Winter - Actorion

Jaargang 5, nummer 4 Uitgave winter 2007 Prijs ¤ 4,95 

Stadsregio Arnhem Nijmegen 

Magazine voor overheid en bedrijfsleven 

Thema: Duurzaamheid 

Jan van der Meer over Nijmeegse energiebesparing 

Gemeenten en duurzame inkoop 

De houdbaarheidsdatum van de bebouwde omgeving

Netwerk Stadsregio Arnhem Nijmegen is een 

business-to-business magazine voor overheid en 

bedrijfsleven dat vier keer per jaar wordt uitgegeven door 

Actorion Communicatie Adviseurs in een oplage 

van 12.000 exemplaren. 

www.netwerkkan.nl 

Redactieadres 

Actorion Communicatie Adviseurs 

Rozendaalselaan 14 

6881 LC Velp 

T 026 – 443 82 87 

F 026 – 389 25 48 

E adviseurs@actorion.nl 

Redactieraad 

Marloes Borgman, Gemma Schoot (eindredacteur), 

Peter Smit (hoofdredacteur), Susanne Swaters 

Concept & Realisatie 


Basisontwerp & Vormgeving 

Ontwerpbureau NEO, Velp 

Fotografie & Visuals 

Hans Blanken, Katja Elmendorp, Rob Gieling, René Jansen, 

Luuk van der Lee, Ron Moes, Goedel Monnens, William Moore, 

Gemeente Nijmegen, Ontwikkelcombinatie Heijmans-Hendriks, 

Rens Plaschek, Marianne van Sommeren, 

Susan Swaters, Gerard Titulaer 

Druk 

Drukkerij Gelderland, Arnhem 

Bladmanagement 


Gratis toezending 

Bestuurders in de Stadsregio Arnhem Nijmegen 

Directeuren, managers en beleidsambtenaren van 

(semi-)overheidsorganisaties in de stadsregio 

Directeuren en managers van bedrijven in de stadsregio 

Losse nummers zijn verkrijgbaar bij 

Actorion Communicatie Adviseurs voor € 4,95 

Copyright 

Het auteursrecht op de artikelen uit Netwerk magazine 

berust bij Actorion Communicatie Adviseurs. 

Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de 

uitgever mag niets uit deze opgave worden verveelvoudigd 

en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, 

fotokopie, scan of op welke andere wijze dan ook. 

Uitgave 

Winter 2007 

Het volgende nummer van Netwerk Stadsregio Arnhem 

Nijmegen verschijnt in maart 2008 

Partners 

Breed, Nijmegen 

Cito, Arnhem 

Drukkerij Gelderland, Arnhem 

Euregio Rijn-Waal, Kleve 

Gemeente Arnhem 

Gemeente Nijmegen 

GIBO Groep Accountants en Adviseurs, Arnhem 

Grondexploitatiemaatschappij (GEM) Waalsprong, Nijmegen 

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen 

Instituut Janssen-de Lorijn, Nijmegen 

JDI ICT, Dieren 

Kadaster Directie Gelderland, Arnhem 

Karst Grit Media, Renkum 

Keizer Karel Podia, Nijmegen 

KuiperBouwgroep Bouw & Ontwikkeling, Arnhem 

Landgoed Avegoor, Ellecom 

Maassen van den Brink (Hästens), Velp 

NOC*NSF, Arnhem 

Novio Express, Nijmegen 

Nysingh advocaten - notarissen N.V., Arnhem 

Performatica bv, Nijmegen 

Stadsregio Arnhem Nijmegen, Nijmegen 

Stichting De Driestroom, Elst 

Synthese Adviesgroep, Arnhem 


Colofon Inhoudsopgave 

van de redactie 

burgemeester in beeld 

column 

column 

column 

column 

2 Netwerk Stadsregio Arnhem Nijmegen - december 2007 

3 

5 

6 

11 

12 

14 

16 

18 

19 

21 

22 

25 

26 

27 

28 

30 

31 

32 

33 

34 

36 

39 

40 

41 

43 

44 

45 

47 

49 

50 

53 

54 

55 

56 

57 

Beleid in Beeld 

Jan van der Meer over Nijmeegse energiebesparing 

Jan van Zomeren van Heumen 

Energietransitie 

Gemeenten en duurzaam inkopen 

Euregio wint europese prijs 

Jaap Modder 

Stadsregionaal 

De EU-jurk, een cadeautje van de stadsregio 

Stadsregionale aanpak Eureka werkt 

Mooie opbrengst voor oogkliniek in Ghana 

Ronald Migo 

Zevenaarse woonwijk krijgt energie via hout 

Rabobank: duurzaam ondernemen is durven 

Het Safari Meeting Centre van Burgers’ Zoo 

Toeristische campagne voor de hele Liemers 

HAN-studenten op MVO-pad 

Focus op Arnhem 

Arnhem verdient goedkeuring van Al Gore 

De houdbaarheidsdatum van de bebouwde omgeving 

Verwacht in Arnhem: Spaanse Pasión 

Monique Leyenaar 

Het eigen klantervaringsonderzoek van De Driestroom 

Performatica traint zorgenden in omgaan met agressie 

bd architectuur 

Nieuw arbeidsmarktproject van Breed in Wijchen 

Het nieuwe imago van NOC*NSF 

Synthese over de gescheiden afvalinzameling 

Lumion, het nieuwe bedrijf van Actorion 

Novio ijvert voor vrije busbanen 

EU-jaar van de Gelijke Kansen 

EU-jaar van de Interculturele Dialoog 

Pieter van Dijk 

Partnernieuws

van de redactie 

het bruist rond het 

thema duurzaamheid 

“Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van 

de huidige generatie, zonder daarmee voor toekomstige generaties de mogelijkheid 

in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien.” 

Het was in 1987 de definitie die Gro Harlem Brundtland liet 

vastleggen in het rapport: ‘Our Common Future’. Het was het 

verslag van de Wereld Commissie voor Milieu en Ontwikkeling, 

ingesteld door de Algemene Vergadering van de Verenigde 

Naties. De toenmalig premier van Noorwegen was voorzitter 

van deze commissie. 

Sindsdien is duurzame ontwikkeling meer en meer een inspiratiebron 

voor velerlei innovaties en nieuwe visies op het maatschappelijk 

leven van nu en van de toekomst geworden. 

Een nieuwe trend is Cradle to Cradle (van wieg tot wieg), een 

ontwerpconcept van architect William McDonough en chemicus 

Michael Braungart op basis van eco-effectiviteit. C2C 

betekent dat producten dusdanig moeten zijn ontworpen, dat 

zij na gebruik op een hoogwaardige manier kunnen worden 

hergebruikt in een nieuw product of een voedende functie 

moeten hebben (afval is voedsel). McDonough en Braungart 

ontleenden het principe aan de werking van ecosystemen, 

waarin het ene organisme een functie heeft voor andere 

organismen. 

Het bruist momenteel in de samenleving van creativiteit, 

enthousiasme en vernieuwingsdrang rond het thema 

Duurzaamheid. Het bedrijfsleven ontwikkelt vernuftige innovaties, 

overheden schrijven begeesterde nota’s en profileren 

zich als aanjager van de vernieuwing. 

In dit nummer van Netwerk vindt u een bescheiden neerslag 

van de dynamiek rond duurzaamheid. Te beginnen in het 

interview met wethouder Milieu van Nijmegen, Jan van der 

Meer. Hij verstaat de kunst de dingen zowel in het grote als in 

het kleine perspectief te zien. Precies wat je hebben moet nu 

de samenleving voor zo’n massale gedragsverandering staat 

als nu: energieneutraal produceren en consumeren. Van het 

kabinet moeten we daarmee in 2020 dertig procent reductie 

van de uitstoot van broeikasgassen bereiken (ten opzichte 

van 1990). 

Een deel van de geplande CO2-reductie is in de bouwwereld 

te winnen, zo blijkt uit het artikel over EnergieTransitie. Half 

december wordt er een aanbestedingsprocedure gepubliceerd 

voor een aantal nieuwbouw- en renovatieprojecten van elk 

vijftig woningen, waarin energietransitie centraal staat. Iedere 

woning in deze projecten moet een CO2-reductie van 45 procent 

realiseren. Het ontwerpen van deze woningen is een uitdaging 

van formaat, die daarna niet ophoudt, want de kennis 

en de toepassingen ervan moet blijvend worden doorontwikkeld 

en doorgegeven. 

Gemeenten doen mee via duurzaam inkopen. En dat hoeft 

echt geen duurkoop te zijn. 

De Stadsregio Arnhem Nijmegen investeert in een klimaatbestendige 

stadsregio, in innovatie, duurzaam openbaar vervoer, 

P+R-plaatsen en ketenmobiliteit. De Zevenaarse woonwijk 

Groot-Holthuizen krijgt een op biomassagestookte installatie. 

Het is niet alleen techniek wat de klok slaat. Je kunt ook duur- 

zaam ondernemen, en leren bedrijven daarover te adviseren. 

Ronald Migo, de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en de 

Rabobank kiezen deze invalshoek. 

Monique Leyenaar houdt de politiek het duurzaamheidsgehalte 

van de democratie voor. Zo breed kan een thema zijn. 

Ik wens u een prettige jaarwisseling. 

Veel leesplezier! 

Peter Smit, hoofdredacteur 

Netwerk Stadsregio Arnhem Nijmegen - december 2007 3

Buitenaards 

Ervaar de emotionele kracht van het drukwerk van Drukkerij Gelderland. 

Bel 026 - 384 01 84 voor een inspirerende kennismaking of een altijd concurrerende offerte. 

Mercatorweg 18 6827 DC Arnhem 

info@drukkerijgelderland.nl


Jan Van der Meer: “Ik ben geen idealist meer, maar heb nog wel idealen” 

Tekst Hans Rebers, Gemma Schoot 

Fotografie Rens Plaschek 

wethouder denkt in het 

groot en in het klein 

Jan van der Meer houdt wel van een uitdaging. Als wethouder Mobiliteit, 

Groen, Milieu en Recreatie van Nijmegen stelt hij ambitieuze, concrete doelen. 

Niet voor 2020, maar voor het einde van de collegeperiode. “Nijmegen moet 

straks glinsteren van de zonnepanelen.” 

Het kabinet wil dat Nederland energie gaat besparen. Een 

energiebesparing van twee procent per jaar moet in 2020 

voor een energiereductie van dertig procent ten opzichte 

van 1990 zorgen. Ook moet tegen die tijd twintig procent van 

het totale energiegebruik duurzame energie zijn. Nijmegen 

zou Nijmegen niet zijn als het niet nóg ambitieuzere doelen 

zou stellen. Want was Nijmegen bijvoorbeeld niet de eerste 

Nederlandse gemeente met een Plan van Aanpak voor wat 

betreft de kwaliteit van de lucht? Verantwoordelijk voor de 

ambitieuze doelstellingen is Jan van der Meer, die zich als 

wethouder Mobiliteit, Groen, Milieu en Recreatie bezighoudt 

met het milieubeleid van Havana aan de Waal. 

Idealen 

De jaren tachtig zijn de vormende jaren voor Van der Meer. De 

media brengen apocalyptische toekomstbeelden: zure regen 

zorgt voor het “große Waldsterben”, Cfk’s uit spuitbussen en 

koelkasten verwoesten de ozonlaag. Het zijn zulke berichten 

waardoor Van der Meer steeds meer geïnteresseerd raakt 

in milieuvraagstukken. De opkomst van Joscka Fischer en 

‘Die Grünen’ maakt dat hij zich actief bezig gaat houden met 

‘groene politiek’. 

Op 25-jarige leeftijd begint Van der Meer met de studie politicologie. 

In die tijd is hij een echte idealist. Van der Meer: “Ik las 

veel boeken over vraagstukken op het raakvlak van economie 

en milieu. Met name ‘Small is beautiful’ van E.F. Schumacher 

en ‘The Turning Point” van Fritjof Capra hebben me beïnvloed. 

Ook hield ik me bezig met actievoeren en campagnes voor 

een beter milieu. Tegenwoordig ben ik veel pragmatischer 

ingesteld. Dat wil niet zeggen dat ik mijn idealen kwijt ben, 

integendeel. Ik zeg vaak dat ik geen idealist meer ben, maar 

dat ik nog wel idealen heb. Ik ga dan ook nog steeds honderd 

procent voor de dingen waarin ik geloof.” 

Na zijn studie werkt Van der Meer in diverse functies, veelal 


gerelateerd aan milieuvraagstukken en groene politiek. Ook 

wordt hij actief in de Nijmeegse lokale politiek, bij De Groenen. 

In 1998 haalt de partij twee zetels en komt Van der Meer in 

de raad. Ondertussen krijgen de landelijke Groenen bij verkiezingen 

maar geen voet tussen de deur van de Tweede Kamer, 

wat zijn weerslag heeft op de Nijmeegse fractie. Steeds meer 

mensen haken af en de partij is op sterven na dood. Van der 

Meer en Bea van Zijll de Jong–Lodenstein gaan verder als 

Stadspartij Leefbaar Nijmegen. Interne strubbelingen zorgen 

ervoor dat Van der Meer niet veel later alleen verder gaat. 

“Het was al snel duidelijk dat ik daar niet op mijn plaats was. Ik 

besloot de overstap naar GroenLinks te maken. Omdat ik een 

van de oprichters van de afdeling was, stond de Stadspartij 

mij toe om voor GroenLinks in de raad te gaan zitten. Heel 

bijzonder, want daarmee werd vrijwillig een zetel afgestaan 

aan een andere partij.” Van der Meer wordt dat jaar eveneens 

hoofd voorlichting en communicatie van het landelijke bureau 

van GroenLinks. 

Klimaatplan 

Sinds april 2006 is Van der Meer wethouder. Daar waar hij 

vroeger minder parlementaire paden bewandelde om zijn idealen 

te verwezenlijken, doet hij dat nu als onderdeel van het 

bestuur van Nijmegen. Omdat het oude klimaatplan van de 

gemeente eind dit jaar afloopt, is de raad druk bezig met een 

nieuwe versie. Hierop vooruitlopend vertelt Van der Meer: “Er 

zijn allerlei steden die dappere, maar verafgelegen en abstracte 

doelstellingen stellen, zoals de gemeente klimaatneutraal in 

2020. Dat deden wij ook in de jaren negentig. Vervolgens was 

er geen mens die zich er aan hield en na een tijdje was iedereen 

het zelfs weer helemaal vergeten. Vandaar dat ik concrete 

doelstellingen voor de korte termijn heb geformuleerd.” 

De doelstellingen van Van der Meer gaan met name over 

energiebesparing. “Er is al veel gedaan aan het terugdringen

Paspoort 

Naam: J.W.M. van der Meer 

Geboortedatum: 27 januari 1965 

Geboorteplaats: Mill (Noord-Brabant) 

Burgerlijke staat: Samenwonend 

Opleidingen 

1988-1989 Propedeuse Maatschappelijk 

werk, hogeschool van Arnhem 

1989-1995 Politicologie, Radboud 

Universiteit Nijmegen 

van vervuiling van bodem en water. Het ware probleem is 

echter de opwarming van de aarde door uitstoot van CO2. Dat 

is al die decennia gewoon doorgegaan en dan ook nog eens 

exponentieel. We zijn met teveel, gebruiken te veel en dat 

in een te hoog tempo. Dát is de kern van het probleem. Het 

heeft dus alles te maken met bevolkingsgroei en economische 

groei. Ons economisch systeem hebben we zo ingericht dat we 

moeten blijven streven naar economische groei. Elk jaar moet 

er zoveel procent bij, anders valt het zaakje stil. Zelfs met één 

procent groei komen we al in economische problemen. En dan 

hebben we het nog steeds over groei nota bene. Allemaal over 

de rug van de natuur en ten koste van de bewoners van de 

zogeheten ontwikkelingslanden. Een andere boosdoener is de 

toenemende wereldbevolking. Zelfs in een land als Nederland 

neemt de bevolking nog jaarlijks toe. Ik word er eerlijk gezegd 

wel eens moedeloos van als ik zie hoeveel mensen drie of zelfs 

meer kinderen nemen. Net alsof we hier níet in het dichtstbevolkte 

Westerse land leven. Waar komt dat toch vandaan?” 

Ondanks dit wat sombere beeld blijft Van der Meer zich volledig 

inzetten voor datgene waarin hij gelooft: “Al Gore’s 

documentaire ‘An Inconvenient Truth’ heeft ook mijn ogen heropend 

voor het enorme belang om de opwarming van de aarde 

tegen te gaan. Het heeft me weer herinnerd aan de reden 

waarom ik me al die jaren zo ingezet heb voor deze zaak.” 

De doelstellingen van Van der Meer en de gemeente Nijmegen 

zijn dan ook uiterst ambitieus. Daar waar de rijksoverheid 

Loopbaan 

1995-1996 Programmeur politieke 

coverstory 

debatten bij politiek-cultureel 

centrum O42 

1996-1999 Wetenschappelijke medewerker 

Eerste Kamer-lid Marten 

Bierman 

1999-2000 Pr-medewerker Das & Boom 

2001-2001 Projectleider Milieudefensie 

2001 – 2006: Hoofd voorlichting en 

communicatie GroenLinks 

2006 – heden: Wethouder Mobiliteit, Milieu, 

Groen en Recreatie 

1998-2006 Gemeenteraadslid 

Nevenfuncties 

Uit hoofde van het wethouderschap: 

Lid van algemeen bestuur Stadsregio Arnhem-Nijmegen 

Lid van algemeen bestuur gemeenschappelijke 

regeling MARN (Milieusamenwerking Afvalverwerking 

Regio Nijmegen) 

Lid namens Nijmegen van Stuurgroep Park Lingezeegen 

streeft naar een energiebesparing van twee procent per jaar, 

gaat Nijmegen voor een jaarlijkse reductie van drie procent. 

Om dit te realiseren wil de gemeente een campagne richten 

op zowel de individuele burger, het bedrijfsleven als woningcorporaties. 

Van der Meer: “Een van de programma’s voor het 

bedrijfsleven is een zogeheten energiescan. Deze vindt plaats 

op een ‘no cure no pay’-basis. Met andere woorden, wanneer 

de door ons voorgestelde maatregelen geen energiebesparing 

tot gevolg hebben, betalen wij de rekening van de scan. 

Om bedrijven extra te motiveren, hebben we ook een soort 

competitie-element ingebouwd. In samenwerking met Royal 

Haskoning hebben we het Nijmeegs Energie Convenant (NEC) 

opgesteld. De bedrijven en organisaties die hieraan meedoen 

verplichten zichzelf hun CO2-uitstoot aanzienlijk te verminderen, 

nog meer dan de gemeentelijke doelstelling. Het is de 

bedoeling dat er twintig vooraanstaande Nijmeegse bedrijven 

in deze kopgroep terecht komen.* Vervolgens moet er een 

soort wedloop ontstaan, waarbij andere bedrijven proberen 

om op deze lijst te komen en bedrijven uit de kopgroep hun 

positie proberen te behouden. We hopen dat dit competitieelement 

bedrijven nog meer aanzet zich in te spannen voor 

energiebesparende maatregelen.” 

Zonnekrachtteam 

Een ander initiatief is het zonnekrachtteam. Dit team houdt 

zich bezig met de vraag: ‘Hoe maak je van zonne-energie een 

succes in Nijmegen?’ Het bestaat uit onder andere Ad Lansink 


Wethouder Jan van der Meer met de winnaars van de tuinenwedstrijd 2007 op het winnende balkon in de categorie balkon- en geveltuinen. Het lijkt 

op Hollandse oubolligheid, maar de achtergrond van deze wedstrijd is serieus. “In de stad is het gemiddeld genomen altijd zo’n vijf graden warmer dan 

daarbuiten. Groen heb je nodig om de warmte en CO2 op te nemen. Zeker in deze tijd van klimaatverandering. En omdat Nijmegen een compacte stad 

is met weinig plek voor nieuwe bomen, moeten we ook bekijken hoe we ‘verticaal groen’ kunnen aanleggen. Zo’n wedstrijd zorgt ervoor dat mensen 

erop gewezen worden en enthousiast mee gaan doen.” 

(voorzitter, voormalig Tweede Kamer-lid CDA) en medewerkers 

van de Radboud Universiteit, de Rabobank en Electrabel. 

Het idee hiervoor ontstond eigenlijk bij toeval. Van der Meer 

was op vakantie in het Zuidduitse Freiburg. Hij kwam in 

gesprek met lokale bestuurders en toen bleek dat zij daar al 

heel ver waren met toepassingen van zonne-energie. Van der 

Meer: “Freiburg is te vergelijken met Nijmegen: een universiteitsstad 

met een roodgroen bestuur en een groene burgemeester. 

De mensen daar vertelden me over de plannen die er 

waren voor de bouw van een kerncentrale in de omgeving van 

Freiburg. Deze hadden tot enorme weerstand en protesten uit 

de samenleving geleid. Ook heeft het de vraag doen rijzen hoe 

ze dan eigenlijk wél aan hun energie willen komen.” 

Het antwoord was: met zonne-energie. Het heeft Van der 

Meer geïnspireerd hier ook in Nijmegen flink op in te zetten: 

“We hebben uitgerekend dat als we alle daken van onze 

publieke gebouwen, zoals sporthallen, wijkcentra en scholen, 

zouden beleggen met zonnepanelen, we in acht procent van 

de energiebehoefte van de stad kunnen voorzien. Wanneer 

een huishouden twee zonnepanelen in gebruik neemt, voldoet 

dat gezin aan de energiebesparingsdoelstelling van drie 

procent. Het mooiste zou uiteraard zijn als er veel zogeheten 

energie-plus-woningen komen. Dit zijn woningen die zoveel 

zonne-energie aanmaken, dat ze het zelf niet eens allemaal 


nodig hebben. In Duitsland is het zo dat de traditionele energieleveranciers 

deze energie tegen een vaste hoge prijs af 

moeten nemen van de particulieren. Dit wordt vervolgens verrekend 

in de prijs voor vuile stroom, die daardoor nog minder 

aantrekkelijk wordt. Deze hoge wettelijk vastgestelde terugleververgoeding 

zet pas echt zoden aan de dijk. De panelen 

zijn in Duitsland niet aan te slepen. In Nederland houdt men 

het helaas nog bij het subsidiëren van de zonnepanelen, mijns 

inziens minder effectief dan de Duitse maatregelen.” 

Overstappen op aardgas 

Ook het veel zuinigere Nieuwe Rijden wordt gepromoot door 

de gemeente. Omdat het bestuur graag het goede voorbeeld 

geeft, hebben gemeenteraadsleden zelfs rijles gehad om de 

grondbeginselen (sneller naar de vijfde versnelling schakelen, 

eerder afremmen) onder de knie te krijgen. 

Van der Meer geeft toe dat hier niet heel veel winst te behalen 

valt. “Veel belangrijker is het overschakelen op aardgas ter 

vervanging van de bestaande benzine- en dieselmotoren. De 

verbranding van aardgas zorgt voor honderd procent minder 

fijnstof in de lucht, en voor 25 procent minder CO2-uitstoot ten opzichte van auto’s die op benzine rijden. Daarin hebben 

we recentelijk een belangrijke stap gezet: na lang zwoegen 

is het ons gelukt een commerciële partij te vinden, Nijol

Oliemaatschappij, die dapper genoeg is een aardgastankstation 

in Nijmegen te beginnen. Het aanbod is er dus, nu is het 

zorg dat er ook een vraag ontstaat.” 

Ook hierin geeft de gemeente zelf het goede voorbeeld. Alle 

nieuwe auto’s, te beginnen met de nieuwe dienstauto van de 

burgemeester, zullen op aardgas rijden. Ook de Nijmeegse 

afvalverwerkwer DAR zal overstappen op wagens met aardgasmotoren. 

Daarnaast worden private partijen, die met de 

gemeente contracten hebben, gestimuleerd ditzelfde te doen. 

Van der Meer: “Neem bijvoorbeeld de taxibranche. Wij kunnen 

ervoor zorgen dat taxibedrijven, die overschakelen op aardgas, 

een privilege krijgen in het centrum. Ze zouden bijvoorbeeld 

langer in de binnenstad mogen verblijven om klanten 

op te kunnen pikken. Wat particulieren betreft gaan we gratis 

parkeervergunningen verlenen aan mensen die auto’s op aardgas 

hebben, of zorgen dat ze bovenaan de wachtlijst voor een 

parkeervergunning komen.” 

Vergrijzing als kans 

Het is duidelijk: de ambitie van Van der Meer is Nijmegen zo 

groen en milieuvriendelijk mogelijk te maken: “Ik hoop dat als 

coverstory 

je in de toekomst Nijmegen van boven bekijkt, je haast verblind 

wordt door de glinstering van de zonnepanelen.” 

Ook de toekomst van het land houdt hem bezig. Van der Meer: 

“Rond 2010 gaan heel veel mensen met pensioen. Tien á twintig 

jaar later zullen velen van hen overleden zijn. De bevolking 

gaat daarna krimpen. Ik zou graag zien dat de tussenliggende 

periode gebruikt wordt om de economie anders in te richten. 

Immers, groei is niet meer nodig, omdat op zorg na, ouderen 

veel minder behoeften hebben dan jongeren. De vergrijzing 

van de maatschappij biedt ons aldus de kans en de mogelijkheid 

de druk van de ketel te halen en het allesoverheersende 

groei-denken vaarwel te zeggen!” 

* Op 11 december vond op het stadhuis de feestelijke ondertekening 

van het NEC plaats door de kopgroepbedrijven. 

www.nijmegen.nl 


10 Netwerk Stadsregio Arnhem Nijmegen - december 2007

Jan van Zomeren: “Evenwicht vinden tussen strijdige belangen is de uitdaging” 

Waarom hebt u gekozen voor de functie van 

burgemeester? 

“Het heeft mij altijd aangesproken. Tijdens mijn juridische 

opleiding koos ik voor staats- en administratief recht, omdat 

de overheid mij trekt vanwege de tegenstrijdige belangen 

die er voortdurend spelen. Het is de kunst om een evenwicht 

te vinden, waarbij iedereen het zo prettig mogelijk heeft. De 

mooiste toevoeging van het burgemeestersambt vind ik het 

contact met de burgers. Ik probeer zo goed mogelijk te luisteren 

naar wat er speelt en duidelijk te communiceren wat de 

gemeente daarin kan betekenen.” 

Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen in uw 

gemeente? 

“Op dit moment speelt de schaalvergroting bij politie en 

brandweer. Deze diensten heb ik in mijn portefeuille. De 

schaalvergroting is landelijk ingezet en dat is goed, maar je 

moet oppassen dat het niet te ver van de gemeente af komt 

te staan. Daarnaast staat regelgeving hoog op de agenda. 

Enerzijds streven we naar deregulering, anderzijds moet je 

bedenken dat regels niet voor niks tot stand gekomen zijn. 

Hier komt die zoektocht naar een evenwicht weer terug. De 

samenwerking in de Stadsregio Arnhem Nijmegen is erg prettig. 

Er zou echter meer afstemming moeten plaatsvinden in 

een breder perspectief. We moeten niet te strak denken in de 

huidige verbanden, maar ook kijken naar buurgemeenten in 

Brabant, Limburg, en in Duitsland. Ten slotte hebben we in het 

coalitieakkoord de ambitie neergelegd: meer bouwen en de 

burger centraal.” 

burgemeester in beeld 

Tekst Katja Elmendorp 

Fotografie Luuk van der Lee 

Sinds 2003 is Jan van Zomeren (54) burgemeester van Heumen. Daarvoor werkte hij al 

lange tijd bij de overheid, onder andere als raads- en statenlid. Hij is een trotse burgemeester: 

“In Heumen is het mooi en landelijk wonen en er is een hoog voorzieningenniveau. 

Het is hier ook harmonieus wonen. Dat komt misschien wel door de bijzondere 

mix in de bevolking.” 

Wat doet de gemeente Heumen aan duurzaamheid? 

“Deze gemeente timmert op allerlei terreinen fors aan de weg 

op het gebied van duurzaamheid. Zo kijken we bij nieuwbouw 

altijd naar nieuwe inzichten en technieken. Wij zijn zuinig op 

het groen in onze gemeente en stimuleren inwoners de fiets te 

pakken naar het centrum in plaats van de auto.” 

Hebt u nog vrije tijd? 

“Te weinig. Al zie ik het bijwonen van evenementen in mijn rol 

als burgemeester ook als een stukje vrije tijd; dat doe ik graag. 

De tijd die overblijft, besteed ik graag aan vakanties, liefst 

naar Italië, en aan lezen. Daarnaast kijk ik graag naar ballet en 

dans. Maar ik sport te weinig, helaas.” 

Wat is het mooiste plekje in uw gemeente? 

“Ik sta op de foto voor het ateliermuseum van Jac Maris, een 

kunstschilder en beeldhouwer die op 96-jarige leeftijd in 1996 

overleed. In dit woonhuis tref je overal zijn kunstwerken aan, 

zelfs in de verlichting en de plavuizen vloer. Maar er zijn veel 

meer mooie plekjes; van Nederasselt, Overasselt, Heumen en 

Malden kan ik er moeiteloos een groot aantal noemen. Als ik 

er toch één mag noemen: de Overasseltse Vennen.” 


In december eerste tender voor nieuwbouwprojecten energietransitie 

De overheid is met de energiebesparing overgeschakeld in een 

hogere versnelling. Het kabinet “gaat voor een trendbreuk”, 

zo staat het in de nota Nieuwe Energie voor het klimaat, werkprogramma 

Schoon en Zuinig, van september 2007. Met een 

uitgebalanceerd pakket van maatregelen wil het kabinet in 

2020 dertig procent reductie van de uitstoot van broeikasgassen 

bereiken (ten opzichte van 1990). Begin november sprak 

Minister Jacqueline Cramer van Ruimte en Milieu bovendien 

de intentie uit, het principe van Cradle to Cradle (C2C, van 

wieg tot wieg) in haar beleid een plek te geven. Dat principe 

luidt: alles wat we produceren, kunnen we steeds opnieuw 

gebruiken. Meubels, witgoed, gebouwen, het maakt niet uit; 

C2C-producten kunnen aan het eind van de levenscyclus 

opnieuw onderdeel zijn van een productieproces. De provincie 

Gelderland stelde in oktober een contourennota over het 

onderwerp vast onder de titel Aanpakken en Aanpassen, 

nieuwe energie voor het Gelders Klimaat. 

Kennisinstellingen en bedrijfsleven waren al met allerlei 

nieuwe concepten, producten en intelligente innovaties bezig 

te reageren en te antiperen op de eisen en verwachtingen 

die er nu op hen afkomen. Bedrijven zijn uit op onderlinge 

samenwerking en profileren zich met hun kennis en ervaring 

bij overheden. Daar zijn natuurlijk veel opdrachten te halen in 

de bouwtechnische en civiele sfeer. Rijk en provincies zoeken 

daarnaast ook partnerschappen in de diverse projecten. 

Gebouwde omgeving 

EnergieTransitie is een inititatief van de overheid en stimuleert 

dat consumenten, bedrijfsleven en overheid daarom nu al werken 

aan de oplossing door schoner en zuiniger met energie om 

te gaan. Daartoe opereren er binnen de EnergieTransitie maar 

liefst zeven platforms. 


Tekst Gemma Schoot 

Illustratie Energietransitie-Plan PeGo 

trendbreuk: versnelling 

in de energiebesparing 

We hadden er Al Gore voor nodig, maar nu is breed in de samenleving de 

geest rijp voor duurzaam produceren, ondernemen, organiseren, innoveren... 

Men is er vol van. De politiek ziet in dat de klimaatverandering bedreigend 

wordt voor onze veiligheid, de voedselvoorziening, de waterhuishouding en de 

biodiversiteit. 

Een ervan is Platform Gebouwde Omgeving (PeGO), want in 

de bouw is er veel te winnen. Nu ontbeert de bouwketen in 

Nederland nog een structuur, die innovatie op praktisch niveau 

ondersteunt en stimuleert. Er wordt nog te veel op het niveau 

van afzonderlijke componenten geïnnoveerd, bijvoorbeeld de 

stapsgewijze verbetering van het rendement van cv-ketels. 

Het PeGO wil in 2030 een energiereductie van vijftig procent 

in de gebouwde omgeving behalen. 

De Innovatiewerkgroep van het platform draagt daaraan bij 

door tachtig innovatieve voorbeeldprojecten te realiseren in 

de woningbouw, de utiliteitsbouw en de integrale gebiedontwikkeling 

(zie kader). 

In deze projecten wordt ervaring opgedaan in het organiseren 

van nieuwe oplossingen, in het toepassen van nieuwe, veelbelovende 

energieconcepten Het is de bedoeling dat consortia 

minimaal drie opeenvolgende projecten gaan uitvoeren met 

een steeds hogere ambitie. Het eerste project moet 45 procent 

energiereductie realiseren, het tweede en derde project 

respectievelijk zestig en tachtig procent reductie op het 

totale energiegebruik. Er is daarbij niet alleen aandacht voor 

technische aspecten, maar zeker ook voor de organisatie van 

het nieuwbouw of renovatieproces. Het moeten woningen en 

gebouwen worden, die zich gaan onderscheiden met een lagere 

energierekening, een gezond binnenmilieu en die bovendien 

mooi zijn vormgegeven. Daar krijg je tevreden kopers 

en huurders mee, wat nieuwe projectontwikkelaars weer over 

de streep trekt. De managers van de voorbeeldprojecten 

geven hun ervaringen door aan volgende initiatiefnemers. In 

nieuwe bouwprojecten worden dan weer de eerste feitelijke 

ervaringen van de gebruikers met de woonlastenbesparingen 

meegenomen. 

Kennisoverdracht en het motiveren van een groeiend netwerk 

van bedrijven in de gehele bouwkolom zijn essentieel in de

aanpak van de tachtig projecten. Het is een opgave voor zowel 

de vastgoedsector, als de bouwbranche, de toeleveringsindustrie, 

de nutsbedrijven, particuliere eigenaren, ontwerpers en 

de overheid als verantwoordelijke voor het maken en handhaven 

van weten regelgeving. 

Eerste tender 

“We werken hard aan de voorbereiding van een eerste tender. 

Deze wordt hopelijk half december gepubliceerd in de 

staatscourant” aldus Pieter Hameetman, voorzitter van de 

Innovatiewerkgroep. Het gaat om minimaal vijftig woningen 

per project in de nieuwbouw of renovatie. Geïnteresseerde 

woningcorporaties en ontwikkelaars uit het hele land kunnen 

erop inschrijven. Pieter Hameetman weet uit zijn contacten 

dat er ook in de Stadsregio Arnhem Nijmegen partijen geïnteresseerd 

zijn. Hameetman: “De doelstelling in deze eerste 

woningbouwprojecten is, dat de woningen 45 procent minder 

fossiele brandstoffen moeten gebruiken. De inschrijvers op de 

aanbesteding moeten niet alleen laten zien hoe ze dat technologisch 

willen realiseren. Ze moeten ook beschrijven hoe ze 

structureel de benodigde kennis denken te ontwikkelen, waarmee 

in een volgend stadium de doelstellingen opgeschaald 

kunnen worden naar zestig procent en weer later naar tachtig 

procent reductie.” 

Gideonsbende 

Programmamanager Nieuwbouw van het PeGo-platform, 

Frans Versteeg, noemt het hele project een “onvoorstelbare 

hijs”. “En dan zijn wij nog maar een kleine Gideonsbende in 

een grote boze wereld, maar die toch een zelflerende en continu 

innoverende bouwketen wil aanslingeren. Het moet een 

continue stroom worden van denken, doen en opschalen van 

Duurzaamheid 

Voorbeeldprojecten in een groeiend netwerk van partijen. PM NGR staat voor Programmamanagement Nieuwbouw, Groot onderhoud en Renovatie, 

de oude naam voor de Innovatiewerkgroep van het Platform Gebouwde Omgeving 

ambities. We willen een lokale olievlekwerking die een nationale 

olievlekwerking wordt. Het moet besmettelijk worden: we 

moeten enerzijds verschrikkelijk naïef zijn, maar anderzijds 

moeten we absoluut níet naïef zijn in het projectmanagement. 

We voeren een ouderwets management, met een beheersbare 

span of control, top down”, aldus een enthousiasmerende 

Versteeg op een themabijeenkomst over de kansen van energietransitie 

voor innovatie, in september in het Arnhemse 

WTC georganiseerd door de provincie Gelderland. 

De Innovatiewerkgroep van het Platform Gebouwde 

Omgeving, onderdeel van EnergieTransitie, wil tussen 2007 

en 2012 tachtig voorbeeldprojecten realiseren, om te beginnen 

met 45 procent CO2-reductie als ambitie. 

• 3.000 duurzame nieuwbouwwoningen, met resp. 45, 60 en 

80 procent reductie; 

• 3.000 verbeterde bestaande woningen, ook met resp. 45, 

60 en 80 procent reductie; 

• 20 utiliteitsprojecten (bestaand en nieuw) 

www.energietransitie.nl 

Duurzame bouwopgave 

• 4 locaties duurzame integrale gebiedsontwikkeling. 


Vijf koplopers onder Gelderse gemeenten kopen duurzaam in 

Met de ondertekening geven de vijf Gelderse gemeenten aan 

dat zij in het vervolg duurzaamheidsaspecten laten meewegen 

bij hun inkoopbeleid. In totaal elf van de 56 Gelderse 

gemeenten hebben tot nu toe een dergelijke deelnameverklaring 

ondertekend. De Gelderse Milieufederatie benadert 

Gelderse gemeenten daarvoor. 

De regering heeft provincies, gemeenten en waterschappen 

opgeroepen om in 2010 bij vijftig procent van de inkopen en 

aanbestedingen duurzaamheid als zwaarwegend criterium 

mee te nemen. De Rijksoverheid zal al in 2010 zelfs voor honderd 

procent duurzaam moeten inkopen en aanbesteden. 

Onder ‘inkopen’ wordt grofweg verstaan ‘het betalen van 

geld aan leveranciers ten behoeve van de levering van producten, 

diensten of werken’. Van kantoormeubelen, papier en 

catering tot dienstauto’s, gebouwen, openbare verlichting en 

groenvoorzieningen. Met een totaal inkoopvolume van ruim 

veertig miljard euro op jaarbasis is de overheid een speler van 

formaat op de leveranciersmarkten te noemen. Het loont dus 

om die markt te beïnvloeden, het draagt allemaal bij tot de 

verduurzaming van de productie. 

Beleid maken 

De vraag is of duurzaam inkopen moet beginnen met beleid. 

Maarten Visscher van de Gelderse Milieufederatie vindt van 

niet. “Diverse gemeenten zijn met duurzaam inkopen begonnen 

zonder daar speciaal beleid voor op te stellen. Er zijn 


Tekst Anouk Luteyn 

Fotografie Hans Blanken 

duurzame inkoop is 

geen duurkoop 

De gemeenten Duiven, Westervoort, Beuningen, Rheden en Renkum hebben 

deze herfst een intentieverklaring ondertekend om gezamenlijk hun gemeentelijke 

inkopen te verduurzamen. Wat is voor deze vijf gemeenten ‘duurzaam 

inkopen’, hoe gaan ze aan de slag en wat zijn de voordelen van de samenwerking 

op dit terrein? 

Inkoopvolume van de overheid is ruim veertig 

miljard euro op jaarbasis 

de afgelopen jaren op dit gebied verschillende campagnes 

geweest van het Ministerie van VROM. Daarnaast is er een 

overzichtelijke website vanuit SenterNovem waarop allerlei 

informatie en toepassingsmogelijkheden staan. Wel is het goed 

om na het starten de zaken door beleid te formaliseren.” 

Gemeente Duiven denkt er anders over. Adviseur Marleen 

Oltvoort zegt dat beleid nodig is om de duurzaamheidsambities 

van de gemeente vast te leggen en draagvlak te creëren 

bij management en medewerkers. “Duurzaam inkopen is bij 

ons dan ook opgenomen in het inkoopbeleid en maakt tevens 

onderdeel uit van het interne milieuzorgbeleid.” 

Veel mensen gaan ervan uit dat duurzaam inkopen ook duur 

inkopen is. Dat de kosten stijgen en dat er meer tijd gaat zitten 

in de uiteindelijke uitwerking van de inkoop. En tijd is immers 

geld. Dat duurzaam inkopen duurder zou zijn, is volgens Dirk- 

Wim in ’t Hof onzin. “Zuinigere verlichting leidt tot besparingen 

en gezamenlijke inkoop tot schaalvoordelen. Bovendien 

hebben we als overheid een voorbeeldfunctie en die mag best 

een meerprijs hebben. De definitie van duur of goedkoop moet 

gebaseerd zijn op een integrale beoordeling van een product 

op dienst. Goedkoop op de korte termijn is vaak op lange termijn 

duurkoop.” 

De inkoop van álle producten kan verduurzaamd worden. Er 

zijn honderd productgroepen en SenterNovem is momenteel 

bezig voor al die productgroepen criteria op te stellen voor 

duurzame varianten. Dit wordt in 2008 afgerond. Dirk-Wim In 

‘t Hof van de gemeente Beuningen kijkt er al naar uit: “Er valt 

echt winst mee te behalen. Niet alleen met de voor de hand-

liggende inkoop van keurmerk-papier en spaarlampen. Ook 

grotere aanbestedingstrajecten lenen zich ervoor. Denk maar 

aan het onderhoud van wegen, de openbare verlichting en de 

inkoop van elektriciteit.” 

Samenwerking is kennisdeling 

Volgens Visscher is het belangrijk alle 56 Gelderse gemeenten 

de Deelnameverklaring van SenterNovem ondertekenen 

en daadwerkelijk duurzaam inkopen gaan uitvoeren. Anders 

wordt het heel lastig de Rijksdoelstelling te halen. De Provincie 

Gelderland heeft hierin een duidelijke trekkersrol, vindt hij. 

“We zien aan de provincies Noord-Brabant en Utrecht dat het 

werkt.” Inmiddels heeft Milieugedeputeerde Annelies van der 

Kolk al uitgesproken, dat de Provincie Gelderland rol van aanjager 

op zich neemt. 

Duurzaam inkopen vraagt om 

gedragsverandering 

Meer gezamenlijkheid in aanpak en uitvoering is volgens 

Visscher dus van groot belang. Hinke van den Hoeven merkt 

hierbij wel op, dat het verloop van de samenwerking tussen 

gemeenten wel sterk afhankelijk is van de kennis die aanwezig 

is bij alle samenwerkende partijen en van de beleidsuitgangspunten 

van de verschillende partijen. “Samenwerking is kennisdeling. 

Het kan een extra stimulans zijn voor gemeenten 

om gezamenlijk op te trekken en ervaring en kennis uit te 

wisselen om te komen tot duurzaam inkopen. Hierbij is het wel 

belangrijk dat op het gebied van duurzaamheid zoveel mogelijk 

uitgangspunten gelijk zijn.” 

Duurzaamheid 

Een andere manier van inkopen, vraagt dat om een gedragsverandering 

van de gemeentelijke organisatie? In de gemeente 

Beuningen is dit niet het geval geweest. In’t Hof zegt 

dat duurzaam inkopen geen lange trainingskampen behoeft. 

Volgens hem creëer je overeenstemming in de organisatie 

door enthousiasme te tonen en resultaten te laten zien. En 

niet iedereen hoeft ‘om’ voor duurzaam inkopen. 

Visscher vindt dat duurzaam inkopen wel degelijk om een 

gedragverandering in de organisatie vraagt. “Budgethouders 

dienen naast kosten nu ook duurzaamheidcriteria mee te 

nemen bij de afweging. Deze criteria moeten aan het begin 

van het inkoopproces volwaardig te worden meegenomen. Ze 

moeten dus anders handelen dan normaal, en hier moet aandacht 

aan worden besteed”, legt hij uit. 

U ook? 

Koopt u al duurzaam in? Heeft u vragen of wilt u ook graag 

de Deelnameverklaring van SenterNovem ondertekenen? De 

Gelderse Milieufederatie helpt u graag verder op weg. 

www.senternovem.nl/duurzaaminkopen 

www.geldersemilieufederatie.nl 


Euregio Rijn-Waal wint Europese prijs ‘Sail of Papenburg 2007’ 

oorkondes voor grens- 

overschrijdende projecten 

Op de Angus Boerderij in Leur, gemeente Wijchen, staat een grote tafel gedekt 

voor een lunch, vol ingrediënten afkomstig uit de streek. De gasten zijn uitgenodigd 

voor de uitreiking van oorkondes aan drie grensoverschrijdende projecten, 

mede gesubsidieerd door de Euregio Rijn-Waal in het kader van haar 

strategie ‘Plattelandsgebieden zonder grenzen’. Deze strategie als geheel heeft 

een Europese prijs in de wacht gesleept: ‘Sail of Papenburg 2007’. 

Anton Aelberts, burgemeester van Druten en lid van het dagelijks 

bestuur van de Euregio Rijn-Waal, had niet verwacht dat de 

Euregio Rijn-Waal de prijs zou winnen. Er waren negen andere 

mooie projecten die meedongen naar deze prijs, de enige in 

Europa voor succesvolle grensoverschrijdende projecten. Het 

thema dit jaar luidde: ‘Innovatieve concepten en projecten 

voor de ontwikkeling van plattelandsgebieden in grensregio’s’. 

De jury van Sail of Papenburg prees het winnende concept van 

de Euregio Rijn-Waal om het duurzame karakter ervan. Ook 

waardeerden ze het feit dat talrijke mensen bij de projecten 

werden betrokken, die invloed hadden op de hele regio. 

Voorbeeldfunctie 

Drie projecten van de Euregio Rijn-Waal met een voorbeeldfunctie 

kregen bijzondere erkenning. Ze worden alle drie via 

het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, met name 

het EU-programma INTERREG IIIA, mede gefinancierd. De vertegenwoordigers 

van deze projecten kregen daarvoor in Leur 

een oorkonde uitgereikt door burgemeester Aelberts. 

Eén van de projecten is ‘Hergebruik van agrarische gebouwen 

in de Euregio Rijn-Waal’. 

Het project stimuleert en bemiddelt in het hergebruik van 

oude, niet meer voor landbouwdoeleinden gebruikte agrarische 

gebouwen. Dat komt ten goede aan het behoud van 

het culturele erfgoed en het economische hergebruik van 

de boerderijen. Radboud Vorage van LTO Noord Projecten is 

trots op de erkenning. ”Dit is een grote stimulans, een mooi 

schouderklopje!” 

Het project wil de aandacht vestigen op het feit dat het platteland 

veel kansen biedt en perspectieven voor de toekomst 


Tekst Gerdie Weuring 

Fotografie Gerard Titulaer 

heeft. Denk aan wonen, werken en recreëren. Maar wie een 

boerenbedrijf een andere bestemming wil geven, krijgt te 

maken met veel regel- en wetgeving en allerlei ingewikkelde 

procedures. LTO Noord Projecten staat de nieuwe ondernemer 

bij met raad en daad. 

Streekproducten 

Het tweede project is ‘Euregionale marketinginitiatieven Rijn- 

Waal’. Doel is landbouwproducten uit de streek op een creatieve 

manier in de markt te zetten. Streekproducten komen

ijvoorbeeld op de menukaarten van restaurants. Daarnaast 

richten de projectdeelnemers zich op gemeentelijke instellingen, 

zoals ziekenhuizen, scholen en zorginstellingen. Ook 

daar willen zij de streekproducten letterlijk op de kaart zetten. 

Doel is ook ervoor te zorgen dat de mensen die in de stad 

van de producten genieten, de plaats van herkomst zullen 

opzoeken. 

Op dit moment wordt er een gebiedscoöperatie opgezet, 

waarbij alle gemeentelijke instellingen hun inkopen van streekproducten 

kunnen doen via één adres. Daarna staan de 

‘agro-belevingsactiviteiten’, een toeristisch netwerk, op het 

programma. Oftewel: beleef het platteland door erin te duiken 

en het te ondergaan. Op dit moment zijn er zo’n honderd 

actieve ondernemers in de regio bezig een divers aanbod te 

ontwikkelen, en hun aantal groeit. Populair zijn inmiddels het 

koe-knuffelen en boeren-golf. 

De Angus Boerderij zelf is trouwens een mooi praktijkvoorbeeld: 

vier jaar geleden was dit nog een boerenbedrijf. 

Vandaag de dag is het een vakantieboerderij waar je kunt logeren. 

De medewerkers verkopen producten uit de hele streek, 

zoals het biologische vlees van de Angus-koeien, die vredig in 

het naastgelegen weiland hebben kunnen grazen. 

Het derde project is de ‘Regionale hennepketen’. In dit project 

werken Nederlandse en Duitse partners samen, afkomstig uit 

de onderzoekswereld, landbouw, textielindustrie en modebranche. 

Samen hebben zij het economisch belang en de 

duurzaamheid van de regionale herinvoering van hennep als 

textielvezelplant aangetoond. Het plan stimuleert boeren om 

over te stappen op het verbouwen van hennep te verbouwen. 

Hiermee is namelijk een veel duurzamere textielvezel te pro- 

Euregio Rijn-Waal 

duceren, dan de gewone katoenen textielvezels. Hennepvezels 

neemt bovendien beter vocht op. Hennep is daarnaast ecologisch 

meer verantwoord dan katoen en dat maakt het vanuit 

het punt van milieubescherming ook interessanter. Op dit 

moment staat het succesvolle project volop in de belangstelling. 

Er zijn plannen voor een fabriek die de hennepvezel 

omzet in textiel. De onderhandelingen met investeerders zijn 

in volle gang en een locatie wordt gezocht. Marcel Toonen 

spreekt nadrukkelijk zijn dank uit voor de ondersteuning die 

het project van de Euregio krijgt om alles mogelijk te maken. 

Subsidies 

De subsidies voor de bovengenoemde projecten lopen uiterlijk 

in 2008 af. Alle aanwezige partijen benadrukken echter dat 

het zeker niet de bedoeling is dat de projecten hierna zullen 

stoppen. Dit niet alleen vanwege het succes dat de projecten 

hebben, maar ook vanwege het belang dat zij hechten aan de 

samenwerking tussen de Nederlandse en de Duitse partijen. 

Burgemeester Aelberts: “De Euregio hoopt dat er meer van 

dit soort projecten komen. Het is interessant en nuttig om 

als Nederlanders samen te werken met Duitse partners. We 

hebben te maken met verschillende culturen en kunnen veel 

van elkaar leren. Er komt echter ook veel bij kijken; de weten 

regelgeving maken het moeilijk om samen te werken. Daar 

moet echt eens naar gekeken worden, want er zijn genoeg 

enthousiaste ondernemers die graag de uitdaging aangaan. 

De projecten die hier aan bod zijn gekomen, zijn daar schitterende 

voorbeelden van.” 

www.euregio.org 


column 

Jan van der Meer is een man met veel 

ambitieuze plannen voor de stad Nijmegen 

maar ook voor de regio. Hij staat op de 

cover van deze editie van Netwerk. Dan 

weet ik wel waar dit nummer over gaat. 

Over duurzaamheid natuurlijk! 

duurzaam vervoer 

in stadsregio 

Tja, duurzaamheid. 

Een paar zaterdagen geleden kocht ik op aandringen 

van mijn kinderen een doos spaarlampen. Thuis werden 

de ouderwetse gloeilampen eruit gedraaid en we 

waren tevreden. ’s Avonds zette ik de dimmer aan en 

toen begonnen de spaarlampen te protesteren. We 

hebben ze op een aantal plekken in huis er maar weer 

uitgedraaid. 

Bij duurzaamheid denk ik niet meteen aan spaarlampen 

of CO2. Ik denk aan mooie dingen die lang meegaan. 

Mooie dingen die lang meegaan zijn meestal ook aan 

de dure kant. Een tweemaal zo dure maar ook tweemaal 

zo mooie sinaasappelpers die, zeker weten, drie keer zo 

lang meegaat als die goedkope pers. 

In mijn werk denk ik bij duurzaam ook aan mooie dingen 

die lang meegaan. Vaak blijken die dingen ook voor de 

minister van milieu door de beugel te kunnen. De tram 

bijvoorbeeld. 

Vroeger hadden we trams in de middelgrote steden 

in Nederland. Die zijn er vrijwel allemaal uitgedrukt. 

We hadden de ruimte nodig voor de auto. De laatste 

jaren zijn er weer veel vrije banen voor de (diesel)bus 

bijgekomen. Op sommige van die busbanen worden 

inmiddels zoveel passagiers vervoerd, dat je er net zo 

goed een tram kunt laten rijden. In Nijmegen is dat het 

geval tussen Station Nijmegen Centraal en de grootste 

werkgelegenheidslocatie in de stadsregio, Heijendaal. 

En tussen station en Plein 44 ligt een tram ook voor de 


hand. Die tram is beter voor de passagier, beter voor 

de stad en beter voor de regio. Het is een mooie langetermijninvestering 

in stad en regio. Want te zijner tijd 

moet die tram over de Waalbrug naar de Noordelijke 

Waaloever en dan door naar Bemmel. In de Waalsprong 

komen steeds meer mensen te wonen die straks voor 

de tram in plaats van de auto zullen kiezen als ze naar 

LUX of de schouwburg in Nijmegen willen. Jan van der 

Meer gaat voor de tram en de stadsregio ook! 

Een andere vervoerslijn die een duurzame investering 

verdient: het spoor van Arnhem naar Doetinchem, een 

van de drukste lijnen van Nederland. Het treinaanbod 

kan de vraag daar nauwelijks aan. De vervoerder, 

Syntus, stelde onlangs voor het spoor tussen Zevenaar 

en Doetinchem te verdubbelen. Dat lijkt mij een duurzame 

investering. Net als die twee nieuwe stations die 

we aan die lijn willen bouwen, Westervoort en Zevenaar 

Oost. Met Westervoort voorkomen we veel autoverkeer 

naar Arnhem; op Zevenaar Oost kunnen automobilisten 

vanaf de A12 de trein in. Tram en regiotrein, het zijn 

beide duurzame investeringen in de stadsregio. Het 

kost een paar centen, maar ze verhogen wel de kwaliteit 

van het leven en ze gaan lang mee. En het past 

bovendien in de agenda van de klimaatverandering. Wat 

willen we nog meer? 

Jaap Modder, voorzitter College van Bestuur, 


modder@destadsregio.nl

vijf miljoen extra voor snelle verbeteringen 

De Stadsregio Arnhem Nijmegen krijgt ruim vijf miljoen euro extra voor 

het oplossen van mobiliteitsknelpunten in de regio. Dat zegde minister 

Eurlings van Verkeer en Waterstaat toe tijdens het Landsdelige Overleg 

met de stadsregio op 14 november jongstleden. Met deze financiële 

injectie kunnen een aantal projecten versneld worden uitgevoerd. 

Geld voor stationsomgeving van het nieuwe station Mook-Molenhoek 

StadsRegionaal 

De toezegging voor deze ‘quick wins’ is gebaseerd op de zogeheten 

Netwerkanalyse, die de stadsregio in september heeft ingediend. Deze 

Netwerkanalyse is gemaakt op verzoek van de minister van Verkeer 

en Waterstaat. De minister heeft elf stedelijke regio’s, waaronder de 

Stadsregio Arnhem Nijmegen, gevraagd om een dergelijke analyse te 

maken. Zo kan de minister beter afwegen waar de mobiliteitsproblemen 

het grootst zijn. 

Fietsenstallingen en P+R 

De stadsregio heeft extra geld gevraagd voor vijf projecten die bijdragen 

aan een betere ketenmobiliteit. Daarbij gaat het om een naadloze 

verknoping van fiets en/of auto op het openbaar vervoer (onder meer 

bus en trein). De stadsregio wil toe naar supersnelle en makkelijke 

deur-tot-deur verbindingen waarbij het openbaar vervoer een serieuze 

en aantrekkelijke concurrent is voor de auto. Dat is een lastige 

opgave, maar er zijn ook een aantal snelle oplossingen,. Zo zijn er op 

dit moment er op veel stations nog veel te weinig fietsenstallingen en 

parkeerplaatsen. 

De extra vijf miljoen euro gaat naar de volgende projecten: 

- meer parkeerplaatsen en fietsenstallingen bij station Elst; 

- de inrichting van de stationsomgeving rond het nieuwe station Mook- 

Molenhoek; 

- een nieuwe fietsenstalling bij busstation Willemsplein in Arnhem en 

een doorgaand fietspad tussen station Arnhem Centraal en de noorden 

oostzijde van het centrumgebied; 

- de ontwikkeling van een omvangrijk ‘dynamisch route-informatiesy- 

steem’ in alle bussen en bij alle bushaltes in de stadsregio. 

Met de bouw een aantal projecten wordt dit jaar al begonnen; de rest 

gaat in de loop van 2008 van start. 

opening ‘bikedispensers’ in lent en schuytgraaf 

Met de opening van de eerste Bikedispensers op de stations Arnhem 

Zuid en Nijmegen Lent had de stadsregio een primeur. Op 14 november 

trokken regionale bestuurders de eerste Gazelle huurfietsen ‘uit 

de muur’. Dit slimme geautomatiseerde verhuursysteem biedt (trein-) 

reizigers de mogelijkheid de reis met de fiets te vervolgen. 

De relatief goedkope Bikedispenser past in de verbetering van de 

ketenmobiliteit (de naadloze overstap tussen verschillende soorten 

openbaar vervoer). Om die reden heeft de Stadsregio Arnhem 

Nijmegen dit initiatief samen met de provincie en de gemeente 

Arnhem en Nijmegen financieel ondersteund. 

Om gebruik te maken van de Bikedispenser is slechts een ding nodig: 

lid worden van OV-fiets. Bedrijven kunnen voordelige werknemersabonnementen 

afsluiten. Meer informatie? www.bikedispenser.com 

of www.ov-fiets.nl. Bedrijven kunnen contact opnemen met VCC Oost: 

026-353 7680. De opening van de Bikedispenser op 14 november 



Stadsregio zet zichzelf op Europese kaart 

innovativiteit op snijvlak van 

technologie en design 

Op 10 oktober in alle vroegte kreeg eurocommissaris Danuta Hübner uit handen 

van burgemeester Thom de Graaf van Nijmegen een ‘jurk’ aangeboden. De 

ontmoeting met de eurocommissaris voor regionaal beleid vond plaats in het 

kantoor van de Europese Commissie in Brussel en ging vooraf aan de presentatie 

van de Stadsregio Arnhem Nijmegen tijdens de zogeheten Open Days. 

Samen met de gemeente Arnhem en Nijmegen presenteerde 

de stadsregio zich in de Europese hoofdstad als een vitale economische 

regio, waar de creatieve sector zorgt voor gezonde 

groei en toename van werkgelegenheid. De ‘jurk’, een creatie 

van het Arnhemse ontwerpersduo Jaq Volckmann en Pim 

Kramer, was geknipt uit de Europese vlag en staat symbool 

voor de innovatieve creatieve sector in de regio. 

Opmaat voor nieuwe subsidieaanvragen 

Onder het motto ‘Making it happen: regions deliver growth 

and jobs’ vormden de Open Days 2007 de opmaat voor het 

volgende Europese subsidieprogramma voor de periode 2007- 

2013, goed voor een totale investering van vijfhonderd miljard 

euro aan Brusselse gelden. Ruim tweehonderd regio’s en 

steden lieten zich van hun beste kant zien. Samen organiseerden 

zij meer dan honderdvijftig workshops en seminars, die 

bezocht werden door maar liefst vijfduizend politici, bestuurders, 

ambtenaren en vertegenwoordigers van instellingen en 

bedrijfsleven. Doel van de Open Days is profilering van en kennismaking 

met andere steden en regio’s om samen Europese 

projecten te ontwikkelen en gefinancierd te krijgen. De stadsregio 

profileerde zich samen met de gemeenten Arnhem en 

Nijmegen met het thema ‘The creative sector makes it happen’ 

als vruchtbare voedingsbodem voor innovatieve technologie 

en grensverleggend design. 

Samenwerkingsverbanden aanjagen 

“Innovation is at the heart of economic development, and creativity 

is at the heart of innovation,” aldus bestuursvoorzitter 

Jaap Modder van de Stadsregio Arnhem Nijmegen tijdens de 

presentatie. Hij wees op de gunstige academische infrastructuur 

in de vorm van onder meer Radboud Universiteit, HAN 

en ArtEZ. Bekende voorbeelden van de spin off daarvan zijn 

Viktor & Rolf, The People of the Labyrinths, de Modebiënnale 

en de Sonsbeek-beeldententoonstellingen. Maar ook de opkomende 

waterstofindustrie, de sportchip van Championchip, de 

taaltechnologie voor MS-Word van Polderland, de chiptechnologie 

van NXP/Philips, de inspirerende architectuur van 


Tekst Francien Rademaker 

Fotografie Delano van Diest 

FiftyTwoDegrees, de pacemakers van Vitatron en de chemie 

van Akzo-Nobel. 

Hoe kunnen we de regionale creatieve industrie stimuleren? 

Lokale overheden moeten een ’incubator environment’ bieden 

die betaalbaar is voor startende creatieve ondernemers. 

Daarnaast, aldus Jaap Modder, is het aan de lokale en regionale 

overheden om de samenwerking met en tussen het bedrijfsleven 

aan te jagen. Gevestigde bedrijven moeten in contact 

komen met de zogenaamde ‘new economy’: er moet sprake 

zijn van uitwisseling en kruisbestuiving. Uiteindelijk moet de 

creatieve sector zichzelf overeind houden via interactie met 

kennisinstituten en marktpartijen. Want de oneliner ‘No transaction 

without interaction’ geldt ook voor déze sector. 

Eurocommissaris Danuta Hübner en de mannequin met de ‘EU-jurk’. 

Burgemeester Thom de Graaf van Nijmegen bood Danuta Hübner de 

jurk aan namens de Stadsregio Arnhem Nijmegen. 

www.destadsregio.nl 

www.arnhemaanzee.nl 

www.nijmegenaanzee.nl 


Overheden en bedrijven werken samen aan een klimaatbestendige stadsregio 


Tekst Rijk Willemse, LaVerbe 

Fotografie William Moore 

de eerste successen 

van eureka 

Op 24 september 2007 organiseerde de Stadsregio de tweede Eurekaconferentie. 

Eureka is overkoepelende naam voor vijf ambitieuze programma’s 

voor een klimaatbestendige en economisch duurzame regio. Doel van de conferentie 

was dat de betrokken partijen – overheden en bedrijfsleven – elkaar 

inspireren en afspraken maken waarmee zij het lucht- en klimaatvraagstuk 

regionaal kunnen aanpakken. De benadering blijkt vruchtbaar. 

“We zien dat Eureka aanslaat in de praktijk”, vertelt Jan van 

der Meer, portefeuillehouder Ruimte en Luchtkwaliteit van de 

Stadsregio Arnhem Nijmegen en wethouder van onder meer 

Milieu in Nijmegen. “Ontwikkelingen voor schonere lucht en 

een beter klimaat die ingezet zijn, krijgen een extra impuls. En 

er ontstaan nieuwe initiatieven uit de vijf programma’s Terra, 

Hydra, Flora, Argus en Eolus. Grote en kleine initiatieven die 

Groene oplossingen voor stadsregionale luchtkwaliteit 

nu al succesvol blijken. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de IPLprijsvraag 

waarvoor het Eureka-consortium van de stadregio 

het voorstel ‘Flora - Meten en modelleren aan Groene oplossingen 

voor de stadsregionale luchtkwaliteit langs rijkswegen’ 

heeft ingediend.” 

De IPL-prijsvraag is door het Ministerie van Verkeer en 

Waterstaat (VWS) uitgeschreven in het kader van het 

Innovatieprogramma Luchtkwaliteit (IPL). Het IPL wil marktpartijen 

via deze prijsvraag uitnodigen ideeën en oplossingen 

voor vegetatie aan te dragen die een positief effect hebben 

op de luchtkwaliteit langs wegen (fijn stof en stikstofdioxide). 

De prijsvraag sluit aan bij het Eureka-programma Flora, met 

name waar Flora innovatieve ideeën voor vegetatieschermen 

ontwikkelt en uitvoert, en het rendement daarvan meet. 

Het voorstel werd ingediend door een consortium van de 

Stadsregio Arnhem Nijmegen, Alterra, Universiteit Wageningen, 

KEMA en Integralis PP. Bij dit voorstel zijn ook verschillende 

andere partijen betrokken zoals de Van Helvoirt groep. 

Jan van der Meer: “Met ons voorstel maken we kans op een 

bijdrage van 280.000 euro voor de uitvoering van het project. 

Dan gaan we langs de A50 de luchtkwaliteit meten die wordt 

veroorzaakt door het verkeer, met en zonder beplanting. Dat 

onderzoek levert een schat aan zeer gedetailleerde informatie 

op. En dat is goed, want er is tot op dit moment weinig bekend 

over het effect van groenaanplant langs drukke wegen op de 

luchtkwaliteit.”

Groenschermen langs de A50 kunnen zorgen voor een betere afvang 

van fijn stof en stikstofoxiden 

Schoner rijden 

Maar er zijn ook al veel initiatieven die nu direct al winst opleveren. 

Jan van der Meer: “Denk aan roetfilters op de bussen. 

Inmiddels rijden er zo’n 66 bussen van Connexxion met een 

roetfilter. Voor het eind van dit jaar zijn nog eens 87 bussen 

van een roetfilter voorzien. Zeker in de binnenstad levert dat 

al direct winst op. Een ander voorbeeld is rijden op aardgas. 

Vanaf nu schaft de gemeente Nijmegen alleen nog maar voertuigen 

aan die op aardgas kunnen rijden. En iedere gemeentelijke 

auto die is afgeschreven, wordt voortaan vervangen door 

een voertuig dat op aardgas rijdt. In opdracht van de gemeente 

Nijmegen is een analyse gedaan naar rijden op CNG, dat is 

Compressed Natural Gas. Dat onderzoek zet de economische 

opbrengst en de milieuopbrengst van de overstap van conventionele 

brandstof naar CNG op een rij. Naar verwachting 

schakelen ruim dertig afgeschreven gemeentelijke voertuigen 

de komende jaren over op deze milieuvriendelijke brandstof. 

Vanuit de stadsregio bouwen we dit verder uit en stimuleren 

we ook andere gemeenten en bedrijven om meer op aardgas 

te gaan rijden. En aardgas is nog maar een tussenstap. Samen 

met de MARN, dat is de milieusamenwerking van de gemeenten 

in het zuidelijke deel van de stadsregio, onderzoekt de 

stadsregio de mogelijkheden voor de productie van biogas.” 


Vervoersmanagement 

Volgens Jan van der Meer kunnen met vervoersmanagement 

ook veel voordelen gehaald worden voor de regionale luchtkwaliteit 

en voor het klimaatbestendig maken van de regio. 

“Bij vervoersmanagement gaat het niet alleen om het woonwerkverkeer 

– liever op de fiets en met het openbaar vervoer 

dan met de auto – maar ook om goederenvervoer. En vergeet 

het experiment met de Waalsprinter niet. De Waalsprinter 

is een proef tot 21 december 2007. We willen hiermee laten 

zien dat het openbaar vervoer een volwaardig alternatief 

kan zijn op filegevoelige trajecten – in dit geval de N325 naar 

Nijmegen. We willen forenzen op een makkelijke manier kennis 

laten maken met het openbaar vervoer. En we willen in de 

praktijk nagaan in hoeverre zo’n maatregel er in de spits voor 

kan zorgen dat Nijmegen beter bereikbaar wordt en dat er 

minder files zijn. Beter zou natuurlijk nog zijn als deze bussen 

ook overstappen op aardgas. 

Verder werken we in het project BBKAN! samen met de twintig 

gemeenten van de stadsregio, de provincie Gelderland en de 

Rijkswaterstaat Oost-Nederland aan het bereikbaar houden 

van de Stadsregio Arnhem Nijmegen. Zo start BBKAN! volgend 

jaar met maatregelen om de doorstroming op de Pley en het 

Velperbroek-circuit te verbeteren. Met een betere doorstroming 

leveren we vervolgens een bijdrage aan het verbeteren 

van de luchtkwaliteit. Ook op de Prins Mauritssingel zoeken we 

samen met BBKAN! naar mogelijkheden om de doorstroming, 

en dus de luchtkwaliteit, te verbeteren. Het zijn allemaal initiatieven 

die laten zien dat de tijd rijp is voor de aanpak van 

Eureka en dat Eureka nu al winst oplevert.” 

www.destadsregio.nl 

Eureka-conferenties 

De Stadsregio Arnhem Nijmegen organiseert een aantal 

‘Eureka-conferenties’ voor overheden en bedrijfsleven over 

de bijdrage van de regio aan de verbetering van de luchtkwaliteit 

en aan het tegengaan van de klimaatverandering. 

Op de eerste Eureka-conferentie op 14 juni stond de luchtkwaliteit 

centraal. Dit programma is uitgewerkt in vijf plannen 

van aanpak waaraan regionale overheden, bedrijven en 

wetenschappers samen werken. Op de tweede conferentie 

op 24 september ging het over de duurzame regio: kansen 

grijpen om de regio klimaatbestendig en economisch 

duurzaam te maken. In het voorjaar 2008, als de derde 

Eureka-conferentie wordt georganiseerd, beoordelen de 

deelnemers wat er tot dan toe is bereikt. 


Omdat we het complete traject verzorgen: van pril idee tot 

complete huisstijl en van schetsontwerp tot website. 

Omdat onze visie in eerste instantie uitgaat van de uwe. 

Omdat onze ontwerpen eigentijds zijn, we ons eigen 

handschrift hebben, maar niet trendy of stijlgebonden zijn. 

Omdat we werken met heldere offertes, aantrekkelijke 

tarieven en strakke deadlines. 

En omdat we behalve toegankelijk, creatief en klantgericht 

ook meedenkend, maar niet meegaand zijn. 


Ontwerpbureau NEO 

Zutphensestraatweg 16 

6881 WS Velp 

telefoon 026 442 48 31 

fax 026 351 47 41 

post@ontwerpbureauneo.nl 

www.ontwerpbureauneo.nl

Culinaire avond ‘Oog op Ghana’ brengt realisatie oogkliniek een stap dichterbij 

mooie opbrengst met 

‘festival des amuses’ 

Na maandenlange voorbereiding vond zaterdag 3 november het charity dinner 

van Stichting Emefa plaats. Op Landgoed Avegoor in Ellecom genoten on geveer 

honderdzestig gasten van een culinaire avond waarmee geld in gezameld werd 

voor de bouw van een oogkliniek in Ghana. Met de opbrengst van ruim 25 

duizend euro komt de realisatie van de oogkliniek een grote stap dichterbij. 

Stichting Emefa Rheden-Rozendaal is opgericht in 2004. 

Emefa voert in Ghana verschillende projecten uit om de 

levensstandaard van de inwoners te verbeteren. Al meer dan 

tien jaar zamelt de oprichter, opticien Hans Polman, tweedehands 

brillen in om in Ghana onder de bevolking te verspreiden. 

Daarnaast brengen hij en de andere bestuursleden van de 

stichting regelmatig een bezoek aan het land om oogmetingen 

uit te voeren en andere projecten op te zetten. Zo is in 2006 

een basisschool gerenoveerd op kosten van de stichting. 

Staar 

De stichting ontdekte tijdens deze reizen dat in Ghana veel 

mensen aan staar leiden. In Nederland leiden vooral oudere 

mensen aan deze afwijking aan de ogen, maar in Ghana komt 

het ook veel voor bij jonge kinderen. Staar is te verhelpen met 

een eenvoudige operatie, maar in Ghana ontbreekt het in veel 

gebieden aan klinieken, artsen en apparatuur. Stichting Emefa 

wil daarom in 2008 een oogkliniek bouwen in het dorpje Keta, 

regio Volta. 

Afgelopen maanden zijn veel bedrijven en instellingen benaderd 

voor de ondersteuning van dit project. Voor de culinaire 

avond op Landgoed Avegoor, ‘Oog op Ghana’ namen twintig 

bedrijven een sponsorpakket af; daarnaast is een groot aantal 

losse toegangskaarten verkocht. De stichting koos voor de 

opzet van een ‘festival des amuses’: verspreid over de zalen 

van Landgoed Avegoor genoten de gasten van de culinaire 

hoogstandjes die chef-kok Auke Blom en zijn team bereidden. 

Marlies Claasen, presentatrice van TV-Gelderland, leidde de 

avond. Daarnaast stonden er verschillende acts en optredens 

op het programma. Zo bracht Tamara Maria jazznummers ten 

gehore en sloot Petra Berger de avond af. 

Veiling 

Er was ook een kunstveiling. Een dertigtal veilingstukken 

gingen onder de hamer van de deskundige veilingmeester, 

waaronder een litho van Herman Brood en werken van lokale 

kunstenaars als Maurice Douma en Eugène Terwindt. Door de 

gasten werd enthousiast geboden op de werken en hiermee is 

ruim veertienduizend euro voor de oogkliniek ingezameld. 

De complete avond heeft ruim 25 duizend euro opgebracht. 

Hiermee is een grote stap gezet richting de realisatie van de 

kliniek. Voorzitter dan de stichting, Ap Lammers, is tevreden: 

“Wij zijn ons ervan bewust dat we er hiermee nog niet zijn, 

maar met deze opbrengst zetten we een grote stap in de 

goede richting.” 

www.emefa.nl 

Tekst Katja Elmendorp 

Fotografie Giel van den Hoven 

Presentatrice Marlies Claasen overhandigt de cheque met de op - 

brengst aan Ap Lammers, voorzitter van Stichting Emefa. Uit ein delijk 

kwam de teller op 25 duizend euro. 


column 

Chapeau 

Als je met ondernemers discussieert over 

maatschappelijk verantwoord ondernemen 

(MVO), is er altijd iemand bij die verkondigt 

dat hij wel wat beters te doen heeft: 

“Moet ik nou ook al de softe jongen gaan 

uithangen? Meneer, mijn pallets moeten 

vol, straks staan hier twee trailers voor de 

deur, waar hééft u het over?” 

ondernemers en het 

sociale cement 

Het probleem met het fenomeen MVO is de benaming. 

‘Maatschappelijk verantwoord’ heeft iets bedillerigs 

en betuttelends, kortom: iets normatiefs. En als 

Nederlanders tegenwoordig ergens een hekel aan hebben, 

is het wel dat een ander ze voorschrijft wat wel en 

wat niet ‘hoort’. Misschien krijgen ondernemers daar 

nog eerder puistjes van dan een ander. Het gaat immers 

vaak om creatieve en inventieve geesten die nou juist 

kunnen excelleren als hun ideeën de ruimte krijgen. Dan 

zit je dus niet te wachten op opgeheven vingertjes en 

een ‘gij zult en gij zult niet’. 

Misschien is het wel daarom dat de term ‘duurzaam 

ondernemen’ steeds meer terrein wint, met dank aan Al 

Gore. Hij zorgde voor een groene focus in onze kijk op 

de toekomst. Inmiddels zijn we Gore’s visie aan het relativeren. 

Wetenschappers buitelen nu weer over elkaar 

heen om de vraag te beantwoorden of het allemaal zo’n 

vaart zal lopen. 

Dat neemt niet weg dat we onze woon-, werken 

leefomgeving wel degelijk toekomstbestendig moeten 

maken. Ook ondernemers moeten daar hun – ja, echt - 

verantwoordelijkheid in nemen. Niet alleen als het gaat 

om de hardware: de productiemiddelen, het bedrijfspand 

of de energievoorziening. Duurzaamheid heeft 

óók betrekking op de manier waarop we het sociaalmaatschappelijk 

verkeer inrichten. 

Neem de prachtwijken van minister Vogelaar. Af en 

toe is het cynisme over dat initiatief niet van de lucht. 

Natuurlijk zal er op onderdelen best het nodige aan te 

merken zijn op het project. Maar geef het een eerlijke 

kans, zou ik tegen ondernemers willen zeggen. Juist zij 


spelen een belangrijke rol in de wijkeconomie: ze voorzien 

de buurt van een economisch fundament waarop je 

letterlijk en figuurlijk een toekomst kunt bouwen. 

Dat is ook in het belang van het bedrijfsleven zelf. Wie 

niet inspeelt op de grote culturele en etnische diversiteit 

in de samenleving, prijst zichzelf uit de markt. Stel 

u ervoor open, laat allochtone jongeren welkom zijn als 

stagiair. Of sponsor het multiculturele wijkdiner. Het 

sociale cement dat u zo creëert, is cruciaal voor de 

duurzaamheid van de samenleving van de toekomst en 

daarmee ook voor uw eigen bedrijf. 

En weet u wat nou zou leuk is? Volgens mij bent u dan 

beslist maatschappelijk verantwoord aan het ondernemen… 

Ronald Migo, 

Algemeen directeur Kamer van Koophandel Centraal 

Gelderland 

rmigo@arnhem.kvk.nl

Zevenaar heeft landelijke primeur met op biomassagestookte installatie 

Tekst Susan Swaters 


nieuwe woonwijk krijgt 

energie via hout 

De echte wereldverbeteraars zitten in de gemeente Zevenaar. De vijftienhonderd 

nieuw te bouwen huizen in de woonwijk Groot-Holthuizen krijgen 

geen gasaansluiting, maar worden straks verwarmd met samengeperst hout. 

Projectleider Bart van de Wouw en Tanja Koenen zijn apetrots op deze primeur. 

“Dit is pas echte duurzaamheid.” 

“Iedereen heeft het tegenwoordig over duurzaam bouwen. 

Alternatieve waterafvoer, gebruik van duurzame materialen. 

Maar dat zijn allemaal maar kleine facetten. Wat hier gebeurt 

is uniek. Hiermee behalen we een CO2-reductie van tenminste 

vijfentwintig procent,” voorspelt Van de Wouw. 

De projectleider steekt zijn enthousiasme niet onder stoelen 

of banken. Hij prijst de volhardendheid van de Zevenaarse 

gemeenteraad. “Er zijn wel meer gemeenten die roepen dat ze 

die traditionele gaspijp niet willen. Maar als puntje bij paaltje 

komt, gebeurt het toch.” 

In de zoektocht naar een alternatieve verwarmingsbron ging 

het projectbureau Groot-Holthuizen heel ver. “We hebben zelfs 

gekeken naar de mogelijkheid om zo diep te boren dat je heet 

water naar boven kunt pompen”, vertelt Tanja Koenen. “Dan 

praat je over een diepte van twee kilometer. Die techniek staat 

nog in de kinderschoenen. Den Haag gaat daar mee experimenteren, 

maar los van of het kan: het is voor ons veel te duur. 

Alternatief is goed, maar het mag niet meer gaan kosten. Dat 

was een absolute randvoorwaarde van de gemeente.” 

Essent 

Toen aanbieder Essent de levering garandeerde van dertig 

jaar warmte via een biomassagestookte installatie, was de 

kogel door de kerk. Op het nabijgelegen bedrijventerrein 

7-Poort bouwt Essent een techniekruimte waarin enkele ketels 

staan. Deze installatie wordt gestookt op houtpellets, kleine 

brokjes geperst zaagsel afkomstig uit de meubelindustrie. 

Door de verbranding van het hout wordt het water verwarmd 

en via een ondergronds, gesloten buizensysteem naar de huizen 

getransporteerd. 

Bart van de Wouw ziet alleen maar voordelen. “Duurzaam 

betekent in de praktijk vaak ook dat je twee keer zoveel moet 

betalen. Maar dit systeem kost de gemeente geen cent extra 

en de toekomstige bewoners merken er niets van, want de 

aanlegkosten en de infrastructuur worden in de woningbouw 

meegenomen. Bovendien betalen ze geen hogere prijs voor de 

warmte. Want het kan niet zo zijn dat de mensen aan de ene 

kant van de spoorlijn meer gaan betalen voor hun energie dan 

de mensen aan de andere kant. Als je ook nog eens bewerkstelligt 

wat iedereen roept, namelijk ‘CO2-reductie’, tel dan je 

winst maar uit.” 

Montferland 

Daarnaast bestaat er een kans dat de gemeente Montferland 

met haar nieuwe woningen op de uitbreidingslocatie Kerkewijk 

aansluit op het nieuwe, duurzame warmtenet van Groot- 

Holthuizen. “Deze mogelijkheid onderzoeken we nog. Die 

woningen liggen aan de overkant van de weg en het spoor. 

Maar daarover gaan wij nog in gesprek met Montferland”, 

besluiten Tanja Koenen en Van de Wouw 

Tanja Koenen en Bart van de Wouw: 

“We behalen een CO2-reductie van tenminste 25 procent.” 


“Mijn eerste relatieactiviteit was het organiseren van de 

presentatie in Gelredome van Cijfers en Trends van oktober 

dit jaar. In Cijfers en Trends geeft de Rabobank haar visie op 

negen sectoren in het Nederlandse bedrijfsleven. De kwartaalupdate 

stond in het teken van het thema ‘Maatschappelijk 

verantwoord ondernemen’ (MVO) en laat zien welke MVOontwikkelingen 

er in de negen sectoren spelen. Zo zien we bijvoorbeeld 

in de industrie dat bedrijven MVO als een strategie 

zien die kan leiden tot producten marktinnovatie. MVO dus 

uit offensieve overwegingen. In de bouwwereld missen we nog 

de integrale aanpak van MVO-activiteiten die vaak nog een 

incidenteel karakter hebben. In de internationale handel spelen 

soms MVO-conflicten op, omdat de groothandelsbedrijven 


Tekst René Jansen 


Groenleningen voor biomassa-installaties, windenergie en agrarisch natuurbeheer 

“duurzaam ondernemen is 

kwestie van durven” 

René Jansen is sinds 1 september directeur Zakelijke relaties van Rabobank 

Arnhem en Omstreken. In die hoedanigheid heeft hij te maken met duurzaam 

ondernemen en investeren. Vooral natuurlijk als aanbieder van duurzame 

financiële diensten, maar ook als adviseur van particulieren en bedrijven. René 

Jansen over zijn betrokkenheid bij het duurzaamheidsvraagstuk. 

Het nieuwe kantoor van de Rabobank is gevestigd in het gerestau - 

reerde pand van architect Dudok op het Willemsplein in Arnhem 

regelmatig te maken krijgen met bijvoorbeeld lokale productveiligheidseisen 

die niet stroken met Nederlandse eisen.” 

“Ik kijk met veel plezier op de presentatie terug, ook vanwege 

het andere geluid van Anne-Marie Rakhorst. Zij schreef het 

boek Duurzaam ontwikkelen ..... een wereldkans! Ze gaf de 

aanwezige ondernemers en dienstverleners een andere kijk 

op duurzaamheid en MVO. Heel inspirerend. Zij benadert 

duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen 

met concrete oplossingen. Ze vindt dat je je niet moet laten 

afleiden door ongemakkelijke waarheden over smeltende 

gletsjers, een stijgende zeespiegel en klimaatverandering. Je 

moet je juist laten leiden door de opvatting dat ieder individu, 

de overheid en ondernemers concreet een stevige bijdrage 

kunnen leveren. Die visie spreekt mij enorm aan. In haar boek 

concludeert zij dat duurzaam handelen en ondernemen heel 

goed samen gaan, elkaar versterken en elkaar nodig hebben. 

Een conclusie die ik en het prachtige bedrijf Rabobank waarvoor 

ik werk, met haar delen.” 

Wat kunnen we ermee? 

“Maar hoe brengen we die visie in praktijk? Een goede aanpak 

of houding vind ik ‘cradle to cradle’ – van wieg tot wieg. 

Michael Braungart en William McDonough hebben dit begrip 

geïntroduceerd in hun boek Cradle to cradle uit 2002; Anne- 

Marie Rakhorst nam het initiatief voor de Nederlandse vertaling 

die vorige maand is verschenen. De centrale gedachte is, 

dat vormgevers er in de ontwerpfase al vanuit gaan dat alle 

materialen opnieuw te gebruiken of biologisch afbreekbaar 

moeten zijn. Als burger kun je jezelf bij de aanschaf van een 

artikel drie vragen stellen: is het biologisch afbreekbaar, is het

René Jansen, directeur Zakelijke relaties, Rabobank Arnhem e.o. 

opnieuw te gebruiken en is te verbranden voor energieopwek- 

king? Het laatste natuurlijk zonder dat er onschadelijke stof- 

fen vrijkomen.” 

“Als ik het boek van Anne-Marie nog eens na lees, dan zie ik 

genoeg kansen. Je kunt natuurlijk al, heel simpel, spaarlampen 

en led-verlichting gaan gebruiken. Maar als je nieuwe huishoudelijke 

apparaten moet aanschaffen, kun je ze selecteren 

op energieverbruik en de mogelijkheid van recycling. En de 

volgende leaseauto kan er een zijn er een met een hybride 

motor.” 

Hand in eigen boezen 

“Een bankier heeft natuurlijk gemakkelijk praten, die brengt 

immers geen tastbare producten voort. Dat klopt, maar wij 

werken wel in gebouwen die duurzaam gebouwd zijn en duurzaam 

gesloopt kunnen worden. Bij de keuze van het interieur 

kunnen wij het cradle to cradle principe als uitgangspunt 

hanteren. Het assortiment in de bedrijfskantine kan biologisch 

worden samengesteld. In ons kantoor in Arnhem-Zuid wordt 

energie opgewekt middels een klimaatplafond dat ventilatie, 

warme of koude lucht op een schone manier regelt.” 

“Als bankiers leveren wij onze concrete bijdrage onder meer 

met diensten zoals de klimaathypotheek en klimaatcreditcard. 

Steeds meer particulieren beleggen in Rabo Groen Obligaties. 

De Rabobank heeft in 2006 voor bijna vijfhonderd miljoen aan 

nieuwe groenleningen verstrekt. Ze gingen naar de glastuinbouw, 

biomassa-installaties, windenergie en agrarisch natuurbeheer. 

We gaan met ondernemers de dialoog aan, zodat ook 

zij vanuit hun eigen bedrijfsvoering kunnen bijdragen aan een 

duurzame wereld. Dat komt ook ten goede aan de continuïteit 

Rabobank Arnhem en Omstreken 

van hun bedrijf. In de toekomst zal duurzaamheid bij de behandeling 

van een financieringsaanvraag een steeds grotere rol 

gaan spelen. Duurzaamheid hoeft niet méér te kosten, sterker 

nog op den duur is het goedkoper en uiteindelijk noodzakelijk 

om te overleven! Naast deze meer directe activiteiten stimuleren 

wij diverse initiatieven in de regio. Initiatieven die gericht 

zijn op energie, milieu en techniek. Het is dan ook niet vreemd 

dat wij partner zijn in het EMT-project hier in Arnhem.” 

Geïnspireerd geraakt? 

“Wellicht bent u als burger geïnspireerd door een aantal voorbeelden 

die ik genoemd heb. Aan overheden geef ik graag de 

volgende boodschap van Anne-Marie Rakhorst door: ‘Neem 

afstand van alle vastgeroeste en ingesleten denkpatronen. 

Bundel krachten, stimuleer, faciliteer en geef ruimte aan vernieuwende 

visies en experimenten’. Arnhem als waterstofstad 

is hier een uitstekend voorbeeld van! En voor ondernemers: 

‘hoe meer succes, des te beter het is voor het milieu. Het is 

een kwestie van durven en doen. Zaken neerzetten die goed 

zijn voor de wereld, doordacht ontworpen, voor een acceptabele 

prijs en toch kwalitatief begeerlijk’. Arnhem als creatieve 

stad, stad voor ontwerpers heeft veel zoniet alles in huis om 

het principe van cradle to cradle verder inhoud te geven en er 

veel business mee te genereren. En hoe meer business, hoe 

meer dynamiek in Arnhem en Omstreken hoe beter voor u 

en ons!” 

www.rabobank.nl/arnhem 


op safari in burgers’ zoo 

Gelokt met voer deden de giraffen in Burgers’ Zoo op vrijdag 

19 oktober precies wat ze moesten doen. Ze kwamen 

er nieuwsgierig bijstaan, toen directeur Alex van Hooff het 

vernieuwde savannelandschap, de nieuwe giraffenstallen en 

het Safari Meeting Centre voor geopend verklaarde (tweede 

van links foto boven). Hij werd bijgestaan door de overige 

directieleden Greet van Hooff-Wierenga en Bertine van Hooff- 

Nusselder (derde en vierde van links), en Commissaris der 

Koningin Clemens Cornielje (links). De ruim vijfhonderd gasten 

keken toe vanaf de grote buitenterrassen. 

Burgers’ Zoo heeft een kudde van negentien raszuivere 

Rotschild-giraffen, de grootste kudde van deze giraffensoort 

in Europa. In Burgers’ Zoo is hun getrouw nagebootste, 

Afrikaanse biotoop uitgebreid met een reusachtige rotsforma- 

tie en een grote drinkplaats voor de giraffen zelf en voor de 

zebra’s, pelikanen, kleinere antilopensoorten en loopvogels. 

’s Nachts en als het vriest verblijven de giraffen in de nieuwe 

stallen. 

Op de rotsformatie ligt het ‘Safari Meeting Centre’, een 

modern congrescentrum waarin u in safaristijl tot vijfhonderd 

gasten kunt ontvangen. Het heeft een grote foyer, een comfortabel 

auditorium en vijf vergaderzalen. De zalen hebben elk 

hun eigen Afrikaanse sfeer en uitzicht op de Bush en de Safari. 

U kunt er terecht met vijftig, negentig of honderd gasten. Het 

Safari Restaurant serveert voortreffelijke lunches en diners. 

Zin in een safari met uw klanten? 

www.burgerszoo.nl

Gemeente Zevenaar en bedrijfsleven geven toerisme een impuls 

“De beleving van de Liemers moet je proeven en voelen, en 

dat doe je met elkaar”, vertelt Erna Kruitwagen enthousiast. 

Ze is directeur van recreatieoord De Panoven, een industrieel 

erfgoed uit 1860, en ze schreeuwde jarenlang tevergeefs om 

samenwerking tussen en bewustwording bij bedrijven en overheid 

om De Liemers op de toeristische kaart te zetten. 

Platform 

Met de recente oprichting van het Toeristische Platform 

De Liemers is ze niet langer een roepende in de woestijn. 

Hoteleigenaren, andere fulltime horecamensen, vertegenwoordigers 

van recreatieschap Veluwe, campinghouders en 

de overheid hebben elkaar in dit platform gevonden. “Zolang 

mensen niet weten dat de mosterd uit Doesburg komt en het 

meel uit Oud-Zevenaar, dan werkt het niet. Net zo min als 

ondernemers denken dat je voor elk kwartje dat je investeert, 

meteen vijf euro moet terugkrijgen. Je moet geld op tafel leggen. 

Je moet het met zijn allen dragen. Met Liemers als geheel 

heb je veel meer te bieden: water, stad, terrassen, cultuur, 

winkels, natuur. De Liemers is een totaalproduct, maar daar 

doen we niets mee. Dat moet veranderen. Allemaal dragen we 

het gastheerschap van De Liemers uit. Ik hoop dat veel collega 

ondernemers uit de aangrenzende dorpen en steden zich bij 

ons overleg aansluiten.’’ 

Erna Kruitwagen is blij met de financiële steun van de over- 

heid. “Toerisme is geen rijke sector. Die moet je als overheid 

koesteren. Minder regelgeving, investeren in bereikbaarheid. 

Hoe meer geld er wordt achtergelaten bij de ondernemers, 

hoe beter je de gemeente in stand houdt. Gelukkig doet 

Zevenaar er nu financieel een schepje bij. Dat is een stap in de 

goede richting,’’ vindt Erna Kruitwagen. 

RBT-KAN 

Om het toeristische imago van de Liemers, met Zevenaar 

als kloppend hart, te versterken, is gekozen voor aansluiting 

bij het Regionaal Bureau voor Toerisme in het Knooppunt 

Tekst Susan Swaters 


“liemerse beleving moet je 

proeven en voelen” 

Toeristisch Zevenaar trilt op haar grondvesten. Met dank aan de gemeente 

Zevenaar én het plaatselijke toeristische recreatieve bedrijfsleven. Om meer 

bezoekers naar De Liemers te trekken namen ze in oktober 2007 de aftrap van 

een toeristische campagne voor de hele Liemers: ‘Een plus een is zeven’. 

Arnhem-Nijmegen (RBT-KAN). Via marketing en promotie-inspanningen 

genereert het RBT-KAN meer bezoekers die langer 

blijven en meer besteden, waardoor het toeristisch marktaandeel 

van de hele regio Arnhem-Nijmegen en dat van de verschillende 

deelgebieden apart vergroot wordt. Webmarketing 

is daarbij een krachtig instrument. Het RBT-KAN heeft een 

netwerk van herkenbare en attractieve websites opgezet, die 

hoog in de zoekmachines staan. De Liemers is de zevende, 

specifieke regio binnen de Stadsregio Arnhem Nijmegen, die 

haar toeristische identiteit collectief laat uitdragen. Opvallend 

daarbij is het nieuwe toeristische logo: een groen vlak met de 

tekst ‘Liemers leven’. 

Erna Kruitwagen juicht alle ontwikkelingen van harte toe. 

“Marketing is voor ons als industrieel erfgoed van essentieel 

belang. Als je dan mee kunt lopen met de marketingtool 

van het RBT, dan scheelt dat enorm. Iemand in Betondorp in 

Amsterdam moet ons snel kunnen vinden.’’ 

Erna Kruitwagen: “Allemaal dragen we het gastheerschap van De Liemers uit.” 


Hogeschool van Arnhem en Nijmegen 

HAN-studenten gaan op MVO-pad 

met duurzame strategie blijft 

bedrijf in de markt 

Najaar 2008 gaat bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen de minor 

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) van start. Tweede- en derdejaarsstudenten 

kunnen na het programma de principes van MVO toepassen 

in een bedrijfsomgeving. Úw bedrijfsomgeving misschien? 

Menig bedrijf wil een duurzaam imago. Maar dan moet het 

bedrijf dat ook echt zijn, want je beter voordoen dan je bent, 

is koren op de molen van de concurrent. Een onderneming 

kan zelfs aan niet-duurzaam zijn ten onder gaan, zoals het 

Britse Canterbury Foods overkwam, dat speciaal voor schoolkinderen 

vet en zoet voedsel produceerde. Tot Jamy Oliver de 

slechte gezondheid van die kinderen op tv aan de kaak stelde. 

Het bedrijf is uiteindelijk ternauwernood aan faillissement 

ontsnapt. 

Lector Gerard Berendsen heeft met zijn lectoraat Total 

Quality Management in Organisatiemanagement aan de HAN 

in samenwerking met TNO Apeldoorn een methodiek ontwikkeld, 

waarmee een bedrijf zelf zijn ambities kan vertalen in 

de strategie van de organisatie. Die strategie zou zo goed 

mogelijk moeten inspelen op de duurzame ontwikkeling van 

maatschappij en economie en moet een optimaal evenwicht 

tot uitdrukking brengen tussen de sociale (people), milieukundige 

(planet) en economische aspecten (profit). 

De Methodiek heet DOSIT: Duurzaam Ondernemen door 

Selectie van Innovatieve Technologie. Een ondernemer kan 

er in een tijdsbestek van twee á drie weken een duurzame 

middellange-termijnstrategie mee neerzetten. “Het idee daarachter 

is, dat bedrijven meer succes hebben wanneer zij MVO 

op een structurele wijze in hun meerjarenbeleid hebben verankerd 

en niet laat afhangen van toevallige omstandigheden”, 

licht Berendsen toe. Welke strategische keuzes je daarbij moet 

maken, wordt bepaald aan de hand van de DOSIT-methodiek.” 

Vanaf volgend studiejaar kunnen tweede- en derdejaars 

HAN-studenten zich bekwamen in de MVO-minor, naast hun 

hoofdvak. Ze zijn daarna onder meer in staat om in bedrijven 

MVO-vraagstukken in organisaties te analyseren en een 

implementatieplan te ontwikkelen op zowel proces-, keten- als 

systeemniveau. 

De methodiek bestaat uit vier stappen. Ten eerste literatuur- 

onderzoek en praten met mensen van de branchevereniging 

om de bijzondere kenmerken van de branche van het bedrijf 


Tekst bewerking HAN-blad april 2007 

Fotografie Rob Gieling 

in kaart te brengen. Als tweede stap analyseert de DOSITadviseur 

de plaats van het bedrijf binnen de keten. “Daarin 

worden alle partijen beschouwd. Van grondstoffenleverancier 

tot en met eindklant, om te bezien waar bijvoorbeeld het 

energieverbruik in het ketenproces geconcentreerd is. Soms 

lijkt dat de productie te zijn, maar is het bijvoorbeeld het 

transport.” 

Met de verzamelde informatie wordt er een vragenlijst samengesteld, 

die alle sleutelfunctionarissen binnen het bedrijf 

moeten beantwoorden. Berendsen: “Alle disciplines moeten 

gehoord worden, inkoop en verkoop, productie, de mensen 

van kwaliteitscontrole. Hun kennis en ervaring is belangrijk als 

input voor de vierde fase, waarin al die disciplines consensus 

moeten bereiken over de nieuwe strategie. Lukt dat niet, dan 

belandt zo’n strategie al gauw onderin de la.” 

“Het blijft lastig voor managers om objectief naar zichzelf en 

hun bedrijf te kijken”, weet Berendsen. “Met DOSIT kunnen ze 

een gewogen en gedragen beslissing nemen over de verschillende 

innovaties op basis van de drie p’s: people, planet en 

profit.” 

www.han.nl

zevenmiljoenste woning staat in schuytgraaf 

Begin november heeft minister Vogelaar van Wonen, Wijken en 

Integratie de sleutel van de zevenmiljoenste woning die in Nederland 

is gebouwd, aan de nieuwe bewoners overhandigd. Deze zevenmiljoenste 

woning (de zesmiljoenste woning kwam ruim vijftien jaar 

geleden gereed in Helmond) staat in Schuytgraaf, de nieuwbouwwijk in 

Zuidwest Arnhem met een groene, landelijke uitstraling. Niet voor niets 

wordt Schuytgraaf dan ook geafficheerd als ‘Arnhem in de Betuwe’. De 

woning ligt in de buurt Bongeren, een van de 25 buurten van de wijk 

waar tot 2012 ongeveer 6250 woningen worden gebouwd. 

Met het kabinetsuitgangspunt om de komende jaren tachtigduizend 

tot honderdduizend woningen per jaar te blijven bouwen, ligt er nog 

een belangrijke opgave. Reden te meer dus dat er bij deze mijlpaal 

even stilgestaan werd. Dat gebeurde ondermeer in de vorm van een 

mini-debatje, waarin Elco Brinkman (Bouwend Nederland), Willem van 

Focus op Arnhem 

Leeuwen (Aedes, de koepelorganisatie van woningcorporaties), de 

Wijchense burgemeester Gosse Noorderwier (ook Stadsregio), Theo 

Peters (gedeputeerde Gelderland) en de Arnhemse wethouder Sander 

van Bodegraven hun visie gaven op de ontwikkeling van de bouwproductie 

in Nederland. 

Met name Brinkman kon zich vinden in de woorden van minister 

Vogelaar, die er in haar speech voor pleitte een eind te maken aan het 

circus rond bezwaarprocedures bij bouwplannen. Volgens haar zijn er 

in de praktijk nogal wat voorbeelden van hardnekkige bezwaarmakers 

die bouwplannen traineren. 

De zevenmiljoenste woning is gebouwd door Rhynstroom, een 

samenwerkingsverband van vier Arnhemse woningbouwcorporaties, 

Volkshuisvesting Arnhem, Vivare, Omnia Wonen en Openbaar Belang. 

Minister Vogelaar overhandigt de sleutel van de 7 miljoenste woning aan de bewoners. Rechts burgemeester Krikke van Arnhem 

(Foto: Luuk van der Lee). 

kwaliteitsteam rijnboog met 

de solà-morales en coenen 

Het Arnhemse college van BenW heeft onlangs een zogeheten kwaliteitsteam 

voor Rijnboog ingesteld. De geestelijk vader van het masterplan 

Rijnboog, de Spaanse stedenbouwkundige en architect Manuel de 

Solà-Morales, voormalig Rijksbouwmeester Jo Coenen en Luc Vrolijks, 

van bureau Urban Progess Studio, zijn hiervoor gevraagd en hebben 

hun medewerking toegezegd. De planvorming in het Rijnbooggebied 

neemt vele jaren in beslag. Het kwaliteitsteam moet ervoor zorgen dat 

de kerngedachte van het Masterplan overeind blijft. M.a.w. het team 

moet het ‘geweten van het Masterplan Rijnboog’ zijn. 

De Solà-Morales: “Ik verwacht dat het kwaliteitsteam een garantie 

vormt voor het behoud van de echte kwaliteit die het Masterplan 

bedoelt heeft voor de stad. Het kwaliteitsteam zal nieuwe stappen in 

de uitwerking van Rijnboog aansturen. Zij zal in het bijzonder aandacht 

besteden aan de openbare ruimte in het gebied en aan het uitwerken 

van de sluishaven.” 

Momenteel wordt de planvorming voor deelgebieden in fase 1 opgepakt. 

De deelgebieden in fase 1 zijn: Bartokkwartier, Paradijskwartier, 

Havenkwartier en Coehoorn-Zuid en Coehoorn Noord-Oost. Voor het 

Bartokkwartier en het Paradijskwartier zijn inmiddels startovereenkomsten 

getekend met de ontwikkelaars. In deze deelgebieden wordt 

gestart met het ontwerpen van stedenbouwkundige schetsen. 


Duurzaamheidsprojecten in de gemeente Arnhem 

Onlangs liet VROM-minister Jacqueline Cramer zich ontvallen, 

dat ‘de politiek’ nog niet echt een helder beeld van concrete 

maatregelen uitdraagt. Maar in het Arnhemse zijn de thema’s 

klimaatbeleid, duurzaamheid en energie wel degelijk veelvuldig 

onderwerp van het publieke én politieke debat. “Het 

energievraagstuk speelt volop binnen de gemeente en raakt 

ook aan strategische projecten als Arnhem Centraal, Rijnboog 

en Schuytgraaf. Daarnaast blijft Arnhem fors inzetten op 

waterstof, alom gezien als dé automobielbrandstof voor de 

toekomst. Waterstof is dan ook één van de speerpunten in het 

Arnhems energie- en milieubeleid”, zo meldt Marcel Robben, 

als Programmamanager Strategie werkzaam bij de dienst 

Stadsontwikkeling van de gemeente Arnhem. 

Hij vertelt dat er op verschillende plekken direct en indirect al 

wordt gewerkt aan de thema’s, en dat er visies worden ontwikkeld 

die ook nog eens concreet worden uitgewerkt. 

Een voorbeeld is bedrijventerrein Koningspley/Kleefse Waard, 

waarvoor begin 2006 een visie ontwikkeld is, in samenspraak 

met private partners en kennisinstellingen als Habiforum 

(bureau voor vernieuwend ruimtegebruik) en het Centrum 

voor Ondergronds Bouwen. “Deze visie kent drie achterliggende 

doelen: werkgelegenheid voor Arnhem en de regio, een 

verdere uitbouw van de bestaande en kansrijke sectoren met 

een focus op toegepaste energie- en milieutechnologie (EMT) 

en duurzame kwaliteit, door innovatief en intensief ruimtegebruik. 

De visie vormt een inspiratiebron voor het ontwikkelen 

en benutten van nieuwe, duurzame energiebronnen en milieuprocestechnieken”, 

aldus Robben. 

Landelijk niveau 

Maar ook op landelijk niveau willen lokale en regionale overheden 

en uiteraard ook de marktpartijen nu hun energie en ken- 


Tekst Roeland Loosen 

Fotografie Marianne van Sommeren 

arnhem verdient 

goedkeuring al gore 

Klimaatbeleid, duurzaamheid en energie(besparing): het zijn thema’s die vóór 

Al Gore ook al op de agenda van de gemeente Arnhem stonden. Ook de 

komende jaren richt Arnhem zich op het ontwikkelen van steeds meer toepassingen 

op het gebied van duurzame energie. Een overzicht van enkele ontwikkelingen 

in het Arnhemse. 

nis overdragen. “Zo is er in G27-verband, het samenwerkingsverband 

van 27 grote steden, een werkgroep Duurzaamheid 

in het leven geroepen die juist de kennis en initiatieven van 

gemeenten op dit terrein delen en bevorderen. Arnhem verkeert 

daarbij in de gelukkige omstandigheid dat het juist de 

marktpartijen aan het woord kan laten om te tonen hoe die 

visie en duurzaamheid in Arnhem een plaats hebben veroverd. 

De regio is rijp om door te groeien op het gebied van EMT en 

ook landelijk een rol te gaan spelen bij de bevordering van de 

toepassing, productie en consumptie van duurzame energie”, 

vertelt Robben, die dan ook meer dan verheugd was met het 

bliksembezoek dat minister Cramer medio november aan 

Koningspley/Kleefse Waard bracht. “In de stad waar ze zelf 

woont, heeft de minister kennis kunnen nemen van de activiteiten 

van bedrijven als Titan Wood, Helianthos, NedStack en 

Hygear, die de genoemde visie al ten uitvoer brengen.” 

‘House of energy’ 

Bedrijventerrein Kleefse Waard/Koningsplein is niet de enige 

plek waar innovatie, duurzaamheid en procestechnologie 

samenkomen. Deze aspecten komen ook terug in het ‘house 

of energy’ van Cumae. Cumae is een projectmanagement- en 

ingenieursbureau, dat volgend jaar in Arnhem een nieuw 

kantoorpand betrekt. Dat pand wordt een ‘house of energy’: 

een gebouw waarin een groot aantal bestaande en nieuwe 

energiebesparende technieken in combinatie met de toepassing 

van waterstof voor de energievoorziening gaat zorgen. 

Sommige technieken zijn nog niet eerder toegepast in gebouwen. 

Cumae wil met dit nieuwe, integrale energieconcept laten 

zien dat nieuwe technieken van duurzame energievoorziening 

toepasbaar zijn en dat dit bijdraagt aan een schone toekomst. 

Volgens Robben wordt in het nieuwe pand van Cumae de

laatste technologie op het gebied van energiezuinig bouwen 

toegepast. “Cumae verwacht met het project vijftig tot tachtig 

procent aan energie te kunnen besparen.” 

Stadswarmte 

Een ander concreet voorbeeld op het gebied van duurzame 

energie is het gebruiken van restwarmte van industriële 

objecten voor bijvoorbeeld stadsverwarming. Het beleid in de 

programma’s van de ministers Cramer en Vogelaar is onder 

andere gericht op het benutten van restwarmte voor verwarming 

in de ‘gebouwde’ omgeving. 

Waar in Nijmegen de onderhandelingen over stadsverwarming 

van in totaal elfduizend woningen in de Waalsprong 

zijn gestrand, besloot de Arnhemse gemeenteraad kort geleden 

dat er een onderzoek komt naar de mogelijkheden van 

stadsverwarming voor de nieuwe woonwijk op het terrein 

van Akzo Nobel, waar zeshonderd tot achthonderd woningen 

komen. Momenteel wordt eraan gewerkt om de nieuwe huizen 

die de woningcorporaties Portaal en Vivare in de Arnhemse 

wijk Presikhaaf bouwen, aan te sluiten op stadsverwarming. 

Energiebedrijf Nuon wil de huizen in deze nieuw te bouwen 

delen van Presikhaaf gaan verwarmen met de restwarmte van 

de warmtekrachtcentrale op industriepark Kleefse Waard. 

Stadswarmte zorgt ervoor dat deze restwarmte niet in de 

lucht of in het oppervlaktewater terecht komt, maar juist nuttig 

gebruikt wordt. De restwarmte verwarmt water, dat naar 

woningen en bedrijven wordt gepompt. Daar geeft het water 

gemeente Arnhem 

Minister Jacqueline Cramer tijdens haar bliksembezoek in november aan industrieterrein Koningspley/Kleefse Waard, met gastheer Marcel Robben, 

Programmamanager Strategie van de Dienst Stadsontwikkeling 

de warmte af voor de verwarming van woningen en bedrijven 

en om warm water te maken. Daarna stroomt het stadswarmtewater 

terug naar de bron om opnieuw verwarmd te worden. 

Het is een gesloten systeem, vergelijkbaar met een cv-installatie 

in een woning, maar dan op grote schaal. 

De centrale op de Kleefse Waard levert ook aan de Arnhemse 

nieuwbouwwijk Schuytgraaf die eerder dit jaar aangesloten 

is op het milieuvriendelijke stadswarmtenet. Klaas Salomons, 

directeur GEM Schuytgraaf, zei het bij de officiële ingebruikname 

zo: “In Schuytgraaf kunnen we ongetwijfeld de goedkeurende 

blikken van Al Gore tegemoet zien. Geen enkele 

woning, school, dokterspraktijk of winkel wordt met aardgas 

verwarmd en daarmee reduceren wij in Schuytgraaf jaarlijks 

9,5 miljoen kilo CO2-uitstoot.” En: “ Met de reductie van CO2emissie 

van straks 6.250 woningen in Schuytgraaf nemen wij 

ruim 42 procent voor onze rekening van de totale emissiereductie 

in Arnhem binnen de huidige nieuwbouw- en renovatieprojecten.” 

Robben, tot slot: “Salomons vertelde ook dat één woning met 

stadswarmte jaarlijks net zoveel CO2 bespaart als ongeveer 

55 zonnepanelen of de uitstoot bij één autorit van circa tienduizend 

kilometer, van Arnhem naar Peking. Kun je nagaan 

wat een complete woonwijk op stadswarmte oplevert.” 

www.arnhem.nl 





Edwin Verdurmen: “Duurzame gebouwen hebben een lange houdbaarheid in het stadsbeeld” 

kwaliteit bebouwde omgeving 

is een continue zorg 

Hoe kan een stadsbestuur samen met marktpartijen streven naar duurzame 

kwaliteit van de architectuur en de openbare ruimte? Tegenwoordig staat die 

vraag als bijna vanzelf centraal, al wordt de openbare ruimte rond een mooi 

nieuw project nog vaak stiefmoederlijk behandeld. Wel is het nu vanzelfsprekender 

dat bewoners, bedrijven en instellingen meedenken. Maar wat is ‘duurzame 

kwaliteit’ volgens Edwin Verdurmen, directeur van CASA, het onafhankelijke, 

Arnhemse architectuurcentrum? 

Verdurmen vindt het een complexe vraag en hij zou er een 

heel complex antwoord op kunnen geven. Architectuur is 

immers meer dan de gevel. Architectuur is ook een uiting van 

de tijdgeest, het geheel van denkbeelden en sociaal-maatschappelijke 

patronen, en die veranderen nogal eens. 

“Als ik het beperk tot het belang voor de stad als geheel,” 

begint hij, “dan denk ik dat architectonische kwaliteit toch 

afgemeten moet worden aan een houdbaarheidsdatum. Hoe 

lang blijft iets goed in het straatbeeld? De weinig spannende 

stadsvernieuwingsarchitectuur van de jaren zeventig en tachtig 

vinden we nu achterhaald. Evenals de manier waarop toen 

de overgangen tussen openbaar domein en privé-gebieden 

werden ontworpen. Tegenwoordig worden aardig wat woningbouwcomplexen 

uit die periode vervangen. In de jaren vijftig 

en zestig zijn in historische binnensteden moderne architectonische 

pareltjes gebouwd. Maar je ziet meteen dat ze eigenlijk 

niet passen in die historische omgeving, zoals het pand van de 

HEMA in Nijmegen bijvoorbeeld, of het Arnhemse stadhuis. In 

al deze voorbeelden is de architectuur een sterke uiting van 

de toenmalige tijdgeest. Bij elkaar is het een collage van architectuurvormen 

en stedenbouwkundige opvattingen. De ruimtelijke 

problemen doen zich voor op de raakvlakken tussen 

gebieden en gebouwen die onder verschillende tijdgeesten 

zijn ontwikkeld. Vandaag de dag ontwerpen architecten in veel 

gevallen contextgericht. De relatie tussen het te ontwerpen 

gebouw en de omgeving is dan een cruciaal onderdeel van het 

kwaliteitsdenken.” 

100-monumentenlijst 

Noch de Nijmeegse HEMA noch het Arnhemse stadhuis staat 

op de lijst van honderd monumenten, gebouwd tussen 1940 en 

1958, die minister Plasterk in oktober bekend heeft gemaakt. 

Ze zijn te jong. Maar in een volgende ronde moeten ze beslist 

een monumentenstatus krijgen, vindt Verdurmen. Wat voor 

criteria zou hij zelf eigenlijk aanleggen voor een monumentenstatus? 

Verdurmen, hardop nadenkend: “Zeldzaamheid, gaafheid, 

architectonische schoonheid, maatschappelijke betekenis, 

dat zijn de encyclopedische criteria. Maar daarnaast 

vind ik de betekenis belangrijk, die het pand heeft voor het 

collectieve geheugen van de stad. De Arnhemse schouwburg 

bijvoorbeeld is een lief gebouw, het staat mooi aan die singel. 

En hoewel het misschien niet het fraaiste voorbeeld is van 

Nieuwe Zakelijkheid uit de jaren dertig, heeft het gebouw voor 

heel veel mensen een belangrijke culturele betekenis. Daarom 

is het goed om het een goede functie te geven, als de toneelfunctie 

verhuist naar het kunstencluster in het Havenkwartier 

van Rijnboog. Zodat het gebouw in de ervaring van de stad 

een publieke betekenis blijft hebben. Hetzelfde geldt voor 

Musis Sacrum. Ik denk dat de gemeente en het projectbureau 

Rijnboog die verantwoordelijkheid wel hebben: als die culturele 

functies vanaf de rand van het centrum naar één plek 

worden gezogen, wat doe je dan op de verlaten locaties?” 

Dit is het soort vragen dat CASA als onafhankelijk platform wil 

stellen, in workshops, debatten, brainstorms. CASA wil bewustzijn 

stimuleren van de kwaliteiten van een gebouw, een gebied

Ontwikkelcombinatie Heijmans-Hendriks 

Artist impression van het plein in de Hessenberg, waarvoor in een open planproces 177 woningen en een parkeergarage zijn ontwikkeld 

en de historie ervan. Verdurmen: “We zijn een route aan het 

maken door het Rijnbooggebied en daarmee willen we vooral 

de historische gelaagdheid laten zien. De route voert langs 

diverse gebiedjes uit verschillende periodes: het negentiendeeeuwse 

Rijnfront, de woningen uit de wederopbouwperiode. 

De Nieuwe Weerdjes van rond 1980 en het Arnhem Building. 

Maar ook de ooit goedbedoelde relicten die in de openbare 

ruimte zijn achtergebleven, zoals een betonnen pingpongtafel. 

De ‘verhekking’ die je tegenkomt, is weer een reactie op de 

overlast van hangjongeren en drugsgebruikers, terwijl openbaarheid 

en doorwaadbaarheid het uitgangspunt voor de wijk 

was. De route brengt dit alles in kaart. We willen ervaarbaar 

maken hoe men in de verschillende perioden over ‘de kwalitatieve 

omgeving’ dacht.” 

Over wat ervan behouden moet blijven, spreekt Verdurmen 

zich niet uit. Wel vermoedt hij dat de Nieuwe Weerdjes overeind 

zal blijven, omdat het wijkje een van de betere in zijn 

soort is. “Áls het gesloopt moet worden, dan zou je het bijna 

willen verplaatsen naar het Openluchtmuseum, omdat het zo 

exemplarisch is voor zijn tijd. Tussen 1975 en 1985 keerde men 

zich tegen de monotone bouw van de Nieuwe Zakelijkheid 

uit de eerste naoorlogse decennia. De menselijke maat kwam 

voorop te staan en men vertrouwde niet meer zo op de 

vormgeving van overheid, stedenbouwers en architecten, die 

immers verantwoordelijk waren voor het architectuurbeeld uit 

de vroeg naoorlogse periode.” 

Het was daarnaast de tijd waarin de democratiseringsgolf en 

Duurzaamheid 

de emancipatie van de burger – eind jaren zestig al begonnen – 

ook het terrein van de planontwikkeling bereikten. “Architecten 

hingen bij wijze van spreken de hele dag aan de telefoon met 

werkgroepleden en hielden eindeloze vergaderingen met 

bewonersgroeperingen. Architectonische vormgeving kwam 

er niet echt bij kijken. Zo zijn er in die tijd door heel Nederland 

woonwijken en wijkjes zoals de Nieuwe Weerdjes in Arnhem 

gebouwd, opgetrokken uit van die uniforme, roodrozige bakstenen 

met betonnen balkonnetjes en van die gestandaardiseerde 

vormelementjes en schijndakvlakjes.” Verdurmen legt 

het beeldend uit in passende verkleinwoorden. “Aan de rand 

van de steden werden het bloemkoolwijken of verdwaalwijken. 

De plattegrond ervan is verdeeld in kleine hofjes en woonerfjes: 

de bloemkoolroosjes, waar je steevast in verdwaalt. In de 

binnensteden ontstaan ze na stadssanering, zoals de Nieuwe 

Weerdjes. De architecten, Van den Broek en Bakema, hebben 

zich er later van gedistantieerd, omdat zij zich niet meer met 

het eindresultaat konden identificeren. Inspraak en architectonische 

kwaliteit zaten elkaar in die tijd behoorlijk in de weg, 

ten nadele van de kwaliteit.” 

Design 

Met de aandacht voor kwaliteit van vormgeving is het sinds 

midden jaren tachtig wel weer goed gekomen. Enerzijds doordat 

men weer oog kreeg voor vormgeving en architectuur. 

Anderzijds door ontwikkelingen zoals de terugtredende overheid 

en het opkomende marktdenken. “Projectontwikkelaars 

en investeerders verwierven meer invloed op wat er waar en 


De entree van het Musiskwartier, het visitekaartje van Arnhem, is een jaar na de oplevering verrommeld 

hoe gebouwd werd. Parallel daaraan ontwikkelden ze uit de 

oude aanbodgerichte aanpak van de overheid een marktgericht 

stelsel, waarin ze heel bewust marktonderzoek naar de 

woningbehoeften gingen doen. Automatisch komt daarbij de 

burger weer in beeld.” 

Tegenwoordig is het kwaliteitsdenken heel sterk ingekapseld 

in de besluitvorming. Geen project zonder marktverkenning, 

masterplan, stedenbouwkundige plannen en beeldkwaliteitsplannen; 

de laatste twee al dan niet in het kader van een prijsvraag. 

Dat competitie-element haalt ook weer het beste in de 

vormgever naar boven. 

En met de relatie inspraak en architectonische kwaliteit is het 

ook niet slecht gesteld. “Door schade en schande wijs geworden, 

kiezen overheden en projectontwikkelaars steeds meer 

voor een open planproces. Ze erkennen nu dat het bijdraagt 

aan een duurzame waardering door de burgers en gebruikers 

van de gebouwde omgeving. De ene gemeente heeft er meer 

moeite mee dan de ander. In Nijmegen bijvoorbeeld was het in 

2000 wethouder Paul Depla die erop aanstuurde. Op zijn voorstel 

heeft het gemeentebestuur een plan van tafel geveegd, 

Flash Gordon geheten, dat weliswaar een Europese prijs had 

gewonnen, maar door de bewoners niet gepikt werd. Er is 

een plangroep van bewoners, ondernemers en betrokkenen 

geformeerd, die stap voor stap de plannen heeft ontwikkeld; 

het heet de Hessenberg. Gerenommeerde ontwerpers uit 

Nederland en België werden ervoor uitgenodigd. De plangroep 

heeft op stedenbouwkundig niveau al keuzes kunnen maken. 

Een open planproces houdt echter niet in dat de burger het 

ontwerp maakt. Daarvoor zijn altijd goede professionals 

nodig.” 


“Open planprocessen werken vaak het beste als het gebeurt 

met mensen die er direct bij betrokken zijn, in het gebied zelf. 

Al is het daarbij soms moeilijk om hun belangen af te meten 

aan de collectieve belangen voor de stad. Kijk naar de lage 

opkomst van het Arnhemse havenpreferendum. Dat was voor 

mensen in de buitenwijken veel minder belangrijk. Ik denk dat 

het voor veel mensen een ver-van-mijn-bed-show is geweest, 

en dat ze toch niet helemaal het belang van een dergelijk 

grote ingreep voor de stad hebben kunnen zien.” 

Musiskwartier 

Het Musiskwartier, het nieuwe winkelhart van Arnhem, is 

trouwens in de schaduw van de publiciteit ontwikkeld en 

wordt toch breed gewaardeerd, bedenkt Verdurmen nu. Een 

open planproces is dus niet per se vereist voor een geslaagd 

project. Wel is er kritiek op het beheer van de omgeving. “Een 

jaar na de oplevering is de entree al aan het verrommelen. 

Naast de Plus supermarkt heeft men een lelijke draaideur in 

de gevel geplaatst en de betonnen kolom ervoor is in de appelgroene 

huiskleur geschilderd. Gelukkig is dat groen nu met 

grijs overgeschilderd. Het hele pleintje ziet er rommelig uit, 

met die reclamezuil, de stalen paaltjes waarvan sommige al 

scheef staan, de marmeren banken, de kiosk met Vietnamese 

loempia’s. En ondanks de gratis fietsenstalling, blijf je struikelen 

over de fietsen. Hoe mooi een plan ook is, het moet 

onderhouden worden als het er eenmaal staat. Dat is ook een 

aspect van duurzame kwaliteit van de bebouwde omgeving. 

Het is een continue zorg.” 

www.casa-arnhem.nl

Sponsors gezocht met warm hart voor Spanje 

‘pasión’ in arnhem 

In juni 2008 zal het tijdens de grote kunst- en cultuurmanifestatie ‘Pasión’ in 

de Arnhemse Eusebiuskerk zinderen van Spaanse passie. Spaanse kunstenaars 

exposeren er grote werken, er zijn lezingen en er is muziek. “Spanje is meer 

dan alleen maar zon en strand”, zegt hispaniste Alicia Winters, die het initiatief 

voor de manifestatie nam. 

Alicia Winters is tolk/vertaalster en heeft haar eigen bureau 

voor intercommunicatie met Spanje, en daarnaast organiseert 

ze tentoonstellingen met werk van Spaanse kunstenaars 

en brengt ze uitwisselingen op gang tussen hen en hun 

Nederlandse collega’s. 

Voor de manifestatie in de Eusebiuskerk haalt ze twintig vooraanstaande 

kunstenaars uit Spanje naar Nederland. Ze is blij 

dat ze de Eusebius tot haar beschikking heeft, want nu kan ze 

ook eens hun grote werk laten zien. “Het zijn beeldhouwers 

en schilders die allemaal één of meerdere grote prijzen hebben 

gewonnen bij Spaanse nationale en regionale concoursen. 

Voor de opening komt de muziekgroep Merengue de Córdoba 

over.” Naast deze tentoonstelling is er ook een fotoserie te 

zien over de Semana Santa in Spanje en zijn er lezingen over 

kunst, cultuur en architectuur. 

De bezoekers van de manifestatie zullen ontdekken dat 

Spanje meer is dan alleen maar zon en strand, voorspelt Alicia 

Winters. “Na de dood van generaal Franco in 1975 ontwikkelde 

Spanje zich tot het vrije Spanje van nu. De laatste tien tot 

vijftien jaar heeft de Spaanse, moderne kunst een grote vlucht 

genomen. Jaarlijks worden er ‘certámenes de arte plástico’ 

gehouden - wedstrijden - waaruit elke keer weer verrassende 

kunstenaars tevoorschijn komen. Het is tijd dat zij ook in het 

buitenland bekend worden.” 

Begroting 

Alicia Winters heeft voor de organisatie – ze wordt bijgestaan 

door een klein werkteam - de stichting Pasión opgericht. 

Daarnaast is ze geadviseerd door José Alferink, oud-directeur 

van Kunsthuis 13 in Velp, en door Max Meijer, oud-directeur 

van het Museum voor Moderne Kunst Arnhem; Meijer is ook 

gevraagd op te treden als conservator. 

De begroting van de manifestatie is tweehonderdvijftigduizend 

euro groot. Voor ongeveer driekwart daarvan zoekt 

Alicia Winters nog sponsors, kleine en grote. Voor hen zijn 

aparte arrangementen gemaakt. Zo krijgen de grote sponsors 

- vanaf vijftienduizend euro –behalve naamsvermelding in 

onder andere de catalogus ook een lezing naar keuze, die zij 

met twintig tot 25 eigen relaties kunnen bijwonen. Napraten 

in de expositieruimte hoort er ook bij, onder het genot van 

tapas en wijn, en omlijst door Spaanse muziek. Aansluitend 


Fotografie Ube, Madrid 

kunnen de sponsors in café-brasserie Dudok hun relaties een 

ontvangst of diner op maat aanbieden. 

“Pasión biedt bedrijven een fantastische gelegenheid voor 

extra exposure. Arnhem trekt als beste binnenstad van 

Nederland veel bezoekers. Vooral in juni 2008 zullen er veel 

binnen- en buitenlandse bezoekers komen vanwege de internationale 

beeldententoonstelling Sonsbeek 2008. Bij de opening 

worden de beelden in processie door de stad gedragen, ook 

langs de Eusibiuskerk die met Pasión in het kunstrouteboekje 

wordt opgenomen. Juni wordt dé stedentripmaand!” 

Esperanzas doradas (gouden verwachtingen) van Ube, Madrid 

www.aliciawinters.nl 


column 

Een bekend aforisme luidt: ‘Democratie is 

een proces waarin de mensen vrij zijn om 

de man te kiezen die van alles de schuld 

krijgt’. Maar Wim Kan zei: ‘Democratie 

is de wil van het volk. Elke morgen lees 

ik stomverbaasd in de krant wat ik nou 

weer wil’. Hoe is het met de kwaliteit en 

duurzaamheid gesteld van onze politiek en 

democratie? 

politieke duurzaamheid 

De drie grote partijen, CDA, PvdA en VVD, en hun voor- 

lopers vertegenwoordigen al ruim een eeuw lang een 

ruime meerderheid van het electoraat. Ook vinden we 

er altijd wel twee van terug in de regering. Je kunt ze 

dus ‘duurzame partijen’ noemen. Maar voor hoelang 

nog? De winst van de Lijst Pim Fortuyn in 2002 deed 

het partijsysteem op zijn grondvesten schudden. In 

2006 maakte de SP een opzienbarende winst, en als 

er nu verkiezingen zouden worden gehouden, zouden 

Wilders en Verdonk een substantieel deel van het electoraat 

winnen. Die ‘nieuwkomers’ onttrekken stemmen 

aan de gevestigde partijen, die samen niet meer op een 

meerderheid kunnen rekenen. De uiterste houdbaarheidsdatum 

komt nog niet in zicht, maar er is toch wel 

sprake van een zekere vergankelijkheid. 

De ‘duurzame kiezer’ is ook aan verandering onderhevig. 

Sinds het einde van de verzuiling zijn steeds meer 

kiezers gaan zweven; een minderheid stemt bij drie 

opeenvolgende verkiezingen nog wel trouw op dezelfde 

partij. Toch blijkt uit kiezersonderzoek ook dat veel van 

die wisselaars niet echt op drift zijn geraakt. Ze stemmen 

bijvoorbeeld meestal op een partij die ideologisch 

dicht bij de oude partij staat. Of ze brengen uit ongenoegen 

een proteststem uit. ‘Strategisch stemmen’ 

hoort ook tot het kiezersrepertoire; stem partij X om 

partij Y uit de regering te houden. 

Dit weloverwogen kiesgedrag wijst niet direct op kwaliteitsverlies 

van kiezers. Dan kun je beter kijken naar de 

opkomstpercentages bij verkiezingen en referenda. De 

recente ervaringen met referenda geven te denken, al 

kun je het een kiezer niet euvel duiden dat hij/zij niet 

opkomt als het om drie keer niks gaat. Op die manier 

worden burgers erg weinig in staat gesteld om van hun 

politieke duurzaamheid blijk te geven. 


Over de duurzaamheid van onze zo gekoesterde democratie 

maakt men zich alom zorgen. Van 5 tot 12 oktober 

was het de Week van de Democratie. Een blik op 

de bijbehorende website, www.wijzijndebaas.nl, maakte 

snel duidelijk dat onze democratie het bij de eerstvolgende 

APK-keuring moeilijk zal krijgen. Op de site 

konden alle burgers hun voorkeur voor een tiental verbetermaatregelen 

kenbaar te maken. Maar helaas ging 

het niet echt over de participatiemogelijkheden, terwijl 

alle opinie- en kiezersonderzoeken sinds 1967 steeds 

hetzelfde aantonen: burgers zijn ontevreden over onze 

democratie. 

Ook het grote, online opinieonderzoek de ‘21minutenenquête’ 

van begin oktober maakt dat glashelder. De 

helft van de burgers voelt zich niet vertegenwoordigd 

in de politiek, 57 procent vindt dat men niet voldoende 

invloed heeft op het Nederlandse bestuur, 83 procent 

meent dat de burger zelf het meest verantwoordelijk is 

voor de instandhouding van de politiek en tweederde is 

voorstander van het bindende referendum. 

Is het dus slecht gesteld met de duurzaamheid van onze 

democratie? Niet als het gaat om de overlevingskansen, 

maar wel als je het kwaliteitsaspect erbij betrekt. 

Monique Leyenaar 

Hoogleraar Vergelijkende Politicologie, 

i.h.b. Politieke Participatie en Politieke Vernieuwing, 

Radboud Universiteit Nijmegen 

m.leyenaar@fm.ru.nl

Stichting De Driestroom verbetert kwaliteit door klantervaringsonderzoek 

een koffer met kaartjes 

Stichting De Driestroom, met meer dan negentig locaties in Arnhem, Nijmegen 

en het Land van Maas en Waal, biedt steun aan mensen met een verstandelijke 

beperking. De kwaliteit van bestaan van de cliënten staat hierbij voorop. 

Daarom heeft De Driestroom een grootschalig klantervaringsonderzoek onder 

cliënten en hun ouders gehouden. 

“Wil je kwaliteit leveren, dan moet je weten hoe je cliënten 

de dienstverlening ervaren.” Aan het woord is Ton Oolthuis, 

als hoofd bestuursbureau nauw betrokken bij het klantervaringsonderzoek 

dat is uitgevoerd door het onafhankelijke 

onderzoeksbureau ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen. 

“We hadden ook de mogelijkheid ons aan te sluiten bij een 

onderzoek uitgevoerd door de koepelorganisatie, maar zij 

ontwikkelden een instrument voor alle gehandicapten, terwijl 

wij uitsluitend met mensen met een verstandelijke beperking 

werken. Bovendien wilden zij een benchmark, waarbij de 

diverse instellingen tegen elkaar afgezet worden. Wij wilden 

echter specifiek weten waar onze eigen knelpunten zitten. 

Gevolg is wel dat we ons onderzoek geheel zelf hebben moeten 

financieren.” 

Een koffer met kaartjes 

De wijze waarop het onderzoek werd uitgevoerd is bijzonder. 

De basis werd gevormd door een speciaal kwaliteitsinstrument 

dat werd ontwikkeld door dr. Wil Buntinx van de Universiteit 

Maastricht. Oolthuis: “Zes getrainde interviewers hebben 

ruim zevenhonderd van de duizend volwassen cliënten ondervraagd, 

een ongekend hoog responspercentage. Ze werkten 

daarbij met een speciaal daarvoor ontwikkelde gevisualiseerde 

vragenlijst en een zogenaamde interviewkoffer met 

beeldmateriaal. Onze cliënten konden met de kaartjes, met 

daarop een duim omhoog of een duim omlaag, aangeven hoe 

ze denken over de voorgelegde situatie. Voor de ouders werd 

een bestaande vragenlijst verfijnd.” 

De resultaten van het onderzoek zijn zeker bemoedigend. 

Cliënten en ouders zijn over het algemeen zeer tevreden over 

de zorgen dienstverlening van De Driestroom. Vooral de 

veiligheid, een onderwerp dat ouders en verwanten veruit het 

belangrijkste vinden, kwam zeer goed uit de bus. Er kwamen 

echter, zoals beoogd, ook enkele verbeterpunten naar voren. 

Deze verbeterpunten zijn per team omgezet in plannen om 

deze aan te pakken en te verbeteren. Het klantervaringsonderzoek 

onder cliënten zal een integraal onderdeel gaan vormen 

van het individuele begeleidingsplan. Onder ouders en verte- 

www.driestroom.nl 

Stichting De Driestroom 

Tekst Hans Rebers 

Fotografie Goedele Monnens 

genwoordigers wordt het onderzoek tweejaarlijks herhaald. 

Oolthuis: “Zo hebben we constant een vinger aan de pols als 

het gaat om de kwaliteit van onze diensten.” 

Trots 

Oolthuis: “We zullen ook meer aandacht gaan besteden aan 

een actieve en gezonde leefwijze. Dan kan je denken aan 

voeding, maar ook het zorgen voor een goede afwisseling in 

de dagbesteding valt er onder. Daarom zijn we samenwerking 

aangegaan met fitnesscentra en zijn ook besprekingen in gang 

gezet met het CIOS in Arnhem. Dankzij het onderzoek hebben 

we dus concrete keuzes kunnen maken die onze kwaliteit van 

ondersteuning gericht zullen verbeteren. 

Sinds we dit onderzoek hebben gepubliceerd worden we vaak 

benaderd door andere instellingen die dit instrument ook willen 

toepassen in hun organisatie. Daar zijn we best trots op.” 



Performatica traint thuiszorgmedewerkers Vérian 

sterk in je werk 

Steeds meer thuiszorgmedewerkers krijgen te maken met ongewenste situaties. 

Training- en consultancybureau Performatica leerde de medewerkers van thuiszorgorganisatie 

Vérian om te gaan met dergelijke situaties. 

Sociale veiligheid is een belangrijk thema binnen de thuiszorg. 

Bij thuiszorgorganisatie Vérian is dit niet anders. Ina van 

Swaaij, als arbo-coördinator medeverantwoordelijk voor het 

welzijn van alle medewerkers van Vérian: “Er zijn steeds meer 

mensen afhankelijk van de thuiszorg, met heel uiteenlopende 

ziektebeelden en wensen. Helaas neemt ook het aantal uitingen 

van agressief en dwingend gedrag toe.” 

Convenant 

Die ontwikkeling was aanleiding om binnen de sector een 

convenant op te stellen. Hierin was de afspraak opgenomen 

aandacht te besteden aan de veiligheid van medewerkers 

binnen de thuiszorg. In dit kader heeft Vérian een enquête 

onder de medewerkers gehouden. Ina Van Swaaij: “Een van 

de uitkomsten was dat er met name onder medewerkers die 

in ongewenste situaties terecht waren gekomen, behoefte was 

aan een bepaalde vorm van training.” 

Deze training kreeg de naam ‘Sterk in je werk’. Voor de uitvoering 

werd een beroep gedaan op Performatica. Ina van Swaaij: 

“Performatica had al ervaring met interactieve workshops met 

een persoonlijke en praktijkgerichte aanpak. Bovendien waren 

zij zich er goed van bewust dat dergelijke trainingen heftige 

emoties bij de deelnemers los kunnen maken. Het is zeer 

belangrijk dat de trainer hier goed op inspeelt. Voor ons reden 

genoeg om Performatica voor deze training in te schakelen.” 

Professionals 

Samen met de opleidingsadviseur van Vérian hebben Ina Van 

Swaaij en Performatica vervolgens de inhoud en vorm van de 

training vastgesteld. “Hierbij zijn we uiteraard uitgegaan van 

het welzijn van onze medewerkers. Tegelijkertijd wilden we 

rekening houden met het feit dat zij professionals zijn, met wie 

je dus niet té bemoederend moet omgaan.” 

Uiteindelijk is ervoor gekozen om in groepjes van ongeveer 

tien medewerkers, in samenwerking met een professionele 

acteur, voorgekomen situaties te bespreken en na te spelen. 

Ina Van Swaaij: “Iedereen die behoefte had aan de training, 

kon zich hiervoor inschrijven. Alle deelnemers is vervolgens 

gevraagd een leervraag te formuleren, gebaseerd op een 

persoonlijke ervaring. Deze ervaring werd met een profes- 



sionele acteur nagespeeld. Onder begeleiding van de trainer 

van Performatica werd vervolgens met de groep besproken 

wat er goed en fout was gegaan en hoe ze in de toekomst met 

vergelijkbare situaties om zouden kunnen gaan.” 

Handelingsalternatief 

De resultaten van de training zijn positief, vertelt Ina Van 

Swaaij. “In drie jaar tijd hebben in totaal ongeveer honderd 

medewerkers, met name huishoudelijk medewerkers en medewerkers 

uit de verpleging en verzorging, deelgenomen aan de 

training. De medewerkers hebben aangegeven niet langer met 

hun problemen rond te lopen nu ze besproken zijn. Ze hebben 

nu een handelingsalternatief, mochten ze in de toekomst in 

een soortgelijke situatie terechtkomen. Op deze manier voorkom 

je uitval door ziekteverzuim en psychische overbelasting. 

Het is dus een uiterst effectieve training gebleken.” 

www.performatica.nl 

Performatica 

Ina van Swaaij, arbo-coördinator bij thuiszorgorganisatie Vérian 


Een 10 voor duurzaamheid 

bd architectuur zit het duurzaam, integraal ontwerpen in de 

genen. Het bureau verenigt de vakgebieden architectuur, interieur, 

bouwkunde, advies en stedenbouw in zich. Sinds de jaren 

negentig integreert het bureau die breedte met duurzaam en 

energiezuinig bouwen. 

Het raadhuis van de gemeente Heemskerk is het voorlopige 

hoogtepunt in deze ontwikkeling. Het is het eerste 

gebouw dat bd architectuur ontwerpt met behulp van GPR- 

Gebouw. GPR-Gebouw is een softwarepakket waarmee je 

vijf soorten duurzame maatregelen met elkaar in balans 

kunt brengen: energieverbruik, de keuze van materialen, de 

afvalstromen, het waterverbruik en gezondheid. “De keuzes 

hangen af van de duurzaamheidsambities van de opdrachtgever: 

hoeveel energiereductie wil hij bereiken? De prestaties 

worden voor elke categorie uitgedrukt in een rapportcijfer. 

Je krijgt een 5 als je bouwt volgens het Bouwbesluit. 

Maar we streven natuurlijk naar de maximale duurzaamheid: 

een 10”, aldus Johan Meijer, architect en directeur, van bd 

architectuur dat een licentie heeft voor het gebruik van 

GPR-Gebouw. 

“Het is leuk en inspirerend om mee te werken. Je kunt de 

opdrachtgever meteen laten zien wat bijvoorbeeld het toepassen 

van zonnepanelen be tekent voor de energieprestatie van 

het gebouw. Dat maakt het zeker voor een gemeentebestuur 

heel concreet.” 

www.bdarchitectuur.nl

Ondernemers kunnen ambassadeur van Breed worden 

“De regering heeft haar mond vol van het stimuleren van de 

kennismaatschappij. Als ik heel eerlijk ben dan moet ik zeggen 

dat de onderkant van de arbeidsmarkt daarbij wel eens 

vergeten wordt.” Aan het woord is Ton Weijers, manager 

Detachering en Begeleid Werken van Breed. “Het wordt er dan 

ook niet makkelijker op mensen met een sw-indicatie aan het 

werk te helpen. Om dat probleem op te vangen zijn we constant 

op zoek naar innovatieve oplossingen.” 

De intensieve benadering van de arbeidsmarkt in Project 

Wijchen is hier een goed voorbeeld van. Manager Marketing en 

Commercie Pieter Piscaer: “De gemeente Wijchen legde ons 

het probleem voor dat ze veel jongeren in de Bijstand hebben. 

Omdat we al een contract met hen hadden als uitvoerder van 

de Wet Sociale Werkvoorziening, hebben we in samenspraak 

besloten deze groepen in één project onder te brengen: 

project Wijchen. We doen dit samen met reïntegratiebureau 

Support BV.” 

Bijzonder aan de aanpak binnen het project is dat er vanuit 

verschillende invalshoeken geprobeerd wordt om potentiële 

werkgevers te interesseren. Piscaer: “Naast traditionele middelen 

als advertenties en mailings, hebben we sterk ingezet 

op netwerken. Denk daarbij aan het netwerk van onze eigen 

accountmanagers en consulenten, maar ook aan het lidmaatschap 

van het netwerk van lokale ondernemers- en brancheverenigingen. 

Ook nemen we geregeld deel aan bedrijvendagen 

in de regio. Hier organiseren we korte gesprekjes, speeddates, 

tussen ondernemers en onze medewerkers.” 

Daarbij is het streven dat de ondernemers medewerkers van 

Breed in dienst nemen. Maar het is ook mogelijk dat ze ambassadeur 

van Breed worden. Piscaer: “Ambassadeurs krijgen 

mini-cv’tjes van onze medewerkers mee. Deze kunnen ze uitdelen 

aan mensen uit hun eigen netwerk. Op de website www. 

breedvrienden.nl kunnen geïnteresseerde ondernemers hier 

meer over lezen.” 

De brede aanpak blijkt succesvol. Weijers: “Mensen op de 

arbeidsmarkt plaatsen gaat echt één voor één. Ons streven 

is voor eind 2007 vijfentwintig extra mensen geplaatst te 

hebben, een aantal dat we nu al zo goed als bereikt hebben! 

Breed Passend Personeel 



“mensen begeleiden naar 

werk gaat één voor één” 

Breed is in de regio Nijmegen verantwoordelijk voor de uitvoering van de Wet 

Sociale Werkvoorziening. In het Project Wijchen toont Breed zich daarbij van 

zijn meest innovatieve kant. Met succes. 

Bovendien zijn het kwalitatief erg goede plaatsen, die uitstekend 

passen bij onze werknemers. We gaan immers uit van 

onze medewerkers en hun specifieke kwaliteiten. Van daaruit 

gaan we op zoek naar passend werk. Niet alle werkgevers passen 

dus bij onze medewerkers.” Piscaer valt hem bij: “Andere 

sw-bedrijven hebben dan ook interesse getoond in onze 

methodiek. Als mensen helemaal vanuit Alkmaar komen om je 

verhaal te horen, dan weet je dat je goed bezig bent!” 

Mensen met een sw-indicatie kunnen aan het werk in onder 

andere Project Wijchen van Breed. Als gevolg van een lichamelijke, 

verstandelijke of psychische handicap zijn zij alleen 

onder aangepaste omstandigheden in staat tot regelmatige 

arbeid. Zij vallen onder de Wet Sociale Werkvoorziening. 

Linda van Kesteren is als schoonheidsspecialiste ge detacheerd. 

www.denkbreed.nl 



Prins Willem Alexander bij opening Sport & Innovatie Centrum op Papendal 

NOC * NSF 

Tekst NOC * NSF 

Fotografie NOC * NSF 

nieuw imago: professioneel, 

compleet en gastvrij 

Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Willem Alexander heeft woensdag 28 

november het Sport & Innovatie Centrum op Papendal geopend. Het nieuwe 

centrum gaat zoveel mogelijk kennis op het gebied van sport en innovatie 

bundelen, om onder meer trainingsmethoden, sportproducten en andere vernieuwingen 

in de sport te ontwikkelen. Een nieuwe drager van het veranderde 

imago van Papendal. 

In de aanloop naar de Olympische Spelen van Beijing wordt nu 

al gebruik gemaakt van het Sport & Innovatie Centrum, dat is 

opgezet door NOC*NSF. ‘Bewoners’ van het Sport & Innovatie 

Centrum zijn onder meer ISA Sport bv, Sport Medisch Centrum 

Papendal en InnoSportNL. Deze laatste organisatie werd vorig 

jaar opgezet door TNO en NOC*NSF. 

Na de opening werd ZKH Prins Willem Alexander rondgeleid 

door het gebouw. Hij heeft onder andere de klimaatkamer 

bezichtigd en demonstraties gekregen van en uitleg gekregen 

over de verschillende werkzaamheden. Na de rondgang 

door het Sport & Innovatie Centrum was er in het Hotel en 

Congrescentrum Papendal nog een minisymposium over innovatie 

in de sport. 

De totstandkoming van het Sport & Innovatie Centrum is 

onderdeel van een grotere reeks vernieuwingen op het nationale 

topsporttrainingscentrum Papendal. In 2005 werden al 

de technisch geavanceerde blauwe buiten-atletiekbaan en een 

rijk geoutilleerde krachtruimte gerealiseerd. In 2006 open- 

Het eind november geopende Sport & Innovatie Centrum 

de NOC*NSF. een semi-permanente topsport-trainingshal en 

recent zijn er opnieuw twee nieuwe trainingshallen in gebruik 

genomen. 

Papendal, dé trainingslocatie 

Jochem Schellens is als manager facilitaire dienst van 

NOC*NSF verantwoordelijk voor alles op het gebied van 

onderhoud en beheer van de gebouwen en terreinen op het 

Nationale Sportcentrum. Ook de nieuwe ontwikkelingen vallen 

onder zijn verantwoordelijkheid. Volgens Schellens sluit 

de vernieuwing van de accommodaties precies aan bij wat de 

sporters willen. “Net als de rest van de samenleving wordt 

ook de sport steeds professioneler en veeleisender. Van 

sporters worden enorme prestaties verwacht. Dat vraagt om 

passende faciliteiten. Wij willen die bieden. Met behulp van 

geavanceerde technieken zorgen we ervoor dat Papendal dé 

trainingslocatie is, helemaal gericht op topprestaties. Maar dat 

is niet het enige. Sporters hebben meer nodig dan alleen training. 

Sportmedische faciliteiten bijvoorbeeld en professionele 

krachttraining. Maar ook goede voeding en een plek waar zij 

even tot rust kunnen komen. Bij ons vinden ze dit allemaal op 

hetzelfde terrein. Ook voor accommodatie zorgen wij zonder 

probleem.” 

Nieuw imago 

Steeds meer sporters ontdekken de faciliteiten op Papendal 

en maken er actief gebruik van. Schellens: “Ook buitenlandse 

sporters leren Papendal kennen als een multifunctioneel 

centrum waar zij meer dan welkom zijn. De basis is er. Het terrein 

beschikt over een indrukwekkende hoeveelheid sportieve 

en recreatieve faciliteiten. En we zijn nog altijd bezig met 

vernieuwing. Papendal heeft de afgelopen periode een heel 

ander imago gekregen. We staan nu bekend als professioneel, 

compleet en zeer gastvrij. En dat is precies wat wij voor ogen 

hadden.” 

www.sport.nl 



Is gescheiden inzameling van GFT-afval nog duurzaam? 

Synthese Adviesgroep 

“andere keuzes mogelijk voor 

gescheiden inzameling” 

Dat vindt Lourens Aalders, partner in Synthese adviesgroep. De verwerking 

van al het afval dat wij – particulieren en bedrijven – produceren, lijkt een 

noodzakelijk kwaad van de relatieve luxe waarin wij leven. Daaraan lijkt weinig 

duurzaamheid te beleven. De werkelijkheid is anders en geeft aanleiding andere 

keuzes van gescheiden inzameling en verwerking te onderzoeken. 

Synthese adviesgroep adviseert opdrachtgevers bij het optimaliseren 

van de efficiency en effectiviteit van de afvalverwijderingsketen. 

Streven daarbij is: kijk wat je kunt besparen op 

energie en grondstofverbruik, maar óók op kosten, door preventie 

en beperking, hergebruik en recycling en door ‘energy 

recovery’ (energieterugwinning). Dit principe staat bekend 

als de ‘ladder van Lansink’. Afval kan gescheiden worden 

ingezameld en verwerkt als dat zinvol is, zoals met groente-, 

fruit- en tuinafval (GFT), glas, papier, textiel, metalen. Waar dat 

niet zinvol is, blijft de uiterste optie over en dat is integraal 

inzamelen en verwerken. 

Biomassa 

Een afvalstroom die momenteel bijzonder in de belangstelling 

staat, is biomassa. Grof gesteld valt hier alles onder wat 

vrijkomt bij het onderhoud van privaat en gemeentelijk groen: 

het grof groenafval. De hout(achtige) fractie in biomassa is 

een uitstekende energiedrager, prima geschikt als brandstof 

in een biomassa-energiecentrale. Die van Essent in Cuijk is het 

meest bekende, regionale voorbeeld. Maar met een kleine(re) 

installatie kan ook een fabriek met een hoge energieconsumptie 

gevoed worden of kan een gemeentelijk gebouw in 

zijn energiebehoefte worden voorzien. De energie opgewekt 

uit biomassa, kan zowel in elektriciteit als in warmte worden 

omgezet. Dat levert een besparing op van primaire brandstoffen 

zoals aardgas en / of steenkolen, hetgeen biomassa tot 

een duurzame(re) brandstof maakt. 

Veel biomassa wordt nu verwerkt in groencomposterings- 

installaties of –vergistingsinstallaties en de compost die zo 

wordt verkregen, vindt in Nederland steeds moeizamer een 

weg in het hergebruikcircuit, bijvoorbeeld als bodemverbeteraar. 

Het is daarnaast een bewerkelijk proces. Verder levert 

zowel composteren als vergisten een behoorlijke bijdrage aan 

de CO2-emissies en dus aan het broeikaseffect. Dit milieueffect 

is lange tijd onderbelicht gebleven, omdat het hergebruikprincipe 

en de lagere verwerkingskosten destijds de belangrijke 

drijfveren waren om te gaan composteren. Het broeikaseffect 

werd vijftien jaar geleden nog niet als probleem gezien. 

Tekst Lourens Aalders 


Met deze nieuwe inzichten kan de vraag gesteld worden of 

composteren of vergisten van het GFT-afval nog wel toekomst 

heeft. Slechts tien tot vijftien procent van de GFT-massa is 

groente- of fruitafval. Het meeste is dus tuinafval en daarvan 

vormt snoeihout het grootste volume, dat daarmee een belangrijke 

bron kan zijn voor duurzame energie uit biomassa. 

Het kan dan rendabel worden om tijdens de snoeiseizoenen 

(voorjaar en najaar) alleen het tuinafval met voornamelijk 

snoeihout gescheiden op te halen. Het groente- en fruitafval 

wordt dan weer samen met het restafval ingezameld en linea 

recta vervoerd naar de AVI. 

Synthese adviesgroep volgt deze ontwikkelingen op de voet. 

Uiteraard vergen andere keuzes over gescheiden afvalinzameling 

een heldere analyse van de omstandigheden. Synthese 

Adviesgroep wil haar opdrachtgevers daarin graag adviseren 

(zie ook Partnernieuws pagina 58). 

Lourens Aalders bij de milieustraat in Elst 

www.synthese.nu 


Kernactiviteit: training en werving & selectie 


Tekst Actorion 


lumion ziet het levenslicht 

“Het besluit om een nieuw bedrijf te starten komt niet uit de lucht vallen. 

Het aantal opdrachten neemt toe en de marktontwikkelingen tonen aan dat 

het einde van de groei nog lang niet in zicht is. Om die reden starten we na 

de jaarwisseling met Lumion, een bureau dat zich volledig gaat toeleggen op 

training, werving & selectie.” 

Aldus Peter Smit, directeur van Actorion Communicatie 

Adviseurs (Velp / Den Haag). Na de jaarwisseling draagt het 

bureau een aantal producten en diensten over aan het nieuwe 

zusterbedrijf Lumion. “Actorion is en blijft een communicatieadviesbureau 

met een aantal kerntaken. Mede op verzoek 

van onze klanten hebben we in de afgelopen jaren regelmatig 

opdrachten uitgevoerd op het gebied van training, werving & 

selectie. Dat is op zich niet vreemd, want onze adviseurs zijn 

gespecialiseerd in overheidscommunicatie, kennen de wereld 

van onze opdrachtgevers en zijn goed op de hoogte van de 

ontwikkelingen op de arbeidsmarkt.” 

Experts 

“We hebben echter nu het moment bereikt om deze activiteiten 

onder te brengen in een zelfstandige onderneming, 

waarin een team van experts de producten en diensten op het 

gebied van training, werving & selectie nog beter in de markt 

kan zetten. Eigenlijk wordt een bijproduct van Actorion een 

hoofdproduct van Lumion.” 

Een aantal belangrijke stappen is al gezet. Het business plan is 

afgerond, de huisstijl staat in de steigers en de stukken van de 

notaris kunnen worden getekend. Inmiddels is ook de eerste 

grote transfer een feit. Bert Blonk, afkomstig van het trainingen 

adviesbureau Performatica, begint in het nieuwe jaar als 

senior adviseur bij Lumion. Hij wordt tevens de teamcoördinator 

en het eerste aanspreekpunt voor de opdrachtgevers. 

Aanbod 

Het aanbod van trainingen van Lumion is gericht op bestuurders, 

management en medewerkers bij zowel overheden 

als het bedrijfsleven. De werving en selectie zal zich vooral 

richten op de markt van communicatieprofessionals die bij de 

overheid werken of willen gaan werken. 

“Het trainingsprogramma is inderdaad een programma dat 

breed inzetbaar is. Dat laat de praktijk nu al zien. Tot onze 

opdrachtgevers behoren overheden, bedrijven, instellingen en 

andere organisaties. Met werving & selectie richt Lumion zich 

vooral op communicatieprofessionals die hun loopbaan bij de 

overheid willen doorbrengen. Die markt kennen we als geen 

ander en daar ligt onze kracht. We hebben nu al de beschikking 

over een databank met mensen die als communicatieadviseur 

een nieuwe baan zoeken. Daar plukt Lumion straks de 

vruchten van”, aldus Smit. 

Trainingen 

“Alle trainingen hebben betrekking op het verbeteren van 

de performance van een persoon of van een groep”, vertelt 

Bert Blonk. “De performance heeft uiteraard te maken met 

de huidige functie en werksituatie, maar is ook onlosmakelijk 

verbonden met de verdere loopbaan. Als je lekker in je vel 

zit en goed functioneert, dan ga je ook kijken naar de toekomstmogelijkheden 

bij de eigen werkgever of elders. Er zit 

een brugfunctie tussen training en coaching aan de ene kant 

en werving en selectie aan de andere kant. Lumion maakt de 

samenhang tussen de verschillende disciplines in de praktijk 

zichtbaar.” 

Het is de bedoeling dat Lumion de beschikking krijgt over een 

team van eigen trainers en coaches. Voor het uitvoeren van 

omvangrijke trainingsprojecten kan Lumion daarnaast een 

beroep doen op een uitgebreid netwerk van specialisten. Bert 

Blonk: “De vraag van de klant staat centraal. Vervolgens leveren 

wij een trainingsprogramma op maat.”

Bert Blonk, per 1 januari 2008 teamcoördinator en trainer/adviseur van Lumion 

Werving & selectie 

Op het gebied van werving & selectie richt Lumion zich straks 

op de communicatiemensen die een (nieuwe) baan zoeken in 

de publieke sector. Hiervoor zijn diverse trajecten ontwikkeld. 

Bert Blonk: “We voorzien in de behoefte van de klant. We kunnen 

een klus helemaal van start tot finish uitvoeren of juist 

ondersteuning bieden bij een procedure waarvan de regie bij 

de opdrachtgever blijft liggen. In alle gevallen is het doel dat 

we de juiste persoon voor de juiste plek vinden.” 

Lumion gaat extra aandacht schenken aan de brede groep 

van jonge communicatieprofessionals die bezig zijn met hun 

eerste baan bij de overheid. Voor deze jongeren verzorgt 

Lumion een persoonlijk loopbaanadvies. Bovendien wordt een 

groep talentvolle adviseurs geselecteerd voor een speciaal 

trainingstraject waardoor de carrièrekansen van de betrokkenen 

worden verbeterd. 

Talententeam 

Verder worden er plannen uitgewerkt voor een talententeam 

van dertig adviseurs die kunnen rekenen op een persoonlijke 

begeleiding van Lumion. Smit: “We denken aan een programma 

van themabijeenkomsten, trainingen en workshops. In 

deze opzet maken we tevens gebruik van ervaren communicatieprofessionals 

die hun kennis en ervaring met de talenten 

willen delen. Op deze manier worden jonge vakgenoten voorbereid 

op een nieuwe stap in hun loopbaan.” 

Smit verwacht dat met name jonge communicatieprofessionals 

in de komende jaren sneller van baan verwisselen. “De 

eigen carrière is belangrijker geworden dan de band met een 

werkgever. Voor overheden en bedrijven wordt het steeds 

moeilijker om voor bepaalde functies geschikte kandidaten 

te vinden. Lumion kan in deze situatie toegevoegde waarde 

leveren en de gewenste match tussen vraag en aanbod tot 

stand brengen.” 

Aanbod van trainingen 

Lumion biedt straks een uitgebreid assortiment van trainingen 

aan. Onderdelen van het trainingsprogramma zijn 

onder meer: 

- communicatie en communicatievaardigheden; 

- omgaan met de media; 

- presentatietechniek; 

- coachend leidinggeven; 

- teambuillding; 

- interne communicatie tijdens veranderingstrajecten; 

- interactievaardigheden; 

- conflicthantering; 

- onderhandelen; 

- klantgericht werken; 

- timemanagement; 

- loopbaanplanning en -begeleiding; 

- samenwerkingsvaardigheden; en 

- persoonlijke ontwikkeling. 

www.lumion.nl (per 1 januari 2008) 



“Probleemoplosser” Peter Wisgerhof is de nieuwe directeur van Novio 


Fotografie Ron Moes 

“openbaar vervoer is serieus 

alternatief voor auto” 

Als directeur van Novio is Peter Wisgerhof niet bepaald in rustig vaarwater 

terecht gekomen. Overnames en de internationale ambities van het moederbedrijf 

Connexxion maken het een uiterst enerverende baan. Bovendien speelt 

in openbaar vervoer duurzaamheid altijd op de achtergrond mee. Wisgerhof is 

echter “een echte probleemoplosser”. 

”De wereld van het openbaar vervoer is inderdaad altijd 

in beweging!”, zegt Wisgerhof lachend. “Onlangs nog is 

Connexxion overgenomen door het Franse Transdev. Mijn 

ervaring in het omgaan met de dynamiek die dit extern en 

intern teweegbrengt, is een van de redenen dat ik hier directeur 

geworden ben. Ook de internationale ambities van het 

bedrijf, mede door de overname door Transdev, spreken me 

enorm aan.” 

Even een korte geschiedenisles. Novio wordt in 1957 opgericht 

om het busvervoer in de gemeente Nijmegen voor haar 

rekening te nemen. Eind 2006 wordt Novio overgenomen 

door Connexxion, uitbater van ondermeer het busvervoer in 

en rond Arnhem. Samen worden ze, met Hermes, voor een 

groot deel verantwoordelijk voor het stad- en streekvervoer in 

de Stadsregio Arnhem Nijmegen. Dit is ook de tijd dat Peter 

Wisgerhof zijn intrede doet. 

Wisgerhof is van huis uit registeraccountant. Hij begint in 

Peter Wisgerhof, directeur van Novio 

1984 bij Philips en doorloopt daar ongeveer alle functies binnen 

de financiële kolom. Later is Wisgerhof nog werkzaam 

bij Philips CSI als financieel directeur en directielid bij Inalfa 

Roofsystems Group, om vervolgens via Connexxion Hilversum 

bij Novio te komen. 

Vrije busbanen 

Wisgerhof heeft een duidelijke visie op het duurzaamheidvraagstuk: 

“Het lijkt me van essentieel belang dat het openbaar 

vervoer een serieus alternatief voor de auto wordt. De 

belangrijkste manier om dit voor elkaar te krijgen, is mijns 

inziens een vrije infrastructuur, dus vrije busbanen. Daarover 

voeren we nu veelvuldig overleg met de stadsregio. Daarnaast 

is een hogere frequentie van het openbaar vervoer gewenst. 

Je kunt dan gewoon naar een halte lopen – er komt toch ieder 

moment een bus – zonder er eerst de dienstregeling bij te 

moeten pakken. Op die manier krijgen we veel mensen de auto 

uit, omdat de bus een beter, lees sneller, alternatief is.” 

Aardgas 

Concreet is Novio op het moment bezig met het plaatsen van 

roetfilters op al hun bussen. Daarnaast participeert de vervoerder 

in initiatieven om diesel te vervangen door aardgas 

en later waterstof. Het huidige concessiesysteem maakt het 

echter lastig écht te investeren in duurzaamheid. Wisgerhof: 

“Concessies gelden in principe voor acht jaar en kunnen 

slechts met toestemming van de minister onderhands verlengd 

worden. We zijn dus nooit zeker van de lange termijn. Dit 

maakt investeren in duurzaamheid lastig, omdat het erg prijzig 

is en je niet weet of je de tijd krijgt het terug te verdienen. 

Neem bussen op aardgas: dit kost ongeveer honderdduizend 

euro extra per bus. Met een totaal bestand van zestig bussen is 

dat een enorme investering. Een oplossing voor dit probleem 

is, lijkt me, dat er eisen aan de duurzaamheid gesteld worden 

bij de aanbesteding, of langere concessietermijnen.” 

www.novio.nl 


EU-jaar van Gelijke Kansen voor Iedereen inspireerde tot nieuwe initiatieven 

In Nederland is het project in handen van het Agentschap 

SZW. Tineke de Nooij is projectleider. Samen met projectsecretaris 

Roger de Boer en een groep betrokken organisaties heeft 

ze het jaar vormgegeven en gecoördineerd. De Nooij: “De telefoon 

rinkelde dag en nacht en ik heb heel het land afgereisd, 

maar als ik terugkijk doe ik dat met een positief gevoel!” 

De centrale insteek van de Europese campagne was het ver- 

groten van de bewustwording van het principe van gelijke kansen 

in relatie tot het gelijke behandelingsrecht. In Nederland is 

hiernaast sterk de nadruk gelegd op de bestaande infrastructuur: 

welke organisaties houden zich bezig met gelijke kansen 

en hoe kan je ermee in contact komen. Om dit voor elkaar te 

krijgen is een Nationaal Actieplan opgesteld met daarin onge- 


Tekst Katja Elmendorp, Hans Rebers 

Fotografie Arenda Oomen 

2007 was een jaar 

met toekomst 

In artikel 13 van het EU-verdrag liggen gelijke kansen voor iedereen vastgelegd: 

er mag tussen mensen geen onderscheid worden gemaakt op grond van 

godsdienst of levensovertuiging, ras of afkomst, geslacht, seksuele gerichtheid, 

handicap of chronische ziekte en leeftijd. ‘Gelijke kansen voor iedereen’ stond 

in 2007 centraal. Een terugblik. 

Tineke de Nooij en Roger de Boer 

veer 25 activiteiten. Zo was er een Gelijke Kansen Estafette, 

waarbij gedurende het jaar steeds één van de zes discriminatiegronden 

in de schijnwerpers stond. De Nooij: “Dit was een 

prachtig project. Het zette niet alleen deze organisaties in de 

schijnwerpers, maar bevorderde ook nog eens de samenwerking 

tussen de soms heel diverse organisaties!” 

Wandelen en fietsen door Amsterdam 

Ook E-Quality, het kenniscentrum voor emancipatie, gezin en 

diversiteit, was verantwoordelijk voor een van de projecten: 

de Gelijke Kansen Tochten. Deze wandelingen en fietstochten 

leiden langs gebouwen en monumenten in Amsterdam met 

een bijzondere betekenis op het gebied van gelijke kansen. 

Voorbeelden zijn het Homomonument, het huis van Anne 

Frank, synagogen en moskeeën. Eén van de wandeltochten 

is speciaal voor blinden en slechtzienden samengesteld. De 

Nooij: “Ook dit project is zeker een succes. Net als de overige 

projecten was er ook hier een positieve insteek. Door het 

accent te leggen op de bevordering van gelijke kansen en de 

voordelen van diversiteit benadruk je de strijd tegen discriminatie 

op een positieve manier. Op deze wijze spreek je het 

bedrijfsleven ook meer aan.” 

Blik op de toekomst 

Zoals gezegd kijkt De Nooij met een goed gevoel terug op het 

jaar: “Je weet nooit hoe ver je invloed op de bewustwording 

van mensen precies reikt. Maar als je ziet dat er, onafhankelijk 

van onze organisatie, initiatieven zijn ontplooit in het kader 

van het thema, dan weet je dat er mensen mee aan de slag zijn 

gegaan. Daarnaast zijn bepaalde maatschappelijke organisaties 

verbanden aangegaan waar absoluut toekomst in zit!” 

www.europeesjaargelijkekansen.nl

Migrantengroepen staan centraal in Europees Jaar van de Interculturele Dialoog 

De Stichting Internationale Culturele Activiteiten (SICA) 

en Kosmopolis coördineren het Nederlandse programma. 

Kosmopolis is een (inter)nationaal multimediaal platform dat 

kunst en cultuur inzet om een diepgaande dialoog tussen 

bevolkingsgroepen te voeden. 

Laura Grijns van SICA: “Het Jaar van de Interculturele Dialoog 

is vooral een campagnejaar. Kosmopolis en SICA willen zoveel 

mogelijk aandacht genereren voor het thema en voor culturele 

projecten en initiatieven die in dit kader passen. We 

zullen free publicity activiteiten ontplooien en projecten 

aankondigen via bijvoorbeeld een speciale website, kalenders 

en nieuwsbrieven. Daarnaast is het de bedoeling dat allerlei 

partijen en organisaties zelf, op hun eigen manier, invulling 

geven aan het thema.” 

“Het thema interculturele dialoog met betrekking tot migrantengroepen 

is al enige tijd actueel”, zegt Jantien Hadders, 

zakelijk directeur van Kosmopolis. “De beeldvorming tussen 

de verschillende groepen in Nederland is verhard. Vooral de 

culturele verschillen worden benadrukt. Tijdens het Europees 

jaar willen we met behulp van kunst en cultuur inzicht bieden 

in de diverse culturen waarbij juist naar de overeenkomsten 

kijken.” 

“Op die manier willen we laten zien dat culturele verscheidenheid 

niet bedreigend is maar juist heel verruimend kan 

werken”, vult Laura Grijns van SICA aan. En dat is ook nodig, 

want onze wereld wordt steeds internationaler en daar liggen 

allerlei kansen. Door samenwerking te stimuleren, hopen we 

mensen bewust te maken van deze kansen.” 

Tijdens het Jaar van de Interculturele Dialoog zullen SICA en 

Kosmopolis nationale projecten actief ondersteunen die de 

dialoog stimuleren om elkaar beter te leren kennen op school, 

op straat, in de sportclub of op het werk. Het gaat hierbij om 

projecten die zich vooral richten op migrantengroepen uit 

Tekst Susanne Boerhof 

Fotografie Kosmopolis 

culturele verscheidenheid 

werkt verruimend 

2008 is door de Europese commissie uitgeroepen tot het Jaar van de 

Interculturele Dialoog. Doelstelling: het stimuleren van actief Europees burgerschap 

waarin ruimte is voor culturele verscheidenheid en dat is gebaseerd 

op gemeenschappelijke waarden. De Nederlandse invulling staat vooral in het 

teken van de dialoog met migrantengroepen. 

herkomstlanden en op jongeren van vijftien tot dertig jaar. 

Jantien Hadders: “Inmiddels zijn er twee grotere samenwerkingsprojecten 

geselecteerd, die ook worden ondersteund 

door de Europese Commissie. Deze projecten zijn op 6 december 

gepresenteerd. Daarnaast draagt Kosmopolis bij aan kleinere 

projecten, op nationaal niveau.” 

Laura Grijns: ”We zijn momenteel ook in gesprek met VROM 

om met hen te kijken hoe we samenwerking in de wijken kunnen 

stimuleren om zo ook projecten dicht bij huis te ontwikkelen. 

Voor jongeren worden tot slot lesprogramma’s ontwikkeld 

over de rijkdom van culturele diversiteit.” 

In opdracht van de Europese Commissie biedt Actorion communicatieve 

ondersteuning bij de activiteiten die gedurende 

het jaar georganiseerd worden. Daarnaast is Actorion verantwoordelijk 

voor de nationale uitvoering van de Europese 

informatiecampagne die met dit jaar gepaard gaat. 

Het project ‘Hidden trees’, een theaterproductie over verhalen van 

oudere mensen uit andere EU-lidstaten 

www.sica.nl 

www.kosmopolis.nl 

www.dare2connect.nl 


column 

Aandelenkoopovereenkomsten komen na 

ondertekening vaak niet meer uit de la. 

Totdat blijkt dat de overname is mislukt 

en de koper zijn schade op de verkoper 

wil verhalen. Dan moet blijken of de overeenkomst 

partijen de door hen gewenste 

bescherming biedt. Illustratief is de zaak 

die onlangs voor de rechtbank Den Haag 

diende. 

schade na 

mislukte overname 

BV A koopt de aandelen in het kapitaal van BV Y van BV 

B, mede op basis van het geschatte resultaat van BV Y 

in het halfjaar voorafgaand aan de koop. Het definitieve 

resultaat blijkt bedroevend. 

In de koopovereenkomst heeft BV A onder meer bedongen 

dat de koopprijs kan worden aangepast: 

1) bij een verschil tussen het geschatte resultaat in het 

halfjaar voorafgaand aan de overname en het daadwerkelijk 

behaalde resultaat, met dat verschil; 

2) als gevolg van het boekenonderzoek (due diligence), 

waarbij de verkoper de overeenkomst mag ontbinden 

bij een neerwaartse aanpassing van meer dan vijfhonderd 

duizend euro. 

Onder toepassing van het onder 1 genoemde prijsaanpassingsmechanisme 

komt de koopprijs op een negatief 

bedrag uit. BV B weigert dat te accepteren. 

BV B betoogt dat partijen hebben bedoeld overeen te 

komen dat de koopprijs maximaal met een bedrag van 

vijfhonderd duizend euro neerwaarts kan worden bijgesteld. 

Immers, indien de uitkomsten van de due diligence 

zouden hebben geleid tot een neerwaartse bijstelling 

van de koopprijs van vijfhonderd duizend euro of meer, 

mocht BV A ontbinden. Nu BV A zich niet beroept op 

de uitkomsten van het boekenonderzoek maar op het 

tegenvallend resultaat, zou BV A op oneigenlijke wijze 

de door BV B bedongen bescherming omzeilen. 

De rechtbank accepteert de redenering van BV B niet. 

Zij beschouwt de prijsaanpassingsmechanismen als 

afzonderlijke ‘regimes’, waarbij alleen ten aanzien van 

de prijsaanpassing na due diligence een ontbindingsmogelijkheid 

is overeengekomen. Desalniettemin schiet 

de rechtbank BV B te hulp. 


De rechtbank stelt vast dat de tekst van de koopovereenkomst 

weliswaar geen begrenzing van de neerwaartse 

koopprijsaanpassing bevat, doch acht enkel dit tekstuele 

gegeven onvoldoende om een negatieve koopprijs 

aan te nemen. Voor een koopovereenkomst is wezenlijk 

dat een koper een prijs in geld betaalt. Daarmee zou 

een negatieve koopprijs niet kunnen worden verenigd. 

Die overweging van de rechtbank is moeilijk te volgen, 

nu in de praktijk met regelmaat transacties voorkomen 

waarbij een negatieve koopprijs aan de orde is. 

In de koopovereenkomst is BV B’s aansprakelijkheid 

voor de onjuistheid op de door BV B verstrekte garanties 

ten aanzien van BV Y gemaximeerd tot het bedrag 

van de koopprijs. De rechtbank leidt daaruit af dat 

BV B niet heeft willen instemmen met een negatieve 

koopprijs na prijscorrectie en oordeelt dat BV A om die 

reden redelijkerwijs aan de tekst van de prijscorrectiemechanismen 

niet de betekenis mocht toekennen dat 

een negatieve koopprijs mogelijk was. 

Het oordeel van de rechtbak pakt voor BV A ongunstig 

uit en het is de vraag of dat redelijk is. De rechtbank 

begrenst de tekstueel niet gemaximeerde prijsaanpassing 

bij tegenvallend resultaat op het maximum voor 

garantieaanspraken. Waar de rechtbank overweegt dat 

de prijsaanpassingsmechanismen eigen regimes vormen, 

valt niet goed in te zien waarom het regime van 

de garantiebepaling op de prijscorrectiebepaling van 

toepassing zou zijn. 

De zaak maakt maar weer eens duidelijk dat overeenkomsten 

ook dienen te worden geschreven met het oog 

op minder waarschijnlijke scenario’s. 

Pieter van Dijk, advocaat, p.vandijk@nysingh.nl

partnernieuws 

janssen - de lorijn werkt samen met reed business 

Sinds 1 oktober verzorgt Instituut Janssen – de Lorijn ook voor advocaten 

en juristen haar trainingen en personal coaching. Dit doen ze in 

samenwerking met Elsevier Opleidingen, een tak van Reed Business. 

De training zal zich concentreren op ‘people skills’: communicatie, presentatie, 

netwerken en time management. Advocaten die zich op deze 

punten willen verbeteren kunnen bij Janssen – de Lorijn terecht. Er is 

voor hen echter een tweede reden dit traject te volgen. Een advocaat 

moet namelijk ieder jaar een bepaald aantal opleidingspunten halen 

kuiperbouwgroep valt in de prijzen 

Begin november is kreeg KuiperBouwgroep in een volle Eusebiuskerk 

in Arnhem de Gouden FD Gazellen Award (Financieele Dagblad) uitgereikt 

uit handen van de gedeputeerde Marijke van Haaren. De prijs 

wordt uitgereikt aan het bedrijf dat de afgelopen drie boekjaren geen 

verlies en forse omzetgroei heeft behaald. De onderneming maakt in 

die periode een groei van bijna honderd procent. Onder meer doordat 

KuiperBouwgroep uit aanbestedingen nieuwe opdrachten verwierf 

nadat de bouwenquête de markt openstelde. Daarnaast ook door extra 

investering in eigen projectontwikkeling. Algemeen directeur Hans 

Winters: “Voorlopig blijven we stabiel, zodat onze medewerkers op 

adem kunnen komen en zich aan kunnen passen aan de groei. Maar 

daarna gaan we voorzichtig weer groeien.” 

Begin oktober werd KuiperBouwgroep Bouw & Ontwikkeling tweede 

in de race om de Senior Power Award. Algemeen directeur Hans 

Winters kreeg in de Jaarbeurs in Utrecht de prijs uit handen van Jan 

van Zijl, vice-voorzitter Regiegroep GrijsWerkt en voorzitter RWI. 

KuiperBouwgroep hoorde bij de groep van drie top-genomineerden: 

Corus uit Velzen, voorheen Hoogovens, en Numac Machineonderhoud 

en Procesoptimalisatie, dat de eerste prijs kreeg. De prijs is georganiseerd 

door de Regiegroep GrijsWerkt. De Regiegroep GrijsWerkt 

is eind 2004 ingesteld door de toenmalige staatssecretaris van SZW 

Van Hoof. Voorzitter is Ed Nijpels. Opdracht aan de Regiegroep is het 

stimuleren van het doorwerken tot 65 jaar. KuiperBouwgroep brengt 

het streven in praktijk door oudere, ervaren werknemers aan jongere 

collega’s te koppelen (het ‘Cocu-effect’). 

Synthese adviesgroep uit Arnhem is momenteel in samenwerking 

met Royal Haskoning uit Nijmegen belast met een drietal haalbaarheidsonderzoeken 

naar duurzame verwerking van groenafvalstromen 

in de gemeenten die vallen binnen het werkgebied van het regionaal 

Milieubedrijf (RMB) te Cuijk. Het betreft enerzijds onderzoek naar 

volgens de norm van de Orde van Advocaten om zijn beroep uit te 

mogen oefenen. Voorwaarde is wel dat het instituut goedgekeurd is 

door de Orde van Advocaten. Voor Instituut Janssen – de Lorijn vormde 

dit geen probleem. Rob Janssen: “We hebben in het verleden al 

vaker training en personal coaching voor advocaten verzorgd, dus we 

weten waar we mee bezig zijn. Bovendien zijn we CEDEO-erkend. Deze 

samenwerking met Elsevier Opleidingen maakt het voor advocaten en 

juristen alleen nóg aantrekkelijker, omdat het veel punten oplevert.” 

samenwerking synthese adviesgroep 

en royal haskoning 

korte termijnoplossingen voor snoeihout en anderzijds duurzame verwerkingsmogelijkheden 

voor al het groenafval op de langere termijn. 

Bestuurlijk wil men uiterlijk begin volgend voorjaar (2008) de knoop 

doorhakken. Synthese adviesgroep en Royal Haskoning zijn er klaar 

voor om tijdens de implementatiefase de klant ook terzijde te staan.

Winter - Actorion

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?