COÖPERATIEF LEREN Simon Veenman Sectie Onderwijs en ...

wantrouwen elkaars bedoelingen of trachten elkaar in verwarring te brengen. De som van het
geheel is daardoor minder dan het totaal van individuele inspanningen van de groepsleden.
In een echte coöperatieve leergroep krijgen de leerlingen de opdracht om samen te
werken en waarderen ze deze samenwerking. Ze zijn er zich van bewust dat hun succes
afhankelijk is van de inspanningen van alle leden van de groep. Deze groepen kenmerken zich
door het volgende:
a) a) het doel om het leerproces van alle leden van de groep te bevorderen leidt er toe dat
alle leden zich maximaal inspannen waardoor een resultaat bereikt wordt dat boven hun
individuele capaciteiten uitgaat. De leden van de groep beseffen dat ze van elkaar
afhankelijk zijn ("samen pompen of verzuipen"), als één lid faalt, faalt iedereen.
b) b) De leden van de groep houden elkaar verantwoordelijk voor de kwaliteit van het
geleverde werk. Alleen kwalitatief goed werk is in ieders belang.
c) c) De leden van de groep werken face-to-face bij het werken aan gezamenlijke
uitkomsten of producten. Ze werken echt samen en helpen, ondersteunen, bemoedigen en
activeren elkaar.
d) d) De leden van de groep beschikken over sociale en communicatieve vaardigheden en
gebruiken deze om hun inspanningen op elkaar af te stemmen en om hun doel te
bereiken. Taak-werk en team-werk worden benadrukt.
e) e) De groepen gaan na in hoeverre er effectief en doelmatig gewerkt is en hoe de
onderlinge samenwerking is geweest. Ze doen dit met het oog op een beter functioneren
in de naaste toekomst.
7. Enkele coöperatieve werkvormen 2[2]
De tot dusverre beschreven inzichten om samenwerkend leren vorm te geven zijn vooral
ontleend aan Johnson en Johnson (1994, 1994a,b). Zij gaan er van uit dat als de leraren een
grondig inzicht hebben in de theoretische uitgangspunten van samenwerkend leren zij het
beste in staat zijn vorm te geven aan samenwerkingssituaties. Zij zijn hierdoor in staat elke les
zo te structureren dat voldaan wordt aan de vijf basiselementen van samenwerkend leren (zie
boven). Elk onderdeel van het lesprogramma leent zich - na een aantal aanpassingen - in
principe voor samenwerkend leren.
Op dit moment is een veelheid van coöperatieve werkvormen ontwikkeld om leraren
behulpzaam te zijn bij het toepassen van samenwerkend leren. Deze werkvormen variëren van
simpel tot complex. Alle werkvormen zijn in beginsel onafhankelijk van het gebruikte
lesprogramma of methode, dit wil zeggen dat ze toegepast kunnen worden in een veelheid van
lessen, ze zijn niet inhoudsgebonden. Veel werkvormen zijn te vinden bij Kagan (1994).
Nederlandse publicaties met een beschrijving van coöperatieve werkvormen zijn: Ebbens,
Ettekoven en Van Rooijen (1997), Förrer, Kenter en Veenman (2000) en Haenen en Haitink
(1998). Enkele bruibare werkvormen (van Kagen en anderen) zullen we nu kort bespreken.
2[2] De illustraties bij de coöperatieve werkvormen zijn ontleend aan het AIO-project Implementatie van
Coöperatief Leren van de Sectie Onderwijs en Educatie van de Katholieke Universiteit Nijmegen, maart 2001.