De Laatste Kameel - zomereditie 2012.pdf - Atheneum Kortrijk

De Laatste Kameel
Zomereditie 2012 - De Pottelberg

Geachte ouders en leerlingen van het Atheneum Pottelberg,
De Pottelberg ligt open. Er wordt gegraven, gedolven, blootgelegd. Geen beter
moment dus om met onze klas, het zesde jaar wetenschappen, zelf te gaan
graven in het verleden van de Pottelberg en zijn bewoners, onze buren. Wij
trokken eropuit met dictafoons en mevrouw Knockaert haalde haar fototoestel
boven. Wat we verzamelden goten we voor u in dit schoolkrantje.
We nemen u mee in de geschiedenis., van de bombardementen in '44 tot
helemaal in het stenen tijdperk. Vervolgens brengen we u naar Chinese

estaurants, Vlaamse frietkoten en cafés. We stoppen in de Koninkrijkszaal van
Jehova's Getuigen en in het kantoor van meneer Despriet, die zowat de halve
Pottelberg kocht. Op de koffie gaan we bij Jenny, die ergens tussen het stenen
tijdperk en de bombardementen van '44 op de Pottelberg kwam wonen.
We eindigen ondergronds, in de duisterste krochten onzer verbeelding.
Wij wensen u veel leesplezier.
De leerlingen van het zesde jaar wetenschappen.

De Potteleerenbergh
De Pottelberg? Dat is toch die straat waar het knap
lastig is om te fietsen, zeker met tegenwind? Ja. Dat is
toch die straat waar het verkeer al te snel in de knoop
geraakt omdat de verkeerssignalisatie al meer dan 10
jaar niet gebruikt wordt? Ja. Maar wat als we op de
Pottelberg zouden blijven en verder zouden kijken dan
10 jaar geleden? Wat als we 100 jaar zouden
terugkijken? Of 500? Of bijna 1000? En, wat als
we, nog steeds van op de Pottelberg, 12500 jaar ver
proberen te kijken?
De eerste tekenen van leven op de Pottelberg
dateren uit het Mesolithicum – laten we
zeggen het einde van de ijstijd omstreeks
10500 v.Chr. De oudste vondsten komen uit
dat tijdperk. De Pottelberg moet een populaire
plaats geweest zijn, want in de late nieuwe
steentijd woonden hier nog steeds mensen. Er
is een zwarte gepolijste bijl – gevonden in 1918
- die dat bewijst. Uit de late ijzertijd zijn dan
weer afvalkuilen gevonden.
We maken een serieuze sprong in de
geschiedenis. We gaan naar 1302. 1302? Is dat
niet de Kortrijkse slag tegen de Fransen? Ja, en
geloof het of niet, maar de Pottelberg heeft
een belangrijke rol gespeeld in dat verhaal. Aan
de vooravond van die fameuze dag in 1302
kwamen de Fransen vanuit Moeskroen aan op
de Pottelberg. Zij vonden dat de berg
strategisch goed gelegen was en namen hem
bijna meteen in. Hier woonden niet meer dan
een handvol mensen. De inname kan niet zo
moeilijk geweest zijn. En het is hier, op deze
berg, dat de Fransen hun plannen beraamden
om Kortrijk aan te vallen. Maar dat was niet
naar het gedacht van de Kortrijkzanen en zij
bonjourden de Fransen terug naar waar ze
vandaan kwamen.
Kort na de Guldensporenslag werd op de berg
een Place de la Justice gebouwd. Dat moet op
ongeveer 30 meter van de school geweest zijn.
Daar vonden de terechtstellingen van de stad
plaats. Stel je voor, je verlaat de school en een
4
eindje verder is er een pleintje waar ze Fransen,
Walen en verraders ophangen aan de galg, of
martelen met het rad en plein public. Wel, zo
was dat na 1302. In 1793 wilden de Fransen
eindelijk af van de herinnering aan hun afgang
in West-Vlaanderen. Zij hebben de Place de la
Justice met de grond gelijk gemaakt. Een ander
gebouw waar vandaag geen zichtbare sporen
meer van bestaan, is het groots kasteel
Hoogmosser. Het werd in de 14de eeuw
gebouwd. Wat verder, meer in de richting van
Moeskroen stond trouwens een ander kasteel,
kasteel Neermosser. Bombardementen hebben
de 2 kastelen weggeveegd.
Na 1302 was er jaarlijks een kermis op de
Pottelberg. Het volksfeest kreeg de naam
“Pierotjens venditie”. “Pierotjens” verwijst
naar Pieter De Conick, een van de helden van
de slag. Er waren ook liederen die naar de slag
verwezen. Uit volle borst zongen de bewoners
van de Pottelberg bijvoorbeeld:
wale, wale vorte,
zeven op een sporte,
zeven op een spelle,
al de walen gaan naar d’helle
Arme vrouwen uit de buurt gingen de avond
voor de kermis rond en vroegen om venditites
of aalmoezen. Zij verkochten die kleinoden en
met dat geld gingen ze in de herbergen op de
Pottelberg jenevers drinken. Die kermis bleef
bestaan tot aan het eind van de 19de eeuw.
Herberg De Kroone was een van de plekken
waar ze jenevers serveerden. Op weg naar de
Kroone zongen ze een lied met dit refrein:
als wij zijn van werken moe,
trekken wij naar de Krone toe,
wij drinken daar klamot
fa la la la la dra dra,
wij drinken daar klamot
zijn wij dronken, we zijn nooit zot !
Die herberg zou één van de oudste cafés van
Kortrijk worden. Het oorspronkelijke gebouw
overleefde evenmin W.O.II. De Kroone werd

heropgebouwd en zou pas in 1987 de deuren
sluiten.
In 1502 werd het gebied de Pottelbergh
genoemd. De volksmond zei de
Potteleerenbergh. Dat verwijst naar naar de
kleiputten waar de pottenbakkers van die tijd
hun potaarde haalden. Wij hebben speurwerk
verricht en hebben een kaart uit 1691 van de
toenmalige koning van Frankrijk gevonden. De
naam Pottelberg is daarop te vinden.
1750 was een belangrijk jaar voor de straat,
want sindsdien is ze door de Fransen bezet
met kasseien. Zo werd ze één van de grootste
straten in Kortrijk. Ze kreeg er zelfs een naam
bij, de patriottenkalseide. Dat verwees dan
weer naar de Fransen. Zij werden patriotten
genoemd, omdat ze ons bevrijd hadden van de
Oostenrijks bezetting. 20 jaar later werden de
beroemde Ferrariskaarten uitgebracht. Dankzij
die vernieuwing werd de Pottelberg genoemd
op een kaart van Kortrijk.
Die vermelding op de kaart heeft ervoor
gezorgd dat de straat weer populair werd voor
allerlei mensen, voor molenaars in het
bijzonder. Op de top van de berg was er veel
wind. Er zijn ontelbaar veel molens gebouwd.
Wind-, oliestamp- en schorsenmolens, ze zijn
er allemaal geweest, maar in 1797 kwam de
beroemdste, de “Pottelbergmolen”. De molen
mocht dan imposant zijn, ook hij is het
slachtoffer geweest van de bommen in ’44.
In de 19de eeuw leefde er een grote heer op
de Pottelberg. Jan Jacobus Soete heette hij. In
1827 bouwde hij de Soete Steenbakkerij. Er is
iets bijzonders aan die steenbakkerij, want
daar werd voor het eerst op een mechanische
manier een dakpan gemaakt. Een Fransman
was meneer Soete voor geweest. Omdat het
systeem van de patenten nog niet geboren
was op de expo’s van die tijd, kon Jan Jacobus
het idee van de Fransman gewoon
overnemen. De fabriek van meneer Soete
bleef tot 1910 op de Pottelberg. Daarna
verhuisde hij naar een andere locatie, omdat
de huidige uit zijn voegen barstte. Op die
andere locatie zouden de dakpannen nog
meer wereldfaam verwerven.
En toen kwam de bommenregen van de
Tweede Wereldoorlog. Van heel de Pottelberg
zou maar 15% meer overeind staan. Daarom
zien we weinig authentieke zaken op de
Pottelberg en vindt onze generatie de berg
lelijk en saai. Dus, als je vanaf nu de berg met
je fiets oprijdt en de wind niet je beste vriend
is, denk dan eens aan de merkwaardige
geschiedenis van de Pottelberg in plaats van
te vloeken op het Belgische weer.
Ine Depaepe en Stephen Depoortere
Met dank aan Filip Decock, uitpluizer van de
geschiedenis van de Pottelberg
5

Zo zag het straatbeeld eruit voor WOII
Dit is het straatbeeld anno 2012
6
HetHed

Philippe Despriet is een geboren en getogen
Kortrijkzaan. Meneer Despriet is vooral de eigenaar
van Immo Pottelberg. In 1975 kocht hij de oude
dakpannenfabriek. Vervolgens renoveerde hij de site
om er een bouwcentrum van te maken. Philippe
Despriet gaat ons voor naar zijn moderne kantoor.
“Ik dacht om er een winkelcentrum van te
maken, maar dat was niet naar het gedacht van
de stad. Weet ge wat ze zeiden? ‘Als gij daar
kleren en schoenen en vlees en fruit en
sardientjes gaat verkopen, dan gaat gij eigenlijk
concurreren met de commerçanten van de
stadskern. Vergeet dat maar.'” Zo werd de site
geen winkelcentrum, maar een bouwcentrum.”
Meneer Despriet is een handelsingenieur met
een grote interesse voor de vastgoedsector. Hij
slaagde erin om de fabriek en de renovatie
helemaal te financieren. Ondertussen heeft hij
een deel verkocht aan Castorama. Nu mag hij
nog 60% van de site zijn eigendom noemen.
Het bouwcentrum heeft haar verleden niet
helemaal achter zich gelaten. De fabrieksgevel
Philippe Despriet
7
is beschermd. Dat geldt ook voor de oude
machines die zijn achtergebleven. In het
kantoor van meneer Despriet bijvoorbeeld
staat nog een pers uit 1880, een reusachtig
zwart ding. “Gij kunt dat tof en charmant
vinden dat ze een fabriek beschermen, maar
een zakenman vindt dat veel minder tof. En
ik ben een zakenman. Een voorbeeldje. Na de
brand van 2009 was de Immo Pottelberg
verplicht om de fabriek in haar
oorspronkelijke stijl her op te bouwen. Voor
zover ik weet krijgen alle beschermde
gebouwen subsidies voor
heropbouwaangelegenheden. Weet ge hoeveel
ik er gekregen heb? Weet ge hoeveel ze mij
hebben gegeven om het gebouw her op te
bouwen zoals zíj het wilden? Raad eens! Nul
de botten!”
Op de nacht van de verwoestende brand zat
meneer Despriet in het buitenland. Hij volgde
het nieuws op het internet. Veel meer kon hij
niet doen. Ondertussen weten ze dat de

and ontstond in een horecazaak en hebben
ze sterke vermoedens dat iemand doelbewust
de boel in lichtelaaie zette. Het is overigens
niet voor het eerst dat een brandstichter aan
het werk was. In 1977 gebeurde dat al eens
eerder. Toen werd de dader wel opgepakt.
Na de brand kwamen de werken. Het
bouwcentrum zag zijn zakencijfer met 15%
dalen. Ze hadden wegwijzers geplaatst om
klanten door de werken heen te leiden, maar
de stad heeft die borden weggenomen. Ze
beloofden andere, zelfs grotere borden, te
Er zijn twee zekerheden in het leven: dat we sterven en
dat we overal in Vlaanderen een frietkot vinden. Op
de Pottelberg is dat niet anders. Dat danken wij aan
‘Frituur Ronny’. Maar wie is Ronny ? Wie is die
mysterieuze man die zijn voornaam schonk aan de
frituur van de Pottelberg?
plaatsen. Zover is het echter nog niet
gekomen. “We hebben wij hier nog geen grote
borden gezien.”
Wellicht zullen er binnenkort weer kleine
wegwijzers te zien zijn die naar het
bouwcentrum zullen wijzen. In juni
organiseren meneer Despriet en de handelaars
van het bouwcentrum namelijk een groot
petanktoernooi. “Het grootste dat er hier ooit
geweest is. Met 30 terreinen.”
Lore Coulon en Thibeau Opsomer
Frituur Ronny
8
Het is dinsdagnamiddag. Het is 17 uur. Hier is
het dat we afgesproken hebben. De geur alleen
al maakt dat duidelijk. Hier worden
onmiskenbaar frieten gebakken. De
automatische rolluiken gaan omhoog. Het
mysterie zal snel opgelost zijn, want over

enkele seconden, zullen wij Ronny de hand
schudden. Meer dan een kwestie van een paar
tientallen centimeters is het niet. We hebben
geduld. De rolluiken zetten hun weg verder en
als ze zo goed als helemaal boven zijn, zien wij
daar een vrouw staan. Ze heet Nathalie
Blondelle.
Al 21 jaar staat Nathalie ‘in de frieten’. Dat
stond helemaal niet in de sterren geschreven,
want Nathalie begon ooit aan een opleiding
vertaler-tolk. Omdat ze liever uitging dan
studeerde, kwam daar snel een einde aan.
Daarna volgde ze een opleiding secretariaattalen.
Op dat ogenblik was ze aan het werk op
een bureautje recht tegenover het station. Kort
daarna stelde ze vast dat zij niet gemaakt was
om zoveel en zolang stil te zitten. Gelukkig
was het lot haar gunstig gezind. In die periode
ontmoette ze haar man. Hij was de uitbater
van de Patisserie Gantoise. Dat is de toch wel
een beetje verrassende naam voor een
oliebollenkraam op de kermis dat overigens
nog steeds bestaat. Al vlug stond Nathalie aan
de zijde van haar man mee te bakken. Het
moet met plezier geweest zijn dat zij daar
stond te bakken, want nu kijkt ze er met
heimwee op terug. Als zij denkt aan al die
oliebollen die zij op die Vlaamse pleinen en
markten in het kraam van haar man heeft
gebakken, dan gaat dat niet zonder heimwee.
“De contacten met de mensen en – als ’t
schoon weer was – al dat volk…”
Tegenwoordig heeft Nathalie een vaste stek, de
Pottelberg. Hier is het contact met de mensen
minder. Behalve een paar vaste klanten die af
en toe over de vloer komen, heeft ze weinig
contact met de buurt. “Ik doe de frituur open,
ik doe ze toe en ik ben weer weg.”
Dat doet ze nu al 3 jaar. De Ronny die wij
zochten was de vorige uitbater. Hij is
overleden aan een ongeneeslijke ziekte. Veel
kan Nathalie er niet over vertellen, want ze
heeft hem ook niet lang gekend. Hij zag er een
flamboyante man uit, en een echte friturist.
“Binnenkort verander ik de naam.”
9
“Wat gaat het worden?” Wij zijn nieuwsgierig.
Hier is een primeur in de maak.
“Dat ga ik niet aan jullie neus hangen.”
“Frituur Nathalie?”
“Het is een geheim.”
“De Pottelfriet? De Frietpottel? De Frietberg?
De berg frieten? De … euh…”
“Doe geen moeite.”
In geen geval zal Nathalies frituur genoemd
worden naar de werkzaamheden die hier
gebeuren. “Normaal gezien heb ik veel
cliëntèle van Marke. Die krijg ik hier
natuurlijk niet meer te zien. Ook de passant
die een frituur opmerkt en plots goesting
krijgt, is weggevallen. Ge krijgt een crisis op
uwen kop en kort daarna smijten ze uw straat
open dat er niemand meer door kan. Maar
mijn rekeningen die blijven maar in mijn bus
vallen.”
Nathalie voegt eraan toe dat haar kosten
steeds groter worden, maar ze wacht liever
nog wat af om haar eigen prijzen op te slaan.
“Het is al zo een slechte periode door die
werken. Met een prijsverhoging zouden de
klanten helemaal wegblijven!”, zegt ze.
Het echte mysterie van deze frituur zijn haar
verse bereidingen. Nathalie werkt nooit met
diepvriesproducten, en dat proef je. Iedereen
die houdt van een goudgeel, knapperig frietje,
kan hier zijn hart ophalen. Maar deze frituur
is vooral een must voor de liefhebber van de
dikke friet. Wij zijn zulke mensen en dus
voegen we de daad bij het woord.
Tim Van Thuyne en Brian Deprez

Xiaodong Xiang biedt ons een zitplaats aan en
schenkt ons een drankje in. Op de achtergrond klatert
een Chinese bergfontein en zwemmen enkele goudvissen
hun gebruikelijke rondjes.
Xiaodong Xiang komt uit het zuiden van
China, dichtbij Shanghai. Hij verhuisde toen
hij heel jong was en sindsdien is hij nooit meer
teruggeweest. Dit jaar echter zal hij voor de
eerste keer teruggaan, en aan zijn gezicht is
duidelijk te merken dat dit perspectief hem blij
maakt.
Met andere Chinezen hier in België heeft hij
geen contact, al begroeten ze elkaar wel op
Xiaodong Xiang
10
straat. In zijn restaurant komen er ook niet
echt Chinezen, vooral Belgen, waarvan een
heel aantal vaste klanten.
Hun favoriete gerechten zijn babi pangang
(gefrituurde varkenslapjes in zoetzure saus) en
kippenblokjes, zeg hij met een glimlach die
voor interpretatie vatbaar is.
De baas van Dynasty voelt zich goed op de
Pottelberg, hij woont hier al sinds 2004 en
heeft altijd een goed contact gehad met de
mensen uit de buurt. Een aantal buren zijn
trouwens vaste klanten, en hij slaat er een
babbeltje mee als ze langskomen.

Het restaurant bestaat sinds 2000 en was
oorspronkelijk van zijn neef. Dynasty heeft
niet altijd goede tijden gekend. Zoals bij
iedereen die een restaurant wil starten, zijn er
in het begin heel wat strubbelingen. Zijn
glimlach verdwijnt wanneer hij praat over de
eerste twee jaar, die heel moeilijk waren.
Onlangs zijn er wegenwerken gestart in de
buurt van het restaurant. Daar heeft hij veel
last van, zegt hij sip. “Een aantal klanten kent
de weg hier niet goed genoeg om het
Geen betere plaats om een woensdagnamiddag door te
komen dan een café. Als je naar ’t Rietje gaat
tenminste. En dat is wat wij deden.
De bierpanelen aan de gevel vertelden ons dat
we aan het juiste adres waren, en ook dat de
dagschotel uit onze eigen streek zou komen,
uit Bellegem. Bockor was het dat we die
middag zouden drinken, voor de dorst, en om
de tongen los te maken.
We begaven ons meteen naar de toog, waar
een echte man hoort te staan. Blijkbaar
dachten onze mededrinkers er ook zo over,
want de tafeltjes waren leeg.
Na een pintje besteld te hebben probeerden
we meteen een gesprek aan te knopen, wat niet
zo evident was aangezien de “locals” niet al te
veel aandacht schonken aan onze
aanwezigheid. De barvrouw daarentegen,
Pierrette zoals later zou blijken, vertelde graag
over haar café.
Over de verbouwingen bijvoorbeeld "vroeger
was het hier fel geel geschilderd”, en over het
feit dat ze al van haar vijftiende in de horeca
In 't Rietje
restaurant via omwegen te vinden en blijft
weg.”
Maar gelukkig heeft het restaurant een
fontein. In China brengt een fontein geluk.
Het stromende water staat symbool voor
positieve energie, die het slechte wist en
goede dingen met zich meedraagt en
versterkt.
May Lie Basyn en Camille Leblanc
werkte, en ze al heel vroeg wist dat ze later
ook een café wilde openhouden.
Het geluid van een krakende deur deed ons
omkijken. Een agent stapte binnen,
waarschijnlijk de wijkagent. Gevolgd door de
postbode. “Iedereen verdient een
middagpauze hé”. Pierrette was al aan de tap
gaan staan om de gasten te voorzien van 2
pintjes en wat gebabbel.
Buiten was het mooi weer en we voelden ons
bijna een beetje op vakantie in een klein Frans
dorpje tijdens de zomermaanden op het
gezelligste uur van de dag.
Onze aandacht werd even gevangen door de
kreten van Sharapova, en ook wel door haar
uitzonderlijke benenwerk. Ze liet Azarenka
alle hoeken van het terrein zien, uitbundig
becommentarieerd door de Eurosportcommentator,
in het Engels trouwens.
Maar we verloren onze aandacht voor al dat
moois toen Pierrette zei: “Der ister daar
eentje van z’n stokske gevallen”. De oudste
van de bende had zijn wandelstok laten vallen
en stond er wat verweesd bij. Een opmerking
11

die wij gelukkig niet maakten, want ondanks de
sympathie die onze barvrouw uitstraalde, bleef
de man haar nors aankijken. “Zolang daje der
nie mee slaat ist goed” voegde ze er nog aan
toe. Tussen zijn snor verscheen er iets wat
waarschijnlijk als een glimlach moest
geïnterpreteerd worden en de rust keerde
terug.
We vroegen Pierrette of ze minder volk over
de vloer kreeg door de werken, maar ze zei
dat de vaste cafégangers zich daar niet door
lieten tegenhouden. Het rookverbod, dat vond
ze veel vervelender. “Het breekt de sfeer in 't
café als de helft van 't volk naar buiten gaat om
te smoren.”
“Roken jullie?” vroeg ze ons.
12
“Neenee, sportmannen hé! En jij? ”
“Ja, maar ‘k doe toch nog altijd sport ze. Ik
heb een hond die af en toe keer buiten moet
hé. Dus 'k ga er mee lopen. Twee keer vijf
kilometer per dag.”
We namen met blozende kaken ons woord
“sportman” terug.
Om vlug van onderwerp te veranderen hadden
we het over de vaste klanten. Zo zijn we dan te
weten gekomen dat Rudy (conciërge van
Atheneum Pottelberg) en Roger Lombaerts
(ex-directeur) vaste klant zijn bij ’t Rietje.
Ze kende blijkbaar heel wat mensen van de
Pottelberg. Daaronder ook twee sympathieke
jonge mannen, die vanaf vandaag weten waar
naar toe met hun onverzadigbare dorst.
August Vermoere en Andreas Vanwalleghem

Jenny woont al op de Pottelberg sinds ze drie is. Ze is
er ondertussen 86. Alleen tijdens de oorlogsjaren
verhuisde ze met haar ouders naar de Zwevegemstraat.
Toen de rust teruggekeerd was in het land, en de
Pottelberg half in puin lag, kwamen ze terug naar 'de
koer in de Bethunelaan'.
Met de liefde van haar leven verbouwde ze een
cafeetje. Dat kostte hen bloed, zweet en
tranen, want ze deden alles zelf, 't is te zeggen,
met veel hulp van de schoonvader, zoals dat
dikwijls gaat in Vlaamse families.
Door de slechte economische tijden waren er
toen veel faillissementen, wat voor veel
afwisseling zorgde in haar loopbaan. Slechts
één bedrijf stak er met kop en schouders
bovenuit, Vandewiele, bekend om zijn
weefgetouwen. Aan de periode dat ze daar
werkte houdt ze haar passie voor brei- en
naaiwerk over.
Toen ze zwanger was van haar zoon Dirk
stopte ze met werken, om zich met haar
Jenny
kinderen en het huishouden bezig te houden.
Zo ging dat toen.
Ze denkt met heimwee terug aan die tijd. Aan
de sfeer op de Pottelberg, de zomeravonden
op de stoep met de buren, de kermissen, de
toneelstukken in het buurtschooltje waar haar
man in schitterde...
Dat is wat ze vooral mist nu, de sociale
contacten in de buurt. Nu zijn de buren een
stuk afstandelijker “Een bonjourke kan er
bijna niet af ”. Vroeger kwamen de twee
buurmeisjes regelmatig over de vloer om van
Jenny’s zelfgemaakte frietjes te smullen. Maar
ja, die zijn nu ook groot geworden.
Buurvrouw Sofie van kapsalon Sodes, daar
kan ze nog een goed klapke mee doen, en die
helpt haar ook met de boodschappen, want
met de werken is het geen sinecure om nog in
de winkels te geraken. Gelukkig is de Spar om
de hoek, en geraakt ze daar nog te voet. Daar
beleeft ze nog plezier aan.
13

Jenny is een bezige bij. Poetsen, het gras
maaien, en dan haar passie: naaien en
breien. Daar is ze een krak in. En
trouwens, “ik kan echt niet stilzitten”, zegt
ze met ogen die nog de kracht van een
jonge vrouw uitstralen. “Ik voel mij nog
altijd heel goed. Op een paar
mankementjes na. Ik ben graag thuis en ik
ben zeker nog niet klaar om naar een
rusthuis te gaan!” Dat kunnen we alleen
Het is een mooie lentedag, een van de weinige die we dit
jaar al gehad hebben. We staan op het trottoir voor het
huis van de getuigen van Jehova. We kijken op een
garagepoort en een bord: “KONINKRIJKSZAAL –
JEHOVA’S GETUIGEN”. Achter ons zijn ze de
Pottelberg aan het opensmijten. Waar de weg was, is
het nu één en al aarde. We gaan binnen. Er is een
grote parking met een auto of twintig en een mooi
onderhouden bloemenperkje dat in volle bloei staat. Nu
gaan we een zaal binnen. Het is daar dat de opa van
Claudia ons opwacht.
“Ik ben Sam, enfin, eigenlijk Samuel. Maar
noem mij Sam.” Samuel had deze vriendelijke
man nochtans niet misstaan. Per slot van
rekening zijn zowel Samuel als Jehova
Hebreeuwse namen. Jehova is de naam van
God en betekent ‘niets kan mij tegenhouden’.
We volgen Sam naar een kleinere zaal. Daar
staat een tafel. We gaan zitten. “Ik ben van ‘43.
Dat betekent dat ik nu 69 word”, lacht Sam.
“Toen ik 17 was, werd ik opgeroepen om mijn
legerdienst te doen, maar ja, Getuigen van
Jehova weigeren soldaat te zijn. Zodus: ik ga
mijn drie dagen doen en ik zeg daar dat ik
weiger om soldaat te zijn.
‘Geen probleem meneer, we gaan u in den bak
De Koninkrijkszaal
14
maar beamen, want Jenny ziet er heel goed uit
en straalt levensvreugde uit. We worden er
zowaar zelf opgewekt van.
We keren met een glimlach terug naar school,
en Jenny laat niet na ons nog een laatste
levensles mee te geven: “Als je kan, leer maar
goed. In deze tijden kan je een diploma goed
gebruiken. Veel succes in jullie leven!”
Julie Vanrobaeys en Charlotte Viaene
steken’, zeggen ze.
Ik heb daar 2 jaar gezeten. Voila. Wat wilt ge
nog weten?”
“Vanalles”, zeggen wij.
Zo komen wij te weten dat er vier groepen
Getuigen van Jehova zijn. In Kortrijk-Noord
‘bewerken’ ze Harelbeke, Stasegem en Deerlijk.
Er is Kortrijk-Centrum. Er is Kortrijk-Zuid.
Zij bewerken Lauwe en Marke en komen
allemaal samen in dezelfde zaal. De vierde
groep is een Spaanse groep, voor immigranten.
Ze krijgen hetzelfde programma, maar dan in
het Spaans. Overal in de wereld kun je Jehova’s
Getuigen tegenkomen en je bent ook altijd
welkom in hun zaal.
“Ik behoor tot Kortrijk-Zuid”, zegt Sam.
“Niet iedereen in mijn familie is Jehova’s
Getuige. Mijn zus wel, maar mijn broer niet.
Hij leidt een druk leven in Brussel, mijn broer.
Maar mijn kinderen en kleinkinderen zijn
allemaal trouwe leden van het geloof. Kijk, dat
is mijn familie.” Sam laat een foto zien. Een
van de mensen op de foto is ontegensprekelijk
Claudia. “Behalve onze familie zijn er nog zo’n
400 andere actieve leden in Kortrijk. Elk jaar
worden we talrijker.”

Sam is eigenlijk katholiek opgevoed. Pas later
heeft hij, van zijn vader, het nieuwe geloof
leren kennen. “Katholieken respecteren
bepaalde tradities, maar zij onderzoeken niets.
De Getuigen van Jehova willen meer
voortgaan op feiten. Het is een soort studie.”
Wat zij bestuderen is uiteraard de Bijbel. In de
Koninkrijkszaal ontmoeten zij elkaar om
daarover te praten. Maar daar blijft het niet bij.
Zij gaan ook van deur tot deur om hun
opvattingen en geloof uit te brengen. “Wij
nodigen de mensen uit om met ons de Bijbel
te bestuderen. Zo zou je het ook kunnen
zeggen. In de buurt woont een blinde madam
van 89 jaar. Eerst was ze wantrouwig
tegenover de leden. Een beetje met de keer
konden wij haar vertrouwen winnen en
uiteindelijk is zij een van ons geworden. Ik
bezoek haar een keer per week. We hebben
hier zelfs eens een priester op bezoek gehad.
Hij was naar onze zaal gekomen om eens naar
ons te luisteren.”
Zelf hebben zij geen priesters of andere echte
leiders. “We zijn allemaal broeders en zusters,
maar er zijn wel mensen nodig om les te geven
en ik ben een van die mensen.” Dan vertelt hij
bijvoorbeeld over het huwelijk. Dat man en
vrouw op gelijke voet moeten leven. Dat ze
elkaar moeten proberen te verstaan en dat ze
naar elkaar moeten luisteren. En als er
moeilijkheden zijn, dan kan de Bijbel een
uitweg bieden.
Wellicht is dat de reden waarom zij hier
huwelijksverjaardagen vieren, in tegenstelling
tot gewone verjaardagen. “Het vieren van
iemands verjaardag was oorspronkelijk een
soort van dankbetuiging aan diens
‘engelbewaarder’, maar daar doen wij niet aan
mee. Want, wat moet je ondernemen om een
jaartje ouder te worden? Niets. In een huwelijk
is dat helemaal anders. Dat zult ge later nog
wel merken. Een huwelijk dat is een prestatie.
Daarvoor moet ge werken.”
In België zijn er ongeveer 45.000 mensen die
denken zoals Sam. U mag zelf oordelen of u
dat veel of weinig vindt, maar dan moet u wel
weten dat Sams geloof pas 133 jaar oud is.
(Het is ontstaan tussen mensen van
verschillende nationaliteiten die in Amerika
woonden.) En als we over Kortrijk spreken,
dan is dat nog veel jonger. “Hier zijn ze
ermee begonnen tijdens de Tweede Wereld
Oorlog. Eerst ondergronds, want ze werden
vervolgd en in concentratiekampen gestoken.
In het begin vergaderden ze altijd in
huurpanden, maar later werden ze zodanig
groot dat ze allemaal samen een eigendom
hebben gekocht.”
Dat geldt ook voor de zaal aan de Pottelberg,
waarin wij ons nu bevinden, want tot aan
WOII was dit het domein van Pottelberg
Waters, een limonadefabriek. “We hebben er
anderhalf jaar aan verbouwd. Hierboven is
nog een appartementje, waar een koppel
woont die ook Jehova’s Getuigen zijn. Wij
hebben alles zelf gedaan, met eigen leden.”
Subsidies krijgen ze immers niet. Sam zegt dat
ze er ook geen willen. “Waarom zouden
mensen belastingen moeten betalen voor een
geloof waarin zij zelf helemaal niet geloven?”
Ongelovigen veroordelen doet Sam niet.
“Geloof is iets dat je moet leren, zoals je
moet leren lopen. Je mag niet alles geloven
wat men je wijs maakt, je moet het
onderzoeken. Oordelen zonder onderzoek is
dwaas. Als je in China geboren was, zou je
Boeddhistisch zijn. Bij Jehova’s Getuigen is
dit niet zo, ze zijn van alle nationaliteiten.”
Zoals je in een kerk de zondagsmis hebt, zo
heb je in de Koninkrijkszaal twee maal per
week een bijeenkomst. Op zondagnamiddag
heb je bijvoorbeeld een lezing, iemand die een
15

toespraak geeft en ook nog de bespreking van
een Wachttorenartikel, dat handelt over actuele
zaken. Iedereen ter wereld krijgt datzelfde
artikel. “Het is het besturend lichaam dat het
onderwerp kiest. Er zijn ook nog eens vijf
vergaderingen, waarin ze boeken bespreken,
leren spreken over het geloof, maar ook
probleempjes binnen de gemeenschap worden
opgelost, dingen waar aan gewerkt moet
worden, enzovoort. “Wij zijn ook niet perfect,
hé”, merkt Sam op.
Ondertussen is de deur van het vergaderzaaltje
waar wij zitten, opengegaan. Twee mensen
komen binnen. “Ah, da’s Wilfried, da’s ook
min familie. En da’s min zuster”, grinnikt Sam.
“Kijk, ze gaan naar het technisch lokaal.”
Wielfried en Sams zus halen
schoonmaakmateriaal te voorschijn.
“’t Es nog een beetje vul é zeg, met die
werken”, zegt Wilfried, “’K ga een beetje
16
stofzuigen, want ’t es niet te doen van de
veuligheid.”
Jehova’s Getuigen hebben maar 1 feestdag, de
Gedachtenisviering. Het komt een beetje
overeen met Witte Donderdag en het Laatste
Avondmaal. Elk jaar komen Getuigen van over
heel de wereld samen. Vorig jaar werd die
viering gevolgd door zo’n 19 miljoen
aanwezigen. Dat is een pak mensen om samen
te brengen, zou je denken. “Natuurlijk wordt
dit niet op één plaats gevierd, maar wel op
hetzelfde tijdstip. De groep van Kortrijk-Zuid
bijvoorbeeld vierde dat in Marke en die van
Kortrijk-Noord in Stasegem.”
Als wij buiten komen, schijnt een laat
namiddagzonnetje. Wilfried en zijn vrouw zijn
de bloemenperkjes aan het verzorgen.
Eva Viaene en Julie Wallaert

Danse macabre
Donderdag 24 mei, middernacht.
De wind waait krachtig en het regent. We zijn alleen
op de Pottelberg. Met onze zaklampen beginnen we
aan een onderzoek van de verlaten werf, op zoek naar
die bewuste verzakking waarover Rachid sprak. Zijn
aanwijzingen blijken te kloppen. We sluipen
behoedzaam onder het politielint door en halen onze
schoppen boven.
Het mulle zand schept gemakkelijk weg. Een paar
ogenblikken later zakt de grond verder ineen en komt
er een holte tevoorschijn. We gooien onze schoppen opzij
en worstelen ons door de modder naar binnen. Plots
verliezen we grip en we vallen een meter of drie naar
beneden. Het slijk breekt onze val. De grot is dieper
dan we vermoed hadden. David probeert terug naar
boven te klouteren, zijn schoenen vol modder op mijn
schouders.
Na drie pogingen geven we het op. We zitten vast. We
bestuderen de grot en komen tot de conclusie dat dit
niet gewoon een grot is, maar een heel ondergronds
netwerk.
De wind huilt angstaanjagend door de ondergrondse
gangen en er hangt een doordringende geur die onze
adem afsnijdt. We proberen een uitgang te vinden maar
alle gangen lijken dood te lopen. Een lichte vorm van
paniek overmeestert ons. Plots schreeuwt David alsof
hij de duivel zelf in de ogen heeft gekeken en hij laat
zijn zaklamp vallen. Zijn blik is hysterisch en zijn
gezicht lijkbleek. Ik richt mijn zaklamp in de richting
die zijn verbijsterde blik aangeeft, en mijn adem
stokt...
Twee jaar geleden, tijdens de paasvakantie,
deden wij vrijwilligerswerk in het
bejaardentehuis op de Pottelberg. De
bejaarden vertelden ons graag verhalen over
hun jeugd, en we waren het gewend om die
verhalen met een korrel zout te nemen. Maar
toen Jean zijn verhaal vertelde werden we toch
wat stil. Ook al wisten we dat hij ons
waarschijnlijk iets wijs maakte, zijn blik was zo
17
ernstig en zwaarwichtig dat we ervan onder
de indruk waren. “Toen ik een jaar of tien
was gingen mijn broers en ik altijd spelen in
een grot die we hadden ontdekt op de
Pottelberg. Op een dag echter kwamen we
aan de ingang en alles was afgezet. De politie
bewaakte de site en de brandweer was aan het
graven. We kenden echter een tweede ingang
van de grot, en omdat we heel benieuwd
waren naar wat er aan het gebeuren was
gingen we langs daar naar binnen. Plots riep
mijn broer Geert dat ze de grot gingen
opblazen. We liepen voor ons leven maar ik
was te laat en ik werd weggeslingerd door de
explosie” Hij toonde ons nu een litteken dat
van zijn heup tot net boven zijn knie liep.
“Door de explosie was er een gang bloot
gekomen en ik zag een soort bizar skelet,
maar even later verloor ik het bewustzijn. Ik
ben de volgende dag wakker geworden in het
ziekenhuis. Toen we later met mijn broers
teruggingen was er van de ingang van de grot
niets meer te zien. Alles was mooi
genivelleerd alsof er nooit een grot geweest
was. We hebben er nooit meer iets van
gehoord, maar regelmatig droom ik nog van
het skelet, waarvan ik niet zeker weet of het
van een mens of een dier was.” We hadden
zijn verhaal beluisterd als een amusant
verzinsel, maar verder hadden we er geen
aandacht meer aan besteed.
Toen we vorige week echter in 't Rietje een
pintje zaten te drinken vingen we een stuk
van een discussie op tussen een paar vaste
klanten. Een oudere man met een norse blik
en een wandelstok vertelde dat een
grondwerker die op de Pottelberg aan
graafwerken bezig was plots krankzinnig
geworden was en onzin uitkraamde over
vreemde geraamtes die hij zou hebben gezien.

Hij was een paar dagen thuis gebleven, maar toen
hij maar over die geraamtes bleef leuteren hadden
ze hem naar de psychiatrische afdeling van het
Heilig Hartziekenhuis overgebracht. De andere
mannen aan de bar leken er niet veel van te
geloven, maar wij moesten natuurlijk onmiddellijk
aan Jean denken en we voelden onze nekharen
rechtkomen.
We besloten de man op te zoeken in het Heilig
Hartziekenhuis. Toen we daar aan kwamen vroegen
we de zuster naar een man die recent opgenomen
was met waanbeelden over geraamtes op de
Pottelberg. De zuster zei echter dat Rachid, zo
heette hij, heel ernstige psychische problemen had
en het absoluut verboden was hem te bezoeken.
Ontgoocheld maakten we aanstalten om het
gebouw te verlaten, maar toen we bij de deur
kwamen werden we tegengehouden door een wat
oudere vrouw met verwilderd grijs haar en een
harde maar lucide blik. Ze zei dat ze de discussie
aan de balie had gehoord, en dat ze wist hoe we bij
Rachid konden komen. We volgden haar langs een
doolhof van gangen tot op een dakterras, en
klouterden achter haar witte dooraderde benen en
afgewassen bloemenjurk een brandtrap op.
Toen we Rachids kamer binnenkwamen werden we
even onwel van de geur. Rachid zelf zag er
verschrikkelijk uit. Zijn handen maakten
voortdurend spastische bewegingen en hij staarde
voor zich uit met een afwezige blik. De kamer zelf
was een stort. Er lagen overal kleren en papieren
met vreemde tekeningen op. Toen we binnen
kwamen had hij ons blijkbaar niet opgemerkt want
hij sprong in paniek recht toen we zijn naam
riepen. Irma, de oude vrouw die ons de weg had
gewezen, slaagde erin hem te kalmeren met
sussende geluidjes en het strelen van zijn armen.
Ze vroeg hem te vertellen wat hij gezien had op de
Pottelberg. Hij vertelde met horten en stoten wat
18
hij gezien had. Zijn verhaal was verward, en hij
vertelde een paar keer hetzelfde opnieuw. Maar wat we
er konden uit opmaken was dat hij bij het graven een
soort grot had blootgelegd. Hij had zijn zaklamp
genomen om er in te gaan kijken en was op een skelet
gestoten. Zijn bevende hand zocht tussen de
tekeningen naar iets dat hij ons wilde tonen. Het was
een tekening van een vreemd soort geraamte. Het leek
op dat van een mens maar had klauwen die naar
buiten wezen als bij een mol. De ogen waren
nauwelijks zichtbaar en de neus was overdreven groot,
een snuit eerder...
Het is na die vreemde ontmoeting met Rachid dat we
de vermaledijde beslissing hebben genomen zelf op
onderzoek uit te gaan. De Pottelberg lag nog steeds
open, dus het was nu of nooit. Rachid had ons voor
we weggingen bij benadering de plaats van de
graafwerken beschreven.
Gewapend met een zaklamp en stevige gummilaarzen
hebben we de nacht afgewacht, met de vaste
overtuiging het mysterie van de Pottelberg voor eens
en altijd op te lossen.
... wanneer ik mijn hoofd draai verwacht ik iets lugubers te
zien. Kadavers, ontbinding, misvormde botten...
Maar wat ik te zien krijg, tart alle verbeelding. Jean, Rachid,
David... wie kan dit aanzien zonder aan zijn zinnen te
twijfelen.
Voor mij, in het licht van mijn lamp, maar ook in een vale
gloed waarvan ik de lichtbron niet kan ontwaren, dansen
honderden skeletten, bleek en schichtig, met lege, in het niets
starende oogkassen en uitdrukkingsloze monden. Ritmisch en
repetitief bewegen ze in grote spiralen, in een spelonk waarvan
ik het uiteinde niet zie. Sommigen dragen vaandels met lelies,
anderen met leeuwen.
Plots, als op een heimelijk teken, wijken de rangen uiteen en
lijkt alles tot rust te komen. Maar de dans wordt hernomen als
een koor van schrille vrouwenstemmen uit schrale
vrouwenribbenkasten declameert:

Zig et zig et zig, la Mort en cadence
frappant une tombe avec son talon,
la Mort à minuit joue un air de danse,
zig et zig et zag, sur son violon.
Le vent d'hiver souffle, et la nuit est sombre;
des gémissements sortent des tilleuls;
les squelettes blancs vont à travers l'ombre,
courant et sautant sous leurs grands linceuls.
Zig et zig et zig, chacun se trémousse.
On entend slaquer les os des danseurs;
Un couple lascif s'asseoit sur la mousse,
comme pour goûter d'anciennes douceurs.
Zig et zig et zag, la Mort continue
de racler sans fin son aigre instrument.
Un viole est tombé! La danseuse est nue,
son danseur la serre amoureusement.
La dame est, dit-on, marquise ou baronne,
19
et le vert galant un pauvre charron;
Horreur! et voilà qu'elle s'abandonne
comme si le rustre était un baron.
Zig et zig et zig, quelle sarabande!
Quels cercles de morts se donnant la
main!
Zig et zig et zag, on voit dans la bande
le roi gambader auprès du vilain.
Mais psit! tout à coup on quitte la ronde,
on se pousse, on fuit, le coq a chanté.
Oh! la belle nuit pour le pauvre monde,
et vivent la mort et l'égalité!
Christophe Brugmans en David Lietaert
Met dank aan Jean Lahor voor zijn gedichtje