Actorion Actueel najaar 2009

Tekst Hans Rebers Beeld Giel van den Hoven
Hoogleraar Monique Leyenaar ziet scheuren in het Huis van Thorbecke
“De geïndividualiseerde
burger participeert anders”
Scheuren in het huis van Thorbecke hebben de afgelopen
twee decennia tot een directer contact tussen burgers en
lokaal bestuur geleid. Goede communicatie is binnen
deze nieuwe verhouding van groot belang. Deze bood-
schap gaf Monique Leyenaar de toehoorders mee in haar
speech tijdens de opening van het nieuwe kantoor van
Actorion Communicatie.
Monique Leyenaar is hoogleraar Vergelijkende Politicologie
aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
Daarmee behoort ‘de politieke participatie van burgers,
de relatie tussen politici en burgers en de
in stitutionele mogelijkheden die worden geboden
door de lokale overheden voor burgers om te kunnen
participeren’ tot haar vakgebied.
Een vakgebeid waarbinnen ook Actorion Communicatie
actief is en waarbinnen al veelvuldig met
Monique Leyenaar is samengewerkt. De keus haar
te vragen voor een toespraak tijdens de opening van
het nieuwe pand van Actorion Communicatie was
dan ook snel gemaakt.
In deze toespraak ging Monique in op de scheuren
die de afgelopen twee decennia zijn ontstaan in het
huis van Thorbecke en dan vooral op lokaal niveau.
“Vroeger beperkte de politieke deelname zich voornamelijk
tot een maal in de vier jaar stemmen en
het partijlidmaatschap. Politieke partijen traden op
als intermediair tussen burgers en politiek.
Zij legden hun oor te luister bij de leden en bij hun
kiezers en vertaalden die wensen en belangen aan
de hand van hun ideologie in een politiek programma.
Omdat burgers op politieke partijen stemmen,
hoeven raadsleden ook niet veel moeite te doen om
die burger op te zoeken.“
Ontzuiling en individualisering
Inmiddels zijn deze verhoudingen flink door elkaar
geschud. Monique Leyenaar geeft hiervoor twee
maatschappelijke ontwikkelingen ter verklaring:
ontzuiling en individualisering.
“Het is volstrekt niet meer vanzelfsprekend dat je als
katholiek naar een katholieke universiteit gaat,
alleen de tv programma’s van de KRO bekijkt en op
het CDA stemt.” aldus Monique.
“Burgers beschikken niet meer over één dominante
identiteit, deze is eerder afhankelijk van de context.
Burgers beschikken gemiddeld ook over een hoger
opleidingsniveau en zijn beter in staat de politiek te
volgen. Uit cijfers blijkt bovendien - in tegenstelling
tot wat men vaak denkt - dat burgers ook meer
be hoefte hebben aan zeggenschap en zelfexpressie.
Kortom de geïndividualiseerde burger participeert
op een andere wijze in de politiek dan de verzuilde
burger.”
Ook aan de kant van de politiek schetst Leyenaar
een belangrijke verandering: partijen en vooral
mainstream partijen zijn moeilijker van elkaar te
onderscheiden.
“Een flinke dosis retoriek en een appel aan verschillende
waardenstelsels (sociaal, liberaal, groen et
cetera) zijn nodig om kiezers de contrasten tussen
partijen te laten zien, maar in de praktijk van beleid
is dat veel moeilijker.”
Directere relatie
Gevolg van deze veranderingen is dat de politieke
partijen de wensen van de goed geïnformeerde burgers
(denk maar aan het internet waardoor burgers
over vrijwel dezelfde informatie kunnen beschikken
als raadsleden) niet meer kunnen kanaliseren. Dit
heeft weer geleid tot een dalende opkomst bij verkiezingen
vanaf de jaren negentig met noodzakelijke
aanpassingen aan de representatieve democratie
zoals bedoeld door Thorbecke als gevolg.
“De relatie tussen burgers en bestuur en politiek is
veel directer geworden. De afgelopen decennia zijn
er dan ook veel initiatieven ontplooid met de bedoeling
de participatie van burgers bij de beleidsvorming
te vergroten. Talrijke voorbeelden zijn er van
interactieve beleidsvorming: burgers worden reeds
bij de voorbereiding van beleid erbij betrokken. Ook
zien we dat meer gemeenten een referendumverordening
invoeren en dat ook het burger initiatief van
de grond komt op lokaal niveau.
En langzamerhand komt er zelfs wat meer aandacht
voor instrumenten als burgerjury of burgerforum,
waar het gaat om een a-selecte groep goed geïnformeerde
burgers die de tijd krijgen om gezamenlijk
tot een standpunt te komen over een te nemen
beleidsbesluit. “
Democratisch proces
Volgens Monique Leyenaar moeten veel lokale politici
nog aan dit idee wennen. “Uit onderzoek weten
we dat politici de politieke kennis, betrokkenheid en
interesse van burgers onderschatten en de eigen
bekendheid bij het publiek overschatten.
De afkalving van de politieke partij betekent dat een
kan didaat meer moeite moet gaan doen om bekendheid
te verwerven bij kiezers. Publiek leiderschap
heeft een andere invulling gekregen. Een belangrijke
functie is geworden het dienen van het democratisch
proces. Daartoe behoort in ieder geval het
bepalen op welke wijze burgers bij het beleidsproces
worden betrokken, hoe de uitkomst van dat
proces het beste kan worden vertaald in concreet
beleid en het afleggen van verantwoording over de
gemaakte keuzes. Hierbij is het een uitdaging om
niet alleen zoveel mogelijk mensen bij beleidsvorming
te betrekken, maar ook om de verschillende
groepen burgers, zoals jongeren, migranten, vrouwen,
aan te spreken.”
En: “Tot nu toe is burgerparticipatie te veel een zaak
van mensen die toch al in politiek zijn geïnteresseerd
en ook over een redelijk hoge opleiding
beschikken. Met andere woorden, dit zijn mensen
die zeer veel lijken op de raadsleden zelf. Een tweede
uitdaging is om ervoor te zorgen dat burgers goed
geïnformeerd zijn. Internet biedt al die informatie
aan, maar zorgt tegelijkertijd voor verwarring en
overload: welke informatie is relevant? Politici en
ambtenaren kunnen hierin een structurerende rol
spelen. Kortom het gaat niet alleen om participatie
sec, maar ook nog om de kwaliteit van die participatie.”
Communicatie
En dus is goede communicatie van groot belang.
“Goed kunnen communiceren met bijvoorbeeld
potentiële kiezers ten tijde van de campagnes en
later als raadslid met burgers over beleidsbeslissingen
is een must. Verder is het van belang om monitorinstrumenten
toe te passen. Vergroot het inzicht
als bestuur en raad in het eigen functioneren en leg
daar verantwoording over af richting burgers.
Met nieuwe producten en een breed aanbod van
workshops en trainingen speelt Actorion Communicatie
in op deze veranderde communicatiebehoefte
van de overheid. De adviseurs van Actorion
Communicatie zijn echte specialisten in overheidscommunicatie,
professionals ook, met passie voor
hun werk.”
| 10 | | 11 |