Masterplan Nieuw Zuid Projectdefinitie - AG Stadsplanning Antwerpen

03_ Context
03_01 Ruimtelijke context
versie 21/03/2011
MASTERPLAN NIEUW ZUID_PROJECTDEFINITIE
03_01 .1 Historiek
Het plangebied ontwikkelde zich in de loop van de tijd van een open poldergebied extra muros naar een open
plek binnen de bebouwde stad.
Aan de hand van schematische weergaven 3 wordt de morfologische ontwikkeling van het gebied doorheen de
18 e , 19 e en 20 e eeuw in beeld gebracht. Dit overzicht illustreert op welke wijze de opeenvolging van
ringvormige structuren en hun respectievelijke omvorming tot grote infrastructuurlijnen de ruimte ter hoogte
van het plangebied, zowel intra als extra muros, hebben bepaald.
De ruimtelijke ontwikkeling van Antwerpen wordt immers gekenmerkt door de opeenvolging van de
verschillende vestingstructuren die de stad vanaf de middeleeuwen tot in de 20 e eeuw kende. De
middeleeuwse stad werd begrensd door de Spaanse omwalling, daarna vormde de Brialmontomwalling de
rand van de 19 e ‐eeuwse stad, en in de 20 e eeuw verschoof de grens naar de tweede fortengordel.
De afbraak van elke voorgaande vestingstructuur bood daarbij kansen voor de aanleg van nieuwe
infrastructuren. Ter hoogte van de Spaanse vesten werden de Leien aangelegd; de Ring, de Singel en het
ringspoor situeren zich ter hoogte van de vroegere Brialmontomwalling. Deze omvormingen hadden steeds een
grote ruimtelijke impact op het omliggende stadsweefsel, niet in het minst ter hoogte van het zuidelijke
uiteinde van deze ringstructuren: de omgeving van het plangebied Nieuw Zuid.
(fig. situatie rond 1777) De Ferrariskaart geeft de 16 e ‐eeuwse Spaanse omwalling (1542) weer, welke in 1567
werd aangevuld met de bouw van een citadel, het zogenaamde Zuidkasteel (ter hoogte van de huidige
Gedempte Zuiderdokken). Tussen de toenmalige stadsrand ter hoogte van de huidige Kronenburgstraat en
deze citadel kwam een grote esplanade van ca. 50 ha die een militaire functie vervulde en bijgevolg
onbebouwd bleef.
(fig. situatie rond 1853) In de loop van de 19 e eeuw werd de Spaanse omwalling verder uitgebouwd met
voorwerken en grachten tot een brede versterkingsgordel, met onder meer het lunet Kiel (1817‐19). Ook zal
begin 19 e eeuw onder het bewind van Napoleon Bonaparte een groot deel van de Sint Michielsabdij verdwijnen
om een arsenaal en militaire scheepswerven aan te leggen, met een tweede scheepswerf ten zuiden van de
citadel. De ruimte buiten de stadsmuren gelegen tussen de huidige Sint Bernardsesteenweg en de Schelde
werd stelselmatig ingepolderd voor gebruik als weide en akkerland.
3 Tekst en beeld van dit onderdeel werden grotendeels geput uit een historisch‐morfologische analyse van de omgeving ‘Knoop Zuid’ van
de R1, opgemaakt door TV SAM en BAM nv, mei 2010.
MP NZ_PD 9 I 94