Richtlijnen transmurale Geriatrie - RGF Het Noorden - KNGF

Projjectgroep
Geriiatriie
2005

Inhoudsopgave Richtlijn Geriatrie Friesland
Inleiding 2
Hoofdstuk 1 Verantwoording 3
1.1 Samenstelling en werkwijze projectgroep 3
1.2 Doelstelling van het project 3
1.3 Voorwaarden ten aanzien van deskundigheid 4
1.4 Aanbevelingen ten aanzien van implementatie en borging 5
Hoofdstuk 2 Transmurale richtlijn Geriatrie Friesland 6
2.1 Het begrip geriatrie 6
2.2 Het begrip de geriatrische patiënt 6
2.3 Het begrip functionele geriatrie: het SFMPC – model 7
2.4 Gevolgendiagnostiek bij de geriatrische patiënt:
de relatie tussen het SFMPC – model en het ICF
8
2.5. Probleeminventarisatie vanuit het SFMPC – model: 9
lijst met standaardproblemen
2.6. Gevolgendiagnostiek en de betekenis voor de richtlijn
Geriatrie Friesland
Hoofdstuk 3 Het fysiotherapeutisch zorgverleningsproces bij de
geriatrische patiënt:
het stroomdiagram en de Geriatrische kaart
Hoofdstuk 4 Netwerk Geriatrie Friesland 15
Bijlagen 16
Bijlage 1 Aanvraagformulier richtlijn Geriatrie Friesland 17
Bijlage 2 Overdrachtsformulier richtlijn Geriatrie Friesland 18
Bijlage 3 Oriënterende Klinimetrie: Elderly Mobility Scale ( EMS) 19
Bijlage 4 Specifieke klinimetrie: Aanbevolen 2 e meetinstrumenten 21
Bijlage 5 Geriatrische Kaart 24
Bijlage 5.1 Geriatrische Kaart: schema l 24
Bijlage 5.2 Geriatrische Kaart: schema ll 24
Bijlage 6 Literatuurverwijzing en bronnen 25
1
Pagina
10
11

Inleiding
In het kader van het project “Transmurale Zorg Fysiotherapie Friesland” heeft de provinciale
stuurgroep van het RGF Het Noorden gekozen voor het ontwikkelen van een richtlijn
geriatrie.
Zorgverzekeraar De Friesland heeft een budget beschikbaar gesteld, waardoor dit project
kon worden gerealiseerd.
De keuze voor het onderwerp geriatrie is ondermeer ingegeven, doordat de vergrijzing van
de komende jaren een duidelijke toename van fysiotherapeutische zorg bij geriatrische
patiënten gaat geven.
Door een richtlijn geriatrie te ontwikkelen en te implementeren in het fysiotherapeutisch
werkveld zal de kwaliteit van zorg rond deze patiëntencategorie verder verhoogd worden.
Er bestaat (nog) geen landelijke richtlijn geriatrie van het Koninklijk Nederlands Genootschap
voor Fysiotherapie (KNGF).
Vandaar dat deze richtlijn ingebed kan worden in huidige KNGF-richtlijnen zoals de richtlijn
Fysiotherapeutische Verslaglegging en Methodisch Handelen als onderdeel van het
Diagnostisch Proces in het totale fysiotherapeutisch zorgverleningproces.
0.1 Doelstelling
Het doel van de richtlijn voor fysiotherapie bij de geriatrische patiënt is het stroomlijnen van
de benaderingswijze in het hele fysiotherapeutische zorgtraject.
In die zin dat vanuit een zelfde perspectief naar de geriatrische problematiek wordt gekeken.
Deze doelstelling wordt gerealiseerd door het ontwikkelen van:
1. Een transmurale richtlijn Geriatrie Friesland.
2. Een bijbehorend Overdrachtsformulier richtlijn Geriatrie Friesland (bijlage 2).
3. Het in kaart brengen van patiëntenstromen, zorgnetwerken en zorgketens
binnen de regio Friesland op het gebied van de geriatrie.
0.2 Resultaten
Er is eenduidigheid voor de geriatrische patiënt over de inhoud van het
fysiotherapeutisch zorgverleningsproces.
Er zijn afspraken tussen de verschillende lijnen over de overdracht en terugkoppeling van
de fysiotherapeutische behandeling.
Er is eenheid van taal voor de fysiotherapeuten die geriatrische patiënten begeleiden en
behandelen.
De lijnen waarlangs de fysiotherapeutische zorg wordt verleend zijn helder.
0.3 Voorwaarden
Naast affiniteit met de geriatrische patiënt en de nodige ambitie om de richtlijn geriatrie
verder te ontwikkelen en te implementeren worden er voorwaarden beschreven ten aanzien
van:
Deskundigheid en deskundigheidsbevordering.
Het opzetten van een netwerk geriatrie.
Een actieve participatie binnen het netwerk geriatrie.
0.4 Aanbevelingen
Er worden aanbevelingen gegeven ten aanzien van implementatie en borging.
2

Hoofdstuk 1: Verantwoording
In dit hoofdstuk worden achtereenvolgens beschreven:
1.1 Samenstelling en werkwijze projectgroep.
1.2 Doelstelling van het project.
1.3 Voorwaarden ten aanzien van deskundigheid.
1.4 Aanbevelingen ten aanzien van implementatie en borging.
1.1 Samenstelling en werkwijze projectgroep
De projectgroep bestaat uit 3 leden.
Ate Jorritsma is werkzaam in een particuliere praktijk, Paola van Smeden is werkzaam in de
eerste lijn en in een verpleeghuis, terwijl Arie van Bachum intramuraal werkzaam is in een
verpleeghuis.
De projectgroep staat onder voorzitterschap van projectleider Tjeerd Waterlander.
De projectgroep is gestart in december 2003 en kwam regelmatig ter vergadering bijeen.
In de bijeenkomsten werd gebrainstormd en afspraken gemaakt over inhoud en voortgang.
Vanaf het begin hebben Aart Advocaat en Koos Gaastra als klankbordgroep uit de regio
Harlingen meegedacht.
Na het schrijven van een conceptversie van de richtlijn is deze, in verschillende leesrondes,
aangeboden aan diverse collega’s van zowel de eerste als tweede lijn.
Hun opmerkingen zijn verwerkt in de versie van de richtlijn Geriatrie Friesland, die
gepresenteerd wordt in het voorjaar van 2005.
1.2 Doelstelling van het project
Het doel van de richtlijn Geriatrie is het stroomlijnen van de benaderingswijze in het hele
fysiotherapeutische zorgtraject in regio Friesland.
In die zin dat vanuit een zelfde perspectief naar de geriatrische problematiek wordt gekeken.
Deze doelstelling wordt gerealiseerd door het ontwikkelen van:
1. Een transmurale richtlijn Geriatrie Friesland.
2. Een bijbehorend Overdrachtsformulier Geriatrie Friesland.
3. Het in kaart brengen van patiëntenstromen, zorgnetwerken en zorgketens
binnen Friesland op het gebied van de geriatrie.
Ad 1. De kenmerken van de richtlijn Geriatrie zijn als volgt:
Het is een instrument waarbij door middel van het stroomlijnen van de
benaderingswijze van geriatrische patiënten, weloverwogen keuzes kunnen worden
gemaakt t.a.v. onderzoek, behandeling en mogelijke verwijzing van geriatrische
patiënten in het gehele fysiotherapeutische zorgtraject binnen Friesland.
Het is een richtlijn ter ondersteuning van beslissingen en ordening van informatie
zodat de fysiotherapeut op een efficiënte manier en weloverwogen een beslissing kan
nemen. (1)
Het is een richtlijn die ingebed kan worden in huidige KNGF - richtlijnen zoals de
richtlijn Fysiotherapeutische Verslaglegging en Methodisch handelen als onderdeel
van het Diagnostisch Proces in het totale zorgverleningproces. (2)
3

Ad. 2 Een bijbehorend Overdrachtsformulier richtlijn Geriatrie Friesland. (Bijlage 2)
Dit bijbehorend overdrachtsformulier is een afgeleide van de richtlijn Geriatrie die
richting geeft, vanuit dezelfde visie en taal, aan de overdracht tussen
fysiotherapeuten onderling, fysiotherapeuten en verwijzers en andere zorgverleners.
Ad. 3 Het in kaart brengen van patiëntenstromen, zorgnetwerken en zorgketens
binnen Friesland op het gebied van de geriatrie.
De gezondheidszorg voor ouderen beschikt in Friesland over eigen en specifieke
zorgnetwerken en zorgketens.
Inzicht hierin zal het continueren van zorg, maar ook verwijzing binnen deze
netwerken en ketens, verbeteren.
1.3 Voorwaarden ten aanzien van deskundigheid
Geriatrie staat binnen de fysiotherapie momenteel in grote belangstelling.
Het is bovendien een van de verbijzonderingen binnen de fysiotherapie.
In het Kwaliteitsregister staan momenteel 118 fysiotherapeuten geregistreerd als
verbijzonderd fysiotherapeut in de geriatrie, waarvan 7 in Friesland.
Voor deze geriatrisch fysiotherapeut is een specifiek functieprofiel en competentieprofiel
beschreven.
Deze richtlijn Geriatrie Friesland is bedoeld voor alle fysiotherapeuten die geriatrische
patiënten behandelen en begeleiden.
Voor de algemeen praktiserend fysiotherapeut is, naast belangstelling, ook een verdere
verdieping van kennis en vaardigheden noodzakelijk.
Immers, eenduidigheid in taal, inhoud, overdracht en terugkoppeling van de behandeling van
de geriatrische patiënt is een van de uitgangspunten van deze richtlijn.
Bovendien zal de kwaliteit van onderzoek en behandeling van de geriatrische patiënten
gewaarborgd moeten zijn.
Dit zal binnen het netwerk verder gestalte dienen te krijgen.
In deze richtlijn is voor de geriatrisch fysiotherapeut een consultatiefunctie beschreven.
(Zie blz. 9: hoofdstuk 2.6, blz. 12: punt 8 en blz.14)
Ook in de zin van verdere ontwikkeling en implementatie van deze richtlijn én
deskundigheidsbevordering kan de geriatrisch fysiotherapeut een belangrijke bijdrage
leveren.
4

1.4 Aanbevelingen ten aanzien van implementatie en borging (3)
1. De projectgroep geeft het bestuur van het RGF het Noorden een dringend advies om
de vorming van een netwerk van fysiotherapeuten te initiëren.
Aanbevelingen:
Presentatie concept richtlijn Geriatrie Friesland mei 2005.
Inventarisatie belangstelling voor te vormen netwerken.
Het vormen van netwerken.
Inventarisatie van wensen t.a.v. deskundigheid en deskundigheidsbevordering.
Deskundigheidsbevordering door workshops bijvoorbeeld Meetinstrumenten en het
hanteren van de te gebruiken formulieren.
Bij participatie in een netwerk is deelname aan bijvoorbeeld refereeravonden
verplicht.
2. De projectgroep adviseert tot het creëren van samenwerkingsverbanden tussen
eerste en tweede lijn. De coördinatie van een dergelijk samenwerkingsverband kan
gebeuren vanuit de afdeling fysiotherapie van een ziekenhuis, verpleeghuis of
verzorgingshuis in die regio, waarbij door vertegenwoordigers uit die regio’s de
afstemming centraal kan plaatsvinden.
Ook zou een mogelijkheid zijn dit in IOF ’s op te zetten met een bezetting van zowel
intra- als extramuraal werkende fysiotherapeuten.
3. Het is essentieel om de (potentiële) verwijzers te benaderen en te informeren over het
netwerk, waarbij het van belang is de verwijzers te informeren over de deskundigheid
van de betreffende fysiotherapeuten.
Het afstemmen van specifieke verwijsinformatie en terugkoppeling van
behandelgegevens vormt hierbij een belangrijk aspect.
4. Ter stimulering van de onderlinge samenwerking en als erkenning voor de waarde die
de samenwerkingsverbanden hebben voor de behandelkwaliteit en de positionering
van de fysiotherapie, beveelt de projectgroep het bestuur aan om de
samenwerkingsverbanden te accrediteren voor het kwaliteitsregister.
5. Binnen deze hele infrastructuur is het noodzakelijk een aantal formele afspraken te
maken tussen de betrokken partijen.
Deze afspraken zijn essentieel voor de borging en implementatie van de richtlijn op
lange termijn.
6. In de visie van de projectgroep ligt de verantwoordelijkheid van het ontwikkelen,
implementeren, beheren en borgen van de beschreven infrastructuur bij het bestuur
van het RGF Het Noorden.
5

2. Transmurale richtlijn Geriatrie Friesland
2.1 Het begrip geriatrie (4)
Geriatrie wordt beschreven als die tak van de algemene geneeskunde die zich bezighoudt
met de klinische, preventieve en revalidatieve aspecten van ziekten bij ouderen.
De geriatrie steunt op een viertal geriatrische principes:
1. Meervoudige kwetsbaarheid.
Vanuit medisch perspectief gaat het om ouderen met een meervoudige
kwetsbaarheid door het gecombineerd voorkomen van vaak synergistisch werkende
aandoeningen (multipathologie).
2. Specifieke ouderdomsziekten.
Het gaat hierbij om chronische aandoeningen die overwegend of uitsluitend op hoge
leeftijd voorkomen
3. Atypische presentatie.
In veel gevallen is er sprake van een atypische presentatie van de ziekten, waarbij
vooral een verminderde zelfredzaamheid als uitingsvorm genoemd moet worden.
4. Medische interventie is met name gericht op streven naar herstel van
functionaliteit en zelfredzaamheid.
2.2 Het begrip de geriatrische patiënt
In hoofdstuk 2.1. worden vanuit medisch perspectief enkele geriatrische principes
aangegeven.
Het blijft echter moeilijk om één definitie te geven van dé geriatrische patiënt.
Reden daarvan is met name de grote variabiliteit onder ouderen; de variatie in het
functioneren is veel groter binnen een groep ouderen dan binnen een groep jongeren. De
ene tachtigjarige is de andere niet; er kunnen grote verschillen zijn in lichamelijke conditie,
cognitieve prestaties of motivatie. (5)
De Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapeuten in de Geriatrie (NVFG) geeft in haar
conceptrichtlijn “Functieprofiel fysiotherapeut in de geriatrie” (6) aan dat de fysiotherapeut die
zich bezighoudt met de geriatrische patiënt zich richt op het dagelijks bewegen van:
1. kwetsbare ouderen,
2. cliënten / patiënten met een hoge biologische leeftijd alsmede complexe
gezondheidsproblematiek en/of
3. cliënten/ patiënten met een atypische en vaak onduidelijke presentatie.
Kwetsbare ouderen zijn ouderen die door diverse factoren uit balans dreigen te raken of
geraakt zijn ten aanzien van hun zelfredzaamheid, maatschappelijke vaardigheden en
communicatieve zelfsturing / autonomie.
In dit geval wordt onder autonomie verstaan: actieve zelfsturing met ondersteuning van
anderen.
Het gevolg is een neerwaartse spiraal van toenemend verlies in functioneren en
verdergaande verstoring van de balans tussen draagkracht en draaglast
Er is sprake van steeds grotere zelfzorgtekorten en een toenemende vraag om hulp.
6

Net als bij de 4 geriatrische principes staan ook in de omschrijving van het NVFG begrippen
centraal als: kwetsbaarheid, atypische presentatie van klachten, verlies van zelfredzaamheid
en van autonomie.
Ook de verschillende domeinen van het menselijk bestaan (4): het somatische, het
functionele, het sociaal-maatschappelijke, het psychologische en het communicatieve
domein vinden we in deze beschrijving terug.
In “Geriatrie in de fysiotherapeutische praktijk” (5) wordt onder meer aangegeven dat er 3
belangrijke principes zijn die een rol spelen bij de revalidatie van ouderen:
1. Rekening houden met de variabiliteit van ouderen.
2. Activiteit is de sleutel tot de revalidatie bij ouderen: veel veranderingen die in de
loop van de tijd optreden kunnen toegeschreven worden aan inactiviteit.
3. Een optimale gezondheidstoestand is direct gekoppeld aan een optimaal
functioneren, zodat de oudere persoon zo goed mogelijk in staat is zich aan te
passen aan de zorgomgeving en aan zijn of haar beperkingen.
Blijkbaar is het geven van één definitie van dé geriatrische patiënt niet mogelijk; de vraag is
of dat wenselijk is.
Het lijkt veel zinvoller om de geriatrische patiënt in zijn totale context te plaatsen, waarbij er
overeenkomstige kenmerken kunnen zijn namelijk een totale context die zijn weerslag vindt
in alle domeinen van het menselijk bestaan.
2.3 Het begrip Functionele geriatrie: het SFMPC- model (4)
Al in 1950 gaf het World Health Organization (WHO) aan dat de gezondheidstoestand van
ouderen beter kan worden uitgedrukt in termen van functies en dat de zogenaamde
“functionele status” een betere maat is om de behoefte aan zorg vast te stellen dan de aard
en omvang van aanwezige ziektes.
Onder functionele status wordt verstaan:
De mate waarin een persoon in staat is de voor zijn welzijn noodzakelijke activiteiten te
verrichten en zich aan te passen aan zijn (materiële en sociale) omgeving.
Is hier sprake van volledig zelfstandige zelfhandhaving, dan spreken we van functionele
autonomie. Dit functiebegrip correleert positief met de gezondheidsbeleving en ervaren
kwaliteit van leven van ouderen.(4)
De functionele status is afhankelijk van de samenhang en wisselwerking tussen
verschillende domeinen van het menselijk bestaan: het somatische (S) , het (sociaal)-
maatschappelijke (M) , het psychologische (P) en het communicatieve domein (C).
Uitgedrukt in een “formule” is de Functionele status (FS) het product van de verschillende
domeinen (FS = S x M x P x C)
Deze “formule” drukt hun onderlinge verband uit, maar geeft ook aan dat het relatieve
aandeel van elk van de domeinen kan variëren om tot dezelfde functionele status te komen.
Bovendien kan functieverlies worden gecompenseerd door het gebruik maken van
reservevermogens uit één of meerdere, andere, domeinen.
Eigen aan het ouder worden is een geleidelijke afname van het geheel aan compensatoire
mogelijkheden, waarbij een situatie als “wankel evenwicht” kan ontstaan als bepaalde
ziektes of psychosociale beperkingen het vermogen tot aanpassing doet afnemen.
Tegenwoordig wordt dit model het SFMPC- model genoemd waarbij de
verschillende aandachtsgebieden worden ingedeeld naar:
S = Somatisch aandachtsgebied.
F = Functionele aandachtsgebied (ADL en IADL en Mobiliteit).
M = Maatschappelijk aandachtsgebied.
P = Psychisch aandachtsgebied.
C = Communicatief aandachtsgebied.
7

2.4 Gevolgendiagnostiek bij de geriatrische patiënt:
de relatie tussen het SFMPC- model en het ICF
Bij geriatrische patiënten hebben symptomen vaak een aspecifiek karakter en staat
functieverlies geregeld op de voorgrond, zonder dat dit herleid kan worden naar een
enkelvoudige ziektediagnose.
Bovendien is er regelmatig sprake van meerdere aandoeningen tegelijkertijd, waarbij
uiteindelijk sprake is van een complexe zorg - of hulpvraag.
Geriatrische patiënten presenteren zich vaak niet met kant en klare ziektediagnosen, maar
met klachten en symptomen.
Dit betekent in de praktijk dat bij de geriatrische patiënt de route ziekte stoornissen
beperkingen in activiteiten- en participatieniveau in omgekeerde volgorde wordt doorlopen.
In de verpleeghuisgeneeskunde wordt daarom het SFMPC- model voor de
gevolgendiagnostiek gehanteerd.
Een probleeminventarisatie van de SFMPC- aandachtsgebieden (zie 2.5) wordt als leidraad
gebruikt voor het opstellen van het individuele, multidisciplinaire, zorg- en behandelplan.
In dit geval moet bij het woord “probleem” (oorspronkelijke Griekse betekenis van het woord
προβλήμα= problèma is opgave, werkstuk) niet alleen gedacht worden in termen van
tekorten, maar meer dan datgene waarvoor onderzoek en/of handelen door hulpverleners
nodig is.
Het is niet de bedoeling de patiënt te reduceren tot een verzameling gebreken, juist omdat
het van groot belang kan zijn te benadrukken wat hij nog wél kan en hem daarin te
stimuleren!
Het Internationale Classificatie van het menselijk Functioneren (ICF) wordt o.a. in het
fysiotherapeutisch zorgverleningsproces gehanteerd.
In de geriatrie wordt aangegeven dat deze wijze van classificeren vooral bij enkelvoudige
aandoeningen (een bekende oorzaak en de eenvoudige afleiding van stoornissen,
beperkingen in activiteiten- en participatieniveau) goed is te hanteren, maar tekort schiet bij
complexe symptomatologie.
Daarnaast zou het ICF onvoldoende rekening houden met de indirecte gevolgen van ziekte,
waarbij met name de psychosociale factoren worden bedoeld: welke betekenis verleent hij er
zelf aan, hoe gaat iemand om met zijn stoornissen en beperkingen en hoe beïnvloedt dit zijn
zelfbeeld en zijn ervaren van kwaliteit van leven, zijn hulpvraag?
Aspecten als taxatie (de inschatting van de, vaak stressvolle, situatie door het individu) en
coping (het aanpassen aan die ingeschatte situatie) resulteren in de indirecte
ziektegevolgen, die van belangrijke betekenis zijn voor de patiënt, zijn sociale netwerk én zijn
hulpverleners.
De aard van deze indirecte gevolgen bepaalt dan ook regelmatig waarom de ene
geriatrische patiënt wel, en een andere met overeenkomstige functionele beperkingen niet in
een instelling wordt opgenomen.
In onderstaand schema worden de diverse gevolgen van ziekte aangegeven die van belang
zijn in het kader van een gerichte gevolgendiagnostiek bij de geriatrische patiënt.
Gevolgen van de ziekte
Indirecte gevolgen Directe gevolgen
Ervaren kwaliteit van
leven
Sociale Interacties
Zingeving
Taxatie Coping
8
Stoornissen in
Vorm en Functies
Beperkingen op
activiteitniveau
Beperkingen op
participatieniveau

2.5. Probleeminventarisatie vanuit het SFMPC – model:
lijst met standaardproblemen (4)
Somatisch aandachtsgebied = S
Pijn
Claudicatio Intermittens
Decubitus
Oedeem
Kortademigheid
Verminderde inspanningstolerantie
Sputumretentie
Tonusstoornis, - hypertonie - paratonie - rigiditeit
Gewicht over / onder
Contracturen
Instabiele bloedsuikerspiegel
Incontinentie
Gevaar voor letsel: - risico op verwonding - bloedingsneiging - valrisico
Functioneel aandachtsgebied (ADL – IADL – Mobiliteit) = F
Beperking persoonlijke verzorging ▫ eten/drinken, wassen, kleden, handhaven continentie
Beperking gezondheidshandhaving
Beperking houdingshandhaving ▫ liggen, zitten, staan
Beperking houdingsverandering (transfers) ▫ lig/lig, lig/zit, zit/staan, zit/zit
Beperking lichaamsbeweging ▫ reiken, grijpen, manipuleren, bukken, knielen
Beperking voortbeweging ▫ lopen binnen/buiten, traplopen, gebruik rolstoel, gebruik loophulpmiddel
Beperking huishoudelijke activiteiten
Beperking gebruik eigen of openbaar vervoer
Beperking in gebruik communicatiemiddelen
Maatschappelijk aandachtsgebied = M
Immaterieel
▫ Mantelzorg-/relatieproblemen
▫ Verwerkingsproblemen familie/relatie
▫ Beperkte sociale contacten
▫ Beperkt in het vinden van een dagbesteding
▫ Inadequate sociale interactie
- omgang met zorgverleners
- omgang met medepatiënten/ bewoners
Materieel
▫ Woning/woonomstandigheden
▫ Professionele zorg: thuiszorg, dagopvang,dagbehandeling
▫ Problemen ten aanzien van uitplaatsing nieuwe/eigen woonomgeving
Psychische aandachtsgebied = P
Bewustzijnsstoornissen
Cognitieve stoornissen
Problematisch gedrag
Stemmingsproblemen
Corticale functiestoornissen
Motivatie problemen
Taxatie / coping problemen
Vrijheidsbeperkende maatregelen
Beperking ziekte-inzicht
9

Communicatief aandachtsgebied= C
Visus beperking
Gehoor beperking
Taalbeperking: lezen, spreken en schrijven
Beperking non-verbale communicatie
2.6 Gevolgendiagnostiek en de betekenis voor de richtlijn Geriatrie Friesland
Voor deze richtlijn Geriatrie betekent dit, dat we het SFMPC- model als uitgangspunt hebben
genomen voor inventarisatie van de complexe problematiek van de geriatrische patiënt.
Gezien de doelstelling van deze richtlijn is dit “hetzelfde perspectief” van waaruit naar de
geriatrische problematiek wordt gekeken.
Een screening van de 5 aandachtsgebieden doet ons inziens “recht” aan de complexe
hulpvraag van de geriatrische patiënt.
Bovendien betekent dit dat er inzicht wordt verkregen in de voor de fysiotherapeut relevante
aandachtsgebieden en als uitgangspunt kan dienen voor diagnostiek en fysiotherapeutische
behandeling.
Daarnaast verkrijgt men inzicht in factoren uit andere aandachtsgebieden van de patiënt die
mogelijk een aanvulling of een belemmering zijn voor de fysiotherapeutische behandeling.
Bovendien kan uit de screening blijken dat er geattendeerd wordt op inschakeling van
andere disciplines, maar kan ook bij complexe fysiotherapeutische problematiek verwezen
worden naar een geriatrisch fysiotherapeut.
Vervolgens wordt in de richtlijn vanuit het SFMPC- model de koppeling gelegd met het ICF.
De “problemen” uit de 5 aandachtsgebieden worden vertaald in termen van stoornissen in
vorm en functies, beperkingen op activiteitniveau en participatieniveau, persoonlijke en
externe factoren.
Hiermee is de relatie tussen het SFMPC en ICF een feit en kan de fysiotherapeutische
verslaglegging met zijn eigen terminologie worden gehanteerd.
10

Hoofdstuk 3:
Het fysiotherapeutisch zorgverleningsproces bij de geriatrische patiënt:
het stroomdiagram en de Geriatrische kaart
In dit hoofdstuk wordt het stroomdiagram, behorend bij het fysiotherapeutisch
zorgverleningsproces bij de geriatrische patiënt, nader toegelicht aan de hand van de
verschillende toetsmomenten.
Het volledige stroomdiagram is bijgevoegd bij de Geriatrische kaart.
De geplastificeerde Geriatrische kaart bestaat uit schema l (Het stroomdiagram) en schema
ll (Koppeling SFMPC- ICF + relevante meetinstrumenten)
Definitie geriatrische patiënt ( de vier geriatrische principes)
1. Meervoudige kwetsbaarheid.
2. Specifieke ouderdomsziekten.
3. Atypische presentatie.
4. Verlies van autonomie / zelfredzaamheid.
Toetsmoment 1: Is de patiënt een geriatrische patiënt?
De patiënt voldoet aan 2 of meer items van bovenstaande definitie.
Ja
Voldoende
1. Nee* : Geen vervolg richtlijn Geriatrie Friesland
11
Onvoldoende *
Nee *
Contactreden / hulpvraag:
Waarom kan de patiënt niet deelnemen aan het maatschappelijk leven?
Wat zijn de struikelblokken; wat zijn de tekortkomingen waar je als fysiotherapeut iets mee kunt?
Aanvraagformulier
richtlijn Geriatrie Friesland * ( Bijlage 1)
2. De aanvrager vult zo volledig mogelijk het Aanvraagformulier richtlijn
Geriatrie Friesland ( Bijlage 1) in eventueel met behulp van de
fysiotherapeut.
Onder aanvrager wordt zowel de verwijzer / arts als de patiënt/
vertegenwoordiger verstaan; dit laatste in verband met de Directe
Toegankelijkheid Fysiotherapie per 1- 1-2006.
Onvoldoende* :
Zijn er onvoldoende / onvolledige gegevens ingevuld dan contact
opnemen met aanvrager voor aanvullende gegevens

Toetsmoment 2:
Zijn er 2 of meer domeinen van het SFMPC- model van toepassing op deze patiënt,
waaronder F = Functionele domein?
Ja Nee *
3. Nee* : Er zijn twee mogelijkheden
3.1 Indien alleen items in het functionele domein F van toepassing zijn
dan betreft het geen geriatrische patiënt en volgt:
Behandeling door algemeen practicus:
- Volgens specifieke richtlijn behorend bij de klacht
- Zonder richtlijn, daar waar (nog) geen richtlijn voor bestaat.
Behandeling door gespecialiseerde of verbijzonderde fysiotherapeut
behorend bij de klacht.
3.2 Indien er zich geen items zich in het functionele domein F bevinden
is er geen indicatie voor fysiotherapie en zal terugrapportage naar de
aanvrager plaats moeten vinden.
Specifiek Geriatrisch onderzoek
1. Anamnese:
Toetsmoment 1 – Contactreden / hulpvraag – Toetsmoment 2 – Interne factoren * (o.a. Beweegprofiel*)
– Externe factoren*
4.
Persoonlijke factoren * (ICF):
Persoonlijke factoren vormen de individuele achtergrond van het leven van een
individu en bestaan uit kenmerken die geen deel uitmaken van de
gezondheidstoestand.
Leeftijd, geslacht, sociale achtergrond, opleiding, beroep, ervaringen,
copingstijl, karakter, levensstijl etc.
In dit kader past ons inziens de term “Beweegprofiel“*, waarbij gekeken wordt
welk aandeel bewegen c.q. sport in het leven van de betreffende patiënt heeft
(gehad).
Externe factoren* (ICF):
Externe factoren vormen de fysieke en sociale omgeving waarin mensen leven.
Producten, persoonlijke omgeving, instituties, cultuur, bebouwde omgeving,
politieke factoren, natuur etc.
12

2. Koppeling SFMPC- ICF
Gebruik Geriatrische kaart wordt aanbevolen
5.
In de richtlijn wordt vanuit het SFMPC- model de koppeling gelegd met het ICF.
De “problemen” uit de 5 aandachtsgebieden worden vertaald in termen van
stoornissen in vorm en functies, beperkingen op activiteitniveau en
participatieniveau, persoonlijke en externe factoren.
Op de Geriatrische kaart (schema ll) wordt deze koppeling praktisch gelegd.
3. Oriënterende Geriatrische Screening:
Aanbevolen meetinstrument is de Elderly Mobility Scale (EMS)
6.
In deze richtlijn wordt de EMS als oriënterend meetinstrument aanbevolen.
De EMS is een betrouwbare observatieschaal die binnen de multidisciplinaire
setting van de geriatrische patiënt goed te gebruiken is.(7,8,9)
De EMS wordt beschreven in bijlage 3 Oriënterende Klinimetrie.
4. Aanvullende Klinimetrie: Specifieke meetinstrumenten
Gebruik Geriatrische kaart wordt aanbevolen
Toetsmoment 3:
Ja
7.
Indien aanvullende klinimetrie nodig is, zijn de betreffende meetinstrumenten
terug te vinden (op ICF- niveau) op de Geriatrische kaart (schema ll).
Kan de fysiotherapeut op basis van de gegevens uit anamnese en onderzoek een
behandelplan opstellen?
13
Nee *
8.
Nee*, Indien de fysiotherapeut op basis van deze gegevens geen behandelplan
op kan stellen zou dit kunnen betekenen dat er in bepaalde mate ondersteuning
nodig is.
Ondersteuning nodig?
Bij het onderzoek.
Bij doelstelling.
Bij het behandelplan.
Welke ondersteuning?
Advies.
Consult.
Onderlinge doorverwijzing.
Welke fysiotherapeut?
Algemeen practicus.
Geriatrische fysiotherapeut.
Fysiotherapeut met affiniteit voor geriatrische patiënten.

Het opstellen van een behandelplan op basis van de fysiotherapeutische
diagnose en conclusies.
Bij voorkeur op stoornis -, activiteit - en participatieniveau en SMART.
Gebruik hiervoor eventueel de Geriatrische kaart.
Het volgens behandelplan geven van fysiotherapeutische zorg.
Het evalueren van het behandelproces en de behandelresultaten.
Het afsluiten van de behandelperiode.
Rapportage:
Rapportage naar verwijzer.
Overdracht naar collega:
Overdrachtformulier richtlijn Geriatrie Friesland ( Bijlage 2)
14
Bijstellen c.q.
vernieuwen van
behandelplan.

Hoofdstuk 4 Netwerk Geriatrie Friesland
Zoals beschreven in hoofdstuk 1 adviseert de projectgroep een samenwerkingsverband
tussen de fysiotherapeuten, betrokken bij het zorgverleningproces van de geriatrische
patiënt.
De coördinatie van een dergelijk samenwerkingsverband kan gebeuren vanuit de afdeling
fysiotherapie van een ziekenhuis, verpleeghuis of verzorgingshuis in die regio.
Hierbij kunnen zo op regionaal niveau de patiëntenstroom en voorzieningen in kaart worden
gebracht en kan deskundigheidsbevordering, borging en marketing plaatsvinden.
De projectgroep adviseert de aanwezigheid van een of meerdere geriatrische
fysiotherapeuten in een regio.
Het zou wenselijk zijn, om middels vertegenwoordigers uit die regio’s, een overkoepelend
orgaan te creëren op provinciaal niveau.
Hierbij kan onderlinge afstemming van bovengenoemde aspecten plaatsvinden, waarbij de
oorspronkelijke uitgangspunten van de richtlijn te weten, het vanuit een zelfde perspectief
naar de geriatrische patiënt kijken én eenduidigheid in taal gebruiken, kunnen worden
aangestuurd.
Hierdoor kan centraal implementatie in het fysiotherapeutisch werkveld rond de geriatrische
patiënt plaatsvinden en worden geborgd en kunnen er wederzijds impulsen worden gegeven
om een optimale benaderingwijze van het fysiotherapeutisch zorgtraject bij de geriatrische
patiënt te stroomlijnen.
De verantwoordelijkheid van het ontwikkelen, implementeren, beheren en borgen van de
beschreven infrastructuur ligt volgens de visie van de projectgroep bij het bestuur van het
RGF Het Noorden.
15

Bijlagen
Bijlage 1: Aanvraagformulier richtlijn Geriatrie Friesland.
Bijlage 2: Overdrachtsformulier richtlijn Geriatrie Friesland.
Bijlage 3: Oriënterende Klinimetrie: Elderly Mobility Scale. ( EMS)
Bijlage 4: Overzicht aanbevolen 2 e meetinstrumenten.
Bijlage 5: Bijgevoegde geplastificeerde Geriatrische Kaart.
Bijlage 5.1: Geriatrische Kaart: schema l
Bijlage 5.2: Geriatrische Kaart: schema ll
Bijlage 6: Literatuurverwijzing en bronnen.
16

RICHTLIJN GERIATRIE FRIESLAND
AANVRAAGFORMULIER
Meervoudige kwetsbaarheid
Specifieke ouderdomsziekten
Atypische presentatie
Verlies van autonomie
Dhr / Mevr:
Geb. datum:
Telefoon:
Adres:
Afdeling:
Aanvrager:
Bijlage 1
Contactreden / hulpvraag:
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
Somatisch:
Pijn
Claudicatio Intermittens
Decubitus
Oedeem
Kortademigheid
Verminderde inspanningstolerantie
Sputumretentie
Tonusstoornis, -hypertonie, -paratonie, -
rigiditeit
Gewicht over / onder
Contracturen
Instabiele bloedsuikers
Incontinentie
Gevaar voor letsel
- Risico op verwonding
- Bloedingneiging
- Valrisico
Maatschappelijk:
Immaterieel:
Mantelzorg-/relatieproblemen
Verwerkingsproblemen familie/relatie
Beperking sociale contacten
Beperking in het vinden van een
dagbesteding
Inadequate sociale interactie
- omgang met zorgverlener
- omgang met mede
patiënten/bewoner
Materieel:
Woning/woonomstandigheden
Professionele zorg, thuiszorg, dagopvang,
dagbehandeling
Problemen ten aanzien van uitplaatsing naar
nieuwe/eigen woonomgeving
Functioneel:
Beperking persoonlijke verzorging,
eten/drinken, wassen, kleden, handhaven
continentie
Beperking gezondheidshandhaving
Beperking houdingshandhaving, liggen,
zitten, staan
Beperking houdingsverandering (transfers):
lig/lig, lig/zit, zit/staan, zit/zit
Beperking lichaambeweging reiken, grijpen,
manipuleren, bukken, knielen
Beperking voortbeweging lopen
binnen/buiten, traplopen, gebruik rolstoel,
gebruik loophulpmiddel
Beperking in huishoudelijke activiteiten
Beperking gebruik eigen of openbaar vervoer
Beperking gebruik communicatiemiddelen
Psychisch:
Bewustzijnsstoornissen
Cognitieve stoornissen
Corticale functiestoornissen
Problematisch gedrag
Stemmingsproblemen
Motivatie problemen
Taxatie / coping problemen
Beperking ziekte inzicht
Vrijheidbeperkende maatregelen
Communicatief:
Visus beperking
Gehoor beperking
Taalbeperking lezen, spreken, schrijven
Beperking non-verbale communicatie
Beweegprofiel:
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
De patiënt voldoet aan …… items van de definitie geriatrische patiënt.
Omcirkel de domeinen die van toepassing zijn 17 op deze patiënt: S F M P C

RICHTLIJN GERIATRIE FRIESLAND
OVERDRACHTFORMULIER
Reden van overdracht:
Dhr / Mevr
Geb. Datum
Adres:
Telefoon:
Verzekering: nr.:
Medische diagnose: datum start behandeling:
Hulpvraag / contactreden:
Klinimetrie datum: score: datum: score:
EMS
..........
..........
Behandelbare grootheden / bijzonderheden:
Stoornis niveau:
Activiteit niveau:
Participatie niveau:
Externe factoren:
Persoonlijke factoren:
Behandelverloop – Status praesens:
Behandelend fysiotherapeut: datum:
Naam:
Telefoon:
Email:
18
Bijlage 2

Bijlage 3 Oriënterende klinimetrie: Elderly Mobility Scale. ( EMS)
In deze richtlijn wordt de Elderly Mobility Scale aanbevolen als oriënterend meetinstrument.
(7,8,9)
De EMS is een mobiliteitstest gericht op zeven vaardigheden.
Voor iedere vaardigheid is een aantal punten te verdienen die resulteren in een totaalscore.
Deze totaalscore geeft een cijfer aan een combinatie van vaardigheden, maar zegt op zich
zelf te weinig over de afzonderlijke vaardigheden.
De EMS heeft de volgende voordelen:
De test is net als de richtlijn functiegericht.
Het is een kort durende test die weinig inspanning vergt voor de patiënt.
De afname van de test duurt tussen de 5 en 10 minuten en neemt niet veel tijd van het
onderzoek in beslag.
De test is in de eigen omgeving af te nemen.
Er is geen ingewikkelde apparatuur nodig voor het afnemen van de test.
De test is geschikt voor grote groepen ouderen.
Zowel de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid (0,95-0,97) als de
intrabeoordelaarsbetrouwbaarheid (0,97) is zeer goed.
Ondanks een goede betrouwbaarheid is er sprake van spreiding.
De EMS is een betrouwbare observatieschaal die zich zeer goed leent als algemene
screening voor de geriatrische patiënt en is goed toepasbaar binnen de multidisciplinaire
setting van de geriatrische patiënt. Het wel noodzakelijk dat de fysiotherapeuten die de EMS
toepassen getraind worden in het gebruik van de test. Daarnaast is ook een duidelijke
handleiding en afspraken noodzakelijk voor een goede betrouwbaarheid van de test.
Het netwerk, zoals beschreven in hoofdstuk 4, is bij uitstek het geschikte instrument om deze
items te kunnen realiseren.
18

Elderly Mobility Scale Richtlijn Geriatrie Friesland
1. Lig – Zit
2 Als de patiënt dit zelfstandig kan
1 Als de patiënt hulp nodig heeft van één persoon, inclusief verbale
instructie.
0 Als de patiënt hulp nodig heeft van twee of meer personen
2. Zit – Lig
2 Als de patiënt dit zelfstandig kan.
1 Als de patiënt hulp nodig heeft van één persoon, inclusief verbale
instructie.
0 Als de patiënt hulp nodig heeft van twee of meer personen
3. Zit – Stand
3 Als de patiënt binnen 3 seconden zelfstandig tot stand komt.
2 Als de patiënt in meer dan 3 seconden zelfstandig tot stand komt.
1 Als de patiënt hulp van één persoon nodig heeft.
0 Als de patiënt hulp nodig heeft van twee of meer personen
4. Staan
3 Als de patiënt zonder hulp van de handen staat en kan reiken.
2 Als de patiënt zonder steun van de handen kan staan, maar steun van
de handen nodig heeft bij het reiken.
1 Als de patiënt steun van de handen nodig heeft om te kunnen staan.
0 Als de patiënt alleen kan staan met steun van een andere persoon
5. Gaan
3 Als de patiënt met of zonder stokken zelfstandig kan lopen.
2 Als de patiënt met een rekje (rollator) zelfstandig kan lopen.
1 Als de patiënt met een loophulpmiddel kan lopen, maar onveilig is bij
het draaien (er is op die momenten toezicht nodig)
0 Als de patiënt door een ander persoon ondersteund moet worden bij
het lopen of constant toezicht nodig heeft.
6. 6 – meter looptest
3 Als de patiënt de afstand binnen de 15 seconden aflegt.
2 Als de patiënt de afstand tussen de 16 en 30 seconden aflegt.
1 Als de patiënt de afstand in meer dan 30 seconden aflegt.
0 Als de patiënt de afstand niet kan afleggen
7. Functioneel reiken
4 Als de patiënt verder dan 16 cm kan reiken.
2 Als de patiënt tussen de 8 en 16 cm kan reiken.
0 Als de patiënt minder dan 8 cm kan reiken of niet kan reiken.
19
Totaal
Datum 1 Datum 2 Datum 3
Algemene instructies:
1. Gebruik voor het liggen en zitten een bed.
2. Gebruik voor het opstaan de eigen stoel.
3. Het reiken bij de test “staan” ( 4) gebeurt met de voorkeurshand tot de horizontaal zonder dat er een
bekkenshift plaatsvindt.
4. Gebruik voor de “6 – meter looptest” ( 6) het parcours in de zaal en vraag de patiënt zo snel
mogelijk te lopen.
5. Gebruik voor de “reiktest” (7) een statief; de patiënt staat in lichte spreidstand en reikt met de
voorkeurshand langs het statief.

Bijlage 4: Overzicht aanbevolen 2 e meetinstrumenten
In deze richtlijn hebben we een beknopt overzicht van meetinstrumenten willen aangeven.
Er is door ons geen onderzoek of vergelijking van testen uitgevoerd, maar het is een selectie
geworden van meetinstrumenten die we regelmatig in de literatuur, bestaande KNGF
richtlijnen of artikelen tegenkwamen.
De vermelde meetinstrumenten voldoen aan de eigenschappen betrouwbaarheid, validiteit,
responsiviteit en gebruiksvriendelijkheid.
Verdere verdieping van de keuze van meetinstrumenten kan plaatsvinden wanneer de
netwerken vorm krijgen.
De meetinstrumenten in deze bijlage zijn alfabetisch gerangschikt.
Een praktische indeling met een daaraan gekoppelde vaste volgorde van de testen lijkt ons
niet noodzakelijk vanwege de voorkeur voor de EMS als 1 e “screening”.
Zodra er noodzaak is, dan wel behoefte bestaat om deze aanvullende meetinstrumenten te
gebruiken, kan de lijst worden geraadpleegd en vindt er verwijzing plaats naar literatuur of
link, om volledige beschrijving, handleiding en/of scoreformulieren te verkrijgen of te
downloaden.
Het lijkt ons zinvol en een goede ontwikkeling, wanneer er op de site van het KNGF een
database wordt opgenomen waar alle gangbare meetinstrumenten staan vermeld.
Op het vakinhoudelijke deel van www.fysiostart.nl staan al veel meetinstrumenten vermeld,
maar nog geen specifieke meetinstrumenten voor de screening bij de geriatrische patiënt.
Wanneer de netwerken vorm krijgen, moet de mogelijkheid tot eenvoudig verkrijgen van
informatie zoveel mogelijk worden bekeken en benut.
De volgende meetinstrumenten worden in alfabetische volgorde beschreven:
1• Barthel Index (+ gemodificeerde versie)
2• Berg Balans Schaal
3• FAC score (Functional Ambulation Categories)
4• Fall Efficacy Scale (gemodificeerd)
5• Frenchay Activities Index
6• Functional Reach Test
7• Geriatric Depression Scale
8• IADL Lawton en Brody
9• KBOH (Kwaliteit en BruikbaarheidsOnderzoek van Hulpmiddelen)
10• 10 - meter Looptest
11• Modified Ashworth Scale
12• 6 MLT (6 Minuten LoopTest) / Borgschaal
13• MMSE (Mini Mental State Examination)
14• ONO (Oriënterend Neuropsychologisch Onderzoek)
15• Timed Balance Test
16• Timed Get Up and Go
17• Tinetti
18• VAS – score (Visual Analogue Scale)
19• Veiligheid en Valpreventie in en om het huis
20

1• Barthel Index (+ gemodificeerde versie)
Met de Bartel Index wordt de mate van ADL zelfstandigheid geëvalueerd. (13)
De Barthel Index omvat ADL - en mobiliteitsitems waaronder traplopen en rolstoelgebruik.
De oorspronkelijke index werd later gemodificeerd tot een 4-punts ordinale schaal die
tevens een indruk geeft van de omvang van de benodigde hulp bij taken die de patiënt niet
zelfstandig kan verrichten.
De index moet een registratie zijn van wat de patiënt doet, en niet van wat de patiënt zou
kunnen (performance versus capacity). (4)
2• Berg Balans Schaal
De Berg Balance Schaal (BBS) evalueert het evenwicht en bestaat uit 14 test- items. De
items worden gescoord op een 5-punts ordinale schaal. Met de BBS kan een inschatting
worden gemaakt van het valrisico van patiënten. (10)
Door zijn gedetailleerdheid bestaat de mogelijkheid het juiste balansaspect te achterhalen
wat verantwoordelijk is voor het valrisico. (7)
3• FAC score (Functional Ambulation Categories)
Met de Functional Ambulation Categories wordt de mate van zelfstandigheid van lopen van
de patiënt geëvalueerd. De categorieën worden gescoord op een 6-punts ordinale schaal.
(10)
4• Fall Efficacy Scale (gemodificeerd)
Een uitgebreide test waarin patiënten gevraagd wordt naar angst die zij ondervinden tijdens
het uitvoeren van tien verschillende ADL- IADL activiteiten. De gemodificeerde FES heeft
een vereenvoudigde antwoordmogelijkheid in 4-punts ordinale schaal. (11)
5• Frenchay Activities Index
De Frenchay Activities Index (FAI) evalueert de activiteiten die de patiënt zelf in de afgelopen
3 en 6 maanden heeft ondernomen (dus niet het potentiële vermogen). Deze index richt zich
specifiek op beperkingen in meer complexe lichamelijke activiteiten die van de patiënt enig
initiatief vragen zoals bijvoorbeeld reparaties aan huis of auto of het verrichten van betaald
werk. De FAI bestaat uit 15 items, die gescoord worden op een ordinale 4 puntsschaal. (10)
6• Functional Reach Test
De Functional Reach Test is een meetinstrument om evenwicht en balans in kaart te
brengen en is een snel en eenvoudig screeningsinstrument. Het functionele bereik wordt
gedefinieerd als de maximale afstand die een persoon naar voren kan reiken terwijl een
stabiele stand wordt gehandhaafd. (12)
7• Geriatric Depression Scale
De Geriatric Depression Scale is een speciaal voor ouderen ontwikkelde
zelfbeoordelingvragenlijst van 30 ja/nee vragen ter screening van stemmingsdaling -
depressie. Zelfs in aanwezigheid van cognitieve stoornissen is het meetinstrument bruikbaar
mits vooraf een MMSE (zie 13•) wordt afgenomen.
Is de score daarop 15 of hoger dan moet de vragenlijst door een onderzoeker worden
afgenomen. (4)
21

8• IADL Lawton en Brody
De IADL van Lawton en Brody is één van de meest gebruikte instrumenten in de functionele
analyse van ouderen. IADL zijn de meer complexe (instrumentele) activiteiten van het
dagelijks leven zoals o.a. het beheer van financiën, gebruik transportmiddelen en
telefoneren. (4)
9• KBOH (Kwaliteit en BruikbaarheidsOnderzoek van Hulpmiddelen)
Met het Toetsinstrument Rijgeschiktheid Scootermobiel meet de adviseur of behandelaar de
rijgeschiktheid van de gebruiker zo objectief mogelijk. De toetsen omvatten de belangrijkste
aspecten van het binnen en buiten rijden met een scootermobiel. Het toetsinstrument is geen
examen, maar maakt duidelijk of een scootermobiel een goede keuze is voor de
gebruiker. Indien nodig kan bijvoorbeeld aanvullende training worden geadviseerd. (17)
10• 10 - meter Looptest
De 10 – meter Looptest is een in de praktijk gemakkelijk toepasbaar, objectief, evaluatief en
prognostisch meetinstrument op activiteitniveau. De 10-meter looptest meet de comfortabele
en maximale loopsnelheid over 10 meter. Een hogere loopsnelheid impliceert vaak een
betere loopvaardigheid en in het algemeen zelfstandiger functioneren. Aan de hand van de
loopsnelheid kunnen uitspraken worden gedaan over een eventueel valrisico en het
vervolgtraject na een klinische opname.(15)
11• Modified Ashworth Scale
Van de klinisch bruikbare meetinstrumenten om weerstand tegen passief bewegen te meten
is de Modified Ashworth Scale (MAS) het best onderzocht. De MAS meet geen spasticiteit,
maar stijfheid (weerstand) bij passief bewegen van een extremiteit. Oefening in het gebruik
van de MAS is noodzakelijk om betrouwbaar te kunnen meten. (13)
12• 6 MLT (6 Minuten Loop Test) / Borgschaal
De 6-minuten Looptest (6MLT) is een test om het uithoudingsvermogen te evalueren. Voor
de ADL en de algemene belastbaarheid is een indicatie van het uithoudingsvermogen van
belang.
Op de Borgschaal wordt de subjectief ervaren belasting aangegeven op een schaal van 6
(zeer zeer licht) tot 20 (zeer zeer zwaar). (14)
13• MMSE (Mini Mental State Examination)
In de klinische praktijk is de Mini Mental State één van de meest gebruikte schalen van
mentale status.
De MMSE is een globale schaal die de cognitieve toestand te evalueert.
Zo is het mogelijk om in een relatief korte tijd (10 minuten) verschillende cognitieve functies
te evalueren. (4)
22

14• ONO (Oriënterend Neuropsychologisch Onderzoek)
Dit instrument is ontwikkeld voor een eerste oriëntatie op de aanwezigheid van
neuropsychologische functiestoornissen bij CVA - patiënten na de acute fase.
Bijzonder aan de ONO is, dat de diverse testonderdelen zo zijn opgezet, dat zoveel mogelijk
wordt aangesloten bij activiteiten van het dagelijks leven.
De test geeft indicaties voor nadere diagnostiek. (16)
15• Timed Balance Test
De Timed Balance Test (TBT) evalueert het evenwicht tijdens bilateraal staan. De TBT
bestaat uit vijf items, welke gescoord worden op een ordinale 2 puntsschaal. (13)
16• Timed Get Up and Go
De Timed Get Up and Go -test (TUG) is een korte, praktische test waarbij loopvaardigheid
en balans worden gemeten. Bij de TUG is de tijdsduur van de uitvoering van de test
bepalend voor de score. (11)
17• Tinetti
De test van Tinetti is een functioneel mobiliteitsonderzoek, primair bedoeld voor het
beoordelen van het valrisico, maar later zijn items toegevoegd. Op basis van een directe
observatie van balans en looppatroon biedt het resultaat ook aanknopingspunten voor
diagnostiek van onderliggende problemen. Daardoor kunnen er suggesties aan worden
ontleend voor eventuele therapieën en aanpassingen. (4)
18• VAS – score (Visual Analogue Scale)
Algemene scorelijst voor pijn, klachten en beperkingen met getallen van 0 tot 10 of lijntjes
van 10 cm. Vastgelegd kunnen worden het maximale, huidige en minimale niveau hiervan.
(18)
19• Veiligheid en Valpreventie in en om het huis
Een checklist waarbij een beeld verkregen kan worden van de indeling, ergonomie en
veiligheid van de woonomgeving (huis en rondom het huis). (12)
23

Bijlage 5: Bijgevoegde Geriatrische Kaart
Bij de Richtlijn Geriatrie Friesland is de Geriatrische Kaart toegevoegd bestaande uit:
Bijlage 5.1: Geriatrische Kaart: schema l
Het stroomdiagram van het fysiotherapeutisch zorgverleningsproces bij de geriatrische
patiënt.
Dit zorgverleningsproces is aan de hand van het stroomdiagram beschreven in Hoofdstuk 3.
Bijlage 5.2: Geriatrische Kaart: schema ll
De relatie tussen het SFMPC- model en het ICF binnen de gevolgendiagnostiek bij de
geriatrische patiënt.
De “problemen” uit de 5 aandachtsgebieden van het SFMPC- model worden vertaald in ICFtermen
van stoornissen in vorm en functies, beperkingen op activiteitniveau en
participatieniveau, persoonlijke en externe factoren.
De horizontale lijn verloopt van SFMPC ICF EMS Aanbevolen 2 e meetinstrumenten.
De kleur van de lijn wordt bepaald door de indeling binnen het ICF.
De verticale lijn doorloopt de domeinen van het SFMPC- model,de ICF- indeling en de
bijbehorende aanbevolen meetinstrumenten.
24

Bijlage 6: Literatuurverwijzingen en bronnen
1. E. Hendriks en T. Bekkering 1999, Tijdschrift voor oefentherapie en Mensendieck
Richtlijnen: Een belangrijk instrument in het professionaliseringsproces van de
paramedische beroepen.
2. KNGF Richtlijn: Fysiotherapeutische verslaglegging 1/ 2003.
3. Concept Richtlijn COPD: Transmurale Richtlijn Friesland 2004.
4. C.M.P.M. Hertogh,1997
Functionele Geriatrie.
5. C.B. Lewisen en J.M. Bottomley 1999
Geriatrie in de fysiotherapie praktijk.
6. Concept Functieprofiel Fysiotherapeut in de geriatrie, november 2003
7. W.J. Oomen, F.J.M. van Eijkeren en P.L.J. Dautzenberg
Het fysiotherapeutisch onderzoek: De vallende oudere
Fysiopraxis Jaargang 12, dec. 2004.
8. R. Smith, Validation and Reliability of the Elderly Mobility Scale,
Physiotherapy, November 1994, Volume 80,no.11.
9. L. Prosser and A. Canby, Further Validation of the Elderly Mobility Scale for
measurement of mobility of hospitalised elderly people.
Clinical Rehabilitation 1197;11: 338 – 343.
10. M. Koolstra, I.A.L. Burgers-Bots, C.J. Lemmens, C.J. Smeets en G. Kwakkel 2001
Klinimetrie na een beroerte.
11. KNGF Richtlijn: Ziekte van Parkinson 2004.
12. KNGF Richtlijn: Osteoporose 2001.
13. KNGF Richtlijn: Beroerte 2004.
14. KNGF Richtlijn: Claudicatio Intermittens 2003.
15. L.H. Nelissen, Meten in de Praktijk: De 10 meter looptest bij CVA patiënten.
Ned. Tijdschrift voor fysiotherapie 2005 nr. 2 april.
16. www.stichtingiton.nl/ono/uitgebreid.php
17. www.kboh.nl
18. KNGF Richtlijn: Artrose Heup/ Knie 2001.
25

Richtlijn Geriatrie Friesland
Het fysiotherapeutisch zorgverleningproces bij de geriatrische patiënt. (Schema I)
Definitie geriatrische patiënt (de vier geriatrische principes):
1. Meervoudige kwetsbaarheid.
2. Specifieke ouderdomsziekte.
3. Atypische presentatie.
4. Verlies van autonomie / zelfredzaamheid.
Toetsmoment 1: Is de patiënt een geriatrische patiënt?
De patiënt voldoet aan 2 of meer items van bovenstaande definitie.
Ja
Contactreden / hulpvraag:
Waarom kan de patiënt niet deelnemen aan het maatschappelijk leven?
Wat zijn de struikelblokken; wat zijn de tekortkomingen waar je als fysiotherapeut iets mee kunt?
Aanvraagformulier
richtlijn Geriatrie Friesland (Bijlage 1)
Voldoende
Ja
Onvoldoende
Toetsmoment 2:
Zijn er 2 of meer domeinen van het SFMPC- model van toepassing op deze patiënt, waaronder F = Functionele
domein?
Specifiek Geriatrisch onderzoek
18
Nee
Nee

1. Anamnese:
Toetsmoment 1 – Contactreden / hulpvraag – Toetsmoment 2 – Persoonlijke factoren
(o.a. beweegprofiel) – Externe factoren.
2. Koppeling SFMPC – ICF
Gebruik Geriatrische kaart wordt aanbevolen. (schema ll)
3. Oriënterende Geriatrische Screening:
Aanbevolen meetinstrument is de Elderly Mobility Scale. (schema II)
4. Aanvullende Klinimetrie: Specifieke meetinstrumenten.
Gebruik Geriatrische kaart wordt aanbevolen. (schema ll)
Toetsmoment 3:
Kan de fysiotherapeut op basis van de gegevens uit het Specifiek Geriatrisch Onderzoek een behandelplan
opstellen?
Ja
Het opstellen van een behandelplan op basis van de fysiotherapeutische
diagnose en conclusies.
Bij voorkeur op stoornis -, activiteit - en participatieniveau en SMART
Gebruik Geriatrische kaart wordt aanbevolen. (schema ll)
Het volgens behandelplan geven van fysiotherapeutische zorg.
Het evalueren van het behandelproces en de behandelresultaten.
Bijstellen c.q.
vernieuwen van
behandelplan.
19
Nee

Het afsluiten van de behandelperiode.
Rapportage:
Rapportage naar verwijzer
Overdracht naar collega:
Overdrachtformulier richtlijn Geriatrie Friesland ( Bijlage 2)
20

SFMPC – model ICF ICF – indeling M.I. 1 Evt. aanbevolen M.I. 2
Somatisch Stoornisniveau
Pijn S Pijn VAS – score
Claudicatio Intermittens S Claudicatio Intermittens Looptest
Decubitus
Oedeem
Kortademigheid
S
S
S
Decubitus
Oedeem
Kortademigheid E
Klimimetrische Index
Omvangmeting
6 MLT / Borgschaal
Verminderde inspanningstolerantie S Verminderde inspanningstolerantie 6 MLT / Borgschaal
Sputumretentie S Sputumretentie
Tonusstoornis, -hypertonie -
paratonie - rigiditeit
Gewicht over / onder
Contracturen
S
S
S
Tonusstoornis, -hypertonie -paratonie - rigiditeit
Gewicht over / onder
Contracturen M
Modified Ashworth Scale
Weegschaal
Goniometrie
Instabiele bloedsuikers S
Incontinentie S
Gevaar voor letsel
-Risico op verwonding
-Bloedingsneiging
- Valrisico
S Gevaar voor letsel: valrisico. Berg Balans Schaal
Fall Efficicacy Scale (gemodificeerd)
Tinetti
S Bewustzijn -, Cognitieve en Corticale functiestoornissen. MME / ONO
S Stemmingsproblemen. Geriatric Depression Scale
S Motivatieproblemen.
S Taxatie – en copingproblemen / beperking ziekte – inzicht.
S Visusbeperking.
S Gehoorbeperking.
Functioneel Activiteitniveau
Beperking persoonlijke verzorging:
eten/drinken, wassen, kleden,
handhaven continentie.
A Beperking persoonlijke verzorging: eten/drinken, wassen, kleden,
handhaven continentie.
S
Barthel Index + gemodificeerde
versie
Beperking gezondheidshandhaving. P
Beperking houdingshandhaving: A Beperking houdingshandhaving:
Timed Balance Test
liggen, zitten, staan.
Beperking houdingsverandering
(transfers):
lig/lig, lig/zit, zit/staan, zit/zit.
A
liggen, zitten, staan.
Beperking houdingsverandering
(transfers) : lig/lig, lig/zit, zit/staan, zit/zit. E
Berg Balans Schaal
Tinetti
Timed Get Up and Go
Beperking lichaamsbeweging:
A Beperking lichaamsbeweging: reiken, grijpen, manipuleren,
Berg Balans Schaal
reiken, grijpen, manipuleren, bukken,
bukken, knielen.
Functional Reach Test
knielen.
Beperking voortbeweging
Lopen binnen/buiten, traplopen,
A / P Beperking voortbeweging
Lopen binnen/buiten, traplopen, gebruik rolstoel, gebruik M
FAC score
Gemodificeerde Barthel Index
gebruik rolstoel, gebruik
loophulpmiddel.
loophulpmiddel.
10 meter Looptest
Beperking in de huishoudelijke
A Beperking in de huishoudelijke activiteiten. IADL Lawton en Brody
activiteiten.
Beperking gebruik eigen of openbaar
vervoer.
Beperking gebruik
P
A / P Beperking gebruik communicatiemiddelen. 21
S
Frenchay Activities Index
IADL Lawton en Brody
communicatiemiddelen.
Frenchay Activities Index
A Taalbeperking: lezen, spreken en schrijven.
A Beperking non verbale communicatie.

Participatieniveau
P Beperking gezondheidshandhaving. Gemodificeerde Barthel Index
IADL Lawton en Brody
P Beperking gebruik eigen of openbaar vervoer. IADL Lawton en Brody
KBOH- rijgeschiktheid scootermobiel
Maatschappelijk Anamnese / Hetero - anamnese
Immaterieel:
Mantelzorg-/relatieproblemen. P + E Mantelzorg-/relatieproblemen.
Verwerkingsproblemen familie/relatie.
Beperkte sociale contacten.
Beperkt in het vinden van een
P + E
P
P
Verwerkingsproblemen familie/relatie.
Beperkte sociale contacten.
Beperkt in het vinden van een dagbesteding. M Frenchay Activities Index
Frenchay Activities Index
dagbesteding.
Inadequate sociale interactie
- omgang met zorgverleners
- omgang met medepatiënten/ bewoners
Materieel:
P Inadequate sociale interactie
- omgang met zorgverleners
- omgang met medepatiënten/ bewoners
Woning/woonomstandigheden. E
Professionele zorg: thuiszorg,
dagopvang,dagbehandeling.
E
Problemen ten aanzien van uitplaatsing P Problemen ten aanzien van uitplaatsing
naar nieuwe/eigen woonomgeving.
naar nieuwe/eigen woonomgeving.
Externe factoren Anamnese / Hetero –anamnese
E Mantelzorg-/relatieproblemen.
E Verwerkingsproblemen familie/relatie.
E Woning/woonomstandigheden. Veiligheid en valpreventie in en om huis.
E Professionele zorg: thuiszorg,dagopvang,dagbehandeling.
Psychisch Persoonlijke factoren Anamnese / Hetero - anamnese
Bewustzijn -, cognitieve en
S
corticale functiestoornissen.
Problematisch gedrag. P
Stemmingsproblemen. S
Motivatie problemen. S
Taxatie / coping problemen en beperking
ziekte – inzicht.
S
Vrijheidsbeperkende maatregelen. P
Legenda:
22
E
S
Stoornisniveau Activiteitniveau Participatieniveau Externe factoren
Persoonlijke factoren Participatie-Activiteitniveau Participatie-Externe factoren

Communicatief
Visus beperking. S
Gehoor beperking. S
Taalbeperking: lezen, spreken en schrijven. A
Beperking non verbale communicatie. A
23