KNMG handreiking Beroepsgeheim en politie/justitie - Inspectie voor ...
KNMG handreiking Beroepsgeheim en politie/justitie - Inspectie voor ...
KNMG handreiking Beroepsgeheim en politie/justitie - Inspectie voor ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong><br />
Handreiking
Colofon Handreiking <strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> is e<strong>en</strong> uitgave van de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij<br />
tot bevordering der G<strong>en</strong>eeskunst (<strong>KNMG</strong>), herzi<strong>en</strong>e versie februari 2012.<br />
De arts<strong>en</strong>federatie <strong>KNMG</strong> verteg<strong>en</strong>woordigt ruim 53.000 arts<strong>en</strong> <strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eeskunde. Van de <strong>KNMG</strong><br />
mak<strong>en</strong> deel uit de Koepel Arts<strong>en</strong> Maatschappij <strong>en</strong> Gezondheid (KAMG), Landelijke ver<strong>en</strong>iging van Arts<strong>en</strong> in<br />
Di<strong>en</strong>stverband (LAD), de Landelijke Huisarts<strong>en</strong> Ver<strong>en</strong>iging (LHV), de Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging <strong>voor</strong> Arbeids- <strong>en</strong><br />
Bedrijfsg<strong>en</strong>eeskunde (NVAB), de Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging <strong>voor</strong> Verzekeringsg<strong>en</strong>eeskunde (NVVG), de Orde van<br />
Medisch Specialist<strong>en</strong> (OMS) <strong>en</strong> de Ver<strong>en</strong>iging van Specialist<strong>en</strong> in ouder<strong>en</strong>g<strong>en</strong>eeskunde (Ver<strong>en</strong>so).<br />
www.knmg.nl/beroepsgeheim<br />
Als u deze qr-code met uw mobiele telefoon scant, komt u terecht op de <strong>KNMG</strong>-website<br />
waar de <strong>handreiking</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> handzaam kaartje over het beroepsgeheim staan.<br />
Vrag<strong>en</strong>? Bel de <strong>KNMG</strong> Arts<strong>en</strong>infolijn 030 – 28 23 322 of mail naar arts<strong>en</strong>infolijn@fed.knmg.nl. Voor <strong>KNMG</strong>-led<strong>en</strong><br />
is dit e<strong>en</strong> gratis service.<br />
Opmaak buro-Lamp, Amsterdam<br />
Contactgegev<strong>en</strong>s <strong>KNMG</strong> Postbus 20051 3502 LB Utrecht - (030) 282 38 00 - www.knmg.nl<br />
Overname van tekst<strong>en</strong> uit deze publicatie is toegestaan onder vermelding van de volledige bronvermelding:<br />
<strong>KNMG</strong> Handreiking <strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong>, Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering<br />
der G<strong>en</strong>eeskunst, februari 2012.
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong><br />
Handreiking
Inhoudsopgave<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 5<br />
Inleiding 7<br />
I <strong>Beroepsgeheim</strong> algeme<strong>en</strong> 11<br />
1 <strong>Beroepsgeheim</strong>: zwijgplicht <strong>en</strong> verschoningsrecht 11<br />
2 Verschoningsrecht 18<br />
3 Afgeleid beroepsgeheim 22<br />
4 <strong>Beroepsgeheim</strong> na overlijd<strong>en</strong> 23<br />
II <strong>Beroepsgeheim</strong>: bijzondere situaties 25<br />
5 Patiënt pleegt strafbaar feit binn<strong>en</strong> de hulpverl<strong>en</strong>ing 25<br />
6 Patiënt pleegde strafbaar feit buit<strong>en</strong> de hulpverl<strong>en</strong>ing 27<br />
7 Patiënt heeft letsel opgelop<strong>en</strong> 28<br />
8 Politie/<strong>justitie</strong> betreedt praktijk/instelling 30<br />
9 Inbeslagneming 33<br />
10 Verdov<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> 38<br />
11 Wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> andere gevaarlijke <strong>voor</strong>werp<strong>en</strong> 39<br />
12 Beeld- <strong>en</strong> geluidsopnam<strong>en</strong> 40<br />
13 Kindermishandeling <strong>en</strong> volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>geweld 44<br />
14 Arts als getuige 45<br />
15 Arts als verdachte in e<strong>en</strong> strafzaak 47<br />
16 For<strong>en</strong>sisch arts 49<br />
III Overige 53<br />
Praktische punt<strong>en</strong> bij contact<strong>en</strong> met <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 53<br />
Afkorting<strong>en</strong> 53<br />
Literatuur 54<br />
Bijlage: Aanvraagformulier Medische Informatie, SDU 2010 56
Inleiding
Inleiding<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 7<br />
Voor u ligt de in 2012 herzi<strong>en</strong>e versie van de <strong>KNMG</strong> Handreiking beroepsgeheim<br />
<strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong>. De eerste versie van deze <strong>handreiking</strong> werd in<br />
2004 gepubliceerd. Geregeld, met name na incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarbij onschuldige<br />
slachtoffers vall<strong>en</strong>, wordt de roep om versoepeling van het medisch<br />
beroepsgeheim gehoord. Deze geluid<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> afkomstig zijn van onder<br />
andere de <strong>politie</strong>, het Op<strong>en</strong>baar Ministerie (OM), de <strong>Inspectie</strong> <strong>voor</strong> de<br />
Gezondheidszorg (IGZ) <strong>en</strong> de Onderzoeksraad <strong>voor</strong> de Veiligheid. 1 Daarbij<br />
kunn<strong>en</strong> uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt. Keer op keer heeft de<br />
<strong>KNMG</strong> lat<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> het niet e<strong>en</strong>s te zijn met e<strong>en</strong> (gedeeltelijke) opheffing<br />
of versoepeling van het medisch beroepsgeheim, omdat dit tot veel grotere<br />
risico’s <strong>voor</strong> de sam<strong>en</strong>leving kan leid<strong>en</strong> dan de gevar<strong>en</strong> die daarmee mogelijk<br />
zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>. 2<br />
Tegelijkertijd moet<strong>en</strong> arts<strong>en</strong> zich bewust zijn dat het beroepsgeheim in<br />
bepaalde situaties wel doorbrok<strong>en</strong> mag word<strong>en</strong>. Het medisch beroepsgeheim<br />
is immers niet absoluut. In bepaalde gevall<strong>en</strong> kan het aan de orde<br />
zijn om het beroepsgeheim te doorbrek<strong>en</strong>, ook jeg<strong>en</strong>s <strong>politie</strong> of <strong>justitie</strong>.<br />
Bij<strong>voor</strong>beeld als dat geschiedt met toestemming van de patiënt, of als<br />
dat wettelijk verplicht is, of na afweging van e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong>. Dit<br />
docum<strong>en</strong>t probeert daarbij <strong>en</strong>ige houvast <strong>voor</strong> de arts te bied<strong>en</strong>.<br />
In sommige gevall<strong>en</strong> moet de afweging om het beroepsgeheim te doorbrek<strong>en</strong><br />
in het medisch dossier word<strong>en</strong> aangetek<strong>en</strong>d. Omdat het medisch<br />
dossier primair is bedoeld als hulpmiddel bij de zorgverl<strong>en</strong>ing aan de<br />
patiënt hoeft dat niet in alle gevall<strong>en</strong>. In deze <strong>handreiking</strong> bevel<strong>en</strong> wij aan<br />
om de afweging<strong>en</strong> die hebb<strong>en</strong> geleid tot het verstrekk<strong>en</strong> van informatie op<br />
grond van e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong> in het dossier aan te tek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Maar er<br />
zijn ook situaties d<strong>en</strong>kbaar waarin het verstandig is om, met het oog op<br />
de zorgverl<strong>en</strong>ing aan de patiënt, aan te tek<strong>en</strong><strong>en</strong> wat de red<strong>en</strong> is geweest<br />
om het beroepsgeheim (nog) niet te doorbrek<strong>en</strong>. Met name als e<strong>en</strong> arts<br />
concrete aanwijzing<strong>en</strong> heeft dat sprake is van e<strong>en</strong> gevaarlijke situatie<br />
maar toch bewust besluit om na afweging het beroepsgeheim (nog) niet te<br />
doorbrek<strong>en</strong>.<br />
1 E<strong>en</strong> <strong>voor</strong>beeld is het schietincid<strong>en</strong>t in Alph<strong>en</strong> aan d<strong>en</strong> Rijn in 2011 waarbij zev<strong>en</strong> dodelijke slachtoffers<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal gewond<strong>en</strong> viel<strong>en</strong>.<br />
2 <strong>KNMG</strong> Gespreksnotitie Rondetafelgesprek 17 november 2011, Tweede Kamercommissie V&J. Op internet:<br />
www.knmg.nl/beroepsgeheim.
8 <strong>Beroepsgeheim</strong>: inleiding<br />
In deze <strong>handreiking</strong> is <strong>voor</strong>ts opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat in geval van e<strong>en</strong> grootschalig<br />
ongeval of ramp arts<strong>en</strong> met de uitdrukkelijke of veronderstelde toestemming<br />
nam<strong>en</strong> van slachtoffers mog<strong>en</strong> verstrekk<strong>en</strong> aan <strong>politie</strong> of <strong>justitie</strong> als<br />
dat nodig is om familie of betrokk<strong>en</strong> hulpdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> te informer<strong>en</strong> over de<br />
verblijfplaats van het slachtoffer (par. II.7).<br />
Wetgeving <strong>en</strong> rechtspraak over de mogelijkheid om het beroepsgeheim te<br />
doorbrek<strong>en</strong> zijn niet altijd ev<strong>en</strong> duidelijk, ook niet <strong>voor</strong> arts<strong>en</strong>. Daarom<br />
is deze <strong>handreiking</strong> bedoeld als praktisch hulpmiddel om in concrete<br />
situaties houvast te bied<strong>en</strong> aan het toepass<strong>en</strong> van bestaande norm<strong>en</strong>,<br />
vastgelegd in wet- <strong>en</strong> regelgeving <strong>en</strong> in geld<strong>en</strong>de jurisprud<strong>en</strong>tie, op het<br />
gebied van het medisch beroepsgeheim in relatie tot <strong>politie</strong> <strong>en</strong> <strong>justitie</strong>.<br />
Dit docum<strong>en</strong>t bevat ge<strong>en</strong> nieuwe norm<strong>en</strong> – <strong>en</strong> is dus ge<strong>en</strong> richtlijn maar<br />
e<strong>en</strong> <strong>handreiking</strong> – maar is bedoeld als praktisch hulpmiddel <strong>voor</strong> arts<strong>en</strong><br />
bij vrag<strong>en</strong> over hoe om te gaan met het beroepsgeheim jeg<strong>en</strong>s <strong>politie</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>justitie</strong>. Arts<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong>s met <strong>politie</strong> of <strong>justitie</strong> in aanraking. Soms<br />
als slachtoffer van e<strong>en</strong> strafbaar feit, soms als getuige <strong>en</strong> soms zelfs als<br />
verdachte. In dergelijke situaties kunn<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> rijz<strong>en</strong> met betrekking tot<br />
het verstrekk<strong>en</strong> van informatie aan <strong>politie</strong> <strong>en</strong> <strong>justitie</strong> <strong>en</strong> de verhouding met<br />
het medisch beroepsgeheim. Deze <strong>handreiking</strong> bevat e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> deel<br />
over het beroepsgeheim (deel I). Daarna volg<strong>en</strong> in deel II <strong>en</strong>kele bijzondere<br />
situaties waarin vrag<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> rijz<strong>en</strong> rond het beroepsgeheim van arts<strong>en</strong>.<br />
Daarin wordt uite<strong>en</strong>gezet hoe arts<strong>en</strong> in die bijzondere situaties met het<br />
beroepsgeheim zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> omgaan.<br />
Sinds 2004 is er <strong>voor</strong>al nieuwe jurisprud<strong>en</strong>tie versch<strong>en</strong><strong>en</strong> op het terrein<br />
van het beroepsgeheim in relatie tot <strong>politie</strong> <strong>en</strong> <strong>justitie</strong>, in het bijzonder<br />
met betrekking tot het in beslag nem<strong>en</strong> van patiënt<strong>en</strong>dossiers door<br />
<strong>justitie</strong>. In deze herzi<strong>en</strong>e versie van de <strong>handreiking</strong> is de tekst met name<br />
geactualiseerd <strong>en</strong> uitgebreid naar aanleiding van die nieuwe jurisprud<strong>en</strong>tie<br />
(<strong>en</strong> literatuur). Voorts zijn op onderdel<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele verbetering<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> aanvulling<strong>en</strong> doorgevoerd, bij<strong>voor</strong>beeld over de inbeslagneming van<br />
incid<strong>en</strong>tmeldingsgegev<strong>en</strong>s.
De <strong>KNMG</strong> is Wilma Duijst (jurist <strong>en</strong> for<strong>en</strong>sisch arts, GGD IJsselland), Johan<br />
Legemaate (hoogleraar gezondheidsrecht, UvA/AMC), Tineke Stikker (GGZ<br />
Nederland) <strong>en</strong> het landelijke Expertisec<strong>en</strong>trum Medische Zak<strong>en</strong> van het<br />
Op<strong>en</strong>baar Ministerie Rotterdam zeer erk<strong>en</strong>telijk <strong>voor</strong> hun comm<strong>en</strong>tar<strong>en</strong> op<br />
eerdere concept<strong>en</strong> van deze herzi<strong>en</strong>e <strong>handreiking</strong>.<br />
Er bestaat ook e<strong>en</strong> Handreiking <strong>politie</strong> <strong>en</strong> <strong>justitie</strong> van de NVZ ver<strong>en</strong>iging<br />
<strong>voor</strong> ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong> (2004). Voor arts<strong>en</strong> die werkzaam zijn in ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong><br />
geldt dat het ziek<strong>en</strong>huis kan optred<strong>en</strong> als verteg<strong>en</strong>woordiger van de arts.<br />
De NVZ <strong>handreiking</strong> bevat onder andere de aanbeveling <strong>voor</strong> ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong><br />
om e<strong>en</strong> of meer contactfunctionariss<strong>en</strong> te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> die de contact<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> het ziek<strong>en</strong>huis <strong>en</strong> de <strong>politie</strong> <strong>en</strong> <strong>justitie</strong> onderhoudt.<br />
Mede naar aanleiding van het Alph<strong>en</strong>se schietincid<strong>en</strong>t werkte GGZ<br />
Nederland t<strong>en</strong> tijde van de herzi<strong>en</strong>ing van deze <strong>handreiking</strong> ook aan e<strong>en</strong><br />
branchecode over uitzondering<strong>en</strong> op het beroepsgeheim bij sam<strong>en</strong>werking<br />
met <strong>politie</strong> <strong>en</strong> <strong>justitie</strong>. 3<br />
Bij deze <strong>handreiking</strong> hoort e<strong>en</strong> handzame sam<strong>en</strong>vatting in zakformaat.<br />
Deze vindt u op www.knmg.nl/beroepsgeheim. De nummering in deze<br />
<strong>handreiking</strong> correspondeert met de nummering in de sam<strong>en</strong>vatting.<br />
Wilt u deze opvrag<strong>en</strong>, mail dan naar arts<strong>en</strong>infolijn@fed.knmg.nl of bel<br />
030 - 28 23 322 (optie 2).<br />
3 ‘GGZ Nederland werkt aan e<strong>en</strong> branchecode omtr<strong>en</strong>t uitzondering<strong>en</strong> beroepsgeheim’. Nieuwsbericht GGZ<br />
Nederland, 12 juli 2011.<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 9
I<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> algeme<strong>en</strong><br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 11<br />
1 <strong>Beroepsgeheim</strong>: zwijgplicht <strong>en</strong> verschoningsrecht<br />
Het beroepsgeheim 4 bestaat uit de zwijgplicht <strong>en</strong> het verschoningsrecht.<br />
De zwijgplicht geldt teg<strong>en</strong>over iedere<strong>en</strong>. Het verschoningsrecht teg<strong>en</strong>over<br />
de rechter, de rechter-commissaris 5 , de officier van <strong>justitie</strong> <strong>en</strong> de <strong>politie</strong>. 6<br />
omvang van het beroepsgeheim<br />
Het beroepsgeheim omvat alle gegev<strong>en</strong>s, die e<strong>en</strong> arts in de uitoef<strong>en</strong>ing van<br />
zijn beroep over de patiënt te wet<strong>en</strong> komt, ook niet medische zak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zak<strong>en</strong> die de arts buit<strong>en</strong> de patiënt om te wet<strong>en</strong> komt.<br />
Voorbeeld 1<br />
De <strong>politie</strong> vraagt of de arts e<strong>en</strong> bepaalde persoon heeft behandeld of in de<br />
instelling of praktijk heeft gezi<strong>en</strong>. De arts geeft ge<strong>en</strong> antwoord, t<strong>en</strong>zij met<br />
toestemming van de patiënt of als sprake is van e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong>.<br />
Voorbeeld 2<br />
De <strong>politie</strong> vraagt aan <strong>en</strong>kele ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong> in de regio of zich iemand met e<strong>en</strong><br />
schotwond heeft gemeld. De arts geeft ge<strong>en</strong> antwoord, t<strong>en</strong>zij sprake is van<br />
e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong>.<br />
Voorbeeld 3<br />
De <strong>politie</strong> verzoekt e<strong>en</strong> arts om met e<strong>en</strong> patiënt te mog<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong>, die wordt<br />
verdacht van het pleg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> misdrijf. Opsporingsambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
zich houd<strong>en</strong> aan de regels <strong>voor</strong> binn<strong>en</strong>tred<strong>en</strong> (zie II.8). In het algeme<strong>en</strong> is<br />
het zo dat de <strong>politie</strong> e<strong>en</strong> verdachte overal mag aanhoud<strong>en</strong>. Maar e<strong>en</strong> arts<br />
kan van m<strong>en</strong>ing zijn dat er ernstige medische bezwar<strong>en</strong> bestaan teg<strong>en</strong> het<br />
hor<strong>en</strong> of aanhoud<strong>en</strong> van de patiënt. De arts br<strong>en</strong>gt de <strong>politie</strong> daarvan dan<br />
op de hoogte. Bij ernstige medische bezwar<strong>en</strong> heeft de <strong>politie</strong> (tijdelijk) ge<strong>en</strong><br />
toegang tot de patiënt (proportionaliteitsbeginsel). Het aanhoud<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
verdachte is pas w<strong>en</strong>selijk als dat medisch gezi<strong>en</strong> verantwoord is.<br />
4 Art.88 Wet BIG, art.7:457 BW (= WGBO), art.12 Wbp, art.272 Sr.<br />
5 Rechter = rechter ter zitting; Rechter-commissaris = onderzoeksrechter.<br />
6 Onder <strong>politie</strong> wordt ook verstaan Koninklijke Marechaussee.
12 <strong>Beroepsgeheim</strong>: zwijgplicht <strong>en</strong> verschoningsrecht<br />
Uitzondering<strong>en</strong> op het beroepsgeheim<br />
Ook in contact<strong>en</strong> met <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> bewaart de arts het beroepsgeheim:<br />
waarheidsvinding is ge<strong>en</strong> grond <strong>voor</strong> doorbreking ervan, niet tijd<strong>en</strong>s het<br />
opsporingsonderzoek, niet tijd<strong>en</strong>s het gerechtelijk <strong>voor</strong>onderzoek <strong>en</strong> niet<br />
ter terechtzitting.<br />
Het beroepsgeheim kan doorbrok<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als sprake is van<br />
1 toestemming van de patiënt of<br />
2 e<strong>en</strong> wettelijke plicht tot sprek<strong>en</strong> of<br />
3 e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong>: d.w.z. met het vrijgev<strong>en</strong> van informatie aan<br />
<strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> kan ernstige schade <strong>voor</strong> de pati<strong>en</strong>t of <strong>voor</strong> ander<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>.<br />
Het verdi<strong>en</strong>t aanbeveling de red<strong>en</strong><strong>en</strong> van het doorbrek<strong>en</strong> van het beroepsgeheim<br />
in het dossier aan te tek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Ad 1 Toestemming van de patiënt.<br />
Als de patiënt of zijn verteg<strong>en</strong>woordiger toestemming geeft <strong>voor</strong> het op<strong>en</strong>baar<br />
mak<strong>en</strong> van zijn gegev<strong>en</strong>s aan <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> is de arts niet gehoud<strong>en</strong><br />
aan zijn beroepsgeheim. Dat betek<strong>en</strong>t echter niet dat hij dan verplicht is<br />
te sprek<strong>en</strong>. Wel moet hij goede red<strong>en</strong><strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> om dan nog informatie<br />
geheim te houd<strong>en</strong>. In sommige gevall<strong>en</strong>, die hierna nog aan bod zull<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong>, mag de toestemming van de patiënt word<strong>en</strong> verondersteld.<br />
Ad 2 Wettelijke plicht tot sprek<strong>en</strong>.<br />
Algem<strong>en</strong>e <strong>voor</strong>beeld<strong>en</strong> van wettelijke bepaling<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> arts verplicht<strong>en</strong><br />
tot sprek<strong>en</strong> zijn te vind<strong>en</strong> in de Wet op de lijkbezorging <strong>en</strong> de Wet publieke<br />
gezondheid.<br />
Ad 3 Conflict van plicht<strong>en</strong>. 7<br />
Heeft de arts informatie over e<strong>en</strong> patiënt die hij vanwege zijn beroepsgeheim<br />
niet mag prijsgev<strong>en</strong> maar kan doorbreking van het beroepsgeheim<br />
ernstige schade <strong>voor</strong> die ander of <strong>voor</strong> de patiënt zelf <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>, dan<br />
kan er sprake zijn van e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong>. De arts staat dan <strong>voor</strong> de<br />
keuze tuss<strong>en</strong> zijn beroepsgeheim <strong>en</strong> het <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> van ernstige schade.<br />
De veiligheid <strong>voor</strong> person<strong>en</strong> in <strong>en</strong> rondom het ziek<strong>en</strong>huis waar de arts<br />
werkzaam is kan daarbij in het geding zijn <strong>en</strong> ook word<strong>en</strong> meegewog<strong>en</strong> in<br />
de belang<strong>en</strong>afweging.<br />
7 Art.40 Sr: overmacht in de zin van noodtoestand.
Bij het mak<strong>en</strong> van de keuze moet de arts zich de volg<strong>en</strong>de vrag<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>:<br />
π Alles is in het werk gesteld om eerst toestemming tot doorbreking van<br />
de patiënt te verkrijg<strong>en</strong>.<br />
π De arts verkeert in gewet<strong>en</strong>snood door het handhav<strong>en</strong> van de<br />
zwijgplicht.<br />
π Er is ge<strong>en</strong> andere weg dan doorbreking van het geheim om het probleem<br />
op te loss<strong>en</strong>.<br />
π Het niet doorbrek<strong>en</strong> van de zwijgplicht levert <strong>voor</strong> de patiënt zelf of<br />
<strong>voor</strong> e<strong>en</strong> ander ernstige schade op.<br />
π Het moet vrijwel zeker zijn dat door de geheimdoorbreking die schade<br />
kan word<strong>en</strong> <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> of beperkt. 8<br />
Doorbreking van het beroepsgeheim teg<strong>en</strong>over <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> op grond<br />
van e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong> is met name 9 geoorloofd in situaties waarin<br />
ernstige schade als gevolg van strafbaar handel<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> afgew<strong>en</strong>d<br />
door ingrijp<strong>en</strong> van de arts, bij<strong>voor</strong>beeld door bij (e<strong>en</strong> vermoed<strong>en</strong> van)<br />
kindermishandeling de <strong>politie</strong> op de hoogte te stell<strong>en</strong>. De dreiging <strong>voor</strong> de<br />
patiënt of <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> ander moet reëel zijn <strong>en</strong> niet op e<strong>en</strong> andere, minder<br />
ingrijp<strong>en</strong>de wijze afgew<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Besluit e<strong>en</strong> arts, na afweging<br />
van de diverse belang<strong>en</strong>, om de <strong>politie</strong> te informer<strong>en</strong>, dan moet hij zijn beroepsgeheim<br />
zo min mogelijk sch<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Hij moet dus niet meer gegev<strong>en</strong>s<br />
verstrekk<strong>en</strong> dan strikt noodzakelijk is <strong>voor</strong> het doel. Geadviseerd wordt<br />
om <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> te verzoek<strong>en</strong> om gerichte vrag<strong>en</strong> op schrift te stell<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> om het gev<strong>en</strong> van informatie zoveel mogelijk te beperk<strong>en</strong> tot feitelijke<br />
gegev<strong>en</strong>s, dus ge<strong>en</strong> vermoed<strong>en</strong>s of interpretaties. Van zijn afweging<strong>en</strong> mag<br />
de arts aantek<strong>en</strong>ing mak<strong>en</strong> in het medisch dossier; dit is ge<strong>en</strong> wettelijke<br />
plicht maar wordt wel aanbevol<strong>en</strong> door de <strong>KNMG</strong>. 10 Er zijn gevall<strong>en</strong> d<strong>en</strong>kbaar<br />
waarin e<strong>en</strong> arts concrete aanwijzing<strong>en</strong> heeft dat sprake is van e<strong>en</strong><br />
gevaarlijke situatie maar toch bewust besluit om na afweging het beroepsgeheim<br />
(nog) niet te doorbrek<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> dergelijk geval is het doorgaans<br />
verstandig ook notitie te mak<strong>en</strong> van de red<strong>en</strong><strong>en</strong> om het beroepsgeheim<br />
(nog) niet te doorbrek<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t hierbij <strong>voor</strong> og<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong> dat het<br />
medisch dossier tot doel heeft de kwaliteit <strong>en</strong> continuïteit van zorg te<br />
bevorder<strong>en</strong>. Het is ge<strong>en</strong> vehikel <strong>voor</strong> maatschappelijke risicotaxaties.<br />
8 Zie ook <strong>KNMG</strong> Richtlijn<strong>en</strong> inzake het omgaan met medische gegev<strong>en</strong>s (januari 2010), p. 17 <strong>en</strong> H.J.J.<br />
Le<strong>en</strong><strong>en</strong>, J.K.M. Gevers <strong>en</strong> J. Legemaate, Handboek Gezondheidsrecht: Deel I: Recht<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de<br />
gezondheidszorg. Hout<strong>en</strong>: Bohn Stafleu van Loghum 2007, p. 240.<br />
9 Bij hoge uitzondering kan sch<strong>en</strong>ding plaatsvind<strong>en</strong> zonder gevaarzetting, zie onder II, 9.<br />
10 Zie bij<strong>voor</strong>beeld <strong>KNMG</strong> Richtlijn<strong>en</strong> inzake het omgaan met medische gegev<strong>en</strong>s (januari 2010), par. 3.6;<br />
<strong>KNMG</strong> Meldcode Arts<strong>en</strong> <strong>en</strong> kindermishandeling: Meldcode <strong>en</strong> Stapp<strong>en</strong>plan (2008), art. 3, lid 1.<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 13
14 <strong>Beroepsgeheim</strong>: zwijgplicht <strong>en</strong> verschoningsrecht<br />
Voorbeeld 1<br />
E<strong>en</strong> patiënt vertelt aan zijn psychiater dat hij zijn ex-vrouw gaat opzoek<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> dat daarbij rake klapp<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> vall<strong>en</strong>. Als de arts de dreiging als reëel<br />
inschat <strong>en</strong> door e<strong>en</strong> melding aan de <strong>politie</strong> (mogelijk) kan <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> dat<br />
iets dergelijks gebeurt, mag hij zijn beroepsgeheim sch<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />
Voorbeeld 2<br />
E<strong>en</strong> stomdronk<strong>en</strong> patiënt wil na e<strong>en</strong> nachtelijk bezoek aan de Huisarts<strong>en</strong>di<strong>en</strong>st<br />
op zijn motor stapp<strong>en</strong>. Als zijn veiligheid <strong>en</strong> die van de andere weggebruikers<br />
alle<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> gegarandeerd door de <strong>politie</strong> in te schakel<strong>en</strong>,<br />
mag de arts dat do<strong>en</strong>.<br />
Voorbeeld 3<br />
E<strong>en</strong> patiënt br<strong>en</strong>gt de arts op de hoogte van zijn <strong>voor</strong>nem<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> bom tot<br />
ontploffing te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>/e<strong>en</strong> moord te pleg<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> aanwijsbaar persoon/<br />
bepaald kind te ontvoer<strong>en</strong>. Als de arts door e<strong>en</strong> melding aan <strong>politie</strong> (mogelijk)<br />
kan <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> dat er slachtoffers vall<strong>en</strong>, mag hij zijn beroepsgeheim<br />
sch<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />
Voorbeeld 4<br />
E<strong>en</strong> kinderarts constateert bij e<strong>en</strong> baby van e<strong>en</strong> half jaar het ‘shak<strong>en</strong> baby<br />
syndroom’. Na e<strong>en</strong> gesprek met de ouders wordt duidelijk dat de vader<br />
hier<strong>voor</strong> waarschijnlijk verantwoordelijk is. Als de arts de vader e<strong>en</strong> direct<br />
gevaar acht <strong>voor</strong> de baby <strong>en</strong> mogelijk andere kinder<strong>en</strong> mag hij de <strong>politie</strong><br />
inschakel<strong>en</strong>.<br />
Voorbeeld 5<br />
E<strong>en</strong> werknemer zegt teg<strong>en</strong> de bedrijfsarts, die de verzuimbegeleiding doet,<br />
dat hij hem straks wel weet te vind<strong>en</strong> ‘om hem te verbouw<strong>en</strong>’ als hij niet<br />
rapporteert dat hij in verband met zijn ziekte de kom<strong>en</strong>de maand<strong>en</strong> niet kan<br />
werk<strong>en</strong>. Als de arts goede red<strong>en</strong><strong>en</strong> heeft om deze dreiging als direct gevaar<br />
<strong>voor</strong> zichzelf op te vatt<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> redelijk gesprek, bijv. met e<strong>en</strong> onafhankelijke<br />
derde, niet mogelijk is, mag hij zijn beroepsgeheim sch<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> aangifte<br />
do<strong>en</strong> bij de <strong>politie</strong>. Voor beroepsgeheim teg<strong>en</strong>over de werkgever: zie de<br />
opmerking na <strong>voor</strong>beeld 6.<br />
Voorbeeld 6<br />
E<strong>en</strong> verzekeringsarts bespreekt met e<strong>en</strong> werknemer de resultat<strong>en</strong> van de<br />
WIA-keuring. Hij adviseert de werknemer gedeeltelijk weer aan het werk te<br />
gaan in pass<strong>en</strong>d werk, dat bij de werkgever beschikbaar is. De werknemer<br />
is het hier niet mee e<strong>en</strong>s <strong>en</strong> dreigt dat de arts bij terugkeer naar het werk<br />
‘het er niet lev<strong>en</strong>d af zal br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander<strong>en</strong> ook niet’. De arts mag zijn
eroepsgeheim doorbrek<strong>en</strong> als hij me<strong>en</strong>t dat de dreiging serieus is <strong>en</strong> dat hij<br />
(mogelijk) kan <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> dat er slachtoffers vall<strong>en</strong>: hij kan aangifte do<strong>en</strong><br />
bij de <strong>politie</strong>.<br />
Opmerking<br />
Bij de twee laatste <strong>voor</strong>beeld<strong>en</strong> wordt terzijde opgemerkt dat de bedrijfsarts<br />
of verzekeringsarts het beroepsgeheim teg<strong>en</strong>over de werkgever<br />
pas mag doorbrek<strong>en</strong> als sprake is van ernstig dreig<strong>en</strong>d gevaar <strong>voor</strong> de<br />
werknemer zelf, de werkgever of collega’s. Als de werknemer door zijn<br />
agressieve houding beoordeling of advisering door de bedrijfsarts of<br />
verzekeringsarts onmogelijk maakt, dan mag de arts aan de werkgever<br />
meld<strong>en</strong> dat de werknemer niet voldoet aan de wettelijke verplichting<strong>en</strong><br />
(zoals het verstrekk<strong>en</strong> van juiste informatie, het meewerk<strong>en</strong> aan relevant<br />
onderzoek <strong>en</strong> het meewerk<strong>en</strong> aan herstel) <strong>en</strong> dat die non-coöperatieve<br />
opstelling de werknemer moet word<strong>en</strong> aangerek<strong>en</strong>d. 11<br />
Bedacht moet word<strong>en</strong> dat, als strafrechtelijke waarheidsvinding <strong>en</strong> medische<br />
geheimhouding om <strong>voor</strong>rang strijd<strong>en</strong>, in de rechtspraak als regel het<br />
laatste belang prevaleert. 12 Arts<strong>en</strong> die dat lastig vind<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
dat opsporingsfunctionariss<strong>en</strong> <strong>voor</strong> hun informatie<strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>ing doorgaans<br />
niet afhankelijk zijn van hulpverl<strong>en</strong>ers alle<strong>en</strong>.<br />
beginsel<strong>en</strong> van proportionaliteit <strong>en</strong> subsidiariteit<br />
Bij het nem<strong>en</strong> van de beslissing om het beroepsgeheim wel of niet te doorbrek<strong>en</strong>,<br />
di<strong>en</strong>t de arts de beginsel<strong>en</strong> van subsidiariteit <strong>en</strong> proportionaliteit<br />
te betrekk<strong>en</strong>.<br />
Met subsidiariteit wordt bedoeld dat de arts zich de vraag moet stell<strong>en</strong><br />
of de veiligheid van het slachtoffer ook op minder ingrijp<strong>en</strong>de wijze kan<br />
word<strong>en</strong> beschermd dan door de <strong>politie</strong> in te licht<strong>en</strong>. Zo ja, dan moet hij<br />
kiez<strong>en</strong> <strong>voor</strong> het minder ingrijp<strong>en</strong>de alternatief. Als ernstige schade <strong>voor</strong> de<br />
patiënt of <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> ander echter alle<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> door e<strong>en</strong><br />
sch<strong>en</strong>ding van het beroepsgeheim, dan is dat toegestaan.<br />
Met proportionaliteit wordt bedoeld dat het <strong>voor</strong>deel dat de sch<strong>en</strong>ding met<br />
zich meebr<strong>en</strong>gt moet opweg<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de schade als gevolg van de sch<strong>en</strong>ding<br />
van het geheim. Als het inschatt<strong>en</strong> van dat <strong>voor</strong>deel <strong>voor</strong> de arts in<br />
kwestie lastig is, verdi<strong>en</strong>t het aanbeveling vertrouwelijk overleg te pleg<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> collega of met de <strong>KNMG</strong>-arts<strong>en</strong>infolijn. 13<br />
11 Zie bijv. CMT 22 januari 2002, MC 2002, p.595.<br />
12 Schalk<strong>en</strong> T.M., Opsporing <strong>en</strong> beroepsgeheim: twee conflicter<strong>en</strong>de belang<strong>en</strong>, 2003 (Advies aan het<br />
Erasmus M.C., Rotterdam).<br />
13 Tijd<strong>en</strong>s kantoorur<strong>en</strong> bereikbaar: 030-282 33 22. Of buit<strong>en</strong> kantoorur<strong>en</strong> via: www.knmg.nl/arts<strong>en</strong>infolijn<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 15
16 <strong>Beroepsgeheim</strong>: zwijgplicht <strong>en</strong> verschoningsrecht<br />
Voorbeeld 1<br />
E<strong>en</strong> 3-jarig meisje overlijdt, vermoedelijk als gevolg van mishandeling door<br />
haar moeder. Omdat meerdere hulpverl<strong>en</strong>ers, waaronder de gezinsvoogd,<br />
jar<strong>en</strong>lang int<strong>en</strong>sief betrokk<strong>en</strong> zijn bij dit gezin, wordt ook de gezinsvoogdes<br />
strafrechtelijk vervolgd <strong>voor</strong> dood door schuld of zwaar lichamelijk letsel<br />
door schuld. De rechter-commissaris heeft vervolg<strong>en</strong>s het Consultatiebureaudossier<br />
bij de Stichting Thuiszorg in beslag g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Die Stichting bood<br />
echter aan om het dossier eerst aan e<strong>en</strong> onafhankelijke arts Jeugdgezondheidszorg<br />
te verstrekk<strong>en</strong>, waarna die e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatting kan mak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
specifieke vrag<strong>en</strong> van het OM kan beantwoord<strong>en</strong>, waardoor de privacybelang<strong>en</strong><br />
van het slachtoffertje <strong>en</strong> haar moeder niet meer zoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
geschaad dan strikt noodzakelijk is.<br />
Voorbeeld 2<br />
E<strong>en</strong> moeder wordt verdacht van schuld aan de dood van haar ti<strong>en</strong> maand<strong>en</strong><br />
oude kindje. Mogelijk leed de moeder aan het syndroom Münchhaus<strong>en</strong> by<br />
Proxy. Het kindje was reeds <strong>en</strong>kele mal<strong>en</strong> eerder opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> geweest in het<br />
ziek<strong>en</strong>huis weg<strong>en</strong>s lev<strong>en</strong>sbedreig<strong>en</strong>de incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, waarbij telk<strong>en</strong>s alle<strong>en</strong> de<br />
moeder aanwezig was. Twaalf dag<strong>en</strong> na het ontslag uit het LUMC overleed<br />
het kindje, opnieuw alle<strong>en</strong> in aanwezigheid van de moeder. Het OM beschouwt<br />
de moeder als verdachte <strong>en</strong> verzoekt het LUMC om verstrekking van<br />
de medische gegev<strong>en</strong>s van het kindje. De ouders gev<strong>en</strong> daar<strong>voor</strong> toestemming,<br />
maar het LUMC weigert met e<strong>en</strong> beroep op het medisch beroepsgeheim<br />
(verschoningsrecht).<br />
De vraag of hier sprake is van ‘zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong>’ die de<br />
waarheidsvinding bov<strong>en</strong> het verschoningsrecht stell<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> beantwoord<br />
door de volg<strong>en</strong>de vrag<strong>en</strong> te beantwoord<strong>en</strong>:<br />
π of het hier e<strong>en</strong> zeer ernstig delict betreft;<br />
π of de veiligheid van andere kinder<strong>en</strong> uit het gezin in het geding is;<br />
π of het om e<strong>en</strong> grote hoeveelheid medische gegev<strong>en</strong>s gaat;<br />
π of er sprake is van e<strong>en</strong> verd<strong>en</strong>king jeg<strong>en</strong>s de verschoningsgerechtigde;<br />
π of de verschoningsgerechtigd<strong>en</strong> bereid zijn de medische gegev<strong>en</strong>s ter<br />
inzage te gev<strong>en</strong> aan het NFI <strong>en</strong> na k<strong>en</strong>nisgeving van het oordeel van het<br />
NFI opnieuw te beoordel<strong>en</strong> of het de gevraagde gegev<strong>en</strong>s aan het OM wil<br />
verstrekk<strong>en</strong>.<br />
Aldus kan m<strong>en</strong> concluder<strong>en</strong> of er sprake is van ‘zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong>’.<br />
In het onderhavige <strong>voor</strong>beeld was dat niet het geval omdat niet<br />
uitgeslot<strong>en</strong> was dat het OM de gegev<strong>en</strong>s op e<strong>en</strong> andere wijze (of op e<strong>en</strong> later<br />
mom<strong>en</strong>t) alsnog kon verkrijg<strong>en</strong>. 14<br />
14 Vgl. HR 26 mei 2009, NJ 2009, 263 (LUMC).
de arts beslist<br />
Het is niet de <strong>politie</strong>, rechter(-commissaris) of officier van <strong>justitie</strong> maar de<br />
arts zelf die beslist of hij zich op het beroepsgeheim beroept of niet. Hij<br />
maakt daartoe e<strong>en</strong> belang<strong>en</strong>afweging tuss<strong>en</strong> het beroepsgeheim <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>,<br />
die in het gedrang kom<strong>en</strong> bij het bewar<strong>en</strong> van het geheim. Alle<strong>en</strong> in<br />
gevall<strong>en</strong> waarin de arts zich duidelijk t<strong>en</strong> onrechte op het verschoningsrecht<br />
beroept, zal e<strong>en</strong> rechter de beslissing van de arts overrul<strong>en</strong>.<br />
handhaving<br />
Als e<strong>en</strong> arts het beroepsgeheim opzettelijk sch<strong>en</strong>dt, riskeert hij e<strong>en</strong> strafrechtelijke<br />
vervolging (art. 272 WvSr). Vervolging van dit delict vindt alle<strong>en</strong><br />
plaats als de getroff<strong>en</strong> persoon aangifte doet bij de <strong>politie</strong>, er voldo<strong>en</strong>de<br />
bewijs is <strong>en</strong> als het OM vervolging opportuun acht. Wanneer de <strong>politie</strong> of<br />
het OM de arts zelf om informatie verzoekt zal e<strong>en</strong> strafrechtelijke vervolging<br />
van de arts op basis van art. 272 Sr niet mogelijk zijn. Het OM zal dan<br />
namelijk door de rechtbank niet ontvankelijk word<strong>en</strong> verklaard omdat het<br />
verzoek om informatie door of nam<strong>en</strong>s het OM zelf is gedaan.<br />
Ongeoorloofde doorbreking van het beroepsgeheim kan ook leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />
tuchtrechtelijke maatregel of – bij schade – tot civielrechtelijke aansprakelijkheidsstelling.<br />
Overig<strong>en</strong>s kan e<strong>en</strong> arts ook word<strong>en</strong> aangesprok<strong>en</strong> op<br />
het t<strong>en</strong> onrechte vasthoud<strong>en</strong> aan het beroepsgeheim. Dat geldt bij<strong>voor</strong>beeld<br />
als de patiënt daardoor in e<strong>en</strong> hulpeloze toestand is gebracht. D<strong>en</strong>k<br />
bij<strong>voor</strong>beeld aan e<strong>en</strong> arts die niets doet met e<strong>en</strong> serieus vermoed<strong>en</strong> van<br />
kindermishandeling <strong>en</strong> het kind later overlijdt. De kans echter dat e<strong>en</strong> arts<br />
daar<strong>voor</strong> veroordeeld zal word<strong>en</strong> is zeer klein te acht<strong>en</strong>. 15<br />
15 Anders dan in de Ver<strong>en</strong>igde Stat<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> wij in Nederland ge<strong>en</strong> ‘duty to warn’. Zie ook J.K.M. Gevers,<br />
‘Derd<strong>en</strong> waarschuw<strong>en</strong> <strong>voor</strong> gevaar: e<strong>en</strong> kwestie van mog<strong>en</strong> of moet<strong>en</strong>?’. TvGR, Gezichtspunt 2003, nr. 8.<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 17
18 <strong>Beroepsgeheim</strong>: verschoningsrecht<br />
2 Verschoningsrecht<br />
Het verschoningsrecht geeft de arts het recht om zich teg<strong>en</strong>over de<br />
rechter(-commissaris) te ‘verschon<strong>en</strong>’ van het aflegg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> getuig<strong>en</strong>is<br />
of van het beantwoord<strong>en</strong> van vrag<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> hij door te sprek<strong>en</strong> zijn<br />
beroepsgeheim zou sch<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />
De (marginaal toets<strong>en</strong>de) rechter kan e<strong>en</strong> beroep van de arts op het<br />
verschoningsrecht alle<strong>en</strong> terzijde schuiv<strong>en</strong> als hij van oordeel is dat de arts<br />
zich duidelijk t<strong>en</strong> onrechte op het verschoningsrecht beroept.<br />
“Aan het verschoningsrecht ligt t<strong>en</strong> grondslag dat het maatschappelijk<br />
belang dat de waarheid in rechte aan het licht komt, moet wijk<strong>en</strong> <strong>voor</strong><br />
het maatschappelijk belang dat e<strong>en</strong> ieder zich vrijelijk <strong>en</strong> zonder vrees<br />
<strong>voor</strong> op<strong>en</strong>baarmaking van het toevertrouwde om bijstand <strong>en</strong> advies tot de<br />
verschoningsgerechtigde moet kunn<strong>en</strong> w<strong>en</strong>d<strong>en</strong>”, aldus de Hoge Raad o.a.<br />
in het ErasmusMC arrest. 16<br />
Het verschoningsrecht komt toe aan h<strong>en</strong> die zich daar – op basis van wet<br />
<strong>en</strong> jurisprud<strong>en</strong>tie – op mog<strong>en</strong> beroep<strong>en</strong>. Het verschoningsrecht is onder<br />
meer aan arts<strong>en</strong> toegek<strong>en</strong>d. Het geeft de arts het recht zich te ‘verschon<strong>en</strong><br />
van’ het aflegg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> getuig<strong>en</strong>is <strong>en</strong> die beslissing neemt hij zelf.<br />
Person<strong>en</strong> zonder verschoningsrecht di<strong>en</strong><strong>en</strong> desgevraagd te sprek<strong>en</strong>. De<br />
rechter(-commissaris) respecteert e<strong>en</strong> beroep op het verschoningsrecht<br />
zolang voldo<strong>en</strong>de duidelijk is dat de arts de vrag<strong>en</strong> niet kan beantwoord<strong>en</strong><br />
zonder zijn beroepsgeheim te doorbrek<strong>en</strong> (marginale toetsing). 17<br />
verschoningsrecht ook teg<strong>en</strong>over de <strong>politie</strong><br />
Formeel geldt het verschoningsrecht alle<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>over de rechter <strong>en</strong> de<br />
rechter-commissaris. Omdat echter informatie die e<strong>en</strong> arts aan e<strong>en</strong> ag<strong>en</strong>t<br />
of aan het OM geeft, ook in rechte kan word<strong>en</strong> gebruikt, kan de arts het<br />
verschoningsrecht ook teg<strong>en</strong>over e<strong>en</strong> ag<strong>en</strong>t <strong>en</strong> Officier van Justitie inroep<strong>en</strong>.<br />
Zou dat niet het geval zijn, dan zou het verschoningsrecht teg<strong>en</strong>over<br />
de rechter immers illusoir zijn.<br />
16 HR 21 oktober 2008, NJ 2008, 630.<br />
17 Vgl. Hof Amsterdam 8 mei 2001, TvGR 2002/8; Hof Amsterdam 18 juli 2002, TvGR 2002/70; Rb<br />
’s-Grav<strong>en</strong>hage, 12 juli 2007, TvGR 2007/29; Rb Zutph<strong>en</strong>, 20 november 2007, LJN BB8606; Hoge Raad, 3 maart<br />
2009, LJN BG9218; Hoge Raad, 26 mei 2009, LJN BG5979 <strong>en</strong> BB0281; Rb Maastricht, 5 november 2009, nr.<br />
09/405, GJ 2010/31.
ge<strong>en</strong> plicht<br />
Geeft de patiënt de arts toestemming om e<strong>en</strong> verklaring af te legg<strong>en</strong>, dan<br />
verplicht dit de arts niet om te sprek<strong>en</strong>. Het verschoningsrecht van de arts<br />
staat niet ter beschikking van de patiënt maar is e<strong>en</strong> recht dat de arts zelf<br />
mag uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> ter ondersteuning van zijn zwijgplicht. Ook de Hoge Raad<br />
is van m<strong>en</strong>ing dat de toestemming van de betrokk<strong>en</strong>e of di<strong>en</strong>s wettelijke<br />
verteg<strong>en</strong>woordiger om onder het beroepsgeheim vall<strong>en</strong>de informatie aan<br />
derd<strong>en</strong> te verstrekk<strong>en</strong>, het verschoningsrecht niet opheft. 18 De Hoge Raad<br />
beroept zich daarbij op het algem<strong>en</strong>e maatschappelijke belang dat burgers<br />
zich vrijelijk <strong>en</strong> zonder vrees <strong>voor</strong> op<strong>en</strong>baarmaking van de aan e<strong>en</strong> arts<br />
toevertrouwde informatie tot hem als vertrouw<strong>en</strong>spersoon moet kunn<strong>en</strong><br />
w<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. De arts moet die toestemming wel betrekk<strong>en</strong> bij de afweging of<br />
hij de gevraagde gegev<strong>en</strong>s zal verstrekk<strong>en</strong> maar toch kan de arts besliss<strong>en</strong><br />
dat het verschoningsrecht aan de informatieverstrekking in de weg staat,<br />
ondanks de verle<strong>en</strong>de toestemming.<br />
De achtergrond hiervan is mede geleg<strong>en</strong> in het begrip ‘sil<strong>en</strong>ce significatif’.<br />
Dit betek<strong>en</strong>t dat de arts, als hij alle<strong>en</strong> zou sprek<strong>en</strong> als dit in het <strong>voor</strong>deel<br />
van de patiënt is, door zich te beroep<strong>en</strong> op het verschoningsrecht de<br />
indruk zou wekk<strong>en</strong> iets achter te houd<strong>en</strong>.<br />
zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> uitzondering op het beroepsgeheim in strafzak<strong>en</strong> kan bestaan als<br />
sprake is van ‘zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong>’. Als daarvan sprake is<br />
kan, aldus de Hoge Raad, 19 het belang van de waarheidsvinding prevaler<strong>en</strong><br />
bov<strong>en</strong> de belang<strong>en</strong> die het beroepsgeheim beoogt te bescherm<strong>en</strong>. Die<br />
belang<strong>en</strong> bestaan uit het individuele <strong>en</strong> het algem<strong>en</strong>e belang. De individuele<br />
patiënt moet op vertrouwelijkheid kunn<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong> om de meest<br />
intieme informatie te kunn<strong>en</strong> verstrekk<strong>en</strong> t<strong>en</strong>einde gezond te word<strong>en</strong> c.q.<br />
blijv<strong>en</strong>. De sam<strong>en</strong>leving in het algeme<strong>en</strong> moet op vertrouwelijkheid kunn<strong>en</strong><br />
rek<strong>en</strong><strong>en</strong> opdat de gezondheidszorg <strong>voor</strong> iedere<strong>en</strong> toegankelijk is.<br />
Aan de zwijgplicht <strong>en</strong> het verschoningsrecht (= beroepsgeheim) ligt t<strong>en</strong><br />
grondslag dat het maatschappelijk belang dat de waarheid in rechte aan<br />
het licht komt, moet wijk<strong>en</strong> <strong>voor</strong> het maatschappelijk belang dat e<strong>en</strong> ieder<br />
zich vrijelijk <strong>en</strong> zonder vrees <strong>voor</strong> op<strong>en</strong>baarmaking van het toevertrouwde<br />
om bijstand <strong>en</strong> advies tot de verschoningsgerechtigde moet kunn<strong>en</strong><br />
w<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. 20 Om die red<strong>en</strong> heeft de wetgever het verschoningsrecht o.a. <strong>voor</strong><br />
arts<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>d in art. 218 Wetboek van Strafvordering.<br />
18 HR 26 mei 2009, LJN BG5979 (LUMC).<br />
19 Vgl. HR 30 november 1999, NJ 2002, 438; HR 29 juni 2004, NJ 2005, 273, HR 9 mei 2006, NJ 2006, 622,<br />
HR 27 mei 2008, NJ 2008, 407, LJN BC1370 <strong>en</strong> HR 21 oktober 2008, NJ 2008, 630, LJN BD7817; HR 26 mei 2009,<br />
NJ 2009, 263; <strong>en</strong> HR 5 juli 2011, LJN BP6144 (OM vordert medisch dossier van (nog) niet verdachte(n)).<br />
20 Vgl. HR 21 oktober 2008, NJ 2008, 630 (Erasmus MC).<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 19
20 <strong>Beroepsgeheim</strong>: verschoningsrecht<br />
Het verschoningsrecht van de arts is echter in zoverre niet absoluut, aldus<br />
de Hoge Raad, “dat zich zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
waarin het belang dat de waarheid aan het licht komt – ook t.a.v. datg<strong>en</strong>e<br />
waarvan de wet<strong>en</strong>schap hem als zodanig is toevertrouwd – moet prevaler<strong>en</strong><br />
bov<strong>en</strong> het verschoningsrecht. De vraag of zich dergelijke uitzonderlijke<br />
omstandighed<strong>en</strong> <strong>voor</strong>do<strong>en</strong>, laat zich niet in het algeme<strong>en</strong> beantwoord<strong>en</strong>.”<br />
In de rechtspraak van de Hoge Raad zijn deze ‘zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong>’<br />
in wez<strong>en</strong>lijk verschill<strong>en</strong>de situaties, waarvan de volg<strong>en</strong>de drie<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>: 21<br />
1 De patiënt (of di<strong>en</strong>s verteg<strong>en</strong>woordiger) wordt verdacht van e<strong>en</strong> strafbaar<br />
feit.<br />
2 De arts wordt verdacht van e<strong>en</strong> strafbaar feit dat niet teg<strong>en</strong> zijn cliënt<br />
is gericht, maar waarbij het wel noodzakelijk is dat wordt beschikt over<br />
onder het beroepsgeheim vall<strong>en</strong>de informatie.<br />
3 De arts wordt verdacht van e<strong>en</strong> ernstig strafbaar feit jeg<strong>en</strong>s de patiënt.<br />
De eerste situatie is e<strong>en</strong> klassiek geval, waarin zowel het individuele als<br />
het algem<strong>en</strong>e belang van het beroepsgeheim aan de orde zijn. Er is dan<br />
weinig ruimte <strong>voor</strong> doorbreking van het beroepsgeheim.<br />
In de tweede situatie kan het algem<strong>en</strong>e belang van het beroepsgeheim<br />
minder groot word<strong>en</strong> geacht omdat in het algeme<strong>en</strong> niet verwacht hoeft te<br />
word<strong>en</strong> dat burgers de gezondheidszorg zull<strong>en</strong> mijd<strong>en</strong> omdat frauder<strong>en</strong>de<br />
hulpverl<strong>en</strong>ers kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vervolgd. Dat in zo’n geval gebruik kan word<strong>en</strong><br />
gemaakt van informatie uit individuele patiënt<strong>en</strong>dossiers, maakt dat<br />
het individuele belang van het beroepsgeheim hier wel in het geding is. Er<br />
is dan iets meer ruimte <strong>voor</strong> doorbreking van het beroepsgeheim.<br />
In de derde situatie legt het algem<strong>en</strong>e belang van het beroepsgeheim<br />
minder gewicht in de schaal omdat er in het algeme<strong>en</strong> van mag word<strong>en</strong><br />
uitgegaan dat verme<strong>en</strong>de strafbare feit<strong>en</strong> jeg<strong>en</strong>s patiënt<strong>en</strong> strafrechtelijk<br />
zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vervolgd. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zal de patiënt in veel gevall<strong>en</strong> wel instemm<strong>en</strong><br />
met het gebruik van informatie uit di<strong>en</strong>s patiënt<strong>en</strong>dossier, zodat<br />
het individuele belang van het beroepsgeheim ook niet in het geding is. In<br />
deze situatie is sprake van veronderstelde toestemming van de patiënt <strong>en</strong><br />
is er dan ook veel ruimte om het beroepsgeheim te doorbrek<strong>en</strong>.<br />
21 Zie ook J. Legemaate, Noot bij HR 26 mei 2009, NJ 2009, 263 (LUMC).
Voorbeeld<br />
E<strong>en</strong> patiënte met e<strong>en</strong> erfelijke spierziekte overlijdt na ruim ti<strong>en</strong> jaar onder<br />
behandeling te zijn geweest van ziek<strong>en</strong>huis X. Na het inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
pacemaker eind juni, voelt de patiënte zich op 9 juli niet goed. Na behandeling<br />
in het ziek<strong>en</strong>huis is patiënte op 11 juli naar huis gestuurd, waar zij diezelfde<br />
dag overlijdt. Volg<strong>en</strong>s de patholoog van het NFI is longembolie <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
rec<strong>en</strong>t groot hartinfarct de doodsoorzaak, maar door gebrek aan klinische<br />
gegev<strong>en</strong>s is het niet mogelijk om ander medisch fal<strong>en</strong> aan te ton<strong>en</strong> of uit te<br />
sluit<strong>en</strong>. De OvJ verzoekt het ziek<strong>en</strong>huis daarop om e<strong>en</strong> kopie te verstrekk<strong>en</strong><br />
uit het medisch dossier van de <strong>voor</strong> de patholoog relevante medische gegev<strong>en</strong>s.<br />
De partner van patiënte heeft intuss<strong>en</strong> bij de <strong>politie</strong> aangifte gedaan<br />
van e<strong>en</strong> vermoed<strong>en</strong> van dood door schuld <strong>en</strong> heeft schriftelijk toestemming<br />
gegev<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de afgifte van de gevraagde gegev<strong>en</strong>s.<br />
Om te beoordel<strong>en</strong> of in dit geval sprake is van ‘zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong>’<br />
die doorbreking van het beroepsgeheim rechtvaardig<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> de<br />
volg<strong>en</strong>de overweging<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>:<br />
π het gaat om e<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> arts bestaande verd<strong>en</strong>king van schuld aan<br />
e<strong>en</strong> strafbaar feit;<br />
π dit strafbare feit betreft e<strong>en</strong> ernstig misdrijf (dood door schuld);<br />
π patiënte heeft tijd<strong>en</strong>s haar lev<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> toestemming gegev<strong>en</strong> om haar<br />
medische gegev<strong>en</strong>s aan ander<strong>en</strong> te verstrekk<strong>en</strong>, maar deze vraag is<br />
waarschijnlijk in het geheel niet aan de orde geweest;<br />
π de echtg<strong>en</strong>oot van patiënte heeft aangifte gedaan van dood door schuld;<br />
π de echtg<strong>en</strong>oot is door de jar<strong>en</strong> he<strong>en</strong> steeds betrokk<strong>en</strong> geweest bij de<br />
behandeling van patiënte;<br />
π de echtg<strong>en</strong>oot heeft toestemming verle<strong>en</strong>d <strong>voor</strong> verstrekking van de door<br />
de OvJ gevraagde gegev<strong>en</strong>s;<br />
π de <strong>voor</strong> het onderzoek b<strong>en</strong>odigde gegev<strong>en</strong>s bevind<strong>en</strong> zich alle in het<br />
medisch dossier van patiënte <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> niet op andere wijze word<strong>en</strong><br />
verkreg<strong>en</strong> dan door k<strong>en</strong>nisneming van het dossier.<br />
Op deze grond<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> geconcludeerd dat er ‘zeer uitzonderlijke<br />
omstandighed<strong>en</strong>’ zijn die de waarheidsvinding bov<strong>en</strong> het verschoningsrecht<br />
plaats<strong>en</strong>. 22<br />
22 Vgl. HR 21 oktober 2008, LJN BD7817 (Erasmus MC).<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 21
22 <strong>Beroepsgeheim</strong>: afgeleid beroepsgeheim<br />
3 Afgeleid beroepsgeheim<br />
Bij de hulpverl<strong>en</strong>ing betrokk<strong>en</strong> person<strong>en</strong> zonder eig<strong>en</strong> beroepsgeheim, die<br />
beroepshalve toegang hebb<strong>en</strong> tot patiëntgegev<strong>en</strong>s, hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> van de arts<br />
afgeleid beroepsgeheim.<br />
De arts of instelling br<strong>en</strong>gt deze person<strong>en</strong> daarvan op de hoogte.<br />
Sommige medewerkers van de arts hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>, uit de aard van hun<br />
beroep <strong>voor</strong>tvloei<strong>en</strong>d, beroepsgeheim, bij<strong>voor</strong>beeld verpleegkundig<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
paramedisch beroepsbeoef<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>. Ander<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> dat niet: assist<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />
portiers, receptionistes, secretaresses van de arts, co-assist<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, fysici,<br />
biomedici, ICT-ers, vrijwilligers, stagiaires <strong>en</strong> telefonistes. Voor all<strong>en</strong>, die<br />
ge<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> beroepsgeheim hebb<strong>en</strong> maar wel beroepsmatig op de hoogte<br />
rak<strong>en</strong> van behandelgegev<strong>en</strong>s van de patiënt, geldt e<strong>en</strong> afgeleid beroepsgeheim.<br />
23 Als <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> h<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adert, geld<strong>en</strong> <strong>voor</strong> h<strong>en</strong> dezelfde regels<br />
van het beroepsgeheim als <strong>voor</strong> arts<strong>en</strong>. Achtergrond hiervan is de bescherming<br />
van het beroepsgeheim van de arts. Dit zou illusoir word<strong>en</strong> indi<strong>en</strong><br />
de <strong>politie</strong> de b<strong>en</strong>odigde informatie van e<strong>en</strong> ander dan de arts zou kunn<strong>en</strong><br />
krijg<strong>en</strong>. Bepaling<strong>en</strong> hierover zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de toepasselijke CAO’s.<br />
Ter bescherming van zijn beroepsgeheim di<strong>en</strong>t de arts zijn medewerkers te<br />
wijz<strong>en</strong> op hun afgeleid beroepsgeheim <strong>en</strong> de consequ<strong>en</strong>ties daarvan. Dit<br />
geldt zeker als e<strong>en</strong> medewerker opgeroep<strong>en</strong> wordt om als getuige op e<strong>en</strong><br />
zitting te verschijn<strong>en</strong>, omdat de rechter niet verplicht is getuig<strong>en</strong> hierop<br />
te wijz<strong>en</strong> (maar dat in de praktijk veelal wel doet). Doorgaans volgt de<br />
afgeleid verschoningsgerechtigde de primair verschoningsgerechtigde in<br />
zijn beslissing om zich al dan niet te beroep<strong>en</strong> op het verschoningsrecht.<br />
Overig<strong>en</strong>s kan de werkgever de werknemer niet verplicht<strong>en</strong> om in e<strong>en</strong><br />
bepaald geval te zwijg<strong>en</strong>; deze neemt uiteindelijk zelf de beslissing.<br />
Wanneer <strong>politie</strong> of <strong>justitie</strong> verzoekt om afgifte van gegev<strong>en</strong>s uit e<strong>en</strong> patiënt<strong>en</strong>dossier,<br />
rust de verantwoordelijkheid <strong>voor</strong> de vraag of <strong>en</strong> in hoeverre<br />
gegev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> verstrekt <strong>en</strong> de wijze waarop dat gebeurt bij de arts.<br />
De arts mag deze verantwoordelijkheid niet overlat<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> praktijkassist<strong>en</strong>t.<br />
Het is daarbij niet van belang of de arts al dan niet aanwezig is<br />
op de praktijk. De praktijk moet namelijk zodanig zijn georganiseerd dat<br />
zo’n verzoek altijd de arts zelf bereikt of, als dat niet mogelijk is, aan zijn<br />
vervanger wordt <strong>voor</strong>gelegd. 24<br />
23 Ook op grond van art.12 Wbp.<br />
24 Vgl. C<strong>en</strong>traal Tuchtcollege <strong>voor</strong> de Gezondheidszorg, 29 juli 2008, nr. 2007/221. Stct. 13 augustus 2008,<br />
nr. 155/pag. 8.
4 <strong>Beroepsgeheim</strong> na overlijd<strong>en</strong><br />
Het beroepsgeheim geldt ook na het overlijd<strong>en</strong> van de patiënt.<br />
Na de dood van de patiënt mag de arts het geheim alle<strong>en</strong> sch<strong>en</strong>d<strong>en</strong>:<br />
1 als hij mag veronderstell<strong>en</strong> dat de overled<strong>en</strong>e, als hij nog in lev<strong>en</strong> was<br />
geweest, daar<strong>voor</strong> toestemming zou hebb<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> (‘veronderstelde<br />
toestemming’) of<br />
2 als er – na belang<strong>en</strong>afweging – zwaarweg<strong>en</strong>de argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn <strong>voor</strong><br />
sch<strong>en</strong>ding van het geheim of<br />
3 als sprake is van e<strong>en</strong> wettelijke verplichting, bij<strong>voor</strong>beeld bij twijfel aan<br />
het natuurlijke karakter van het overlijd<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> niet-natuurlijke dood;<br />
dan is het inschakel<strong>en</strong> van de geme<strong>en</strong>telijke lijkschouwer verplicht of<br />
4 als sprake is van zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong>.<br />
Het beroepsgeheim eindigt niet bij het overlijd<strong>en</strong> van de patiënt. Politie/<br />
<strong>justitie</strong> kan/kunn<strong>en</strong> belang hebb<strong>en</strong> bij op<strong>en</strong>baarmaking van gegev<strong>en</strong>s van<br />
de patiënt. In dat geval kan de constructie van de veronderstelde toestemming<br />
oplossing bied<strong>en</strong>.<br />
Hierbij kunn<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de vrag<strong>en</strong> behulpzaam zijn:<br />
π hoe groot is het belang van de overled<strong>en</strong>e (goede naam, privacy)?<br />
π hoe groot is het belang van <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong>?<br />
π is het op<strong>en</strong>bar<strong>en</strong> van medische gegev<strong>en</strong>s aan <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> de <strong>en</strong>ige<br />
mogelijkheid om het belang te di<strong>en</strong><strong>en</strong>?<br />
π om wat <strong>voor</strong> belang gaat het (medische fout, opsporing moord<strong>en</strong>aar)?<br />
π wat <strong>voor</strong> gegev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> gevraagd (meer of minder delicate)?<br />
Bij twijfel kan overlegd word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> for<strong>en</strong>sisch arts.<br />
Naast de veronderstelde toestemming, kan volg<strong>en</strong>s geld<strong>en</strong>de jurisprud<strong>en</strong>tie<br />
inzage van nabestaand<strong>en</strong> ook gebaseerd word<strong>en</strong> op ‘concrete aanwijzing<strong>en</strong><br />
dat zonder inzage e<strong>en</strong> zwaarweg<strong>en</strong>d belang zou word<strong>en</strong> geschaad’. 25<br />
Voorbeeld<strong>en</strong> daarvan zijn: informatie verstrekk<strong>en</strong> aan iemand die wil kunn<strong>en</strong><br />
achterhal<strong>en</strong> wie haar vader is; informatie verstrekk<strong>en</strong> t<strong>en</strong>einde e<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong><br />
overled<strong>en</strong> baby te kunn<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>; informatie verstrekk<strong>en</strong> aan nabestaand<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> overled<strong>en</strong>e waarbij grote financiële belang<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> er<br />
uit andere bronn<strong>en</strong> dan het dossier concrete aanwijzing<strong>en</strong> zijn dat de overled<strong>en</strong>e<br />
tijd<strong>en</strong>s de laatste wijziging van di<strong>en</strong>s testam<strong>en</strong>t wilsonbekwaam was.<br />
25 De Hoge Raad (20 april 2001, TvGR 2001/42) kon zich ver<strong>en</strong>ig<strong>en</strong> met het oordeel van het Hof, dat het<br />
belang van geheimhouding van zodanig gewicht is dat daarop slechts e<strong>en</strong> inbreuk kan word<strong>en</strong> gemaakt indi<strong>en</strong><br />
er voldo<strong>en</strong>de concrete aanwijzing<strong>en</strong> bestaan dat e<strong>en</strong> ander zwaarweg<strong>en</strong>d belang geschaad zou kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>.<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 23
II<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 25<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong>: bijzondere situaties<br />
5 Patiënt pleegt strafbaar feit binn<strong>en</strong> de hulpverl<strong>en</strong>ing<br />
E<strong>en</strong> arts mag aangifte do<strong>en</strong> bij de <strong>politie</strong> van strafbare feit<strong>en</strong> 26 die e<strong>en</strong><br />
patiënt jeg<strong>en</strong>s hem, zijn medewerkers of praktijk pleegt.<br />
De arts geeft hierbij naam <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel adresgegev<strong>en</strong>s van de dader vrij,<br />
maar ge<strong>en</strong> medische gegev<strong>en</strong>s.<br />
De arts geeft bij <strong>voor</strong>keur zijn werkadres op; dit heet domicilie kiez<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> opsporingsambt<strong>en</strong>aar is verplicht de aangifte in ontvangst te nem<strong>en</strong>. 27<br />
Wordt e<strong>en</strong> arts bedreigd vanwege het do<strong>en</strong> van aangifte? Dan wordt de<br />
<strong>politie</strong> van de woonplaats van de arts in of van het bureau van de aangifte<br />
ingelicht.<br />
E<strong>en</strong> arts is terughoud<strong>en</strong>d met het do<strong>en</strong> van aangifte als het agressief<br />
gedrag e<strong>en</strong> symptoom is van e<strong>en</strong> ziekte, waar<strong>voor</strong> de patiënt onder<br />
behandeling is bij de arts.<br />
Wordt e<strong>en</strong> arts door e<strong>en</strong> patiënt bedreigd of mishandeld, of heeft e<strong>en</strong> patiënt<br />
uit de praktijk gestol<strong>en</strong> of vernieling<strong>en</strong> aangebracht, dan kan de arts<br />
hiervan aangifte do<strong>en</strong> bij de <strong>politie</strong>. Is niet de arts of di<strong>en</strong>s medewerker<br />
slachtoffer maar e<strong>en</strong> medepatiënt of bezoeker dan verdi<strong>en</strong>t het de <strong>voor</strong>keur<br />
dat deze zelf aangifte doet.<br />
Iedere<strong>en</strong> kan aangifte do<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> strafbaar feit. Voor burgers bestaat<br />
zelfs e<strong>en</strong> verplichting tot aangifte van bepaalde strafbar<strong>en</strong> feit<strong>en</strong>, zoals<br />
misdrijv<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> het lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> verkrachting (art. 160 Sv). Verschoningsgerechtigd<strong>en</strong>,<br />
zoals arts<strong>en</strong>, zijn door de wetgever vrijgesteld van aangifteplicht<br />
(art. 160, lid 2, Sv). Niet elke melding (= het ter k<strong>en</strong>nis van de <strong>politie</strong><br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>) eindigt in e<strong>en</strong> aangifte. E<strong>en</strong> aangifte eindigt in e<strong>en</strong> ondertek<strong>en</strong>d<br />
stuk waarop de aangifte is aangetek<strong>en</strong>d.<br />
26 Feit<strong>en</strong> waarop in het Wetboek van Strafrecht straf is gesteld, bijv. mishandeling (art.300-303), bedreiging<br />
(art.284), afpersing (art.317), ontucht (art.246), diefstal (art.310-312), laster <strong>en</strong> smaad (art.261-262),<br />
vernieling (art. 350).<br />
27 E<strong>en</strong> opsporingsambt<strong>en</strong>aar is verplicht de aangifte in ontvangst te nem<strong>en</strong>. Weigert hij, dan kan deg<strong>en</strong>e<br />
die aangifte doet zich w<strong>en</strong>d<strong>en</strong> tot di<strong>en</strong>s chef, de officier van <strong>justitie</strong> of de Nationale Ombudsman. Wordt<br />
e<strong>en</strong> strafbaar feit niet vervolgd of wordt vervolging niet <strong>voor</strong>tgezet dan kan betrokk<strong>en</strong>e klag<strong>en</strong> bij het<br />
Gerechtshof. Het do<strong>en</strong> van valse aangifte is strafbaar.
26 <strong>Beroepsgeheim</strong>: patiënt pleegt strafbaar feit<br />
Bij de aangifte mog<strong>en</strong> de naam <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel adres van de patiënt verstrekt<br />
word<strong>en</strong>. Er word<strong>en</strong> niet meer gegev<strong>en</strong>s verstrekt dan noodzakelijk is <strong>voor</strong><br />
de aangifte. Het do<strong>en</strong> van aangifte moet gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als uiterste middel.<br />
Bij het do<strong>en</strong> van aangifte van gedraging<strong>en</strong> van naast<strong>en</strong> van de patiënt, die<br />
niet bij de arts in behandeling zijn, speelt het beroepsgeheim ge<strong>en</strong> rol,<br />
zodat er dus van elk strafbaar feit door h<strong>en</strong> gepleegd aangifte gedaan mag<br />
word<strong>en</strong> of de arts als getuige kan optred<strong>en</strong>.<br />
Als het agressieve gedrag van de patiënt e<strong>en</strong> symptoom is van zijn ziekte<br />
moet de arts terughoud<strong>en</strong>d zijn met het do<strong>en</strong> van aangifte: eerst moet<br />
intern e<strong>en</strong> oplossing word<strong>en</strong> gezocht. Voorts moet de arts/instelling zich<br />
inspann<strong>en</strong> om onveilige situaties zoveel mogelijk te <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>.<br />
Met het oog op mogelijke represailles van de patiënt verdi<strong>en</strong>t het aanbeveling<br />
dat de arts het adres van de instelling waar hij werkt opgeeft in plaats<br />
van zijn privé-adres. Als de arts wordt bedreigd verdi<strong>en</strong>t het aanbeveling<br />
dat hij (of de instelling) maatregel<strong>en</strong> treft in het belang van zijn veiligheid<br />
(escorte, <strong>politie</strong> inlicht<strong>en</strong> etc.).<br />
einde behandelingsovere<strong>en</strong>komst?<br />
Crimineel gedrag van de patiënt jeg<strong>en</strong>s de arts zal veelal de vertrouw<strong>en</strong>srelatie<br />
schad<strong>en</strong>, ev<strong>en</strong>als het do<strong>en</strong> van aangifte hiervan. Dat kan <strong>voor</strong> de<br />
arts e<strong>en</strong> gewichtige red<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> om de behandelingsovere<strong>en</strong>komst op te<br />
zegg<strong>en</strong>. De arts neemt daarbij de regels <strong>voor</strong> het opzegg<strong>en</strong> van de behandelingsovere<strong>en</strong>komst<br />
in acht. Zo zal hij de patiënt van te vor<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
waarschuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> de weg wijz<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de hulpverl<strong>en</strong>er of instelling<br />
. 28<br />
Voorbeeld 1<br />
E<strong>en</strong> patiënt verzoekt e<strong>en</strong> huisarts om e<strong>en</strong> medische verklaring. Omdat hij<br />
behandelaar is van deze patiënt weigert de arts deze af te gev<strong>en</strong>, conform de<br />
<strong>KNMG</strong>-richtlijn<strong>en</strong>. 29 De patiënt trekt de arts hardhandig over zijn bureau <strong>en</strong><br />
bedreigt hem met e<strong>en</strong> mes. De arts mag aangifte do<strong>en</strong>.<br />
Voorbeeld 2<br />
E<strong>en</strong> jongeman komt, begeleid door e<strong>en</strong> aantal vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> met wie hij voetbalde,<br />
met e<strong>en</strong> gezwoll<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel op de afdeling SEH. De verpleegkundige zegt dat<br />
hij niet geholp<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> omdat het niet spoedeis<strong>en</strong>d is: hij moet <strong>voor</strong><br />
28 Zie <strong>KNMG</strong> standpunt Niet-aangaan of beëindiging van de g<strong>en</strong>eeskundige behandelingsovere<strong>en</strong>komst.<br />
Versie 3.0, 2005.<br />
29 <strong>KNMG</strong>, Richtlijn<strong>en</strong> inzake het omgaan met medische gegev<strong>en</strong>s. Januari 2010, par. 3.2.
dit soort zak<strong>en</strong> eerst langs zijn huisarts of huisarts<strong>en</strong>post. De jongeman <strong>en</strong><br />
zijn vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> eis<strong>en</strong> toegang tot de arts <strong>en</strong> anders “kunn<strong>en</strong> ze wel e<strong>en</strong>s gaan<br />
schiet<strong>en</strong>”. Politie mag ingeschakeld word<strong>en</strong>.<br />
Voorbeeld 3<br />
E<strong>en</strong> werknemer is het niet e<strong>en</strong>s met het advies van de bedrijfsarts <strong>en</strong> gooit<br />
e<strong>en</strong> bronz<strong>en</strong> kunstwerkje door e<strong>en</strong> glaz<strong>en</strong> deur. De arts mag aangifte do<strong>en</strong>.<br />
bewakers van patiënt<strong>en</strong><br />
Bewakers van gedetineerde patiënt<strong>en</strong> word<strong>en</strong> tot de praktijk of instelling<br />
toegelat<strong>en</strong> <strong>voor</strong> zover dat nodig is om hun werk te kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, zoals<br />
vlucht<strong>en</strong> te <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>. Behandeling <strong>en</strong> verzorging moet<strong>en</strong> zo min mogelijk<br />
word<strong>en</strong> gehinderd. Dat betek<strong>en</strong>t dat arts<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> aangev<strong>en</strong> of zij will<strong>en</strong><br />
dat bewakers – met het oog op het recht op privacy 30 – wel of niet word<strong>en</strong><br />
toegelat<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de behandeling <strong>en</strong> hoe zij wel of niet kunn<strong>en</strong> of will<strong>en</strong><br />
behandel<strong>en</strong>. Voor probleemgevall<strong>en</strong> is er het Justitieel Medisch C<strong>en</strong>trum<br />
(JMC) in Schev<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Dit JMC behandelt person<strong>en</strong> die in <strong>voor</strong>lopige hecht<strong>en</strong>is<br />
zitt<strong>en</strong>, gedetineerd zijn of e<strong>en</strong> maatregel ondergaan.<br />
6 Patiënt pleegde strafbaar feit buit<strong>en</strong> de hulpverl<strong>en</strong>ing<br />
Komt e<strong>en</strong> arts tijd<strong>en</strong>s onderzoek of behandeling van e<strong>en</strong> patiënt te wet<strong>en</strong><br />
dat hij strafbare feit<strong>en</strong> heeft begaan, dan valt dit onder het beroepsgeheim.<br />
Hij doet hiervan ge<strong>en</strong> aangifte.<br />
Dit is slechts anders als het belang dat gedi<strong>en</strong>d is met het do<strong>en</strong> van aangifte<br />
(bij<strong>voor</strong>beeld het wegnem<strong>en</strong> van gevaar <strong>voor</strong> ander<strong>en</strong>) groter is dan<br />
het belang van de geheimhouding.<br />
E<strong>en</strong>ieder, die ervan op de hoogte is dat iemand e<strong>en</strong> strafbaar feit heeft begaan,<br />
is bevoegd daarvan aangifte te do<strong>en</strong>: niet alle<strong>en</strong> het slachtoffer, maar<br />
ook e<strong>en</strong> ander. 31 E<strong>en</strong>ieder die op de hoogte is van ernstige misdrijv<strong>en</strong> zoals<br />
moord, doodslag <strong>en</strong> verkrachting is verplicht om aangifte te do<strong>en</strong>. Ook de<br />
poging <strong>en</strong> <strong>voor</strong>bereiding tot deze misdrijv<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> onder de aangifteplicht.<br />
In bepaalde gevall<strong>en</strong> is het niet voldo<strong>en</strong> aan de aangifteplicht strafbaar.<br />
Voor arts<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander<strong>en</strong>, die zich kunn<strong>en</strong> beroep<strong>en</strong> op het verschonings-<br />
30 Art.7:459 BW (WGBO).<br />
31 Art.161 Sv.<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 27
28 <strong>Beroepsgeheim</strong>: patiënt heeft letsel opgelop<strong>en</strong><br />
recht geldt deze aangifteplicht echter niet. 32 Dat betek<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> arts, die<br />
in de behandelrelatie met e<strong>en</strong> patiënt te wet<strong>en</strong> is gekom<strong>en</strong> dat deze e<strong>en</strong><br />
van de g<strong>en</strong>oemde ernstige feit<strong>en</strong> heeft begaan, niet verplicht is tot het<br />
do<strong>en</strong> van aangifte. 33 Dat wil zegg<strong>en</strong> dat hij niet strafbaar is, als hij ge<strong>en</strong><br />
aangifte doet. Overig<strong>en</strong>s blijft het wel mogelijk dat hij aangifte van deze<br />
misdrijv<strong>en</strong> doet, maar in principe verhindert de zwijgplicht dat. Dit geldt<br />
zowel <strong>voor</strong> gepleegde als <strong>voor</strong> nog te pleg<strong>en</strong> misdrijv<strong>en</strong>.<br />
7 Patiënt heeft letsel opgelop<strong>en</strong><br />
Op verzoek van de <strong>politie</strong> kan de behandel<strong>en</strong>d arts feitelijke medische<br />
informatie verstrekk<strong>en</strong> aan de <strong>politie</strong> over letsel dat e<strong>en</strong> patiënt heeft<br />
opgelop<strong>en</strong>. Hij vult hiertoe het Aanvraagformulier Medische Informatie in.<br />
(Sdu 2010).<br />
De <strong>politie</strong> verstrekt dit formulier aan de arts, ev<strong>en</strong>tueel via de patiënt.<br />
De arts vult het formulier alle<strong>en</strong> in als de patiënt of zijn verteg<strong>en</strong>woordiger<br />
het heeft ondertek<strong>en</strong>d. Is ge<strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordiger beschikbaar dan kan<br />
de arts besluit<strong>en</strong> het formulier in te vull<strong>en</strong> op basis van veronderstelde<br />
toestemming.<br />
In geval van e<strong>en</strong> grootschalig ongeval of ramp mog<strong>en</strong> arts<strong>en</strong> met de<br />
uitdrukkelijke of veronderstelde toestemming nam<strong>en</strong> van slachtoffers verstrekk<strong>en</strong><br />
aan <strong>politie</strong> of <strong>justitie</strong> t<strong>en</strong>einde familie of betrokk<strong>en</strong> hulpdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />
te informer<strong>en</strong> over de verblijfplaats.<br />
De <strong>politie</strong> kan behoefte hebb<strong>en</strong> aan informatie over opgelop<strong>en</strong> letsel bij<br />
e<strong>en</strong> persoon, bij<strong>voor</strong>beeld e<strong>en</strong> slachtoffer van e<strong>en</strong> verkeersongeluk of<br />
mishandeling, maar het kan ook om e<strong>en</strong> verdachte gaan. Op die wijze<br />
hoopt de <strong>politie</strong> bij<strong>voor</strong>beeld vast te stell<strong>en</strong> welk strafbaar feit is gepleegd<br />
of welk letsel opgelop<strong>en</strong> is door het mogelijk gepleegde strafbare feit. 34<br />
Informatie over het letsel kan nodig zijn <strong>voor</strong> de <strong>politie</strong>/het OM om e<strong>en</strong><br />
strafbaar feit te kwalificer<strong>en</strong>. Bij<strong>voor</strong>beeld: is het e<strong>en</strong> mishandeling met<br />
32 Bijv.: Leidse Balp<strong>en</strong>zaak, College van Beroep NIP 20 juni 1997, TvGR 1999/5.<br />
33 Frank<strong>en</strong> A.A., Tekst <strong>en</strong> Comm<strong>en</strong>taar Strafvordering, 2001, p.555; Corst<strong>en</strong>s G.J.M., Het Nederlands strafprocesrecht,<br />
2002, p.73-75.<br />
34 Bijv. art.6 Weg<strong>en</strong>verkeerswet: strafbaar is onder meer het zich schuldig mak<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> verkeersongeval<br />
waardoor e<strong>en</strong> ander lichamelijk letsel oploopt, waardoor hij zijn normale bezighed<strong>en</strong> niet kan uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong>.
e<strong>en</strong> opgelop<strong>en</strong> blauw oog (‘e<strong>en</strong>voudige mishandeling’) of is de oogkas<br />
op meerdere plaats<strong>en</strong> gebrok<strong>en</strong> met blijv<strong>en</strong>d letsel aan het oog (‘zware<br />
mishandeling’)?<br />
Bij grootschalige ongevall<strong>en</strong> <strong>en</strong> ramp<strong>en</strong> (d<strong>en</strong>k aan Koninginnedag in<br />
Apeldoorn 2009 of het schietincid<strong>en</strong>t in Alph<strong>en</strong> aan d<strong>en</strong> Rijn 2011) kan de<br />
<strong>politie</strong> of <strong>justitie</strong> in het kader van hun hulpverl<strong>en</strong><strong>en</strong>de tak<strong>en</strong> aan arts<strong>en</strong><br />
(bij<strong>voor</strong>beeld in ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>) vrag<strong>en</strong> om nam<strong>en</strong> van slachtoffers te<br />
verstrekk<strong>en</strong> die als gevolg van het ongeval of ramp in het ziek<strong>en</strong>huis zijn<br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Arts<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> zo mogelijk met toestemming van het slachtoffer<br />
(wanneer die aanspreekbaar is), maar zo nodig met di<strong>en</strong>s veronderstelde<br />
toestemming (wanneer die niet aanspreekbaar is), in beginsel uitsluitsel<br />
gev<strong>en</strong> over het verblijf van de betrokk<strong>en</strong>e in het ziek<strong>en</strong>huis, opdat <strong>politie</strong><br />
of <strong>justitie</strong> de familie of betrokk<strong>en</strong> hulpdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kan informer<strong>en</strong> waar het<br />
slachtoffer zich bevindt.<br />
aanvraagformulier<br />
In situaties, waarin het niet mogelijk is achteraf door e<strong>en</strong> onafhankelijk<br />
(for<strong>en</strong>sisch) arts de schade te lat<strong>en</strong> constater<strong>en</strong>, kan de <strong>politie</strong> de behandel<strong>en</strong>d<br />
arts (dit is de arts die in eerste instantie hulp verle<strong>en</strong>de) vrag<strong>en</strong><br />
deze informatie te verstrekk<strong>en</strong>. Hier<strong>voor</strong> heeft de <strong>KNMG</strong> reeds in 1988 in<br />
sam<strong>en</strong>werking met het Op<strong>en</strong>baar Ministerie <strong>en</strong> het Ministerie van Justitie<br />
e<strong>en</strong> formulier ontwikkeld: het Aanvraagformulier Medische Informatie. De<br />
tekst is in 2010 geactualiseerd (zie specim<strong>en</strong> in bijlage). De <strong>politie</strong> kan het<br />
formulier bestell<strong>en</strong> bij de Sdu. 35 De <strong>politie</strong> verstrekt het formulier aan de<br />
arts (ev<strong>en</strong>tueel via de patiënt).<br />
De patiënt of zijn verteg<strong>en</strong>woordiger 36 geeft toestemming <strong>voor</strong> de gegev<strong>en</strong>sverstrekking<br />
door ondertek<strong>en</strong>ing van het formulier. De arts beslist of<br />
hij, met gerichte toestemming van de patiënt, de gevraagde informatie verstrekt;<br />
hij is daartoe niet verplicht. Is de patiënt niet in staat om toestemming<br />
te gev<strong>en</strong> (bij<strong>voor</strong>beeld omdat hij bewusteloos is) of is de patiënt ter<br />
zake wilsonbekwaam (bij<strong>voor</strong>beeld verward door het ongeval) dan kan de<br />
<strong>politie</strong> dit op het formulier aangev<strong>en</strong>. Is ge<strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordiger aanwezig<br />
of bereikbaar, dan kan de arts besluit<strong>en</strong> op grond van veronderstelde<br />
toestemming de informatie alsnog te verstrekk<strong>en</strong>.<br />
35 Zie de website van Sdu,D<strong>en</strong> Haag: www.sdu.nl/catalogus/652001. Hier <strong>en</strong> daar rouler<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>de<br />
formulier<strong>en</strong>, die op principiële punt<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong> van het Sdu-formulier. De <strong>KNMG</strong> adviseert uitsluit<strong>en</strong>d het<br />
Sdu-formulier te gebruik<strong>en</strong>.<br />
36 Volg<strong>en</strong>s de WGBO-rangorde: curator of m<strong>en</strong>tor, bij ontbrek<strong>en</strong> hiervan e<strong>en</strong> schriftelijk gemachtigde, bij<br />
ontbrek<strong>en</strong> hiervan e<strong>en</strong> echtg<strong>en</strong>oot, geregistreerde partner, of andere lev<strong>en</strong>sgezel (t<strong>en</strong>zij deze persoon dat niet<br />
wil) <strong>en</strong> bij ontbrek<strong>en</strong> hiervan e<strong>en</strong> ouder, kind, broer of zus van de patiënt (t<strong>en</strong>zij deze persoon dat niet wil).<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 29
30 <strong>Beroepsgeheim</strong>: <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> betreedt praktijk/instelling<br />
Gaat het om e<strong>en</strong> minderjarige patiënt jonger dan 12 jaar, dan ondertek<strong>en</strong>t(<strong>en</strong>)<br />
de gezagsdrager(s). E<strong>en</strong> minderjarige patiënt vanaf 12 jaar moet<br />
zelf het formulier ondertek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Is de minderjarige echter wilsonbekwaam,<br />
dan ondertek<strong>en</strong>t(<strong>en</strong>) de gezagsdrager(s).<br />
Op het formulier mag de arts alle<strong>en</strong> objectief waarneembare letsels vermeld<strong>en</strong>,<br />
zonder conclusies te trekk<strong>en</strong>. Heeft de <strong>politie</strong> meer informatie<br />
nodig, dan moet e<strong>en</strong> onafhankelijke arts met expertise op dat gebied<br />
word<strong>en</strong> ingeschakeld.<br />
Voorbeeld<br />
Tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> caféruzie loopt e<strong>en</strong> man ernstige verwonding<strong>en</strong> op aan zijn<br />
hoofd. De <strong>politie</strong> neemt e<strong>en</strong> jongeman, die verdacht wordt van de mishandeling,<br />
mee naar het bureau. De <strong>politie</strong> heeft behoefte aan medische informatie<br />
over de toestand van het slachtoffer na de vechtpartij. Daartoe verstrekt zij<br />
het Aanvraagformulier Medische Informatie aan de behandel<strong>en</strong>d arts; dat<br />
is de arts die het slachtoffer op de SEH behandelde. De arts vult feitelijke<br />
medische gegev<strong>en</strong>s in op het – door de patiënt ondertek<strong>en</strong>de – formulier.<br />
8 Politie/<strong>justitie</strong> betreedt praktijk/instelling<br />
De <strong>politie</strong> legitimeert zich <strong>en</strong> deelt de red<strong>en</strong> van haar komst mee.<br />
In noodsituaties kan dit ook achteraf plaatsvind<strong>en</strong>.<br />
Politie/<strong>justitie</strong> mag publieke ruimtes zoals e<strong>en</strong> ontvangsthal, wachtkamer<br />
of gang vrij betred<strong>en</strong>.<br />
Politie mag ook andere ruimtes vrij betred<strong>en</strong> als zij komt om hulp of<br />
bijstand te verl<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Bij<strong>voor</strong>beeld e<strong>en</strong> vechtpartij op de spoedeis<strong>en</strong>de hulp, vuurwap<strong>en</strong>gevaarlijk<br />
persoon op e<strong>en</strong> verpleegafdeling.<br />
Komt <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> in het kader van opsporing dan kan zij verpleegafdeling<strong>en</strong><br />
of patiëntkamers alle<strong>en</strong> betred<strong>en</strong><br />
1 met toestemming van de patiënt of<br />
2 met machtiging van de (hulp)Officier van Justitie. 37<br />
37 E<strong>en</strong> hulpofficier van <strong>justitie</strong> is e<strong>en</strong> <strong>politie</strong>rang <strong>en</strong> dus ge<strong>en</strong> hulpje van de Officier van Justitie.
De onder 1 g<strong>en</strong>oemde toestemming geldt <strong>voor</strong> het hor<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> patiënt<br />
als getuige.<br />
Voor het hor<strong>en</strong> of aanhoud<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> patiënt als verdachte is ge<strong>en</strong><br />
toestemming van de patiënt vereist. Hier<strong>voor</strong> neemt de <strong>politie</strong> zo mogelijk<br />
eerst contact op met de arts/instelling.<br />
De arts br<strong>en</strong>gt de <strong>politie</strong> ervan op de hoogte als er ernstige medische<br />
bezwar<strong>en</strong> bestaan teg<strong>en</strong> het hor<strong>en</strong>/aanhoud<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> patiënt.<br />
Het binn<strong>en</strong>tred<strong>en</strong> van behandelkamers tijd<strong>en</strong>s onderzoek of behandeling<br />
moet zoveel mogelijk word<strong>en</strong> vermed<strong>en</strong> <strong>en</strong> is alle<strong>en</strong> toegestaan met<br />
toestemming van de patiënt <strong>en</strong> van de arts.<br />
Zo kan e<strong>en</strong> arts bezwaar mak<strong>en</strong> omdat onderzoek/therapie wordt belemmerd<br />
of vanwege infectiegevaar.<br />
<strong>voor</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing<br />
In acute situaties (bijv. bedreiging van hulpverl<strong>en</strong>ers) bestaan ge<strong>en</strong> beperking<strong>en</strong><br />
in het toelat<strong>en</strong> van <strong>politie</strong> in de praktijk of instelling.<br />
<strong>voor</strong> opsporingsactiviteit<strong>en</strong><br />
Binn<strong>en</strong>tred<strong>en</strong> door justitiële autoriteit<strong>en</strong> in verpleegafdeling<strong>en</strong> of patiëntkamers<br />
is e<strong>en</strong> inbreuk op het grondwettelijke huisrecht (art. 12 Grondwet)<br />
<strong>en</strong> mag alle<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong> met toestemming van de patiënt of zijn<br />
verteg<strong>en</strong>woordiger. Is er ge<strong>en</strong> toestemming, dan is e<strong>en</strong> machtiging van de<br />
(hulp)Officier van Justitie vereist. 38 E<strong>en</strong> arts of instelling is verplicht om<br />
e<strong>en</strong> <strong>politie</strong>functionaris die in het bezit is van zo’n machtiging toegang te<br />
verl<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Voor het binn<strong>en</strong>tred<strong>en</strong> van behandelkamers, (OK, SEH <strong>en</strong> dergelijke ruimtes)<br />
tijd<strong>en</strong>s de behandeling geldt het huisrecht niet; daar heeft de patiënt<br />
echter recht op fysieke privacy op grond van de WGBO. Zonder toestemming<br />
van de patiënt <strong>en</strong> in <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>de gevall<strong>en</strong> van de arts mog<strong>en</strong><br />
derd<strong>en</strong> de behandeling niet bijwon<strong>en</strong>, behoud<strong>en</strong>s noodsituaties (<strong>voor</strong><br />
aanhouding op deze plaats<strong>en</strong>: zie hierna). Dat is alle<strong>en</strong> toegestaan met<br />
toestemming van de patiënt, t<strong>en</strong>zij de arts of instelling hier gemotiveerd<br />
bezwaar teg<strong>en</strong> maakt (bijv. omdat dit het handel<strong>en</strong> als goed hulpverl<strong>en</strong>er<br />
frustreert 39 of vanwege infectiegevaar).<br />
38 Art.2 Algem<strong>en</strong>e Wet op het binn<strong>en</strong>tred<strong>en</strong>.<br />
39 Art.7:459 BW (WGBO).<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 31
32 <strong>Beroepsgeheim</strong>: <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> betreedt praktijk/instelling<br />
E<strong>en</strong> opsporingsambt<strong>en</strong>aar mag e<strong>en</strong> ontvangsthal of wachtkamer van zorginstelling<br />
of praktijk vrij betred<strong>en</strong>. Dat geldt ook <strong>voor</strong> soortgelijke ruimtes,<br />
die bestemd zijn <strong>voor</strong> het publiek.<br />
In praktijk<strong>en</strong>/instelling<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong>t het aanbeveling het binn<strong>en</strong>tred<strong>en</strong> via<br />
e<strong>en</strong> contactpersoon te lat<strong>en</strong> verlop<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong>tuele locale regels moet<strong>en</strong><br />
bek<strong>en</strong>d zijn bij de <strong>politie</strong>.<br />
Het zich legitimer<strong>en</strong> <strong>en</strong> meld<strong>en</strong> van de red<strong>en</strong> van de komst is gew<strong>en</strong>st om<br />
uit te sluit<strong>en</strong> dat iemand zich t<strong>en</strong> onrechte uitgeeft als opsporingsambt<strong>en</strong>aar<br />
<strong>en</strong> om te wet<strong>en</strong> of de <strong>politie</strong> komt in het kader van opsporing of<br />
hulpverl<strong>en</strong>ing. In het laatste geval speelt het beroepsgeheim doorgaans<br />
ge<strong>en</strong> rol.<br />
Voorbeeld<br />
Politiefunctionaris vraagt de arts om de naam van het slachtoffer van e<strong>en</strong><br />
verkeersongeval om di<strong>en</strong>s familie op de hoogte te stell<strong>en</strong>. De arts geeft de<br />
naam, zo mogelijk met toestemming van de patiënt.<br />
Voor het hor<strong>en</strong>/aanhoud<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verdachte patiënt neemt de <strong>politie</strong> zo<br />
mogelijk eerst contact op met de arts/instelling. Als dat niet mogelijk is<br />
zal de <strong>politie</strong> zich meld<strong>en</strong> bij de afdeling <strong>en</strong> aangev<strong>en</strong> waar<strong>voor</strong> ze in het<br />
ziek<strong>en</strong>huis zijn. De arts br<strong>en</strong>gt de <strong>politie</strong> ervan op de hoogte als er ernstige<br />
medische bezwar<strong>en</strong> bestaan teg<strong>en</strong> het hor<strong>en</strong>/aanhoud<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> patiënt.<br />
Wordt de patiënt gehoord als getuige, dan is het hor<strong>en</strong> afhankelijk van zijn<br />
toestemming.<br />
Wordt de patiënt gehoord of aangehoud<strong>en</strong> als verdachte, dan is ge<strong>en</strong><br />
toestemming van de patiënt vereist (verdachte heeft wel zwijgrecht).<br />
Aanhouding mag altijd <strong>en</strong> overal plaatsvind<strong>en</strong>, zonder toestemming van<br />
de patiënt als verdachte of van de arts. Als ernstige medische bezwar<strong>en</strong><br />
bestaan teg<strong>en</strong> aanhouding, zou de <strong>politie</strong> pas na de medische behandeling<br />
tot aanhouding moet<strong>en</strong> overgaan, aangezi<strong>en</strong> dan het middel in ge<strong>en</strong><br />
verhouding staat tot het gezondheidsbelang (proportionaliteitsvereiste). 40<br />
Het is van belang hierover <strong>voor</strong>af contact te hebb<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> contactfunctionaris<br />
in praktijk of instelling.<br />
40 W.L.J.M. Duijst-Heesters, Boev<strong>en</strong> in het ziek<strong>en</strong>huis. E<strong>en</strong> juridische beschouwing over de verhouding<br />
tuss<strong>en</strong> het medisch beroepsgeheim <strong>en</strong> de opsporing van strafbare feit<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> Haag: Sdu uitgevers, p.92 e.v.<br />
(2e herzi<strong>en</strong>e druk).
9 Inbeslagneming<br />
<strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> wil gegev<strong>en</strong>s bij arts in beslag nem<strong>en</strong><br />
Opsporingsambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> briev<strong>en</strong>, andere geschrift<strong>en</strong> <strong>en</strong> tekstdragers<br />
zoals dvd’s, cd’s of usb-sticks 41 bij arts<strong>en</strong> in beslag nem<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>zij<br />
de arts daar<strong>voor</strong> toestemming geeft.<br />
De arts kan ermee instemm<strong>en</strong> als de patiënt toestemming geeft of vanwege<br />
e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong>.<br />
Conflict van plicht<strong>en</strong>: als sprake is van zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong><br />
kan het waarheidsbelang prevaler<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> het beroepsgeheim.<br />
De (marginaal toets<strong>en</strong>de) rechter kan e<strong>en</strong> beroep van de arts op het verschoningsrecht<br />
alle<strong>en</strong> terzijde schuiv<strong>en</strong> als hij van oordeel is dat deze e<strong>en</strong><br />
k<strong>en</strong>nelijk onredelijke afweging maakt.<br />
beslagverbod<br />
Inbeslagneming van briev<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere geschrift<strong>en</strong> zoals dossiers, recept<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> patiënt<strong>en</strong>administratie bij person<strong>en</strong> met verschoningsrecht, bij<strong>voor</strong>beeld<br />
arts<strong>en</strong>, is in principe verbod<strong>en</strong> (art. 98 Sv). 42 Volg<strong>en</strong>s de Hoge Raad vall<strong>en</strong><br />
ook andere ‘tekstdragers’ zoals cd-roms, usb-sticks <strong>en</strong> harde schijv<strong>en</strong> van<br />
computers onder de categorie briev<strong>en</strong> <strong>en</strong> geschrift<strong>en</strong>. 43<br />
uitzondering<strong>en</strong> op beslagverbod<br />
Op het beslagverbod bestaat e<strong>en</strong> belangrijke uitzondering: dossiers mog<strong>en</strong><br />
wel in beslag g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als de arts hier<strong>voor</strong> toestemming geeft. Dat<br />
kan hij slechts do<strong>en</strong> als de patiënt hem daar<strong>voor</strong> toestemming geeft of als<br />
sprake is van e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong> kan<br />
alle<strong>en</strong> in zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong> het waarheidsbelang prevaler<strong>en</strong>.<br />
Te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> valt aan moord, verkrachting <strong>en</strong>/of zak<strong>en</strong> die maatschappelijk<br />
zeer gevoelig ligg<strong>en</strong>. Criteria <strong>voor</strong> de uitzonderlijkheid zijn:<br />
π de persoonsgegev<strong>en</strong>s zijn onmisbaar <strong>en</strong> niet op andere wijze te<br />
verkrijg<strong>en</strong>;<br />
π het gaat om e<strong>en</strong> ernstig strafbaar feit;<br />
π de patiënt was aan de zorg van e<strong>en</strong> verschoningsgerechtigde<br />
toevertrouwd.<br />
41 HR 15 januari 1991, NJ 1991, 668.<br />
42 Op het stoffelijk overschot, afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> bloed <strong>en</strong> ander lichaamsmateriaal is het beslagverbod volg<strong>en</strong>s<br />
de wettekst niet van toepassing.<br />
43 HR 15 januari 1991, NJ 1991, 668.<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 33
34 <strong>Beroepsgeheim</strong>: inbeslagneming<br />
De overweging is dat het slachtoffer e<strong>en</strong>zelfde aanspraak heeft op strafrechtelijke<br />
bescherming <strong>en</strong> e<strong>en</strong> onafhankelijk onderzoek als ieder ander<br />
teg<strong>en</strong> wie zo’n zwaar strafbaar feit wordt begaan.<br />
In e<strong>en</strong> zaak waarin in e<strong>en</strong> sloot op het terrein van e<strong>en</strong> psychiatrisch<br />
ziek<strong>en</strong>huis de stoffelijke overschott<strong>en</strong> zijn gevond<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> man <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
vrouw, vordert de Officier van Justitie de verstrekking van de dagrapport<strong>en</strong><br />
uit het (elektronisch) patiënt<strong>en</strong>dossier van X omdat daaruit het tijdstip zou<br />
kunn<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> waarop X de op<strong>en</strong> inrichting op de datum van de mogelijke<br />
doodslag zou hebb<strong>en</strong> verlat<strong>en</strong> <strong>en</strong> weer is teruggekeerd. De Officier van Justitie<br />
stelt zich op het standpunt dat de vordering gerechtvaardigd is omdat<br />
er sprake is van ‘zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong>’ waarin het belang<br />
van de waarheidsvinding moet prevaler<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> het verschoningsrecht van<br />
de psychiater, mede gelet op de ernst van het misdrijf (doodslag).<br />
De rechtbank is echter van m<strong>en</strong>ing dat het verschoningsrecht in dit geval<br />
niet doorbrok<strong>en</strong> hoeft te word<strong>en</strong>, ook al gaat het om e<strong>en</strong> mogelijk zeer<br />
ernstig strafbaar feit. Het onderzoek was namelijk nog in volle gang <strong>en</strong><br />
daarbij zoud<strong>en</strong> ook nog andere person<strong>en</strong> zonder verschoningsrecht word<strong>en</strong><br />
gehoord. De rechtbank achtte het daarom niet uitgeslot<strong>en</strong> dat de gew<strong>en</strong>ste<br />
informatie langs andere weg verkreg<strong>en</strong> kon word<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> had het OM<br />
teg<strong>en</strong>over de rechtbank verklaard dat het X niet als verdachte beschouwde<br />
<strong>en</strong> dat de positie van X dus niet wez<strong>en</strong>lijk verschilde met die van andere<br />
patiënt<strong>en</strong> die in het psychiatrisch ziek<strong>en</strong>huis verblev<strong>en</strong>. Zou de psychiater<br />
zijn verschoningsrecht doorbrek<strong>en</strong> dan zoud<strong>en</strong> die andere patiënt<strong>en</strong> red<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> om te vrez<strong>en</strong> dat ook hun gegev<strong>en</strong>s bij <strong>justitie</strong> terecht<br />
zoud<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Dat zou h<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong> om zich vrijelijk tot hun<br />
behandelaars te w<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. In dit geval <strong>en</strong> onder deze omstandighed<strong>en</strong> vindt<br />
de rechtbank dus dat het belang van het verschoningsrecht moet prevaler<strong>en</strong><br />
bov<strong>en</strong> het belang van de waarheidsvinding. 44<br />
Tot nu toe zijn in de rechtspraak ‘zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong>’<br />
<strong>voor</strong>al aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in zak<strong>en</strong> waarin de hulpverl<strong>en</strong>er zelf verdachte was.<br />
De toestemming van de (verteg<strong>en</strong>woordiger van de) patiënt heft het verschoningsrecht<br />
van de arts niet automatisch op. Ook als de ouders van e<strong>en</strong><br />
overled<strong>en</strong> baby toestemming gev<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de verstrekking van gegev<strong>en</strong>s aan<br />
het OM, dan nog mag de arts met e<strong>en</strong> beroep op zijn verschoningsrecht<br />
besluit<strong>en</strong> om de gevraagde gegev<strong>en</strong>s niet te verstrekk<strong>en</strong>. Dit zegt de Hoge<br />
Raad in e<strong>en</strong> zaak waarin e<strong>en</strong> ti<strong>en</strong> maand<strong>en</strong> oude baby is overled<strong>en</strong>, waarbij<br />
zich e<strong>en</strong> groot aantal lev<strong>en</strong>sbedreig<strong>en</strong>de incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>voor</strong>gedaan<br />
<strong>en</strong> waarvan melding is gedaan bij het AMK. 45<br />
44 Rechtbank ’s-Grav<strong>en</strong>hage 17 juni 2008. LJN BH2222 (op 6 februari 2009 gepubliceerd op Rechtspraak.nl).<br />
45 HR 26 mei 2009, LJN BG5957 <strong>en</strong> BB0281.
formele procedure<br />
De afweging kan lastig zijn. In de praktijk word<strong>en</strong>, om doorzoeking te<br />
<strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>, de gegev<strong>en</strong>s wel e<strong>en</strong>s in e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> <strong>en</strong>velop meegegev<strong>en</strong>,<br />
terwijl tegelijk bezwaar wordt aangetek<strong>en</strong>d teg<strong>en</strong> de inbeslagneming van<br />
de gegev<strong>en</strong>s. De rechtbank kan dan in e<strong>en</strong> (spoed)procedure rond de<br />
inbeslagneming besliss<strong>en</strong> of deze geoorloofd is. Om te <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> dat het<br />
volledige medisch dossier in het strafrechtdossier opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> wordt, kan<br />
e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>de rapportage aan <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> word<strong>en</strong> verstrekt, die<br />
door e<strong>en</strong> onafhankelijk arts is gemaakt.<br />
Arts<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> doorgaans e<strong>en</strong> schriftelijke vordering van de Officier van<br />
Justitie (OvJ) tot het verstrekk<strong>en</strong> van patiëntgegev<strong>en</strong>s (gevoelige gegev<strong>en</strong>s).<br />
E<strong>en</strong> dergelijke vordering is gebaseerd op e<strong>en</strong> schriftelijke machtiging<br />
van e<strong>en</strong> Rechter-Commissaris (RC) ex artikel 105 of 126nd/nf of 126ud/uf<br />
Wetboek van Strafvordering (Sv). Het tweede lid van artikel 126nf bepaalt<br />
echter dat het verschoningsrecht <strong>voor</strong> geheimhoudingsplichtig<strong>en</strong> (artikel<br />
96a Sv) van toepassing is. De op de wet gebaseerde vordering betek<strong>en</strong>t<br />
dus niet dat de arts verplicht is di<strong>en</strong>s beroepsgeheim te doorbrek<strong>en</strong>. De<br />
arts hoeft dus niet aan e<strong>en</strong> dergelijke vordering te voldo<strong>en</strong> <strong>en</strong> mag zich<br />
beroep<strong>en</strong> op het verschoningsrecht. Het kan zijn dat de OvJ of de RC later<br />
persisteert in het vorder<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> afschrift van de medische dossiers.<br />
E<strong>en</strong> advies zou op dat mom<strong>en</strong>t kunn<strong>en</strong> zijn om de medische informatie in<br />
afschrift in e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> <strong>en</strong>velop aan de RC te (lat<strong>en</strong>) overhandig<strong>en</strong>. 46 Vervolg<strong>en</strong>s<br />
zal de RC zelf moet<strong>en</strong> besluit<strong>en</strong> of er zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong><br />
aanwezig zijn om deze medische informatie te gebruik<strong>en</strong> of niet.<br />
reikwijdte<br />
‘Briev<strong>en</strong> of andere geschrift<strong>en</strong>’ vall<strong>en</strong> onder het verschoningsrecht van artikel<br />
98 Sv <strong>en</strong> mog<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> met toestemming van de verschoningsgerechtigde<br />
in beslag word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Beelddragers zoals CT-scans, MRI-scans,<br />
röntg<strong>en</strong>foto’s, videobeeld<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> niet onder de definitie van ‘briev<strong>en</strong> of<br />
andere geschrift<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> dus wèl in beslag mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Die andere beelddragers bevatt<strong>en</strong> echter vaak informatie die ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />
op tekstdragers te vind<strong>en</strong> is. Het beslagverbod is dan weinig effectief. De<br />
bepaling is in de loop der tijd in feite gedateerd geraakt. In de praktijk kan<br />
ook de afgifte van andere gegev<strong>en</strong>sdragers word<strong>en</strong> <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong> door e<strong>en</strong><br />
beroep te do<strong>en</strong> op het verschoningsrecht.<br />
46 Zie M. Biesaert, ‘Bij twijfel zwijg<strong>en</strong>. Omgangsregels tuss<strong>en</strong> arts<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>.’ Medisch Contact, 22 juni<br />
2001, p. 966.<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 35
36 <strong>Beroepsgeheim</strong>: inbeslagneming<br />
Het verbod geldt ook als de vertrouwelijke stukk<strong>en</strong> zich elders bevind<strong>en</strong>,<br />
bij<strong>voor</strong>beeld bij de patiënt thuis. 47 Wordt e<strong>en</strong> kopie van het medisch<br />
dossier bij de patiënt thuis aangetroff<strong>en</strong>, dan mag het wel in beslag<br />
word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, omdat het beslagverbod van artikel 98 Sv dan niet van<br />
toepassing is. Er is dan immers ge<strong>en</strong> sprake van inbeslagneming bij e<strong>en</strong><br />
verschoningsgerechtigde.<br />
inbeslagneming van incid<strong>en</strong>tmeldingsgegev<strong>en</strong>s<br />
Zorginstelling<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met de <strong>KNMG</strong> <strong>en</strong> het Ministerie van<br />
Volksgezondheid, Welzijn <strong>en</strong> Sport het Veilig Incid<strong>en</strong>t Meld<strong>en</strong> (VIM)<br />
geïmplem<strong>en</strong>teerd. De doelstelling van dit systeem is dat zorgverl<strong>en</strong>ers alle<br />
(bijna)incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> meld<strong>en</strong>. Op de melding volgt e<strong>en</strong> intern onderzoek <strong>en</strong> zo<br />
mogelijk word<strong>en</strong> verbetering<strong>en</strong> doorgevoerd. De term ‘veilig’ wijst erop dat<br />
de melder niet bevreesd hoeft te zijn <strong>voor</strong> arbeidsrechtelijke represailles<br />
als gevolg van het meld<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> dergelijk intern systeem kan in belangrijke<br />
mate bijdrag<strong>en</strong> aan de kwaliteitsverbetering binn<strong>en</strong> de zorg.<br />
Het meld<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het VIM geeft de melder nadrukkelijk ge<strong>en</strong> strafrechtelijke<br />
immuniteit. Het OM heeft op grond van de artikel<strong>en</strong> 105 <strong>en</strong> 126nf<br />
Wetboek van Strafvordering (Sv) de bevoegdheid de gegev<strong>en</strong>s uit e<strong>en</strong> VIM<br />
te vorder<strong>en</strong>.<br />
In de ‘Aanwijzing feit<strong>en</strong>onderzoek/strafrechtelijk onderzoek <strong>en</strong> vervolging<br />
in medische zak<strong>en</strong>’ stelt het College van procureurs-g<strong>en</strong>eraal regels<br />
omtr<strong>en</strong>t de opsporing <strong>en</strong> vervolging van medische zak<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> ‘medische<br />
strafzaak’ is e<strong>en</strong> rechtszaak waarin het medisch handel<strong>en</strong> of nalat<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> persoon die werkzaam is in de (geestelijke) gezondheidszorg of de<br />
alternatieve gezondheidssector e<strong>en</strong> redelijk vermoed<strong>en</strong> oplevert van schuld<br />
aan <strong>en</strong>ig strafbaar feit zoals bedoeld in artikel 27 Sv.<br />
Nadat het OM in k<strong>en</strong>nis is gesteld van e<strong>en</strong> strafbaar feit door e<strong>en</strong> of<br />
meerdere zorgverl<strong>en</strong>ers moet de officier van <strong>justitie</strong> e<strong>en</strong> aantal afweging<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong>, te wet<strong>en</strong>:<br />
π of e<strong>en</strong> vermoed<strong>en</strong> bestaat dat e<strong>en</strong> strafbaar feit is gepleegd;<br />
π of de <strong>Inspectie</strong> <strong>voor</strong> de Gezondheidszorg moet word<strong>en</strong> geïnformeerd;<br />
π of de noodzaak bestaat tot het instell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> feit<strong>en</strong>onderzoek <strong>en</strong>/of<br />
e<strong>en</strong> strafrechtelijk onderzoek;<br />
π of e<strong>en</strong> strafrechtelijke vervolging mogelijk <strong>en</strong> opportuun is.<br />
In de aanwijzing is ook aangegev<strong>en</strong> dat zeer terughoud<strong>en</strong>d gebruik zal<br />
word<strong>en</strong> gemaakt van de bevoegdheid gegev<strong>en</strong>s uit VIM te vorder<strong>en</strong>.<br />
47 HR 1 november 1988, NJ 1989, 349.
Gegev<strong>en</strong>s uit interne meldingssystem<strong>en</strong> van zorgaanbieders mog<strong>en</strong> niet<br />
als bewijs word<strong>en</strong> gebruikt in e<strong>en</strong> civielrechtelijke, bestuursrechtelijke,<br />
tuchtrechtelijke of disciplinaire procedure. In het strafrecht mag dit echter<br />
wel als de gegev<strong>en</strong>s niet op e<strong>en</strong> andere wijze kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> het ge<strong>en</strong> ernstig strafbaar feit betreft. 48 Het OM heeft zelf aangegev<strong>en</strong><br />
dat het terughoud<strong>en</strong>d zal omgaan met zijn bevoegdhed<strong>en</strong> om gegev<strong>en</strong>s uit<br />
meldingssystem<strong>en</strong> op te vrag<strong>en</strong>. 49 Het OM zal e<strong>en</strong> vordering achterwege<br />
moet<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> als de informatie op e<strong>en</strong> andere minder belast<strong>en</strong>de manier<br />
kan word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong>. Daarom mag word<strong>en</strong> verwacht dat het OM in e<strong>en</strong><br />
vordering zal onderbouw<strong>en</strong> waarom de informatie niet op e<strong>en</strong> andere<br />
manier kan word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong>. Mocht die onderbouwing onverhoopt<br />
ontbrek<strong>en</strong>, dan mag u het OM eerst vrag<strong>en</strong> waarom er ge<strong>en</strong> andere manier<br />
is, alvor<strong>en</strong>s u besluit de gegev<strong>en</strong>s uit het incid<strong>en</strong>tmeldingssysteem aan het<br />
OM te verstrekk<strong>en</strong>.<br />
Volg<strong>en</strong>s rec<strong>en</strong>te rechtspraak heeft het OM ruimere mogelijkhed<strong>en</strong> om bij<br />
fout<strong>en</strong> jeg<strong>en</strong>s de patiënt het patiënt<strong>en</strong>dossier op te vrag<strong>en</strong> (zie par. 1). 50<br />
Dat betek<strong>en</strong>t dat het in veel gevall<strong>en</strong> niet nodig zal zijn <strong>voor</strong> het OM om<br />
incid<strong>en</strong>tmeldingsgegev<strong>en</strong>s bij hulpverl<strong>en</strong>ers in beslag te nem<strong>en</strong>. Voorts<br />
volgt uit Beginsel 2 van de GOMA Gedragscode dat de zorgaanbieder (d.i.<br />
de zorginstelling of de individuele beroepsbeoef<strong>en</strong>aar) in geval van e<strong>en</strong><br />
incid<strong>en</strong>t met mogelijke gevolg<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de patiënt informatie over de aard<br />
<strong>en</strong> toedracht daarvan <strong>en</strong> over de (mogelijke) gevolg<strong>en</strong> opneemt in het patiënt<strong>en</strong>dossier.<br />
In dat geval kan de verstrekking van gegev<strong>en</strong>s uit incid<strong>en</strong>tmeldingssystem<strong>en</strong><br />
achterwege blijv<strong>en</strong>. 51<br />
Hoewel er wettelijk ge<strong>en</strong> beperking is om informatie uit VMS als bewijsmateriaal<br />
te gebruik<strong>en</strong>, heeft het OM aangegev<strong>en</strong> dat zij daar veelal ge<strong>en</strong><br />
noodzaak toe ziet <strong>en</strong> slechts in zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong> van de<br />
inbeslagnamebevoegdheid gebruik zal mak<strong>en</strong>.<br />
48 Deze hoofdregel <strong>en</strong> uitzondering zijn ook te vind<strong>en</strong> in artikel 11 van het wets<strong>voor</strong>stel Wet cliënt<strong>en</strong>recht<strong>en</strong><br />
zorg (Wcz).Kamerstukk<strong>en</strong> II, 2009/10, 32 402, nr. 2.<br />
49 Aanwijzing feit<strong>en</strong>onderzoek/strafrechtelijk onderzoek <strong>en</strong> vervolging in medische zak<strong>en</strong>. Staatscourant<br />
6 oktober 2010, nr. 15449, p. 6.<br />
50 Zie ook: J. Legemaate, ‘Wet cliënt<strong>en</strong>recht<strong>en</strong> moet van tafel.’ Medisch Contact, 16 september 2010.<br />
51 Gedragscode Op<strong>en</strong>heid medische incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong>; betere afwikkeling Medische Aansprakelijkheid (GOMA).<br />
D<strong>en</strong> Haag, juli 2010. Op internet: www.deletselschaderaad.nl/goma (laatst bezocht op 6 juli 2011). In dit<br />
verband zij er ook op gewez<strong>en</strong> dat artikel 21 Wcz er in <strong>voor</strong>ziet dat van incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bij de zorgverl<strong>en</strong>ing met<br />
merkbare gevolg<strong>en</strong> <strong>voor</strong> de cliënt, melding daarvan moet word<strong>en</strong> gemaakt in het dossier van de cliënt.<br />
Zie ook J. Legemaate, ‘De strafrechtelijke vervolging van medische zak<strong>en</strong>.’ Nederlands Tijdschrift <strong>voor</strong><br />
G<strong>en</strong>eeskunde, jrg. 155, nr. 16 (23 april 2011), p. 761-764.<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 37
38 <strong>Beroepsgeheim</strong>: verdov<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong><br />
10 Verdov<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong><br />
Als de arts tijd<strong>en</strong>s onderzoek of behandeling van e<strong>en</strong> patiënt (e<strong>en</strong>)<br />
verdov<strong>en</strong>d(e) middel(<strong>en</strong>) op of in di<strong>en</strong>s lichaam aantreft, draagt hij deze zo<br />
spoedig mogelijk over aan de <strong>politie</strong>, zonder vermelding van personalia of<br />
medische gegev<strong>en</strong>s.<br />
behandel<strong>en</strong>d arts<strong>en</strong><br />
Aan behandel<strong>en</strong>d arts<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> gevraagd medische hulp te bied<strong>en</strong> als<br />
de patiënt in nood is, bij<strong>voor</strong>beeld door e<strong>en</strong> (medisch noodzakelijke) operatie<br />
te verricht<strong>en</strong> om bij<strong>voor</strong>beeld cocaïnebolletjes te verwijder<strong>en</strong>. Word<strong>en</strong><br />
verdov<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eeskundige behandeling,<br />
dan valt deze wet<strong>en</strong>schap onder het beroepsgeheim. Het belang van het<br />
beroepsgeheim prevaleert in beginsel bov<strong>en</strong> het belang van de opsporing<br />
van misdrijv<strong>en</strong>. Dat betek<strong>en</strong>t dat in dergelijke gevall<strong>en</strong> de arts de verdov<strong>en</strong>de<br />
middel<strong>en</strong> aan de <strong>politie</strong> overhandigt zonder mededeling<strong>en</strong> te do<strong>en</strong><br />
over de herkomst.<br />
afgev<strong>en</strong> aan <strong>politie</strong><br />
Het bezit van verdov<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> is <strong>voor</strong> de arts strafbaar ev<strong>en</strong>als het<br />
teruggev<strong>en</strong> ervan aan e<strong>en</strong> patiënt. Arts<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> het materiaal daarom zo<br />
spoedig mogelijk over te drag<strong>en</strong> aan de <strong>politie</strong>. Er wordt schriftelijk vastgelegd<br />
om hoeveel drugs het gaat.<br />
Behandel<strong>en</strong>d arts<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> niet <strong>voor</strong> opsporing word<strong>en</strong> ingeschakeld, ook<br />
niet door h<strong>en</strong> te dwing<strong>en</strong> tot het mak<strong>en</strong> van röntg<strong>en</strong>foto’s van verdachte<br />
bolletjesslikkers zonder hun toestemming. 52<br />
De officier van <strong>justitie</strong> kan bij het bestaan van ernstige bezwar<strong>en</strong> teg<strong>en</strong><br />
de verdachte in het belang van het onderzoek bepal<strong>en</strong> dat deze in zijn<br />
lichaam wordt onderzocht. Hieronder wordt verstaan: ‘het uitw<strong>en</strong>dig<br />
schouw<strong>en</strong> van de op<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> holt<strong>en</strong> van het onderlichaam, röntg<strong>en</strong>onderzoek,<br />
echografie <strong>en</strong> het inw<strong>en</strong>dig manueel onderzoek van de op<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> holt<strong>en</strong> van het lichaam’. 53 De wet schrijft verder <strong>voor</strong> dat het onderzoek<br />
52 Is er e<strong>en</strong> vermoed<strong>en</strong> dat sprake is van e<strong>en</strong> ‘bolletjesslikker’ dan kan deze persoon door de <strong>politie</strong>/<br />
<strong>justitie</strong> word<strong>en</strong> overgebracht naar het det<strong>en</strong>tiec<strong>en</strong>trum op Schiphol, waar speciale <strong>voor</strong>zi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zijn om<br />
deze m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de gat<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> te monitor<strong>en</strong> dat de bolletjes zonder blijv<strong>en</strong>de schade het lichaam<br />
verlat<strong>en</strong>.<br />
53 Art.56 lid 2 Sv.
in het lichaam moet word<strong>en</strong> verricht door e<strong>en</strong> arts. Het onderzoek mag<br />
niet word<strong>en</strong> uitgevoerd als dat om bijzondere g<strong>en</strong>eeskundige red<strong>en</strong><strong>en</strong> niet<br />
w<strong>en</strong>selijk is. Behandel<strong>en</strong>d arts<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> echter niet te word<strong>en</strong> ingezet bij<br />
het uitvoer<strong>en</strong> van tak<strong>en</strong> in het kader van de strafvervolging, ook al lijkt<br />
de wet hier e<strong>en</strong> rechtsgrond <strong>voor</strong> te bied<strong>en</strong>. Hetge<strong>en</strong> deze arts<strong>en</strong> te wet<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong>, valt immers onder hun beroepsgeheim. Daarin verschill<strong>en</strong> zij van<br />
for<strong>en</strong>sische arts<strong>en</strong>.<br />
11 Wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> andere gevaarlijke <strong>voor</strong>werp<strong>en</strong><br />
Het is onaanvaardbaar dat patiënt<strong>en</strong> of di<strong>en</strong>s naast<strong>en</strong> wap<strong>en</strong>s bij zich<br />
drag<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> bezoek aan de arts of van de arts.<br />
Bij wap<strong>en</strong>bezit wordt – <strong>voor</strong> zover aanwezig – de beveiligingsdi<strong>en</strong>st ingeschakeld<br />
<strong>en</strong> zo nodig de <strong>politie</strong> gebeld.<br />
De wap<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> zo spoedig mogelijk overgedrag<strong>en</strong> aan de <strong>politie</strong>.<br />
Hierbij word<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> personalia van de patiënt prijsgegev<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>zij deze het<br />
wap<strong>en</strong> moedwillig heeft meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> om het te (kunn<strong>en</strong>) gebruik<strong>en</strong> teg<strong>en</strong><br />
de hulpverl<strong>en</strong>ing.<br />
De arts krijgt e<strong>en</strong> schriftelijk ontvangstbewijs van de overdracht <strong>en</strong> br<strong>en</strong>gt<br />
de patiënt ervan op de hoogte.<br />
Andere gevaarlijke <strong>voor</strong>werp<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> in bewaring te word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> bij<br />
de receptie of de beveiligingsdi<strong>en</strong>st.<br />
Is de patiënt hiertoe niet bereid, dan kan hem de toegang tot de arts/<br />
instelling word<strong>en</strong> ontzegd.<br />
Het is onaanvaardbaar dat e<strong>en</strong> patiënt wap<strong>en</strong>s bij zich heeft bij e<strong>en</strong><br />
bezoek aan of van de arts. Mogelijk heeft e<strong>en</strong> patiënt vuurwap<strong>en</strong>s legaal<br />
bij zich (met e<strong>en</strong> vergunning of verlof), maar dat is niet van belang. De<br />
arts/instelling draagt verbod<strong>en</strong> wap<strong>en</strong>s 54 zo spoedig mogelijk over aan de<br />
plaatselijke <strong>politie</strong>. Dit gebeurt zonder vermelding van persoonsgegev<strong>en</strong>s<br />
van de patiënt, t<strong>en</strong>zij deze het wap<strong>en</strong> bewust me<strong>en</strong>am om het ev<strong>en</strong>tueel<br />
te gebruik<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de hulpverl<strong>en</strong>ing.<br />
54 Verbod<strong>en</strong> wap<strong>en</strong>s zijn bij<strong>voor</strong>beeld vuurwap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> munitie, stiletto’s <strong>en</strong> andere opvouwbare mess<strong>en</strong>,<br />
boksbeugels, ploert<strong>en</strong>doders, wurgstokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> busjes traangas. Het bezit van e<strong>en</strong> vuurwap<strong>en</strong> is niet verbod<strong>en</strong><br />
als de houder e<strong>en</strong> vergunning of verlof daar<strong>voor</strong> heeft. Maar dit laat onverlet dat het onaanvaardbaar<br />
is dat e<strong>en</strong> patiënt e<strong>en</strong> vuurwap<strong>en</strong> bij zich draagt bij e<strong>en</strong> bezoek aan de arts.<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 39
40 <strong>Beroepsgeheim</strong>: beeld- <strong>en</strong> geluidsopnam<strong>en</strong><br />
Het bezit van deze <strong>voor</strong>werp<strong>en</strong> is strafbaar <strong>en</strong> het teruggev<strong>en</strong> aan de<br />
patiënt ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s. 55<br />
Bij de patiënt kunn<strong>en</strong> ook gevaarlijke maar niet verbod<strong>en</strong> <strong>voor</strong>werp<strong>en</strong><br />
zoals stanleymess<strong>en</strong>, zakmess<strong>en</strong>, schroev<strong>en</strong>draaiers, honkbalknuppels e.d.<br />
word<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong>. Het verdi<strong>en</strong>t aanbeveling aan patiënt<strong>en</strong> via bord<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> folders k<strong>en</strong>baar te mak<strong>en</strong> dat ze dergelijke <strong>voor</strong>werp<strong>en</strong> in bewaring<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong> te gev<strong>en</strong> bij de receptie of beveiligingsdi<strong>en</strong>st, met vermelding van<br />
de regels <strong>voor</strong> teruggave. Weigert de patiënt dit, dan kan de veiligheid van<br />
de arts <strong>en</strong> medewerkers niet word<strong>en</strong> gewaarborgd <strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> beslot<strong>en</strong><br />
de patiënt niet toe te lat<strong>en</strong>. De doorbreking van het beroepsgeheim valt in<br />
dat geval te rechtvaardig<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> beroep op e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong>.<br />
einde behandelingsovere<strong>en</strong>komst?<br />
De arts mag desgew<strong>en</strong>st de overe<strong>en</strong>komst met de patiënt beëindig<strong>en</strong><br />
vanwege het wap<strong>en</strong>bezit. Vaak zal de vertrouw<strong>en</strong>srelatie verstoord zijn <strong>en</strong><br />
dat kan vall<strong>en</strong> onder de – volg<strong>en</strong>s de WGBO vereiste – gewichtige red<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong> opzegging van de behandelingsovere<strong>en</strong>komst. Hij di<strong>en</strong>t hierbij wel de<br />
procedureregels <strong>voor</strong> het opzegg<strong>en</strong> van de behandelingsovere<strong>en</strong>komst in<br />
acht te nem<strong>en</strong> (zoals <strong>voor</strong>af waarschuw<strong>en</strong>, suggestie <strong>voor</strong> andere hulpverl<strong>en</strong>er,<br />
in tuss<strong>en</strong>periode wèl spoedhulp). 56<br />
Bij ontdekking van strafbare feit<strong>en</strong> op heterdaad (bij<strong>voor</strong>beeld het illegale<br />
bezit van vuurwap<strong>en</strong>s) mak<strong>en</strong> verschoningsgerechtigd<strong>en</strong> (arts<strong>en</strong>) ge<strong>en</strong><br />
gebruik van de bevoegdheid tot aanhouding <strong>en</strong> inbeslagneming. 57<br />
12 Beeld- <strong>en</strong> geluidsopnam<strong>en</strong><br />
Opnam<strong>en</strong> in het kader van de behandeling:<br />
De arts, die verzocht wordt om opnam<strong>en</strong> aan <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> af te gev<strong>en</strong><br />
in het kader van e<strong>en</strong> strafrechtelijk onderzoek, mag dat alle<strong>en</strong> do<strong>en</strong> na<br />
uitdrukkelijke toestemming van de patiënt of zijn verteg<strong>en</strong>woordiger of als<br />
sprake is van e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong>.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> moet het materiaal e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de <strong>en</strong> onmisbare waarde<br />
hebb<strong>en</strong> in het strafrechtelijk onderzoek.<br />
55 Overig<strong>en</strong>s mag e<strong>en</strong> arts niet bij de patiënt naar <strong>voor</strong>werp<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong>.<br />
56 Zie <strong>KNMG</strong> standpunt Niet-aangaan of beëindiging van de g<strong>en</strong>eeskundige behandelingsovere<strong>en</strong>komst.<br />
Versie 3.0, 2005. Zie ook par. II.5 van deze <strong>handreiking</strong>.<br />
57 Die bevoegdheid is geregeld in art.53 <strong>en</strong> 95 Sv.
toestemming van de patiënt<br />
Onder het medisch beroepsgeheim van de arts vall<strong>en</strong> ook opnam<strong>en</strong> van<br />
beeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> geluid<strong>en</strong>, die tijd<strong>en</strong>s onderzoek of behandeling zijn gemaakt.<br />
Ze mak<strong>en</strong> deel uit van het medisch dossier. Dit betek<strong>en</strong>t dat de arts<br />
uitdrukkelijk toestemming van de patiënt/verteg<strong>en</strong>woordiger moet hebb<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong>dat hij het materiaal mag afgev<strong>en</strong> aan <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong>.<br />
Overig<strong>en</strong>s is de arts dan nog niet verplicht om dat te do<strong>en</strong>. Hij kan goede<br />
red<strong>en</strong><strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> om de opnam<strong>en</strong> niet af te staan, bij<strong>voor</strong>beeld ter bescherming<br />
van het algeme<strong>en</strong> belang van het beroepsgeheim dat is gedi<strong>en</strong>d met<br />
geheimhouding, of omdat de toestemming niet weloverwog<strong>en</strong> is gegev<strong>en</strong>.<br />
conflict van plicht<strong>en</strong><br />
Voorts kunn<strong>en</strong> de band<strong>en</strong> ter beschikking van <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> word<strong>en</strong><br />
gesteld als sprake is van e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong>. Hiervan is sprake als<br />
de arts van m<strong>en</strong>ing is dat er e<strong>en</strong> evid<strong>en</strong>t groter belang is (van de patiënt<br />
zelf of andere bedreigde patiënt<strong>en</strong>) dan het belang dat met geheimhouding<br />
wordt gedi<strong>en</strong>d.<br />
k<strong>en</strong>baar <strong>voor</strong> patiënt<br />
De arts neemt de gesprekk<strong>en</strong> of beeld<strong>en</strong> op met medewet<strong>en</strong> <strong>en</strong> instemming<br />
van de patiënt/verteg<strong>en</strong>woordiger. Is echter sprake van e<strong>en</strong> acute<br />
situatie èn van e<strong>en</strong> wilsonbekwame patiënt (camera’s op shockroom,<br />
traumakamer) èn vindt opname plaats om kwaliteitsred<strong>en</strong><strong>en</strong> dan mag<br />
toestemming word<strong>en</strong> verondersteld.<br />
kunn<strong>en</strong> opnam<strong>en</strong> in beslag word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>?<br />
In de jurisprud<strong>en</strong>tie is – <strong>voor</strong> zover ons bek<strong>en</strong>d – nog niet aanvaard dat<br />
beeld- <strong>en</strong> geluidsopnam<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gelijkgesteld met ‘briev<strong>en</strong> of<br />
geschrift<strong>en</strong>’ waarvan art. 98 Sv (beslagverbod onder verschoningsgerechtigd<strong>en</strong>)<br />
spreekt. 58 Dat betek<strong>en</strong>t dat ‘beelddragers’ volg<strong>en</strong>s de letter van de<br />
wet bij e<strong>en</strong> arts in beslag g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Zie verder II.9.1. 59<br />
58 Zie ook F.A.W. Bannier, W.LJ.M. Duijst, N.A.M.E.C. Fanoy, A.P.H. Meijers <strong>en</strong> J.M. Tempelaar, <strong>Beroepsgeheim</strong><br />
<strong>en</strong> verschoningsrecht. Handboek <strong>voor</strong> de advocaat, medisch hulpverl<strong>en</strong>er, notaris <strong>en</strong> geestelijke. D<strong>en</strong> Haag:<br />
Sdu uitgevers 2008, p. 22-23.<br />
59 Overig<strong>en</strong>s is de <strong>KNMG</strong> er<strong>voor</strong> om beeld- <strong>en</strong> geluidsopnam<strong>en</strong> gelijk te stell<strong>en</strong> met – onder het beslagverbod<br />
vall<strong>en</strong>de – ‘briev<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere geschrift<strong>en</strong>’ (art.98 Sv) , omdat e<strong>en</strong> dergelijke actualisering in de geest<br />
van de wet lijkt te zijn.<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 41
42 <strong>Beroepsgeheim</strong>: beeld- <strong>en</strong> geluidsopnam<strong>en</strong><br />
In II.9.1 is het beslagverbod met betrekking tot briev<strong>en</strong> <strong>en</strong> geschrift<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong>.<br />
In e<strong>en</strong> zaak waarin e<strong>en</strong> huisarts ervan werd verdacht naaktfoto’s<br />
te hebb<strong>en</strong> gemaakt van e<strong>en</strong> patiënte zijn bij hem onder andere computers,<br />
fotocamera’s <strong>en</strong> geheug<strong>en</strong>kaart<strong>en</strong> in beslag g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de<br />
twee fotocamera’s <strong>en</strong> de daarbij behor<strong>en</strong>de geheug<strong>en</strong>kaart<strong>en</strong> oordeelde<br />
de rechtbank dat deze in ieder geval niet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangemerkt als<br />
briev<strong>en</strong> of geschrift<strong>en</strong> zodat de inbeslagname hiervan rechtmatig was.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> overwoog de rechtbank dat de <strong>voor</strong>werp<strong>en</strong> waarnaar werd gezocht,<br />
te wet<strong>en</strong> afbeelding<strong>en</strong>, digitale camera’s, alsmede gegev<strong>en</strong>sdragers<br />
(computers, harde schijv<strong>en</strong>, cd’s, dvd’s, floppydisks, videoband<strong>en</strong>, memory<br />
sticks <strong>en</strong> dergelijke) waarop mogelijk (deels) naakte vrouw<strong>en</strong> aanwezig<br />
zijn, <strong>voor</strong>werp van het strafbare feit uitmaakt<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarom in beslag<br />
g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> mocht<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. 60<br />
Opnam<strong>en</strong> met het oog op mogelijke bedreiging door de patiënt:<br />
De arts, die beeld<strong>en</strong> heeft opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> vanwege e<strong>en</strong> reële bedreiging door<br />
e<strong>en</strong> bepaalde patiënt of di<strong>en</strong>s familie <strong>en</strong> mogelijk gevaar <strong>voor</strong> zichzelf of<br />
zijn directe omgeving <strong>en</strong> waarop deze bedreiging of uitvoering daarvan te<br />
zi<strong>en</strong> is, mag deze aan <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> afgev<strong>en</strong> in het kader van e<strong>en</strong> strafrechtelijk<br />
onderzoek.<br />
De opnam<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met medewet<strong>en</strong> van de patiënt of di<strong>en</strong>s familie<br />
gemaakt, t<strong>en</strong>zij de arts vreest <strong>voor</strong> zijn eig<strong>en</strong> veiligheid als hij h<strong>en</strong> op de<br />
hoogte stelt.<br />
Het materiaal moet e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de <strong>en</strong> onmisbare waarde hebb<strong>en</strong> in het<br />
strafrechtelijk onderzoek.<br />
Camera’s word<strong>en</strong> veelal opgehang<strong>en</strong> met de gedachte dat mogelijk bepaald<br />
gedrag kan word<strong>en</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> (bij<strong>voor</strong>beeld Münchhaus<strong>en</strong> by Proxy).<br />
Bij het ophang<strong>en</strong> van de camera’s zou dus eig<strong>en</strong>lijk al nagedacht moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> wat te do<strong>en</strong> wanneer bepaalde gedraging<strong>en</strong> zich daadwerkelijk<br />
<strong>voor</strong>do<strong>en</strong>.<br />
60 Rechtbank Utrecht, 30 september 2008. LJN BG1561.
Voor opnam<strong>en</strong> zonder medewet<strong>en</strong> <strong>en</strong> instemming van de patiënt is<br />
t<strong>en</strong>minste van belang dat de dreiging, die van de patiënt uitgaat, reëel is<br />
<strong>en</strong> mogelijk e<strong>en</strong> gevaar inhoudt. Ook moet de hulpverl<strong>en</strong>er nagaan of er<br />
ge<strong>en</strong> geschikter middel is om het doel te bereik<strong>en</strong>, bij<strong>voor</strong>beeld door e<strong>en</strong><br />
gesprek te arranger<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> derde erbij. Besluit de hulpverl<strong>en</strong>er in e<strong>en</strong><br />
concreet geval beeld- <strong>en</strong> geluidsopnam<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong>, dan blijft het van belang<br />
dat hij – uiteraard <strong>voor</strong> zover mogelijk – op<strong>en</strong>heid van zak<strong>en</strong> geeft aan<br />
betrokk<strong>en</strong>e. Dat impliceert dat hij de patiënt op de hoogte stelt van het feit<br />
dat opnam<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt <strong>en</strong> met welk doel.<br />
Voor het afgev<strong>en</strong> van opnam<strong>en</strong> waarop de bedreiging of de uitvoering<br />
daarvan is te zi<strong>en</strong> aan <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> is van belang dat deze e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de<br />
<strong>en</strong> onmisbare waarde hebb<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het strafrechtelijk onderzoek<br />
(eis<strong>en</strong> van subsidiariteit <strong>en</strong> proportionaliteit). Wez<strong>en</strong>lijk is of het strafrechtelijk<br />
belang zo groot is dat het privacybelang daaraan ondergeschikt mag<br />
word<strong>en</strong> gemaakt (art. 8 EVRM). 61<br />
Cameratoezicht<br />
Videobeeld<strong>en</strong> van bewakingscamera’s, die beeld<strong>en</strong> registrer<strong>en</strong> om de veiligheid<br />
van personeel <strong>en</strong> patiënt<strong>en</strong> te waarborg<strong>en</strong>, vall<strong>en</strong> onder het medisch<br />
beroepsgeheim. 62<br />
Aangezi<strong>en</strong> het bij het al of niet gebruik<strong>en</strong> van zulke beeld<strong>en</strong> gaat om e<strong>en</strong><br />
beslissing van e<strong>en</strong> instelling – is sprake van e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong> of<br />
niet? – <strong>en</strong> niet van e<strong>en</strong> individuele arts, wordt dit punt in deze hand reiking<br />
niet verder uitgewerkt. 63<br />
61 Schalk<strong>en</strong> T.M., ‘Huiszoeking in ziek<strong>en</strong>huis: wanneer weegt opsporingsbelang zwaarder dan medisch<br />
beroepsgeheim’, TvGR 1999, p. 96-101.<br />
62 Zo wordt algeme<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong>: zie art.8c in sam<strong>en</strong>hang met art.9 lid 4 WBP; T.M. Schalk<strong>en</strong> in<br />
Opsporing <strong>en</strong> medisch beroepsgeheim, Advies 28 september 2003, p.9.<br />
63 Zie daarover <strong>KNMG</strong> Richtlijn<strong>en</strong> inzake het omgaan met medische gegev<strong>en</strong>s. Januari 2010, par. 3.18<br />
(Beeld- <strong>en</strong> geluidsopnam<strong>en</strong>, meer specifiek de paragraaf over de Bewakingscamera).<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 43
44 <strong>Beroepsgeheim</strong>: kindermishandeling <strong>en</strong> volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>geweld<br />
13 Kindermishandeling <strong>en</strong> volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>geweld 64<br />
Dreigt er acuut gevaar <strong>voor</strong> de veiligheid of het lev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kind of e<strong>en</strong><br />
volwass<strong>en</strong>e, dan neemt de arts – naast e<strong>en</strong> melding bij het AMK, de Raad<br />
<strong>voor</strong> de Kinderbescherming of het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG) –<br />
onmiddellijk contact op met de <strong>politie</strong>.<br />
In overige gevall<strong>en</strong> mag bij (vermoed<strong>en</strong> van) kindermishandeling of volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>geweld<br />
het beroepsgeheim jeg<strong>en</strong>s <strong>politie</strong> of <strong>justitie</strong> alle<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
doorbrok<strong>en</strong> <strong>voor</strong> zover dit noodzakelijk is om gevaar <strong>voor</strong> de veiligheid van<br />
e<strong>en</strong> kind of volwass<strong>en</strong>e af te w<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />
Zelf initiatief nem<strong>en</strong> door rechtstreeks contact op te nem<strong>en</strong> met de <strong>politie</strong><br />
is <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> arts met e<strong>en</strong> geheimhoudingsplicht over het algeme<strong>en</strong> de<br />
zwaarste stap die hij kan zett<strong>en</strong> naar aanleiding van kindermishandeling<br />
of volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>geweld. Voor deze stap geldt dat er sprake moet zijn van<br />
e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong>. De arts zal, gelet op zijn beroepsgeheim, hiertoe<br />
pas kunn<strong>en</strong> overgaan als hij me<strong>en</strong>t dat alle<strong>en</strong> dit zware middel (op eig<strong>en</strong><br />
initiatief gegev<strong>en</strong>s verstrekk<strong>en</strong> aan de <strong>politie</strong>) zal leid<strong>en</strong> tot het doel dat<br />
hij beoogt: het afw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van acuut gevaar <strong>voor</strong> de veiligheid van e<strong>en</strong> kind<br />
of volwass<strong>en</strong>e. In alle andere gevall<strong>en</strong> ligt het do<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> melding bij<br />
het AMK of SHG meer <strong>voor</strong> de hand. Het AMK of SHG kan naar aanleiding<br />
van e<strong>en</strong> melding besluit<strong>en</strong> om zelf met <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> contact te zoek<strong>en</strong>,<br />
bij<strong>voor</strong>beeld om aangifte te do<strong>en</strong>.<br />
Als <strong>politie</strong> of <strong>justitie</strong> de arts b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> naar aanleiding van e<strong>en</strong> melding of<br />
aangifte dan di<strong>en</strong>t de arts zich – als hij ge<strong>en</strong> toestemming <strong>voor</strong> informatieverstrekking<br />
kan krijg<strong>en</strong> – ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s af te vrag<strong>en</strong> of sprake is van e<strong>en</strong><br />
conflict van plicht<strong>en</strong>. Waarheidsvinding als zodanig, is onvoldo<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><br />
om informatie aan <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> te verstrekk<strong>en</strong>. Er kan wel sprake zijn<br />
van e<strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong> als met informatieverstrekking gevaar <strong>voor</strong> de<br />
veiligheid of het lev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kind of volwass<strong>en</strong>e kan word<strong>en</strong> <strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>.<br />
Zo kan de kans op herhaling, bij<strong>voor</strong>beeld bij e<strong>en</strong> ander lid van hetzelfde<br />
gezin, onder omstandighed<strong>en</strong> red<strong>en</strong> zijn <strong>voor</strong> medewerking aan e<strong>en</strong> strafrechtelijk<br />
onderzoek <strong>en</strong> dus <strong>voor</strong> het verstrekk<strong>en</strong> van informatie aan <strong>politie</strong><br />
of <strong>justitie</strong>.<br />
E<strong>en</strong> mogelijke red<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> arts om te besluit<strong>en</strong> om informatie aan<br />
<strong>politie</strong> of <strong>justitie</strong> te verstrekk<strong>en</strong> kan zijn om e<strong>en</strong> dader te beweg<strong>en</strong> tot<br />
behandeling.<br />
64 Zie verder de <strong>KNMG</strong>-Meldcode kindermishandeling <strong>en</strong> huiselijk geweld. Utrecht, maart 2012.
E<strong>en</strong> arts kan besluit<strong>en</strong> om <strong>voor</strong> dat doel informatie te verstrekk<strong>en</strong> als aan<br />
de volg<strong>en</strong>de <strong>voor</strong>waard<strong>en</strong> wordt voldaan:<br />
π als daderbehandeling kan bijdrag<strong>en</strong> aan minimalisering van de kans op<br />
herhaling; <strong>en</strong><br />
π als waarheidsvinding noodzakelijk is <strong>voor</strong> het oplegg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> maatregel<br />
die (mede) tot daderbehandeling leidt; <strong>en</strong><br />
π als informatieverstrekking daadwerkelijk kan bijdrag<strong>en</strong> aan<br />
waarheidsvinding.<br />
14 Arts als getuige<br />
De arts, die in e<strong>en</strong> strafzaak wordt opgeroep<strong>en</strong> om in het kader van e<strong>en</strong><br />
gerechtelijk <strong>voor</strong>onderzoek of ter terechtzitting te verschijn<strong>en</strong> om e<strong>en</strong><br />
getuig<strong>en</strong>verklaring af te legg<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>over de rechter(-commissaris), is<br />
verplicht aan de oproep om te verschijn<strong>en</strong> gehoor te gev<strong>en</strong>.<br />
De arts maakt op grond van zijn beroepsgeheim zelf de afweging of hij ter<br />
zitting e<strong>en</strong> verklaring aflegt of zich beroept op het verschoningsrecht . 65<br />
verplicht te verschijn<strong>en</strong><br />
In strafrechtelijke procedures kan gebruik gemaakt word<strong>en</strong> van getuig<strong>en</strong>,<br />
zowel in het kader van e<strong>en</strong> gerechtelijk <strong>voor</strong>onderzoek als ter terechtzitting.<br />
Wordt e<strong>en</strong> arts opgeroep<strong>en</strong> om als getuige te verschijn<strong>en</strong>, dan is<br />
hij daartoe in beide gevall<strong>en</strong> verplicht. 66 Verschijnt hij niet dan kan e<strong>en</strong><br />
tweede oproep word<strong>en</strong> verzond<strong>en</strong> waarin e<strong>en</strong> bevel tot ‘medebr<strong>en</strong>ging’<br />
wordt gegev<strong>en</strong>; de arts wordt dan opgehaald door de <strong>politie</strong>.<br />
verschoningsrecht<br />
In teg<strong>en</strong>stelling tot veel andere person<strong>en</strong> zijn (de meeste) arts<strong>en</strong>, als ze<br />
<strong>voor</strong> de rechter als getuige verschijn<strong>en</strong>, niet verplicht om e<strong>en</strong> verklaring<br />
af te legg<strong>en</strong>. De red<strong>en</strong> hiervan is het verschoningsrecht. Dit geeft de arts<br />
het recht zich teg<strong>en</strong>over de rechter(-commissaris) te ‘verschon<strong>en</strong> van’<br />
het aflegg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> getuig<strong>en</strong>is of van het beantwoord<strong>en</strong> van (bepaalde)<br />
vrag<strong>en</strong>, indi<strong>en</strong> hij hierdoor het beroepsgeheim zou sch<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Het is de arts<br />
zelf die beoordeelt of <strong>en</strong> <strong>voor</strong> welk deel hij zich di<strong>en</strong>t te verschon<strong>en</strong>. De<br />
rechter aanvaardt e<strong>en</strong> beroep op het verschoningsrecht, zolang duidelijk is<br />
65 Art. 218 Sv.<br />
66 Art. 213 resp. 287 lid 3a Sv.<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 45
46 <strong>Beroepsgeheim</strong>: arts als getuige<br />
dat de arts de vrag<strong>en</strong> niet kan beantwoord<strong>en</strong> zonder zijn beroepsgeheim te<br />
sch<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Ook hier geld<strong>en</strong> de in par. I.1 g<strong>en</strong>oemde uitzondering<strong>en</strong> <strong>voor</strong> het<br />
doorbrek<strong>en</strong> van het beroepsgeheim. 67<br />
Voorbeeld<br />
E<strong>en</strong> huisarts wordt bij e<strong>en</strong> jonge buit<strong>en</strong>landse stud<strong>en</strong>te geroep<strong>en</strong> die<br />
koorts heeft. Als hij bij de patiënt aankomt <strong>en</strong> de dek<strong>en</strong>s wegslaat, ziet<br />
hij dat ze zojuist is bevall<strong>en</strong>. Moeder <strong>en</strong> kind word<strong>en</strong> met spoed naar het<br />
ziek<strong>en</strong>huis gebracht. Aldaar aangekom<strong>en</strong> blijkt de baby door verstikking<br />
om het lev<strong>en</strong> te zijn gekom<strong>en</strong>. De patiënte wordt als vermoedelijke dader<br />
gezi<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt in dat kader door de <strong>politie</strong> verhoord. De huisarts wordt<br />
gevraagd e<strong>en</strong> getuig<strong>en</strong>verklaring op te stell<strong>en</strong>. Is hij verplicht daaraan mee<br />
te werk<strong>en</strong>? 68<br />
Als er e<strong>en</strong> vermoed<strong>en</strong> bestaat dat e<strong>en</strong> strafbaar feit is gepleegd, stelt de<br />
<strong>politie</strong> doorgaans e<strong>en</strong> onderzoek in. E<strong>en</strong> onderdeel van dit onderzoek kan<br />
zijn dat getuig<strong>en</strong> wordt gevraagd e<strong>en</strong> verklaring op te stell<strong>en</strong> over hetge<strong>en</strong><br />
ze hebb<strong>en</strong> opgemerkt. Deze verklaring<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele strafrechtelijke<br />
procedure teg<strong>en</strong> de verdachte word<strong>en</strong> gebruikt.<br />
Ook arts<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> door de <strong>politie</strong> word<strong>en</strong> gevraagd e<strong>en</strong> getuig<strong>en</strong>verklaring<br />
af te gev<strong>en</strong>. Bij<strong>voor</strong>beeld over de wijze waarop e<strong>en</strong> patiënt werd aangetroff<strong>en</strong>.<br />
Het verstrekk<strong>en</strong> van informatie kan echter strijdig zijn met het<br />
beroepsgeheim van de arts. Dit roept de vraag op of de arts verplicht e<strong>en</strong><br />
getuig<strong>en</strong>verklaring af te gev<strong>en</strong> of dat hij dit kan weiger<strong>en</strong>.<br />
Als uitgangspunt geldt dat het beroepsgeheim ook in contact<strong>en</strong> met <strong>politie</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>justitie</strong> wordt gehandhaafd. Dat geldt ook <strong>voor</strong> het afgev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
getuig<strong>en</strong>verklaring. De <strong>politie</strong> heeft in dit verband ge<strong>en</strong> bijzondere bevoegdhed<strong>en</strong><br />
om de arts te dwing<strong>en</strong> daaraan mee te werk<strong>en</strong>. Zelfs als de<br />
arts door e<strong>en</strong> rechter als getuige wordt opgeroep<strong>en</strong>, is hij niet verplicht te<br />
sprek<strong>en</strong>. Hij kan zich dan op zijn verschoningsrecht beroep<strong>en</strong>. De arts is<br />
overig<strong>en</strong>s wel verplicht in dat geval op de zitting te verschijn<strong>en</strong>.<br />
In sommige gevall<strong>en</strong> kan de arts echter toch besluit<strong>en</strong> mee te werk<strong>en</strong> aan<br />
het verzoek e<strong>en</strong> getuig<strong>en</strong>verklaring af te legg<strong>en</strong>. Hij zal dan zijn beroepsgeheim<br />
opzij moet<strong>en</strong> zett<strong>en</strong>. Dit kan alle<strong>en</strong> als sprake is van e<strong>en</strong> van de<br />
uitzondering<strong>en</strong> op het beroepsgeheim. Dit is bij<strong>voor</strong>beeld aan de orde<br />
67 Op grond van art.6 EVRM (recht op e<strong>en</strong> eerlijk proces) is het de arts dan toegestaan om t<strong>en</strong> behoeve<br />
van zijn verweer patiëntgegev<strong>en</strong>s te op<strong>en</strong>bar<strong>en</strong> aan de rechter(-commissaris), ook zonder toestemming van<br />
de patiënt.<br />
68 Zie hierna: par. II.16.
als de patiënt gerichte toestemming heeft gegev<strong>en</strong> of als de arts in e<strong>en</strong><br />
conflict van plicht<strong>en</strong> komt door niet mee te werk<strong>en</strong>. In dat geval moet<br />
wel duidelijk zijn dat door het aflegg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> getuig<strong>en</strong>verklaring direct<br />
gevaar kan word<strong>en</strong> afgew<strong>en</strong>d.<br />
Te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> valt aan het gevaar <strong>voor</strong> ev<strong>en</strong>tuele andere kinder<strong>en</strong>. Ook zal dan<br />
e<strong>en</strong> afweging moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt of de b<strong>en</strong>odigde informatie niet op<br />
e<strong>en</strong> andere manier kan word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong>, bij<strong>voor</strong>beeld via e<strong>en</strong> geconsulteerde<br />
geme<strong>en</strong>telijk lijkschouwer.<br />
Is de huisarts in de casus nu wel of niet verplicht e<strong>en</strong> getuig<strong>en</strong>verklaring<br />
aflegg<strong>en</strong>? Nee, hij is niet verplicht dat te do<strong>en</strong>. Dat zou anders zijn als<br />
de stud<strong>en</strong>te toestemming zou hebb<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> of als de arts in conflict<br />
van plicht<strong>en</strong> zou zijn. Dit is niet het geval. Er is ge<strong>en</strong> toestemming <strong>en</strong> het<br />
gev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verklaring zou niet direct gevaar <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> ander kunn<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong>kom<strong>en</strong>.<br />
15 Arts als verdachte in e<strong>en</strong> strafzaak<br />
E<strong>en</strong> arts die wordt verdacht van e<strong>en</strong> strafbaar feit heeft – net als iedere<br />
andere verdachte – recht op e<strong>en</strong> eerlijk proces. Zo mag e<strong>en</strong> verdachte niet<br />
word<strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong> om actief aan di<strong>en</strong>s eig<strong>en</strong> veroordeling mee te werk<strong>en</strong>.<br />
Dit noem<strong>en</strong> we het ‘ nemo t<strong>en</strong>etur beginsel’. Het zwijgrecht van de<br />
verdachte <strong>en</strong> de verplichting <strong>voor</strong> verhor<strong>en</strong>de ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> om de verdachte<br />
op dit recht te wijz<strong>en</strong> is hiervan e<strong>en</strong> uitwerking (art. 29 Sv).<br />
Dit recht om niet mee te hoev<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> aan de eig<strong>en</strong> veroordeling is echter<br />
niet absoluut. 69 Zo bestaan er diverse wettelijke bepaling<strong>en</strong> die hierop<br />
e<strong>en</strong> uitzondering mak<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>voor</strong>beeld is dat e<strong>en</strong> dronk<strong>en</strong> bestuurder<br />
van e<strong>en</strong> motorvoertuig verplicht is mee te werk<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> ademanalyse of<br />
bloedproef.<br />
Wanneer e<strong>en</strong> arts wordt verdacht van het pleg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ernstig strafbaar<br />
feit teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> patiënt, heeft het OM ruime mogelijkhed<strong>en</strong> om gegev<strong>en</strong>s<br />
die onder het medisch beroepsgeheim vall<strong>en</strong> te vorder<strong>en</strong> <strong>en</strong> in te zi<strong>en</strong>. Het<br />
vorder<strong>en</strong> van het patiënt<strong>en</strong>dossier is dan mogelijk met e<strong>en</strong> beroep op de<br />
veronderstelde toestemming van de patiënt (het slachtoffer).<br />
69 Zie ook HR 9 oktober 1984, NJ 1985, 176, LJN AC1053 <strong>en</strong> EHRM 17 december 1996, NJ 1997, 699, LJN ZB6862<br />
(Saunders).<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 47
48 <strong>Beroepsgeheim</strong>: arts als verdachte in e<strong>en</strong> strafzaak<br />
Het Op<strong>en</strong>baar Ministerie heeft in beginsel ge<strong>en</strong> recht om patiënt<strong>en</strong>dossiers<br />
in beslag te nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> in te zi<strong>en</strong> (zie ook II.9.1 over het beslagverbod). Aan<br />
het verschoningsrecht van artikel 98 Wetboek van Strafvordering ligt de<br />
opvatting van de wetgever t<strong>en</strong> grondslag dat het maatschappelijk belang<br />
dat e<strong>en</strong> ieder zich vrijelijk om bijstand <strong>en</strong> advies tot e<strong>en</strong> arts moet kunn<strong>en</strong><br />
w<strong>en</strong>d<strong>en</strong> zwaarder weegt dan het maatschappelijk belang dat de waarheid<br />
in e<strong>en</strong> juridische procedure aan het licht komt. Er kunn<strong>en</strong> zich echter zeer<br />
uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong> <strong>voor</strong>do<strong>en</strong> waarin het belang van de waarheid<br />
wel <strong>voor</strong>gaat op het verschoningsrecht. 70<br />
Wanneer zich zulke omstandighed<strong>en</strong> <strong>voor</strong>do<strong>en</strong> is niet in algem<strong>en</strong>e zin<br />
vast te stell<strong>en</strong>. Die vraag zal door de rechter moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beantwoord<br />
waarbij die moet lett<strong>en</strong> op:<br />
π de aard <strong>en</strong> de ernst van het strafbare feit waarvan de arts wordt verdacht;<br />
π de aard <strong>en</strong> de inhoud van het materiaal dat onder het verschoningsrecht<br />
valt in relatie tot het belang dat met het beroep op het verschoningsrecht<br />
wordt gedi<strong>en</strong>d;<br />
π de mate waarin de betrokk<strong>en</strong> belang<strong>en</strong> van de patiënt<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
geschaad indi<strong>en</strong> het verschoningsrecht wordt doorbrok<strong>en</strong>.<br />
Het <strong>en</strong>kele feit dat de arts verdacht wordt, is niet toereik<strong>en</strong>d om zijn<br />
verschoningsrecht te mog<strong>en</strong> doorbrek<strong>en</strong>.<br />
Zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong> ded<strong>en</strong> zich bij<strong>voor</strong>beeld <strong>voor</strong> in e<strong>en</strong><br />
situatie met de volg<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>:<br />
π e<strong>en</strong> arts werd verdacht van schuld aan het misdrijf dood door schuld;<br />
π er war<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> aanwijzing<strong>en</strong> dat de overled<strong>en</strong> patiënt bezwaar teg<strong>en</strong> de<br />
inbeslagname zou hebb<strong>en</strong> gehad;<br />
π de in beslag g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s war<strong>en</strong> van cruciaal belang <strong>voor</strong> de<br />
waarheidsvinding;<br />
π de gegev<strong>en</strong>s kond<strong>en</strong> niet op e<strong>en</strong> andere wijze word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong>;<br />
π de beginsel<strong>en</strong> van proportionaliteit <strong>en</strong> subsidiariteit zijn in acht g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
(doorbreking van geheimhouding staat in verhouding tot het beoogde<br />
doel <strong>en</strong> dit doel kon niet op minder ingrijp<strong>en</strong>de wijze word<strong>en</strong> bereikt).<br />
In e<strong>en</strong> dergelijke red<strong>en</strong>ering hecht de rechter (<strong>en</strong> de Hoge Raad) groot<br />
gewicht aan de veronderstelde toestemming van de patiënt. Daardoor leidt<br />
het afwijz<strong>en</strong> van het beroep op het verschoningsrecht niet tot e<strong>en</strong> sch<strong>en</strong>ding<br />
van de belang<strong>en</strong> van de patiënt. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> mocht de rechter meeweg<strong>en</strong><br />
dat patiënt<strong>en</strong> er in het algeme<strong>en</strong> op mog<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong> dat bij e<strong>en</strong><br />
ernstig vermoed<strong>en</strong> van verwijtbaar ondeskundig handel<strong>en</strong> van de arts de<br />
gegev<strong>en</strong>s uit het medisch dossier door <strong>justitie</strong> zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> onderzocht. 71<br />
70 HR 21 oktober 2008. LJN BD7817. TvGR 2009/9.<br />
71 HR 21 oktober 2008. LJN BD7817, r.o. 3.5.
16 For<strong>en</strong>sisch arts<br />
Voor hulpverl<strong>en</strong>ers in de curatieve zorg geld<strong>en</strong> de gewone regels van het<br />
beroepsgeheim. Die regels zijn niet zonder meer van toepassing in de nietcuratieve<br />
sector.<br />
For<strong>en</strong>sisch arts<strong>en</strong> <strong>en</strong> gevang<strong>en</strong>isarts<strong>en</strong> zijn soms behandelaar, soms voer<strong>en</strong><br />
zij e<strong>en</strong> opdracht uit <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> derde. In dat geval doorbreekt de rapportageplicht<br />
in principe de zwijgplicht teg<strong>en</strong>over deze derde (de opdrachtgever).<br />
De arts vertelt de patiënt wat het doel van het onderzoek is <strong>en</strong> aan wie hij<br />
rapporteert. Alle<strong>en</strong> met toestemming van betrokk<strong>en</strong>e mag informatie van<br />
de behandel<strong>en</strong>de sector word<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong>.<br />
behandelaar<br />
De for<strong>en</strong>sisch arts kan e<strong>en</strong> aantal roll<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong>. Het beroepsgeheim is<br />
<strong>voor</strong> elk van de roll<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>d. In de rol van behandelaar (bij arrestant<strong>en</strong>zorg)<br />
geldt het beroepsgeheim in volle omvang, net als <strong>voor</strong> behandel<strong>en</strong>d<br />
arts<strong>en</strong>. Dat betek<strong>en</strong>t dat het beroepsgeheim geldt teg<strong>en</strong>over iedere<strong>en</strong>,<br />
inclusief <strong>politie</strong> <strong>en</strong> <strong>justitie</strong>, uiteraard met inachtneming van de in par. I.1<br />
g<strong>en</strong>oemde uitzondering<strong>en</strong>.<br />
medisch adviseur<br />
Verricht de for<strong>en</strong>sisch arts als medisch adviseur van <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> medisch<br />
onderzoek in opdracht van <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong>, dan geeft hij antwoord op <strong>voor</strong>af<br />
gestelde gerichte vrag<strong>en</strong>; hij verstrekt alle<strong>en</strong> relevante medische informatie<br />
<strong>en</strong> doet dat zo beperkt mogelijk. Hij moet aan betrokk<strong>en</strong>e meedel<strong>en</strong> wat<br />
het doel van zijn onderzoek is <strong>en</strong> aan wie hij rapporteert. De betrokk<strong>en</strong>e<br />
kan dan zelf de afweging mak<strong>en</strong> of hij meewerkt aan het onderzoek <strong>en</strong><br />
welke informatie hij prijsgeeft (t<strong>en</strong>zij het gaat om e<strong>en</strong> wettelijke verplichting).<br />
Met toestemming van betrokk<strong>en</strong>e kan informatie word<strong>en</strong> opgevraagd<br />
bij de behandel<strong>en</strong>d arts.<br />
geme<strong>en</strong>telijk lijkschouwer 72<br />
In de rol van geme<strong>en</strong>telijk lijkschouwer kan de arts e<strong>en</strong> verzoek krijg<strong>en</strong><br />
van de behandel<strong>en</strong>d arts of van <strong>justitie</strong>. Bij e<strong>en</strong> niet-natuurlijke dood moet<br />
hij rapporter<strong>en</strong> aan de officier van <strong>justitie</strong>. Alle<strong>en</strong> informatie, die relevant<br />
72 Zie ook Duijst, W.L.J.M., Gezondheidsstrafrecht, Dev<strong>en</strong>ter: Kluwer 2009, p. 37 e.v.<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 49
50 <strong>Beroepsgeheim</strong>: for<strong>en</strong>sisch arts<br />
is <strong>voor</strong> het beoordel<strong>en</strong> van de aard van het overlijd<strong>en</strong>, geeft hij door aan<br />
<strong>justitie</strong>. Medische of andere informatie, die ge<strong>en</strong> relatie heeft met het<br />
overlijd<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>t de lijkschouwer <strong>voor</strong> zich te houd<strong>en</strong>. De lijkschouwer mag<br />
bij e<strong>en</strong> niet-natuurlijke dood aan niemand inlichting<strong>en</strong> verschaff<strong>en</strong>, dus<br />
ook niet aan de huisarts of familieled<strong>en</strong>. E<strong>en</strong>ieder, die informatie w<strong>en</strong>st,<br />
moet word<strong>en</strong> verwez<strong>en</strong> naar de officier van <strong>justitie</strong>. Ev<strong>en</strong>tueel verstrekt de<br />
for<strong>en</strong>sisch arts de informatie met toestemming van de officier van <strong>justitie</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> natuurlijke dood bestaat ge<strong>en</strong> wettelijke plicht <strong>en</strong> ook ge<strong>en</strong> recht<br />
tot het informer<strong>en</strong> van <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong>.<br />
Als e<strong>en</strong> behandel<strong>en</strong>d arts twijfelt aan e<strong>en</strong> natuurlijke dood, wordt e<strong>en</strong> for<strong>en</strong>sisch<br />
arts ingeschakeld. 73 De behandel<strong>en</strong>d arts mag in dit kader slechts<br />
die informatie aan de for<strong>en</strong>sisch arts verstrekk<strong>en</strong> die ertoe heeft geleid dat<br />
de behandel<strong>en</strong>d arts ge<strong>en</strong> verklaring van overlijd<strong>en</strong> kan afgev<strong>en</strong>. Gebruikelijk<br />
is dat de behandel<strong>en</strong>d arts de geme<strong>en</strong>telijk lijkschouwer relevante<br />
informatie verstrekt <strong>en</strong> dat de geme<strong>en</strong>telijk lijkschouwer de informatie, die<br />
verband houdt met het overlijd<strong>en</strong>, in zijn rapport aan de officier van <strong>justitie</strong><br />
vermeldt. De Wet op de lijkbezorging k<strong>en</strong>t ge<strong>en</strong> wettelijke verplichting<br />
<strong>voor</strong> de behandel<strong>en</strong>d arts om gegev<strong>en</strong>s te verstrekk<strong>en</strong> aan de geme<strong>en</strong>telijk<br />
lijkschouwer. Dit is wel toegestaan als de toestemming van de (overled<strong>en</strong>)<br />
patiënt daar<strong>voor</strong> kan word<strong>en</strong> verondersteld. Heeft de officier van <strong>justitie</strong><br />
vrag<strong>en</strong> over de doodsoorzaak, dan kan hij zich w<strong>en</strong>d<strong>en</strong> tot de geme<strong>en</strong>telijk<br />
lijkschouwer. Voor de behandel<strong>en</strong>d arts geldt het beroepsgeheim jeg<strong>en</strong>s de<br />
officier van <strong>justitie</strong>.<br />
In 2009 (Stb. 2009, 320) is aan de Wet op de lijkbezorging e<strong>en</strong> nieuw artikel<br />
toegevoegd (artikel 10a). Dat artikel introduceert e<strong>en</strong> procedure <strong>voor</strong> nader<br />
onderzoek naar gevall<strong>en</strong> van onverklaard overlijd<strong>en</strong> van minderjarig<strong>en</strong><br />
(Nodo-procedure). De Nodo-procedure is erop gericht de doodsoorzaak bij<br />
onverklaard overlijd<strong>en</strong> van minderjarig<strong>en</strong> te achterhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> te registrer<strong>en</strong>.<br />
In eerste instantie is alle<strong>en</strong> het eerste lid van artikel 10a in werking<br />
getred<strong>en</strong> op 1 januari 2010. Dat lid bepaalt dat de behandel<strong>en</strong>d arts na e<strong>en</strong><br />
schouwing van e<strong>en</strong> minderjarige slechts e<strong>en</strong> verklaring van overlijd<strong>en</strong> afgeeft,<br />
na overleg met de geme<strong>en</strong>telijke lijkschouwer. Dit overleg di<strong>en</strong>t ertoe<br />
de geme<strong>en</strong>telijke lijkschouwer van het overlijd<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> minderjarige op<br />
de hoogte te stell<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> geeft dit de behandel<strong>en</strong>d arts de geleg<strong>en</strong>heid<br />
zijn overweging<strong>en</strong> bij het afgev<strong>en</strong> van de verklaring van overlijd<strong>en</strong> te<br />
toets<strong>en</strong>.<br />
73 Zie ook <strong>KNMG</strong> Richtlijn<strong>en</strong> inzake het omgaan met medische gegev<strong>en</strong>s (Januari 2010), par. 3.6.
Bij het ter perse gaan van deze <strong>handreiking</strong> was de daadwerkelijke Nodoprocedure<br />
nog niet in werking getred<strong>en</strong>. Uitgangspunt van die procedure is<br />
dat de behandel<strong>en</strong>d arts (na overleg) alle<strong>en</strong> in de gevall<strong>en</strong> waarin evid<strong>en</strong>t<br />
sprake is van natuurlijk overlijd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verklaring van overlijd<strong>en</strong> afgeeft. Als<br />
de geme<strong>en</strong>telijke lijkschouwer het overlijd<strong>en</strong> van de minderjarige niet kan<br />
verklar<strong>en</strong> <strong>en</strong> er zijn ge<strong>en</strong> aanwijzing<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> niet-natuurlijke dood, stelt<br />
hij e<strong>en</strong> uitgebreid, neutraal medisch onderzoek in naar de doodsoorzaak<br />
van het kind (het Nodo-onderzoek). Zijn er aanwijzing<strong>en</strong> <strong>voor</strong> niet-natuurlijk<br />
overlijd<strong>en</strong>, dan overlegt hij met het OM <strong>en</strong> kan gerechtelijk onderzoek<br />
volg<strong>en</strong>. De behandel<strong>en</strong>d arts is verplicht om in het kader van de Nodoprocedure<br />
informatie te verstrekk<strong>en</strong> aan de for<strong>en</strong>sisch arts.<br />
Bij het Nodo-onderzoek kan medische obductie van het lichaam nodig<br />
word<strong>en</strong> geacht <strong>en</strong> met toestemming van de ouder(s) word<strong>en</strong> verricht.<br />
Indi<strong>en</strong> de ouders daar ge<strong>en</strong> toestemming <strong>voor</strong> gev<strong>en</strong>, kan de rechtbank<br />
vervang<strong>en</strong>de toestemming verl<strong>en</strong><strong>en</strong>. De Nodo-procedure wordt nader<br />
uitgewerkt in protocoll<strong>en</strong>. Over de implem<strong>en</strong>tatie van de Nodo-procedure<br />
moet nog nadere besluitvorming plaatsvind<strong>en</strong>.<br />
p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>tiair g<strong>en</strong>eeskundige<br />
De p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>tiair g<strong>en</strong>eeskundige heeft de rol van behandelaar <strong>en</strong> heeft<br />
derhalve e<strong>en</strong> beroepsgeheim teg<strong>en</strong>over iedere<strong>en</strong>, inclusief <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong>.<br />
Als de gevang<strong>en</strong>isleiding of <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> de gevang<strong>en</strong>isarts verzoekt om<br />
e<strong>en</strong> advies te gev<strong>en</strong>, dan geldt hetge<strong>en</strong> hierbov<strong>en</strong> vermeld staat bij de rol<br />
van medisch adviseur.<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 51
III
III<br />
Overige<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 53<br />
Praktische punt<strong>en</strong> bij contact<strong>en</strong> met <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong><br />
π Bij telefonische verzoek<strong>en</strong> van <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong>: bel zonodig terug ter<br />
verificatie.<br />
π Verzoek <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> om haar vrag<strong>en</strong> gericht <strong>en</strong> schriftelijk te stell<strong>en</strong>.<br />
π B<strong>en</strong>oem e<strong>en</strong> contactpersoon als aanspreekpunt <strong>voor</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong>.<br />
π Maak bij <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> bek<strong>en</strong>d wie de contactpersoon is.<br />
π De contactpersoon b<strong>en</strong>adert de behandel<strong>en</strong>d arts van de betrokk<strong>en</strong><br />
patiënt.<br />
π Deze arts maakt zelf de belang<strong>en</strong>afweging omtr<strong>en</strong>t het beroepsgeheim.<br />
Afkorting<strong>en</strong><br />
AMK Advies- <strong>en</strong> Meldpunt Kindermishandeling<br />
BW Burgerlijk Wetboek<br />
EVRM Europees Verdrag ter bescherming van de Recht<strong>en</strong> van de M<strong>en</strong>s<br />
HR Hoge Raad<br />
MC Medisch Contact<br />
NFI Nederlands For<strong>en</strong>sisch Instituut<br />
NJ Nederlandse Jurisprud<strong>en</strong>tie<br />
Nodo Nader onderzoek doodsoorzaak<br />
OM Op<strong>en</strong>baar Ministerie<br />
OvJ Officier van Justitie<br />
SHG Steunpunt Huiselijk Geweld<br />
Sr Wetboek van Strafrecht<br />
Sv Wetboek van Strafvordering<br />
TvGR Tijdschrift <strong>voor</strong> Gezondheidsrecht<br />
WBP Wet bescherming persoonsgegev<strong>en</strong>s<br />
Wet BIG Wet op de beroep<strong>en</strong> in de individuele gezondheidszorg<br />
WGBO Wet op de g<strong>en</strong>eeskundige behandelingsovere<strong>en</strong>komst
54 literatuur<br />
Literatuur<br />
knmg publicaties<br />
π Consult Arts <strong>en</strong> <strong>politie</strong> (versie 3.0, 2000).<br />
π Consult De dokter <strong>en</strong> de dood (versie 3.0, 2002).<br />
π Standpunt Niet-aangaan of beëindiging van de g<strong>en</strong>eeskundige behandelingsovere<strong>en</strong>komst<br />
(versie 3.0, 2005).<br />
π Richtlijn<strong>en</strong> inzake het omgaan met medische gegev<strong>en</strong>s (januari 2010).<br />
π <strong>KNMG</strong> Meldcode kindermishandeling <strong>en</strong> huiselijk geweld (maart 2012).<br />
overige publicaties<br />
π NVZ Handleiding Politie <strong>en</strong> <strong>justitie</strong>, Publicati<strong>en</strong>ummer 4-2004-002.<br />
π Aanwijzing feit<strong>en</strong>onderzoek/strafrechtelijk onderzoek <strong>en</strong> vervolging in medische zak<strong>en</strong>.<br />
Staatscourant 6 oktober 2010, nr. 15449.<br />
π Banier e.a., <strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> verschoningsrecht, Handboek <strong>voor</strong> de advocaat, medisch<br />
hulpverl<strong>en</strong>er, notaris <strong>en</strong> geestelijke, D<strong>en</strong> Haag: SDU 2008.<br />
π Biesaart M.C.I.H., Meersberg<strong>en</strong>, D.Y.A. van, Sprek<strong>en</strong> of zwijg<strong>en</strong>, Medisch Contact 2004,<br />
p. 2043-2045.<br />
π Biesaart M.C.I.H., Bij twijfel zwijg<strong>en</strong>, Omgangsregels tuss<strong>en</strong> arts <strong>en</strong> <strong>politie</strong>, Medisch<br />
Contact 2001, p.964-967.<br />
π Biesaart M.C.I.H.(red.), Checklist Politie aan de poort, Van Ve<strong>en</strong> Toegepast<br />
Gezondheidsrecht, D<strong>en</strong> Haag, 1996.<br />
π Camp<strong>en</strong> M.M.J. van <strong>en</strong> Verdam T.J., Strafrechtelijk opsporingsbelang <strong>en</strong> medisch<br />
beroepsgeheim, Medisch Contact 1996, p.1133-1134.<br />
π Corst<strong>en</strong>s G.J.M., Het Nederlands strafprocesrecht, Kluwer, 2002.<br />
π Das C. <strong>en</strong> van der Wal G., Het beroepsgeheim <strong>en</strong> de for<strong>en</strong>sische g<strong>en</strong>eeskunde, Nederlands<br />
Tijdschrift <strong>voor</strong> G<strong>en</strong>eeskunde 2003, 147, p.2076-2079.<br />
π Duijst W.L.J.M., Boev<strong>en</strong> in het ziek<strong>en</strong>huis, D<strong>en</strong> haag: Sdu 2007.<br />
π Duijst W.L.J.M., Praktijkboek beroepsgeheim <strong>en</strong> informatieverstrekking in de zorg.<br />
Apeldoorn/Antwerp<strong>en</strong>: Maklu 2009.<br />
π Duijst, W.L.J.M., Gezondheidsstrafrecht, Dev<strong>en</strong>ter: Kluwer 2009.<br />
π Gevers, J.K.M., Derd<strong>en</strong> waarschuw<strong>en</strong> <strong>voor</strong> gevaar: e<strong>en</strong> kwestie van mog<strong>en</strong> of moet<strong>en</strong>?.<br />
TvGR, Gezichtspunt 2003, nr. 8.<br />
π Hubb<strong>en</strong> J.H., Justitie plaatst medisch beroepsgeheim onder druk, Nederlands Jurist<strong>en</strong>blad<br />
1996/39, p.1633.<br />
π De Jong E.J.C., Het beroepsgeheim <strong>en</strong> derd<strong>en</strong>belang<strong>en</strong>, in Preadvies Ver<strong>en</strong>iging <strong>voor</strong><br />
Gezondheidsrecht, 2004, p.77-138.<br />
π Frank<strong>en</strong> A.A., Tekst <strong>en</strong> Comm<strong>en</strong>taar Strafvordering, 2001, p. 555.<br />
π Kastelein W.R., Het beroepsgeheim in rechte. Zwijg<strong>en</strong>: recht of plicht?, in Preadvies<br />
Ver<strong>en</strong>iging <strong>voor</strong> Gezondheidsrecht 2004, p.145-195.<br />
π Kastelein W.R., Het beroepsgeheim <strong>en</strong> de waarheidsvinding, TvGR 1999, p.77.
π Kastelein W.R., <strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> conflict van plicht<strong>en</strong>, wettelijk regel<strong>en</strong>?, TvGR 2002, p.69.<br />
π Le<strong>en</strong><strong>en</strong> H.J.J., J.K.M. Gevers, J. Legemaate, Handboek Gezondheidsrecht Deel I, 2007,<br />
p.224-249.<br />
π J. Legemaate, <strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> verschoningsrecht in de gezondheidszorg. Enkele<br />
beschouwing<strong>en</strong> naar aanleiding van de rechtspraak van de Hoge Raad. Nederlands<br />
Jurist<strong>en</strong>blad 2009, afl. 40, p. 2619-2626.<br />
π J. Legemaate, Wet cliënt<strong>en</strong>recht<strong>en</strong> moet van tafel. Medisch Contact, 16 september 2010.<br />
π J. Legemaate, De strafrechtelijke vervolging van medische zak<strong>en</strong>. Nederlands Tijdschrift<br />
<strong>voor</strong> G<strong>en</strong>eeskunde, jrg. 155, nr. 16 (23 april 2011), p. 761-764.<br />
π Mevis P.A.M., De bescherming van het beroepsverschoningsrecht onder de wet BOB, in<br />
het bijzonder bij het afluister<strong>en</strong> van telecommunicatie, Delict <strong>en</strong> Delinqu<strong>en</strong>t, 2003, 4,<br />
p.375-392.<br />
π Mevis/Wöretshofer, in Wetboek van Strafvordering, Tekst <strong>en</strong> Comm<strong>en</strong>taar 2001, p.266-271.<br />
π Schalk<strong>en</strong> T.M., Huiszoeking in ziek<strong>en</strong>huis: wanneer weegt opsporingsbelang zwaarder dan<br />
medisch beroepsgeheim, TvGR 1999, p.96-101.<br />
π Schalk<strong>en</strong> T.M., Opsporing <strong>en</strong> beroepsgeheim: twee conflicter<strong>en</strong>de belang<strong>en</strong>, 2003 (Advies<br />
aan het Erasmus M.C., Rotterdam).<br />
π Sluijters B., De gezondheidszorg <strong>en</strong> het strafrecht, Preadvies Ver<strong>en</strong>iging <strong>voor</strong><br />
Gezondheidsrecht 1989, p.63-66.<br />
π Wery P.R., De dokter <strong>en</strong> de di<strong>en</strong>der, in Knelpunt<strong>en</strong> rond het medisch dossier (J.Legemaate,<br />
red.), Vermande 2000.<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 55
56 Bijlage: Aanvraagformulier Medische Informatie, SDU 2010<br />
In te vull<strong>en</strong> door de arts<br />
Bijlage: Aanvraagformulier Medische Informatie, SDU 2010<br />
Medische informatie betreff<strong>en</strong>de (naam betrokk<strong>en</strong>e): Datum onderzoek:<br />
I. Omschrijving van het letsel. (Graag in <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> niet-medicus begrijpelijke Nederlandse term<strong>en</strong> kort omschrijv<strong>en</strong>). Zo nodig gebruik mak<strong>en</strong> van illustratie.<br />
A. Uitw<strong>en</strong>dig waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> letsel:<br />
Is er sprake van uitw<strong>en</strong>dig bloedverlies? ■ gering ■ ernstig (wel/ge<strong>en</strong> shock)<br />
B. Is er vermoed<strong>en</strong> van niet uitw<strong>en</strong>dig waarneembaar letsel? ■ ja ■ nee<br />
is er vermoed<strong>en</strong> van inw<strong>en</strong>dig bloedverlies? ■ ja ■ nee<br />
C. Psychische stoorniss<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of storing<strong>en</strong> in het bewustzijn. ■ ja ■ nee<br />
II. Bijzondere mededeling<strong>en</strong>:<br />
(plaats <strong>en</strong> datum)<br />
■ aankruis<strong>en</strong> wat van toepassing is<br />
Dit formulier is vastgesteld in overleg met de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der G<strong>en</strong>eeskunst<br />
(toelichting<strong>en</strong> z.o.z.)<br />
AANVRAAGFORMULIER MEDISCHE INFORMATIE In te vull<strong>en</strong> door de opsporingsambt<strong>en</strong>aar<br />
(REGIO) POLITIE TE/KONINKLIJKE MARECHAUSSEE:<br />
Plaatsnaam:<br />
Naam aanvrager:<br />
Nummer proces-verbaal: Aan:<br />
Wijkteam:<br />
Telefoon:<br />
Verzoek om medische informatie over: Burgerservic<strong>en</strong>ummer:<br />
achternaam: <strong>voor</strong>na(a)m(<strong>en</strong>):<br />
geboortedatum: adres:<br />
postcode: woonplaats:<br />
die op (datum <strong>voor</strong>val): betrokk<strong>en</strong> is geweest bij:<br />
<strong>en</strong> in: is behandeld door:<br />
Van dit <strong>voor</strong>val wordt proces-verbaal opgemaakt door (naam <strong>en</strong> functie verbalisant):<br />
A. ■ Betrokk<strong>en</strong>e heeft er ge<strong>en</strong> bezwaar teg<strong>en</strong> dat door haar/zijn arts e<strong>en</strong> beschrijving van het letsel wordt gegev<strong>en</strong>.<br />
B. ■ De <strong>politie</strong>/Koninklijke Marechaussee is niet in staat geweest betrokk<strong>en</strong>e de onder A. g<strong>en</strong>oemde verklaring te lat<strong>en</strong> ondertek<strong>en</strong><strong>en</strong>, omdat:<br />
plaats : datum:<br />
handtek<strong>en</strong>ing betrokk<strong>en</strong>e i.g.v. e<strong>en</strong> minderjarige handtek<strong>en</strong>ing ouder/voogd<br />
naam in blokletters <strong>en</strong> handtek<strong>en</strong>ing hulpofficier van <strong>justitie</strong><br />
SPECICIMEN<br />
naam <strong>en</strong> handtek<strong>en</strong>ing van de arts<br />
© 2010 Sdu Uitgevers - nadruk verbod<strong>en</strong> (10DD04) Bijlage: retour<strong>en</strong>veloppe<br />
bestelnr. 652001
AANVRAAGFORMULIER MEDISCHE INFORMATIE In te vull<strong>en</strong> door de opsporingsambt<strong>en</strong>aar<br />
(REGIO) POLITIE TE/KONINKLIJKE MARECHAUSSEE:<br />
Plaatsnaam:<br />
Naam aanvrager:<br />
Nummer proces-verbaal: Aan:<br />
Wijkteam:<br />
Telefoon:<br />
Verzoek om medische informatie over: Burgerservic<strong>en</strong>ummer:<br />
achternaam: <strong>voor</strong>na(a)m(<strong>en</strong>):<br />
geboortedatum: adres:<br />
postcode: woonplaats:<br />
die op (datum <strong>voor</strong>val): betrokk<strong>en</strong> is geweest bij:<br />
<strong>en</strong> in: is behandeld door:<br />
Van dit <strong>voor</strong>val wordt proces-verbaal opgemaakt door (naam <strong>en</strong> functie verbalisant):<br />
A. ■ Betrokk<strong>en</strong>e heeft er ge<strong>en</strong> bezwaar teg<strong>en</strong> dat door haar/zijn arts e<strong>en</strong> beschrijving van het letsel wordt gegev<strong>en</strong>.<br />
B. ■ De <strong>politie</strong>/Koninklijke Marechaussee is niet in staat geweest betrokk<strong>en</strong>e de onder A. g<strong>en</strong>oemde verklaring te lat<strong>en</strong> ondertek<strong>en</strong><strong>en</strong>, omdat:<br />
plaats : datum:<br />
handtek<strong>en</strong>ing betrokk<strong>en</strong>e i.g.v. e<strong>en</strong> minderjarige handtek<strong>en</strong>ing ouder/voogd<br />
naam in blokletters <strong>en</strong> handtek<strong>en</strong>ing hulpofficier van <strong>justitie</strong><br />
SPECICIMEN<br />
<strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> 57
58 Bijlage: Aanvraagformulier Medische Informatie, SDU 2010<br />
TOELICHTING VOOR DE OPSPORINGSAMBTENAAR<br />
1. Het aanvraagformulier di<strong>en</strong>t <strong>voor</strong> het inwinn<strong>en</strong> van feitelijke medische informatie bij alle<br />
<strong>voor</strong>vall<strong>en</strong> waarbij letsel is ontstaan <strong>en</strong> waarbij medische hulp noodzakelijk werd geacht.<br />
Bij letsel di<strong>en</strong>t zowel rek<strong>en</strong>ing te word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met fysiek als met psychisch letsel.<br />
Als achtergrondinformatie <strong>voor</strong> de arts is het van belang dat het <strong>voor</strong>val zo concreet<br />
mogelijk wordt omschrev<strong>en</strong>.<br />
2. De aanvraag di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> beoordeeld <strong>en</strong> ondertek<strong>en</strong>d door e<strong>en</strong> hulpofficier van <strong>justitie</strong>.<br />
Het is immer gew<strong>en</strong>st dat e<strong>en</strong> zorgvuldige afweging plaatsvindt over de noodzaak tot het<br />
inwinn<strong>en</strong> van feitelijke medische informatie <strong>en</strong> dat de ontvang<strong>en</strong> informatie op e<strong>en</strong><br />
ver antwoorde manier wordt behandeld.<br />
3. Ondertek<strong>en</strong>ing door betrokk<strong>en</strong>e is van belang in verband met de privacy van de patiënt<br />
<strong>en</strong> het beroepsgeheim van de arts, waarin de vertrouw<strong>en</strong>srelatie tuss<strong>en</strong> arts <strong>en</strong> patiënt<br />
c<strong>en</strong>traal staat.<br />
Voor het verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van medewerking aan deze aanvraag is het <strong>voor</strong> de arts van belang te<br />
wet<strong>en</strong> of sprake is van ‘informed cons<strong>en</strong>t’ van betrokk<strong>en</strong>e (nl. gerichte toestemming van<br />
de patiënt na <strong>voor</strong>af gegev<strong>en</strong> informatie met betrekking tot het doel van deze aanvraag).<br />
Betrokk<strong>en</strong>e di<strong>en</strong>t er op te word<strong>en</strong> gewez<strong>en</strong> dat zij/hij door ondertek<strong>en</strong>ing instemt met<br />
het vrijgev<strong>en</strong> van informatie door de arts over het letsel.<br />
Wanneer het gaat om e<strong>en</strong> minderjarige di<strong>en</strong>t de ondertek<strong>en</strong>ing (mede) te geschied<strong>en</strong><br />
door ouder of voogd.<br />
4. Indi<strong>en</strong> de ondertek<strong>en</strong>ing door betrokk<strong>en</strong>e niet mogelijk is, of indi<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong>e<br />
ondertek<strong>en</strong>ing weigert, di<strong>en</strong>t de red<strong>en</strong> daarvan onder B. te word<strong>en</strong> vermeld.<br />
TOELICHTING VOOR DE ARTS<br />
1. Op het formulier, ondertek<strong>en</strong>d door e<strong>en</strong> hulpofficier van <strong>justitie</strong>, is aangegev<strong>en</strong> of de<br />
patiënt haar/zijn gerichte toestemming (informed cons<strong>en</strong>t) heeft verle<strong>en</strong>d. In uitzonderingsgevall<strong>en</strong><br />
is deze gerichte toestemming niet mogelijk. De motivering daarvan is op<br />
het aanvraag formulier aangegev<strong>en</strong>. Deze motivering kan de arts van di<strong>en</strong>st zijn bij zijn<br />
beslissing of hij desondanks de instemming van de patiënt mag veronderstell<strong>en</strong>.<br />
2. Bij psychische stoorniss<strong>en</strong> <strong>en</strong>/ of storing<strong>en</strong> in het bewustzijn, behoeft alle<strong>en</strong> melding<br />
te word<strong>en</strong> gemaakt van e<strong>en</strong> ernstig psychische afwijk<strong>en</strong>de toestand of e<strong>en</strong> gestoord<br />
bewustzijn, welke in relatie met het <strong>voor</strong>val kan word<strong>en</strong> gebracht (ernstige vorm<strong>en</strong> van<br />
verwardheid, psychische shock, duur van e<strong>en</strong> retrograde amnesie etc.).<br />
3. In de ruimte bij II. Bijzondere mededeling<strong>en</strong>, heeft de arts de mogelijkheid aan te gev<strong>en</strong>:<br />
- nadere medische informatie, bijv. reeds bestaande afwijking<strong>en</strong><br />
(net als andere informatie op het formulier di<strong>en</strong>t deze feitelijk van aard te zijn);<br />
- motivering t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele weigering het formulier in te vull<strong>en</strong>.<br />
SPECICIMEN<br />
Dit formulier is verkrijgbaar bij:<br />
• Sdu Klant<strong>en</strong>service: 070 - 3789880 of via<br />
• www.sdu.nl met zoekopdracht 652001<br />
• www.formulier<strong>en</strong>loket.nl domein Beveiliging, rubriek Overige.<br />
www.sdu.nl/
Handreiking <strong>Beroepsgeheim</strong> <strong>en</strong> <strong>politie</strong>/<strong>justitie</strong> is e<strong>en</strong> uitgave van arts<strong>en</strong>federatie <strong>KNMG</strong><br />
© februari 2012, Utrecht<br />
De arts<strong>en</strong>federatie <strong>KNMG</strong> verteg<strong>en</strong>woordigt ruim 53.000 arts<strong>en</strong> <strong>en</strong> stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eeskunde. Van de <strong>KNMG</strong> mak<strong>en</strong> deel uit de Koepel Arts<strong>en</strong><br />
Maatschappij <strong>en</strong> Gezondheid (KAMG), Landelijke ver<strong>en</strong>iging van Arts<strong>en</strong> in Di<strong>en</strong>stverband (LAD), de Landelijke Huisarts<strong>en</strong> Ver<strong>en</strong>iging (LHV),<br />
de Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging <strong>voor</strong> Arbeids- <strong>en</strong> Bedrijfsg<strong>en</strong>eeskunde (NVAB), de Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging <strong>voor</strong> Verzekeringsg<strong>en</strong>eeskunde (NVVG),<br />
de Orde van Medisch Specialist<strong>en</strong> (OMS) <strong>en</strong> de Ver<strong>en</strong>iging van Specialist<strong>en</strong> in ouder<strong>en</strong>g<strong>en</strong>eeskunde (Ver<strong>en</strong>so).