Bibliografische conventies - HumOZ - Universiteit van Amsterdam

Bibliografische conventies
1 Wanneer een noot?
In principe geldt: ieder niet algemeen bekend feit of niet algemeen bekende
redenering, tenzij afkomstig van de schrijver zelf, dient van een
literatuurverwijzing (bronverwijzing) te worden voorzien. De verplichting om
met een noot de informatiebron te geven, geldt niet alleen als geciteerd wordt,
maar ook als werk van anderen in eigen woorden wordt weergegeven (dat
noemen we ‘parafraseren'). Overigens behoeven verwijzingen naar wets- en
verdragsartikelen niet in een noot te worden verwerkt. Zij kunnen in de
eigenlijke tekst worden opgenomen. Bronnen uit archieven dienen wel een
bronverwijzing te krijgen.
Noten kunnen incidenteel ook worden gebruikt om de inhoud van de tekst te
becommentariëren, toe te lichten of bijvoorbeeld nadere bijzonderheden te
geven. De eigenlijke tekst moet zelfstandig gelezen en begrepen kunnen
worden. Gebruik de toelichtende noten dus alleen wanneer het verwerken van
de noot in de tekst de gang van het betoog zou onderbreken of minder duidelijk
zou maken.
Noten in de tekst worden aangegeven door het nummer van de noot een halve
regel omhoog te plaatsen, zoals bijvoorbeeld hier (superscript). 23 Gebruik
daarvoor de optie voetnoot in je tekstverwerker. Het nummer van de voetnoot
komt ná de leestekens (,;:.?!). Wat de noten zelf betreft gaat de voorkeur uit
naar voetnoten onder aan de pagina, zeker als de noten af en toe een
toelichting of commentaar geven. Met eindnoten maak je het de lezer extra
moeilijk. Voor de opbouw van een noot, zie onder Bibliografische verwijzingen
en de bibliografie.
2 Enkele regels voor het citeren
De letterlijk geciteerde tekst moet relevant en gezaghebbend zijn. Dat betekent
dat het citaat een meerwaarde moet hebben boven je eigen woorden en
afkomstig moet zijn uit een gespecialiseerd wetenschappelijk werk (bijvoorbeeld
doorgaans geen encyclopedie). Daarnaast kan een citaat afkomstig zijn uit je
onderzoeksmateriaal zelf, zoals uit kranten als je een tijdsbeeld onderzoekt of
uit brieven als je een persoon bekijkt. Wees terughoudend met citeren. Een
scriptie moet geen collage van citaten zijn, maar een betoog van de schrijver.
Citeer alleen als het citaat vanwege vorm of inhoud bijzonder is.
Een van de hoofdzondes in de wetenschap is plagiaat. Plagiaat betreft zowel het
letterlijk overnemen van een tekst als het overnemen van ideeën. Doe nooit net
alsof de ideeën van iemand anders je eigen ideeën zijn, maar citeer dan tussen
aanhalingstekens met een literatuurverwijzing of, vaker, parafraseer de
woorden van de gebruikte auteur met aan het eind een noot met
literatuurverwijzing. Indien de examencommissie plagiaat in een scriptie
constateert, dan kan de hele scriptie op die grond worden afgekeurd.
Citaat-noot of auteur-jaar
Voor het opnemen van bibliografische verwijzingen bestaan twee systemen: het
citaat-nootsysteem en het auteur-jaarsysteem. Het gebruikte systeem verschilt
per wetenschapsgebied. Binnen Europese Studies wordt de voorkeur gegeven
aan het citaat-nootsysteem, maar omdat je vooral binnen de politieke
wetenschappen of economie met het andere systeem in aanraking zal komen,
geven we in 5.4 ook kort het auteur-jaarsysteem weer.

Algemene regels:
• Het nootnummer verwijst naar een noot (bij voorkeur een voetnoot, geen
eindnoot) met de betreffende informatie.
• Citeer je primaire bronnen zo mogelijk uit een kritische uitgave, bij voorkeur
in de oorspronkelijke taal. Geef, indien die taal voor de gemiddelde lezer
ongebruikelijk is, de vertaling van het citaat in een noot. Engels-, Frans- en
Duitstalige citaten worden doorgaans niet vertaald.
• Wees terughoudend met citeren van internet. Niet alles wat op internet staat,
is even betrouwbaar en veel websites veranderen voortdurend. Vermeld
daarom altijd op welke datum je een internetsite hebt geraadpleegd. Van
officiële sites (overheden, EU) die bijvoorbeeld officiële documenten
(wetteksten, rechterlijke uitspraken, rapporten, statistieken etc.) bevatten,
kan men over het algemeen wel op aan.
• Geef in de noot bij een citaat altijd de volledige bibliografische verwijzing.
Geef daarbij nauwkeurig aan naar welke pagina('s) verwezen wordt (dus niet
p. 40 e.v., maar pp. 40-41). Indien in de direct volgende noot naar hetzelfde
werk van dezelfde auteur wordt verwezen, gebruik je geen volledige
verwijzing, maar slechts Ibidem of Ibid. (aangevuld met de juiste
paginanummers als het citaat of de parafrase andere pagina's betreft).
• Vaak wordt naar een reeds eerder aangehaald werk (in een eerdere dan de
direct voorafgaande voetnoot) verwezen door na de auteursnaam een verkorte
versie van de titel te geven (bijvoorbeeld zonder de ondertitel) zonder verdere
aanduidingen van jaar of plaats, gevolgd door de pagina-aanduiding.
• Een citaat van twee of drie regels kan tussen (enkele) aanhalingstekens in de
tekst gezet worden. Bij een langer citaat verdient het de voorkeur het citaat te
laten inspringen (voor en achter) en een kleinere regelafstand (één in plaats
van anderhalf) te gebruiken; in dat geval hoeven géén aanhalingstekens
gebruikt te worden.
• Citeer altijd letterlijk: laat geen delen van de tekst weg zonder dit aan te
geven door middel van drie puntjes en vierkante haakjes [...]. Als je zelf in
een citaat wilt onderstrepen, geef dat dan aan [onderstreping van de auteur].
Ook een verduidelijking of een toevoeging komt tussen rechte haken, b.v.:
"De twee landen [Zweden en Noorwegen] sloten een omstreden verdrag".
• Citaten overnemen: Het kan soms voorkomen dat je een citaat wilt
overnemen uit een bron. Je hebt een werk van auteur A die auteur B citeert.
De uitspraak van auteur B wil je overnemen, maar niet uit het oorspronkelijke
werk, want dat is bijvoorbeeld niet beschikbaar. In dat geval moet je altijd
verwijzen naar auteur A waar je het citaat aan hebt ontleend. Je hebt immers
niet de oorspronkelijke versie geraadpleegd en het kan zijn dat auteur A
verkeerd citeert of de oorspronkelijke tekst verkeerd heeft vertaald. Je moet
duidelijk aangeven dat je het citaat van B bij auteur A hebt gevonden en niet
in het oorspronkelijke werk van B. Dat doe je bijvoorbeeld in een noot die bij
het citaat komt te staan als volgt: 22. Julian Borger, ‘From communist gold to
illustrious corpse,’ Guardian Weekly, 3 november 1996, zoals geciteerd bij
J.F. Brown, The grooves of change: Eastern Europe at the turn of the
milennium. Durham en London, 2001, p. 99. Het werk van Brown wordt dan in
je bibliografie opgenomen, het artikel van Borger niet.
• Een of twee versregels kun je binnen de tekst citeren, indien nodig gescheiden
door een schuine streep: ‘Denkend aan Holland zie ik brede rivieren / traag
door oneindig laagland gaan’. Als het om meerdere versregels gaat kun je
beter inspringen en een kleinere regelafstand gebruiken.

Noten in citaat-nootsysteem
Boek
[Voornaam] [Achternaam], [Gecursiveerde titel], [Plaats van uitgever]:
[Uitgever]
[jaar], p. [paginanummer].
Voorbeeld:
A.W.M. Gerrits, Democratie door interventie: de nieuwe White Man's Burden?,
Amsterdam: Amsterdam University Press 2007, p. 16.
Artikel in tijdschrift
[Voornaam] [Achternaam], ‘[Artikeltitel]', [Gecursiveerde tijdschrifttitel], nr.
[nummer van tijdschrift: GEEN jaargang] ([jaar]), p. [paginanummer].
Voorbeeld:
J.H. Reestman, ‘De Franse Conseil d'Etat: de Constitutie staat in Frankrijk boven
verdragen', RMThemis, nr. 2 (2002), p.86.
Artikel in bundel onder redactie
[Voornaam] [Achternaam], ‘[Artikeltitel]', in: [Voornaam redacteur]
[Achternaam
redacteur] ed., [Gecursiveerde titel], [Plaats van uitgever]: [Uitgever] [jaar], p.
[paginanummer].
Voorbeeld:
J. Leerssen, ‘The Downward Pull of Cultural Essentialism', in: M. Wintle ed.,
Image into Identity: Constructing and Assigning Identity in a Culture of
Modernity, Amsterdam: Rodopi 2006, p.33.
Internet
[Voornaam] [Achternaam], ‘[Titel/indien niet beschikbaar omschrijving website
of de
homepage]', [URL], geraadpleegd op [datum].
Voorbeeld
O.D. Kalugin, ‘Terrorism and Human Intelligence',
http://ctstudies.com/Document/Intelligence_Terrorism_Kalugin_oped_Sept_200
4.html, geraadpleegd op 9 december 2004.
3 Bibliografie
De bibliografie van een wetenschappelijke tekst bevat alle bronnen die je
gebruikt hebt in de tekst. Dat betekent dat je zowel de wetenschappelijke
literatuur (artikelen en boeken) als de gebruikte internetbronnen,
archiefbronnen of bijvoorbeeld visuele bronnen vermeldt. Doorgaans worden
alleen die bronnen vermeld waaruit je rechtstreeks citeert of parafraseert en
niet de naslagwerken die je als achtergrondinformatie hebt gebruikt. Als je
meerdere artikelen uit een bundel hebt gebruikt, wordt vaak alleen de bundel
vermeld. Alle tijdschriftartikelen worden wel volledig weergegeven. Omdat in
een bibliografie alle bronnen op alfabetische volgorde worden gezet, begin je nu
met de achternaam van de auteur in plaats van de voornaam.
Bibliografie in citaat-nootsysteem
Boek
[Achternaam], [Voornaam], [Gecursiveerde titel], [Plaats van uitgever]:
[Uitgever]
[jaar].
Voorbeeld:Gerrits, A.W.M., Democratie door interventie: de nieuwe White Man's
Burden?, Amsterdam: Amsterdam University Press 2007.

Artikel in tijdschrift:
[Achternaam], [Voornaam], ‘[Artikeltitel]', [Gecursiveerde tijdschrifttitel], nr.
[nummer van tijdschrift: GEEN jaargang] ([jaar]), pp. [paginanummers van het
HELE artikel].
Voorbeeld:Reestman, J.H., ‘De Franse Conseil d'Etat: de Constitutie staat in
Frankrijk boven verdragen', RMThemis, nr. 2 (2002), pp. 84-94.
Artikel in bundel onder redactie:
[Achternaam], [Voornaam], ‘[Artikeltitel]', in: [Voornaam redacteur]
[Achternaam
redacteur] ed., [Gecursiveerde titel], [Plaats van uitgever]: [Uitgever] [jaar],
pp. [paginanummers van het HELE artikel].
Voorbeeld:Leerssen, J., ‘The Downward Pull of Cultural Essentialism', in: M.
Wintle ed., Image into Identity: Constructing and Assigning Identity in a Culture
of Modernity, Amsterdam: Rodopi 2006, pp. 31-50.
Internet
[Achternaam], [Voornaam], ‘[Titel/indien niet beschikbaar omschrijving website
of de homepage]', [URL], geraadpleegd op [datum].
Voorbeeld:Kalugin, O.D., ‘Terrorism and Human Intelligence',
http://ctstudies.com/Document/Intelligence_Terrorism_Kalugin_oped_Sept_200
4.html, geraadpleegd op 9 december 2004.
Enkele algemene aanwijzingen over voetnoten en bibliografie
• Haal de gegevens eerst uit de titelpagina in het boek en pas in tweede
instantie uit de kaft, het colofon en andere pagina's. Neem de informatie
letterlijk over, inclusief gebruik van hoofdletters. Verander ook geen
plaatsnamen: Paris in plaats van Parijs, London in plaats van Londen.
• De ‘taal’ van de bibliografie (en voetnoten) is de taal van de scriptie. Dus is je
scriptie in het Nederlands geschreven dan staat er b.v.: Steinberg, D.D. en L.
Amsberg. Ook andere informatie (b.v. "vertaling van") staat dan in het
Nederlands. Wel dienen plaatsnamen in de originele taal te blijven staan (Paris
en niet Parijs).
• Titulatuur (prof.dr.mr. etc) wordt nooit vermeld.
• Bij het gebruik van website dien je, afgezien van auteur en titel (beide indien
vermeld, anders een omschrijving van de website of de homepage), altijd de
volledige URL en de datum van raadpleging weer te geven.
• Indien één van de gegevens ontbreekt, vermeld dat dan op de plek waar die
informatie zou moeten staan. Voorbeeld: ‘zonder auteur’, ‘zonder plaats’,
‘zonder jaar’.
• Indien je bron meerdere auteurs of redacteurs heeft, vermeld dan alle
auteurs. Is er sprake van meer dan drie auteurs of redacteurs, vermeld dan
alleen de eerste, gevolgd door ‘e.a.' Als er meerdere redacteuren zijn, vervang
dan ‘ed’ door ‘eds’:
Voorbeelden van meerdere auteurs/redacteurs
Jansen, M.C. en B. de Jong, ‘Stalin's hand in Rotterdam: the murder of the
Ukrainian nationalist Yevhen Konovalets in May 1938’, Intelligence and National
Seceurity, nr.4 (1994), pp. 676-694.
Kügelgen, Anke von, M. Kemper en A.J. Frank eds., Muslim culture in Russia
and Central Asia from the 18th to the early 20th centuries, Berlin: Schwarz
1998.

4 Auteur-Jaar systeem
Het auteur-jaar systeem is in de geesteswetenschappen minder gangbaar, maar
je zal het wel vaker tegenkomen bij andere opleidingen of in de literatuur.
Daarom volgt hier een korte beschrijving met voorbeelden.
Zet in de tekst achter het citaat of de parafrase tussen haakjes de achternaam
van de auteur en het jaar van uitgave van het betreffende werk, gevolgd door
een dubbele punt en het paginanummer (bijvoorbeeld: Ramangasoavina 1965:
76; Prakke 1990: 8; Vengroff & Creevey: 123). In de bibliografie komen de
auteursnamen dan op alfabetische volgorde te staan, met onder de
auteursnaam het jaar van uitgave, en daaronder alle bibliografische gegevens
zoals bij het citaat-nootsysteem.
Voordeel van het auteur-jaarsysteem is de afwezigheid van teveel voetnoten;
nadeel is het feit dat de tekst onrustiger wordt en dat je voor een volledige
bibliografische verwijzing steeds achter in de scriptie moet kijken.
Prakke 1990:
L. Prakke, "Van links naar rechts. De Eerste Kamer van 1887 tot 1917", in: A.
Postma (ed.), Aan deze zijde van het Binnenhof: gedenkboek ter gelegenheid
van het 1975-jarig bestaan van de Eerste Kamer, ‘s Gravenhage: SDU 1990,
pp. 227-265.
Ramangasoavina 1965:
Ramangasoavina, "Le sénat et les récentes modifications apportées à la
constitution de la République Malgache", Revue Juridique et Politique d'Outre-
Mer, nr. 1 (1965), pp. 130-137.
Vengroff & Creevey 1997:
R. Vengroff & L. Creevey, "Senegal: The Evolution of a Quasi Democracy" in:
J.F. Clark & D.E. Gardinier (eds.), Political Reform in francophone Africa,
Boulder, Col.: Westview Press 1997, pp. 204-222.
Vengroff & Magala, 2001:
R. Vengroff & M. Magala, "Democratic reform, transition and consolidation.
Evidence from Senegal's 2000 presidential election", The Journal of Modern
African Studies, nr. 1 (2001),pp. 129-162.

CHECKLIST BIBLIOGRAFISCHE CONVENTIES
In dit onderdeel zijn nogmaals de belangrijkste punten op een rij gezet, waarop
je bij het opstellen van een bibliografie en het maken een noot moet letten.
Bibliografische conventies
• Staat de bibliografie op alfabetische volgorde van de achternaam van de
auteur? (en wordt van eventuele tweede en derde auteurs wel eerst de
voornaam en dan de achternaam genoemd?)
• Zijn de titels van boeken en tijdschriften cursief geschreven?
• Staan de titels van artikelen in tijdschriften en bundels tussen 'enkele
haakjes'? (en dus niet cursief)
• Worden in de bibliografie de paginanummers van het hele artikel (pp...-
...) vermeld? (en dus geen paginanummers bij boeken)
• Staat er een punt achter elk item?
• Bij een boek: worden ook de plaats en het jaar van uitgave en de
uitgeverij genoemd?
• Bij een bundel: is het woordje ‘in' en de aanduiding 'ed.' (bij één
redacteur) of 'eds. (bij meerdere redacteuren) niet vergeten?'
• Bij een tijdschrift: is de aflevering (nr. ...) vermeld en niet de jaargang?
• Bij een internetsite: is ook vermeld wanneer de site geraadpleegd is? En
is er, indien een titel ontbreekt, een korte omschrijving gegeven van de
website?
• Zijn de plaatsen van uitgave in de originele taal blijven staan?
• Is bij meerdere auteurs/redacteuren het woordje 'en' gebruikt en bij
meer dan drie auteurs/redacteuren alleen de naam van de eerste
auteur/redacteur genoemd, gevolg door de afkorting 'e.a.'
• Zijn titels (mr., dr. prof. etc.) achterwege gelaten?
Voorbeelden citaat-nootsysteem
Boek:
[Voornaam] [Achternaam], [Gecursiveerde titel], [Plaats van uitgever]:
[Uitgever] [jaar], p. [paginanummer].
In een voetnoot: Eric Hobsbawm, Age of extremes. The short twentieth century,
London: Abacus 2000, p. 204.
In een bibliografie: Hobsbawm, Eric, Age of extremes. The short twentieth
century, London: Abacus 2000.
Artikel in tijdschrift:
[Voornaam] [Achternaam], ‘[Artikeltitel]', [Gecursiveerde tijdschrifttitel], nr.
[nummer van tijdschrift: geen jaargang!] ([jaar]), p. [paginanummer].
In een voetnoot: Peter Rietbergen, ‘Met Mak in Europa', Tijdschrift voor
geschiedenis, nr. 1 (2005), p. 50.
In een bibliografie: Rietbergen, Peter, ‘Met Mak in Europa', Tijdschrift voor
geschiedenis, nr. 1 (2005), pp. 48-55.
Artikel in een bundel:
[Voornaam] [Achternaam], ‘[Artikeltitel]', in: [Voornaam redacteur]
[Achternaam redacteur] ed., [Gecursiveerde titel], [Plaats van uitgever]:
[Uitgever] [jaar], p. [paginanummer].

In voetnoot: Chris Baljé en Jan van der Horst, ‘West-Europa: het proces van
samenwerking en integratie', in: Doeko Bosscher, Hans Renner en Rob
Wagenaar eds., De wereld na 1945, Utrecht: Het spectrum 1997, pp. 239-240.
In bibliografie: Baljé, Chris en Jan van der Horst, ‘West-Europa: het proces van
samenwerking en integratie', in: Doeko Bosscher, Hans Renner en Rob
Wagenaar eds., De wereld na 1945, Utrecht: Het spectrum 1997, pp. 239-274.
Internet:
[Voornaam] [Achternaam], ‘[titel/indien niet beschikbaar omschrijving website
of homepage]', [URL], geraadpleegd op [datum].
In voetnoot: Johan van Merriënboer, ‘Sicco Mansholt biografie',
http://www.politiekparlementpartij.nl/9352000/1/j9vvh43ivvugcfx/vh52junlj0ev
x/vh52junlj0ev, geraadpleegd op 19 februari 2008.
In bibliografie: Merriënboer, Johan van, ‘Sicco Mansholt biografie',
http://www.politiekparlementpartij.nl/9352000/1/j9vvh43ivvugcfx/vh52junlj0ev
x/vh52junlj0ev, geraadpleegd op 19 februari 2008.
Verschillen tussen een bibliografie en een voetnoot
In een bibliografie staat de achternaam van de auteur voorop en worden de
paginanummers van het hele artikel in een wetenschappelijk tijdschrift of
bundel genoemd, bij een voetnoot wordt alleen verwezen naar de specifieke
pagina(‘s) van een boek of artikel waaraan bijvoorbeeld een citaat of parafrase
is ontleend.
HumOz © Universiteit van Amsterdam 2009