevoerd door een ter plaatse in te schakelen pomp naar een
olieafscheider. Na passage van de olieafscheider wordt het water geloosd op het
afwatersysteem. Ook de back-up stoomketels worden gestookt met aardgas om in stand-by te
houden en met lichte olie in geval de back-up ketel moet zorgen voor de stoomlevering aan
BAYER.
20.4.1.5. Diesel
Diesel wordt als brandstof gebruikt voor de noodstroomgeneratoren. Hiervoor wordt een tank
van 10.000 liter voorzien. De noodstroomgeneratoren inclusief brandstoftank worden binnen
opgesteld. De noodstroomgeneratoren worden enkel gebruikt uit veiligheid als er een volledige
shut-down is van de normale elektriciteitsvoorziening van het bedrijf (zie ook de paragraaf
‘overige installaties’).
20.4.1.6. Aardgas
Aardgas wordt gebruikt om de back-up boilers stand-by te houden. De aardgasaansluiting zal
gerealiseerd worden middels een aansluiting op de nabijgelegen Fluxys-leiding of als alternatief
op de bestaande aardgasleiding die op de BAYER-site voorhanden is. Voor een meer
gedetailleerde beschrijving van het gebruik van aardgas wordt verwezen naar de paragraaf
‘overige installaties’.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 832
Projectnummer: 07.0309

20.4.1.7. Massa- en energiebalans
In Tabel 20.3 en Tabel 20.4 worden respectievelijk de massa- en de energiebalans
weergegeven voor de geplande elektriciteitscentrale, rekening houdende met de kenmerken
van de zoals in vorige paragrafen opgelijste brandstoffen.
Tabel 20.3: Massabalans van de geplande elektriciteitscentrale in geval van 100% kolenstook
IN (t/h) UIT (t/h)
kolen 333,5
secundaire brandstoffen 0,0
verbrandingslucht 3532,1
krijt 5,2
water naar ROI 149,0
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 833
Projectnummer: 07.0309
rookgassen (nat) 3912,1
vliegas 43,2
bodemas 4,8
gips 9,7
effluent WZI 50,0
totaal 4020,0 totaal 4020,0
Tabel 20.4: Energiebalans van de geplande elektriciteitscentrale in geval van 100% kolenstook
IN (PJ/jaar) UIT (PJ/jaar)
kolen 66,5
secundaire brandstoffen 0,0
verbrandingslucht 0,1
krijt, etc. 0
Elektriciteit (netto) 30,4
rookgassen uit schoorsteen 3,5
assen, gips 0,04
koelwater 31,8 (*)
overige verliezen (o.a. ketel, WZI) 0,8
totaal 66,6 totaal 66,6
(*) Door de hoge efficiëntie van de elektriciteitsproductie wordt in het koelwater enkel restwarmte op een zeer laag
temperatuurniveau (maximaal ongeveer 30°C) afgevoerd. De bovengenoemde balansen zijn gebaseerd op de
referentiesituatie zonder warmtelevering. De mogelijkheden en de effecten van warmtelevering worden beschreven in
paragraaf 2.5.15.
Voor het scenario met de koeltoren zijn de gegevens zoals weergegeven in de tabellen
nagenoeg analoog.
Verhandeling brandstoffen (andere dan kolen)
Hierna wordt enkel ingegaan op het transport, de opslag en de behandeling van de kolen, nu de
handling van de brandstoffen van BAYER-LANXESS en de handling van de reststoffen van de
waterbehandeling van de ROI zich eenvoudig laat samenvatten: de eerstgenoemde
brandstoffen zijn in vloeibare vorm reeds op de BAYER-LANXESS-site aanwezig, en zullen
zonder tussenopslag per pijpleiding naar de E.ON-elektriciteitscentrale worden getransporteerd;
de laatstgenoemde brandstoffen zijn vaste reststoffen die bij de waterbehandeling in een bak
worden opgevangen, waarbij deze bak, zodra hij vol is, geleegd wordt door deze bij de kolen te
mengen.
Kolen-handling
Het verbruik van kolen in volle productie hangt af van de stookwaarde: bij een stookwaarde van
25MJ/kg bedraagt het verbruik circa 333,5 t/h en bij stookwaarde van 22,5 MJ/kg bedraagt het

verbruik circa max. 370t/h (tijdens normaal vollastbedrijf). Het jaarverbruik, gebaseerd op de
minimale stookwaarde, zal bij 8.000 vollasturen per jaar ongeveer 2.960.000 ton bedragen;
gebaseerd op de gemiddelde stookwaarde zal dit neerkomen op 2.650.000 ton.
Voor de kolen-handling bestaan twee mogelijke scenario’s:
• Basisscenario: kolenopslag op de BAYER-site
• Alternatief scenario: gebruik van de SEA-INVEST-kolenterminal (aan de overkant van
het kanaaldok).
20.4.1.8. Milieumaatregelen bij de kolen-handling
De in het basisscenario omschreven kolen-handling (open kolenopslag en transportbanden)
kan invloed hebben op het milieu indien verstuiving in grote mate plaatsvindt. Om dit te
voorkomen worden maatregelen beschreven:
• Windafscherming
• Beperkte valhoogte
• Besproeiing
• Beperking relatieve bewegingen
• Afzuigventilatie
• Gesloten systemen
Er kan echter gesteld worden dat de kolenhandling zoals E.ON die toepast wel specifiek is.
Een oplijsting van de maatregelen die door E.ON voorzien worden bij de kolen op- en -overslag
zijn opgenomen in hoofdstuk 2 van dit MER. De gesloten kolenopslag is beschreven als
supplementaire maatregel in dit hoofdstuk onder de milderende maatregelen bij het scenario
van de koeltoren. Een samenvatting van deze maatregelen is hieronder weergegeven:
• Beperkte valhoogte
Waar kolen gestort worden, zowel met de opwerpmachine als in trechters, zal de
valhoogte beperkt worden tot 0,5 m.
• Besproeiing
Op verschillende plaatsen wordt een waterbesproeiingssysteem geïnstalleerd, waarmee
de kolen op het minimaal benodigde vochtgehalte, ter voorkoming van ontoelaatbare
verstuiving, kunnen worden gehouden.
• Gesloten transportbanden en beperking relatieve bewegingen
Alle transportbanden (ook deze komende van Sea-Invest) zijn volledig gesloten zodat
geen stofemissies kunnen optreden. De transportbanden werken zodanig dat geen
relatieve verplaatsing tussen kolen en band optreedt. Door bovendien relatief lage
bandsnelheden van circa 3,5 m/s toe te passen worden luchtwervelingen gereduceerd.
In combinatie met besproeiing op de transportband wordt hiermee de stofontwikkeling
beperkt.
• Afzuigventilatie
Tijdens het vullen van de bunkers worden de lucht afgezogen, teneinde de verdrongen
lucht van zwevend kolenstof te reinigen. De reiniging gebeurt met behulp van een
doekfilter. Deze lucht kan om verschillende redenen niet gebruikt worden als
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 834
Projectnummer: 07.0309

verbrandingslucht voor de brander. Enerzijds omdat het benodigde debiet van de
verbrandingslucht-ventilatoren veel groter is dan het luchtdebiet van de afzuiginstallatie;
anderzijds omdat deze ventilatielucht enkel ontstaat bij het vullen van de bunker en dus
een discontinue activiteit is. Bovendien liggen de ventilatoren voor de branders
loodrecht op de positie van de kolenbunkers.
• Gesloten systemen
De toevoer naar de kolenmolens en de leidingen van de kolenmolens naar de branders
zijn gesloten systemen.
Als milderende maatregel zal E.ON de kolen op het terrein van BAYER opslaan in een
gesloten opslag, om zo de diffuse stofemissie nog méér te beperken. Om exploitatieredenen
dient de totale opslagcapaciteit maximaal 90.000 ton te bedragen, met minimaal de volgende
afmetingen 380.m lang, 70 m breed, 28 m hoog (in de nok van het gebouw). Om het stof in de
hal eveneens tot een minimum te beperken, zijn ook de toestellen in de hal uitgerust met een
aangepast sproeisysteem. De voordelen hiervan zijn:
• vermijden van de stofemissies bij afworp op de open kolenhopen.
• vermijden van de stofemissies bij grijpen van de kolen vanuit de kolenvoorraad.
• vermijden van de stofemissies bij het afwerpen van de kolen op de transportband.
20.4.2. Ketelinstallatie en branders
De kolen worden verwerkt in een ketelinstallatie. In de vuurhaard wordt de brandstof verbrand.
De door de verbranding opgewekte warmte wordt via straling afgegeven aan het
stoom/watermengsel in de verdamper en door convectie aan de, in de convectiesectie gelegen,
convectiebundels.
Water-stoomcyclus
Door een gesloten stoom-waterkringloop zijn ketel, turbine, condensor en tussenliggende
componenten met elkaar verbonden. De in de verdamper gevormde stoom wordt naar de
oververhitter geleid. Vanuit de oververhitter wordt de stoom naar de turbine gevoerd. In de
turbine drijft de expanderende stoom de turbine-as aan. Op deze wijze wordt de vrijkomende
thermische energie omgezet in mechanische energie om vervolgens in een aan de turbine-as
gekoppelde generator te worden omgezet in elektrische energie. Na doorstroming van de
turbine wordt de stoom naar de condensor gevoerd. Daar condenseert de stoom en wordt als
condensaat via voorwarmers weer naar de ketel gepompt.
Lucht/rookgaszijde
Bij de verbranding ontstaan rookgassen. Het grootste deel van de in de rookgassen aanwezige
warmte wordt afgegeven aan de verdamper-, oververhitter en herverhitterpijpen waarin de
stoom wordt geproduceerd respectievelijk wordt oververhit. De rookgassen worden vervolgens
door de economiser geleid, waarin het voedingwater wordt voorverwarmd. Na de economiser
passeren de rookgassen de DeNOx-installatie. Daarna worden de rookgassen door een
luchtvoorwarmer geleid en afgekoeld tot circa 120ºC. Bij deze temperatuur is er geen gevaar
voor dauwpuntcorrosie. Hier wordt de verbrandingslucht opgewarmd. Vervolgens worden de
rookgassen gereinigd van vliegas in twee elektrostatische vliegasvangers. De afvoer van de
rookgassen gebeurt door twee rookgasventilatoren, die na de vliegasvangers zijn opgesteld.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 835
Projectnummer: 07.0309

Vervolgens gaan de rookgassen door de wastoren van de rookgasontzwavelingsinstallatie en
worden via de schoorsteen in de atmosfeer gebracht. De verbrandingslucht wordt aangevoerd
door twee verbrandingsluchtventilatoren. Het grootste gedeelte van de verbrandingslucht wordt
na voorwarming rechtstreeks aan de ketel toegevoerd. Het andere gedeelte van de
voorgewarmde lucht wordt als primaire lucht gebruikt om de poederkool in de
poederkoolmolens te drogen en naar de branders te transporteren. De ketel is voorzien van vijf
branderlagen, drie aan de voorzijde van de ketel en twee aan de achterzijde van de ketel. De
branderlagen zijn in hoogte versprongen ten opzichte van elkaar. Elke branderlaag bestaat uit
zes branders, bijgevolg bestaat de ketel uit 30 branders. De branders zijn van het type DS
(Drall-Stufen) en zijn moderne NOx-arme branders. Boven de branders bevinden zich de zes
bovenluchtpoorten aan weerszijden van de ketel (totaal 12). Door een gedeelte van de
verbrandingslucht als bovenlucht te hanteren wordt een bij de branders nagenoeg
stochiometrische verbranding bereikt. Ter voorkoming van reducerende omstandigheden aan
de ketelwand worden naast de wandbranders wandluchtnozzles aangebracht. Hiermee worden
CO-concentraties aan de vuurhaardwand lager dan 0,2% gerealiseerd. De totale luchtovermaat
in de ketel is 17%. Om een vuurhaardontwerp te realiseren zijn verbrandings- en
stromingsberekeningen uitgevoerd via CFD (computational fluid dynamics). Vollast kan
gerealiseerd worden met vier molens in bedrijf en een minimale stookwaarde van de kolen van
25 MJ/kg. De laagste belasting zonder ondersteuning door middel van lichte olie is 25% met ten
minste twee branderlagen in bedrijf.
Kenmerken
De ketelinstallatie wordt ultra-superkritisch (water wordt direct in stoom omgezet zonder
tussenstap) opgebouwd. De belangrijkste gegevens voor de ketelinstallatie zijn:
Tabel 20.5: Gegevens ketelinstallatie.
Gegevens ketelinstallatie Waarde Eenheden
bruto vermogen 1.100 MWe
netto vermogen 1.055 MWe
netto rendement in normaal bedrijf zonder koeltoren 45,7 %
aantal vollasturen 8.000 h/j
aantal draaiuren 8.760 h/j
verse stoom
- nominale stoomproductie: 824 kg/s
- stoomdruk aan de uitlaat uitlaat van de oververhitter 285 bar
- stoomtemperatuur aan de uitlaat van de oververhitter 600 °C
herverhitte stoom
- stoomproductie herverhitter: 692 kg/s
- stoomdruk aan de uitlaat van de herverhitter 60 bar
- stoomtemperatuur aan de uitlaat van de herverhitter 620 °C
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 836
Projectnummer: 07.0309

20.4.3. Turbogeneratorinstallatie
De in de ketel geproduceerde stoom wordt naar de stoomturbine gevoerd. De onder hoge druk
staande stoom expandeert trapsgewijs in de turbine. Door middel van deze expansie wordt de
energie overgedragen op de schoepenwielen die op de as zijn gemonteerd. De as gaat
daardoor draaien. De stoom die de turbine doorlopen heeft, zal in de condensor gecondenseerd
worden met behulp van oppervlaktewater. Het turbinegedeelte bestaat uit een hoge druk deel
(HD), een midden druk deel (MD) en een lage druk deel (LD). De as van de turbine is direct
gekoppeld aan de generator. De in de ketel geproduceerde stoom wordt naar het HD-deel
gevoerd. Na het verrichten van arbeid in dit gedeelte wordt de stoom weer teruggevoerd naar
de ketel en geleid door een herverhitter en vervolgens naar het MD-deel en LD-deel geleid. De
as van de stoomturbines is gekoppeld aan een generator. Daarmee wordt de elektriciteit
opgewekt. Om een effectieve koeling te verzekeren in het geheel gesloten generatorhuis
worden de rotorwikkelingen van de generator met waterstof gekoeld terwijl de statorwikkelingen
met water worden gekoeld. De door de generator opgewekte elektrische energie wordt
afgegeven op een spanning van 27 kV. Via twee machinetransformatoren wordt dit vermogen
afgegeven aan het 380 kV-station en vervolgens aan het elektriciteitsnet. Voor de smering en
koeling van de lagers van de turbine en de generatoren en voor de verstelling van de regel- en
stopkleppen van de turbine wordt olie toegepast. Eveneens wordt olie toegepast in diverse
transformatoren voor isolatie en koeling.
20.4.4. Selectieve katalytische DeNOx-installatie
Om de NOx-emissie te reduceren zal een DeNOx-installatie (SCR-installatie - Selective Catalytic
Reduction) worden geïnstalleerd. De katalysator van de DeNOx-installatie is uitgevoerd als
honingraat- of plaatkatalysator waarbij de rookgassen door kanalen, die door de honingraat- of
plaatstructuur worden gevormd, stromen. Verlaging van de NOx-emissie vindt plaats door
NH3-injectie in de rookgassen vóór de katalysatormodules. De volgende chemische reacties
geven het denitrificatieproces van de DeNOx-installatie weer:
• tussen ammoniak en stikstofoxide: 4 NO + 4 NH3 + O2 → 4 N2 + 6 H2O
• tussen ammoniak en stikstofdioxide: 2 NO2 + 4 NH3 + O2 → 3 N2 + 6 H2O.
De stikstofoxiden worden dus met ammoniak omgezet in stikstof en water. De toepassing van een
katalysator bij de reacties geeft een voldoend grote reactiesnelheid voor een goed
reductierendement bij temperaturen tussen 320 C en 400 C. Het SCR-proces is bruikbaar voor
efficiënte NOx-reductie bij de lagere temperaturen van de rookgassen die stroomafwaarts van de
ketel worden gekoeld. De reactie vindt plaats op het oppervlak van een katalysator. De huidige
generatie katalysatoren heeft TiO2 als drager en wolfraam of vanadiumoxide als de actieve
componenten. De katalysatoren worden in een aantal lagen in het reactorhuis geplaatst. Voor het
reinigen van de katalysatorlagen worden roetblazers toegepast. De totale installatie wordt de
DeNOx-installatie of de SCR-installatie (SCR= Selective Catalytic Reduction) genoemd. De NOxconcentratie
in het rookgas wordt met ongeveer 90% gereduceerd. Een hoger
reductiepercentage is niet mogelijk omwille van de reden die hieronder aangehaald wordt. Bij
centrale ketels moeten de volgende punten in beschouwing worden genomen die het
verwijderingspercentage beïnvloeden:
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 837
Projectnummer: 07.0309

• niet homogene snelheidsverdeling in de grote doorsnede van de uitlaat van de ketel;
• niet homogeen NOx-profiel in de uitlaat van de ketel;
• niet homogeen temperatuurprofiel in de uitlaat van de ketel;
• niet homogene dosering van het reagens.
Ammoniak wordt betrokken middels aansluiting op een ammoniakleiding van BASF die reeds
aanwezig is en loopt langs de Scheldelaan. Omdat deze toevoer van ammonia niet continu is,
zal tussen het aftappingspunt van de leiding en de E.ON-installaties een buffertank (95m³)
opgesteld worden. Er is voor gekozen om niet alle NOx-reducerende maatregelen in de ketel te
treffen, teneinde het gehalte onverbrand in de vliegas laag te houden. Het verwachte gehalte
aan onverbrand bedraagt circa 1%. Vliegas van deze kwaliteit kan in zijn geheel in
hoogwaardige toepassingen, zoals de cement- en de betonindustrie droog worden afgezet
(conform de wettelijke bepalingen en erkenningsprocedures). Teneinde hoge
reductiepercentages te bereiken moeten de inhomogene snelheidsprofielen en
concentratieprofielen homogeen worden gemaakt. Tevens moet het reagens (ammoniak)
zodanig worden gedoseerd dat het homogeen wordt verdeeld over de doorsnede van het
kanaal. Aan deze eisen kan in grote installaties alleen tot op zekere hoogte worden voldaan. Bij
een overall verwijderingsrendement van circa 90% wijken de lokale verwijderingspercentages
hierbij ongeveer 5-7 procentpunten af. In de gebieden met een verwijderingspercentage van
circa 95% is er aan het einde van de katalysator weinig NOx beschikbaar om nog met de
ammoniak te reageren. Het lokaal hoge verwijderingspercentage leidt tot een hogere
ammoniakslip hetgeen negatieve effecten heeft op de nageschakelde apparatuur en de vliegas
verontreinigt met ammoniak. Het laatste is volstrekt onacceptabel omdat de vliegas dan niet
meer gebruikt kan worden in de bouwindustrie en alle vliegas naar een stortplaats moet worden
afgevoerd. Bij hoge verwijderingspercentages moet de verhouding tussen NOx en ammoniak
worden verbeterd, waarvoor beperkte mogelijkheden zijn in de grote rookgaskanalen van
centrales. Zelfs bij de installatie van twee of meer mengers is het effect op de homogenisatie
van het stromingsprofiel beperkt. Dit is gedemonstreerd bij een modelonderzoek voor de
centrale in de Maasvlakte te Nederland. De inbouw van een additionele menger had geen
positieve invloed op het stromingsprofiel in het rookgaskanaal. Gezien het bovenstaande is een
hoger reductiepercentage dan circa 90% niet mogelijk. Er wordt tot slot niet geopteerd voor een
doekenfilter omdat deze techniek (ondanks het feit dat zij in de BREF-LCP wordt weerhouden)
een reeks nadelen heeft. Zo hebben doekenfilters een veel grotere drukval dan elektrofilters:
daar waar bij elektrofilters een drukval van 1-2 mbar optreedt, moet voor een doekenfilter
worden gerekend met een drukval van 12 -15 mbar. De veel hogere drukval leidt in combinatie
met het rookgasdebiet tot een toename van het eigen elektriciteitsverbruik met 2 MW. Verder is
een operationeel nadeel van de doekenfilter dat bij het optreden van lekkages in doeken het
verwijderingsrendement snel afneemt. In dat geval moet de installatie elke drie jaar stilgelegd
worden om de doeken te vervangen, dit terwijl elektrofilters automatisch worden gewassen.
Door DeNOx na een stoffilter te plaatsen is men ook niet in staat om een hoger
verwijderingsrendement te bekomen. Men heeft wel een impact op de ammoniakconcentratie in
de vliegas, maar men heeft geen impact op de eventuele hogere ammoniakemissie in de
schouw.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 838
Projectnummer: 07.0309

20.4.5. Elektrostatische vliegasvangers
De rookgassen verlaten de ketelinstallatie via parallel geschakelde elektrostatische
vliegasvangers (ESV’s zie Figuur 20.5), die de rookgassen van stof reinigen. De installatie is
van zodanige capaciteit, dat bij het verstoken van kolen de uitlaatconcentratie aan stof na de
ESV daggemiddeld maximaal 10 mg/Nm 3 rookgas zal bedragen. De sproei-elektroden staan
onder een hoge negatieve gelijkspanning van circa 50-100 kV. Lawines van elektronen komen
vrij en treffen gasmoleculen, waardoor negatieve ionen ontstaan. Deze verbinden zich op hun
beurt met de stofdeeltjes, die hierdoor door de neerslagelektroden aangetrokken worden en
zich hierop vasthechten. Verwijdering van het neergeslagen stof vindt plaats door periodiek
kloppen of trillen van de elektroden, waarbij de afzetting als plakken of brokken in de onder de
vliegasvanger gelegen trechters valt.
Figuur 20.5: Voorbeeld van een elektrostatische vliegasvanger
20.4.5.1. Stofuitlaatconcentratie
De filters zijn ontworpen voor een vangstrendement van 99,95% bij een inlaatconcentratie van
circa 20 g/Nm 3 . Dit leidt tot een concentratie in het rookgas na de vliegasvanger van maximaal
10 mg/Nm 3 (droog bij een gehalte van 6% O2). Aangezien in de rookgasontzwavelingsinstallatie
door de natte wassing ook stof wordt verwijderd zal de maximale stofconcentratie in het
rookgas, dat naar de schoorsteen wordt afgevoerd, lager dan 10 mg/Nm 3 bedragen. Het stof
bestaat voor de helft uit vliegas en voor de helft uit gips. De betrouwbaarheid van ESV's is
bijzonder hoog. Voor de elektriciteitscentrale is gekozen voor een filter met zes velden (gezien
in de gasstroomrichting) en elk veld mechanisch en elektrisch in tweeën te scheiden. Ook bij
storing in één elektrische sectie kan de installatie vliegas tot onder 10 mg/Nm 3 afscheiden .
20.4.5.2. Stofconcentratie bij reiniging ketel en luchtvoorwarmers
Ook tijdens reiniging van de ketel en luchtvoorwarmers tijdens bedrijf door stoom- of
luchtblazen zal bij de kolengestookte eenheden de stofuitworpconcentratie na de vliegasvanger
niet boven 10 mg/Nm 3 komen. De invloed op de uitworpconcentratie van deze reiniging bij
kolengestookte ketels is zeer gering daar het blazen van de diverse oppervlakken van
vuurhaard en ingebouwde pijpenbundels niet tegelijkertijd maar volgens een bepaald
programma, dat geruime tijd in beslag neemt, wordt afgewerkt.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 839
Projectnummer: 07.0309

20.4.6. Rookgasontzwavelingsinstallatie (ROI)
De rookgasontzwavelingsinstallatie (ROI of FGD) is ontworpen om een verwijderingsrendement
te halen van meer dan 98% SO2 met een ‘enkel-loop’ configuratie. Deze uitstekende prestaties
zijn slechts mogelijk dank zij de brede ervaring van E.ON´s engineeringsafdeling en zijn
leveranciers, evenals door de bedrijfsvoering met goed opgeleid personeel.
De absorptiereactor is ontworpen volgens het tegenstroom principe (met open besproeiing) en
met gedwongen oxydatiesysteem geïnstalleerd in de roerzone van de absorptiebezinkingsput.
De lucht, nodig voor de oxidate, wordt in de te behandelen vloeistof gebracht door dispersie via
de absorptieroerders van de absorptiebezinkingsput. Deze gedwongen wijze (met lucht injectie
-
in de absorber reactietank) garandeert bijna volledige oxydatie van waterstofsulfiet (HSO3 ) tot
2-
sulfaat (SO4 ) in de vloeistoffase. Voor deze goede absorptierendementen wordt het
absorptievat ontworpen voor een gassnelheid van 4,0 m/s. Het gezuiverde afgas gaat door een
druppelafscheider (geïntegreerd in het absorptievat), alvorens het naar de koeltoren wordt
geleid.
In vergelijking met de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON die in Datteln (Duitsland) in
aanbouw is, is een extra besproeiingsniveau voorzien om de SO2 emissies te minimaliseren.
Voor het project in Antwerpen, wordt krijt voorzien als neutralisatiereagens voor de natte
absorptie, zolang de marktsituatie dit toelaat. De toepassing van krijt in plaats van kalksteen is
gunstiger door de hogere reactiesnelheid van krijt tengevolge van de fijnere korrelgrootte van
het krijtpoeder en de hogere concentratie aan calciumcarbonaat en magnesiumcarbonaat.
De geoptimaliseerde ‘enkel-loop’ absorber configuratie verzekert:
• hoge verwijdering van zuurrijke bestanddelen in de gasfase (SO2, HCl, HF) en van
de stofdeeltjes,
• hoge betrouwbaarheid van de installatie,
• hoge flexibiliteit bij operationele wijzigingen (zoals werkregime, wijzigingen
steenkooltype).
• een optimale operatie tussen efficiëntie en investerings-, onderhouds- en
operationele kosten.
De installatie van een ‘dubbele-loop’ scrubber is niet aanbevolen omdat het voor het project
volgende nadelen heeft:
• een lagere betrouwbaarheid en bus beschikbaarheid van de ROI – installatie,
• een hoger risico op verstopping in de gehele absorptiezone, bezinkingsbekken en
druppelafscheider toe te schrijven aan hogere hoeveelheden suspensie van krijt of
kalksteen (met frequenter onderhoud);
• de interne onderdelen van het absorptievat maken intern onderhoud en inspectie
meer gecompliceerd;
• beduidend hogere investerings-, onderhoud- en operationele kosten;
• een complexere procesbeheersing (wegens de waterbalans tussen quench en
absorptiezone; de druppelafscheider is gekoppeld met overflow naar een externe
oxydatietank);
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 840
Projectnummer: 07.0309

• bijgevolg is de jaarlijkse efficiëntie niet noodzakelijk hoger dan in de ‘enkel-loop’
configuratie.
Aangezien in de rookgasontzwavelingsinstallatie door de natte wassing ook stof wordt
verwijderd, zal de maximale stofconcentratie in het rookgas, dat naar de schoorsteen wordt
afgevoerd, minder dan 10 mg/Nm 3 bedragen.
De ontzwaveling gebeurt volgens het natte kalksteenontzwavelingsproces met als eindproduct
gips (zie Figuur 20.6). De rookgassen worden in de wastoren (absorptietoren) in contact
gebracht met een suspensie van kalksteen of krijt (dit is een vorm van kalksteen) in water.
Hierbij wordt het overgrote deel van de SO2 geabsorbeerd. De hierbij optredende chemische
reactie is:
CaCO3 + 2SO2 + H2O Ca(HSO3)2 + CO2
kalksteen/krijt calciumbisulfiet
De opslag van kalksteen/krijt gebeurt in een silo van ongeveer 5.000 m 3 . De silo is uitgerust met
een stoffilter om stofemissies bij het vullen van de silo te voorkomen. Onder de silo bevindt zich
het aanmaaksysteem voor het aanmaken van de wassuspensie. De aanvoer ervan geschiedt
per silowagen. Bij een gemiddeld zwavelgehalte in de kolen van 1,2% bedraagt het
kalksteenverbruik 120.800 ton per jaar. Dit komt overeen met 14 silowagens per dag. De
ontzwavelde rookgassen worden met druppelvangers van de meegesleurde wassuspensie
ontdaan. De rookgastemperatuur na de ROI (rookgasontzwavelingsinstallatie) bedraagt 51ºC.
Daarna worden de rookgassen naar de schoorsteen ( in het scenario met directe koeling) of de
koeltoren (in het tweede scenario) geleid De hoogte van de schoorsteen zal ongeveer 170 m
zijn. De uitlaatsnelheid van het rookgas zal ongeveer 15 m/s zijn. Deze snelheid is kleiner dan
16m/s waardoor druppelvorming vermeden wordt. Er is gekozen voor een schoorsteenhoogte
van 170 m in het geval ven het scenario met de directe koeling. Deze lengte werd bepaald op
basis van de dispersieberekeningen en de nodige afmetingen om genormeerde
emissiemetingen uit te voeren. Voor het scenario van de koeltoren worden de gassen geleid
naar de koeltoren, die een hoogte heeft van 180 m. De uitlaatsnelheid is in dit geval ongeveer 5
m/s. De rookgasontzwavelingsinstallatie wordt zodanig ontworpen dat jaarlijks maximaal
1,5 kton SO2 voor de gehele installatie wordt geëmitteerd. Dit betekent dat de
rookgasontzwavelingsinstallatie een ontzwavelingsrendement heeft van 98%.
Ten einde dit hoge rendement te halen worden de volgende maatregelen getroffen:
• toepassing van een natte schoorsteen: door het weglaten van een herverhitter van
de rookgassen (de zogenaamde GAVO) wordt lekkage van ongereinigd rookgas in
gereinigd rookgas vermeden;
• toepassing van krijt in plaats van kalksteen als reagens: krijt heeft een hoger
specifiek oppervlak dan kalksteen waardoor het rendement van de ontzwaveling hoger
wordt.
Andere opties die niet toegepast zullen worden:
• toepassing van kalk in plaats van krijt
Bij het hoge rendement van de ontzwavelingsinstallatie leidt de toepassing van kalk niet
tot een hoger rendement. Bovendien is kalk uit energetisch oogpunt ongunstig omdat
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 841
Projectnummer: 07.0309

het gebrand moet worden uit kalksteen. De hiervoor benodigde brandstof leidt tot een
extra CO2 emissie. Tevens is uit oogpunt van de arbeidsomstandigheden het gebruik
van kalk ongewenst;
• toepassing van een tweekringsabsorptieproces
Het tweekringsabsorptieproces werd in het verleden toegepast bij hoge SO2concentraties
(hoge zwavelgehalten 3% tot 4% zwavel in de brandstof) en de eis van
een hoge ontzwavelingsgraad (meer dan 97%). Bij de elektriciteitscentrale is geen
sprake van hoge SO2-concentraties Bovendien is het ontzwavelingrendement ruim
98%. Toepassing van het tweekringsproces leidt misschien tot een nog iets hoger
ontzwavelingsrendement, maar is uit economisch oogpunt onaantrekkelijk omdat de
investeringskosten circa 25% hoger zijn dan van het nu toegepaste éénkringsproces.
Dit laatste is ook de oorzaak dat er tegenwoordig geen tweekringsprocessen meer
worden gebouwd. Het laatst gebouwde tweekringsproces dateert uit 1995/1996. Dit
betreft installaties achter een bruinkoolcentrale. De gebouwde absorptietorens hadden
een capaciteit equivalent aan 250 MWe. De referenties van het tweekringsproces
hebben vrijwel uitsluitend betrekking op bruinkoolcentrales.
Figuur 20.6: Processchema rookgasontzwaveling
Gipsproductie
Er wordt extra lucht in de wastoren ingeblazen. Hierbij wordt het oorspronkelijk gevormde
calciumbisulfiet omgezet in calciumsulfaat (gips). De hierbij optredende chemische reactie is:
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 842
Projectnummer: 07.0309
2Ca(HSO3)2
+ 2H2O + O2 2CaSO4. 2H2O
gips
De verkregen gipssuspensie wordt op een bepaalde hoogte uit de wastoren afgevoerd naar een
ontwateringsinstallatie. Deze bestaat uit hydrocyclonen en een vacuümbandfilter. Hierbij
ontstaat als eindproduct gips met een maximaal vrij vochtgehalte van 10%. Naar verwachting
wordt 220.000 ton per jaar gips geproduceerd. Het geproduceerde gips wordt tijdelijk
opgeslagen in een silo met een opslagcapaciteit van 10.000 ton en wordt afgevoerd per schip,

met een scheepsgrootte van 2.000 ton. Dit betekent ongeveer 2 schepen per week. Het uit de
ontwatering verkregen filtraat wordt via multicyclonen in het rookgasontzwavelingsproces
teruggevoerd. In dit filtraat zitten nog enkele bestanddelen van de rookgassen die in de
absorptietoren zijn uitgewassen. Deze bestanddelen zijn chloride, fluoride, vliegas,
verontreinigingen uit het krijt (kalksteen), elementen afkomstig uit de kolen en de secundaire
brandstoffen.
Om de concentratie van deze verontreinigingen in de wassuspensie op een acceptabel niveau
te houden is het nodig een spuistroom af te voeren. Met name het chloridegehalte in de
wassuspensie moet om procestechnische en materiaalkundige redenen beperkt worden. De
grootte van de spuistroom wordt bepaald door het chloridegehalte van de kolen, het
chloridegehalte van de secundaire brandstoffen, het chloridegehalte van het suppletiewater en
de hoeveelheid suppletiewater. Het reinigingsproces van de spuistroom wordt beschreven in
het hoofdstuk Water van dit MER. Het afvalwater afkomstig van de
rookgasontzwavelingsinstallatie (ROI) wordt eerst behandeld in de waterzuiveringsinstallatie
(WZI) alvorens het geloosd wordt in de Schelde. De nominale capaciteit van de WZI bedraagt
circa 70 m 3 /h. De werking van de WZI is gebaseerd op meervoudige precipitatie waarbij
chemicaliën worden toegevoegd om stoffen die zijn opgelost in het afvalwater neer te slaan als
onopgeloste stoffen waarna deze kunnen worden verwijderd. Een uitgebreidere beschrijving
van de waterzuiveringsinstallatie wordt beschreven in het hoofdstuk Water van dit MER.
Indampen van het afvalwater
Er is niet voorzien in een indamping van de afvalwaterstroom. Een dergelijke installatie zou
betekenen dat het rendement van de centrale in belangrijke mate negatief wordt beïnvloed door
het hoge warmteverbruik (ca 50 MWth) ten behoeve van de verdamping van ongeveer 70 t/h
afvalwater. Daarnaast is er geen betrouwbare referentie voor een dergelijke storingvrij
werkende installatie. De belangrijkste te verwachten problemen zijn: verkalking, schuimvorming,
zoutafzettingen, vorming van halogenen en hoge corrosie en erosie van de
waterzuiveringsinstallatie.
20.4.7. Afvoer en opslag van reststoffen
De totale hoeveelheid as die ontstaat, bedraagt bij volledig kolenstoken 400.000 ton/jaar
(droog). Dit getal is gebaseerd op een kolenverbruik van 2.650.000 ton/jaar bij 100%
kolenstoken. Bij 90% vliegas en 10% bodemas is de vliegashoeveelheid circa 360 000 ton/jaar
(droog) en de droge bodemashoeveelheid circa 40.000 ton/jaar (droog)/ 49.200 ton (nat). De
jaarlijkse productie van gips wordt geschat op 220.000 ton per jaar. De mogelijke toepassing
van bodemas, vliegas en gips als secundaire grondstof is geregeld in de Vlaamse
afvalstoffenreglementering VLAREA en de mogelijke (milieuverantwoorde) overbrenging van
bodemas, vliegas en gips is geregeld in de Europese EVOA-Verordening (zie hoofdstuk 1.2.
‘Juridische en beleidsmatige randvoorwaarden’, partim afval). Een dochteronderneming van
E.ON, de GmbH BauMineral, heeft reeds meer dan 30 jaar ervaring in het vermarkten van alle
nevenproducten van koolgestookte elektriciteitscentrales, en is op dit vlak marktleider in Europa
(voor meer details, zie www.baumineral.be). Al deze reststoffen kunnen nuttig aangewend
worden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 843
Projectnummer: 07.0309

Bodemas
Per jaar wordt circa 49.200 ton (vochtgehalte 23%) bodemas geproduceerd. De bodemas
verzamelt zich onder in de ketel en valt via een trechter in een met water gevulde bak. Met een
omhoog lopende kettingschraper wordt de afgekoelde bodemas uit de bak verwijderd. Bij dit
proces wordt de bodemas gewassen met voorgefilterd dokwater. Dit water dient tevens als
aanvulling op verliezen. Vervolgens wordt de bodemas met een gesloten band getransporteerd
naar een opslaghal, waar deze wordt opgeslagen. Deze opslaghal is voorzien van een
vloeistofkerende vloer. Uit de opslaghal wordt de bodemas met een afgedekte band naar de
kade getransporteerd. De afvoer vindt nagenoeg geheel plaats per schip. De gemiddelde
scheepsgrootte zal geschat ongeveer 2.000 ton zijn. Dit betekent ongeveer 25 schepen per
jaar. Indien de bodemas wordt afgevoerd met vrachtwagens, dan worden deze in de opslaghal
beladen. Voordat de vrachtwagen de bodemashal verlaat, zullen de banden worden
afgespoten.
Vliegas
De geproduceerde hoeveelheid vliegas bedraagt per jaar circa 360.000 ton (droog). De vliegas
wordt vanuit de verzamelsilo’s (capaciteit 80.000 ton) pneumatisch naar een verladingssilo
getransporteerd met een inhoud van ca. 5.000 ton die gesitueerd is nabij de kade. Vanuit deze
silo wordt het vliegas droog naar de schepen afgevoerd. Bij de afvoer per schip wordt het
vliegas voor de overzeese export afgevoerd met schepen met een laadvermogen tot 5.000 ton.
Voor de interne markt gebeurt de afvoer met binnenvaartschepen met een gemiddelde grootte
van 1.200 ton. Indien alles overzee wordt afgevoerd bedraagt het aantal scheepsbewegingen
72 per jaar. Indien alles per binnenvaartschip wordt afgevoerd bedraagt het aantal schepen 300
per jaar. In de praktijk zal het aantal scheepsbewegingen hier tussenin liggen. De afvoer van
75% van de hoeveelheid per boot betekent gemiddeld elf silowagens per werkdag.
Gips
Het geproduceerde gips wordt opgeslagen in een gipssilo. Deze silo heeft een opslagcapaciteit
van 10.000 ton. Het gips wordt door middel van een schroefworm en vervolgens via een
afgedekte band naar de laadinstallatie bij de haven gevoerd. Met behulp van de laadinstallatie
wordt het schip beladen. De jaarlijkse productie van gips bedraagt circa 220.000 ton (gebaseerd
op 10% vocht en 1,2% S in de brandstof). Gemiddeld wordt ongeveer twee maal per week
(geschat ongeveer 110 schepen per jaar) een scheepslading van circa 2 000 ton afgevoerd.
Voor nood is er de mogelijkheid van afvoer per vrachtwagen. Het gips wordt volledig afgezet
naar de gipsverwerkende industrie. Er is een grote markt voor dit kwaliteitsvol gips voor de
gipsverwerkende industrie.
Verhandeling bij transport, opslag en behandeling
De toetsing van de verhandeling bij transport, opslag en behandeling van de reststoffen aan de
checklijst BBT en BREF ‘Large Combustion Plants’ is gebeurd.
20.4.8. Overige installaties
Demin-installatie
De demineralisatie-installatie verzorgt de verwijdering van opgeloste zouten uit het drinkwater
om zeer zuiver ketelvoedingwater te produceren. De installatie bestaat uit vier parallelle straten,
elk met een capaciteit van grootte orde 70 m 3 /h, en bestaat uit een combinatie van omgekeerde
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 844
Projectnummer: 07.0309

osmose (of reversed osmose) en ionenwisselaars waarmee de positieve en negatieve ionen uit
het drinkwater worden verwijderd. De filters worden met een verdunde oplossing van zoutzuur
en natronloog geregenereerd en daarna gespoeld met demiwater. Het regeneraat wordt met het
spoelwater opgevangen in een neutralisatietank. Na neutralisatie wordt het afvalwater via het
afvalwater systeem afgevoerd.
Condensaatreinigingsinstallatie
In deze installatie wordt het condensaat van het stoom/watercircuit van sporen opgeloste
zouten ontdaan. De installatie is opgebouwd uit twee straten elk met een capaciteit van 50%.
Elke straat is opgebouwd uit een kation- en een mengbedfilter. De filters worden geregenereerd
met een verdunde oplossing van zoutzuur en natronloog. Het eerste regeneraat van de
kationfilter bevat ammoniak. Het afvalwater wordt via het afvalwatersysteem afgevoerd.
Hulpketel
Hulpketels zijn nodig ter voorziening in het stoomverbruik van de centrale gedurende de tijd dat
de hoofdketel niet in bedrijf is. De volgende installatiedelen worden dan door de
hulpketelinstallatie van stoom voorzien:
• Verwarming van de gebouwen
• Voedingwatertank hulpketelinstallatie
• Pakkingbusstoom hoofdturbine (alleen bij korte stilstandstijd)
• Voeding watertank hoofdketel ter bevordering van opwarmen en ontgassen van de
waterinhoud (alleen bij korte stilstandstijd)
Tijdens het opstarten van de hoofdketel is bovendien extra stoom nodig ten behoeve van:
• Stoom luchtvoorwarmer hoofdketel
• Stoom ter bevordering van verstuiven lichte olie in opstookbranders hoofdketel
20.4.8.1. Back-up ketel voor stoomvoorziening
Ter zekerstelling van de stoomlevering aan BAYER zullen er hulpketels worden geïnstalleerd
die in voorkomende gevallen, waarbij de centrale ten gevolge van een storing of onderhoud uit
bedrijf genomen moet worden, kan voorzien in de stoomlevering aan BAYER. Omdat de
stoomlevering naar BAYER niet mag worden onderbroken zal de back up ketel zodanig moeten
worden bedreven dat deze op ieder ogenblik onmiddellijk in staat is de stoomlevering over te
nemen. Daartoe zal het nodig zijn dat de ketel in een stand by modus gehouden wordt. Dit komt
erop neer dat deze in bedrijf gehouden wordt op een minimale last van waaruit deze binnen
korte tijd naar de gewenste (vol)last situatie kan worden gestuurd. Deze minimale last zal naar
verwachting ca 15% - 20% bedragen. De ketel zal dus, behoudens in geval van onderhoud,
altijd op die minimale last in bedrijf zijn. Als brandstof voor deze ketel wordt gedacht aan een
dual fuel voorziening. Daarbij wordt de minimum last gerealiseerd met aardgas. In geval van
overname van de stoomlevering aan BAYER zullen de vollast branders worden bijgenomen. De
brandstof voor deze branders zal lichte olie zijn, aangevuld met de brandstoffen van
BAYER/LANXESS zoals beschreven in 2.4.1.3. Ook in de vollast situatie blijft de
aardgasbrander normaliter gewoon in bedrijf. De back up ketel zal worden ontworpen voor de
levering van 270 ton/hr stoom van 35 bar en 330°C. De back-up ketel die voorzien is, is een
modernere hoogwaardige ketelinstallatie die energie-efficiënter is dan de huidige bekende
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 845
Projectnummer: 07.0309

oudere stoomketels. De back-up ketel (aangezien hij gevoed wordt met lichte stookolie en
aardgas) is in staat om flexibel bedreven te worden en enkel te leveren wat de klanten vragen.
De huidige stoombehoeften van BAYER zijn 100 à 110 ton/hr (zie onder 2.1.14). De back-up
ketel is nu voorzien voor een hogere capaciteit voor het opvangen van eventuele uitbreiding bij
BAYER of om mogelijke andere afnemers te bedienen. Het thermische vermogen van de ketel
bedraagt ongeveer 200 MWth. Als keteltype zal een waterpijpketel (mogelijk van het type
hoekpijpketel) met natuurlijke circulatie worden geïnstalleerd. De ketelinstallatie wordt uitgerust
met een verbrandingsluchtventilator en een aantal branders voor olie en gas. De ketel wordt
voorzien van een schoorsteen met een hoogte van ca 40 m. Een rookgasreiniginginstallatie
voor deze ketel wordt, gelet op de brandstofkeuze en wijze van bedrijven van deze ketel
(voornamelijk in bedrijf op minimum last op aardgas), niet voorzien. De ketelinstallatie zal ook
bestaan uit een ketelvoedingwatertank met ontgasser en voedingwaterpompen.
Noodstroomvoorziening
Voor het geval van een totale stroomuitval is ter bescherming van de installatie en het
bedieningspersoneel voorzien in een noodstroomaggregaat. Het vermogen bedraagt circa 3
MW. De brandstof is diesel.
20.4.9. Koelwaterscenario
Voor het koelwaterscenario worden in dit MER twee scenario’s beschreven:
• het scenario van de directe koeling gecombineerd met koelcellen
• het scenario van de koeltoren
20.4.9.1. Directe koeling gecombineerd met koelcellen
Een ideale manier om (conform de BREF) de geplande elektriciteitscentrale te koelen is met zo
koud mogelijk oppervlaktewater. De centrale zal in casu worden gekoeld met oppervlaktewater
dat aan de Schelde wordt onttrokken. Hiertoe zal een bouwwerk worden opgericht om het
koelwater in te nemen en weer terug te voeren naar de Schelde. De innamehoeveelheid zal,
afhankelijk van het seizoen, tussen 90.000 en 100.000 m 3 /h liggen. Het koelwater zal via
ondergrondse kanalen naar de centrale geleid worden. Het overgrote deel zal gebruikt worden
ter koeling van de hoofdcondensor. Daarnaast zullen de condensor van de
voedingwaterpompturbine en de koelers van het interkoelwatersysteem met dit water worden
gevoed. Na gebruik in de centrale zal het water via een ondergronds afvoerkanaal terug worden
gevoerd naar een uitlaatwerk aan de Schelde. Dit uitlaatwerk is stroomafwaarts geplaatst van
het inlaatwerk. De aanleg van de inlaat- en uitlaatkanalen zal plaatsvinden met behulp van
boortechnieken. Hierbij zullen op de BAYER-site twee boorputten worden aangelegd van
waaruit de beide inlaat- en uitlaatkanalen in de richting van de Schelde zullen worden geboord
tot in het inlaatgebouw en het uitlaatgebouw. Doordat gebruik zal worden gemaakt van
boortechnieken en de leidingen dus niet in een open sleuf worden aangelegd, is de impact van
de aanleg van deze leidingen voor de omgeving nihil. Bovendien zullen de leidingen vanuit het
centrale terrein worden geboord tot in de inlaat- en uitlaatwerken in de Schelde op een zeer
grote diepte, tot onder de bodem van de rivier. Daardoor zullen zowel op het land als ter hoogte
van de slikken en schorren geen effecten optreden (zie in dit verband ook het hoofdstuk Fauna
en Flora in dit MER). In het koelwaterafvoersysteem zal een cellenkoeltoren worden
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 846
Projectnummer: 07.0309

aangebracht, waarmee het koelwater kan worden afgekoeld, alvorens het weer in de Schelde
wordt teruggevoerd. Deze koelinstallatie bestaat uit een batterij koelcellen waarin het water zijn
warmte kan afgeven aan de lucht. Deze lucht wordt door ventilatoren door de cellen geblazen
en komt daar in contact met het neervallende water waarbij de warmteoverdracht plaatsvindt.
Het doel van deze cellenkoeltoren is om te bereiken dat gedurende het zomerseizoen, wanneer
de temperatuur van het Scheldewater hoger wordt dan 20°C, de temperatuur van het water dat
weer naar de Schelde wordt teruggevoerd niet warmer zal zijn dan 30°C. Hiertoe zal de
cellenkoeltoren gedurende die periode (ca. 2 maanden per jaar) geheel of gedeeltelijk naar
behoefte in bedrijf worden genomen. Het water uit de koelwaterafvoerleiding wordt dan met
pompen naar de cellenkoeltoren gepompt en vanuit de toren stroomafwaarts teruggeleid naar
het afvoerkanaal. Verder zal het koelwatersysteem uitgerust worden met een grof- en fijnfilterinstallaties
om vervuiling en verstoppingen in het systeem te voorkomen. Het inlaatwerk zal
worden uitgerust met zelfreinigende spijlenroosters. Na de koelwaterpompen zullen in de
persleidingen zelfreinigende fijnfilters worden geïnstalleerd en evenzo vlak voor de condensors
en koelers. Om het aanzuigen van vis bij de inname van het koelwater zo veel als mogelijk te
vermijden zal, naast de primaire maatregel om de instroomsnelheid zo veel mogelijk te
beperken (tot max. 0,3 m/s) een systeem worden aangebracht waarmee de vis ter plaatse van
de inlaat wordt afgeschrikt waardoor de vis zich niet in de omgeving van de inlaatopeningen zal
ophouden en wegzwemt. Na uitgebreid vooronderzoek naar het visbestand in de Schelde, werd
bij de kerncentrale van Doel al met succes een dergelijk systeem aangebracht bij de
koelwaterinlaten waarbij de vis door middel van akoestische signalen onder water wordt
afgeschrikt. Gelet op het feit dat de toekomstige inlaat van de E.ON-centrale niet al te ver
verwijderd is van de inlaat van de kerncentrale te Doel (voor de cumulatieve effecten – zie het
hoofdstuk Water in dit MER) kan vooralsnog worden aangenomen dat er sprake zal zijn van
eenzelfde biologische activiteit in de rivier op beide locaties. Een afschriksysteem zoals bij Doel
kan dan ook effectief zijn bij de inlaat van de E.ON-centrale. Van de installatie en de ervaringen
in Doel is een rapport verschenen, met name ‘Field evaluation of a sound system to reduce
estuarine fish intake at a power plant cooling water inlet’, gepubliceerd in januari 2004. KEMA
werkt op dit moment in opdracht van E.ON aan een uiterst performant systeem. Tijdens de
detail-engineering van de koelwaterinlaat zal dit performante visafschriksysteem worden
meegenomen in het ontwerp.
20.4.9.2. Het scenario met de koeltoren
Als alternatief voor het koelwaterscenario waarbij de volledige koelwaterstroom aan de Schelde
wordt onttrokken en daarin wordt teruggevoerd, wordt hierna het koelwaterscenario
beschreven, gebaseerd op de inzet van een natte koeltoren met natuurlijke trek.
Vergeleken met een open koelwatersysteem, waarbij de volledige hoeveelheid koelwater wordt
opgepompt vanuit oppervlaktewater en weer geloosd, is het watergebruik in het scenario van de
koeltoren veel lager. Het effect op de flora en fauna bij een recirculatiesysteem is daarom veel
minder uitgebreid. Om niettemin de mortaliteit van vissen zo goed als mogelijk te vermijden,
wordt met enkele aspecten in het ontwerp rekening gehouden en worden de volgende
maatregelen genomen:
• Door de locatie van het innamegebouw op 160 m uit de dijk wordt ervoor gezorgd dat
het innamepunt dicht bij de hoofdstroom van de rivier ligt. Dit gebied vormt een minder
natuurlijke habitat met name voor jonge vis. Bovendien kunnen de vissen in deze
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 847
Projectnummer: 07.0309

situatie gebruik maken van de stromingscomponent in de lengterichting van de rivier om
de inlaatstroom te ontvluchten.
• De inlaatopening ligt in het innamebouwwerk op redelijke diepte. Er is rekening
gehouden met een verhoging (drempel) van ongeveer 3 m. Deze configuratie zal ervoor
zorgen dat bodemvis minder gemakkelijk de inlaat kan bereiken.
• Om het aanzuigen van vis bij de inname van het koelwater zo veel mogelijk te
vermijden wordt als primaire maatregel de instroomsnelheid dicht bij de opening
beperkt tot max. 0,3 m/s. Hierdoor is het niet nodig om een visretoursysteem te
installeren.
Indien een elektriciteitscentrale is uitgerust met een koeltoren die continu in bedrijf is, biedt zich
de mogelijkheid aan om de rookgassen via de koeltoren naar de buitenlucht af te voeren in
plaats via een aparte schoorsteen.
Het concept om de rookgassen via de koeltoren te leiden wordt tegenwoordig in Duitsland
veelvuldig toegepast bij de laatste generatie kolencentrales, omdat het een aantal voordelen
heeft, zoals:
• het gebruik van de aanwezigheid van de opdrijvende kracht van de koellucht in de
koeltoren om de rookgassen via de koeltorenmonding in de atmosfeer te leiden;
• het vermijden van de bouw van een afzonderlijke hoge schoorsteen;
• een gunstig effect op de immissieverspreiding (zie ook hoofdstuk lucht).
In onderstaande figuur wordt een schematisch beeld gegeven van dit koeltorenconcept.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 848
Projectnummer: 07.0309

Figuur 20.7 : : schematisch zicht van de afvoer van de gassen via de koeltoren.
20.4.10. Koolstofafvang en -opslag (CCS)
20.4.10.1. Inleiding
Met koolstofafvang en -opslag worden verscheidene technologische processen bedoeld die
resulteren in het isoleren van kooldioxide (CO2) uit door de industrie uitgestoten gassen en
vervolgens het transporteren en injecteren daarvan in geologische formaties. De voornaamste
toepassing van de techniek van koolstofopvang en -opslag (CCS) is de vermindering van de
CO2-emissies bij elektriciteitsproductie op basis van fossiele brandstoffen, voornamelijk kolen
en gas. CCS kan echter ook worden toegepast in CO2-intensieve industrieën, zoals de
cementindustrie, raffinaderijen, de ijzer- en staalindustrie, de petrochemie, de olie- en
gasbehandelingssector en andere industrietakken. Nadat het CO2 is afgevangen wordt het
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 849
Projectnummer: 07.0309

getransporteerd naar een geschikte geologische formatie, waar het wordt geïnjecteerd met het
oog op isolatie van de atmosfeer voor onbeperkte duur. 62
CCS is in technische zin rijp, met dien verstande dat de afzonderlijke elementen van afvang,
transport en opslag van kooldioxide elk op zich zijn gedemonstreerd, maar dat het een
uitdaging blijft om die elementen te verenigen in een compleet CCS-proces en de kosten
daarvan te verlagen. 63
Een succesvolle invoering van CCS hangt af van de koolstofprijs en van de prijs van de
technologie. Vanaf het tijdstip dat de prijs per ton van dankzij CCS vermeden CO2 lager ligt dan
de koolstofprijs, zal er een begin worden gemaakt met CCS. Hoewel beide prijzen momenteel
nog hoogst onzeker blijven, zal het klimaat- en energiepakket bijdragen tot een zekere
stabilisering ervan. In het kader van het EU-emissiehandelssysteem zal CO2 dat wordt
afgevangen, getransporteerd en op een veilige manier opgeslagen, als niet-uitgestoten worden
beschouwd. De herziening van het systeem ten einde het voor de sectoren die deel uitmaken
van het emissiehandelssysteem mogelijk te maken hun bijdrage tot het behalen van de 20%reductiedoelstelling
van de Europese Unie te leveren, zal resulteren in een stevige koolstofprijs.
In haar mededeling betreffende de ondersteuning van de vroegtijdige demonstratie van
duurzame elektriciteitsproductie heeft de Commissie beklemtoond dat zij de effectieve
demonstratie van CCS in een vroeg stadium wil ondersteunen en richt zij een oproep aan
industrie en overheid om tijdig en met kracht initiatieven op te zetten. Het doel van demonstratie
is te leren uit de praktische integratie van processtappen op commerciële schaal. Het juridische
kader dat CCS mogelijk maakt, zal gelden voor alle demonstratieprojecten en toekomstige
CCS-projecten. Nadat er demonstratieprojecten zijn opgestart, zal de prijs van de technologie in
het komende decennium aanzienlijk teruglopen. Overeenkomstig de prognoses van de
Commissie, neergelegd in de effectbeoordeling 64 van het voorstel voor een richtlijn betreffende
de geologische opslag van kooldioxide 65 , wordt de tenuitvoerlegging van CCS op commerciële
schaal verwacht vanaf ongeveer 2020 en zal het procédé vanaf dan steeds meer worden
toegepast. 66
CCS wordt in dit stadium niet verplicht. Het voorstel van de Commissie maakt koolstofafvang en
koolstofopslag mogelijk door een kader in te voeren om de milieurisico’s te beheren en door
belemmeringen in de bestaande wetgeving weg te werken. Of CCS in de praktijk zal worden
ingevoerd hangt, zoals reeds gezegd, af van de koolstofprijs en de technologische kosten. Het
62 Zie ‘Vragen en antwoorden in verband met het voorstel voor een Europese Richtlijn betreffende de geologische
opslag van kooldioxide’ (MEMO/08/36 van 23 januari 2008), meer specifiek het antwoord op vraag 1) ‘Wat is
koolstofafvang en –opslag?’, te raadplegen op http://ec.europa.eu/environment/climat/ccs/eccp1_en.htm).
63 Zie ‘Vragen en antwoorden in verband met het voorstel voor een Europese Richtlijn betreffende de geologische
opslag van kooldioxide’ (MEMO/08/36 van 23 januari 2008), meer specifiek het antwoord op vraag 4) ‘Is CCS in
technische zin rijp?’, te raadplegen op http://ec.europa.eu/environment/climat/ccs/eccp1_en.htm).
64 Deze effectenbeoordeling is eveneens te raadplegen op
http://ec.europa.eu/environment/climat/ccs/eccp1_en.htm.
65 Voorstel voor een Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de geologische opslag van
kooldioxide en tot wijziging van de Richtlijnen 85/337/EEG en 96/61/EG van de Raad, de Richtlijnen 2000/60/EG,
2001/80/EG, 2004/35/EG en 2006/12/EG en Vereordening (EG) nr. 1013/2006, 23 januari 2008, COM (2008) 18
definitief (eveneens te raadplegen op http://ec.europa.eu/environment/climat/ccs/eccp1_en.htm). Het voorstel van
Richtlijn werd op 17 december 2008 geamendeerd door het Europees Parlement. Ter implementatie van de Europese
CCS-Richtlijn ligt op vandaag reeds een Voorontwerp van decreet betreffende de diepe ondergrond voor, waarover de
MiNa-Raad op 23 januari 2009 reeds advies heeft uitgebracht.
66 Zie ‘Vragen en antwoorden in verband met het voorstel voor een Europese Richtlijn betreffende de geologische
opslag van kooldioxide’ (MEMO/08/36 van 23 januari 2008), meer specifiek het antwoord op vraag 6) ‘Wanneer kan
CCS op grote schaal worden ingevoerd? ‘ , te raadplegen op
http://ec.europa.eu/environment/climat/ccs/eccp1_en.htm).
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 850
Projectnummer: 07.0309

zal aan elke exploitant zijn om te beslissen of het in commerciële termen zinvol is om de CCStechnologie
te benutten. In de effectbeoordeling met betrekking tot de voorgestelde richtlijn
wordt nagegaan wat de effecten zijn van een verplichting tot CCS. Hoewel CCS dan sneller zal
worden aangewend, zal dit gebeuren tegen aanzienlijke kosten, terwijl de verplichting geen
duidelijke voordelen biedt, noch qua stimulansen voor de technologische ontwikkeling en
verbetering van de luchtkwaliteit, noch qua snelle invoering van CCS in landen die niet tot de
EU behoren. CCS verplicht maken, druist ook in tegen de marktgebaseerde aanpak van het
Europese emissiehandelssysteem. Bovendien brengt het verplicht stellen van een technologie
die nog op commerciële schaal moet worden gedemonstreerd, risico’s mee die momenteel niet
te rechtvaardigen zijn. Deze situatie kan echter evolueren. Om de doelstelling qua vermindering
van broeikasgassen na 2020 te kunnen behalen, wordt het essentieel om van CCS gebruik te
maken. Rond 2014 zal er bovendien meer duidelijkheid bestaan over de technologische opties.
Als de invoering van CCS op commerciële basis te traag blijkt te verlopen, zullen de
beleidsmakers zich tegen die tijd opnieuw moeten buigen over een eventuele verplichte
invoering van de CCS-technologie. 67
In het MER werd specifiek aandacht besteed aan het aspect van de vermindering van de CO2.
De techniek van verwijdering wordt algemeen beschreven en er wordt ingegaan op de stand
van de techniek, met specifieke aandacht voor:
• Algemene aspecten
• E.ON’s specifieke activiteiten op gebied van CCS
• Invloed van de naverbrandignsafvang op de efficiëntie van de elektriciteitscentrale
• Invloed van de naverbrandingsafvang op de emissies.
Hieronder wordt het proces(gerelateerde) van de CO2-afvang en -opslag met betrekking tot de
door E.ON geplande elektriciteitscentrale nader toegelicht. Waar alle elektriciteitsproducenten,
waaronder ook E.ON, volop aan het onderzoeken zijn om met CCS een hogere efficiëntie te
bekomen, is het op het ogenblik van het indienen van voorliggend MER evenwel nog niet
mogelijk om de finale evaluatie te maken van dit systeem en zijn effecten. Niet onbelangrijk bij
dit alles is dat E.ON voor de CCS met MEA (zie infra) reeds in september 2008 een TÜV–
certificaat heeft bekomen. E.ON verwacht dat de efficiëntie van CCS in de toekomst veel
kan/zal verbeteren, nu deze efficiëntie wordt bepaald door de verschillende installatie- en
aanverwante aspecten, zoals absorptie, desorptie, compressie, opslag, en transport.
20.4.10.2. CO2-afvang
E.ON plant voor de CO2-verwijdering een installatie die gebaseerd is op het chemische
absorptieproces. Zij maken daarbij gebruik van het regenereerbare chemische oplosmiddel
mono-ethanolamine (MEA). Door het rookgas door een kolom met MEA te leiden wordt een
groot gedeelte van het aanwezige CO2 geabsorbeerd door het solvent (gaswassen). Het CO2rijke
solvent wordt vervolgens naar een stripper geleid. Door het MEA/CO2-mengsel te verhitten
met (proces)stoom komt de CO2 weer vrij en kan deze na compressie tot 110 bar worden
getransporteerd naar de opslag.
67 Zie ‘Vragen en antwoorden in verband met het voorstel voor een Europese Richtlijn betreffende de geologische
opslag van kooldioxide’ (MEMO/08/36 van 23 januari 2008), meer specifiek het antwoord op vraag 8) ‘Wordt CCS
verplicht?’ , te raadplegen op http://ec.europa.eu/environment/climat/ccs/eccp1_en.htm).
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 851
Projectnummer: 07.0309

In dit MER werden alternatieven voor de MEA-techniek beoordeeld (fysische en chemische
adsorptie, cryogene technieken en membranen), deze zijn duurder en minder energie-efficiënt
dan chemische absorptie. Dit feit heeft vooral te maken met de lage partiële CO2-druk in de
rookgassen. Een opstelling voor de verwijdering van CO2 uit de rookgassen van een
poederkooleenheid is gegeven in Figuur 20.8. Alvorens de CO2 uit de rookgassen verwijderd
wordt, vindt rookgasreiniging plaats, waarbij de NOx verwijderd wordt met een SCR-installatie,
het stof met een E-filter en de SO2 met behulp van een rookgasontzwavelingseenheid.
Figuur 20.8: Verwijdering van CO2 uit de rookgassen
Met de MEA-techniek kan een verwijderingsgraad van 85-95% (VGB, 2004; IPCC, 2005)
worden gerealiseerd. In de chemische industrie wordt deze techniek al meer dan 60 jaar
toegepast ten behoeve van de commerciële productie van CO2. Verwijdering van CO2 uit de
rookgassen van de kolengestookte eenheid heeft grote consequenties. De
elektriciteitsproductiekosten zullen 50 tot 90% toenemen. Momenteel zou het rendement
worden verlaagd met meer dan 10%. In de toekomst zou de efficiëntie van CCS (door een
verminderd verlies van de efficiëntie van de elektriciteitscentrale) moeten verbeteren tot -6 tot -
8%. Dit heeft ertoe geleid dat er momenteel veel onderzoeksinspanning wordt verricht om deze
technologie verder te ontwikkelen om de kosten te reduceren en het rendementsverlies te
beperken.
E.ON heeft onlangs in het kader van het CATO-subsidieprogramma bij haar bestaande
kolencentrale op de Maasvlakte een proefinstallatie in gebruik genomen waarin CO2 uit de
rookgassen wordt verwijderd met behulp van absorptiemiddelen. Hiermee kunnen nieuwe
absorptiemiddelen en technieken onder realistische omstandigheden met echt rookgas getest
worden. Zo zal in deze proefinstallatie gebruik gemaakt worden van membranen als
contactoren, die het proces nog zullen verbeteren. Het project is van belang voor de
ontwikkeling van betaalbare technologie benodigd voor de realisatie van CO2-afvang en -
opslag. E.ON heeft zich geëngageerd om verder in deze technologie te investeren, ze te
verfijnen en commercieel te implementeren, zodra de politieke, wettelijke en markteconomische
voorwaarden een implementatie op grote schaal toelaten. In deze context participeert E.ON
momenteel wereldwijd in meer dan 40 R&D projecten en werkt het mee aan een vijftal
bestaande pilootinstallaties waarin CCS in de komende twee jaar in de praktijk wordt getest
(installaties tussen 0,5 en 5 MW), zoals bijvoorbeeld de 0,5 MW CATO installatie op de
Maasvlakte. Zo wordt ook op korte termijn bij E.ON-Nordic in Zweden een proefproject geopend
voor de afvang van CO2 met behulp van gekoelde ammoniak. Vanaf 2014 zal E.ON de CCS-
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 852
Projectnummer: 07.0309

technologie ook toepassen in een grotere demonstratie-eenheid van 30 tot 60 MW. E.ON gaat
er vanuit dat de technische vooruitgang zal resulteren in een aanzienlijke verbetering van het
rendement van de CCS waardoor het mogelijk zal zijn de technologie op grote schaal te
implementeren vanaf 2020.
Samengevat kan worden aangegeven dat ‘post combustion’ (CO2-afvang uit rookgas) een
technologie is die technisch aanwezig is, maar nog niet beschikbaar is in de gewenste schaal
en voor het doel om CO2 af te vangen bij de elektriciteitsproductie. De belangrijkste uitdaging is
om de investeringskosten van een CO2-afvanginstallatie te reduceren en de warmtebehoefte
voor regeneratie van de wasvloeistof (bijvoorbeeld MEA) te verlagen. Hierbij speelt het
onderzoek naar alternatieve wasvloeistoffen met een lagere warmtebehoefte voor regeneratie
eveneens een belangrijke rol. De huidige technische status van de MEA is een
demonstratieproject dat momenteel in het CASTOR-project wordt uitgevoerd bij de
kolengestookte Esbjerg-centrale van Elsam. De demonstratie wordt uitgevoerd in een
deelstroom van 5.000 m 3 /h. Dit komt overeen met 5% van de totale rookgasstroom. Het MEAsysteem
is momenteel commercieel verkrijgbaar voor (kleine) industriële installaties, maar er
moet nog een significante opschaling plaatsvinden. Alvorens over te gaan tot verwijdering
dienen ook de vraagstukken ten aanzien van transport en opslag opgelost te zijn.
20.4.10.3. CO2-opslag
Het VITO onderzocht in opdracht van E.ON de mogelijkheden om de opslag van CO2 in de
ondergrond van Vlaanderen uit te voeren. Een mogelijke tweede optie voor de CO2-opslag is de
bouw van een pijplijn van Antwerpen naar Rotterdam. Voor alle opties heeft Antwerpen een
ideale ligging (ook in het kader van de toekomstvisie voor mogelijk CO2 transport naar de
Noordzee)
A. Geologische studie uitgevoerd door VITO
De geologische studie uitgevoerd door VITO toont aan dat verschillende diepe watervoerende
lagen aanwezig zijn in de ondergrond van de provincies Antwerpen en Limburg, in het oosten
van België (het Kempisch Bassin). Berekeningen tonen aan dat de injectiviteit van de potentiële
reservoirs voldoende hoog is om de nodige injectiehoeveelheid te halen. Het meeste potentieel
voor opslag is terug te vinden in het Bundsandstein reservoir: slechts 7% van de totale
capaciteit van dit reservoir volstaat om alle opgevangen CO2 van de geplande
elektriciteitscentrale, gedurende de 40 jaar dat de centrale operationeel is, op te slaan.
B. Mogelijke tweede optie: pijplijn naar Rotterdam
De haven van Rotterdam ontwikkelt in het kader van het Rotterdam Climate Initiative (RCI), een
transportsysteem voor CO2, dat opslag aan wal en offshore (bijvoorbeeld in lege olie- en
gasvelden, Enhanced Oil Recovery) mogelijk maakt. Het transport van CO2 over een afstand
van verschillende honderden km wordt reeds toegepast in de VS en in Europa. Met betrekking
tot de toepassing van CCS in de elektriciteitssector, worden afstanden van 50 tot 200 km als
redelijk en haalbaar geacht. Algemeen vertegenwoordigen transportkosten slechts 5 tot 15%
van de totale kosten van CCS systemen. Een mogelijke pijplijn van Antwerpen naar het
Kempens bekken (eerste optie) zou, afhankelijk van het injectiepunt, circa 40 tot 80 km lang
zijn. Een pijplijn van Antwerpen naar Rotterdam (mogelijke tweede optie), zou circa 90 km lang
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 853
Projectnummer: 07.0309

zijn. Voor het transport van CO2 naar Rotterdam, kan de route genaamd ‘de
Buisleidingenstraat’ gebruikt worden. Deze route is een initiatief van de Nederlandse overheid
om plaats voor te behouden voor verschillende pijpleidingen. In deze route is voldoende ruimte
voor een bijkomende CO2-pijplijn. Een toelatingsprocedure is de basis voor de bouw van een
pijpleiding. De formaliteiten hangen af van de geldende wetgeving. Vandaag bestaat evenwel
nog geen algemeen geldende regelgeving in Europa. Op basis van de toekomstige EU-Richtlijn
met betrekking tot CCS, wordt een wetgevend kader gevraagd voor pijpleidingen. In België en
Nederland zijn een aantal pijpleidingsprojecten gepland, gebouwd en beheerd op basis van
internationale standaarden. Op basis van de omzetting van de CCS-richtlijn in nationale
wetgeving of de bepaling door de wetgever welke nationale wet van toepassing zal zijn op het
transport van CO2, zullen de algemene voorwaarden voor de aanvraagprocedure bepaald
worden.
20.4.10.4. Projecten rond CO2-afvang en –opslag
De hedendaagse bezorgdheid rond klimaatverandering veroorzaakt door antropogene CO2emissies
en E.ON’s bezorgdheid hierover resulteert in een vrijwillige belofte om de CO2emissies
tot 50% te verminderen in 2030 ten opzichte van 1990. Ook om die reden zijn de R &
D activiteiten van E.ON vooral gericht op CCS. Samen met andere bedrijven (fabrikanten,
onderzoekscentra) neemt E.ON deel aan de verdere ontwikkeling van deze technologie, met als
doel de commerciële werking van CCS in 2020.
De werkingstijd van de geplande elektriciteitscentrale wordt geschat op minimum 40 jaar. Het is
bijgevolg nodig dat een centrale die op vandaag wordt opgestart volledig aangepast is om later
CCS te kunnen toepassen. De integratie van een post-combustion technologie voor CCS in de
geplande elektriciteitscentrale te Antwerpen kan gebeuren zodra dit economisch haalbaar is.
E.ON bestelde een voorontwerp van CCS voor haar nieuwe centrale in de Maasvlakte bij het
bedrijf Fluor Enterprise Inc. De geplande centrale in Antwerpen werd reeds in september 2008
als ‘Carbon-Capture Ready’ gecertificeerd worden door TÜV-nord.
De CCS-installaties die momenteel bij de (petro)chemische industrie in gebruik zijn,
veroorzaken grote efficiëntieverliezen bij een kolencentrale. Bijgevolg richten de R&D
activiteiten zich momenteel op een reductie van de warmtebehoefte van ‘post combustion-
CCS’. In deze context participeert E.ON momenteel wereldwijd in meer dan 40 R&D projecten
en werkt het mee aan een vijftal bestaande pilootinstallaties waarin CCS in de komende twee
jaar in de praktijk wordt getest (installaties tussen 0,5 en 5 MW), zoals bijvoorbeeld de 0,5 MW
CATO installatie op de Maasvlakte. Zo wordt ook op korte termijn bij E.ON-Nordic in Zweden
een proefproject geopend voor de afvang van CO2 met behulp van gekoelde ammoniak. Vanaf
2014 zal E.ON de CCS-technologie ook toepassen in een grotere demonstratie-eenheid van 30
tot 60 MW. Verder plannen E.ON Kraftwerke, ELECTRABEL en HITACHI onder meer een
onderzoeksproject om gezamenlijk een testinstallatie te ontwerpen, te bouwen en uit te baten
waarmee het gebruik van verschillende oplosmiddelen kan worden onderzocht voor de CO2afvang
uit rookgassen. Het hoofddoel van het project bestaat uit het uitvoeren van een
gasreinigingstest met verschillende chemische oplosmiddelen onder reële
bedrijfsomstandigheden. Verder kan ook worden verwezen naar het ESBJERG-project, waar in
een testinstallatie ongeveer 1 ton CO2 wordt afgevangen van het afgas. De technologie die men
daar gebruikt is gelijkaardig aan deze van E.ON in de elektriciteitscentrale in Antwerpen. Het
systeem is beschreven als effectief, maar economisch niet haalbaar en niet beschikbaar in de
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 854
Projectnummer: 07.0309

gewenste grootte om de afgassen van de elektriciteitscentrale te behandelen. E.ON gaat er
vanuit dat de technische vooruitgang zal resulteren in een aanzienlijke verbetering van het
rendement van de CCS waardoor het mogelijk zal zijn de technologie op grote schaal te
implementeren vanaf 2020.
Conclusie:
Gezien de fase van ontwikkeling van de geïmpliceerde technologieën en alle mogelijke
scenario's van pijpleidingsafstanden en opslag met hoge kosteneffecten, leidt de benadering
Kempen of Rotterdam tot analoge waarden. Rotterdam heeft het voordeel dat er reeds een
pijpleidingennet bestaat Er kan in dit stadium nog niet beslist worden welke optie zal gekozen
worden. Voor beide opties geldt ook dat alle (detail)studies, met inbegrip van studies inzak het
vermijden van schade aan mogelijke natuurgebieden, nog moeten worden uitgevoerd.
20.4.11. Opslagtanks
Een overzicht van de belangrijkste voorziene opslagtanks wordt gegeven in Tabel 20.6.
.
Tabel 20.6: Overzicht van de opslagtanken bij de nieuwe elektriciteitscentrale
Opgeslagen product Grootte opslagvoorziening
Lichte olietank t.b.v. hoofd- en hulpketels 5.000 ton
Dieseltank t.b.v. noodstroomdiesel 10.000 liter
Loogtank (NaOH) t.b.v. demi- en condensaatreiniging 2*30 m 3
Zuurtank (HCl) t.b.v. demi- en condensaatreiniging 2*30 m 3
Ammoniak t.b.v. de DeNOx reactor 95 m 3
Ammoniakwater t.b.v. condensaatreiniging 20 m 3
Biocide t.b.v. koelwaterbehandeling 200 m 3
Natriumchloriet t.b.v. afvalwaterbehandeling 5 m 3
Calciumhydroxide Ca(OH)2 t.b.v afvalwaterbehandeling 2*100 m 3
IJzerchloride (FeCL3) t.b.v. afvalwaterbehandeling 30 m 3
Antiscalent t.b.v demiwaterbereiding 5 m 3
Vlokkinghulpmiddel t.b.v. afvalwaterbehandeling 2*5 m 3
Organosulfid t.b.v. afvalwaterbehandeling 3 m 3
Chloordioxide (2% oplossing) t.b.v. afvalwaterbehandeling 2*1 liter
20.4.12. Efficiëntie
De efficiëntie van een kolengestookte centrale is afhankelijk van meerdere factoren. In het
onderstaande worden de volgende parameters verder besproken:
1. Keuze van de stoomcondities
2. Koelwater
3. Effect van CCS
4. Effect van warmtelevering
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 855
Projectnummer: 07.0309

1) Keuze van de stoomcondities
Hoe hoger de stoomtemperatuur (en daarmee samenhangend ook de druk), hoe hoger de
efficiëntie. Met de huidige stand der techniek zijn zogenoemde ultra-superkritische
stoomcondities van 600°C bij 300 bar (voor de hoge druk stoom) mogelijk, waarmee een
efficiëntie van 46% gehaald kan worden. De beschikbare hoogwaardige staalsoorten die voor
deze hoge stoomcondities geschikt zijn, vormen tevens de beperking voor het kiezen van nog
hogere stoomcondities. Er wordt continu onderzoeksinspanning verricht naar nog betere
materialen om daarmee nog hogere stoomcondities toe te kunnen passen. Voorbeelden hiervan
zijn het AD700 programma en het COMTES700 programma, waarmee materialen worden
ontwikkeld die geschikt zijn voor een stoomtemperatuur van 700°C, waarmee in de toekomst
een efficiëntie van meer dan 50% haalbaar is.
2) Koelwater
Temperatuur aan de inlaat
De temperatuur van het beschikbare koelwater is sterk bepalend voor de efficiëntie. Hoe kouder
het koelwater, hoe hoger de efficiëntie. Bij een lage koelwatertemperatuur kan immers een
dieper vacuüm in de condensor gecreëerd worden, waardoor de stoomturbine in staat is meer
energie uit de stoom te halen, waardoor de efficiëntie dienovereenkomstig toeneemt. Overigens
moeten in dat geval wel de stoomturbine en condensor groter gedimensioneerd worden om de
efficiëntietoename te kunnen realiseren.
Temperatuur aan de uitlaat
Voor wat betreft het scenario met de directe koeling kan gesteld worden dat indien de
temperatuur van het opgewarmde koelwater hoger is dan de toegestane lozingstemperatuur,
aparte cellenkoeltorens moeten worden ingeschakeld om het koelwater af te koelen. Door het
hoge elektriciteitsverbruik van de cellenkoeltorens (pompen en ventilatoren), daalt de efficiëntie
ten opzichte van de situatie waarin deze koelers niet nodig zijn. De efficiëntie van de
elektriciteitscentrale kan worden onderverdeeld in twee periodes:
Winterperiode – zonder koelen van koelwater vóór lozen (10 maanden per jaar): 45,7%
Zomerperiode – met koelen van koelwater vóór lozen: 44,8%
Dit geeft een gemiddelde efficiëntie van ca 45,5%, gebaseerd op het koelwaterscenario.
Voor wat betreft het scenario met de koeltoren is er de verhoging van de temperatuur aan de
uitlaat eerder constant.
De problematiek van rendementsverlies is niet van toepassing in het scenario met de koeltoren.
3) Effect van CCS op de efficiëntie
Als gevolg van CCS zal de efficiëntie afnemen .
4) Effect van warmtelevering op de efficiëntie
Een warmtelevering in de vorm van stoomlevering van 100t/h zorgt ervoor dat de efficiëntie met
circa 2,4% toeneemt van 45,7 naar 48,1% (als de efficiëntie wordt betrokken op de som van de
opgewekte elektriciteit en warmte, in relatie tot de totaal benodigde brandstofhoeveelheid).
Indien de daadwerkelijke warmtelevering toeneemt, zal de efficiëntie dienovereenkomstig
stijgen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 856
Projectnummer: 07.0309

De gemiddelde efficiëntie voor het koeltorenconcept is van dezelfde grootteorde (zie paragraaf
20.4.9.2.).
5) secundaire milieu-effecten van warmtelevering
De gemiddelde enthalpie van oververhitte stoom (bij 400°C) bedraagt 775 kcal/kg. De
verbrandingswarmte van zuivere olie bedraagt ongeveer 10.500 kcal/kg. Bij een gemiddelde
concentratie van 0,6% zwavel in de stookolie komt er per 1.000 T olie 12 T SO2 vrij; indien deze
verwerkt wordt in een stoomketel zonder zuiveringsinstallatie.
Rekening houdend met deze gegevens kan gesteld worden dat elke recuperatie van 1000 T
oververhitte stoom een vermindering oplevert van 775 T olie en 9,3 T SO2 emissies. In het
geval van gebruik van mengsel gas en olie, zal dit dus tussen 0 en 9,3 T liggen.In geval van
vervanging van aardgas is er enkel effect op NOx.
De hoeveelheid NOx hangt af van de technologie (low NOx of niet), maar is van dezelfde grootte
orde.
Door het niet gebruiken van olie of gas wordt er per kWh eveneens globaal gezien minder CO2
uitgestoten. In geval van een emissiefactor van een kolencentrale van 345 g CO2/kWh en bij
volledige recuperatie van de warmte voor districtverwarming wordt er 190 g CO2/kWh minder
uitgestoten.
20.4.13. Stoom/warmteproductie voor externe afnemers
Het hoofdproces in de kolencentrale is de productie van stoom in de boiler en het afleiden van
deze stoom doorheen de turbine om elektriciteit te produceren. Er kan ook stoom/warmte
geleverd worden. Deze stoom/warmte wordt gehaald vanuit dit proces en wordt rechtstreeks
geleverd aan de gebruikers om deze warmte/stoom te gebruiken in andere processen. De
hoeveelheid stoom beschikbaar voor elektriciteitsproductie is afhankelijk van druk en
temperatuur nodig voor extern gebruik.
E.ON beoogt in eerste instantie een synergie te bereiken met de overige activiteiten op de
BAYER-site: de warmtelevering aan BAYER maakt hiervan deel uit. Verder(reikend)e
mogelijkheden voor warmteleveringen worden onderzocht; de centrale is voorbereid op een
latere toepassing van additionele warmteleveringen, en E.ON zal met nog nader te identificeren
partners een bredere haalbaarheidsstudie over warmwaterleveringen in het havengebied
uitvoeren.
Gedurende de ontwerpfase werden al een aantal potentiële warmte/stoomafnemers
onderzocht: stoomlevering aan BAYER, warmtelevering aan huishoudens en andere grote
gebouwen en warmtelevering aan groenteserres.
Eind 2008 heeft E.ON een verkennend marktonderzoek gedaan naar de mogelijkheden om
warmte te leveren aan industrien in de Antwerpse haven.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 857
Projectnummer: 07.0309

Als resultaat van dit marktonderzoek is gebleken dat er een potentiele markt voor
warmtelevering is. Warmte kan zowel in de vorm van warm water als in de vorm van stoom
geleverd worden. Om een dergelijk project financieel/economisch haalbaar te maken is het
noodzakelijk dat er meerdere warmte-afnemers zijn. Het is zeer wenselijk dat er ook meerdere
warmte producenten bij zo een project betrokken zijn.
Gebaseerd op de resultaten van bovengenoemd verkennend marktonderzoek zal E.ON een
uitgebreidere haalbaarheidsstudie uitvoeren. Uitgangspunten voor deze studie zijn dat er
meerdere warmteproducenten en meerdere warmteafnemers nodig zijn. Voor het slagen van
het project is het verder van belang dat overheden als APA, VOKA en regionale overheden het
project ondersteunen.
In het kader van de ontwikkeling van het project wordt ook het transport van warmte over lange
afstand overwogen. Het gebruik van de warmte van de steenkoolcentrale draagt bij tot een
algemene vermindering van emissies. De mogelijkheid voor het aanwenden van warmte van de
centrale over een lange afstand in Antwerpen worden momenteel nog verder onderzocht. Hier
concentreert E.ON zich eerst op het Havengebied. Het Havengebied van Antwerpen is zeer
heterogeen in structuur en warmtevereisten. Na bespreking met mogelijke klanten en partners
is het duidelijk dat er een behoefte bestaat. Als er zich binnen de haven significante
afzetmogelijkheden voordoen, en als de investeringen over lange afstand zinvol lijken, zou het
ook denkbaar zijn om het gebied uit te breiden naar aangrenzende woongebieden en de stad
Antwerpen.
20.5. Onderhoudsfase
De geplande elektriciteitscentrale zal regelmatig aan onderhoud onderworpen worden om deze
in een perfecte staat van dienst te houden. Onder onderhoudswerkzaamheden wordt onder
meer verstaan het uitvoeren van inspecties, reinigingsactiviteiten, herstelactiviteiten of een
grote revisie. Gedurende een onderhoudsstop van de hoofdinstallatie dient de stoomlevering
naar BAYER zeker gesteld te worden. Daartoe zal de back-up ketel de stoomlevering naar
BAYER overnemen. Voorafgaand aan een onderhoudsstop zal de centrale op een normale
wijze uit bedrijf genomen worden. De onderhoudscyclus zal naar verwachting drie jaar
bedragen, waarbij één maal om de drie jaar een grote onderhoudsstop zal plaatsvinden. In de
tussenliggende jaren zullen kleine onderhoudsstops worden georganiseerd:
20.6. Aanleg kademuur
20.6.1.1. Scenario met eigen kolenopslag
Ten behoeve van de aanvoer van kolen naar de E.ON-elektriciteitscentrale zullen
havenfaciliteiten moeten worden aangebracht in het Kanaaldok, om de kolenschepen te kunnen
afmeren en lossen. Daartoe is een nieuwe kademuur gepland. De kade zal een lengte hebben
van maximaal 500 m en bevindt zich in het kanaaldok ter hoogte van havennummer 527. Bij de
werken dient geen rekening te worden gehouden met getijdenwerking, nu er in het Kanaaldok
een vast peil is. De werfzone voor de aanleg van de kade situeert zich op kade zelf. Op die
manier wordt geen andere ruimte ingenomen, wordt de mogelijke hinder voor woon- en
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 858
Projectnummer: 07.0309

natuurfuncties beperkt en wordt de werfzone ingericht dichtbij de bouwlocatie. De kademuur
zal bestaan uit een verankerde damwand, die op kaaihoogte voorzien wordt van een betonnen
rand. Voor het aanleggen van de kademuur dienen de volgende werkzaamheden plaats te
vinden:
• Inslaan van damwanden tot op een diepte van 30 m onder het maaiveld (+/- 11 m onder
het wateroppervlak);
• Aanbrengen van een betondekkingrand op maaiveldhoogte;
• Aanbrengen van verankering (ijzeren staven) vanuit de wand met ‘grout’ ankers, die
worden aangespannen met moeren;
• Heien van palen die nodig zijn voor het ondersteunen van de kraanbaan;
• Aanbrengen van betonnen dragers voor de rails en aanbrengen van rails voor de
kranen;
• Aanbrengen van bestrating (volgens verkeersklasse 60) tot aan de grens van de
BAYER-site;
• Wegbaggeren van het talud;
• Verzwaren en aanpassen van het talud met stenen alsook voor bodem;
• Aanbrengen van een fendering (bvb. houten balken) vanaf een ponton (ter bescherming
van het later aanmeren van schepen).
Ten behoeve van de aanleg van de nieuwe kade dient naar schatting 300.000 m³ (water)bodem
te worden verwijderd, deels afkomstig van de eigenlijke waterbodem en deels van oever van
het Kanaaldok. Na contact met de Afdeling Maritieme Toegang en met de Dienst Afval van de
OVAM, werd door deze overheden meegedeeld dat in casu een onderscheid moet worden
gemaakt tussen de toplaag, waarvan de kwaliteit mogelijk alleen maar zal toelaten om deze af
te voeren naar een verwerkingssite of stortplaats, en de (infrastructuur)specie daaronder (het
leeuwendeel van de 300.000 m³) die hoogstwaarschijnlijk in aanmerking zal komen voor
hergebruik als bodem (secundaire grondstof) en dus niet gereinigd moet worden (enkel
ontwaterd).
20.6.1.2. Scenario met aanlevering van kolen via SEA-INVEST of via
Rotterdam
Een alternatief voor de hierboven beschreven kolenopslaginstallaties met bijhorende
haveninstallaties en opslagcapaciteit van 240.000 ton op de BAYER-site, is het gebruik van de
SEA-INVEST-kolenterminal aan kade 510 aan de overkant van het kanaaldok. In dit geval is er
geen kademuur van 500 m nodig op de BAYER-site. Wel is het noodzakelijk om hiervoor
(nadat de nodige stedenbouwkundige vergunning daartoe is verleend) een tunnel onder het
Kanaaldok te graven. De aanlevering van de kolen gebeurt dan via een transport zoals
weergegeven op Figuur 20.9. Als alternatief kan de steenkool ook via schepen vanuit
Rotterdam worden aangeleverd. In dit geval is een kleinere kade nodig. In dit geval is er ook
voorzien in een opslag in silo’s,die aangelegd worden op de site. Figuur 20.9 geeft de lay-out
weer van de kade voor dit scenario. Beide opties samen zijn ook mogelijk.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 859
Projectnummer: 07.0309

Figuur 20.9 : lay out weer van de kade in het scenario met aanlevering van kolen via SEA-INVEST
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 860
Projectnummer: 07.0309

20.7. Milieueffecten
20.7.0. Leeswijzer
Voor een goed begrip van de inhoud van dit hoofdstuk, wordt erop gewezen dat E.ON, op basis
van de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in het kader van het voorliggende MER, bij de
vergunningsaanvraag zal kiezen voor het uitvoeringsalternatief van de koeltoren boven het
scenario van de directe koeling. Van belang is ook dat E.ON niet zal gaan voor de optie van de
verbranding van biomassa. Met betrekking tot de handling van de steenkool, zal E.ON opteren
voor het uitvoeringsalternatief van de volledig in gesloten ruimtes uitgevoerde kolenopslag op
het terrein van BAYER. Eén en ander neemt niet weg dat de milieu-impact van alle in dit MER
besproken alternatieven overeenkomstig de geldende m.e.r.-regelgeving in kaart is gebracht.
Voor elke in dit MER besproken discipline, worden telkens het scenario van de directe koeling,
het scenario van de koeltoren, en het scenario van de bijstook met maximaal 20% biomassa
conform de richtlijnen geëvalueerd. Daarna volgt een eindevaluatie per discipline.
Onderstaande paragrafen geven voor elke discipline de eindresultaten weer.
20.7.1. Discipline Lucht
Voor beide scenario’s worden de rookgasemissies gekwantificeerd als gevolg van de geplande
elektriciteitscentrale op basis van ontwerpgegevens (ingeschat jaarlijks werkingsregime,
verwachte emissieconcentraties, verwacht rookgasvolume) en op basis van de huidige en/of
toekomstige emissiegrenswaarden (bv. emissiegrenswaarden opgenomen in de Richtlijn
2001/80/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2001 inzake de beperking
van de emissies van bepaalde verontreinigende stoffen in de lucht door grote stookinstallaties
(de ‘GSI-richtlijn’) 68 en emissiegrenswaarden opgenomen in VLAREM II). De maximum
ingeschatte emissies worden in onderstaande tabel weergegeven.
De bronnen die aanleiding tot geleide emissies zijn de hoofdketel, hulpketels, back-up ketel en
silo’s. Silo’s hebben namelijk geen diffuse emissies. Er zijn silo’s voorzien voor de opslag van
krijt, vliegas en kalk.
SO2 NOx
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 861
Projectnummer: 07.0309
Totaal
Stof
PM2,5 PM10 CO CO2
ton/j ton/j ton/j ton/j ton/j ton/j kton/j Opmerkingen:
Hoofdketel 1.408 1.408 179 145 165 1.280 6.288
Hulpketels 7 5 1 1 1 6
Back-up ketels 56 66 5 4 5 72
68 PB L 309 van 27.11.2001, blz. 1.
gebaseerd op
8.000 uren vollast per jaar
gemiddelde emissies
over een cyclus van 3 jaar
gemiddelde emissies
over een cyclus van 3 jaar

SO2 NOx
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 862
Projectnummer: 07.0309
Totaal
Stof
silo’s - - 4,85 4 4,5
PM2,5 PM10 CO CO2
Totaal 1.471 1.479 189,85 155 175,5 1.358 6.288
De emissies aan NOx, SO2, CO, NH3 en PM10-stof worden getoetst aan reductiedoelstellingen
voor deze polluenten, die gelden als juridische en beleidsmatige randvoorwaarden. Ook de
CO2-emissies zullen weergegeven worden in dit MER.
De atmosferische emissies van de installaties zorgen voor een bijdrage aan de
immissieconcentraties en deposities van verscheidene polluenten in de omgeving van de site.
In het kader van het MER zijn dispersieberekeningen uitgevoerd met het IFDM-PC
modeleringsmodel voor die stoffen waarvoor er als gevolg van de gekwantificeerde
atmosferische emissies een relevant milieueffect mogelijk is: NOx, SO2, CO, NH3, chloriden,
fluoriden, Hg, Cd+Tl (concentratie+depositie), zure en eutrofiërende depositie, depositie totaal
stof, PM10- en PM2,5-stof.
In het geval van eigen kolenopslag werd de diffuse stofemissies door de op- en overslag van
kolen mee in rekening gebracht.
20.7.1.1. Scenario met directe koeling: immissiebijdrage
Als algemeen besluit voor dit scenario is genomen dat de bijdrage van de geplande
elektriciteitscentrale aan de immissieconcentraties van stikstofdioxide ter hoogte van de
beschouwde woonzones (Lillo, Berendrecht, Doel Stabroek, Antwerpen, Zwijndrecht)
verwaarloosbaar zijn. Ter hoogte van de pluimmaxima, gelegen op het bedrijfsterrein, zijn de
bijdragen beperkt tot relevant.
Voor SO2 zijn ter hoogte van de beschouwde woonzones (Doel, Berendrecht, Stabroek, Putte-
Vlaanderen, Putte-Nederland, Antwerpen en Zijndrecht) beperkt (P99,8) of verwaarloosbaar
(Lillo).
De bijdrage van E.ON aan de depositie van stof alsook de immissiebijdragen van PM10 en PM2,5
zijn verwaarloosbaar in de woonzones. Ter hoogte van het pluimmaximum op het bedrijfsterrein
zijn de bijdragen belangrijk voor de stofdepositie en het PM10 -gehalte, en relevant voor PM2,5.
De bijdrage van E.ON aan de immissieconcentratie van fluoriden is beperkt ter hoogte van het
pluimmaximum en de woonwijken Berendrecht en Stabroek.
De bijdragen van CO, chloriden, kwik (Hg) en cadmium (Cd) + thallium (Tl) in zwevend stof, zijn
in alle receptoren en ter hoogte van het pluimmaximum verwaarloosbaar.
De bijdrage aan de depositie van Cd+Tl is belangrijk ter hoogte van het pluimmaximum op
bedrijfsterrein en relevant ter hoogte van Stabroek.

De verzurende depositie wordt getoetst aan de lange termijndoelstelling (beleidsdoelstelling
2030) van 1.400 Zeq/ha/jaar. De bijdrage aan de verzurende depositie is belangrijk ter hoogte
van het pluimmaximum en te Stabroek, en relevant te Putte. De eutrofiërende depositie wordt
getoetst aan 14 kg N/ha/jaar. De bijdrage van E.ON is belangrijk ter hoogte van het
pluimmaximum en te Stabroek.
De bijdrage van het wegverkeer gegenereerd door het voorgenomen project aan de
luchtverontreiniging langs de wegen is verwaarloosbaar tot beperkt.
20.7.1.2. Scenario met koeltoren
Als algemeen besluit voor dit scenario met de koeltoren is genomen dat de jaargemiddelde
bijdrage van de geplande elektriciteitscentrale aan de immissieconcentraties van stikstofdioxide
overal verwaarloosbaar zijn, enkel het 99,8 percentiel geeft een beperkte bijdrage ter hoogte
van de woonzones Berendrecht, Doel Stabroek, Antwerpen en Zwijndrecht en relevant voor
Lillo, verwaarloosbaar tot relevant (P99,8). Ter hoogte van de pluimmaxima, gelegen op het
bedrijfsterrein, zijn de bijdragen beperkt tot relevant.(voor P99,8)
Voor SO2 zijn ter hoogte van de beschouwde woonzones verwaarloosbaar tot beperkt.
De bijdrage van E.ON aan de depositie van stof alsook de immissiebijdragen van PM10 en PM2,5
zijn verwaarloosbaar in de woonzones.
De bijdrage van E.ON aan de immissieconcentratie van fluoriden is verwaarloosbaar ter hoogte
van het pluimmaximum en de woonwijken Berendrecht en Stabroek.
De bijdragen van CO, chloriden, kwik (Hg) en cadmium (Cd) + thallium (Tl) in zwevend stof, zijn
in alle receptoren en ter hoogte van het pluimmaximum verwaarloosbaar.
De bijdrage aan de depositie van Cd+Tl is belangrijk ter hoogte van het pluimmaximum op het
bedrijfsterrein en beperkt ter hoogte van Putte.
De verzurende depositie wordt getoetst aan de lange termijndoelstelling (beleidsdoelstelling
2030) van 1.400 Zeq/ha/jaar. De bijdrage aan de verzurende depositie is belangrijk ter hoogte
van het pluimmaximum op de bedrijfsterreinen van BAYER/E.ON en beperkt te Stabroek en te
Putte. De eutrofiërende depositie wordt getoetst aan 14 kg N/ha/jaar. De bijdrage van E.ON is
belangrijk ter hoogte van het pluimmaximum op het terrein van BAYER/ E.ON en beperkt te
Stabroek.
De bijdrage van het wegverkeer gegenereerd door het voorgenomen project aan de
luchtverontreiniging langs de wegen is verwaarloosbaar tot beperkt.
20.7.1.3. Scenario met koeltoren, met gesloten opslag van de kolen
Het scenario met de koeltoren gaat gepaard met het uitwerken van een ander scenario voor de
aanlevering van kolen, namelijk aanlevering via Sea-Invest of Rotterdam, waaruit blijkt dat de
globale milieu-impact beter is. Als milderende maatregel om de diffuse stofemissie nog méér te
beperken zal E.ON de kolen opslaan in een gesloten opslag. Om exploitatieredenen dient de
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 863
Projectnummer: 07.0309

totale opslagcapaciteit minimaal 90.000 ton te bedragen, met minimaal de volgende
dimensies:380.m lang, 70 m breed, 28 m hoog (in de nok van het gebouw). Om het stof in de
hal eveneens tot een minimum te beperken, zijn ook de toestellen in de hal uitgerust met een
aangepast sproeisysteem. De voordelen zijn:
• vermijden van de stofemissies bij afworp op de open kolenhopen.
• vermijden van de stofemissies bij grijpen van de kolen vanuit de kolenvoorraad.
• vermijden van de stofemissies bij het afwerpen van de kolen op de transportband.
Zoals voor de berekening bij open kolenopslag met levering van cape-sizers, en met levering
van barges, werd eveneens een berekening gemaakt voor de totale emissies bij opslag in
magazijn. De resultaten worden hieronder weergegeven. Uit deze tabel blijkt dat bij de
toepassing van deze milderende maatregel de totale diffuse stofemissies van de
kolenhandeling 1/3 e zullen bedragen ten opzichte van de klassieke manier van werken. E.ON
zal dan ook deze milderende maatregel toepassen.
Tabel 20.7: Invloed op totaal stof bij gesloten opslag.
Stofemissies kg/h
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 864
Projectnummer: 07.0309
Aantal
uren per
jaar
TSP
(kg/jaar)
TSP
(ton/jaar)
PM10
PM30
(ton/jaar) (ton/jaar)
PM2,5
(ton/jaar)
Schipsontlading 0,25 8.760,00 2.190,00 2,2 1,6 0,8 0,1
trimming
schipsontlading 0.238 8.760,00 2.088,00 2,1 1,5 0,8 0,1
Van schip naar
vultrechter 0.526 8.760,00 4.611,00 4,6 3,4 1,7 0,2
TOTAAL 8.889,00 8,89 6,46 3,23 0,40
Effect op de totale diffuse stofimmissies
Het directe effect op de immissies volgt uit het feit dat de diffuse emissies (ten gevolge van de
gesloten kolen opslag) veel lager zijn. Specifiek uit de tabellen blijkt dat de bijdrage van de
E.ON centrale tot de PM10 98-Percentiel waarde van voor Lillo, Berendrecht en Stabroek nu
verwaarloosbaar zijn.
20.7.1.4. Scenario met bijstook met maximaal 20% biomassa
Er worden voor het alternatief met bijstook van max. 20% biomassa-afval bijkomende emissies
van dioxines verwacht. Deze emissies zorgen voor belangrijke dioxinedepositiewaarden ter
hoogte van Stabroek. De dioxine-imissieconcentraties worden als verwaarloosbaar beschouwd.
Wat de immissies door het gegenereerde verkeer betreft in de exploitatiefase zijn deze als
beperkt beschouwd in de Scheldelaan en verwaarloosbaar op de R2.
20.7.1.5. Evaluatie
Als gevolg van de werking van de nieuwe elektriciteitscentrale zullen atmosferische emissies
optreden van NOx, NH3, SO2, CO, PM10, chloriden, fluoriden, Hg, Cd, Tl en dioxines. Alle
atmosferische emissies zullen voldoen aan de geldende emissienormen.
De berekende impact als gevolg van de uitstoot van deze polluenten in de omgeving van de site
van de nieuwe elektriciteitscentrale bevinden zich steeds beneden de in het MER gehanteerde
toetsingswaarden

Algemeen kan worden besloten dat voor de discipline lucht het scenario met koeltoren de
voorkeur geniet, met uitzondering van CO2. Dit is echter verwaarloosbaar, nu het rendement
van een elektriciteitscentrale met een koeltoren slechts een fractie kleiner is dan in het geval
van directe koeling.
Onderstaande tabel geeft een vergelijkend overzicht tussen de beide scenario’s.
Tabel 20.8: Overzichtstabel
NOx
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 865
Projectnummer: 07.0309
Impact
directe
koeling
(µg/m³)
Beoordeling
directe koeling
Impact Koeltoren
(µg/m³)
Beoordeling
Koeltoren
Pluimmaximum 99,8-percentiel 10,2 belangrijk

SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 866
Projectnummer: 07.0309
99,8-Percentiel ca. 9 beperkt 2,65 - 3,10 verwaarloosbaar
(10) Antwerpen 99-Percentiel

(16) Lillo jaargemiddelde ca. 0,1 verwaarloosbaar 0,11 – 0,166 verwaarloosbaar
(15)Doel jaargemiddelde < 0,1 verwaarloosbaar 0,045 – 0,067 verwaarloosbaar
(2) Berendrecht jaargemiddelde 0,2-0,3 verwaarloosbaar 0,074 - 0,124 verwaarloosbaar
(3) Stabroek jaargemiddelde ca. 0,4 verwaarloosbaar 0,041-0,153 verwaarloosbaar
(10) Antwerpen jaargemiddelde < 0,1 verwaarloosbaar ca 0,01 verwaarloosbaar
(11) Zwijndrecht jaargemiddelde < 0,1 verwaarloosbaar < 0,01 verwaarloosbaar
Fluoriden
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 867
Projectnummer: 07.0309
Impact
directe
koeling
(µg/m³)
Beoordeling
directe koeling
Impact
Koeltoren
(µg/m³)
Beoordeling
Koeltoren
Pluimmaximum* jaargemiddelde 0,057 beperkt

(15) Doel
(2) Berendrecht
(3) Stabroek
(4) Putte
(Vlaanderen)
(18) Putte
(Nederland)
(10) Antwerpen
(11) Zwijndrecht
jaargemiddelde
waarde
jaargemiddelde
waarde
jaargemiddelde
waarde
jaargemiddelde
waarde
jaargemiddelde
waarde
Jaargemiddelde
waarde
Jaargemiddelde
waarde
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 868
Projectnummer: 07.0309
ca. 0,14 beperkt 0,017 verwaarloosbaar
ca. 0,42 relevant 0,067 beperkt
0,7-1,0 belangrijk 0,041 verwaarloosbaar
0,42-0,70 relevant 0,059 beperkt
0,42-0,70 relevant 0,057 beperkt
< 0,14 verwaarloosbaar ca. 0,05 verwaarloosbaar
< 0,14 verwaarloosbaar ca. 0,025 verwaarloosbaar
Het toepassen van de gesloten kolenopslag heeft bovendien een positief effect op de diffuse
stofemissies. Bij de toepassing van deze milderende maatregel zullen de totale diffuse
stofemissies van de kolenhandeling 1/3 e bedragen ten opzichte van de klassieke manier van
werken. E.ON zal dan ook deze milderende maatregel toepassen.
20.7.2. Discipline Water
In de discipline water is een beschrijving weergegeven van het watergebruik en van de
wateremissies in de afbraak-, aanleg-, exploitatie- en onderhoudsfase, en specifiek wordt
aandacht besteed aan:
• Beschrijving van het watergebruik tijdens de diverse fasen en voorstel van maatregelen
voor de behandeling van het geproduceerde afvalwater.
• Beschrijving van het watergebruik in de geplande installaties.
• Beschrijving van het ontstaan van diverse restwaterstromen als gevolg van de
exploitatie van de nieuwe elektriciteitscentrale.
• De beschrijving van de kwaliteit van het opgenomen Scheldewater zal kwantitatief
gebeuren aan de hand van het meetnet van de VMM. Op basis van deze metingen zal
de samenstelling van de koelwaterlozingen (spui vanuit het koelwatercircuit) naar de
Schelde gekwantificeerd worden. Het gespuide koelwater is immers geconcentreerd
kanaalwater, echter met een hogere temperatuur.
• Berekening van de thermische vracht van het geloosde en gebruikte koelwater.
• De beschrijving van de kwaliteit van het geloosde proceswater en het geloosde sanitair
water in de geplande situatie zal kwantitatief gebeuren. Daarnaast zal beschreven
worden welke zuiveringsmaatregelen voorzien worden (individuele
behandelingsinstallaties voor sanitair water, olie/wateafscheiders voor regenwater van
wegen en daken, neutralisatietank voor regeneratiewater van de demineralisatieeenheid)
ter beperking van de geloosde concentraties en de geloosde vuilvrachten.
Daarnaast is een impactbepaling voor het koelwater en het bedrijfsafvalwater (effluent van
waterzuiveringsinstallatie) uitgevoerd. Deze impactbepaling gebeurt aan de hand van enerzijds
het specifieke toetsingskader voor koelwater en van anderzijds het toetsingskader voor
algemeen bedrijfsafvalwater. De andere afvalwaterstromen worden naar de
waterzuiveringsinstallatie van BAYER geleid, waar ze meegezuiverd worden met de
afvalwaterstromen van BAYER.

20.7.2.1. Scenario met directe koeling
De effecten van de lozing van het bedrijfsafvalwater in de Schelde kunnen als volgt worden
samengevat:
• De invloed van de afvalwaterlozing van E.ON is voor CZV verwaarloosbaar.
• De bijdrage aan de concentraties van de andere parameters, op chroom na, is ook
verwaarloosbaar.
• De toename ten opzichte van de basiskwaliteit voor chroom bedraagt net 1,14%, dit is
beperkt.
• Er zijn geen effecten van de lozing van het bedrijfsafvalwater op de waterbodem, omdat
er geen effecten zijn op het oppervlaktewater zelf.
De effecten van de lozing van het koelwater in de Schelde kunnen als volgt worden
samengevat:
• Met betrekking tot de captatie en de lozing van het koelwater kan besloten worden dat
optie 1 (met name captatie en lozing aan de TAW-9 m dieptelijn), de minste impact
heeft op zowel de watertemperatuur in de Schelde als de temperatuur aan de oevers
en bodem t.h.v. de Schorren en Slikken en de gevolgen voor de bodemgesteldheid
(erosie). De impact kan beschouwd worden als beperkt voor zowel de
watertemperatuur (als voor de bodemtemperatuur). Er zijn geen grote verschillen vast
te stellen tussen zomer- en winterscenario. In het scenario van de ‘gemiddelde zomer’,
waarbij gerekend wordt met een delta T van 10°C, dus zonder bijkomende koeling, is
de invloed op de watertemperatuur 0,1°C hoger. Bij toetsing aan het significantiekader
voor koelwater geven de wijzigingen van de ‘temperatuur in de Schelde’ in het scenario
voor ‘warme zomer’ (zie paragraaf 6.4.3.7) en de winter gemiddeld 0,3°C – 0,4° C wat
volgens het gehanteerde significantiekader een beperkte impact op de Schelde
betekent. In het scenario voor de gemiddelde zomer zijn de effecten iets groter en
varieert de wijziging van 0,4°C-0,6°C, wat eveneens als een beperkte impact kan
beoordeeld worden.
• Tijdens kentering treden aan de bodem kortstondig (op jaarbasis minder dan 2% van de
tijd) en in een zeer beperkte zone in de nabije omgeving van de uitlaat (maximaal
circa 1 à 2,5 ha) mogelijk hogere temperaturen op (verhoging mogelijk tot 1,5 à 2,5°C).
• De lozing van het koelwater heeft geen negatieve impact op de zuurstofconcentratie in
de Schelde.
Nu de effecten van de lozing van het bedrijfsafvalwater verwaarloosbaar zijn, en de effecten
van de lozing van het koelwater beperkt, moeten geen milderende maatregelen worden
opgelegd.
Wel zal E.ON zich in dit scenario ertoe verbinden om, wanneer de temperatuur van de Schelde
in de zomermaanden > 25°C bedraagt, de geloosde thermische vracht te doen dalen in
overeenstemming met de in VLAREM II voorgeschreven voorwaarden. Hiertoe zal E.ON de
inzet van de koelcellen volledig afstemmen op de temperatuur van het ingenomen
Scheldewater. Een continue monitoring van de temperatuur van zowel het ingenomen als
geloosde koelwater is daarbij essentieel.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 869
Projectnummer: 07.0309

Met betrekking tot de lozing van het bedrijfsafvalwater kan gesteld worden dat de impact op de
kwantiteit en kwaliteit van het ontvangende water, de Schelde, verwaarloosbaar is.
Met betrekking tot de captatie en de lozing van het koelwater kan besloten worden dat de
hierboven beschreven ‘optie 1’ (captatie en lozing aan de TAW-9 m dieptelijn) de minste impact
heeft op zowel de watertemperatuur in de Schelde als de temperatuur aan de oevers en de
bodem ter hoogte van de Schorren en Slikken en de gevolgen voor de bodemgesteldheid
(erosie). De impact kan beschouwd worden als beperkt voor zowel de water- als
(water)bodemtemperatuur. Optie 1 zal dan ook door E.ON worden uitgevoerd.
In het scenario ‘gemiddelde zomer’ werd onderzocht wat de invloed zou zijn op de Schelde
tijdens een gemiddelde zomer op het vlak van temperatuur en bij een delta T van 10°C, waarbij
geen extra koeling zou plaatsvinden. De resultaten geven bij deze situatie toch iets hogere
invloeden, zij het beperkt op Scheldewater, maar toch hogere pieken aan de bodem, zij het zeer
plaatselijk en bij doodtij. Er moet evenwel gesteld worden dat dergelijke situatie zich niet zal
voordoen, nu E.ON bij de warmste periode in de zomer zal bijkoelen met koelcellen met
geforceerde trek.
De lozing van het koelwater heeft tot slot geen negatieve impact op de zuurstofconcentratie in
de Schelde.
20.7.2.2. Scenario met koeltoren
Wat betreft de significantie van de milieueffecten voor dit scenario met de koeltoren is het
besluit dat:
• De effecten van de lozing van het bedrijfsafvalwater dezelfde zijn als deze voor het
eerste scenario zoals hierboven beschreven.
• Uit vergelijking met het significantiekader is de impact op de Schelde van het geloosde
koelwater in dit scenario ‘ te verwaarlozen’ . De ‘opwarming is namelijk < 0,2°C.
• Ook aan de bodem is er enkel zeer lokaal en kortstondig een verhoging van ca. 1°C
waar te nemen (beperkte impact).
De effecten van de lozing van het bedrijfsafvalwater zijn verwaarloosbaar, en de effecten van
de lozing van het koelwater zijn in de situatie met koeltoren eveneens verwaarloosbaar, zodat
geen bijkomende milderende maatregelen moeten worden opgelegd.
Wel zal E.ON zich ertoe verbinden om, wanneer de temperatuur van de Schelde in de
zomermaanden > 25°C bedraagt, de geloosde thermische vracht te doen dalen in
overeenstemming met de in VLAREM II voorgeschreven voorwaarden. Een continue monitoring
van de temperatuur van zowel het ingenomen als geloosde koelwater is daarbij essentieel.
De invloed van de lozing van spui in dit scenario heeft een verwaarloosbare invloed op de
temperatuur van de Schelde.
In het scenario ‘met koeltoren’ is er zelfs een gunstige invloed op de zuurstofconcentratie in de
Schelde.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 870
Projectnummer: 07.0309

20.7.2.3. Scenario met bijstook met maximaal 20% biomassa
Voor de discipline water worden er geen veranderingen ten opzichte van 100% kolenstook
verwacht.
20.7.2.4. Evaluatie
Algemeen kan besloten dat voor de discipline water het scenario met koeltoren de voorkeur
geniet.
20.7.3. Discipline Fauna en Flora
De discipline Fauna en Flora onderzoekt de effecten van het voorgenomen project op het
natuurlijke biologische milieu. Om de effecten te kunnen beoordelen wordt in een eerste stap de
huidige actuele situatie beschreven (referentiesituatie). De impact van de deelingrepen van het
project op het biologische milieu worden daarna beschreven en beoordeeld in functie van de
referentiesituatie.
20.7.3.1. Scenario met directe koeling
Voor het scenario met de directe koeling geldt dat het onttrekken van koelwater uit de Schelde
het ecosysteem van het estuarium van de Schelde slechts beperkt zal aantasten.
Nochtans is het aantal aangezogen organismen zeer groot (150 miljoen op jaarbasis). Om het
aantal ingezogen vissen te beperken wordt projectmatig reeds een visafweersysteemvoorzien.
Hierdoor zal het aantal aangezogen vissen drastisch beperkt worden (tot 90%). Mits een
efficiënt visafweersysteem en een visretoursysteem worden geïnstalleerd, zullen de effecten
van E.ON op de visbestand beperkt blijven.
De cumulatieve opwarming van het water in de Schelde kan een verschuiving van het
ecologische evenwicht veroorzaken. Het water in de Schelde zou beneden de 25°C moeten
blijven. Voor verzuring en eutrofiëring zijn voor de natuurgebieden Ruige Heide, Schans van
Smoutakker en de Brabantse Wal in Nederland belangrijk. De bijdrage van E.ON is t.a.v. de
kritische last relevant.
De verwachte effecten kunnen opgesplitst worden in (1) effecten tijdens de afbraakfase van
inrichtingen van BAYER, (2) de aanlegfase voor de elektriciteitscentrale en (3) effecten tijdens
de exploitatiefase. De werkzaamheden vinden na elkaar plaats, zodat ze niet met elkaar
cumuleren.
Tijdens de onderhoudsfase zal de elektriciteitscentrale slechts beperkt in werking zijn. Er zal
geen Scheldewater worden aangezogen en koelwater geloosd worden. Er zullen tijdens deze
fase geen effecten voorkomen. Ook de bijdrage van E.ON aan de verzuring en eutrofiëring zal
tijdelijk terugvallen. De geplande kolencentrale zal voorzien worden van bodembeschermende
maatregelen volgens de huidige stand van de techniek. Het risico op bodemverontreiniging
wordt bijgevolg tot een minimum beperkt. Op basis van de beschikbare kwaliteitsgegevens van
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 871
Projectnummer: 07.0309

het grondwater ter hoogte van de site van E.ON kan gesteld worden dat binnen de
bemalingsinvloed mogelijk één verontreinigingskern aanwezig is in het grondwater. Hierdoor is
monitoring van het bemalingswater noodzakelijk en indien nodig dient het opgepompte
bemalingswater te worden gezuiverd. Migratie van andere grondwaterverontreiniging als gevolg
van de bemaling wordt echter niet verwacht.
20.7.3.2. Scenario met koeltoren
De effecten verwacht bij de afbraakfase van de inrichtingen van BAYER zijn in het scenario met
de koeltoren gelijkaardig als deze in het scenario open koelwatersysteem.
Tijdens de aanlegfase wordt de koeltoren opgetrokken. De locatie heeft de bestemming
industriegebied en omvat geen waardevolle biologische biotopen. Voor de bouw van de
koeltoren is er geen droogzuiging nodig, zodat ook geen verdrogingeffecten zullen optreden. De
geluidshinder ter hoogte van de slikken en schorren langs de Schelde zullen beperkt blijven. De
dijk langs de Schelde fungeert als een geluidswerende wand t.o.v. de slikken en schorren die
lager gelegen zijn. Bij aanleg van de aan- en afvoerbuizen voor koelwater gebeurt via een
ondergrondse boring, waarbij de erboven liggende ecotopen niet verstoord worden.
Bij het scenario met de koeltoren zijn geen grote effecten te verwachten op het visbestand in de
Schelde. Een visafschriksysteem en -retoursysteem zullen de effecten op het visbestand
beperken.
De temperatuurverhoging van het Scheldewater zal zeer lokaal zijn en bovendien beperkt in
grootte. Vismigratie zal niet in het gedrang komen. Ook de slikken en schorren zullen geen
negatieve effecten ondervinden van de locale temperatuurverhoging. De verzurende en
eutrofiërende depositie zal ter hoogte van de gevoelige biotopen beperkt blijven.
Bij vergelijking blijken de effecten bij het scenario met de koeltoren voor fauna en flora veel
geringer dan bij het scenario met een open koelwatersysteem. Vooral de effecten op de
levensgemeenschappen in de Schelde zijn bij het scenario met de koeltoren beduidend lager.
Ook de verzurende en eutrofiërende depositie zal ter hoogte van de gevoelige biotopen
geringer zijn. Voor de discipline fauna en flora is het scenario met de koeltoren dan ook te
verkiezen boven het scenario met een open koelwatersysteem.
Tijdens de onderhoudsfase zal de elektriciteitscentrale slechts beperkt in werking zijn zoals voor
het scenario met de directe koeling.
20.7.3.3. Scenario met bijstook met maximaal 20% biomassa
De effecten op de fauna en flora in de Schelde blijven voor het alternatief met bijstook van
biomassa hetzelfde. De thermische lozing alsook de luchtemissies van verzurende
bestanddelen blijven immers min of meer hetzelfde.
20.7.3.4. Evaluatie
Bij vergelijking blijken de effecten bij het concept koeltoren voor Fauna en flora veel geringer
dan het concept open koelwatersysteem.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 872
Projectnummer: 07.0309

Vooral de effecten op de levensgemeenschappen in de Schelde zijn bij het concept koeltoren
beduidend lager. Doch ook de verzurende en eutrofiërende depositie zal ter hoogte van de
gevoelige biotopen geringer zijn.
Voor de discipline fauna en flora is het concept koeltoren dan ook te verkiezen boven het
concept open koelwatersysteem.
20.7.4. Discipline geluid en trillingen
Voor de discipline ‘Geluid en Trillingen’ is de referentie en de geplande situatie onderzocht.
Hierbij werd zowel aandacht besteed aan het omgevingsgeluid, afbraakfase, aanleg en
exploitatie, opstartfase.
20.7.4.1. Scenario met directe koeling
Volgende besluiten werden in het MER genomen:
• Omgevingsgeluid
Het huidige omgevingsgeluid rondom de geplande site kan als luidruchtig worden
omschreven daar de milieukwaliteitsnormen er meestal worden overschreden. De
grenswaarden voor continu geluid voor de geplande installaties zijn bepaald op basis
van het oorspronkelijk omgevingsgeluid
• Afbraakfase
De afbraakfase van de constructies, inrichtingen van BAYER werd enkel onderzocht
voor de dagperiode daar enkel tijdens de dagperiode de mobiele bronnen voor de
afbraakfase in werking zullen zijn. Met een akoestisch rekenmodel werd de specifieke
bijdrage van de 2 vermoedelijk meest relevante diverse afbraakfases berekend. De
afbraakfase wordt beoordeeld ter hoogte van dichtstbijzijnde bewoonde gebouwen
(t.h.v. Lillo, BP2). En ter hoogte van de dichtstbijzijnde natuurgebieden (BP1 en BP6 in
het Galgenschoor en BP5 in De Kuifeend).
Het berekend specifiek geluid tijdens de afbraakfase (afbraakwerken zone NW) blijft
voldoende ruim onder de grenswaarden voor continu geluid naar de diverse relevante
beoordelingsposities.. Het berekend intermitterend geluid veroorzaakt door het
afbreken van betonnen constructies en funderingen met een betonpikeur blijft
voldoende ruim onder de grenswaarden voor dit soort geluiden.
• Aanlegfase
De aanlegfase werd eveneens enkel onderzocht voor de dagperiode daar enkel tijdens
de dagperiode de mobiele bronnen voor de aanlegfase in werking zullen zijn. Met
hetzelfde akoestisch rekenmodel als voor de afbraakfase werdt het specifiek geluid van
de diverse deelfases berekend.
Tijdens de grondwerken t.h.v. de centrale worden mogelijk overschrijdingen van de
grenswaarden voor deze aanlegfase verwacht indien gezamenlijk gewerkt wordt met 3
grondboormachines voor paalfunderingen met hun luidruchtigste zijde (zijde motor, en
uitlaat) gericht naar het Galgenschoor. Door een NO-directiviteit aan te houden kan de
overschrijding worden vermeden.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 873
Projectnummer: 07.0309

Tijdens het heien van de damplaten voor de aanleg van de kade worden er geen
overschrijdingen van de grenswaarden voor impulsachtige geluiden verwacht. De
impuls-geluidvermogenniveaus (als LAeq,1sec.) dienen beperkt te blijven tot 138 dB(A).
Tijdens het heien van de damplaten voor de aanleg van de verschillende bouwputten
voor de aanleg van de verschillende tunnels (koelwater aanvoer en afvoer en mogelijke
kolentunnel) worden er in een kleine zone t.h.v. de scheldedijk mogelijk
•
overschrijdingen van de grenswaarden voor impulsachtige geluiden verwacht bij de
constructie van de koelwateraanzuig. De impuls-geluidvermogenniveaus (als LAeq,1sec.)
dienen beperkt te blijven tot 110 dB(A). Geluidarmere methoden (trillen van damplaten)
is aangewezen.
Exploitatiefase
Er wordt een opsplitsing gemaakt tussen de normale exploitatiefase (bij normale
koeling), maximale exploitatiefase (bij maximale koeling), opstartfase en met
veiligheidskleppen geopend. De verschillende fases worden beoordeeld naar 3 punten
op 200m van de terreingrens (BP3, BP4 en BP6), 1 punt nabij de dichtstbijzijnde
bewoonde gebouwen binnen de zone van 200 m van het industrieterrein (BP2) en 2
punten op 200m van het industrieterrein in natuurgebied. Via een akoestisch
rekenmodel worden m.b.v. de geluidvermogenniveaus, aangereikt door de fabrikant van
de installaties, het specifiek geluid ter hoogte van de beoordelingsposities berekend.
Zowel bij normale exploitatiefase als bij de maximale koeling wordt er enkel in BP4 een
overschrijding van ca. 4 dB(A) van de grenswaarden verwacht. Dit is echter een
beoordelingspositie gelegen centraal in het Kanaaldok waar mogelijke hinder naar
mens en fauna kan worden verwaarloosd. De grenswaarden worden bij maximale
koeling t.h.v. de natuurgebieden (BP1, BP5 en BP6) en de bewonerspositie (BP2)
gerespecteerd.
• Opstartfase
Tijdens de opstartfase kunnen de grenswaarden worden overschreden in BP3 en BP4.
Naar BP3 is de hulpboiler het meest relevant. Naar BP4 zijn de geluidbronnen van de
steenkoolopslag en losplaats het meest relevant. Aangezien de opstartfase slechts van
korte duur zal zijn en beperkt in aantal, en BP3 een weinig kritische beoordelingspositie
is (gelegen in de bufferzone t.h.v. R2 deel tussen Tijsmanstunnel en
•
Liefkenshoektunnel), kan de overschrijding van de nachtelijke grenswaarde tijdens
opstart als aanvaardbaar worden beschouwd. Een opstart tijdens de dagperiode geeft
geen overschrijdingen naar BP3. Bijkomende milderende maatregelen worden niet
noodzakelijk geacht.
Impact kolentransport vanuit kaai 510 i.p.v. eigen kolenopslag
De geluidimpact (bij maximale koeling) ligt beduidend lager t.h.v. de oostelijke
beoordelingsposities bij kolentransport vanuit kaai 510 idan bij. eigen
•
kolenopslag/lossen. De overschrijding naar BP4 (BP in het kanaaldok) van ca. 4 dB(A)
wordt een onderschrijding van -16.6 dB(A).
Impact incidentele geopende stoomkleppen
Met geopende veiligheidskleppen worden de grenswaarden voor incidenteel geluid
mogelijk ligt overschreden in BP1 en BP6. Naar beide punten is de
stoomveiligheidsklep op het ketelgebouw het meest relevant (S-APP-64). Geopende
veiligheidskleppen tijdens de dagperiode geven geen overschrijdingen naar BP6. Het
geven van een noordoostelijke directiviteit (minst kritische richting) aan deze
geluidbronnen kan mogelijk een voldoende milderende maatregel zijn om geen
overschrijdingen te geven van de normen voor incidenteel geluid. De geluidimpact
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 874
Projectnummer: 07.0309

tijdens de onderhoudsfase is gevoelig lager dan de exploitatiefase daar het overgrote
deel van de onderhoudswerkzaamheden binnenin gebouwen zal plaats hebben.
Nagenoeg alle bronnen zullen buiten werking worden gesteld. De geluidimpact van de
backup boiler (aan maximaal regime tijdens de onderhoudfase) is beperkt.
• Impact project op referentiesituatie
Als referentiesituatie is het omgevingsgeluid in MP1 anno 2008, in MP2 tot MP4 anno
2007 en in MP5 anno 2005 aangenomen. Dit omgevingsgeluid zal slechts weinig
beïnvloed worden door de specifieke bijdrage van de geplande site (exploitatie bij
maximale koeling) en het wegvallen van de bestaande centrales bij BAYER/Lanxess.
Maximale stijgingen van 0.6 dB(A) in MP4 tijdens de nachtperiode worden er verwacht
hetgeen als beperkt kan worden beschouwd.
De verwachte geluidsimpact van E.ON kan, volgens het significantiekader, naar de relevante
beoordelingsposities (t.h.v. bewoning en t.h.v. natuurgebieden) als beperkt worden beschouwd.
Extra milderende maatregelen tijdens normale en maximale exploitatie dienen niet toegepast te
worden. De veiligheidskleppen hebben bij voorkeur een NO-directiviteit (i.e. minst kritische
richting).
20.7.4.2. Scenario met koeltoren
• Omgevingsgeluid
Het huidige omgevingsgeluid rondom de geplande site kan als luidruchtig worden
omschreven daar de milieukwaliteitsnormen er meestal worden overschreden. De
grenswaarden voor continu geluid voor de geplande installaties zijn bepaald op basis
van het oorspronkelijk omgevingsgeluid
• Afbraakfase
De afbraakfase van de constructies en inrichtingen van BAYER werd enkel onderzocht
voor de dagperiode daar enkel tijdens de dagperiode de mobiele bronnen voor de
afbraakfase in werking zullen zijn. Met een akoestisch rekenmodel werdt de specifieke
bijdrage van de 2 vermoedelijk meest relevante diverse afbraakfases berekend. De
afbraakfase wordt beoordeeld ter hoogte van dichtstbijzijnde bewoonde gebouwen
(t.h.v. Lillo, BP2). En ter hoogte van de dichtstbijzijnde natuurgebieden (BP1 en BP6 in
het Galgenschoor en BP5 in De Kuifeend). Het berekend specifiek geluid tijdens de
afbraakfase (afbraakwerken zone NW) blijft voldoende ruim onder de grenswaarden
voor continu geluid naar de diverse relevante beoordelingsposities. Het berekend
intermitterend geluid veroorzaakt door het afbreken van betonnen constructies en
funderingen met een betonpikeur blijft voldoende ruim onder de grenswaarden voor dit
soort geluiden.
• Aanlegfase
Tijdens de grondwerken t.h.v. de centrale worden mogelijk overschrijdingen van de
grenswaarden voor deze aanlegfase verwacht indien gezamenlijk gewerkt wordt met 3
grondboormachines voor paalfunderingen met hun luidruchtigste zijde (zijde motor, en
uitlaat) gericht naar het Galgenschoor. Door een NO-directiviteit aan te houden kan de
overschrijding worden vermeden. Tijdens het heien van de damplaten voor de aanleg
van de verkorte kade (met overdekte opslag) of de verschillende bouwputten voor de
aanleg van het koelwaterinnamegebouw of van de verschillende tunnels
(koelwateraanvoer en mogelijke kolentunnel) worden er geen overschrijdingen
berekend naar de beoordelingsposities. Enkel in een kleine zone t.h.v. de rietzone aan
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 875
Projectnummer: 07.0309

•
de binnenzijde van de scheldedijk worden er mogelijk overschrijdingen van de
grenswaarden voor impulsachtige geluiden verwacht bij de constructie van de
koelwateraanzuig. Geluidarmere methoden (trillen van damplaten) zijn aangewezen.
Deze activiteiten dienen buiten het broedseizoen plaats te vinden.
Exploitatiefase
Er wordt een opsplitsing gemaakt tussen de normale exploitatiefase tijdens dag- en
nachtperiode, opstartfase tijdens nachtperiode en met veiligheidskleppen geopend. De
verschillende fases worden beoordeeld naar 3 punten op 200 m van de terreingrens
(BP3, BP4 en BP6), 1 punt nabij de dichtstbijzijnde bewoonde gebouwen binnen de
zone van 200 m van het industrieterrein (BP2) en 2 punten op 200 m van het
industrieterrein in natuurgebied (BP1 en BP5). Via een akoestisch rekenmodel worden
m.b.v. de geluidvermogenniveaus, aangereikt door de fabrikant van de installaties, het
specifiek geluid ter hoogte van de beoordelingsposities berekend. Bij normale
exploitatie en opstartfase tijdens de nacht wordt er naar BP1 een overschrijding van ca.
1.5 dB(A) van de grenswaarden voor stabiel geluid verwacht. Dit is echter een
beoordelingspositie gelegen op de scheldedijk waar de impact op fauna kan worden
verwaarloosd. Naar de voor fauna&flora meer relevante rietzone aan de binnenzijde
van de scheldedijk worden er geen overschrijdingen van de genswaarden verwacht.
Tijdens de opstartfase in de nachtperiode kunnen de grenswaarden worden
overschreden in BP3. Aangezien deze opstartfase slechts beperkt is in tijdsduur en in
aantal, en BP3 een weinig kritische beoordelingspositie is (gelegen in de, zwaar door
wegverkeer belaste, bufferzone t.h.v. R2 - deel tussen Tijsmanstunnel en
•
Liefkenshoektunnel), kan de overschrijding van de nachtelijke grenswaarde tijdens
opstart als aanvaardbaar worden beschouwd. Een opstart tijdens de dagperiode geeft
geen overschrijdingen naar BP3. Bijkomende milderende maatregelen worden niet
noodzakelijk geacht.
Impact kolentransport vanuit kaai 510 of eigen kolenopslag (overdekt en verkorte
kade)
Zowel bij kolentransport vanuit kaai 510 of vanuit de eigen overdekte kolenopslag met
verkorte kade worden er geen overschrijdingen verwacht naar het dichtstbijgelegen
BP4 en zeker niet naar het meer relevante BP5 (in natuurgebied ‘de Kuifeend’).
• Impact incidentele stoomafblazen
Met geopende veiligheidskleppen worden de grenswaarden voor incidenteel geluid
mogelijk ligt overschreden in BP1 en BP6. Naar beide punten is in concept 2, S-APP-
63, de stoomveiligheidsklep op het machinegebouw (door de reflectie tegen het
ketelgebouw) het meest relevant. Geopende veiligheidskleppen tijdens de dagperiode
geven geen overschrijdingen naar BP6 en BP7. Het geven van een noordoostelijke
directiviteit (minst kritische richting) aan deze geluidbronnen, met vermijding van de
mogelijke reflectie tegen het ketelgebouw, zal een voldoende milderende maatregel zijn
om geen overschrijding te geven van de normen voor incidenteel geluid.
• Impact onderhoudsfase
De geluidimpact tijdens de onderhoudsfase is gevoelig lager dan de exploitatiefase daar
het overgrote deel van de onderhoudswerkzaamheden binnenin gebouwen zal plaats
hebben. Nagenoeg alle bronnen zullen buiten werking worden gesteld. De geluidimpact
van de backup boiler (aan maximaal regime tijdens de onderhoudfase) is beperkt.
• Impact project op referentiesituatie
Als referentiesituatie is het omgevingsgeluid in MP1 anno 2008, in MP2 tot MP4 anno
2007 en in MP5 anno 2005 aangenomen. In MP2 tot MP5 zal het omgevingsgeluid
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 876
Projectnummer: 07.0309

slechts weinig worden beïnvloed door de bijkomende bijdrage van de geplande site
(normale exploitatie tijdens dag-, avond- en nachtperiode) en het wegvallen van de
bestaande centrales bij BAYER/Lanxess.
Naar MP1 is de verwachte invloed iets relevanter. Een maximale stijging van 1.9 dB(A)
in MP1 tijdens de weekend dagperiode worden er verwacht. Naar de voor fauna&flora
meer relevante nabije rietzone zal de impact gevoelig lager zijn door het lagere
specifiek geluid (geluidafscherming door de Scheldedijk) en het hogere oorspronkelijke
omgevingsgeluid (golfslag door wind en bootpassages)
De verwachte geluidsimpact van E.ON kan, volgens het significantiekader, naar de relevante
beoordelingsposities (t.h.v. bewoning en t.h.v. de relevante zone van het nabije natuurgebied
(rietzone)) als beperkt worden beschouwd. Extra milderende maatregelen tijdens normale
exploitatie en opstartfase dienen niet toegepast te worden. De veiligheidskleppen hebben bij
voorkeur een NO-directiviteit (minst kritische richting) en de mogelijke reflectie tegen het
ketelhuis dient te worden vermeden.
20.7.4.3. Scenario met bijstook met maximaal 20% biomassa
Voor de discipline geluid en trillingen worden geen veranderingen ten opzichte van 100%
kolenstook verwacht.
20.7.4.4. Evaluatie
Algemeen wordt gesteld dat voor het deelaspect ‘geluid en trillingen’ het scenario met de
koeltoren gunstiger is dan het scenario met de directe koeling.
20.7.5. Discipline bodem en grondwater
De discipline bodem en grondwater beschrijft de geologische en hydrogeologische situatie
onder de site op basis van beschikbare gegevens en een samenvatting van de reeds
uitgevoerde bodemonderzoeken. Er wordt anderzijds een overzicht gegeven van
:
• de potentieel bodembedreigende stoffen, aanwezig op de site,
• en de genomen preventieve maatregelen om emissies naar bodem en grondwater te
voorkomen.
Voor de evaluatie van de immissiesituatie is gebruik gemaakt van de uitgevoerde
bodemonderzoeken. Bij de evaluatie in dit MER is ingegaan op de bespreking van de
bestaande toestand, de bespreking van de oorzaken van de huidige bodem- en
grondwaterverontreiniging, de inschatting van de milieueffecten, de eventuele nood aan
milderende maatregelen en monitoring.
Voor de studie van de geplande situatie wordt bepaald hoe de in de referentiesituatie
bestudeerde punten beïnvloed worden door enerzijds de afbraak van een deel van het BAYERcomplex
en door anderzijds de bouw en de werking van de elektriciteitscentrale.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 877
Projectnummer: 07.0309

20.7.5.1. Scenario met directe koeling
Uit de studie blijkt dat het grondverzet in totaal op 399.000 m³ of 718.000 ton geraamd. In
onderstaande tabel wordt het grondverzet gedetailleerd.
Tabel 20.9: Detail van het grondverzet
Actie Totale hoeveelheid
Ontgravingen
bouwputten (m 3 )
Aantal
vrachtwagenbewegingen
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 878
Projectnummer: 07.0309
Hoeveelheid terug
aan te vullen
Grondoverschotten
Grondvolume tijdelijk
te stockeren
320.000 110.000 210.000 110.000
9.000 17.200 9.000
Terreinnivellering (m 3 ) 49.000 35.000 14.000 20.000
Aantal
vrachtwagenbewegingen
2.850 1.150 1.600
Grondverzet extern (m 3 ) 30.000 30.000 0 30.000
Aantal
vrachtwagenbewegingen
2.450 0 2.450
Aannames: Volumegewicht bodem: 1,8 t/m 3 ; belading/vrachtwagen: 22 ton
Voor wat betreft de afbraakfase houdt de afbraak in dat bovengrondse installaties en hun
funderingen dienen verwijderd te worden alsook dat regenwaterrioleringen, stoomleidingen en
bekabeling worden verwijderd en/of het verplaatst. De werken zijn beperkt en houden geen
betekenisvolle effecten in voor bodem en grondwater.
Er wordt een netto grondoverschot van 224.000 m 3 of 403.200 ton verwacht. Uit de beschikbare
kwaliteitsgegevens kan worden opgemaakt dat deze gronden niet verontreinigd zijn. In het
kader van het technisch verslag zullen de juiste afvoermodaliteiten worden bepaald.
Tijdens de bouwfase is bemaling nodig voor de aanleg van verschillende installatieonderdelen.
Bemaling voor de aanleg van het ketelhuis en de machinekamer
De bemaling die dient te worden gerealiseerd is complex. Enerzijds gaat het om een grote
bouwput met een diepte tussen 6 en 10 m-mv die droog dient te worden gezet. Anderzijds
maakt de aanwezigheid van de weinig geconsolideerde zettinggevoelige lagen tussen 5 en 10
m-mv diepte dat een vrije bemaling voor zettingsschade kan zorgen in de omgeving. Verder
maakt het feit dat de stijghoogte in de diepere watervoerende lagen nauwelijks lager is dan
deze van het freatische water dat de putbodem beveiligd dient te worden voor opbarsten door
opwaartse waterdruk.
Uitvoeringstechnisch werd gekozen voor een volledige geohydrologische isolering door middel
van een bentonietwand tot in de Formatie van Boom op 40 m diepte. Aanvullend wordt in de
bovenste 10 m een metalen damwand geplaatst. Beide wanden verhinderen de horizontale
toestroming van grondwater. Binnen de omwalling kan de bouwput drooggemaakt en
drooggehouden worden met een beperkte bemaling waarvan de invloedskegel per definitie
beperkt is tot het geïsoleerde volume. Eens het geïsoleerde volume is leeggepompt is het

debiet beperkt tot evacuatie van het regenwater en tot de mogelijke lekstromen doorheen de
wanden.
In totaal wordt rekening gehouden met een maximaal bemalingsdebiet van 40 m 3 /h. Het
bemalingswater wordt geloosd in het dok. Er wordt verwacht dat het geen micro-polluenten zal
bevatten en wat betreft het zoutgehalte zal de kwaliteit aansluiten bij dit aanwezige brakwater in
het dok.
Bemaling voor de aanleg van het waterpompstation.
In totaal wordt rekening gehouden met een maximaal bemalingsdebiet van 10 m 3 /h. Het
bemalingswater wordt geloosd in het dok. Er wordt verwacht dat het geen micro-polluenten zal
bevatten en wat betreft het zoutgehalte zal de kwaliteit aansluiten bij dit aanwezige brakwater in
het dok.
Bemaling voor de aanleg van andere gebouwen
In deze zone werd (in de bodemonderzoeken uitgevoerd in opdracht van BAYER)
grondwaterverontreiniging vastgesteld onder vorm van een verhoogde TOC-waarde. De
verhoogde TOC-waarden wijzen op de aanwezigheid van organische stoffen in het grondwater,
maar tot op heden werden deze niet gekarakteriseerd zodat de juiste samenstelling, noch de
omvang gekend zijn. Uit voorzorg dient het bemalingswater dat hier wordt opgepompt te
worden gemonitord op minimaal minerale olie, vluchtige aromaten en gechloreerde solventen.
Indien verontreiniging wordt gedetecteerd dient het bemalingswater te worden gezuiverd.
Verder valt de invloedsfeer van de te realiseren bouwputbemalingen buiten de aangetoonde
grondverontreinigingen van de voormalige BSI-eenheid zelf zodat kan gesteld worden dat deze
verontreinigingen zich niet gaan verplaatsen onder invloed van de te realiseren
bouwputbemalingen.
Voor het scenario van de eigen kolenopslag is er een aanleg nodig van kaaimuren voor het
lossen van steenkool. Hierbij ontstaat een hoeveelheid baggerspecie die wordt geschat op
300.000 m 3 . Deze specie ontstaat door de hydraulische extractie van de aanwezige schuin
oplopende oever en hiervan wordt aangenomen dat deze niet verontreinigd is. Mogelijk wordt
een beperkte hoeveelheid verontreinigd bodemslib mee uitgebaggerd. Het verwerken en storten
van deze baggerspecie maakt geen deel uit van het project.
De significantie van de milieueffecten werd geëvalueerd. De resultaten worden in onderstaande
tabel weergegeven.
Pedologie en geologie
Ruimtebeslag / toename
verhardingsgraad
Vernietiging/verstoring v/d natuurlijkheid
v/d bodem
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 879
Projectnummer: 07.0309
Significantie van de milieueffecten Milderende maatregelen
noodzakelijk
Belangrijke bijdrage Gezien de specifieke
geohydrologische setting niet
noodzakelijk
Verwaarloosbaar niet noodzakelijk
Zettingseffecten / maaivelddaling Verwaarloosbaar niet noodzakelijk

SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 880
Projectnummer: 07.0309
Significantie van de milieueffecten Milderende maatregelen
noodzakelijk
Wijziging bodemkwaliteit door depositie Relevante bijdrage niet noodzakelijk
Geohydrologie
Bemalingseffecten Beperkte bijdrage niet noodzakelijk
Wijziging lithologie tgv aanvulling /
ondergrondse structuren
Beperkte bijdrage niet noodzakelijk
Grondwaterkwetsbaarheid Verwaarloosbaar niet noodzakelijk
Grondwater kwantiteit Beperkte bijdrage niet noodzakelijk
Grondwater kwaliteit Verwaarloosbaar niet noodzakelijk
Toegepast op het beschreven alternatief met een kolentunnel wordt de significatie van de
milieueffecten als volgt geëvalueerd:
Pedologie en geologie Significantie van de milieueffecten Milderende maatregelen
noodzakelijk
Ruimtebeslag/toename
verhardingsgraad
Vernietiging/verstoring v/d natuurlijkheid
v/d bodem
Relevante bijdrage Gezien de specifieke
gehydrologische setting niet
noodzakelijk
Verwaarloosbaar niet noodzakelijk
Zettingseffecten / maaivelddaling Verwaarloosbaar niet noodzakelijk
Wijziging bodemkwaliteit door depositie Relevante bijdrage niet noodzakelijk
Geohydrologie
Bemalingseffecten Beperkte bijdrage niet noodzakelijk
Wijziging lithologie tgv aanvulling/
ondergrondse structuren
Beperkte bijdrage niet noodzakelijk
Grondwaterkwetsbaarheid Verwaarloosbaar niet noodzakelijk
Grondwater kwantiteit Beperkte bijdrage niet noodzakelijk
Grondwater kwaliteit Verwaarloosbaar niet noodzakelijk
Voor het ruimtebeslag en de verhardingsgraad wordt een belangrijke toename verwacht,
voornamelijk gerelateerd aan het kolenpark. Deze toename is inherent aan de
beschermingsmaatregelen voor bodem en grondwater, en aldus niet remedieerbaar. Verder
blijken er geen grondwaterafhankelijke natuurwaarden, geen grondwaterwinningen en geen
brongebieden van natuurlijke waterlopen aanwezig te zijn die ongunstig kunnen worden
beïnvloed door verminderde grondwatervoeding. Milderende maatregelen zijn niet vereist.
Voor de andere effecten werden in de significantie-analyse bijdragen bepaald van
verwaarloosbaar tot relevant. Hiervoor zijn geen aanvullende milderende maatregelen
noodzakelijk.

De geplande installaties zullen voldoen aan de hedendaagse standaard m.b.t. bescherming van
bodem en grondwater, bijgevolg kan gesteld worden dat bijkomende emissies naar bodem en
grondwater minimaal zullen zijn.
De VLAREBO-procedures omtrent grondverzet zullen gevolgd worden zodat de milieueffecten
tot een minimum beperkt zullen zijn.
Op basis van de beschikbare kwaliteitsgegevens van het grondwater ter hoogte van de site van
E.ON kan gesteld worden dat maar op één punt verontreinigd grondwater werd aangetroffen
binnen de zones die mogelijk worden beïnvloed door de bemaling. Migratie van de andere
aanwezige grondwaterverontreiniging van de vorige risico-activiteiten op de site wordt niet
verwacht. Gezien mogelijk verontreinigd grondwater aanwezig is binnen de bemalingsinvloed is
het aangewezen de kwaliteit van het grondwater te monitoren en, indien verontreiniging wordt
gemeten, te zuiveren.
De toename in verharding wordt als belangrijk beschouwd. De bodemkwaliteitsverandering door
depositie wordt als relevant beschouwd terwijl de effecten door bemaling, de effecten door
wijziging van lithologie en de effecten door wijziging van grondwaterkwantiteit als beperkt of
verwaarloosbaar worden beoordeeld.
Binnen het beschouwde alternatief met een kolentunnel vanuit Antwerp Bulk Terminal (Sea
Invest) wordt de toename van de verharding als relevant beschouwd. De andere effecten
krijgen een gelijkwaardige beoordeling.
20.7.5.2. Scenario met koeltoren
De milieueffecten voor het scenario met koeltoren wordt beschreven op basis van een aantal
factoren, namelijk gesloten koelwatersysteem, kolentunnel vanuit Sea-Invest aan de overzijde
van het Kanaaldok, korte lossteiger langs het Havendok en een aantal opslagsilo’s langs het
Havendok.
De verschillen met het eerste scenario situeren zich in de aanlegfase, namelijk betreffende de
bouwput voor de aanleg van het ketelhuis en de machinekamer, bouwput voor de andere
gebouwen, aanleg van de aan- en afvoerleiding van de koelwaterspui naar de Schelde en bouw
van de tunnel onder het Kanaaldok en aanleg van de aanlegsteigers. De locatie en oriëntatie
van de bouwput en de andere gebouwen is verschillend voor dit scenario. Uitvoeringstechnisch
is de methode echter vergelijkbaar. Er worden geen andere effecten verwacht als deze
beschreven onder het scenario met de directe koeling.
De invloedsfeer van de te realiseren bouwputbemalingen valt buiten de aangetoonde
grondverontreinigingen van de voormalige BSI-eenheid zelf zodat kan gesteld worden dat deze
verontreinigingen zich niet gaan verplaatsen onder invloed van de te realiseren
bouwputbemalingen.
De aanleg van de leidingen van grote diameter gebeurt met gerichte boringen vanuit een pers-
en een ontvangstput. Pers- en/of ontvangstput langs de landzijde hebben een beperkte
oppervlakte en worden geïsoleerd met damplanken zodat er niet met bemalingen gewerkt
wordt. Er werden geen nader te onderzoeken effecten geïdentificeerd.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 881
Projectnummer: 07.0309

De kolentransporttunnel bestaat uit een 720 m lange tunnel met een buitendiameter van 4,7 m
breedte. Onder het kanaaldok zal de tunnel op ongeveer 40 m onder het maaiveld liggen. Aan
de zijde van Antwerp Bulk Terminal (Sea Invest) wordt een kolenbunker gebouwd met een
oppervlakte van 530 m 2 en een diepte van 19m. Aan de zijde van E.ON wordt een ontvangstput
voorzien van 17,0 m bij 9,0 m waaruit de transportband komt.
Bij de aanleg van de kolentunnel komt grond vrij bij de volgende activiteiten:
• Aanleg boorput op het terrein bij Sea Invest. Deze boorput wordt na afloop van het
boorproces verder vergroot en in de dan ontstane ontgraving worden de
overslagbunkers geplaatst. Deze bunkers staan dan gedeeltelijk verzonken in het
terrein. De totale hoeveelheid vrijkomende grond omvat een hoeveelheid van ca. 6.000
m 3 .
• Aanleg ontvangstput op het terrein van BAYER. Deze put wordt na afloop van het
boorproces verder uitgebreid en in de dan ontstane ontgraving wordt de overslag kelder
gebouwd met de uitgangstunnel naar de bovengrondse bandbrug. De totale
hoeveelheid vrijkomende grond bedraagt hiervoor ca 8.000 m 3 .
• Aanleg van de tunnelbuis onder het kanaaldok. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een
gestuurde boring. De grond die hierbij uiteindelijk vrijkomt bedraagt ca 17.000 m 3 .
Behalve het droogmaken en drooghouden van de geïsoleerde bouwput is er geen bemaling
nodig, zodat kan gesteld worden dat er geen bemalingsinvloed zal gegenereerd worden.
Er dienen geen belangrijke baggerwerken te worden uitgevoerd. Dit komt omdat de bouw van
de kade bij de alternatieve kolenaanvoer per tunnel is komen te vervallen. Wat blijft is de aanleg
van steigers voor het beladen van de vliegas- en gipsschepen en de steiger voor het
aanleveren van zeer zware delen welke over het water worden aangeleverd. Voor de aanleg is
hier hooguit wat profileerbaggerwerk nodig van de bodem rondom de steigers, waarna
steenbestorting plaatsvindt om de bodem te stabiliseren. Er wordt geschat dat ongeveer 1000
m 3 baggerslib zal vrijkomen.
20.7.5.3. Scenario met bijstook met maximaal 20% biomassa
Bijstook van maximaal 20% biomassa geeft voor de discipline bodem en grondwater enkel een
verandering met betrekking tot de depositie van dioxines. Uit de dispersieberekeningen
uitgevoerd binnen het deel lucht (zie berekeningen hoofdstuk 5) blijkt dat de jaargemiddelde
bijdrage in de depositie aan dioxines maximaal 6,0 pgTEQ/m².dag zal bedragen. Een depositie
van dioxines van 6,0 pgTEQ/m².dag komt voor de vergunningsperiode van 20 jaar overeen met
een depositie van 43.800 pgTEQ/m² of ca. 43,8 ngTEQ/m². Er wordt aangenomen dat de
dioxines in de bovenste 5 cm van de bodem terechtkomen of voor 1 m² in 0,05 m³ grond. Er
wordt uitgegaan van een dichtheid van 1,3 ton/m³ en een drogestofgehalte (DS) van ca. 85% of
een dichtheid van 1.100 kg DS/m³. De ca. 43,8 ng dioxinen komen dan terecht in 55 kg DS, wat
een concentratie in de bodem zou geven na 20 jaar van ca. 0,795 ngTEQ/kg DS. Over de
komende vergunningsperiode (20 jaar) wordt aldus een totale bijdrage aan de depositie
verwacht van maximaal 0,795 ngTEQ/kg DS. De Duitse norm voor de bodemkwaliteit voor
dioxines geeft als streefwaarde 5 ngTEQ/kg DS aan. Onder deze norm is de bodem voor alle
vormen van gebruik geschikt, inbegrepen het telen van voedingsgewassen en begrazing door
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 882
Projectnummer: 07.0309

vee. De hierboven berekende depositie, door de centrale op 20 jaar veroorzaakt ter hoogte van
het depositiepluimmaximum, ligt een factor 6 onder de Duitse streefwaarde. Op enige afstand
(>1 km) van het bedrijf is de depositie vanuit de lucht op de bodem nog meer beperkt, zodat er
van de dioxinedepositie van elektriciteitscentrale op zich geen effecten naar bodem en
grondwater te verwachten zijn. Het belangrijkste gekende effect van dioxines vindt plaats door
depositie op bodem en gewassen. De dioxines kunnen daarna via planteneters opgenomen
worden in de voedselketen. Een gekend voorbeeld van dit effect is de opname van dioxinen
door koeien, waarna de dioxinen in de koemelk teruggevonden worden. De meest nabij gelegen
landbouwzones waar vee kan grazen of gewassen geteeld kunnen worden, zijn de agrarische
gebieden ten noordoosten, nl. de Stabroekpolder. De berekende dioxineneerslag, veroorzaakt
door de elektriciteitscentrale, bedraagt er als jaargemiddelde ca. 0,05 pgTEQ/m².dag. Volgens
de bovenstaande redenering leidt dit na 20 jaar tot een concentratie in de bodem van de
Stabroekpolder van respectievelijk 0,0073 ngTEQ/kg DS.
Deze depositie, door het alternatief project op 20 jaar veroorzaakt in de agrarische gebieden ten
noordoosten, ligt een factor 500 onder de Duitse streefwaarde. Hieruit blijkt dat de depositie van
de elektriciteitscentrale op zich geen effecten op de gezondheid van de mens veroorzaakt.
20.7.5.4. Evaluatie
De geplande installaties zullen voldoen aan de hedendaagse standaard m.b.t. de bescherming
van bodem en grondwater, bijgevolg kan gesteld worden dat bijkomende emissies naar bodem
en grondwater minimaal zullen zijn.
De Vlarebo-procedures omtrent grondverzet zullen gevolgd worden zodat de milieueffecten tot
een minimum beperkt zullen zijn.
Op basis van de beschikbare kwaliteitsgegevens van het grondwater ter hoogte van de site van
E ON kan gesteld worden dat op verschillende punten verontreinigd grondwater werd
aangetroffen. Voor scenario 1 wordt mogelijk verontreinigd 1 punt beïnvloed door de bemaling
terwijl voor scenario 2 de bemalinginvloed buiten de aangetroffen verontreinigingen ligt. Migratie
van de andere aanwezige grondwaterverontreiniging van de vorige risico-activiteiten op de site
wordt niet verwacht. Gezien mogelijk verontreinigd grondwater aanwezig is binnen de
bemalingsinvloed is het aangewezen de kwaliteit van het grondwater te monitoren en indien
verontreiniging wordt gemeten te zuiveren.
De toename in verharding wordt als belangrijk beschouwd. Deze toename is beperkt tot de
projectsite. De bodemkwaliteitsverandering door depositie wordt als relevant beschouwd terwijl
de effecten door bemaling, de effecten door wijziging van lithologie en de effecten door wijziging
van grondwaterkwantiteit als beperkt of verwaarloosbaar worden beoordeeld.
20.7.6. Discipline mens
Voor elk scenario werd een toxicologische evaluatie en een mobiliteitsanalyse uitgevoerd.
De toxicologische evaluatie naar de mogelijke effecten op de gezondheid van omwonenden en
van werknemers van naburige bedrijven werd uitgevoerd op basis van de resultaten van de
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 883
Projectnummer: 07.0309

overige disciplines, voornamelijk wat betreft ‘lucht’ en ‘geluid’, maar ook ‘water’ en ‘bodem en
grondwater’.
Voor de mobiliteitsanalyse worden in het MER de verkeersstromen als gevolg van de exploitatie
van E.ON gekwantificeerd. De gekwantificeerde wegverkeersstromen worden vergeleken met
de capaciteit van de omliggende verkeerswegen ten einde in te schatten of de capaciteit van
deze wegen voldoende is om een vlotte afwikkeling van de verkeersstromen te bewerkstelligen,
en dit voor de verschillende fasen van het project.
20.7.6.1. Scenario met directe koeling
In het kader van dit MER worden enkel de relevante blootstellingen aan fysische en chemische
agentia gekarakteriseerd. Volgens de methodologie van ToVo dient een blootstelling verder te
worden onderzocht indien:
• de achtergrondimmissie groter is dan 80% van de wettelijke norm of van de
wetenschappelijke advieswaarde;
• de bijdrage door de beschouwde activiteit groter is dan 1% van de wettelijke norm of
van de wetenschappelijke advieswaarde of van de huidige toestand;
• er reeds klachten geformuleerd werden;
• er bij de bevolking onrust met betrekking tot de stoffen is.
Op basis van de IFDM-berekeningen (uit de discipline lucht) wordt de bijdrage tot de
immissieconcentraties van diverse atmosferische polluenten (NOx, SO2, totaal stof, PM10, CO,
Hg, Cd+Tl en dioxines) berekend in de omgeving. Uit die berekening blijkt dat de bijdragen voor
alle parameters beduidend lager liggen dan de weerhouden toetsingswaarden. Voor wat betreft
de indirecte blootstelling kan de dispersie van atmosferische polluenten vanwege de nieuwe
elektriciteitscentrale zorgen voor relevante indirecte blootstellingsroutes via depositie van
atmosferische polluenten van dioxines, Tl + Cd, Totaal stof, verzurende en eutrofiërende. Uit de
berekeningen voor de woonkernen van Berendrecht, Stabroek, Putte (Vlaanderen) en Putte
(Nederland) blijkt dat de bijdragen vanwege het project beduidend lager liggen dan de
toetsingswaarden. (Voor het scenario met de directe koeling bedragen de verwachte bijdragen
van de atmosferische emissies maximaal 5% (voor F, voor de overige parameters is dit minder)
van de gezondheidswaarden). Voor wat betreft de blootstelling aan chemische agentia via
bodem en grondwater kan er gesteld worden dat de bewoners in de omgeving van de nieuwe
elektriciteitscentrale niet blootgesteld zullen worden aan verontreinigingen onder de site.
Met betrekking tot de discipline water kan gesteld worden dat de impact op de kwantiteit en
kwaliteit van het ontvangende water, de Schelde, verwaarloosbaar zijn. Potentiële relevante
gezondheidseffecten als gevolg van afvalwaterlozingen van de nieuwe elektriciteteitscentrale
kunnen op basis van de voorgaande argumenten dan ook als verwaarloosbaar bestempeld
worden.
De verwachte geluidsimpact van de centrale kan, volgens het significantiekader van de
discipline geluid en trillingen, naar de relevante beoordelingsposities (t.h.v. bewoning en t.h.v.
natuurgebieden) als beperkt worden beschouwd. Extra milderende maatregelen tijdens normale
en maximale exploitatie dienen niet toegepast te worden. Mogelijke gezondheidseffecten op
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 884
Projectnummer: 07.0309

gebied van geluid en als gevolg van de werking van de geplande kolencentrale worden
bijgevolg niet verwacht.
Op het vlak van mobiliteit worden tijdens de aanlegfase belangrijke bijdragen verwacht qua
bijkomende verkeersintensiteiten door het transport van grond en aanvoer van
installatieonderdelen en het personenverkeer van de contractors en dit zowel op de R2
(Tijsmans- en Liefkenshoektunnel) als op de Scheldelaan. De maximale capaciteit wordt niet
overschreden. Gedurende de exploitatiefase worden beperkte bijdragen genoteerd .
20.7.6.2. Scenario met koeltoren
Doordat de uittredesnelheid van de gassen uit de koeltoren veel lager ligt dan bij het scenario
met de directe koeling volgt uit de IFDM berekeningen dat de maximale bijdragen voor alle
parameters beduidend lager liggen dan de weerhouden toetsingswaarden. De verwachte
bijdragen van de E.ON atmosferische emissies, bedragen maximaal 1% (voor depositie van Tl
+ Cd) de overige parameters is dit beduidend minder) van de gezondheidswaarden. Omdat
deze bijdrage ver onder de gezondheidswaarde blijft, worden deze als aanvaardbaar
beschouwd, en worden geen verdere milderende maatregelen voorgesteld.
20.7.6.3. Scenario met bijstook met maximaal 20% biomassa
In dit hoofdstuk werd de mogelijke bijdrage bepaald van dioxines. Naast de bijdrage aan de
immissieconcentratie van dioxines, veroorzaakt de emissie van dioxines ook een bijdrage in
depositiewaarden. De depositie afkomstig van het alternatief project werd berekend. Deze
veroorzaakt de hoogste depositie nabij de woonkernen van 0,43 pgTEQ/m².dag. Bij toetsing
aan de toetsingswaarde van de VMM is deze waarde 2,7% van de toetsingswaarde. Bij toetsing
aan de WHO grenswaarde geeft net 3% van de grenswaarde van 14 pgTEQ/m².dag
vastgesteld door de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie). Er wordt ook voldaan aan de
richtwaarde, bepaald door de CEM en de WHO van 3,4 pgTEQ/m².dag. Deze bijdrage kan als
beperkt beschouwd worden. Op andere gebieden zijn geen verschillen te verwachten voor het
scenario met bijstook met maximaal 20% biomassa.
20.7.6.4. Evaluatie
Algemeen wordt gesteld dat voor de discipline mens het scenario koeltoren beter is dan het
scenario met het open koelwatersysteem.
20.7.7. Discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie
20.7.7.1. Scenario met directe koeling
De installaties zullen duidelijk zichtbaar zijn van op de Scheldelaan. In het algemeen zal de
elektriciteitscentrale een blikvanger en herkenningspunt zijn voor passanten. De
landschappelijke impact van de geplande kolencentrale wordt als landschappelijk aanvaardbaar
ingeschat, om volgende redenen:
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 885
Projectnummer: 07.0309

• de site is direct omgeven door industriële activiteiten in noordelijke, zuidelijke en
oostelijke richting. In westelijke richting ligt de Schelde met aan de overkant van de
Schelde opnieuw industriële activiteiten.
• de geplande elektriciteitscentrale zal het nu al aanwezige industriële karakter versterken
en bijgevolg opgaan in het geheel. Enkel de hoge schouw en het hoge ketelhuis zullen
van op afstand nog waarneembaar zijn.
20.7.7.2. Scenario met koeltoren
De koeltoren wordt opgericht centraal in het havengebied op de rechteroever van de Schelde.
Het landschap heeft er een industrieel karakter met veel activiteiten van chemische of
petrochemische aard. De landschappelijke impact van de geplande centrale met het
koeltorenscenario wordt als landschappelijk aanvaardbaar beoordeeld, om volgende redenen:
• Zoals voor het eerste scenario, bevindt de site zich centraal in het havengebied en
wordt in alle richtingen omgeven door industriële activiteiten. Aan de westzijde is de
Schelde gelegen, doch aan de overkant bevinden zich eveneens industriële bedrijven.
• De zichtbaarheid van de koeltoren zal als gevolg van de afstand in de omliggende
woonzones reeds sterk gereduceerd zijn.
• De geplande elektriciteitscentrale met koeltoren zal het nu al aanwezige industriële
karakter versterken en bijgevolg opgaan in het geheel. De gaafheid van het landschap
wordt niet significant gewijzigd. De koeltoren zal een landmark worden die in relatie met
de koeltorens van de kerncentrale van Doel past in het omringende havenlandschap.
• Negatieve effecten zullen uitgaan van waarnemers die de open ruimten in het
havengebied (natuurgebieden, erfgoedplaatsen) bezoeken.
20.7.7.3. Scenario met bijstook met maximaal 20% biomassa
Voor de discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie worden geen veranderingen
ten opzichte van 100% kolenstook verwacht.
20.7.7.4. Evaluatie
Voor de discipline landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie heeft de koeltoren een
duidelijke visuele impact. Deze landschappelijke impact wordt als aanvaardbaar beoordeeld.
De nieuwe elektriciteitscentrale voldoet ruim aan alle emissiegrenswaarden opgelegd in Vlarem
II. Wat de immissieconcentraties betreft, worden deze als verwaarloosbaar tot relevant (SO2-
N0x-stof) beschouwd buiten de bedrijfsgrenzen. Wat betreft de depositiewaarde worden deze
als belangrijk tot verwaarloosbaar beschouwd buiten de bedrijfsgrenzen.
20.8. Milderende maatregelen
Op basis van de resultaten van het onderzoek, uitgevoerd in het kader van het voorliggende
MER, zal bij de vergunningsaanvraag worden geopteerd voor het uitvoeringsalternatief van de
koeltoren. Van belang is ook dat E.ON niet zal gaan voor een bijstook met biomassa. Met
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 886
Projectnummer: 07.0309

etrekking tot de handling van de steenkool, zal E.ON opteren voor het uitvoeringsalternatief
van de volledig in gesloten ruimtes uitgevoerde kolenopslag op het terrein van BAYER.
Voor de discipline lucht
De gebruikte milderende maatregelen naar emissie van lucht werd besproken en getoetst aan
BBT-BREF aan de hand van de checklist van het VITO. Hierbij kan besloten worden dat de
nieuwe elektriciteitscentrale zal voldoen aan BBT-BREF.
Voor de discipline lucht zijn er minder effecten van het koeltorenconcept, vergeleken met de
effecten van het open koelwatersysteem.
Er worden geen bijkomende milderende maatregelen voorgesteld, behalve deze die
opgenomen zijn in de projectbeschrijving. De belangrijkste zijn :
• Voor NOx (en ammoniak) : low NOx-branders en installatie van een DeNOx
• Voor SO2: beperking en beheersing van het zwavelgehalte in de aangeleverde
steenkolen en installatie van een DeSOx (ook ROI genoemd)
• Voor stof: specifieke maatregelen bij de kolenbehandeling:
o Windafscherming bij kolenopslag en aan transportbanden
o Beperkte valhoogte bij lossen vanuit schepen
o Besproeiing
o Beperking relatieve bewegingen
o Afzuigventilatie
o Gesloten toevoersysteem van de kolen
De bedrijfsvoering met volledig computergestuurde opvolging van alle parameters met inbegrip
van de emissiemonitoring garanderen een stabiele werking en volledige conformiteit met de in
dit MER beschreven resultaten.
Voor de discipline water
Voor het scenario met directe koeling werd gesteld dat om mortaliteit en stress bij een aantal
vissoorten te vermijden, de temperatuur van de Schelde niet hoger mag zijn dan 25°C. Als deze
temperatuur dreigt overschreden te worden, dient de hoeveelheid geloosd koelwater te worden
verminderd. Bij voorkeur gebeurt deze temperatuurmeting over de volledige breedte van de
Schelde. Voor het scenario met de koeltoren worden geen bijkomende milderende maatregelen
voorgesteld, nu de effecten op oppervlaktewater gunstiger zijn dan in het scenario met directe
koeling.
Voor de discipline bodem & grondwater
Voor het ruimtebeslag en de verhardingsgraad wordt een belangrijke toename verwacht,
voornamelijk gerelateerd aan het kolenpark. Deze toename is inherent aan de
beschermingsmaatregelen voor bodem en grondwater en aldus niet remedieerbaar. Verder
blijken er geen grondwaterafhankelijke natuurwaarden, geen grondwaterwinningen en geen
brongebieden van natuurlijke waterlopen aanwezig zijn die ongunstig kunnen worden beïnvloed
door verminderde grondwatervoeding. Milderende maatregelen zijn niet vereist.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 887
Projectnummer: 07.0309

Voor de andere effecten werden in de significantie-analyse bijdragen bepaald van
verwaarloosbaar tot relevant in het scenario met directe koeling, en verwaarloosbaar in het
scenario met koeltoren. Hiervoor zijn geen aanvullende milderende maatregelen noodzakelijk.
Voor de discipline geluid & trillingen
Afbraakfase
Tijdens de afbraakfase in beide concepten zijn geen milderende maatregelen vereist wat betreft
geluid. Mogelijke trillingen t.h.v. nabije trillingskritische installaties bij BAYER kunnen worden
gemonitord tijdens de afbraakfase (indien er effectief trillingskritische installaties in de nabijheid
van geplande afbraakwerkzaamheden gelegen zijn).
Aanlegfase
Dezelfde milderende maatregelen als besproken in de aanlegfase voor het concept met directe
koeling zijn van toepassing voor het concept met koeltoren.
Exploitatiefase
Het huidige ontwerp is voldoende voorzien van de nodige akoestische maatregelen. Het geven
van een noordoostelijke directiviteit aan de afblaasleiding na de veiligheidskleppen is
aangewezen om geen overschrijdingen te geven van de normen voor incidenteel geluid.
De normale exploitatie en opstartfase van het concept met kolenaanvoer vanuit kaai 510 tijdens
de nachtperiode geeft overschrijdingen naar het natuurgebied tussen Scheldelaan en
Scheldedijk. Naar de voor fauna & flora relevante rietzone aan de binnenkant van de
Scheldedijk wordt er evenwel geen overschrijding tijdens deze fases berekend. Extra
milderende maatregelen (demping van de aanzuigzijde van de grote koeltoren) wordt niet nodig
geacht. Het huidige ontwerp is voldoende voorzien van de nodige akoestische maatregelen.
Bij een nachtelijke opstart is er mogelijk een lichte overschrijding van de norm t.h.v. BP3. Dit is
evenwel als een minder kritisch BP te beschouwen daar dit vlakbij een drukke verkeersweg is
gelegen (stuk R2 tussen Tijsmanstunnel en Liefkenshoektunnel).
Het geven van een noordoostelijke directiviteit aan de afblaasleiding na de veiligheidskleppen is
aangewezen om geen overschrijdingen te geven van de normen voor incidenteel geluid.
Voor de discipline fauna & flora
Terugvoer van vis naar de Schelde
Vanuit het voorzorgsprincipe dient bij beide concepten op een bindende wijze een
visretoursysteem te worden voorzien. Dit visretoursysteem kan later ook gebruikt worden voor
de uitvoering van wetenschappelijke studies en het opzetten van monitoringprojecten. Op het
retoursysteem dienen ook staalnamepunten voor biologische organismen te worden voorzien.
Bewaken van de temperatuur van het Scheldewater
De lozing van thermisch afvalwater in het concept met directe koeling zal een warmwaterpluim
veroorzaken. Om mortaliteit en stress bij een aantal vissoorten te vermijden mag de
temperatuur van de Schelde niet hoger zijn dan 25°C. Als deze temperatuur dreigt
overschreden te worden, dient de hoeveelheid geloosde warmte te worden verminderd (inzet
koelcellen). Dit is vooral belangrijk in de zomermaanden als het debiet van de Schelde laag is.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 888
Projectnummer: 07.0309

Om aan deze vereiste te voldoen, dient E.ON de temperatuur van het water in de Schelde
continu en over de volledige breedte van de Schelde te meten.
De bewaking van de temperatuur van het Scheldewater is in het concept met koeltoren niet
noodzakelijk. De verwachte temperatuurverhoging in de Schelde zal immers zeer beperkt
blijven.
Verzuring en eutrofiëring
In het concept met directe koeling dient, om verzuring en eutrofiëring te compenseren, de
initiatiefnemer brongerichte en/of gebiedsgerichte maatregelen te nemen. De verzurende
depositie is momenteel ‘relevant’ ter hoogte van de Ruige Heide, de Schans van Smoutakker
en De Brabantse Wal.
Brongerichte maatregelen hebben betrekking op een verdere reductie van de emissies van SOx,
NOx en NH3. Hierbij kan voor een bijkomende luchtzuivering - voorzover deze het rendement
van de installatie niet te sterk aantast - worden gekozen. Deze maatregel kadert vooral in een
lange termijndoelstelling waar Vlaanderen tracht om de verzurende depositie tegen 2030 terug
te dringen tot 1.400 Zeq/ha/jaar, en voor kwetsbare gebieden zelfs tot 300 – 700 Zeq/ha/jaar.
De verzurende depositie in de omgeving van Antwerpen bedraagt momenteel circa 3.000
Zeq/ha/jaar. Er moet bijgevolg in de omgeving van Antwerpen nog een grote inspanning
geleverd worden.
Gebiedsgerichte maatregelen hebben betrekking op plaggen en bekalken van heidegebieden.
Ook de beperking van hoge beplantingen (naaldbos) ten voordele van lage vegetaties (heide)
kunnen de verzuring van oligotrofe vennen verminderen. Als een gevolg van de verzuring
dienen de beheerders van natuurterreinen de beheerintensiteit op te drijven. Aangezien het
voorgenomen project een bijdrage levert aan de verzurings- en eutrofiëringsproblematiek van
de kwetsbare ecotopen, is het logisch dat het bedrijf – in de mate van de bijdrage – in overleg
met de terreinbeheerder bijkomende beheersmaatregelen ondersteunt. Brongerichte
maatregelen ter beperking van de emissies (NOx, NH3 en SO2) verdienen echter de voorkeur.
In het concept van de koeltoren zullen de effecten van verzuring en eutrofiëring ter hoogte van
de gevoelige ecotopen niet significant zijn. Enkel in de Kuifeend is de bijdrage beperkt.
Maatregelen om verzuring en eutrofiëring tegen te gaan zijn dus niet noodzakelijk.
Omdat de bijdrage van het project aan de verzuring relevant is voor de Ruige Heide, de Schans
van Smoutakker en het habitatrichtlijngebied Brabantse Wal, is E.ON in conctact met de
Nederlandse Provincie Noord-Brabant en met LNE-ANB om in de toekomst samen te werken
omtrent de verzuring en (sanerings- of salderings-)maatregelen te nemen, indien nodig vanaf
de opstart van de productie in 2015; op dat ogenblik zal het ook mogelijk zijn met de overheid te
beslissen om een bijkomende meetpost op te richten.
Onverminderd wat is bepaald inzake de leemten in de kennis (zie hoofdstuk 18), en
onverminderd de resultaten van de besprekingen met de Nederlandse Provincie Noord-Brabant
om tot saldering over te gaan, staat nu reeds vast dat de vergunningverlenende overheid zich
concreet zal moeten uitspreken over de vraag of aan E.ON als vergunningsvoorwaarde moet
worden opgelegd om, in samenspraak met het Agenschap voor Natuur en Bos en de vzw
Natuurpunt, een bijdrage te leveren aan het beheer van de natuurgebieden Ruige Heide,
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 889
Projectnummer: 07.0309

Kuifeend –Grote Kreek en de Schans van Smoutakker, gericht op het tegengaan van
vermesting en verzuring via plaggen, bekalken, maaien en afvoeren.
Beperken geluidshinder in de aanlegfase
Om de rustverstoring t.g.v. de geluidsproductie te milderen, wordt voorgesteld om het aantal
simultaan ingezette machines te beperken. De geluidsintensieve werkzaamheden rond het
pompstation moeten uitgevoerd worden buiten het broedseizoen (maart – juni). Ter hoogte van
potentiële broedgebieden (Galgenschoor, De Kuifeend) dient het geluidsniveau onder de
45 dB(A) te worden gehouden. Luidruchtige werkzaamheden worden bij voorkeur niet
uitgevoerd in het broedseizoen.
Voor de discipline mens
Omdat de verwachte bijdragen in beide concepten ver onder de gezondheidswaarde blijven,
worden deze als aanvaardbaar beschouwd en worden geen verdere milderende maatregelen
voorgesteld.
De bijdrages naar wegverkeer toe worden in beide concepten als belangrijk beoordeeld in de
aanlegfase, vooral door het personenverkeer. Gedurende de exploitatiefase worden beperkte
bijdragen berekend. Als milderende maatregel wordt voorgesteld dat de contractors
aangespoord worden om te carpoolen of om te voorzien in georganiseerd gemeenschappelijk
vervoer, zodat minder wagens gedurende de spits de site dienen te bereiken of van de site
dienen weg te rijden.
Voor de discipline landschappen, bouwkundig erfgoed en archeologie
In het concept met direct koeling kan de landschappelijke impact van de geplande kolencentrale
als landschappelijk aanvaardbaar worden ingeschat, en wel omwille van de volgende redenen:
• De site van E.ON is direct omgeven door industriële activiteiten in noordelijke, zuidelijke
en oostelijke richting. In westelijke richting ligt de Schelde met aan de overkant van de
Schelde opnieuw industriële activiteiten.
• De geplande elektriciteitscentrale zal het nu al aanwezige industriële karakter
versterken en bijgevolg opgaan in het geheel. Enkel de hoge schouw en het hoge
ketelhuis zullen vanuit afstand nog waarneembaar zijn.
In het concept met de koeltoren moet in principe gestreefd worden naar een maximale
landschappelijke inpassing van het project in het landschap. Gezien de hoogte van de
constructies is een landschappelijke inpassing op meso- en macroniveau echter onmogelijk. Op
microniveau kan een aangepaste beplanting worden uitgevoerd, waardoor op dit niveau een
natuurlijker landschap wordt gecreëerd.
De kleur van de koeltoren moet zo min mogelijk contrasteren met de ruimere omgeving.
Hierdoor wordt de zichtbaarheid in het landschap verkleind en worden de hoge gebouwen als
minder storend ervaren.
Overzichtstabel technische/milderende maatregelen
Voor een goed begrip van alle technische/milderende maatregelen die door E.ON zullen
worden genomen, wordt één en ander nogmaals overzichtelijk opgelijst in de onderstaande
Tabel 20.8.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 890
Projectnummer: 07.0309

Tabel 20.10 Overzichtstabel technische/milderende maatregelen.
Soort
maatregelen
Effect Opmerkingen/commentaar/reden van al of niet realisatie
Maatregelen ivm Voorkomen/beperken - aanlevering van kolen met barges of via SEA-INVEST
diffuse
van diffuse stofemissies - opslag van de kolen in een gesloten magazijn
stofemissies
- bevochtiging van kolen bij ontlading van de schepen
- beperking van de valhoogte tot 0,5 meter
- gesloten transportsysteem van de opslag van Sea-Invest of eigen opslag
naar installatie
- voorzien van besproeiing op alle valpunten van kolen (zelfs in het opslag
magazijn)
- voorzien van stofzuigsysteem op de transportbanden
- goede house-keeping
- kalk en kalksteen wordt in gesloten systeem gelost naar de silo’s
- opslag van vliegas en gips in silo’s ; opslag van bodemas in hal
- Vraag om achter Beperken van
- Het gebruik van doekenfilters is geen technologie die veel wordt
de ESP een stofemissies
toegepast bij elektriciteitscentrales. Het wordt enkel uitgevoerd bij
doekenfilter te
installaties met elektrofilter met 4 velden. E.ON voorziet de installatie van
zetten of
een elektrofilter met zes velden.
actiefkool
- Geen actiefkoolinstallatie nodig, nu gecombineerde techniek gebruikt
installatie
wordt bestaande uit rookgasontzwaveling en DeNOx.
- Vraag om na te
- Er wordt niet geopteerd voor een doekenfilter omdat deze techniek
gaan waarom de
(ondanks het feit dat zij in de BREF-LCP wordt weerhouden) een reeks
DeNOx (SCR)
nadelen heeft. Zo hebben doekenfilters een veel grotere drukval dan
direct na de ketel
elektrofilters: daar waar bij elektrofilters een drukval van 1 - 2 mbar
staat en niet aan
optreedt, moet voor een doekenfilter worden gerekend met een drukval
het einde van de
van 12 - 15 mbar. De veel hogere drukval leidt in combinatie met het
installatie
rookgasdebiet tot een toename van het eigen elektriciteitsverbruik met 2
MW. Verder is een operationeel nadeel van de doekenfilter dat bij het
optreden van lekkages in doeken het verwijderingsrendement snel
afneemt. In dat geval moet de installatie elke drie jaar stilgelegd worden
om de doeken te vervangen, dit terwijl elektrofilters automatisch worden
gewassen. Door DeNOx na een stoffilter te plaatsen is men ook niet in
staat om een hoger verwijderingsrendement te bekomen. Men heeft wel
een impact op de ammoniakconcentratie in de vliegas, maar men heeft
geen impact op de eventuele hogere ammoniakemissie in de schouw.
De voordelen van ESP t.o.v. doekenfilters zijn :
• Robuustheid
• Lage operationele kosten
• Hoge beschikbaarheid
• Betrouwbaarheid
• Weinig onderhoud
De configuratie van de E.ON centrale voorziet de DeNOx na de ketel (hoge
stof SCR) en niet op het einde van de installatie (lage stof SCR) omwille
van volgende redenen:
a) Hoge stof SCR
De SCR reactor in de hoge-stof positie wordt geplaatst tussen de uitgang
van de economizer en de ingang van de voorverwarmer. Deze configuratie
wordt gekarakteriseerd door hoge operationele temperaturen (320 – 420
°C) en hoge concentraties aan stof (5.000 – 20.000 g/Nm 3 nat). Ondanks
het hogere risico voor erosie en vergiftiging van de katalysator wordt deze
configuratie verkozen in geval van een ‘bodem gestookte boilers’ boven
andere SCR configuraties omwille van:
- hogere NOx reductie, dus hogere specifieke reductie efficiëntie (lager
volume katalysator voor zelfde NOx reductie, waardoor ook kleinere
reactoren kunnen gebruikt worden).
- lager energieverbruik, toe te schrijven aan lage drukverliezen van het
rookgassysteem (er zijn geen extra warmtewisselaars vereist),
- er zijn geen extra verwarmingsmiddelen vereist (zoals stoom, gas of
lichte olie),
- lagere stoom of perslucht verbruik (voor de roetblazers; frequent
roetblazen is niet vereist),
- geen ammoniak verlies naar de atmosfeer.
- lagere investerings-, onderhouds- en operationele kosten.
Toepassing van tegen erosie en vergiftiging bestaande katalysatoren
vermindert de typische risico's van hoge stof SCR systemen tot een
minimum. Om die reden is er wereldwijd een tendens voor het gebruik van
‘hoge-stof’ SCR systemen voor elektrische centrales.
b) Lage stof SCR
De laag-stof configuratie bestaat uit twee opties die verschillen op gebied
van de plaats van de elektrostatische precipitator (ESP).
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 891
Projectnummer: 07.0309

Soort
maatregelen
Maatregelen
voorkomen/beperk
en van andere
emissies (o.m.
verzurende
depositie)
Algemene
kenmerken
branders
Effect Opmerkingen/commentaar/reden van al of niet realisatie
Beperking van SO2, NOx
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 892
Projectnummer: 07.0309
In beide opties is de SCR reactor na de ESP geplaatst. De ESP kan ofwel
voor de voorverwarmer (warme zone) of na de voorverwarmer (koude
zone) geplaatst worden.
Opwarmen van het rookgas is bij de hete lage-stof optie niet vereist. Maar
in het geval van de koude lage-stof optie dient het rookgas opgewarmd te
worden tot hogere temperaturen (250-300 °C), zoals in het geval van endof
pipe toepassing. Dit is nodig om de omzettingsrendementen te
waarborgen, de neerslag van zouten (veroorzaakt door de aanwezigheid
van SO2 en SO3) in de katalysator te minimaliseren, en om te vermijden
dat de temperatuur beneden het dauwpunt zou liggen.
In het algemeen, is de lage-stof SCR configuratie geschikt als er een hoog
risico is op vergiftiging of erosie van de katalysator, wat niet het geval is bij
conventionele met kolen gestookte elektrische centrales.
Ondanks een beduidend lagere vliegas concentratie (10-100 natte
mg/Nm3), neigt de SCR katalysator in de lage-stof configuratie tot een
hoger risico tot verstoppingen doordat het stof dat door de ESP doorgaat
fijner is. Dit stof heeft een grotere neiging tot vormen van agglomeraten
dan het stof in de hoge-stof configuratie. Daarom vereist de lage-stof SCR
een hogere rookgassnelheid (5-7 m/s) door de katalysator om deze
zuiverder te houden. Sommige zeer belangrijke ontwerp-eigenschappen
maken een toepassing van lage-stof SCR configuraties op operationeel en
vanuit milieustandpunten moeilijk:
-hoog energieverbruik toe te schrijven aan hogere drukverliezen (hogere
rookgassnelheden; bijkomende 5 - 10 mbar drukverliezen gelijkwaardig
aan ongeveer 1 MW) en/of warmtewisselaars (vermindering van het
rendement van de centrale);
- hoger risico voor stilstanden van de installatie door verstopping;
- beduidend hogere investerings-, onderhouds- en operationele kosten;
- extra operationele vereisten: (‘by-pass’ operaties,
‘opwarmingsprocedures’, frequent gebruik van maatregelen waarbij hoge
stoom of perslucht dient gebruikt te worden (zoals roetblazen, enz.);
- lagere NOx reductie in de „koude’ configuratie;
- verbruik van bijkomende hoeveelheden stoom, gas of lichte olie in de
„koude’ configuratie, gelijkwaardig aan ongeveer 12 MWe (door
warmteverlies van 10 °C van de rookgassen bij de warmtewisselaar).
c) End-of-pipe SCR
Bij de ‘end-of-pipe’ configuratie wordt de SCR reactor geïnstalleerd na de
rookgas (FGD) ontzwaveling. Deze configuratie vereist ook dat het rookgas
opnieuw opgewarmd wordt.
Deze configuratie is hoofdzakelijk geschikt voor natte bodemboilers met
asrecirculatie en bij afvalverbrandingsinstallaties, waar hogere degradatie
van de katalysator (bij de andere configuraties) wordt verwacht.
End-of-pipe SCR heeft gelijkaardige voordelen en nadelen als lage-stof
SCR configuratie, maar zelfs nog hogere drukverliezen (20 tot 25 mbar,
equivalent aan ongeveer 3.5 MW) en hoger energieverbruik (stoom of olie).
De end-of-pipe configuratie kan aanleiding geven tot ammoniak verliezen
naar de atmosfeer.
- Electrofilter met ‘6 velden’ (oudere installaties hebben er 4)
- Low NOx-branders
- Operationele controle op alle installatieonderdelen zoals o.m. ketel, ESP,
DeSOx, DeNOx, elektriciteitsproductie,door de volledig met centrale
computereenheid geëxploiteerde installatie met regeling en controle van
alle gegevens
- Kritische controles gebaseerd op basis van het principe ‘2 van de 3’ zodat
altijd veilige en conforme werking gegarandeerd is
- Alle maatregelen worden vastgelegd in procedures
- Garanderen van een maximale jaargemiddelde S concentratie in de kolen
van 1,2% door aangepast aankoopbeleid, uitvoeren van analyses op de
kolen
- Deelname aan monitoringprogramma/studies en acties van ANB ((nog te
vast te leggen)
- Deelname aan monitoringprogramma’s studies en acties in kader van de
Brabantse Wal (nog vast te leggen)
- Installatie in overleg met VMM van immissiemonitoring (deels opgelegd in
VLAREM.
- Monitoring van de emissies conform VLAREM
De kolenstofbranders zijn spiraaltrapsbranders (DS branders). De
gebruikte DS branders voldoen aan de vereisten van DIN EN 12952-9.
De DS branders bestaan uit de volgende hoofdcomponenten:
- De centrale oliebrander- en ontstekingslans,

Soort
maatregelen
Algemene
kenmerken SCR
(DeNOx)
Effect Opmerkingen/commentaar/reden van al of niet realisatie
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 893
Projectnummer: 07.0309
- De buis van de kernlucht,
- De primaire buis met verstelbaar spiraallichaam en aansluitend primair
mondstuk met geïntegreerde stabilisatie-ring en afbuiggoten voor de
secundaire lucht,
- De buis van de secundaire lucht met verstelbare axiale spiraalschoepen
en afbuiggoten voor de tertiaire lucht aan de uitlaat,
- De buis voor de tertiaire lucht met verstelbare axiale spiraalschoepen en
aansluiting aan de buizenkorf van de brander (brandergoot).
De toevoer van secundaire, tertiaire, kern- en wandlucht wordt per DS
brander gemeten, de lucht naar de brander wordt via een regelklep
geregeld en de wandlucht via trimkleppen ingesteld. Door de secundaire,
tertiaire, kern- en wandlucht wordt boven de brander een luchtvolume van
meer dan 1,0 bereikt. Het resterende luchtvolume wordt via een
‘bovenluchtzone’ in de verbrandingsruimte gebracht. In deze
‘bovenluchtzone’ wordt het luchtvolume tot 1,15 - 1,17 verhoogd als de
stoomgenerator 100% belast wordt. De onderstochiometrische atmosfeer
in de primaire reactiezone van de brander blijft zo lang mogelijk behouden
ook als de brander globaal boven stochiometrisch of bijna stochiometrisch
werkt. Daardoor is het mogelijk, de vluchtige bestanddelen van de kolen
gecontroleerd onder zuurstofarme omstandigheden te ontgassen en te
laten reageren, zodat de NOx vorming al in de vlam sterk beperkt wordt,
waardoor de totale emissie van de stookinstallatie beduidend vermindert.
De stabiele secundaire en tertiaire spiraalluchtstromen die ontstaan dankzij
de bijzondere vormgeving van de DS branders, zorgen voor een verrijking
van de zuurstof in de buitenste vlammenzones en voor een positieve
invloed op de wandatmosfeer van de verbrandingsruimte. De latere
toevoeging van bovenlucht garandeert een volledige burn-out van CO en
cokesdeeltjes voordat de rookgassen de convectieve verwarmingsvlakken
binnengaan. Door deze maatregel wordt de wettelijk toegelaten CO
emissie zeker nageleefd. De toegelaten NOx emissie wordt door een
DeNOx installatie gewaarborgd, waarbij door de DS branders lage NOx
gehaltes aangehouden worden als ingangswaarden in de katalysator.
De vermenging van het ammoniak/luchtmengsel gebeurt met een statische
mixer in combinatie met de noodzakelijke afstand van de mengzone. Door
de adequate inrichting van het rookgaskanaal, het
Ammoniakdoseringssysteem en de reactor wordt een gelijkmatig
stromingsprofiel gegenereerd, wat samen met de homogene vermenging
van het ammoniak de basisvoorwaarde vormt voor een hoge en efficiënte
NOx-reductie met een rendement van minstens 90%.
De technische gegevens van de SCR zijn:
- de SCR bestaat uit 1 reactor met 5 katalysator niveau’s, en 240
modules per niveau.
- de ontwerpdruk is +/- 70 mbar
- de ontwerptemperatuur is 420°C
De DeNOx-reactor is uitgevoerd als staande reactorconstructie en dient
voor een veilige verankering van de katalysatormodules. De reactor heeft
vijf niveaus voor de katalysatormodules. Drie katalysatorniveaus zijn met
modules uitgerust. Twee niveaus blijven als reserveniveau over. Boven het
eerste katalysatorniveau is een gelijkrichterrooster ingebouwd om een zo
lineair mogelijke toestroming naar de katalysators veilig te stellen. De
stromingsgelijkrichter bestaat uit een staalplaatconstructie vergelijkbaar
met lichtroosters.
Als reductiemiddel voor de selectieve katalytische verwijdering van
stikstofoxiden uit de rookgassen wordt ammoniakgas NH3 ingezet. De
toevoer gebeurt door onttrekking van het onder druk vloeibaar gemaakt
ammoniak aangeleverd via de BASF-leiding. Vooraleer in de SCR te
gebruiken wordt de vloeibare ammoniak verdampt in een
verdampingsinstallatie.
Het ammoniak wordt in het rookgaskanaal gedoseerd met ‘1-stof –
sproeiers’. Voor de dosering in de rookgasstroom is om de volgende
redenen een verdunning van het NH3-gas noodzakelijk:
- De hoeveelheid NH3-gas die voor het DeNOx-proces nodig is, is zeer
klein in vergelijking met de hoeveelheid rookgas. Een gasdosering van ca.
1% t.o.v. de hoeveelheid rookgas is het streefcijfer.
- NH3 en lucht kunnen een explosief mengsel vormen. De kritische
concentraties liggen bij 15-28% NH3. Om deze reden is het noodzakelijk
het NH3-gas voorafgaand aan de dosering in de rookgasstroom tot minder
dan 10 vol.% per volume NH3 te verdunnen. Er gebeurt een 20-voudige
verdunning van het NH3-gas, zodat de concentratie uiteindelijk

Soort
maatregelen
Algemene
kenmerken DeSOx
Visafweersysteem Beheersing van
vissterfte
Effect Opmerkingen/commentaar/reden van al of niet realisatie
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 894
Projectnummer: 07.0309
overeenkomt met max. 5% volumeprocent. Voor het tot stand brengen van
de verdunningslucht is een NH3-menglucht-ventilatiestation (twee
redundante blazers) voorzien. De hoeveelheid lucht die tijdens de werking
aan het rookgas wordt toegevoegd, is constant. De hoeveelheid ammoniak
wordt in functie van de NOx-waarde bijgemengd. De vermenging van NH3
en lucht gebeurt in een statisch mixersysteem.
De DeSOx is een éénlijnsrookgas-ontzwavelingsinstallatie (ROI). De
rookgassen worden door middel van twee ventilatoren naar de absorber
geleid, en daar ontdaan van SO2,maar ook van HCl, HF, SO3 en stofresten
alvorens via de koeltoren naar de atmosfeer afgeleid.te worden. Het SO2
verwijderingsrendement van de installatie is minimaal 98,5%. Een
rookgasontzwavelingsinstallatie kan in meerdere installatieonderdelen
worden opgedeeld. De belangrijkste zijn hierbij:
- rookgaskanalen
- de rookgaswassing
- de aanvoer van absorptiemiddel (krijt) met de eigenlijke reactie
- de gipsontwatering
Het rookgas wordt via een rookgaskanaal naar de inlaatmoffen van de
absorber geleid. Via deze radiaal geplaatste inlaatmoffen stromen de
rookgassen boven het absorberreservoir naar de absorber volgens het
tegenstroomprincipe (van onderen naar boven).
In de absorber worden de rookgassen in contact gebracht met de krijt
bevattende wassuspensie Tegelijk wordt zuurstof uit het rookgas
opgenomen en in de wasvloeistof geleid voor de omzetting naar sulfaat.
De als sproeitoren uitgevoerde absorber heeft hoofdzakelijk 3 zones: de
vloeistofzone (absorberreservoir), de sproeizone (contactzone) en de
gaszone.
Absorberreservoir
In het onderste deel van de absorber wordt de wassuspensie verzameld,
geroerd, van vers absorptiemiddel voorzien en belucht. De grootte van het
absorberreservoir bedraagt ongeveer 5000 m³ en wordt hoofdzakelijk
bepaald door de oplossnelheid van het absorptiemiddel en de verblijfstijd
voor de gipskristallisatie. Het roeren van de reservoirinhoud helpt het
oplossen van het absorptiemiddel en verhindert het afzetten van de vaste
stoffen. Het mengen van het reservoir gebeurt via 5 over de absorber
verdeelde roerinrichtingen. De roerinrichtingen zijn ongeveer 2 m boven de
bodem van de tank opgesteld. De oxidatielucht voor de oxidatie van het in
de wasvloeistof geabsorbeerde SO2 tot sulfaat wordt vanuit de omgeving
aangezogen, vóór de roerinrichtingen in het absorberreservoir geblazen en
fijn verdeeld. Door de fijne verdeling van de luchtbellen wordt een zeer
homogene verdeling van de oxidatielucht in het hele absorberreservoir
gerealiseerd.
Sproeizone (contactzone)
De rookgassen stromen vlak boven het absorberreservoir radiaal tot in de
absorber. Ze stromen doorheen de absorber naar boven toe. Bovenaan de
absorber wordt de wassuspensie versproeid (in de vorm van druppels met
een bepaalde diameter) over 6 vlakken voorzien van sproeikoppen. De
contactzone vormt een intensief door elkaar gemengde gas/vloeistoffase
Gaszone
In het bovenste gedeelte van de absorber worden de rookgassen
doorheen een horizontaal ingebouwd druppelafscheidingssysteem (grove
en fijne afscheider) geleid en ontdaan van de meegevoerde
vloeistofdruppels. De afgescheiden druppels en de spoelvloeistof vallen in
het absorberreservoir en vermengen zich daar met de wassuspensie.
Was voorzien in het geval van de directe koeling, maar is voor de gekozen
optie van de koeltoren niet nodig (zie akkoord van ANB- INBO)
E.ON gaat wel deelnemen aan het vismonitoringprogramma
Gebruik van geavanceerde monitoring- en procesbeheerstechnieken, en
onderhoud van het verbrandingssysteem
Continue monitoring van temperatuur van opgenomen en geloosde water
Beheersen CO- Minimaliseren COemissies
emissies
Opvolgen lozingen Vermijden van
temperatuurseffecten in
de Schelde
Opvolgen water Opvangen hemelwater Hemelwater wordt opgevangen en zoveel als mogelijk herbruikt als
proceswater
Grondwater Beheersing kwaliteit Monitoring van bemalingswater tijdens de aanlegfase
Opvolgen geluid Vermijden
- Bij de aanlegfase voorzien dat de paalfunderingsmachines met de
overschrijdingen van luidruchtigste zijde naar de minst kritische richting (richting NO) zijn
geluidsniveau op de opgesteld (communicatie met de aannemer)
habitatzones
- Heien bij de aanlegfase zo veel als mogelijk organiseren buiten het
broedseizoen

Soort
maatregelen
Effect Opmerkingen/commentaar/reden van al of niet realisatie
Mens/verkeer Vermijden van hinder
tijdens de aanlegfase
Algemeen
doelmatig en
doeltreffend
milieuzorgsysteem
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 895
Projectnummer: 07.0309
- Een monitoring van de trillingsniveaus t.h.v. de mogelijk kritische locaties
(installaties BAYER) tijdens de afbraak- en aanlegfase
- NO richting voorzien van de stoomafblaassystemen (in design op te
nemen)
- geluidscontrolemetingen (emissie- en immissiemetingen) en
overdrachtsberekeningen door een erkend geluidsdeskundige
- Tijdens aanlegfase afspraken maken over ‘carpooling’ en
‘gemeenschappelijk vervoer’ met de aannemers
- Tijdens de aanlegfase organiseren van transport vanuit de parkings
Algemene milieuzorg Zoals in alle centrales van E.ON, zal ook in de centrale in Antwerpen een
milieuzorgsysteem opgestart worden.
20.9. Leemten in de kennis
Ongeacht of het scenario van de directe koeling, koeltoren of bijstook met 20 % biomassa wordt
gevolgd, zijn een aantal leemten in de kennis aanwijsbaar. Deze leemten in de kennis zijn
evenwel niet van aard om de wetenschappelijkheid van voorliggend rapport te reduceren en/of
enige wetenschappelijk gefundeerde besluitvorming over dit project in de weg te staan.
Kwantificatie van emissies in de lucht
De emissies van de lucht werden geschat op basis van de karakteristieken van de geplande
installaties. De werkelijke emissies van deze installaties kunnen afwijken van de
conceptemissies. Het verschil zal echter zeer beperkt zijn, zodat de beoordeling van de effecten
hierdoor wellicht niet zullen wijzigen.
Gebrek aan online-temperatuursmetingen van de Schelde
Voor dit MER werd gebruik gemaakt van statistische gegevensverwerking. Gelet op de
warmtevrachtlozing, zullen on-line temperatuursmetingen in de toekomst noodzakelijk zijn.
Gebrek aan beschrijvend bodemonderzoek
In een oriënterend bodemonderzoek is gebleken dat op een bepaald punt van de toekomstige
E.ON-site een verhoogd gehalte aan TOC gevonden is. Welke stoffen deze hoge waarde
veroorzaken en wat de omvang van het risico is, moet in een beschrijvend bodemonderzoek
verder uitgeklaard worden.
Geen toetsing aan effectieve geluidsemissie
Er werd gewerkt met emissies op basis van geluidsprognose. De effectieve geluidsemissie
moet nog gecontroleerd worden. De geluidemissie werd berekend voor de centrale te Datteln
en dit niet enkel o.b.v. metingen maar ook o.b.v. gangbare rekenformules voor geluidafstraling
van boilers, zuigtrekventilatoren, ... en dit dan omgerekend voor deze installaties, opgesteld in
een gebouw (dus rekening houdend met de geluidisolatie van de gebouwdelen en de
geluiddrukstijging door het plaatsen in een gebouw (stijging nagalm).
Mobiliteit
Over de intensiteit van de Scheldelaan werden geen gegevens gevonden. Het Agentschap voor
Wegen en Verkeer heeft nog geen tellingen verricht en verwees door naar de haven van
Antwerpen. Na contact met de haven van Antwerpen bleek dat deze ook niet beschikt over

gegevens van de Scheldelaan. Bijgevolg kon niet getoetst worden aan de resterende capaciteit
van de Scheldelaan.
Discipline fauna en flora
• Effecten van onttrekking van koelwater: Voor de beoordeling van de effecten van de
onttrekking van koelwater werd gesteund op gegevens verzameld voor de centrale van
Doel (Maes et al, 1996). Wegens de sterke gradiënt in saliniteit in dit gedeelte van de
Schelde, zijn deze gegevens echter niet zonder meer overdraagbaar. Aangezien echter
geen betere gegevens voor handen zijn, werd toch geopteerd om de effectberekeningen uit
te voeren. Het besluit van de effectberekening geeft aan dat de impact van de
elektriciteitscentrale op de levensgemeenschap van de Beneden-Schelde niet significant is.
De impact is kleiner dan 1%, namelijk 0,29%, en wordt als niet significant beoordeeld. Zelfs
indien er een vrij grote fout zit op impactberekening, dan blijft de impact < 1% en is dus niet
significant. Aangezien de impact kleiner is dan 1% (nl 0,29%) beoordelen we het effect als
niet significant. De werkelijke impact wordt later via een monitoringprogramma bepaald.
• Verder ontbreken gegevens over de verticale verdeling van vissen in de waterkolom van de
Schelde, alsook gegevens over de onderscheiden impact bij eb en vloed, naargelang de
vispopulaties zich bewegen t.o.v. het innamepunt. Dit blijft een belangrijke onzekerheid in
het onderzoek.
• Effecten van verzuring en eutrofiëring: Bij de beoordeling van de effecten van verzuring en
eutrofiëring werd de bijdrage van voorgenomen project geschat en getoetst aan een
significantiekader. Schadelijke effecten voor eutrofiëring en verzuring treden op als de
kritische waarden overschreden worden. Uit metingen van de VMM blijkt dat de kritische
waarden voor verzuring en eutrofiëring in het havengebied reeds overschreden worden. De
vergunningverlenende overheid zal zich concreet moeten uitspreken over de vraag of aan
E.ON als vergunningsvoorwaarde moet worden opgelegd om, in samenspraak met het
Agenschap voor Natuur en Bos en de vzw Natuurpunt, een bijdrage te leveren aan het
beheer van de natuurgebieden Ruige Heide, Kuifeend –Grote Kreek en de Schans van
Smoutakker, gericht op het tegengaan van vermesting en verzuring via plaggen, bekalken,
maaien en afvoeren.
20.10. Eindsynthese
E.ON Power Plants Belgium BVBA plant op de site van BAYER Antwerpen een nieuwe
poederkoolgestookte elektriciteitscentrale met een bruto elektrisch vermogen van 1.100 MWe.
De centrale zal elektriciteit opwekken, die door E.ON grotendeels aan het openbare net zal
worden geleverd. De centrale zal voorzien in basiselektriciteitsproductie.
De brandstof zal bestaan uit steenkool, en mogelijk ook uit brandstoffen van BAYER-LANXESS
en reststoffen vanuit de waterzuivering. De bijstook tot en met maximaal 20% biomassa wordt
in dit MER als alternatief onderzocht, maar zal door E.ON bij de vergunningsaanvraag niet
worden weerhouden.
De E.ON-centrale met een elektrisch rendement van 45,6% zal een van de meest efficiënte
steenkoolcentrales zijn in de wereld. (Méér dan) de beste beschikbare technieken zullen
worden toegepast om de milieu-impact te beperken. Zo heeft E.ON besloten om het systeem
van directe koeling te vervangen door het uitvoeringsalternatief van de koeltoren, omdat dit
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 896
Projectnummer: 07.0309

minder impact op water heeft. Zo zal E.ON gaan voor een gesloten kolenopslag op het terrein
van BAYER, dit om mogelijke stofemissies nog beter te voorkomen. Zo wordt in lay-out en
proces reeds (voortijdig) voldoende ruimte gereserveerd om latere CO2-afvangst (postcombustion)
te kunnen realiseren, zoals ook blijkt uit de certificatie van de eenheid in juni 2009
als ‘capture ready’ door de TÜV-Nord.
Waar aanvankelijk werd gedacht dat het koelwaterconcept van de directe koeling vanuit
wetenschappelijk oogpunt verkieslijk zou zijn, is uit verdere exhaustieve wetenschappelijke
studie naar aanleiding van de voorliggende m.e.r. gebleken dat het scenario van de koeltoren
voor de verscheidene disciplines beter scoort dan het scenario met het open koelwatersysteem.
Voor de discipline landschap wordt het scenario met de koeltoren als aanvaardbaar beoordeeld.
De leemten in de kennis zoals onder 20.8 beschreven zijn niet van aard om de
wetenschappelijkheid van voorliggend rapport te reduceren en/of enige wetenschappelijk
gefundeerde besluitvorming over dit project in de weg te staan. Inzake monitoring zullen in elk
geval de voor elke discipline wettelijk bepaalde monitoringvereisten nauwgezet moeten worden
nageleefd.
De elektriciteitscentrale zal circa 100 directe en stabiele jobs opleveren voor een periode van 40
jaar, en talrijke bijkomende jobs bij toeleveranciers. Tijdens de bouwfase zullen gemiddeld circa
1.000 tot 1.500 personen aan de bouw meewerken. De investering wordt geraamd op méér dan
1,5 miljard euro, waarvan circa 300 miljoen euro aan Vlaamse bedrijven zullen toekomen.
SGS Belgium NV Juni 2009 Niet-technische samenvatting 897
Projectnummer: 07.0309

21. Lijst van afkortingen
ADI Aanvaardbare dagelijkse inname
AMINAL Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer
ANB Agentschap voor Natuur en Bos
APP Antwerp Power Plant, Antwerpse elektriciteitscentrale
ARAB Algemeen Reglement op de Arbeidsbescherming
art. Artikel
AWZ Administratie Waterwegen en Zeewezen
BAT Best Available Technology (BBT)
BBT Best Beschikbare Technieken
BMS BAYER Material Science
BP BeoordelingsPunt
BPA BisPhenol-A
BREF Best Available Technology REFerence document
BSI BAYER-Shell Isocyanates
BWK Biologische WaarderingsKaart
CFD Computational fluid dynamics
bv. Bijvoorbeeld
B.Vl.R. Besluit Vlaamse Regering
BWK Biologische WaarderingsKaart
BZV Biologisch ZuurstofVerbruik
°C graden Celsius (eenheid van temperatuur)
ca. circa, ongeveer
CAFÉ Clean air for Europe
CARA Chronische Aspecifieke Respiratoire Aandoeningen
CCS Carbon Capture and storage
CHP Combined heat and power
CO Koolstofmonoxide
CO2
Koolstofdioxide
CREG Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas
CZV Chemisch ZuurstofVerbruik
d dag (eenheid van tijd)
dB(A) decibel (A-gewogen geluidsdrukniveau)
DeNOx
stikstofverwijderingsinstallatie
d.i. Dit is
DS Droge Stof gehalte
DS-brandertype Brandertype Duall-Stufen
d.w.z. Dit wil zeggen
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van afkortingen 898
Projectnummer: 07.0309

e.a. En andere
e.d. En dergelijke
ESP, ESV Electrostatic precipitator, Elektrostatische vliegasvangers
etc. Et cetera
ETSAP Energy Technology Systems Analysis Programme
FGD Flue gas desulphurization (Rookgasontzwavelingsinstallatie)
EPA Environmental Protection Agency
EU Europese Unie
FEBEG Beroepsfederatie van Producenten en Verdelers van Elektriciteit in België
g gram (eenheid van massa)
GAVO GAsVOorverwarmer
gem. gemiddeld(e)
GEN Grote Eenheid Natuur
GIS Geografisch Informatie Systeem
GJ GigaJoule (eenheid van energie)
GNOP Gemeentelijk natuurontwikkelingsplan
GPBV Geïntegreerde Preventie en Bestrijding van Verontreiniging
GRUP Gewestelijk Ruimtelijk UitvoeringsPlan
GW Grenswaarde
GWL Grondwaterlichaam
h uur (eenheid van tijd)
ha hectare (eenheid van oppervlakte)
HCOV Hydrogeologische codering van de ondergrond van Vlaanderen
HD Hoge Druk
HFK FluorKoolWaterstof
HO-brandstof Hexaanoxide-brandstof
Hz Hertz (eenheid van frequentie)
IBI index voor biotische integriteit
IBW Instituut voor Bos- en Wildbeheer
IEA International Energy Agency
IFDM Immissie Frequentie Distributie Model
INBO instituut voor natuur- en bosonderzoek
IPPC International Pollution Prevention and Control (GPBV)
i.p.v. in plaats van
i.s.m. In samenwerking met
j jaar (eenheid van tijd)
KB Koninklijk Besluit
KCD Kerncentrale Doel
kg kilogram (eenheid van massa)
KMI Koninklijk Meteorologisch Instituut
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van afkortingen 899
Projectnummer: 07.0309

Kps Kust- en poldersysteem
kton kiloton (eenheid van massa)
kV kilovolt (eenheid van spanning)
KVNS Kon. Ver. Voor natuur & stedenschoon
kW kilowatt (eenheid van vermogen)
KWS KoolWaterStoffen
L liter (eenheid van volume)
LCP Large Combustion Plant (grote verbrandingsinstallatie)
LD Lage druk
LNE Administratie Leefmilieu, Natuur en Energie
LTD Lange Termijn Doelstelling
LUVO Luchtvoorverwarmer
m meter (eenheid van afstand)
m² vierkantemeter (eenheid van oppervlakte)
m³ Kubiekmeter (eenheid van volume)
m³(n) Kubiekketer onder normaalomstandigheden (1013,25 hPa, 273 K)
m.a.w. met andere woorden
max. maximum (maximaal)
MBO MilieuBeleidsOvereenkomst
m.b.t. met betrekking tot
meq milli-equivalent
MER Milieueffectrapport
m.e.r. Milieueffectrapportage
MD Midden druk
mg milligram (eenheid van massa)
min. minimum (minimaal)
MINA Milieubeleidsplan en Natuurontwikkelingsplan voor Vlaanderen
Mio. Miljoen
MJ MegaJoule (eenheid van energie)
MKN Milieukwaliteitsnorm
MP MeetPunt
Mton Megaton (eenheid van massa)
MTR Maximaal toelaatbaar risico
MWe MegaWatt elektrisch vermogen
MWth MegaWatt thermisch vermogen
N Noord
NEP Nationale EmissiePlafonds
NIS Nationaal Instituut voor de Statistiek
nl. Namelijk
NO Noordoost
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van afkortingen 900
Projectnummer: 07.0309

NOx
Stikstofoxiden
N.V. Naamloze Vennootschap
n.v.t. niet van toepassing
NW Noordwest
NWL Natuurpunt Wase Linkerscheldeoever vzw
O Oost
o.a. onder andere
P-50, P-95, P-98
PAA Peracetic Acid
50-, 95- en 98-percentiel, dit zijn de waarden waaronder respectievelijk 50, 95 en 98% van
de (meet)waarden gelegen zijn
p.a.e. Personen Auto-Equivalenten
PAK Polyaromatische koolwaterstoffen
PCB Polychloorbifenylen
PFK PerFluorKoolstof
pH zuurgraad in eenheden Sörensen
PM10
PM2,5
ref. Referentie
resp. Respectievelijk
Particulate Matter 10 µm (fijn stof met 10 µm equivalente diameter of minder)
Particulate Matter 2,5µm (fijn stof met 2,5µm equivalente diameter of minder
RfC Reference concentration for chronic inhalation exposure
R.O.I. Rookgasontzawavelingsinstallatie
RSV Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen
RUP Ruimtelijk UitvoeringsPlan
s seconde (eenheid van tijd)
S Siemens (eenheid van geleidbaarheid)
SBZ (-H) (-V) Speciale BeschermingsZone (Habitatrichtlijngebied) (Vogelrichtlijngebied)
SCR Selectieve katalytische reductie
SF6
Zwavelhexafluoride
SCR Selectieve katalytische reductie
SNCR Selectieve niet-katalytische reductie
SOx
Zwaveloxiden
T.A.W. Tweede Algemene Waterpassing
t.b.v. Ten behoeve van
TEF Toxiciteitequivalent factor
Teq Toxiciteitequivalent
t.h.v. ter hoogte van
TLV Treshold limit value
Tnb
Natteboltemperatuur
t.o.v. ten opzichte van
ToVo Toezicht Volksgezondheid, afdeling WVG (Welzijn, Volksgezondheid,en Gezin)
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van afkortingen 901
Projectnummer: 07.0309

UK United Kingdom (Verenigd Koninkrijk)
VDI Verein deutscher Ingenieure (Duitse Ingenieursvereniging)
VEN Vlaams Ecologisch Netwerk
VLAREA Vlaams Reglement voor Afvalvoorkoming en –beheer
VLAREBO Vlaams reglement betreffende de bodemsanering
VLAREM Vlaams Reglement betreffende Milieuvergunning
VMM Vlaamse MilieuMaatschappij
WGO, WHO Wereldgezondheidsorganisatie, World Health Organization
WHP Natuurpunt Hobokense Polder vzw
WKK WarmteKrachtKoppeling
WVG Administratie Welzijn, Volksgezondheid en Gezin
WZI Waterzuiveringsinstallatie
Zeq Zuurequivalenten
Z.g.n. Zo genaamde
ZS Vast stofgehalte
µg microgram (eenheid van massa)
µm micrometer (eenheid van lengte)
µS microSiemens (eenheid van geleidbaarheid)
-mv Onder maaiveld
SGS Belgium NV Juni 2009 Lijst van afkortingen 902
Projectnummer: 07.0309

22. Verklarende woordenlijst
Achtergrondconcentratie Het concentratieniveau van een stof in een gebied, zonder dat daar de
voorgenomen activiteit plaatsvindt
Achtergrondtemperatuur Temperatuur van het oppervlaktewater bij de inlaat (inlaattemperatuur). Deze
temperatuur kan hoger zijn dan de natuurlijke temperatuur door bovenstroomse
restwarmte
Afgas Gasvormige verontreiniging (eventueel beladen met stofvormige verontreinigingen)
van een productieproces die geëmiteerd wordt
Aftapstoom Stoom die uit een stoomcircuit wordt afgetapt nadat het een deel van zijn energie
aan de turbine heeft afgegeven
Afvalwater Water waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is te ontdoen of zich moet
ontdoen, met uizondering van niet-verontreinigd hemelwater
Antropogeen Van menselijke oorsprong
A-weging A-weging is een aanpassing voor de hinderlijkheid naar menselijk gehoor bij lage
geluiddrukniveaus; A-curve IS gedefinieerd in de Belgische norm NBN C 97-122
Belasting (van de eenheid) De belasting is gelijk aan de momentane vraag naar elektrisch vermogen voor de
eenheid; de maximale belasting is dus gelijk aan het vermogen van de eenheid,
meestal uitgedrukt in MWe
Best Available Techniques
BAT
SGS Belgium NV Juni 2009 Verklarende woordenlijst 903
Projectnummer: 07.0309
Best Beschikbare Technieken. Het toepassen van technieken die naar de stand van
de techniek het meest doeltreffend zijn en die tegelijk uit economisch oogpunt voor
de gebruiker haalbaar zijn
Biomassa Organisch materiaal van dierlijke of plantaardige oorsprong
BP Beoordelingspositie voor toetsing geluidnormen
Cape-size schip Groot cargo-schip, origineel gemaakt om door het Suez kanaal te varen. Capesize
schepen zijn groter dan Panamax
Component In rookgas voorkomend bestanddeel; NOx, SO2, CO2 et cetera
Condensaat Gecondenseerde stoom
Condensor Apparaat dat bestaat uit een vat, met daarin een pijpenbundel waardoor koelwater
stroomt. Hierdoor condenseert de stoom in het vat
Continue geluid Stabiel geluid dat in totaal meer dan 10% van een beoordelingsperiode kan
voorkomen
dB(A) Decibel (A-gewogen), eenheid voor A-gewogen geluiddrukniveau en/of
geluidvermogenniveau
Debiet De hoeveelheid fluïdum (in dit MER meestal water) die per tijdseenheid wordt
afgevoerd (rivier) of wordt verpompt (koelwater van een inrichting) in m 3 /s
Demiwater Gedemineraliseerd water (onder andere voor stoom)
Depositie Hoeveelheid van een stof die per tijds- en oppervlakte-eenheid neerkomt (droog en
nat)
Duurzame energiebronnen Energiebronnen die in menselijk tijdsperspectief bezien, niet-eindig zijn, bijvoorbeeld
zon, wind, waterkracht
Ecosysteem Een functioneel relatiestelsel dat bestaat uit zowel levende als niet-levende
subsystemen, doorgaans aangeduid als organismen en hun milieu
Effluent Gezuiverde lozing van een waterzuiveringsinstallatie (op het oppervlaktewater)
EHS Ecologische hoofdstructuur

Emissie Hoeveelheid stof(fen) of andere agentia, zoals geluid of straling, die door bronnen in
het milieu wordt gebracht
Emissiegrenswaarde Concentratie en/of massa van verontreinigde stoffen, gedurende een bepaalde
periode, in emissie afkomstig van inrichtingen, die in normale
bedrijfsomstandigheden niet mag worden overschreden
Energiebalans Overzicht van ingaande en uitgaande energiestromen
Fluctuerend geluid Geluid waarvan het niveau voortdurend en in belangrijke mate varieert; de variaties
kunnen zowel periodisch als niet-periodisch zijn; de niveauverhogingen worden
gemeten als LAeq,1s en duren in het totaal niet langer dan 10% van de
desbetreffende beoordelingsperiode (bijvoorbeeld druk verkeer)
Fossiele brandstof Brandstof die in de loop van vele eeuwen is ontstaan uit organische stoffen onder
druk van oude aardlagen
Fugitieve emissie Emissie die plaats vindt via kleine lekken in installaties, vooral via afdichtingen zoals
aan flenzen, rond draaiende assen van pompen, ventilatoren, kleppen; de fugitieve
emissies maken deel uit van de niet-geleide emissies
Geleide emissiebron Is een bron (uitlaat, schoorsteen) waarvoor welbepaalde fysische kenmerken
bestaan (ligging, hoogte, diameter) én in principe meetbare volumestroom (debiet)
Grenswaarde (geluid) Milieukwaliteitseis waaraan nieuwe inrichtingen dienen te voldoen (overschrijding is
niet toegestaan). Grenswaarde is, afhankelijk van het oorspronkelijk
omgevingsgeluid, gelijk aan de richtwaarden of tot 5 dB lager dan de richtwaarden
HD-stoom Hogedrukstoom
Hemelwater Verzamelnaam voor regen, sneeuw en hagel, met inbegrip van dooiwater
Immissie Concentratie of belasting (stoffen, andere agentia) in een
milieucompartiment op leefniveau
Impuls geluid Geluid veroorzaakt door zeer kortstondige gebeurtenissen, korter dan 2 seconden,
en waarvan het niveau meerdere keren abrupt terugvalt tot dat van het residuele
geluid of het oorspronkelijke omgevingsgeluid; de niveauverhogingen worden
gemeten als LAeq,1s en duren in het totaal niet langer dan 10% van de
desbetreffende beoordelingsperiode (vb. heien damplaten)
Incidenteel geluid Geluid waarvan het niveau weinig frequent verhoogt ingevolge gebeurtenissen die
langer dan 2 seconden duren; de niveauverhogingen worden gemeten als LAeq,1s
en duren in het totaal niet langer dan 10% van de duur van de desbetreffende
beoordelingsperiode (vb. veiligheidskleppen)
Intermitterrend geluid Geluid waarvan het niveau meerdere keren terugvalt tot dat van het residuele geluid
en waarbij het geluidsniveau tijdens de verhoging aanhoudt gedurende een periode
in de orde van grootte van 2 seconden; de niveauverhogingen worden gemeten als
LAeq,1s en duren in het totaal niet langer dan 10% van de duur van de
desbetreffende beoordelingsperiode (vb. Intrillen damplaten)
Inkuiping Een kuipvormig uitgevoerde vloeistofdichte constructie uit niet-brandbare materialen,
die in staat is om de lekvloeistof (uit een vat of tank) te weerhouden
Koeltoren Een systeem waarmee warmte van het koelwater aan de lucht wordt afgegeven in
plaats van aan het oppervlaktewater
LAsp
LD-stoom Lagedrukstoom
Lden
LwA A-gewogen geluidvermogenniveau
SGS Belgium NV Juni 2009 Verklarende woordenlijst 904
Projectnummer: 07.0309
A-gewogen specifiek geluid (geluid specifiek toebehorend tot de inrichting)
Geluidbelastingsindicator voor de hinder tijdens de etmaalperiode, zoals nader
gedefinieerd in Bijlage 2.2.4.1. van het Vlarem II
MAC-waarde Maximale Aanvaarde Concentratie van een gas, damp, nevel of van stof in de lucht
op de werkplek
Massabalans Overzicht van ingaande en uitgaande massastromen
MD-stoom Middendrukstoom

MER Milieu Effect Rapport (het rapport)
m.e.r. milieu-effectrapportage (de procedure)
Milieucompartimenten Verschillende onderdelen waarin het milieu verdeeld kan worden, zoals bodem,
water, lucht
Milieukwaliteitsdoelstelling Een norm met betrekking tot de kwaliteit van een milieucompartiment
MP Meetpositie voor geluid in referentiesituatie
Niet-geleide emissiebron Elke emissiebron die één van de kenmerken van een geleide emissiebron ontbreekt
PAK Polycyclische aromatische koolwaterstof
Panamax De Panamax is een cargo-schip, zo geconstrueerd zodat zijn maximale afmetingen
nog net gebruik kan maken van het Panamakanaal
Percentiel Getal, dat in een cumulatieve frequentieverdeling in procenten de kans aangeeft dat
een bepaald meetresultaat niet wordt overschreden. Als het 95-
(onderschrijdings)percentiel van een reeks meetresultaten (bijvoorbeeld) 5,3 is, dan
ligt 95% van de meetresultaten onder 5,3
ppm parts per million (1 per 10 6 )
ppb parts per billion (1 per 10 9 )
Receptorpunt Punt waar de concentratie van een bepaalde milieubelasting wordt berekend
Restgas Gasvormige stroom (eventueel beladen met stofvormige verontreinigingen) die als
restproduct van een productieproces beschouwd wordt; deze kan een nuttige
toepassing krijgen, gezuiverd worden of geëmitteerd worden als afgas
Restwater Water, meestal beladen met diverse stoffen (verontreinigingen), dat als restproduct
van een productieproces beschouwd wordt, het kan een nuttige toepassing krijgen,
gezuiverd worden of geloosd worden als afvalwater
Richtwaarde Milieukwaliteitseis die – al dan niet op termijn – zoveel mogelijk moet worden bereikt
en gehandhaafd (overschrijding is om bijzondere redenen mogelijk)
Richtwaarde (geluid) De waarde in dB(A) waaraan het specifieke geluid van een inrichting wordt getoetst;
ook de waarde in dB(A) die geldt als milieukwaliteitsnorm voor het LA95,1h van het
omgevingsgeluid in open lucht
Risico Ongewenste gevolgen van een activiteit, verbonden met de kans dat deze zich voor
zullen doen
Rookgas De gasstroom in de uitlaat van een verbrandingsinstallatie
STEG Stoom- en gasturbine-installatie
Stookwaarde De calorische waarde van een brandstof zonder correctie voor opwarming van het
aanwezige water en de condensatiewarmte van het gevormde water
Streefwaarde Milieukwaliteitsniveau waarbij het risico op als nadelig gewaardeerde effecten
verwaarloosbaar wordt geacht
Temperatuursprong (∼T) De mate van opwarming aangegeven in graden Kelvin (K) van het ingenomen
koelwater. Deze temperatuursprong wordt gemeten als het verschil in temperatuur
van het koelwater voor en na de condensor
Toxisch Giftig; eigenschap van een chemische stof berustend op een verstoring van
fysiologische functies in levende organismen
Verspreidingsmodel Model waarmee de verspreiding (van luchtverontreiniging) wordt voorspeld
Warmtelozing (MWth) De hoeveelheid warmte (MJ) in het koelwater die een inrichting per seconde op het
oppervlaktewater loost
WKC Warmte-krachtcentrale
WKK Warmte-krachtkoppeling
Zuurequivalenten Eenheid voor zure depositie
SGS Belgium NV Juni 2009 Verklarende woordenlijst 905
Projectnummer: 07.0309

23. Literatuurlijst
23.1. Algemeen
• Richtlijnenboeken voor het opstellen en beoordelen van milieueffectrapporten, LNE,
Dienst Mer.
• www.gisvlaanderen.be
• www.mervlaanderen.be
• Milieueffectrapportage. Effectvoorspelling: delen 20, 21, 22, 23, 24, 25. Ministerie
VROM, Staatsuitgeverij/DOP, ’’s-Gravenhage, 1989.
23.2. Projectomschrijving
• Informatie ter beschikking gesteld door E.ON Kraftwerke GmbH.
• Eindrapport Evaluatie van het reductiepotentieel voor diverse polluenten naar het
compartiment lucht voor de elektriciteitsproductie in Vlaanderen. (mei, 2002), Vito,
studie in opdracht van Aminal.
• Field evaluation of a sound system to reduce estuarine fish intake at a power plant cooling
water inlet’ , gepubliceerd in januari 2004.
• IPPC referentiedocument Beste beschikbare technieken voor industriële koelsystemen.
• Civiele werkzaamheden aanlegkade t.b.v. een losplaats voor steenkolen,
haalbaarheidsstudie.
• MER 1.100 MWe kolengestookte centrale Maasvlakte, Nederland.
• MER Spoorwegverbinding onder de Schelde (Liefkenshoekspoortunnel).
• MER – kennisgevingsdocument tweede Tijsmanstunnel.
• Commission Energy 2030 Renewable energies Prof. J. De Ruyck 25/10/2006
• Commission ENERGY 2030, FINAL REPORT June 19, 2007
• BP Statistical Review of World Energy June 2008
• Devriendt N., Dooms G., Liekens J., Wouter N., Pelkmans L., Prognoses voor
hernieuwbare energie en warmtekrachtkoppeling tot 2020, oktober 2005, VITO.
• Palmers G., Dooms G., Shaw S. (3 E ), Scheuren C. (FUL), Neyens J. (IMEC), De Stexhe
F. (UCL), Solar Roadmap, Renewable Energy Evolution in Belgium 1974-2025, i.ov.
Belgian Science Policy, juni 2004, www.belspo.be
• Frans Van Hulle (3 E ), Yves Cabooter (3 E ), Geert Palmers (3 E ), Vera Van Lancker
(RCMG), Sophie Le Bot (RCMG), Samuel Deleu (RCMG), Joris Soens (KUL-ESAT),
Johan Driesen (KUL-ESAT), Optimal offshore wind energy developments in Belgium,
i.ov. Belgian Science Policy, FOD Wetenschapsbeleid, mei 2004, www.belspo.be
23.3. Discipline lucht
• Eindrapport Evaluatie van het reductiepotentieel voor diverse polluenten naar het
compartiment lucht voor de elektriciteitsproductie in Vlaanderen. (mei, 2002), Vito,
studie in opdracht van Aminal;
SGS Belgium NV April 2009 Literatuurlijst 906
Projectnummer: 07.0309

• Luchtkwaliteit in het Vlaamse gewest, jaarverslag immissiemeetnetten, Kalenderjaar
2006 en meteorologisch jaar 2006-2007, VMM-december 2007.
• Lozingen in de lucht 1990-2006, CDVP emissie-inventaris lucht, afdeling Meetnetten en
onderzoek, VMM, december 2007.
• Proost S., Claes K., Duerinck J., Eyckmans J., Moons E., Reymen D., Saveyn B., Van
Herbruggen B., Van Regemorter D.; Economische impact van de Kyoto-doelstellingen
op de Vlaamse economie; ENERGY,TRANSPORT AND ENVIRONMENT, CENTER
FOR ECONOMIC STUDIES.
• NEC-reductieprogramma 2006, Vlaamse versie, LNE.
• Emissiegegevens van ketels BAYER, via elektronisch verkeer ontvangen van de
milieucoördinator van BAYER.
• Emissies van de Haven van Antwerpen, Info verkregen van Het gewestelijk havenbedrijf
Antwerpen.
• Vlarem I en Vlarem II, Milieuwetboek Vlaanderen, 15 de uitgave 2008.
• Modelleringprogramma IFDM-PC, VITO.
• Modelleringprogramma CAR-model
• IPPC referentiedocument Beste beschikbare Technieken ‘Emissies van opslag’
• IPPC referentiedocument Beste beschikbare Technieken ‘Grote stookinstallaties’
• Onderzoek naar de bronnen van PM10 in de haven van Antwerpen, Studie uitgevoerd in
opdracht van het departement Leefmilieu, Natuur en Energie; uitgevoerd door Vito,
maart 2007.
• ‘Actieplan fijn stof en NO2 in de Antwerpse haven en de stad Antwerpen’ d.d. juli 2008
opgesteld in het kader van de uitvoering van het Vlaams stofplan in opdracht van Hilde
Crevits, Vlaams Minister van Openbare Werken, Energie, Leefmilieu en Natuur, Het
Gemeentelijk Havenbedrijf van Antwerpen en Stad Antwerpen.
23.4. Discipline water
• Basiswater- en drinkwaterkwaliteit (ref. http//www.vmm.be);
• Studie naar de verspreiding van het koelwater in de Schelde bij inplanting van de
nieuwe elektriciteitscentrale op de site van BAYER, IMDC NV, 2008;
• De watertoets voor plannen, programma’s en vergunningen. Verplichtingen en
implicaties, Ann Carette, Juridische Dienst departement Leefmilieu, Natuur en Energie
26 september 2006;
• brochure Het decreet Integraal Waterbeleid. Mijlpaal voor het Vlaamse waterbeleid,
VMM, 2004.
• De watertoets voor plannen, programma’s en vergunningen. Verplichtingen en
implicaties, Ann Carette, Juridische Dienst departement Leefmilieu, Natuur en Energie
26 september 2006
• Field evaluation of a sound system to reduce estuarine fish intake at a power plant cooling
water inlet’ , gepubliceerd in januari 2004.
• IMDC (2007a). Milieueffectrapport Verruiming vaargeul Beneden-Zeeschelde en
Westerschelde, Basisrapport Zoutdynamiek, een uitgave van het project Verruiming
vaargeul van RWS Zeeland en MOW Maritieme Toegang, september 2007
SGS Belgium NV April 2009 Literatuurlijst 907
Projectnummer: 07.0309

• IMDC (2007b). Milieueffectrapport Verruiming vaargeul Beneden-Zeeschelde en
Westerschelde, Basisrapport Slibdynamiek, een uitgave van het project Verruiming
vaargeul van RWS Zeeland en MOW Maritieme Toegang, september 2007
23.5. Discipline bodem en grondwater
• Rapport Oriënterend bodemonderzoek, BAYER Antwerpen N.V. Scheldelaan 420
Haven 507 2000 Antwerpen Kad. Perc. 234t, Lisec vzw, juli 2000 (SDV-2000-8354-R-
SVD-BAY005).
• BAYER Antwerpen NV, Uitvoering van een Oriënterend Bodemonderzoek, Scheldelaan
420 Haven 507 2040 Antwerpen – percelen eigendom van BAYER Antwerpen NV
Eindrapport (deel 1), Ecorem november 2001 (B03/5112.010).
• BAYER Antwerpen NV, Uitvoering van een Controleonderzoek op perceel 234t te 2040
Antwerpen Scheldelaan 420, Haven 507, Ecorem maart 2002 (B06/5112.006).
• BAYER Antwerpen NV, Actualisatie Oriënterend Bodemonderzoek voor
onderzoekslocatie gelegen aan de Scheldelaan 420 te 2040 Antwerpen (perceel 234r),
Ecorem augustus 2003 (B13/5112.003).
• BAYER Antwerpen NV, Actualisatie Oriënterend Bodemonderzoek voor
onderzoekslocatie gelegen aan de Scheldelaan 420 te 2040 Antwerpen (percelen
234b, 234c, 234p, 234v en 234w), Ecorem februari 2004 (B14/5112.003).
• BAYER Antwerpen NV, Actualisatie Oriënterend Bodemonderzoek, Haven 507
Scheldelaan 420 2040 Antwerpen, Arcadis Gedas maart 2004 (11/002774).
• Beschrijvend Bodemonderzoek BAYER Antwerpen NV (RO), Arcadis Gedas maart
2004 (11/002722).
• Kaart kwetsbaarheid van de ondergrond.
23.6. Discipline geluid
• Akoestisch onderzoek naar de inrichting van E.ON Benelux op de Maasvlakte te
Rotterdam (rapport 6061138.R01 van WNP raadgevende ingenieurs);
• Milieu-effecten rapport 1.100 Mwe kolengestookte centrale Maasvlakte – E.ON Benelux
N.V. (50662145-Consulting 06-1037);
• Neubau Steinkohekraftwerk Datteln – E.ON Kraftwerke GmbH (M64 783/15 hkm 28.juli
2006 – Müller-BBM);
• Hervergunning van de energieproductie bij Lanxess/BAYER (ref. 04/08325/PV –
Ecolas);
23.7. Discipline mens
• Air Quality Guidelines-Second Edition, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen,
Denmark, 2000;
• Air Quality Guidelines-Global Update, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen,
Denmark, 2006;
SGS Belgium NV April 2009 Literatuurlijst 908
Projectnummer: 07.0309

• Verkeerstellingen 2006, Vlaamse overheid, Beleidsdomein Mobiliteit en Openbare
werken, Agentschap infrastructuur, afdeling verkeerskunde, Brussel, Depotnummer
2007/3241/104, 2007;
• Verkeerstellingen 2000, nr 18, Ministerie van Verkeer en infrastructuur, bestuur van
wegverkeer en infrastructuur, Dienst infrastructuur, Directie normen en databanken,
2001;
• Chemiekaarten, gegevens voor veilig werken met chemicaliën, 16 e editie, 2001;
23.8. Discipline fauna en flora
• AMINAL cel MER, 2001; Kwetsbaarheidskaarten voor fauna en flora ten behoeve van
de ondersteuning van milieueffectrapportage i.s.m. Aeolus en Lisec.
• Aeolus bvba, 2006; Achtergrondnota Natuur Haven van Antwerpen.; Finale versie, 30
maar 2006.
• Jager, 3., 1992;Een onderzoek naar de vissterfte ten gevolge van koelwaterinname uit
het Eems-estuarium door de Eemscentrale in 1981/1982.; Rapport DGW-92.026.
Rijkswaterstaat, Rijksinstituut voor Kust en Zee / RIKZ.
• Hadderingh, R.H. & Z. Jager, 2002; Comparison of fisch impingement by a thermal
power station with fish populations in the Ems Estuary.;Journal of Fish Biology 61: 105
– 124.
• Hartholt J.G., Jager Z., 2004. Effecten van koelwater op het zoute aquatische milieu.
• Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Rapport RIKZ/2004.043.
• Maes J., Taillieu A., Van Damme P., Ollevier F., 1996. Impact van watercaptatie via het
waterpompsysteem van de Kerncentrale van Doel ¾ op de biota van de Beneden-
Zeeschelde. Studierapport in opdracht van Electrabel.Katholieke Universiteit Leuven,
Departement Biology.
• Paelinckx, D. et al., 2001; Biologische waarderingskaart van het Vlaame Gewest.
Aanvullende algemene verklarende tekst. Mededelingen van het Instituut voor
Natuurbehoud 17;Brussel.
• Stevens M., 2008;Niet gepubliceerd. Gegevens over het visbestand op de
Schelde.INBO
• Beheerscommissie Natuurcompensaties Linkerscheldeoever. (2003). Stand van zaken
realisatie natuurcompensaties en opstart van de monitoring in het
Linkerscheldeoevergebied – jaarverslag september 2002 – oktober 2003.
• Instituut voor natuurbehoud (2003). Monitoring van het Linkerscheldeoevergebied in
uitvoering van de resolutie van het Vlaams Parlement van 20 februari 2002; resultaten
van het eerste jaar, december 2003. Resultaten van het tweede jaar, december 2004.
• Instituut voor natuurbehoud (2005). Monitoring van het Linkerscheldeoevergebied in
uitvoering van de resolutie van het Vlaams Parlement van 20 februari 2002: resultaten
van het derde jaar, december 2005.
• Spanoghe G., Gyselings R. & Van den Bergh E. 2006. Monitoring van het
Linkerscheldeoevergebied in uitvoering van de resolutie van het Vlaams Parlement van
20 februari 2002: resultaten van het derde jaar. Bijlage 8.6 van het derde jaarverslag
van de Beheercommissie Natuurcompensaties Linkerscheldeoevergebied. Verslag
Instituut voor Natuurbehoud IN.O.2006.1, Brussel
SGS Belgium NV April 2009 Literatuurlijst 909
Projectnummer: 07.0309