Verslag plantenonderzoek Valleikanaal Amersfoort 2011

VEGETATIEONDERZOEK VALLEIKANAAL AMERSFOORT
12. Plantengemeenschappen
Door Kees Both (12.1, 12.2) en Arie van den Bremer (12.3, 12.4)
Bij de inventarisatie van de vegetatie op oevers van het Valleikanaal en de aanliggende poelen is
gelet op de soorten die daar voorkomen, op de flora dus. Hoewel er tijdens de inventarisatie niet
expliciet aandacht aan besteed is kunnen we achteraf, op grond van de floristische gegevens, ook
ingaan op enkele opvallende plantengemeenschappen die er voorkomen.
12.1 Wat zijn plantengemeenschappen?
Planteninventarisaties richten zich meestal op de soorten planten die ergens voorkomen. Resultaat
zijn soortenlijsten, met per soort een aanduiding hoeveel deze ergens voorkomt. Soorten, of beter,
individuen van een soort, maken samen met andere soorten deel uit van een vegetatie. Die vegetatie
wordt beïnvloed door bodemgesteldheid, waterhuishouding (droog -vochtig – nat), waterkwaliteit (zoet
of zout), dichte of ijle begroeiing, al of niet gelaagd zijn waarbij ze overschaduwd worden of andere
planten bedekken, meer of minder betreden worden door mensen of dieren of bemest door dieren.
Een vegetatie is concreet – je gaat niet in de flora zitten, maar in de vegetatie. Een vegetatie op een
bepaalde, qua bodem en andere milieufactoren min of meer homogene plek, bevat plantensoorten die
ongeveer dezelfde eisen aan die plek stellen. In de vegetatie kun je daardoor patronen herkennen:
plantensoorten die vaak samen voorkomen. Zulke combinaties worden benoemd als
plantengemeenschappen.
Als je bijvoorbeeld Grote weegbree ziet kan je ook Engels raaigras en Tengere rus verwachten. In dit
concrete geval is er sprake van een ‘tredplantengemeenschap’ op sterk verdichte en tevens
voedselrijke zandgrond, zoals aan wegkanten, in de middenstrook van onverharde wegen tussen de
karrensporen of in stroken tussen fietspad en zandweg. Genoemde drie soorten vormen de vaste kern
van deze plantengemeenschap met de naam ‘Associatie van Engels raaigras en Grote weegbree’, de
kensoorten. Van deze drie kensoorten van deze plantengemeenschap komt Engels raaigras het
meest voor. Daarnaast zijn er soorten die minder trouw zijn aan deze plantengemeenschap, die
daarom ‘begeleidende soorten’ genoemd worden: in dit geval Straatgras, Varkensgras,
Paardebloemen, Witte klaver, Zilverschoon en nog wat soorten.
Samen met zes andere plantengemeenschappen maakt de Associatie van Engels raaigras en Grote
weegbree deel uit van de Weegbreeklasse: begroeiingen van sterk verdichte en voedselrijke grond.
Ze komen voor op sterk betreden of bereden plaatsen of in weilanden die een deel van het jaar onder
voedselrijk zoet of brak water staan.
Het aardige van het letten op plantengemeenschappen is, we herhalen het, dat je patronen in de
vegetatie en het landschap gaat herkennen – zoals planten die heel vaak samen voorkomen. Een
ander patroon betreft zoneringen in de vegetatie, met scherpe of geleidelijke overgangen, bijvoorbeeld
van nat naar droog of van grasland naar bos, met daartussen een zoom van struweel en open
plekken. Zo’n zonering met geleidelijke overgangen wordt ‘gradiënt’ genoemd. Het gaat bij zoneringen
niet alleen om het herkennen van patronen, maar ook van processen, c.q. veranderingen. Een zo’n
proces is successie – waarbij een reeks van plantengemeenschappen elkaar opvolgt. Voorbeelden
daarvan is het dichtgroeien van een plas en het bebost raken van een grasland. Successie begint bij
een ‘pioniergemeenschap’ en kent in ons land in de meeste gevallen een eindfase (‘climax’), in de
vorm van bos. Wat ongenuanceerd kun je zeggen: ‘elk plekje wil een bos worden’.
Het vakgebied dat hier aan de orde is heet ‘vegetatiekunde’. Vroeger werd het ‘plantensociologie’
genoemd. Vegetatiekundige kennis is belangrijk voor het natuurbeheer: begrazen, plaggen, maaien,
etc. Voor een groot deel betreft beheer het tegenwerken van successie – zodat het grasland niet
dichtgroeit met struiken en bomen en plassen niet ‘verlanden’ door steeds ondieper te worden door
zich ophopend dood plantenmateriaal. In het geval van het verlandingsproces wordt de plas
35