rfgoedweekend - Erfgoedcel Antwerpen

ik verzamel 

verzamelen 

verzamelaars 

verzamelingen 

antwerpen

RFGOEDWEEKEND 

20 ı 21 APRIL 2002

April 1912. Het nieuwe passagiersschip Titanic 

vertrekt… en gaat zijn ondergang tegemoet. 

Aan boord zijn onder meer veel landverhuizers, 

op zoek naar een beter leven in Amerika. 

April 2002. Het Duitse straattheatergezelschap 

Titanick evoceert in Antwerpen op 

spectaculaire wijze de constructie, de overtocht 

en de ondergang van de Titanic. Plaats 

van het gebeuren is de Schelde-oever ter 

hoogte van de Rijnkaai, waar zich vroeger de 

landverhuizers inscheepten naar Amerika. 

Deze gratis openluchtvoorstelling is onderdeel 

van het erfgoedfeest dat de projectgroep 

MAS-Museum aan de Stroom en de Erfgoedcel 

Antwerpen op zaterdag 20 april organiseren. 

Aanleiding is de gezamenlijke opening van 

drie tentoonstellingen, in het Scheepvaartmuseum, 

het Volkskundemuseum en het Hessenhuis, 

met als thema de haven, vroeger en nu 

(zie programma 27, 38, 43). 

Na de voorstelling gaat het feest tot in de 

late uurtjes verder in de Waagnatie. Het biedt 

daar nog meer (hedendaags) spektakel, 

muziek en ander erfgoedvermaak. Het is gratis, 

iedereen is welkom! 

Waar: Rijnkaai. Wanneer: zaterdag 20 april 

omstreeks 21 uur (de openluchtvoorstelling 

Titanic vindt mogelijk ook op zondagavond 

plaats, te bevestigen). Reserveren kan niet. 

Ook tijdens het Erfgoedweekend, op zaterdag 

én op zondag, viert het Museum Plantin- 

Moretus (zie programma 34) zijn 125-jarig 

bestaan onder het motto ‘De Gouden eeuw 

herleeft in Antwerpen’. Het is een evocatie 

van de 16de eeuw, de eeuw waarin Christoffel 

Plantin leefde. Op de onlangs opnieuw aangelegde 

Vrijdagmarkt vermaken 

vuurspuwers, kruidenmengsters, 

troubadours, vertellers en 

jongleurs zowel groot als klein. 

Op zaterdag, in de vroege vooravond, 

speelt er een folkband. 

Erfgoed 

feest(en)!

Op 20 en 21 april vindt het tweede Erfgoedweekend plaats. Deze keer wordt het ruime veld van het cultureel erfgoed onder de aandacht 

gebracht. Cultureel erfgoed is immers niet alleen in musea en archieven aanwezig, maar ook in kloosters, kerkfabrieken, heemkundige 

kringen, bibliotheken, universiteiten en in privé-collecties. 

Erfgoedweekend 2002 staat in het teken van een thema waar iedereen zich in kan vinden: verzamelen, verzamelaars en verzamelingen. 

De mens is een verzamelaar, vooral van zijn cultureel erfgoed. Of het nu gaat om objecten als schilderijen, sculpturen en boeken, of om 

herinneringen. Of het nu kostbaar is of veeleer apart, of buitenissig… of zomaar. Wie heeft nooit een verzameling aangelegd? Wie is nooit 

gefascineerd geweest door wat anderen bijeen brachten? 

Antwerpen, cultureel-erfgoedstad bij uitstek, neemt met enthousiasme deel aan het tweede Erfgoedweekend. Dat blijkt uit het aantal 

deelnemers, om en nabij de vijftig, meer dan een verdubbeling van het aantal van 

vorig jaar. De deelnemerslijst – van de Sint-Andrieskerk tot de Zoo – omvat 

indrukwekkende openbare verzamelingen maar evengoed collecties die met veel 

liefde en zorg door een handvol vrijwilligers bewaard blijven. Ze zijn zowel in het 

centrum van Antwerpen als in de districten gesitueerd. 

Het Antwerpse programma is uitbundig, alles is gratis. De deuren gaan wijd open 

– op zondag overal, bij sommige deelnemers ook al op zaterdag – en er worden tal 

van leuke activiteiten georganiseerd voor klein en groot. Op zaterdagavond is er 

bovendien een bruisend erfgoedfeest aan de Rijnkaai. 

RFGOEDWEEKEND 

20 ı 21 APRIL 2002 

Veel plezier! 

Eric Antonis 

schepen voor cultuur, bibliotheken en monumentenzorg 

links: portretten (details) van verzamelaars: p.p. rubens (rubenshuis), e. beuckeleers-doncke (nationaal scheepvaartmuseum), gordon matta-clark (muhka), 

en p. smith van gelder (museum smith van gelder); boven: maria-gevelbeeld (detail) 

5

het erfgoedfeest op zaterdagavond (‘titanic’ ook op zondagavond) aan de rijnkaai. 

het erfgoedweekend is een initiatief van culturele biografie vlaanderen vzw • de erfgoedcellen van antwerpen, brugge en gent • vlaams centrum voor 

volkscultuur vzw • vlaamse gemeenschapscommissie • vlaamse museumvereniging vzw • vlaamse vereniging voor bibliotheek-, archief- en documentatiewezen 

vzw • vereniging van vlaamse steden en gemeenten (coördinatie erfgoedweekend) 

het erfgoedweekend is mogelijk dankzij de steun van: 

met de steun van de vlaamse minister van cultuur, jeugd, sport, 

brusselse aangelegenheden en ontwikkelingssamenwerking

inhoud 

2 erfgoedfeest(en) 

9 archieven/bibliotheken/documentatiecentra 

17 heemkundige verzamelingen 

21 kerkelijk erfgoed 

26 plattegrond van antwerpen 

29 museumverzamelingen 

45 (andere) verzamelingen 

50 index 

praktische info op de achterkaft 

RFGOEDWEEKEND 

20 ı 21 APRIL 2002 

7

archieven ı bibliotheken ı documentatiecentra 

Archivarissen verzamelen eigenlijk niet; ze bewaren archieven die door en bij anderen tot stand zijn gekomen. 

Allemaal – individuele personen maar ook instellingen en verenigingen – bewaren we belangrijke brieven, documenten, foto’s, soms 

ook beelden geluidsmateriaal, tegenwoordig ook veel computerbestanden. Op een zeker ogenblik hebben deze documenten geen 

direct nut meer en krijgen archiefinstellingen ze in beheer. Het Antwerpse Stadsarchief bijvoorbeeld heeft als voornaamste opdracht 

alle archieven te bewaren die betrekking hebben op de Antwerpse geschiedenis, op gebeurtenissen, personen en bedrijven die 

verbonden zijn met Antwerpen. Het Stadsarchief zorgt er op deze wijze voor dat ze door elke geïnteresseerde vrij kunnen worden 

geraadpleegd en dat de Antwerpse geschiedenis een levendig gegeven blijft. 

Dat is anders voor particuliere archieven, waarvoor soms, ter bescherming van de privé-sfeer van de persoon in kwestie, voor 

inzage de toestemming van de erfgenamen vereist is. Sommige schrijversarchieven die bewaard worden in het AMVC-Letterenhuis 

vallen onder deze regel. 

Er zijn archieven die zulke kostbare stukken bewaren dat ze tot de top van het werelderfgoed behoren. De eer officieel tot 

werelderfgoed te worden beschouwd, viel recentelijk te beurt aan het Plantijns archief, gehuisvest in het Museum Plantin-Moretus. 

Als het allereerste Belgische archief werd het opgenomen in het Unesco-programma Het geheugen van de mensheid; het staat daarmee 

broederlijk naast de Negende Symfonie van Ludwig van Beethoven 

advn, de compactuszaal waar het archief wordt bewaard. © advn, foto peter maes 

RFGOEDWEEKEND 

20 ı 21 APRIL 2002 

9

10 

advn ! 

Archief- en Documentatiecentrum voor het 

Vlaams-nationalisme 

a Lange Leemstraat 26, 2018 Antwerpen 

t 03-225 18 37 

f 03-226 64 05 

e info@advn.be 

Het ADVN is een van de vier erkende thema-archieven 

in Vlaanderen. Het verzamelt en bewaart de bronnen 

omtrent de historiografie van het nationalisme en de 

nationaliteiten in algemene zin en van de Vlaamsnationale 

beweging in het bijzonder. De verzameling 

van het ADVN vertelt het verhaal van Vlaams-nationale 

partijen en structuren, van mandatarissen en 

militanten, van organisaties en personen. Maar ook 

van de Samen in het Noorden tot de Basken in het 

Zuiden, van de Bretons tot de Balkanvolkeren. Bovendien 

stoppen de bezigheden niet bij het verzamelen, 

bewaren en ontsluiten van bronnen. Talrijke tentoonstellingen, 

publicaties en projecten getuigen daarvan. 

advn, zicht op de achtergevel vanuit de 

binnentuin. © advn, foto peter maes 

Het ADVN is sinds 1997 gehuisvest in de Lange Leemstraat 

in een neoclassicistisch pand van architect 

Pieter Dens. 

programma 

Het ADVN opent zijn deuren op zaterdag en zondag 

van 10 tot 18 uur. Wie geïnteresseerd is in de inhoudelijke 

werking kan om het uur deelnemen aan een 

rondleiding. Wie een impressie wil van de rijkheid en 

verscheidenheid van de collecties kan zelf op stap 

gaan in het gebouw, waar elke bronnensoort haar 

ruimte krijgt. 

vrouwen in de voedingindustrie (foto-archief amsab) 

amsab antwerpen @ 

Instituut voor Sociale Geschiedenis 

a Lamorinièrestraat 233, 2018 Antwerpen 

t 03-239 42 87 

f 03-281 73 22 

e info@amsab.be 

w www.amsab.be 

Amsab – Instituut voor Sociale Geschiedenis is een 

archief- en documentatiecentrum dat zich richt op 

scheepsherstellers (foto-archief amsab) © l. van cauwenbergh 

progressieve en nieuwe sociale bewegingen. De collecties 

omvatten archieven van personen en organisaties, 

affiches, prenten, schilderijen, audiovisuele documenten 

en een ruime bibliotheek. Het Amsab is ondergebracht 

in een fraaie patriciërswoning van rond de 

eeuwwisseling. 

programma 

Amsab stelt enkele van zijn bijzondere collectievormers 

voor. In de tentoonstelling Van bron tot monding: 

archief in de praktijk wordt de werking van het 

archief- en documentatiecentrum belicht. Tenslotte 

nodigt Amsab enkele particuliere verzamelaars uit om 

hun buitengewone verzameling voor te stellen. Stan 

Helleboog verzamelt al meer dan 25 jaar alles uit de 

USSR, nu Rusland. Met zijn uitgebreide collectie 

haalde hij zelfs de Russische krant Izvestia. Ostalgie 

Kempen is een verzamelclub met 55 actieve leden, 

die allerhande voorwerpen verzamelen uit het voormalige 

Oostblok en vooral de DDR, van speelgoed tot 

motorfietsen en personenwagens zoals het bekende 

Trabantje. Voor de gelegenheid zal ons parkeerterrein 

plaats bieden aan een aantal DDR-oldtimers.

huis de beuckelaer in 1912 (fotocollectie amvc - 

letterenhuis) 

amvc - letterenhuis # 

a Minderbroedersrui 17, 2000 Antwerpen 

t 03-222 93 20 

f 03-222 93 21 

e amvc@stad.antwerpen.be 

w www.antwerpen.be/cultuur/amvc 

In 1912 was het groot feest in Antwerpen ter ere van 

de honderdste geboortedag van Hendrik Conscience. 

De Conscience-tentoonstelling in het Huis De Beuckelaer 

aan de Minderbroedersrui was een overweldigend 

succes, en men besloot een permanent Consciencemuseum 

in te richten. Het werd uiteindelijk een 

Museum voor de Vlaamsche Letterkunde, de voorloper 

van het huidige AMVC-Letterenhuis. 

Het AMVC-Letterenhuis is uitgegroeid tot een 

het beeldendepot in het amvc-letterenhuis 

© foto joris luyten 

museum met een unieke en grote literaire collectie, 

een eveneens zeer groot algemeen cultureel archief en 

een documentatiecentrum. De collectie bestaat uit 

handschriften, documenten en archieven van en over 

schrijvers, theatermensen, beeldend kunstenaars, 

musici en componisten. Ook worden archieven van 

tijdschriften, uitgeverijen, verenigingen en gezelschappen 

bewaard. Samen zijn al deze verzamelingen 

goed voor meer dan 1,5 miljoen brieven en handschriften. 

Behalve grote en kleine archiefbestanden heeft 

het AMVC-Letterenhuis een aantal specifieke collecties: 

120.000 foto’s, 30.000 affiches, programmabrochures, 

beelden, schilderijen en grafiek. 

programma 

Tijdens het Erfgoedweekend kunt u via de poort aan 

de Minderbroedersrui 17 een bezoek brengen aan de 

benedenverdieping van het historische Huis De 

Beuckelaer. In die zalen, die gewoonlijk niet voor het 

publiek geopend zijn, staat dan de Conscience-manie 

van 1912 centraal met een grote verzameling postkaarten, 

foto’s en rariteiten uit die tijd: 1912 

revisited. Ook wordt er al een tipje van de sluier 

opgelicht van de tentoonstelling Leeuwen van Vlaanderen, 

waarmee het vernieuwde AMVC-Letterenhuis op 

1 juni 2002 als museum opent. 

Op zondag 21 april kunt u ook nog eens een blik achter 

de schermen werpen tijdens een rondleiding door 

de twee ondergrondse depots van het Letterenhuis 

waar een grote verzameling literair erfgoed bewaard 

wordt en allerlei onverwachte verzamelingen te ontdekken 

zijn. 

Huis De Beuckelaer is op 20 en 21 april geopend van 

10 tot 18 uur met 1912 revisited. 

Depotbezoeken op 21 april om 10.30, 11.30, 12.30, 

13.30, 14.30, 15.30 en 16.30 uur. 

documentatiecentrum 

antwerpse 

noorderpolders $ 

a Veltwijcklaan 19, 2180 Ekeren 

t 03-541 13 78 

f 03-541 51 48 

e wim.dhooghe@id.antwerpen.be 

In de oude rijkswachtkazerne van Ekeren (1887) is het 

Stedelijk Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders 

gevestigd. Het is opgericht in het begin van de 

jaren zestig, en bezit een grote heemkundige en volkskundige 

verzameling over de verdwenen polderdorpen 

Oosterweel, Wilmarsdonk, Oorderen en Lillo (waarvan 

alleen het gehucht Lillo-Fort gespaard bleef) maar ook 

over verleden en heden van de nog bestaande polder- 

oorderen foto j. hendrickx 

© documentatiecentrum antwerpse noorderpolders 

11

12 

wilmarsdonk foto j. hendrickx © documentatiecentrum antwerpse noorderpolders 

dorpen Ekeren, Hoevenen, Stabroek, Berendrecht en 

Zandvliet. Meer dan 150.000 collectieonderdelen 

(drukwerk, knipsels, affiches, foto’s, dia’s, geluidsopnamen, 

tijdschriften enz.) worden veilig bewaard en 

geven een volledig beeld van de Antwerpse Noorderpolders. 

programma 

Op zaterdag en zondag van 10 tot 18 uur: rondleidingen, 

een tentoonstelling, een greep uit de verzameling 

en een doorlopende diavoorstelling. 

nationaal museum en 

archief van douane en 

accijnzen % 

(zie rubriek musea) 

rijksarchief antwerpen ^ 

a Door Verstraeteplein 5, 2018 Antwerpen 

t 03-236 73 00 

f 03-236 73 00 

e rijksarchief.antwerpen@arch.be 

w http://arch.arch.be 

Het Rijksarchief bewaart het archief van personen, 

families, verenigingen, administraties en bedrijven die 

hebben bestaan (of nog bestaan) op het grondgebied 

van de huidige provincie Antwerpen. Dat kan gaan om 

overheidsinstellingen (zoals provinciebestuur, notarissen, 

gemeenten, OCMW’s en hun voorgangers zoals 

schepenbanken en Burelen van Weldadigheid), maar 

ook om kerkelijke instellingen (zoals abdijen, 

kloosters, kerken, begijnhoven, kerkfabrieken) en om 

belangrijke families en particulieren. 

Daarnaast bezit het Rijksarchief uitgebreide verzamelingen 

microfilms (van burgerlijke stand, parochieregisters), 

foto’s, kaarten en plattegronden. Wie geïnteresseerd 

is in de geschiedenis van zijn familie en voorouders, 

zijn gemeente of streek binnen de provincie 

Antwerpen vindt in het rijke archief van het Rijksarchief 

steeds zijn gading. 

programma 

Op zaterdag is er gewone leeszaaldienst zoals op 

andere zaterdagen, op zondag is het Rijksarchief bij 

uitzondering geopend en zijn er rondleidingen. Tijdens 

die rondleiding krijgt de bezoeker van de medewerkers 

informatie over de werking en de opdrachten 

van het Rijksarchief en kan hij zelf kennismaken 

met het nut en het belang van een aantal archiefstukken. 

stadsarchief antwerpen & 

a Venusstraat 11, 2000 Antwerpen 

t 03-206 94 11 

f 03-206 94 10 

e stadsarchief@stad.antwerpen.be 

w http://stadsarchief.antwerpen.be 

Het geheugen van de stad… 

Het Stadsarchief Antwerpen bewaart alle stedelijke 

documenten waarvan het oudste dateert uit de 12de 

eeuw. Ook allerlei personen, families, bedrijven, verenigingen 

en particuliere instellingen hebben hun 

archieven aan het Stadsarchief geschonken. Al deze 

archieven met betrekking tot de stad Antwerpen worden 

geordend, beschreven en bekend gemaakt. 

…voor iedereen 

Iedereen kan gratis de leeszaal van het Stadsarchief 

bezoeken, om op zoek te gaan naar gegevens uit een 

ver of nabij verleden. Wilt u meer weten over de

Het Stadsarchief bezit tal van oude 

(nitraat) filmbanden met zeldzame beelden 

uit Antwerpen. Dit beeldarchief werd in 

samenwerking met het Koninklijk 

Filmarchief gerestaureerd. De verdere 

publieksontsluiting verloopt in samenwerking 

met de Erfgoedcel Antwerpen, het 

FWO Max Wildiersfonds en de Universiteit 

Gent. Een selectie van deze 

filmfragmenten, meer bepaald deze met 

betrekking tot de haven, werd in samenwerking 

met ATV verwerkt tot een 

reportagereeks. Een compilatie van deze 

beelden wordt tijdens het Erfgoedweekend 

in verschillende musea en archieven 

doorlopend op video getoond. 

(Zie ook programma Stadsarchief & en 

Filmmuseum CR) 

redezicht, met belgenland van de red star line, 1930 

foto uit eva, de foto-beeldbank van het stadsarchief 

op komst 

kattendijkdok versierd naar aanleiding van hoog bezoek, 1919 

foto uit eva, de foto-beeldbank van het stadsarchief 

geschiedenis van uw familie, uw straat of wijk? Bent 

u op zoek naar de bouwvergunning of de plannen van 

het huis dat u in Antwerpen gekocht hebt? Kijkt u 

graag naar oude foto’s van uw straat of uw buurt? 

Het Stadsarchief is dé plaats voor elke vraag over uw 

(Antwerpse) verleden. 

U kunt er de originele archiefstukken bekijken en 

lezen. De medewerkers staan klaar om u eventueel 

wegwijs te maken en te helpen. 

Alle beschikbare informatie over archiefstukken kunt 

u ook digitaal opzoeken. Niet alleen de inventarissen 

van de diverse fondsen en verzamelingen zijn te raadplegen, 

maar ook informatie over de werking van het 

archief en de leeszaal alsook de laatste nieuwtjes zijn 

er terug te vinden. Via onze website kunt u ook een 

abonnement nemen op de maandelijkse nieuwsbrief 

van het Stadsarchief. 

Een aanzienlijk deel van onze oude foto’s is on line 

raadpleegbaar op de website. 

programma 

Op zondag worden doorlopend, op enkele extra 

beeldschermen, nooit eerder vertoonde filmbeelden 

over Antwerpen en de haven van 

Antwerpen getoond. In avantpremière 

wordt de video van de 

ATV-uitzendingen Antwerpen 

Teruggespoeld vertoond en verkocht. 

Deze video bevat mooie 

en uitzonderlijke zwart-wit en 

kleurbeelden over het werk en 

het leven in en rond de haven. 

Medewerkers van het Stadsarchief 

verstrekken graag nadere 

inlichtingen over de archiefwerkzaamheden; 

over EVA, de digitale 

foto-beeldbank; over FLORIS, 

het algemene informatiesysteem. 

Het zal ook mogelijk zijn om 

kennis te maken met het archiveren 

van websites, een primeur in Vlaanderen. Verder 

is er ook standaard een bezoek aan de leeszaal 

en aan een beperkt deeltje van het archiefmagazijn. 

stadsbibliotheek * 

a Hendrik Conscienceplein 4, 2000 Antwerpen 

t 03-206 87 10 

f 03-206 87 77 

e stadsbibliotheek@stad.antwerpen.be 

w http://stadsbibliotheek.antwerpen.be 

De Stadsbibliotheek bezit een rijke, historische collectie 

die ondertussen is uitgegroeid tot ca. één miljoen 

volumes met handschriften, duizenden oude drukken 

(waaronder 109 incunabelen), en een indrukwekkende 

verzameling tijdschriften en kranten. De volgende uitgaven 

worden systematisch verzameld: oude drukken, 

Antverpiensia, Nederlandse letterkunde, literatuur- en 

cultuurgeschiedenis van Vlaanderen en Nederland, en 

de geschiedenis van de Vlaamse Beweging. De publicaties 

zijn alleen ter plaatse raadpleegbaar. 

13

14 

De oorsprong van de collectie gaat terug tot 1481. Tot 

1883 was de bibliotheek gehuisvest in het stadhuis, 

daarna werd ze ondergebracht in de zgn. Sodaliteit 

aan het Hendrik Conscienceplein met onder meer de 

prestigieuze Nottebohmzaal. Ondertussen is de Stadsbibliotheek 

uitgebreid tot de Korte Nieuwstraat. 

programma 

Zaterdag: 

Rondleidingen SBA achter de schermen (duur: anderhalf 

uur), beginnend om 10, 10.30, 11, 13.30, 14, 14.30, 

15, 15.30, 16, 16.30 uur. Maximaal 18 deelnemers per 

sessie. 

Vooraf reserveren is verplicht: tel. 03-206 87 10 of 

via e-mail: stadsbibliotheek@stad.antwerpen.be of 

ter plaatse (publieksingang Korte Nieuwstraat). 

Start rondleidingen: Hendrik Conscienceplein 4, 

de Nottebohmzaal, Stadsbibliotheek. 

2000 Antwerpen (personeelsingang). 

Zondag: 

- Open dag: van 10 tot 18 uur. Toegang via Korte 

Nieuwstraat en Hendrik Conscienceplein. Te 

bezichtigen: leeszaal, Nottebohmzaal, en microfilmafdeling. 

- Expositie BOEKverBEELDing in de Nottebohmzaal: 

verzameling boekensteunen en boeksimulanten. 

De geëxposeerde voorwerpen zijn grotendeels het 

bezit van de Antwerpse boekenantiquair Eric 

Tonen. De verzameling ontstond aanvankelijk uit 

praktische noodzaak: het boekenbezit ordelijk 

houden. De collectie is ondertussen uitgegroeid 

tot bijna alles wat aan het “boek” doet denken, 

dus ook beelden en voorwerpen die het boek uitbeelden. 

Vandaar BOEKverBEELDing. 

BOEKverBEELDing in de stadsbibliotheek: lezeres in 

gedachten. 

vlaamse vereniging voor 

familiekunde ( 

a Van Heybeeckstraat 3, 2170 Merksem 

t 03-646 99 88 

f 03 644 46 20 

e vvf.administratie@advalvas.be 

w http://welcome.to/vvf 

Het Nationaal Centrum voor Familiegeschiedenis, 

onderdeel van de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde, 

is een archief- en documentatiecentrum voor 

iedereen die zich bezighoudt met genealogie, familiegeschiedenis 

en aanverwante zaken. Het is ondergebracht 

in een fraaie burgerswoning van begin 1900. 

Het Centrum heeft tot doel het verwerven van alle 

gepubliceerde genealogische gegevens uit Vlaanderen en 

collecties aan te leggen van documenten die voor de 

genealoog van nut kunnen zijn (bibliotheek: 15.000

werken; bidprentjes, overlijdensberichten en krantenknipsels: 

1.500.000 stuks; oude kiezerslijsten (98 procent 

compleet van geheel België); 800 verschillende 

titels tijdschriften enzovoort). Een ruime leeszaal met 

de nodige indices en databanken stelt de bezoeker in 

staat rustig ons patrimonium te consulteren. 

programma 

Op zaterdag en zondag: 

- Een rondleiding achter de schermen. 

- Opening van een permanente tentoonstelling: een 

“verzameling” documenten te gebruiken bij het 

opstellen van een stamboom en/of het samenstellen 

van een familiegeschiedenis. 

- Schatten in het Centrum: de meest waardevolle 

stukken tentoongesteld. 

- Extra: een selectie uit een rijke privé-verzameling 

bidprentjes en ex-librissen. 

- Extra tentoonstelling: hoe kan een familiearchief 

er uitzien? Een familiearchief hoeft niet noodzakelijk 

te bestaan uit documenten, maar ook erfstukken, 

emotioneel geladen voorwerpen, foto’s 

en dergelijke kunnen er deel van uitmaken. 

(Echte opzoekingen zijn tijdens het Erfgoedweekend 

niet mogelijk.) 

zicht op leeszaal vlaamse vereniging voor familiekunde © vvf 

15

heemkundige verzamelingen 

Heemkundigen, volkskundigen en plaatselijke historici zijn in principe in alles geïnteresseerd wat met de eigen gemeente of streek 

te maken heeft. Lokale geschiedenis, het dagelijks leven gisteren en eergisteren, oude objecten en documenten, sterke verhalen 

en nostalgische beelden, veranderingen in het milieu, de lokale monumenten of de landschappen. Kortom: de verhalen, de mensen 

en dingen vandaag en in het verleden. In principe kan alles verzameld, gedocumenteerd en beschreven worden. Heemkundige 

verenigingen hebben zich de voorbije decennia in de praktijk vooral beziggehouden met het dagelijks leven in de 19de en 20ste 

eeuw. De heemkundige kringen brengen de verzamelaars, de onderzoekers en de geïnteresseerden samen. Deze vrijwilligers leggen 

in eigen archieven, musea en publicaties een verzameling aan waar misschien net datgene bewaard of beschreven wordt wat u in 

een andere instelling niet kan vinden. 

uit de fotoverzameling kring voor heemkunde wilrica 

RFGOEDWEEKEND 

20 ı 21 APRIL 2002 

17

18 

koninklijke kring 

voor heemkunde 

merksem BL 

a Hofke van Roosendaal, 

Terlindenhofstraat 265, 2170 Merksem 

t 03-645 16 77 

De Koninklijke Kring voor Heemkunde Merksem, opgericht 

in 1939, kon een aantal glasramen redden van 

de ondergang en liet ze restaureren. De belangrijkste 

zijn werken van Oscar Calders en Jan Huet. De verzameling 

werd aangevuld met glasramen die Merksem 

als thema hebben of een Merksems verleden hebben. 

Ze hangen verspreid over de verschillende ruimtes in 

het als monument beschermde poortgebouw uit 1635. 

De bezoekers kunnen tijdens hun bezoek ook de 

andere verzamelingen bewonderen. Zo zijn er onder 

andere verzamelingen over “pijpen en roken”, “het 

schippersverleden van Merksem” en “religieuze en 

devotie voorwerpen”. 

glasraam van jan huet getiteld de lente 

© koninklijke kring voor heemkunde merksem 

programma 

Op zaterdag en zondag tentoonstelling met de klemtoon 

op de verzameling glasramen: Onze glasramen 

belicht. 

hofke van roosendaal, terlindenhofstraat 265, merksem © koninklijke kring voor heemkunde merksem 

kring voor 

heemkunde wilrica BM 

a Kasteel Steytelinck 

Sint-Bavostraat 20, 2610 Wilrijk 

t 03-827 03 91 

e wilrica@yucom.be 

De volledige studie van gebruiken, het opsporen van 

getuigenissen en overleveringen van het rijke Wilrijkse 

verleden, en het bekendmaken en bewaren ervan voor 

het nageslacht is de doelstelling van de heemkring. 

Met de driemaandelijkse uitgave van het tijdschrift 

obiit, kring voor heemkunde wilrica 

Wilrica (24ste jaargang in 2002) wordt de verspreiding 

van deze kennis verzorgd. In het heemmuseum, 

gelegen in het mooie kader van het kasteel Steytelinck, 

zijn de voorwerpen tentoongesteld en in het 

archief zijn documenten verzameld. Van archeologische 

vondsten, heraldiek, gebouwen en monumenten, 

werken van Wilrijkse kunstenaars, tot oude beroepen 

en gebeurtenissen van vroeger.

programma 

Zaterdag om 15 uur: officiële heropening van het 

heemmuseum Wilrica met academische zitting en 

rondleiding. 

Zondag is het heemmuseum vrij toegankelijk. 

turninum 

volksmuseum deurne BN 

a Koraalplaats 2, 2100 Deurne 

t 03-326 75 98 

f 03-326 75 98 

In oude dorpswoningen en een oude wagensmidse (ca. 

800m 2 tentoonstellingsruimte) toont het museum een 

getrouwe reconstructie van het leven en werken van 

de gewone werkman in het begin van de 19de eeuw. In 

het Schildersmuseum kunt u alles leren over bindmiddelen, 

verguldsels, pigmenten, tamponeerborstels enz. 

programma 

Op zaterdag en zondag zijn er om 14, 15 en 16 uur 

gidsen beschikbaar in het museum. 

In afspraak met de Sint-Fredegandusgezellen kan ook 

de historische kerk bezocht worden met gidsen. 

Zie verder ook Sint-Fredeganduskerk (19) en Sint-Fredeganduskerkhof 

(20) 

interieur volksmuseum - kamer der deurnese 

verenigingen 

19

kerkelijk erfgoed 

Kerken zijn in de allereerste plaats een verzamelplaats voor een gemeenschap – dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Grieks- 

Romeinse tempels. Vandaar hun grote afmetingen en de klokken met hun signaal tot “verzamelen!”. Zowel voor het onderhoud van 

deze grote ruimten als voor het goede doel worden collectes gehouden. En om het geld – soms ook producten in natura – te 

verzamelen, is er een heel assortiment ontworpen aan zakjes en bakjes, offerblokken en collecteschalen. 

Maar kerken zijn van oudsher natuurlijk ook rijke erfgoedbewaarders: prachtige interieurs, kostbare gewaden, schitterende 

beeldhouwwerken, schilderijen enzovoort. Kerkelijke instanties waren gedurende eeuwen immers belangrijke, zo niet de 

belangrijkste, opdrachtgevers van kunstenaars – waaronder grote namen als Rubens en Van Dyck – waardoor het vaak echte 

schatkamers werden. De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal en de Sint-Pauluskerk zijn klassieke voorbeelden. 

Kerken legden uiteraard evengoed verzamelingen aan van volkse, eenvoudige uitingen van devotie. Een tot de verbeelding 

sprekende kerkelijke kunstvorm zijn de reliekhouders, prachtig gebeeldhouwde “bewaardozen” van heiligenbeentjes of andere 

heiligenresten. Een erg populair reliekschrijn is dat van de 36 heiligen in de Sint-Andrieskerk, waar een kleine tentoonstelling dit 

bijzondere gebruik toelicht. 

interieur van de st.-andrieskerk © topa antwerpen 

RFGOEDWEEKEND 

20 ı 21 APRIL 2002 

21

22 

glasraam sint-camillus © kristus-koningkerk 

kristus-koningkerk BO 

a Jan De Voslei, 2020 Antwerpen 

t 03-237 58 47 

De Kristus-Koningkerk werd gebouwd naar aanleiding 

van de wereldtentoonstelling van 1930. Zij werd, 

samen met de school van de Pestalozistraat, aangewend 

als paviljoen voor de Oud-Vlaamsche kunst. Na 

de wereldtentoonstelling werd zij als kerk in gebruik 

genomen voor de nieuwe woonwijk. 

De kerk is vanaf de bouw voorzien van een prachtige 

verzameling glas-in-loodramen gemaakt naar een ontwerp 

van Kanunnik Croegaert. Deze ramen werden tijdens 

de Tweede Wereldoorlog ernstig beschadigd. Na 

de oorlog begon men met de restauratie van de glasin-loodramen. 

Spoedig nadien werden, weliswaar met 

behoud van het concept, de ramen vernieuwd door 

het atelier Calders. 

onze-lievevrouwekathedraal 

BP 

a Handschoenmarkt, 2000 Antwerpen 

t 03-213 99 51 

f 03-231 86 17 

e dekathedraal@antwerpen.be 

Op de plek van de huidige Onze-Lieve-Vrouwekathedraal 

stond in de 10de eeuw reeds een kleine kapel ter 

ere van Maria. Na de oprichting van de parochie in 

1124 werd de kapel uitgebouwd tot een Romaanse 

kerk. Tussen 1350 en 1520 verrees hier de grootste 

gotische kerk der Nederlanden, aanvankelijk met vijf 

onze-lieve-vrouwkatedraal, de grote sacristij 

beuken en later uitgebreid tot zeven. 

Bij de oprichting van het bisdom Antwerpen in 1559 

werd de Onze-Lieve-Vrouwekerk tot kathedraal of bisschopskerk 

verheven. De geschiedenis spaarde dit 

pronkstuk van Brabantse gotiek niet. De kerk werd 

geteisterd door een brand in 1533 en geplunderd en 

beschadigd tijdens de beeldenstormen van 1566 en 

1581. Ze leed ook onder de inbeslagname door de 

Franse revolutionairen in 1794. Telkens kwam zij de 

ramspoed te boven. Na de val van Antwerpen in 1585 

werd ze heraangekleed in barokstijl. Na de Franse tijd, 

eind 18de-, begin 19de eeuw, werd ze heringericht in 

neostijlen. Aan het einde van de 20ste eeuw maakte 

men een begin met een wetenschappelijke restauratie: 

eerst de westgevel, de portalen en de toren, vervolgens 

het interieur, het schip en het koor. De straalkapellen 

en de verdere buitenrestauratie komen nog aan 

de beurt. 

programma 

Op zondag is de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal gratis 

toegankelijk van 13 tot 16 uur. Er zijn rondleidingen 

om 13, 14, 15 en 16 uur. 

protestantse kerk 

antwerpen-oost BQ 

a Bexstraat 13, 2018 Antwerpen 

t 03-216 26 68 

e d.wursten@wol.be 

Op de hoek van de Bexstraat en de Florisstraat (nabij 

het Stadspark) staat sinds 1893 het kerkgebouw van 

een Vlaamse protestantse kerkgemeenschap (die oorspronkelijk 

in het Schipperskwartier samenkwam). 

enkele karakteristieke kapitelen uit het interieur 

van de protestantse kerk aan de bexstraat 

© jetty janssen

de protestantse kerk aan de bexstraat rond 1956 

(ansichtkaart ter gelegenheid van het 100-jarig 

bestaan van de protestantse gemeenschap) 

Vroeger stonden er twee kerken naast elkaar. De 

grootste (van waaruit ook de radio ’t kerkske uitzond) 

is indertijd wegens bouwvalligheid gesloopt, de kleinste 

van de twee is bewaard gebleven. Het is het oudste 

protestantse kerkgebouw van Antwerpen. In 1986 

werd de buitenkant gerestaureerd, in 1997 het interieur. 

De architect van deze bijzondere kerk was Joz. 

Hertoghs, die ook meewerkte aan het ontwerp van de 

synagoge aan de Bouwmeesterstraat. 

programma 

Zaterdag: vrij bezoek van 14 tot 17 uur 

Zondag: tussen 9.15 en 11.45 uur twee protestantse 

kerkdiensten (toegankelijk voor iedereen), daarna 

vrij bezoek tot 18 uur 

Een kleine tentoonstelling (archiefstukken uit de 

kerk en foto’s uit privé-bezit) illustreert de geschiedenis 

van het kerkgebouw en het leven van de kerkgemeenschap. 

sint-andrieskerk BR 

a Sint-Andriesstraat 5, 2000 Antwerpen 

t 03-232 03 84 

f 03 232 03 84 

e sint-andrieskerk@topa.be 

w www.topa.be 

De bouw van de Sint-Andrieskerk werd in het begin 

van de 16de eeuw door de augustijnen aangevat. Ten 

gevolge van hun sympathie voor hun protesterende 

ordegenoot Maarten Luther werden ze in de ban 

gedaan. Margaretha van Oostenrijk wenste de kerk als 

parochiekerk te benutten. Als blijk van erkentelijkheid 

jegens de landvoogdes werd de parochie toegewijd aan 

de patroonheilige van het Huis van Bourgondië, Sint- 

Andreas. Na de Franse Revolutie kreeg de kerk er twee 

monumentale kunstwerken bij: het barokke hoofdaltaar 

uit de St.-Bernardusabdij te Hemiksem en, de 

blikvanger bij uitstek, de wondermooie neo-barokke 

preekstoel met een uitermate realistische weergave 

van de roeping van de patroonheilige Andreas en zijn 

broer Petrus. 

programma 

Zondag van 13 tot 18 uur: kleine tentoonstelling 

rond het zilveren reliekschrijn van de XXXVI Heili- 

zilveren reliekschrijn van de xxxvi heiligen, 

j.p.a. verschuylen, 1845 (sint-andrieskerk). 

© topa antwerpen 

altaartafel uit 1572; handschrift op perkament 

verlucht met brugs kantwerk. vervaardigd door 

elisabeth vander vloet (sint-bartholomeuskerk). 

gen, een vermaarde verzameling van 36 relieken 

samengebracht door de koningen van Portugal in de 

15de en 16de eeuw. In 1633 schonk Don Emmanuel 

van Portugal deze kostbare verzameling aan de Sint- 

Salvatorabdij (Pieter Potstraat). De pelgrims stroomden 

van overal toe, er werd een broederschap opgericht 

en Theodoor Boeyermans kreeg opdracht om 

paneeltjes te schilderen met de marteldood van de 

36 heiligen. Na de afschaffing van de abdij tijdens 

de Franse Revolutie kwamen de relieken en de 

paneeltjes van Boeyermans in de Sint-Andrieskerk 

terecht. In 1845 kreeg zilversmid J.P.A. Verschuylen 

de opdracht om een monumentale zilveren schrijn te 

vervaardigen voor de 36 relieken. 

sint-bartholomeuskerk BS 

a Sint-Bartholomeusstraat 1a, 2170 Merksem 

t 03-646 20 94 

f 03-646 20 94 

De Sint-Bartholomeuskerk is nauw verbonden met het 

ontstaan en de ontwikkeling van Merksem, waarvan 

de archieven voor het eerst spreken in 1208. De eerste 

zegel van de parochie dateert van 1217. Over de eerste 

kerk is weinig bekend. De huidige kerk dateert van 

1622. De toren kreeg door een restauratie na een blikseminslag 

zijn huidige vorm in 1738. De kerk werd een 

eerste maal vergroot in 1833 en kreeg haar huidige 

23

24 

vorm in 1938. Een V-bom op de toren noopte tot 

grondige restauratie die werd voltooid in 1944. De 

kerk herbergt naast prachtig houtsnijwerk tal van 

waardevolle kunstvoorwerpen in haar verzameling. 

Uitzonderlijk is haar archief, dat ter gelegenheid van 

het erfgoedweekend tentoongesteld wordt. Het laat 

onder andere zien hoe de mensen vroeger geïnformeerd 

werden over allerlei verordeningen. 

programma 

De kerk stelt bij uitzondering haar verzamelingen, 

gewijde vaten, beelden en vooral haar eeuwenoude 

archief tentoon. Rondleidingen op zaterdag om 14, 

15.30 en 17 uur en op zondag om 11.30, 14, 15.30 en 

17 uur. 

sint-benedictuskerk: vooraanzicht kerkgebouw 

sint-benediktuskerk BT 

a Havenmarkt, 2040 Lillo 

t 03-541 18 42 

f 03-541 18 42 

De Sint-Benediktuskerk werd gebouwd in 1883 in neogotische 

stijl nadat de vorige kerk was afgebrand. 

Lillo-Fort heeft steeds een garnizoenskapel gehad, die 

oorspronkelijk dienst deed voor de protestantse eredienst. 

Onder de Franse bezetting werd de kerk 

gebruikt als arsenaal. Na de onafhankelijkheid van 

België werd ze ter beschikking gesteld van de katholieke 

eredienst. Samen met de directe omgeving (getijdenhaventje, 

kazerneplein, kruitmagazijn, kazematten) 

werd de kerk op 15 april 1981 als stadsgezicht 

beschermd. 

programma 

Tentoonstelling van religieuze voorwerpen en 

archiefstukken op zaterdag en zondag. 

sint-fredeganduskerk BU 

a Lakborslei 31, 2100 Deurne 

Sint-Fredegandus is de oudste kerk en parochie van 

Deurne. De huidige laatgotische driebeukige kerk in 

regionale baksteen met banden van witte zandsteen 

dateert uit 1644. Het is een vrijstaande georiënteerde 

kruiskerk met uitgebouwd zuidelijk zijportaal. De kerk 

heeft een vieringtorentje met opengewerkte klokkenstoel. 

Tegen de buitenmuren staan veel grafmonumenten 

waaronder een prachtig gerestaureerde Calvarie. 

De kerk is beschermd als monument sinds 1976 en 

werd in 1998 grondig gerestaureerd. 

Het barokke interieur van de kerk bevat talrijke 

kunstwerken, waarvan een aantal afkomstig is uit de 

voormalige Sint-Michielsabdij van Antwerpen. Naast 

sint-fredeganduskerk 

schilderijen van onder meer W. Herreyns, P. en J.P. 

Ykens, A. Van Diepenbeek en E. Dujardin kunt u er 

beeldhouwwerken bewonderen van onder anderen J.B. 

De Vré, De Boeck en Van Wint. 

programma 

Zondag van 12 tot 18 uur, rondleidingen om 14, 15 

en 16 uur. 

Het edelsmeedwerk van de Sint-Fredeganduskerk, 

recentelijk gereinigd in samenwerking met het Zilvermuseum 

Sterckshof Provincie Antwerpen, wordt 

bij uitzondering tentoongesteld. 

Aansluitend is een bezoek aan het Zilvermuseum 

Sterckshof Provincie Antwerpen (45) (op 10 minuten 

loopafstand) en het Volksmuseum (12) (op 5 min.) 

zeker de moeite waard. 

sint-fredegandus 

begraafplaats CL 

a Lakborslei 31, 2100 Deurne 

t 03-326 75 98 

(Turninum - Volksmuseum Deurne) 

Het Sint-Fredegandusbegraafpark is samen met Campo 

Sancto in Sint-Amandsberg en het kerkhof van Laken 

(atelier Salou) een van de belangrijkste historische

middenweg beschermd deel sint-fredegandus met 

o.a. graf van burgemeester en kasteelheer florent 

pauwels © turninum volksmuseum deurne 

begraafplaatsen van Vlaanderen. Het werd omgevormd 

tot een speciaal “funerair” parklandschap met behoud 

van talrijke historische grafmonumenten. Om de oorsprong 

te benadrukken werd een Germaans-Keltische 

tumulus ingeplant en tal van andere elementen. 

programma 

Op zaterdag en zondag rondleidingen vanaf de 

hoofdingang van de begraafplaats (organisatie Turninum 

- Volksmuseum Deurne): 14, 15 en 16 uur. 

Vrij bezoek is ook mogelijk 

sint-pauluskerk CM 

a Prior Peltiersplaats 7 (ingang Veemarkt) 

2000 Antwerpen 

t 03-232 32 67 

e sirjacobs.sint-pauluskerk@pi.be 

In deze prachtig gerestaureerde dominicanenkerk kunt 

u jeugdwerken van Rubens, Van Dyck, Teniers en Jordaens 

bewonderen naast werk van vijftien andere Antwerpse 

schilders uit de baroktijd. Beelden in steen en 

marmer van Quellinus, Kerricx en Van Baurscheit. 

Lambriseringen, biechtstoelen en koorgestoeltes met 

houtsnijwerk van een verbluffende rijkdom en symboliek 

(1630-1658). Calvarieberg (1700-1747) met 63 

beelden in zandsteen. Kloostergangen met 21 schilderijen 

uit de 17e eeuw en een neogotische kruisweg. In 

de zojuist geopende schatkamer: een rijke verzameling 

edelsmeedwerk (17e-19e eeuw), relieken en gewaden. 

st boniface anglican 

church CN 

a Grétrystraat 39, 2018 Antwerpen 

t 03-239 33 39 

e dirk.vanleeuwen@pi.be 

Reeds in de middeleeuwen was er in Antwerpen een 

levendige gemeenschap van Engelstaligen. In de 16de 

eeuw had hun aanwezigheid in de stad ook een grote 

betekenis doordat zij bescherming boden aan Tyndale 

voor diens vertaling van de Bijbel in het Engels die 

ook hier in Antwerpen gedrukt werd. 

De huidige kerk werd gebouwd tussen 1906 en 1909 

volgens de plannen van architect Michel de Braey, die 

zich liet inspireren door de Engelse vroeg-gotische 

stijl. Monumentale glasramen werden erin opgenomen 

volgens de ontwerpen van onder anderen Burlison en 

Grylls. Op 22 april 1910 werd de kerk gewijd door de 

Bisschop van Londen met de heilige Bonifatius, bisschop 

en missionaris, als patroon. 

De kerk staat ten dienste van een heilige verzameling, 

waarover u ter plekke meer kunt horen. 

programma 

Zondag: gezongen eucharistieviering om 10.30 uur; 

opendag met rondleidingen om het uur van 13 tot 17 

uur; gezongen avondgebed om 17 uur. 

straatgevel st. boniface church 

25

26 

kaart

kaart 

27

museumverzamelingen 

Veel musea in Antwerpen waren oorspronkelijk privé-verzamelingen. Vaak gaat het om collecties van – weliswaar bemiddelde maar 

vooral – enthousiaste en gefascineerde kunstliefhebbers en wetenschappers. Frits Mayer van den Bergh, Pieter Smidt van Gelder, 

Pieter Paul Rubens, Nicolaas Rockox, de familie Moretus en nog tal van anderen waren gereputeerde verzamelaars, niet alleen in 

Antwerpen maar ook ver buiten de stads- en landsgrenzen. Het resultaat van hun passie – ondertussen vaak in het bezit van de 

overheid, dus van iedereen – kunnen we met z’n allen nog dagelijks bewonderen in de vele prachtige Antwerpse musea. Tijdens het 

Erfgoedweekend worden deze verzamelaars extra in het zonnetje gezet. Andere musea richten zich op bijzondere rituelen of curiosa 

die bij het fenomeen “verzamelen” horen. Zo is er het belangrijke moment waarop de verzamelaar zijn pas verworven aanwinst laat 

taxeren door experts. Daar speelt het Zilvermuseum Sterckshof op in met expertisesessies. Of neem het Koninklijk Museum voor Schone 

Kunsten, waar allerlei curiosa met betrekking tot leven en werk van “beroemde” kunstenaars onder de aandacht wordt gebracht met 

een wat bizarre verzameling voorwerpen zoals Rik Wouters’ laatste sigaar en Ensors eerste schoolrapport. Ze worden getoond naar 

aanleiding van de tentoonstelling Rik Wouters uit eigen bezit. 

Ten slotte kan bij hoge uitzondering ook het centrale museumdepot van de stedelijke musea (Luchtbal) bezocht worden. Immers, niet 

alles wat musea verzamelen wordt dagelijks tentoongesteld. Stukken die om welke reden dan ook niet opgesteld staan, worden 

zorgvuldig bewaard in de depots. Het Erfgoedweekend gunt u een blik achter de schermen. 

portret van nicolaas rockox, ca 1615. toegeschreven aan p.p. rubbens (kbc rockoxhuis) © speltdoorn, brussel 

RFGOEDWEEKEND 

20 ı 21 APRIL 2002 

29

30 

amvc-letterenhuis # 

(zie rubriek archieven) 

a Minderbroedersrui 17, 2000 Antwerpen 

t 03-222 93 20 

f 03-222 93 21 

e amvc@stad.antwerpen.be 

w www.antwerpen.be/cultuur/amvc 

centraal museumdepot 

stedelijke musea CO 

a Havannastraat 3, Blok E, rechts, 

ingang GTI Politie 

2030 Antwerpen - Luchtbal 

t 03-544 43 25 

f 03-221 14 96 

In de voormalige kazerne op Luchtbal (blok E) worden 

twee verdiepingen (met zeer praktische ruimtes) 

gebruikt als centraal museumdepot. Een deel van de 

verzamelingen van de verschillende stedelijke musea 

wordt hier bewaard. 

Bent u nieuwsgierig naar de manier waarop de stedelijke 

musea ons gemeenschappelijke cultureel erfgoed 

bewaren? Wilt u een kijkje nemen achter de schermen 

en wegdromen bij de Poesje-poppen, de vlaggen, de 

meubels, de sculpturen, de schilderijen en de vele 

andere objecten? Reserveer dan voor een uniek 

bezoek. Om veiligheidsredenen is de toegang beperkt 

tot 15 deelnemers per groep. 

programma 

Zondag om 11, 12, 13 uur: rondleiding met uitleg 

over de collecties, de werkwijze van het depot, het 

verhaal achter de bewaring. Maximum aantal deelnemers: 

15. Reservering en inschrijving bij afdeling 

Behoud en Beheer van de stedelijke musea, fax 03- 

221 14 96, tel. 03-221 14 92. 

centraal museumdepot stedelijke musea 

© foto bart lasuy 

etnografisch museum CP 

a Suikerrui 19, 2000 Antwerpen 

t 03-220 86 00 

f 03-227 08 71 

e etnografisch.museum@stad.antwerpen.be 

Het Etnografisch Museum verzamelt, bewaart en 

bestudeert objecten uit niet-Europese culturen. Het 

bezit ongeveer 33.000 voorwerpen waarvan er zo’n 

2.500 tentoongesteld worden. Het gaat hoofdzakelijk 

om voorwerpen uit het verleden van inheemse volkeren. 

Zij staan in het museum thematisch opgesteld 

per werelddeel. Bij een bezoek aan het Etnografisch 

Museum maakt u een boeiende reis door Afrika, Oceanië, 

Amerika en Azië. U ziet er beelden, maskers, 

wapens, vedertooien, schilderingen en allerlei 

gebruiksvoorwerpen. 

Het museum organiseert ook geregeld tijdelijke tentoonstellingen, 

zoals momenteel Frans M. Olbrechts 

(1899-1958) op zoek naar kunst in Afrika. 

programma 

Zaterdag: om 11 uur de lezing Het verzamelen van etnische 

kunst: waar ligt de grens? door Joris Capenberghs 

Zondag: gratis toegang tot het museum en de tentoonstelling 

Frans M. Olbrechts (1899-1958) op zoek 

professor olbrechts tijdens de ivoorkustexpeditie 

1938 - 1939 (etnografisch museum) 

naar kunst in Afrika.De Belgische wetenschapper 

Frans Olbrechts verzamelde tijdens zijn expedities in 

Afrika meer dan 2.000 kunstwerken. Hij is de grondlegger 

van de studie van de Afrikaanse kunst in 

Vlaanderen en de geestelijke vader van het Etnografisch 

Museum Antwerpen. 

Om 11 en om 14.30 uur: Een verhaal apart - mensen

uit West-Afrika maken een keuze uit de tentoongestelde 

objecten en vertellen er, in het Nederlands, 

hun eigen verhaal bij. 

eugeen van mieghem 

museum CQ 

a Beatrijslaan 8, 2050 Antwerpen 

t 03-211 03 30 

Het museum toont een collectie van meer dan 150 

werken van de Antwerpse sociale kunstenaar Eugeen 

Van Mieghem (1875-1930). Geboren en getogen in de 

oude Antwerpse havenbuurt, kwam hij omstreeks 

1892, als leerling aan de Antwerpse academie, in contact 

met het Europese modernisme (Van Gogh, Seurat, 

Toulouse-Lautrec, Toorop). Hij werd van de academie 

verwijderd door toedoen van dezelfde leraar die tien 

jaar eerder Van Gogh had weggestuurd. Rond 1900 

bezocht Van Mieghem de Antwerpse anarchistische 

vereniging De Kapel, waar hij voordrachten en lezingen 

bijwoonde. Zijn interesse in de literatuur ging uit 

naar Streuvels, Verhaeren, Gorki, Tolstoi, Bakoenin en 

Kropotkin. Om onderwerpen te vinden voor zijn kunst 

hoefde hij niet naar Parijs: de wereld kwam voor zijn 

eigen deur langs. Vanuit de Montevideostraat waar hij 

woonde vertrokken meer dan 3 miljoen landverhuizers 

met de Red Star Line naar New York. In zijn sociale 

bewogenheid maakte de kunstenaar prachtige werken 

van deze vaak joodse emigranten. Hij portretteerde 

ook zijn vrouw Augustine: tijdens de ziekte waaraan 

zij jong zou overlijden, maakte hij van haar een reeks 

tekeningen die nu door kunstcritici gesitueerd worden 

tussen sommige van Rembrandt (Saskia) en van Hodler 

(Valentine Godé). Zijn stijgende bekendheid werd 

door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog abrupt 

onderbroken. Tijdens de oorlog verbleef hij in de 

bezette stad. Zijn oorlogsoeuvre werd vergeleken met 

dat van bekende Europese kunstenaars als Steinlen, 

eugeen van mieghem, aan de dokken, olieverf op 

doek, 1912, schenking door de koning boudewijn 

stichting © museum eugeen van mieghem 

Forain en Kollwitz. 

Na de “groote oorlog” werd Van Mieghem benoemd tot 

leraar aan de Antwerpse Academie. Hij bleef de kunstenaar 

van het gewone volk, levend in een kosmopolitische 

wereldhaven. 

programma 

Aan de hand van meer dan 150 werken 

(eigen verzameling aangevuld met bruiklenen 

uit privé-verzamelingen) geeft de 

collectie een uitstekend overzicht van 

het werk van deze Antwerpse sociale 

kunstenaar van het volksleven in de 

haven rond 1900. De huidige expositie 

loopt samen met de retrospectieve 

Eugeen Van Mieghem (1875-1930) – Ein flämischer 

Maler am Vorabend der Moderne in 

het Käthe Kollwitz Museum in Berlijn. 

filmmuseum antwerpen CR 

a Meir 50, 2000 Antwerpen 

t 03-233 85 71 

f 03-226 27 64 

Het Filmmuseum Antwerpen biedt het publiek al meer 

dan acht jaar de gelegenheid kennis te maken met een 

eeuw filmgeschiedenis. De maandelijkse programmering 

biedt ruimte aan de grote klassieke titels uit de 

filmgeschiedenis, aan filmportretten van regisseurs en 

acteurs en aan programma’s rond thema’s en landen. 

Ook zijn er programma’s speciaal gericht op jongeren, 

naast seniorenmatinees en een reeks educatieve projecten 

voor filmliefhebbers en studenten. De samenwerking 

met het Koninklijk Filmarchief maakt dit alles 

mogelijk. De laatste jaren is er ook een intensieve 

samenwerking tussen het Stadsarchief Antwerpen, het 

Filmmuseum Antwerpen en het Koninklijk Filmarchief 

met het oog op het beveiligen en vertonen van uniek 

Antwerps beeldmateriaal uit de collecties van het Antwerpse 

Stadsarchief. Het beeldmateriaal werd 

stoeten en feestelijkheden, 1924 - bloemenstoet stadspark © 

filmmuseum 

31

32 

stoeten en feestelijkheden - olympisch stadion © filmmuseum 

gerestaureerd door het Koninklijk Filmarchief en is 

regelmatig te zien in het Filmmuseum Antwerpen en 

de voorbije maanden ook in de historische reeks 

op ATV. 

programma 

Een selectie van Antwerpse beelden uit de collecties 

van het Koninklijk Filmarchief en het Stadsarchief 

Antwerpen. Het gaat om een programma van 45 à 50 

minuten dat vertoond zal worden op zondag om 14, 

15, 16 en 17 uur. Beelden met betrekking tot het 

politieke, culturele, sociale en sportieve leven zullen 

de sfeer oproepen van het leven in Antwerpen in de 

eerste helft van de 20ste eeuw. Veel van dit materiaal 

werd van de definitieve ondergang gered. Het 

gaat immers om beelden die oorspronkelijk op vergankelijke 

nitraatfilm waren opgenomen, maar die 

inmiddels zijn overgezet op een nieuwe drager. Daarbij 

is ook het noodzakelijke restauratiewerk uitge- 

voerd. Zo zijn deze filmpjes voor het eerst opnieuw 

in uitstekende omstandigheden te zien. De publieksontsluiting 

van de films gebeurt in samenwerking 

met de Erfgoedcel Antwerpen. 

hessenhuis CS 

(zie MAS) 

a Falconrui 53, 2000 Antwerpen 

t 03-206 03 97 

f 03-206 03 70 

e hessenhuis@stad.antwerpen.be 

w www.cultuur.antwerpen.be/ 

musea/hessenhuis 

programma 

Tentoonstelling: Stroomversnelling 

kbc rockoxhuis CT 

a Keizerstraat 12, 2000 Antwerpen 

t 03-201 92 50 

f 03-201 92 51 

e hildergard.vandevelde@kbc.be 

Het Rockoxhuis is de 17de-eeuwse patriciërswoning 

van burgemeester Nicolaas Rockox (1560-1640), die 

ook als kunstverzamelaar en mecenas de geschiedenis 

is ingegaan. Rockox heeft onder meer Pieter Paul 

Rubens belangrijke opdrachten gegeven. De vermaarde 

burgemeesterswoning is in 1970 aangekocht door KBC 

Bank & Verzekering. Na een restauratieperiode van 

bijna 7 jaar werd op 20 april 1977 dit schitterende 

voorbeeld van 17de-eeuwse Vlaamse wooncultuur geopend 

voor het publiek, een evocatie van een pand dat 

ooit heeft toebehoord aan een vooraanstaande 17deeeuwse 

man. Het Rockoxhuis is rijk gestoffeerd met 

schilderijen, meubelen en kunstvoorwerpen uit de 

16de en 17de eeuw. 

programma 

Bij wijze van uitzondering wordt naast het museum 

ook de kelder van het Rockoxhuis opengesteld op 

zaterdag en zondag tot 17uur. Er zal in de kelder een 

kleine tentoonstelling te zien zijn over de restauratie 

van het huis, een knipoog naar het begin van een 

kunstverzameling die KBC heeft aangelegd als herinnering 

aan de 17de-eeuwse burgemeester en kunstverzamelaar 

Rockox. Voorts zijn er in de kelder ook 

nog de prachtige gerestaureerde gewelven te zien, 

een originele waterput uit de 16de eeuw en de muurschildering 

van Opsinjoorke door Frans van Immerseel 

uit 1949.

MAS CS DT EO 

a p/a Falconrui 52, 2000 Antwerpen 

t 03-206 03 97 

f 03-206 03 70 

e museumaandestroom@stad.antwerpen.be 

Museum aan de Stroom presenteert 

Op initiatief van het Museum aan de Stroom lopen er van 

21 april 2002 af in drie Antwerpse musea tentoonstellingen 

over het leven in een wereldhaven. 

In het Hessenhuis vindt onder de titel Stroomversnelling een 

expositie plaats over de Antwerpse haven tussen 1880 en 

nu, een periode van grote bloei. Aan de hand van de thema’s 

arbeid, groei en organisatie wordt de geschiedenis van 

de haven verteld. Op de benedenverdieping en de eerste 

etage wordt de sfeer van weleer opgeroepen door middel 

van oude kaarten, prenten, schilderijen, maquettes, affiches, 

filmbeelden en authentieke werktuigen. Pièce de 

résistance is de bijna 10 meter lange panoramische kaart 

van Antwerpen die in 1913 werd gemaakt door het tekenbureau 

Hypsos. Ze werd verwerkt in een interactief programma 

waarbij de bezoeker via beeldschermen een virtuele 

wandeling kan maken door Antwerpen. Op de tweede verdieping 

wordt een beeld geschetst van de huidige haven. 

Dia’s geven een momentopname van de diverse activiteiten. 

Een speciaal voor de tentoonstelling gemaakte film brengt 

beelden van de immense uitgestrektheid van het havencomplex. 

Landverhuizers. Antwerpen: kruispunt van komen en gaan, een 

tentoonstelling in het Nationaal Scheepvaartmuseum, gaat 

in op een specifiek aspect van het havenleven, te weten 

emigratie. In het eerste deel wordt de 19de-eeuwse Europese 

emigratiebeweging naar Amerika en Canada geschetst. 

Tussen 1843 en 1923 verlaten meer dan twee miljoen Oost- 

Europese Joden, Russen, Roemenen, Hongaren, Duitsers en 

ook Belgen per schip via Antwerpen het Oude Continent. Op 

de vlucht voor armoede en onderdrukking zetten ze koers 

naar de Nieuwe Wereld. In het tweede deel belicht de tentoonstelling 

de diversiteit van de stad Antwerpen anno 

2002. Momenteel komen 

migranten uit meer dan 

150 verschillende landen 

naar Antwerpen om er 

zich te vestigen. Ze hebben 

zeer verschillende 

sociaal-historische achtergronden 

en godsdiensten. 

Havenkwartier is het derde onderdeel van het initiatief en 

vindt plaats in het Volkskundemuseum. Hoe wonen de mensen 

aan de Scheldekaaien? Wat doen ze in hun vrije tijd? En 

welke beroepen komen er voort uit het leven aan de waterkant? 

Het reilen en zeilen van de inwoners, van het Eilandje 

over het Schipperskwartier tot aan de Zuidschippersdokken, 

wordt getoond aan de hand van onder meer foto’s, getuigenissen 

van buurtbewoners en voorwerpen als caféattributen 

en tatoeagemateriaal. De tentoonstelling begint bij het 

rechttrekken van de Scheldekaaien 

op het einde van 

de 19de eeuw. Hierbij verdwenen 

en veranderden 

heel wat oude stadswijken 

waardoor het leven van de 

kadebewoner een heel 

ander uitzicht kreeg. 

Diverse initiatieven zullen 

de drie tentoonstellingen 

overkoepelen. Tijdens het 

Erfgoedweekend worden 

op zaterdag de drie tentoonstellingengezamenlijk 

geopend. Op zondag 

zijn ze bij uitzondering 

gratis toegankelijk. 

(Zie ook Erfgoedfeest(en), 

p.2) 

havenkwartier 

© mas 

stroomversnelling 

© mas 

33

34 

rik wouters, lezende vrouw, 1913 © kmska 

kmska CU 

Koninklijk Museum voor Schone Kunsten 

Antwerpen 

a Leopold De Waelplein 1-9, 2000 Antwerpen 

t 03-238 78 09 

f 03-248 08 10 

e postmaster@kmska.be en 

http://www.antwerpen.be/cultuur/kmska 

De verzamelingen van het Koninklijk Museum voor 

Schone Kunsten Antwerpen geven een representatief 

beeld van de kunstproductie in onze streken van de 

14de tot de 20ste eeuw en een aantal opmerkelijke 

buitenlandse meesters. Er is werk te zien van onder 

anderen Jan van Eyck, Rogier van der Weyden, Hans 

Memling, Quinten Metsijs, de familie Bruegel, Jean 

Fouquet, Lucas Cranach, Titiaan, Peter Paul Rubens, 

Jacob Jordaens, Antoon van Dyck, Frans Hals, Nicaise 

de Keyser, Henri de Braekeleer, James Ensor, Rik Wouters, 

Jozef Peeters, Constant Permeke, Gust de Smet, 

Frits van den Berghe, René Magritte, Paul Delvaux, 

Osip Zadkine, Lucio Fontana, Pierre Alechinsky, Karel 

Appel. 

programma 

Zondag: 

“Riks laatste sigaar, James’ eerste schoolrapport en 

andere rekwisieten uit de kunstenaarscultus”. 

Sedert de 19de eeuw hebben meerdere liefhebbers 

allerlei curiosa met betrekking tot leven en werk van 

“beroemde” kunstenaars aan het KMSKA geschonken. 

Het zijn voorwerpen die hun waarde nagenoeg volledig 

ontlenen aan de reputatie van de kunstenaar in 

kwestie. Het gaat uiteraard heel vaak om penselen, 

paletten en ander schildersmateriaal, maar er zijn 

ook andere curieuze voorwerpen. Ze functioneren 

uitsluitend in het kader van de kunstenaarscultus en 

horen dus vanzelfsprekend thuis in een kunsthistorisch 

museum, ook al behoren ze helemaal niet tot 

de beleidsprioriteiten van het museum. 

Het evenement sluit aan bij de tentoonstelling Rik 

Wouters uit eigen bezit (de schenking Van Bogaert- 

Sheid). Ze omvat tientallen schilderijen, beelden en 

tekeningen, maar ook allerlei documenten en curiosa. 

momu DL 

Modemuseum Provincie Antwerpen 

a Nationalestraat 28, 2000 Antwerpen 

t 03-470 27 70 (vanaf mei) 

f 03-470 27 71 (vanaf mei) 

e info@momu.be 

w http://www.momu.be (vanaf mei) 

Op 21 september opent het ModeMuseum Provincie 

Antwerpen (MoMu) haar deuren. Het museum neemt 

haar intrek in een indrukwekkend historisch hoekpand, 

gebouwd rond 1910 in opdracht van de Antwerpse 

Gasmaatschappij. Voor het architectonische 

concept van de renovatie tekende de Gentse architecte 

Marie-José van Hee. 

Het MoMu herbergt een diverse en boeiende collectie 

van 5 eeuwen westerse kleding en textiel. Via thematentoonstellingen 

gekoppeld aan publicaties, een 

wetenschappelijke bibliotheek met een ruime leeszaal, 

lezingen, conferenties, workshops, interdisciplinaire 

projecten in de MoMu-galerie en een up-to-date website 

wil het MoMu zich ontpoppen tot een bruisende 

ontmoetingsplaats en een studiecentrum voor iedereen 

met interesse voor kleding, mode en textiel, hun 

sociale en culturele achtergronden, technieken en 

vormstudies. 

programma 

Aangezien het museum nog volop wordt verbouwd 

en dus niet toegankelijk is, nodigen we u op zondag 

21 april graag uit in het Forum (benedenverdieping 

ModeNatie, Nationalestr. 28). Van 10 tot 18 uur kunt 

u doorlopend kennismaken met onze werkzaamhe- 

momu-collage (grafisch ontwerp: paul boudens, 

kledij: angelo figus)

den. Omdat vanaf 21/9 onze eigen collectie centraal 

zal staan, laten wij op de Erfgoedzondag graag een 

aantal andere stemmen omtrent collectievorming 

horen (10-14 uur: korte video-statements van internationale 

intendanten e.a.). Een collectie staat in 

een museaal kader echter nooit op zichzelf en komt 

pas tot haar recht in de ruimte waarin ze wordt tentoongesteld. 

Als nieuw museum willen we dan ook 

onze eigen architectuur in discussie brengen en toetsen 

aan de heersende opvattingen omtrent museumarchitectuur. 

Dit doen we in de vorm van een debat 

dat op video te volgen zal zijn (14-18 uur). Reservering 

is niet noodzakelijk. 

muhka DM 

Museum voor hedendaagse kunst 

Antwerpen 

a Leuvenstraat 32, 2000 Antwerpen 

t 03-238 59 60 

f 03-216 24 86 

e muhka@skynet.be 

Een verzameling vertelt niet één groot verhaal, maar 

verscheidene kleine verhalen; ze kan vanuit verschillende 

gezichtspunten worden bekeken. De kersverse 

directeur van het MUHKA, Bart de Baere, wil de internationale 

collectie hedendaagse kunst (vanaf 1970) 

vanaf september 2002 – in regelmatig wisselende presentaties 

– opnieuw een vaste plaats geven in het 

museum. Bij de collectievorming zal het MUHKA zich 

ook engageren voor bepaalde kunstenaars. Een voorsmaakje 

hiervan krijgen we nu al in de presentaties 

van Guy Mees en Paul de Vree. De grote installatie van 

Honoré ∂’O op de bovenverdiepingen was de laatste 

aankoop van voormalig directeur Flor Bex, die nog 

tekent voor het tentoonstellingsprogramma tot september, 

waaronder de tentoonstellingen van Bert de 

Beul en Dimitri Vangrunderbeek. 

honoré ∂’o, all the details extended, en fractures 

recomposées, 2001 (muhka) 

programma 

Zondag: 

10.30-12.30 uur & 13.30-16.30 uur 

- Educatieve medewerkers van het MUHKA staan, 

verspreid over de museumzalen, de bezoekers te 

woord en geven toelichting bij collectie en tentoonstellingen. 

- Vanuit MUST, het grote museumspel van het 

MUHKA, kunnen kinderen en hun begeleiders 

samen met educatieve medewerkers het museum 

en zijn collectie actief verkennen en zelf creatief 

aan de slag gaan. 

14 uur 

- De nieuwe directeur Bart de Baere geeft zijn kijk 

op de verzameling / het verzamelen in het 

MUHKA. 

15 / 16 / 17 uur 

- Peter Jacquemyn (contrabas D), Gunda Gottschalk 

(viool D) en Ute Völker (accordeon D) lezen beel- 

den als partituren tijdens drie concerten van telkens 

20 minuten in de museumzalen. 

10-13 uur 

- de laatste exemplaren van oudere MUHKA-catalogi 

worden tegen spotprijzen van de hand 

gedaan. 

museum maagdenhuis DN 

a Lange Gasthuisstraat 33, 2000 Antwerpen 

t 03-223 56 28 

f 03-223 53 31 

e maggy.anthonissen@ocmw.antwerpen.be 

Het Maagdenhuis, opgetrokken in typische zand- en 

baksteenarchitectuur, dateert in zijn huidige vorm 

van 1634. De toegangspoort met het mooie bas-reliëf 

dateert evenwel van 1564-1568. Gedurende eeuwen 

deed het gebouw dienst als meisjesweeshuis. Thans 

herbergt het de historische kunstcollectie van het 

jacob de backer (ca. 1560 - ca.1590), laat de 

kinderen tot mij komen, detail (museum 

maagdenhuis) 

35

portret frits mayer van den bergh 

© museum mayer van den bergh 

36 OCMW van Antwerpen. Er is ruime aandacht voor de 

geschiedenis van de armen- en wezenzorg: kleding en 

gebruiksvoorwerpen, de “vondelingentekens” en de bijzondere 

collectie papkommen in Antwerps Plateel. 

Ook kunstambachtelijke voorwerpen zoals meubels, 

gebrandschilderd glas- en edelsmeedwerk, alsook 

archiefstukken zijn te bezichtingen. 

programma 

Naast de kunstcollectie en archiefstukken die permanent 

worden geëxposeerd, zal op zaterdag en zondag 

vanzelfsprekend het accent op “verzamelen” liggen. 

Verder zullen extra vitrinekasten de armen- en 

wezenzorg illustreren. Het probleem van de vondelingenzorg 

zal, onder meer door de speciale aanwezigheid 

van het zogenaamde “schuifboek” en “kaartboek”, 

uitgebreid aan bod komen. Ook de actuele discussie 

over dit fenomeen zal belicht worden, onder 

andere aan de hand van recente krantenknipsels. 

museum 

mayer van den bergh DO 


t 03-232 42 37 

f 03-231 73 35 

e museum.mvdb@stad.antwerpen.be 

w www.antwerpen.be/cultuur/ 

museum_mvdb/index.html 

In 1904 ondergebracht in een van de charmantste 

musea van het land, geniet deze voormalige privé-collectie 

internationale bekendheid. In het overzicht van 

de vroegste schilderkunst van de Nederlanden tot de 

17de eeuw vormen de Vlaamse Primitieven en het 

werk van Pieter Bruegel de Oude de hoogtepunten. De 

rijke verzameling middeleeuws beeldhouwwerk bevat 

meesterwerken uit heel Europa, en de toegepaste kunsten 

bieden fascinerende voorbeelden van wandtapijten, 

edelsmeedwerk, ivoren, bronzen, glasramen van 

de Byzantijnse tijd tot de 18de eeuw. 

programma 

Het Museum Mayer van den Bergh vormt samen met 

het Rubenshuis en het Museum Smidt van Gelder 

sinds 1999 de groep Kunstmusea. In deze drie unieke 

Antwerpese huizen van kunstverzamelaars ontdekt u 

wat leven met kunst zoal kan betekenen en krijgt u 

vanuit verrassende invalshoeken een overzicht van 

“Duizend jaar kunst”. 

In het Museum Mayer van den Bergh zult u voorwerpen 

kunnen bewonderen die een tot nu toe ongekend 

licht werpen op de verzamelactiviteiten van 

Fritz Mayer van den Bergh, Pieter Paul Rubens en 

Pieter Smidt van Gelder. Leer deze collectioneurs kennen. 

Waar en wanneer? Gedurende het hele Erfgoedweekend 

in Zaal 2 (op zondag gratis). 

museum plantin-moretus 

stedelijk 

prentenkabinet DP 

a Vrijdagmarkt 22, 2000 Antwerpen 

t 03-221 14 50 

f 03-221 14 71 

e museum.plantin.moretus 

@stad.antwerpen.be 


museum_plantinmoretus 

Het Museum Plantin-Moretus is enig in zijn soort en 

vindt zijn oorsprong bij de belangrijkste drukker-uitgever 

van de 16de eeuw: Christoffel Plantin. Vandaag 

vormt het Museum Plantin-Moretus een unieke combinatie 

van een statige patriciërswoning en een 

authentiek bedrijf. Veel inspanning vergt het niet om 

tijdens uw bezoek dit bedrijf in uw verbeelding in 

werking te zien. De originele werkplaatsen van de 

Plantijnse drukkerij met de gieterij, drukkerij, lettervoorraadkamer, 

correcteurskamer, boekwinkel en kantoor 

doen je het digitale tijdperk even vergeten. 

Bovendien bevindt zich in het museum een archief van 

onschatbare waarde. Op 4 september 2001 erkende 

Unesco dit Plantin-Moretus-archief als cultureel 

werelderfgoed. De minutieus bewaarde bedrijfsarchieven, 

de belangrijke briefwisseling met de humanisten 

uit de Nederlanden en de oudste documenten over de 

boekdrukkunst met losse, metalen letters maken dit 

archief tot werelderfgoed. Tenslotte vormen de vele 

stijlkamers een afspiegeling van het leven en werken 

van één van de rijkste Antwerpse ondernemersfamilies 

in de periode van de 16de tot 19de eeuw. 

programma 

Zondag: 

Dankzij de zorgvuldige aankoop van manuscripten, 

gedrukte boeken, schilderijen, prenten en tekeningen, 

meubels, porselein en andere kostbaarheden

door Plantin en de opeenvolgende Moretussen en 

nadien door de verschillende conservators kan het 

museum zijn schitterende collectie aan het publiek 

tonen. 

Het unieke archief, onlangs erkend door Unesco als 

cultureel werelderfgoed, beschrijft dit proces van 

verzamelen tot in de kleinste details. Een kleine tentoonstelling 

met originele archiefstukken zal de verzamelgeschiedenis 

van de familie Moretus en de eerste 

conservator, Max Rooses, illustreren. 

Korte toelichting over het archief om 11 en 14 uur 

door Dirk Imhof, wetenschappelijk medewerker. 

Zaterdag en zondag: 

De bibliotheek van Pieter Paul Rubens: een reconstructie 

door Prosper Arents. 

Presentatie van de editie 2001-2002 van De Gulden 

Passer, het jaarboek van de Vereniging van Antwerpse 

Bibliofielen, uitgegeven naar aanleiding van 

het 125-jarig bestaan van deze vriendenvereniging 

van het Museum Plantin-Moretus. Rubens was een 

verwoede boekenverzamelaar en dankzij deze nieuwe 

uitgave van de Antwerpse Bibliofielen kan iedereen 

snuisteren in de vele werken die de bibliotheek van 

Rubens ooit rijk was. Hieruit blijkt dat Rubens een 

belangrijke afnemer was van de Plantijnse drukkerij. 

fragment uit het kasboek 1576-1589, met 

goedkeuring door chr. plantin van de rekeningen 

bijgehouden door j. moretus i d.d. 1 juli 1577 

© museum plantin-moretus 

Menig boek werd ook door de grootmeester geïllustreerd. 

Het boek zal ter inzage liggen tijdens het 

Erfgoedweekend, samen met een korte geschiedenis 

van de Vereniging van Antwerpse Bibliofielen en de 

jaargangen 1988-1989 (Plantinbundel) en 1996 

(Moretusbundel) van De Gulden Passer. 

(zie ook Centrum voor Cultuur- en Stadsgeschiedenis 

/UA/UFSIA ER) 


Gratis toegang tot de tentoonstelling Met Passer en 

Kompas. Zuid-Nederlands kapitaal en kennis als de 

16de-eeuwse bouwstenen voor de VOC. De tentoonstelling 

vertelt het verhaal van de buiten-Europese 

handel van Antwerpen tijdens de 16de eeuw via het 

Iberische schiereiland. Antwerpen fungeerde op dat 

moment als maritieme handelsmetropool en distributiecentrum 

voor niet-Europese producten, zoals suiker, 

specerijen, diamant en porselein. De wetenschappelijke 

kennis van de Zuidelijke Nederlanden 

tijdens de 16de eeuw stelde vanaf de late 16de eeuw 

Noord-Nederland in staat om het handelsverkeer met 

Oost-Indië op te starten. Dit wordt duidelijk gemaakt 

aan de hand van navigatie-instrumenten, ontwikkeld 

in de Zuidelijke Nederlanden en wetenschappelijke 

publicaties, waarvoor de vooral met Antwerpse kapitalen 

opgerichte Verenigde Oostindische Compagnie 

de grondslagen legde. Een groot deel van de kennis 

en het handelskapitaal migreert na 1585 naar de 

Noordelijke Nederlanden. Hier werden de fundamenten 

gelegd voor de Hollandse Gouden Eeuw. 


De Gouden Eeuw herleeft in Antwerpen. 

Openingsweekend 125 jaar Musem Plantin-Moretus 

De Gouden Eeuw herleeft in Antwerpen. Onder dit 

motto viert het Museum Plantin-Moretus dit jaar 

zijn 125-jarig bestaan. Het wordt een evocatie van de 

16de eeuw, de Gouden Eeuw van Antwerpen en 

natuurlijk ook de periode waarin Christoffel Plantin 

leefde en werkte. Geen verjaardag zonder feest! Op 

zaterdag en zondag nodigt het museum iedereen uit 

portret pieter smidt van gelder 

© museum smidt van gelder 

op de opgepoetste Vrijdagmarkt. De Vrijdagmarkt 

krijgt haar oorspronkelijke 16de-eeuwse karakter met 

licht en muziek. Er zijn ludieke activiteiten voor groot 

en klein. Vuurspuwers, kruidenmengsters, troubadours, 

vertellers en jongleurs zijn van de partij. Je kunt er 

proeven van hapjes naar recepten uit de 16de eeuw. 

Zaterdagavond brengt een folkgroep feestvierders op 

de Vrijdagmarkt aan het dansen. Niet te missen! 

museum smidt van gelder 

DQ (niet toeganklijk wegens werkzaamheden, 

zie Rubenshuis en Museum Mayer van den 

Bergh) 

a Belgiëlei 91, 2018 Antwerpen 

t 03-239 06 52 

f 03-230 22 81 

e museumsmidtvangelder@stad.antwerpen.be 

w www.antwerpmuseum.com 

De Nederlandse verzamelaar Pieter Smidt van Gelder 

kocht in 1937 een ruim burgerhuis uit de Belle Epoque 

en richtte er zijn privé-museum in, dat hij in 1949 

37

38 

aan de Stad Antwerpen schonk. Het bevat een mooie 

collectie schilderijen, met vooral Hollandse meesters, 

en daarnaast een schitterende collectie Europese weeldeartikelen, 

gaande van de laatbarok tot en met het 

eclecticisme (1650 - 1900). Ze bestaat uit meubilair 

en siervoorwerpen, Oosters porselein en Westerse 

ceramiek, vitrinevoorwerpen en “objets de vertu”. Het 

vernieuwde museum zal over een lunch- en tearoom 

beschikken, met terras in een grote historische tuin 

uit de jaren dertig. 

programma 

Het Museum Smidt van Gelder vormt samen met het 

Rubenshuis en het Museum Mayer van den Bergh 

sinds 1999 de groep Kunstmusea. In deze drie unieke 

Antwerpse huizen van kunstverzamelaars ontdekt u 

wat leven met kunst zoal kan betekenen en krijgt u 

vanuit verrassende invalshoeken een overzicht van 

“Duizend jaar kunst”. 

Het Museum Smidt van Gelder is momenteel gesloten 

wegens verbouwing, maar het kan u nu alvast 

een voorproefje geven. De onvermoede schoonheid 

van enkele voorwerpen uit deze verzameling is te 

aanschouwen in het Rubenshuis EN en het Museum 

Mayer van den Bergh DO. 

museum vleeshuis DR 

a Vleeshouwersstraat 38, 2000 Antwerpen 

t 03-233 64 04 

f 03-231 47 05 

Het Vleeshuis, het in 1504 voltooide gildenhuis van de 

slagers, bevat een veelzijdige verzameling met onder 

meer Egyptische oudheden, archeologica uit Antwerpen 

en omgeving, munten en penningen, toegepaste 

kunst (meubels, ceramiek, aarde- en glaswerk, goudleer, 

affiches enzovoorts), wapens, schilderijen en 

prenten, houtsnijwerk, maquettes en muziekinstru- 

menten. De huidige permanente tentoonstelling geeft 

in de eerste plaats een overzicht van het Antwerpse 

verleden. Het Vleeshuis zal over enkele jaren worden 

omgevormd tot een museum over het stedelijk 

muziekleven. 

programma 

Het Vleeshuis illustreert het thema “verzamelen” door 

zes recente aanwinsten in de kijker te zetten. 

Onlangs werd de vermaarde verzameling klavierinstrumenten 

verrijkt met zes belangrijke stukken. 

Dé blikvanger is een Antwerps klavecimbel van Joris 

Britsen uit 1681. De Britsens waren generaties lang 

anonieme medewerkers in het beroemde atelier Ruckers-Couchet. 

Na de dood van Joannes Couchet zette 

Joris Britsen de traditie verder. Dit is het eerste klavecimbel 

van een lid van de familie Britsen dat 

boven water komt. 

We kochten ook vier pianoforte’s uit de late 18de en 

vroege 19de eeuw, waaronder een prachtige vleugel 

van Hoebrechts & Groetaerts (Brussel ca. 1815). Een 

andere blikvanger is een piano-orchestrion, een automatisch 

spelende piano met slagwerk. 

jongeren aan het werk: jef (jongeren en 

fotografie) 

klavecimbel, joris britsen 1680. (museum 

vleeshuis) 

museum voor fotografie 

provincie antwerpen 

a Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen 

t 03-242 93 00 

f 03-242 93 10 

e info@fotografie.provant.be 

w www.provant.be/fotomuseum 

Het museum, waarvan het gebouw niet toegankelijk 

is wegens verbouwingswerkzaamheden, 

is tijdens het Erfgoedweekend te gast in 

het open onderwijshuis van de 

stad antwerpen DS 


De verbouwings- en uitbreidingswerkzaamheden aan 

het Museum voor Fotografie van de Provincie Antwerpen 

aan de Waalse Kaai zijn intussen ver gevorderd. 

Aan het voormalige pakhuis, dat het museum sinds 

1986 herbergt, werd een nieuwe vleugel toegevoegd 

naar een ontwerp van de architect Georges Baines. De 

heropening van het vernieuwde museumcomplex, 

waarin ook het Antwerpse Filmmuseum een plaats 

krijgt, is gepland voor begin 2003.

De fotografiecollectie van het museum is een van de 

belangrijkste in Europa, zowel wat de apparatuur als 

wat het beeldmateriaal betreft. Na een sluitingsperiode 

van bijna twee jaar zal het museum de bezoekers 

verwelkomen met een nieuwe opstelling, tijdelijke 

tentoonstellingen, lezingen, workshops en filmvoorstellingen. 

Gedurende het Erfgoedweekend is het Fotografiemuseum 

te gast in het Open Onderwijshuis, een prachtig 

18de-eeuws gebouw van de Stad Antwerpen, dat in 

het begin van de 20ste eeuw als stedelijke normaalschool 

werd ingericht en waarin onlangs ook het Vredescentrum 

werd ondergebracht. 

programma 

Terwijl de museummensen werken aan een nieuwe 

hedendaagse opstelling, duiken 13 Vlaamse jongeren 

van 14 tot 18 jaar in de fotoverzameling om hun 

maquette van de nieuwbouw naar een ontwerp van 

architect georges baines (museum voor fotografie 

provincie antwerpen) foto guy voet 

eigen fotografiemuseum uit de grond te stampen. Zij 

omschrijven hun project als volgt: 13 enthousiaste 

jongeren, 13 museumstukken, 13 originele creaties = 

JEF (Jongeren en Fotografie), een intrigerende wandeling 

door de wereld van de fotografie. 

JEF gidst je onder andere langs dansende beelden, 

naakte mode en een architectonisch lijnenspel, een 

fototrip die de moeite waard is. Voor dit project ging 

het Fotografiemuseum in Antwerpen ook een exclu- 

sieve samenwerking aan met zijn broertje in Charleroi, 

waar 6 niet te stoppen jongeren in de archieven 

doken om JEPH (Jeunes et Photographie) de wereld 

in te sturen. Deze samenwerking resulteert in een 

flitsend museum vol ideeën, visies en interpretaties 

van jongeren over fotografie. 

JEF is te gast in het Open Onderwijshuis op zaterdag 

en zondag van 10 tot 17 uur. Op zondag, vanaf 11 

uur, zullen de jonge museummakers u persoonlijk 

verwelkomen. 

JEF blijft na het Erfgoedweekend nog in het Open 

Onderwijshuis tot 31 mei 2002 en is te bezoeken van 

maandag tot zaterdag tussen 10 en 17 uur. Scholen 

kunnen een gratis rondleiding reserveren op het telefoonnummer 

03-242 93 20. 

nationaal museum en 

archief van douane en 

accijnzen % 

a Kattendijkdok - Oostkaai 22, 


t 03-229 22 42 

f 03-229 22 61 

Het museum belicht de geschiedenis van douane en 

accijnzen, zowel die van de administratie als van haar 

ambtenaren, die gewoon hun best deden in veelal 

moeilijke en ondankbare omstandigheden. Achter 

ieder voorwerp, ieder document, iedere prent schuilt 

een verhaal; over inventieve geesten en speurneuzen, 

over fraude en fraudebestrijding. Vaak anekdotes met 

een kwinkslag over kat-en-muisspelletjes tussen gelegenheidssmokkelaars 

en douaniers, maar eveneens 

relazen van harde confrontaties met beroepsmisdadigers. 

programma 

Op zondag wordt een gelegenheidstentoonstelling 

voorgesteld naar aanleiding van Een Pungel vol 

Proza. Onder deze noemer zijn door het Belgisch- 

Nederlands Grensoverleg (BENEGO) een aantal verhalen 

verzameld en gebundeld in verband met smokkel 

van goederen, mensen of ideeën. De oproep kreeg 

niet enkel een literaire respons. Er werden ook schilderijen 

en sculpturen gewijd aan het smokkelen over 

de Belgisch-Nederlandse grens of elders in de wereld, 

kleinschalig of op wereldschaal, waar gebeurd of verzonnen. 

Na een tournee door Nederland is deze verzameling 

smokkelverhalen in Antwerpen. Het Douanemuseum 

toont een 60-tal van deze kunstwerken en om 14 uur 

wordt er voorgelezen uit de bundel. Een caleidoscoop 

van anekdotes, reflecties, associaties rond een thema 

dat de mens blijft intrigeren. 

nationaal 

scheepvaartmuseum DT 

(zie MAS) 

a Steenplein 1, 2000 Antwerpen 

t 03-201 93 40 

f 03-201 93 41 

e scheepmus@stad.antwerpen.be 

w www.dma.be/cultuur/scheepvaartmuseum 

programma 

Tentoonstelling Landverhuizers. Antwerpen: kruispunt 

van komen en gaan (1843-1930) 

openluchtmuseum voor 

beeldhouwkunst 

middelheim DU 

a Middelheimlaan 61, 2020 Antwerpen 

t 03-828 13 50 

f 03 825 28 35 

39

40 

emile beuckeleers-doncke © Nationaal Scheepvaartmuseum 

In 1950 organiseerde de stad Antwerpen in het 

Middelheimpark een internationale openluchttentoonstelling 

voor beeldhouwkunst. Het grote succes van 

deze manifestatie was de aanzet om in dit prachtige 

park permanent beelden te exposeren. Na meer dan 40 

jaar verzamelen is een collectie ontstaan die een selectief 

overzicht geeft van de moderne beeldhouwkunst 

vanaf Rodin tot heden. De verzameling hedendaagse 

kunst werd de laatste jaren uitgebreid met onder 

andere werk van Guillaume Bijl, Richard Deacon, Luciano 

Fabro, Isa Genzken, Per Kirkeby, Harald Klingelhöller, 

Bernd Lohaus, Matt Mullican, Juan Munoz, 

Panamarenko, Thomas Schütte, Didier Vermeiren en 

Franz West. 

programma 

Rondleidingen op zaterdag en zondag om 11 uur 

(voor precieze afspraken contact opnemen met 

Middelheimmuseum): de filosofie achter het verzamelbeleid 

van het openluchtmuseum, van verleden 

tot nu, geïllustreerd aan de hand van de beelden in 

het park. 

prentenkabinet van de 

ufsia EL 

a Prinsstraat 13, 2000 Antwerpen 

t 03-220 44 49 

f 03-220 44 37 

e pierre.delsaerdt@ufsia.ac.be 

Het Hof Van Liere is het centrum van de UFSIA. Het 

herbergt onder meer het Prentenkabinet, een collectie 

prenten over de geschiedenis en het stadsbeeld van 

Antwerpen. Kuierend langs de 500 prenten maakt de 

bezoeker een wandeling door de tijd en is hij getuige 

van de woelingen die de stad beroerden. Tegelijk 

maakt hij kennis met een uniek stuk bouwkundig erfgoed. 

Het Hof Van Liere werd gebouwd door burgemeester 

Aert van Liere. In de 17de en de 18de eeuw 

was het Antwerpse Jezuïetencollege er gevestigd. 

de antwerpse o.l.v.-kathedraal. ingekleurde 

kopergravure van p. devel, 1711 © ufsia, prentenkabinet 

Nadien kwamen er een militair hospitaal en een 

kazerne. In 1929 kochten de Jezuïeten het pand weer 

aan voor hun Handelshogeschool Sint-Ignatius. De 

UFSIA, die sedert 1965 op de fundamenten van de 

Handelshogeschool voortbouwt, is inmiddels verder 

uitgedeind. Maar ze blijft haar historische kern 

koesteren, onder andere door de zorg voor het papieren 

patrimonium dat er bewaard wordt. 

programma 

Op zondag is het Prentenkabinet van de UFSIA vrij 

toegankelijk. 

rijn- en 

binnenvaartmuseum EM 

a Nieuwpoortkade - Bonapartedok 


t 03-225 00 15 

f 03-225 20 38 

Het Rijn- en Binnenvaartmuseum is eigenaar van 3 

oude binnenschepen, waarvan de Mon desir en de 

Lionar zijn ingericht als museum. Het 3de schip de 

Angelo is ingericht als café. 

In de Mon desir bevinden zich foto’s, maquetten en 

oude gebruiksvoorwerpen uit de scheepvaart. In het 

laadruim van de Lionar staan enkele oude Belgische 

scheepsmotoren, scheepsmodellen en foto’s. 

Om het museum in stand te houden richt het Rijn- en 

Binnenvaartmuseum elk jaar de Open Scheepdagen in. 

Twee te bezichtigen schepen liggen aan een wandelroute 

die leidt van het Nationaal Scheepvaartmuseum 

via de Westhinder naar het Eilandje. 

programma 

Vrij bezoek op zondag.

ijn- en binnenvaartmuseum 

rubenshuis EN 

a Wapper 9-11, 2000 Antwerpen 

t 03 201 15 55 

f 03 227 36 92 

e info.rubenshuis@cs.antwerpen.be 

w www.antwerpen.be/cultuur/rubenshuis 

In zijn huis aan de Wapper laat Peter Paul Rubens 

(1577-1640) ons de stille getuigenis van zijn ongeremde 

creatieve geest. Het is een kunstenaarswoning 

zoals er thans nog weinig bewaard zijn gebleven. In 

dit huis, met de allures van een paleis neergezet, 

wordt Rubens geplaatst in de context van het sociaaleconomische 

en culturele milieu. Maar het is vooral 

het verleden dat hier sterk tot de verbeelding spreekt: 

Rubens werkt en woont hier, hij brengt hier grootse 

kunst tot stand. Hij ontvangt er de groten der aarde, 

als een prinselijk schilder. Hij koestert er zijn vele 

brieven en uitgebreide kunstverzameling. 

programma 

Het Rubenshuis vormt samen met het Museum 

Mayer van den Bergh en het Museum Smidt van Gelder 

sinds 1999 de groep Kunstmusea. In deze drie 

unieke Antwerpse huizen van kunstverzamelaars ont- 

zelfportret rubens © rubenshuis 

dekt u “wat leven met kunst” zoal kan betekenen en 

krijgt u vanuit verrassende invalshoeken een overzicht 

van “Duizend jaar kunst”. 

Tijdens het Erfgoedweekend (op zondag gratis) is 

het Rubenshuis the place to be om uw kennis van 

stijlevoluties tussen 900 en 1900 op te frissen en/of 

te verrijken. Gedurende het hele Erfgoedweekend in 

het Leerlingenatelier. 

Ook doorlopend te zien en (opnieuw) te beleven in 

het Paviljoen van het Rubenshuis is de Rubensfilm 

van Roland Verhaevert, gemaakt ter gelegenheid van 

het Rubensjaar 1977. 

Bezoek ook het Museum Mayer van den Bergh, waar 

het genieten wordt van enkele pareltjes van voorwerpen 

die een tot nu toe ongekend licht werpen op 

de verzamelactiviteiten van Fritz Mayer van den 

Bergh, Pieter Paul Rubens en Pieter Smidt van 

Gelder. 

turninum 

volksmuseum deurne BN 

(zie rubriek heemkundige verzamelingen) 

volkskundemuseum EO 

(zie MAS) 

a Gildekamersstraat 2-6, 2000 Antwerpen 

t 03-220 86 52 

f 03-220 83 68 

e werner.vanhoof@cs.antwerpen.be 


volkskundemuseum 

programma 

Tentoonstelling Havenkwartier 

41

42 

erfgoedvrijdag 

Om scholen bij het Erfgoedweekend te 

betrekken wordt ervoor gekozen 

voorafgaand aan het weekend een 

Erfgoedvrijdag te organiseren: een aantal 

deelnemers plannen dan specifieke 

activiteiten. Erfgoedvrijdag wordt de 

komende jaren verder uitgebouwd, maar 

ook dit jaar al vinden op vrijdag 19 april 

enkele proefprojecten plaats. Leerlingen 

uit het onderwijs werken rond de thema’s 

verzamelen en cultureel erfgoed. In 

Antwerpen gebeurt dat in samenwerking 

met het Hessenhuis dat voor de 

gelegenheid te gast is in het Stedelijk 

Prentenkabinet (programma 44). Ook het 

Museum voor Fotografie Provincie 

Antwerpen heeft met jongeren gewerkt 

rond de fotocollectie. Het resultaat is een 

eigen jongeren-fotografiemuseum 

(programma 37). 

een jef (jongeren en fotografie) conservator. 

voor het museum 

gewonnen EP 

Stedelijk Prentenkabinet 

a Vrijdagmarkt 22-23, 2000 Antwerpen 

t 03-206 03 50 

f 03-206 03 70 

e astrid.thone@cs.antwerpen.be 

w www.cultuur.antwerpen.be/musea/ 

hessenhuis 

Voor het museum gewonnen is een tentoonstelling 

voor en door jongeren en een iets minder jong publiek 

over het verzamelbeleid van musea. Twee klassen van 

12- tot 14-jarigen geven naar aanleiding van de presentatie 

van de recente aanwinsten van de Antwerpse 

musea hun visie over wat al dan niet voor toekomstige 

generaties moet worden bewaard. Enkele externe 

auteurs vullen deze eigenzinnige benadering aan vanuit 

een filosofische, psychoanalytische of kunsthistorische 

invalshoek. En ook uw mening doet ertoe! Deze 

tentoonstelling biedt dus geen pasklare antwoorden, 

maar aanzetten tot een eigen visie op verzamelen, 

schenken en afstoten. 

De eigenlijke tentoonstelling zal plaatsvinden van 

19/10/2002 tot 19/1/2003 in het Hessenhuis, Falconrui 

53 te Antwerpen, maar op vrijdag 19 april lichten 

max elskamp, volkskundemuseum 

7 figuren uit het junglebook, volkskundemuseum, 

jaren ’50. stoffen junglebookfiguren als reclame 

aangeboden door rombouts. foto: liesbeth de wit, 2001 

we reeds een tipje van de sluier op. De jongeren die de 

tentoonstelling mee voorbereiden tonen alvast de 

resultaten van hun werk. 

programma 

Op vrijdag 19 april presenteren de jongeren die onder 

leiding van docent Eric Raeves de gelijknamige tentoonstelling 

mee voorbereiden, het resultaat van hun 

onderzoek naar het thema “verzamelen”. Hoe en in 

welke vorm ze deze opmaat voor de tentoonstelling 

zullen brengen, is op dit ogenblik nog onbekend. 

Vast staat wel dat het een flitsende avant-première 

wordt. U kunt deze gebeurtenis meemaken op vrijdag 

19 april in het Prentenkabinet op de Vrijdagmarkt. 

De “verrassingsact” is te zien om 14 uur en om 

15 uur. Reserveren is niet nodig.

de vecchi, kan trebok, 2000, slow drink collection 

(zilvermuseum) 

zilvermuseum sterckshof 

provincie antwerpen EQ 

a Hooftvunderlei 160,2100 Deurne 

(ingang publiek: Cornelissenlaan) 

t 03-360 52 50 

f 03-360 52 53 

e info@sterckshof.provant.be 

w www.provant.be/sterckshof 

Vlak bij de ring rond Antwerpen, verscholen in het 

provinciaal park Rivierenhof, ligt het kasteel Sterckshof. 

Dit “hof van plaisantie”, waar Gerard Sterck ooit 

eigenaar van was in 1525, is ook in de 21ste eeuw de 

uitgelezen plaats om de schatten van de Belgische 

edelsmeedkunst te ontdekken. De zilvercollectie, die 

de periode beslaat van de 16de eeuw tot heden, 

behoort tot de belangrijkste in openbaar bezit in 

Vlaanderen. Vele topstukken illustreren het vakmanschap 

van de zilversmid. Elk voorwerp vertelt ook een 

eigen verhaal, over hoe het leven zich vroeger bin- 

nenskamers afspeelde: in de toiletkamer, tijdens de 

maaltijd, bij een exotisch kopje thee, in de fumoir. Een 

binnenplaats met wensput, een Franse tuin, een ruïne 

en andere stemmige hoekjes zorgen voor de gepaste 

sfeer om te genieten van antiek én hedendaags zilver. 

programma 

Zaterdag en zondag van 10 tot 17.30 uur 

- Museum met presentatie van recente schenkingen 

- Tentoonstelling met Italiaans design van de Vecchi 

- Privé-verzamelaars stellen hun collectie tentoon: 

rammelaars, druivenscharen, kurkentrekkers, suikertangen 

en een zilvercollectie uit een Belgisch 

productiecentrum 

- De Zilverbank (NL) informeert over zilver verzamelen, 

kopen, verkopen 

- De bibliotheek informeert over verzamelen en 

tentoonstellingen 

Extra activiteiten 

Zaterdag: zilverexpertise (maximaal 5 stuks) van 10 

tot 16.30 uur. Inschrijven verplicht: 03-360.52.50 

Zondag: rondleiding in de privé-verzamelingen om 

13, 14, 15 en 16 uur. 

Hebt u documenten, ontwerpen, folders, of verkoopscatalogi 

in verband met zilver, etuis voor zilver of 

juweeltjes, doodsprentjes van edelsmeden, breng ze 

mee tijdens uw bezoek! 

Bezoek ook de schatten van de Sint-Fredeganduskerk 

te Deurne (op 10 min. loopafstand). 

43

(andere) verzamelingen 

Nogal wat van het roerend cultureel erfgoed is niet meteen in een duidelijke (erfgoed)categorie onder te brengen. Dat kan zijn 

omdat de beherende instantie niet echt een museum is of een archief, zo bijvoorbeeld een archeologische opgravingdienst, of 

omdat ze juist verschillende functies in één verenigt. De Antwerpse Zoo beschikt over prachtige collecties erfgoed, die netjes 

bewaard worden maar waarvoor geen ontsluiting (meer) is voorzien naar het publiek toe, omdat de prioriteit er logischerwijze 

uitgaat naar het levend dierenpark. 

Maar soms heeft de onduidelijke status van cultureel erfgoed ook met nog andere redenen te maken. Omdat het nooit echt in 

een welomschreven verzameling is ondergebracht, of omdat er geen duidelijke eigenaar is, of omdat het (nog) niet als cultureel 

erfgoed wordt beschouwd, of omdat het uit de belangstelling verdwenen is, in de nevelen van de vergetelheid. Vaak wordt dan 

ook nooit of slechts sporadisch aandacht besteed aan dit soort cultureel erfgoed, door sommigen ook ‘zwerfgoed’ genoemd. 

Dat maakt een goed beheer en een goede bewaring niet vanzelfsprekend. Gelukkig zetten gemotiveerde privé-personen of privéorganisaties 

zich met veel enthousiasme in voor het behoud van dit cultureel erfgoed. Denk maar aan de talloze Mariagevelbeelden 

die het Antwerpse straatbeeld sieren en die door de vereniging ‘Kruis en Beeld’ worden geïnventariseerd en 

gestadig gerestaureerd. 

Ook organisaties als Toerisme Antwerpen dragen bij tot de waardering van het cultureel erfgoed door er op een 

publieksvriendelijke manier over te informeren. Op de Erfgoedzondag worden dan ook een paar mooie erfgoedwandeling door 

Toerisme aangeboden. 

maria-gevelbeeld © stad antwerpen 

RFGOEDWEEKEND 

20 ı 21 APRIL 2002 

45

46 

centrum voor cultuuren 

stadsgeschiedenis, 

ua/ufsia ER 

a Prinsstraat 13, 2000 Antwerpen 

t 03 231 69 15 

f 03 220 44 20 

e alfons.thijs@ufsia.ac.be 

Het Centrum voor Cultuur- en Stadsgeschiedenis (Vakgroep 

Geschiedenis UFSIA, UA-Ufsia) stelt geen eigen 

collectie tentoon. Het tracht aan de hand van oude 

boeken uit de Ufsia-bibliotheek en allerlei documenten 

duidelijk te maken hoe wetenschappers er via hardnekkig 

gezoek in slagen de vorming, samenstelling en 

betekenis te achterhalen en te bestuderen van een 

reeds eeuwen geleden verdwenen collectie, namelijk de 

vignet van p. p. rubens in het werk van f. 

aguilonius, opticorum libri sex (antwerpen, 

moretus 1613) 

bibliotheek van de zéér belezen Pieter Pauwel Rubens. 

Deze bescheiden tentoonstelling, is ondergebracht in 

het stemmige Ufsia-Prentenkabinet (zie 40). 

programma 

Wie zou niet graag binnenglippen in de bibliotheek 

van Pieter Pauwel Rubens en er boeken doorbladeren 

die de man ooit heeft gekoesterd? Helaas, dat kan 

niet meer. Niet dat een strenge museumsuppoost dat 

verbiedt, maar al deze boeken zijn zoek. Zelfs de 

catalogus die een notaris in 1640 opstelde, is spoorloos. 

Bibliograaf Prosper Arents vond dat zo jammer 

dat hij een halve eeuw geleden begon Rubens’ brieven 

te lezen, archieven uit te pluizen en bibliotheken 

te consulteren om Rubens’ lectuur op het spoor 

te komen. Na zijn overlijden op 95-jarige leeftijd, 

maakten andere boekenwurmen zijn werk persklaar. 

Het resultaat: een pas verschenen turf van bijna 400 

bladzijden. De tentoonstelling vertelt over Arents’ 

decennialange zoektocht. 

Zie ook Plantin-Moretus DP 

museum 

districtshuis merksem ES 

a Burgemeester Jozef Nolfplein 1 

2170 Merksem 

t 03-641 72 40 

f 03-641 73 45 

e district.merksem@stad.antwerpen.be 

w http://merksem.antwerpen.be/MIDA/ 

Het huidige gemeentehuis of districtshuis dateert uit 

1968. De inrichting van de raadzaal, de trouwzaal en 

de collegezaal werd ontworpen door de Kortijkse 

Kunstwerkstede Gebroeders De Coene. 

programma 

Tentoonstelling Van Moderne Makelij 1952 - 1977. De 

Kortrijkse Kunstwerkstede De Coene in Antwerpen - interieurs 

& constructies: zondag open van 10 tot 17 uur. 

Rondleidingen door Jan Van Puyvelde, de interieurarchitect 

die tekende voor de binneninrichting van het 

districtshuis Merksem. 

De firma De Coene uit Kortrijk staat vooral bekend 

als producent van houten meubels van uitzonderlijke 

campagnebeeld ‘van moderne makelij’ 

(districtshuis merksem) © ronny de meyer 

kwaliteit. Talrijke binnen- en buitenlandse opdrachten 

stelden de firma in staat uit te groeien tot een 

van de belangrijkste meubelen interieurproducenten 

van België. De tentoonstelling Van Moderne Makelij 

laat de firma echter van een andere kant zien. 

Vanaf de jaren ’50 voer de firma De Coene immers 

een andere koers. Ze verwierf de licenties voor de 

vervaardiging van onder andere de befaamde Knollmeubelen 

uit Amerika en ontwikkelde tegelijk revolutionaire 

manieren om hout aan te wenden voor 

nooit geziene overspanningen en in geprefabriceerde 

constructies. 

In Merksem worden negen projecten tentoongesteld 

die de Kunstwerkstede in Antwerpen realiseerde. 

Zowel interieurs als constructies komen daarbij aan 

bod. De tentoonstelling omvat foto’s, plannen, meubels 

en sluit aan bij het modernistische interieur van 

het districtshuis.

erfgoed vlaanderen ET 

Erfgoedhuis Den Wolsack 

a Oude Beurs 27, 2000 Antwerpen 

t 03-212 29 70 

f 03-212 29 75 

e info@sve.be 

w www.monument.vlaanderen.be 

Erfgoed Vlaanderen werd opgericht in 1994 door de 

Vlaamse overheid in samenwerking met de Koning 

Boudewijnstichting en andere privé-partners. Erfgoed 

Vlaanderen restaureert, onderhoudt en beheert monumenten 

en landschappen in Vlaanderen waarvan het 

beheer en / of de herbestemming moeilijk is. Deze vereniging 

wil zoveel mogelijk mensen laten kennismaken 

het erfgoedhuis den wolsack in antwerpen 

© stefan dewickere 

met het onroerend erfgoed en organiseert daartoe 

allerlei activiteiten. 

Momenteel beheert Erfgoed Vlaanderen een tiental 

monumenten in Vlaanderen, waaronder het kasteel 

Beauvoorde in Veurne, het jachtpaviljoen De Notelaer 

in Bornem, het kasteel van Horst in Holsbeek, de hoevegebouwen 

van de voormalige abdij Herkenrode in 

Hasselt, het Fort Napoleon in Oostende en het Erfgoedhuis 

Den Wolsack in Antwerpen, waar drie erfgoedverenigingen 

hun kantoren hebben. 

programma 

Metalfreaks gezocht! is een activiteit voor kinderen 

van 8 tot 12 jaar. Met een te gek logboek en een 

echte metaalwijzer gaan ze op ontdekkingstocht 

naar metalen in en rond gebouwen in de stad. De 

gidsen vertellen over een middeleeuws torentje, de 

brand van 1858, de vele ongelukken toen bouwheren 

experimenteerden met metaal enzovoorts. In de Handelsbeurs 

kunnen de kinderen eerst een maquette 

bekijken. Daarna gaan ze in een echt metaallab aan 

de slag: drankblikjes aan elkaar solderen, metaalfolie 

beslaan en beschilderen, figuren drijven in zinken 

platen… 

Enkel zondag om 11, 13 en 14 uur (duur 3 uur). Vertrek 

in het Erfgoedhuis Den Wolsack, Oude Beurs 27 

te Antwerpen. Vooraf reserveren op telefoonnummer 

03-212 29 70 (tijdens kantooruren). 

madonna-gevelbeelden EU 

Vereniging voor Kruis en Beeld vzw 

Te gast in de Sint-Andrieskerk 

a Sint-Andriesstraat 5, 2000 Antwerpen 

t 03-232 03 84 

Reeds vele jaren bewaren vrijwilligers, die zich verenigen 

onder de naam “voor Kruis en Beeld”, een reeks 

madonnabeelden in de straten van Antwerpen. Deze 

maria-gevelbeeld © stad antwerpen 

verzameling is ontstaan uit zielsverwantschap en 

vooral uit de grote bezorgdheid voor het behoud van 

stadspatrimonium. De werking van de vereniging 

wordt getoond in de historische Sint-Andrieskerk, 

gelegen in de zogenaamde Parochie van Miserie. 

programma 

Er is een videovoorstelling en er wordt ook een website 

getoond zodat u zelf de beelden uit uw omgeving 

kunt opzoeken/of kunt aanvullen. Jonge mensen 

uit de Academie (afdeling restauratie) geven graag 

uitleg bij hun restauratiewerk in het historische interieur 

van de Sint-Andrieskerk. 

petroleum zuid FL 

a Naftaweg (mobiel ontvangstcentrum) 

2660 Hoboken 

Restanten van het industrieel erfgoed, relicten in 

metaal, baksteen en beton, maken van deze oorspronkelijke 

petroleumhaven uit de tweede helft van de 

negentiende eeuw een spookachtig maar boeiend 

geheel. De terugkerende natuur krijgt hier opnieuw 

47

48 

petroleuminstallatie, petroleum zuid © bom 

kansen en vertoont een merkwaardige biodiversiteit. 

De BuurtOntwikkelingsMaatschappij (BOM) vzw en 

de Erfgoedcel Antwerpen willen de kwaliteit van deze 

unieke plek aan het publiek voorstellen. 

programma 

Zondag: rondleidingen van 10 tot en 17 uur, vertrek 

om het uur. 

toerisme antwerpen FM 

a Grote Markt, 2000 Antwerpen 

t 03-232 01 03 

f 03-220 82 96 

w www.visitantwerpen.be. 

Toerisme Antwerpen wijst elke bezoeker in Antwerpen 

een avontuurlijke weg. Bij de Gidsenwerking van Toerisme 

Antwerpen kunnen verenigingen, scholen, reisbureaus 

en individuele bezoekers rondleidingen met 

een gediplomeerde gids boeken. Met een van de meer 

dan 100 door Toerisme Vlaanderen erkende gidsen ont- 

dek je de vele fascinerende facetten van Antwerpen. Je 

kunt kiezen uit 14 halvedagprogramma’s, een 20-tal 

wandelingen op maat, de jaarlijkse historische wandelingen, 

fietstochten en zomeravondwandelingen. Wie 

de stad liever in zijn eigen tempo wil verkennen, kan 

zich bij Toerisme Antwerpen verschillende wandel- of 

fietsboekjes aanschaffen. 

2002 staat in het teken van Heerlijke Primitieven, de 

unieke tentoonstellingen van de wereldvermaarde 

Vlaamse Meesters. Reserveer dus tijdig rondleidingen 

in het Rubenshuis, Museum Mayer van den Bergh en 

het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten. 

programma 

Toerisme Antwerpen (Gidsenwerking) en de Erfgoedcel 

bieden je twee eigentijdse wandelingen met een 

historisch karakter aan: 

Madonnawandeling 

Het lijkt gek om met je neus in de lucht de stad te 

verkennen, maar het geeft je wel de gelegenheid om 

prachtige vrouwen tegen te komen: de Madonna’s die 

sinds de Middeleeuwen het straatbeeld sieren. Historische 

vrouwen bekeken door moderne ogen! 

Madonnawandeling en 

Stadsbeeldenwandeling van 

St.-Michiel tot Ann 

Demeulemeester. 

Wanneer: zondag om 10, 14 en 16 uur 

Vertrek: Mercator-Orteliushuis, 

Kloosterstraat 15 (Informatiecentrum 

Erfgoedweekend) 

Plaatsbespreking: kaarten dienen 

vooraf afgehaald te worden aan de 

balie van Toerisme Antwerpen, Grote 

Markt , 2000 Antwerpen. Geen telefonische 

reservering mogelijk! 

Stadsbeeldenwandeling van St.-Michiel tot Ann 

Demeulemeester 

Hebt u er al eens op gelet hoeveel beelden het zuidelijke 

stadsdeel telt? Wandel mee en wek deze beelden 

tot leven. Cartografen Mercator en Ortelius 

geven het startschot voor deze beeldenwandeling. In 

pittoreske straatjes en op dito pleintjes wijzen tal 

van beelden je de weg naar het trendy Zuid. 

zoo - koninklijke 

maatschappij voor 

dierkunde van 

antwerpen FN 

a Koningin Astridplein 26, 2018 Antwerpen 

t 03-203 56 29 

f 03-202 45 86 

De Antwerpse dierentuin werd gesticht op 21 juli 

1843 met als opdracht de zoölogische en botanische 

wetenschappen te bevorderen en de kennis van en de 

wandeling ‘Stadsbeelden’ © toerisme

‘dat eerste boock van menich derley walvischen...’, 

uit 1584 © zoo antwerpen 

eerbied voor de natuur aan te wakkeren bij een brede 

laag van de bevolking. Om dit doel te bereiken ontwikkelde 

de Zoo een reeks activiteiten op recreatief, 

educatief, wetenschappelijk en cultureel vlak. 

Vrij snel na de oprichting werd een aanvang gemaakt 

met het bouwen van een reeks merkwaardige gebouwen, 

waaronder de Egyptische tempel (1856), het 

okapigebouw in neo-Moorse stijl (1885), het melkerijgebouw 

in neo-Vlaamse renaissancestijl (1898), het 

aquarium (1908) en het reptielenhuis in Griekse stijl 

(1910). Deze gebouwen werden opgericht in een mooi 

landschapspark met waterpartijen, gras- en bloemenperken 

en merkwaardige oude bomen. 

Door de intensieve scheepvaart naar overzeese gebieden 

beschikte de Zoo vrij vlug over een uitgebreide 

verzameling exotische dieren. Dieren die stierven kwamen 

vaak terecht in een “naturaliënkabinet”, een collectie 

van opgezette dieren. 

Naast het gebouwenpatrimonium behoren ook de 

kunstcollecties, het historische boekenbezit, oude 

foto’s, prenten, films en verluchte handschriften 

(diploma’s, menu’s enz.) tot het culturele patrimonium 

van de Antwerpse Zoo. 

Een zeer gevarieerd scala aan activiteiten, een dierenbestand 

van nagenoeg 950 soorten en ruim 6000 dieren, 

circa 1.300.000 bezoekers per jaar en meer dan 

120.000 leden, een merkwaardig bomenbestand en 

een prachtige tuinaanleg maken de Antwerpse Zoo tot 

een van de belangrijkste en mooiste dierentuinen ter 

wereld. 

programma 

Het erfgoed van de Zoo stereoscopisch bekeken 

- Het Keizerspanorama dat momenteel is ondergebracht 

in het Museum voor Fotografie van de Provincie 

Antwerpen zal ter gelegenheid van het Erfgoedweekend 

aan het publiek worden getoond 

(onder voorbehoud). 

- Het walvisgeraamte, sculptuur van Koen Wastijn, 

manuscript over de walvisreus (A. Coenen). 

- Kunstwerk van Koen Wastijn: poema tegenover de 

reserve aan opgezette dieren. 

- Gedeelten uit de vlindercollectie en een vlindervideoinstallatie 

van kunstenaar Johan de Schuymer. 

Praktisch: 

Bezoekers van het Erfgoedweekend hebben gratis 

toegang , maar worden van de hoofdingang van de 

Zoo begeleid naar de Verlatzaal. 

Bezoekers van de dierentuin hebben toegang tot het 

Erfgoedweekend via de Verlatzaal. Indien zij daarna 

willen terugkeren naar de tuin, kan dit enkel op vertoon 

van hun toegangskaartje of abonnement. 

stedelijk 

informatiecentrum 

archeologie en 

monumentenzorg - 

mercator-orteliushuis FO 

Kloosterstraat 15, 2000 Antwerpen 

Tel.: 03-232 92 08 

Fax: 03-232 92 08 

E-mail: johan.veeckman@ob.antwerpen.be 

Website: archeologie.antwerpen.be 

Het Mercator-Orteliushuis, een belangrijke historische 

patriciërswoning uit de 16de en 17de eeuw, is 

opnieuw het centrale informatiecentrum tijdens het 

Erfgoedweekend: zaterdag en zondag doorlopend open 

van 10 tot 18uur. 

programma 

Er vindt een nieuwe tentoonstelling plaats onder de 

titel Voorwerpen vertellen een verhaal. Een kleine 

selectie voorwerpen uit de rijke verzameling van de 

stedelijke afdeling archeologie wordt binnen zijn 

de oudste antwerpenaar © stedelijk informatiecentrum 

archeologie en monumentenzorg 

historische context geplaatst en wil de fantasie van 

de bezoeker prikkelen. 

Voor de tweede keer vindt ook de 'schervendag' 

plaats: bezoekers kunnen gebruiksvoorwerpen uit 

eigen bezit waarvan ze vermoeden dat ze een archeologische 

waarde hebben ter identificatie voorleggen 

aan specialisten. 

49

Gratis erfgoedpendelen 

met oldtimer bussen 

Prachtige bussen uit de jaren zestig uit het 

Vlaams Tram en Autobusmuseum (Vlatam) rijden 

op zondag gratis van Antwerpen Zuid naar Antwerpen 

Noord. Vertrekplaatsen aan de Leopold de 

Waelplaats (voorplein Koninklijk Museum voor 

Schone Kunsten CU) en het Bonapartedok (Rijn- en 

Binnenvaartmuseum EM) met stopplaats aan de 

Suikerrui. Vertrek elk half uur vanaf 10 uur, met 

een laatste vertrek om 17.30uur aan elk vertrekpunt. 

Op de Groenplaats staat een oud tramstel waarin 

het Vlatam wordt voorgestelt. Het museum zelf 

(Diksmuidelaan) is tijdens het Erfgoedweekend 

niet gratis toegankelijk. 

Met De Lijn reist u tijdens het Erfgoedweekend 

aan een uitzonderlijk tarief. Er zij Erfgoeddagpassen 

te koop voor 1,5 euro. 

VLAAMS TRAM EN AUTOBUSMUSEUM - VLATAM 

a Diksmuidelaan 42, 2600 Berchem 

t 03 322 44 62 

f 03 322 72 42 

e info@vlatam.be

erfgoedweekend info 

mercator-orteliushuis: centraal informatiecentrum FO 

In de levendige Kloosterstraat, het Antwerpse brocantecentrum 

bij uitstek, bevindt zich het Mercator-Orteliushuis. 

Deze prachtige historische patriciërswoning uit 

de 16de en 17de eeuw fungeert tijdens het Erfgoedweekend 

evenals vorig jaar als centraal informatiecentrum. 

Bezoekers vinden er aan de informatiebalie alle gegevens 

over het programma en de deelnemers, en in het 

cybercafé kunnen ze surfen naar de meest diverse erfgoedsites. 

Ook de gratis rondleidingen door Toerisme 

Antwerpen vertrekken vanuit dit centrum (wel vooraf 

reserveren bij Toerisme, Grote Markt - zie programma 

51). Wie gewoon wil genieten van de sfeer van het 

gebouw en van de prachtige binnentuin, eventueel 

onder het genot van een drankje, kan dat natuurlijk 

ook. 

Consul-ANTen 

Verspreid over diverse centrale punten in de binnenstad (de 

Meir/Wapper, het Centraal Station, de Vogelenmarkt, de 

opstapplaatsen van de Pendelbus) staan de Consul-ANTen 

van de stad Antwerpen klaar om de wandelaar tekst en uitleg 

te geven bij het Antwerpse erfgoedprogramma en indien 

nodig ook de weg te wijzen. 

HET INFORMATIECENTRUM IS OP ZATERDAG EN ZONDAG DOORLOPEND VAN 10 TOT 18U. OPEN. 

a Kloosterstraat 15, 2000 Antwerpen 

t tijdens het Erfgoedweekend: 03-232 92 08 

t voorafgaand aan het Erfgoedweekend: TOERISMELIJN 03-232 01 03 

w Voor meer informatie over Erfgoedweekendprogramma in Vlaanderen: www.erfgoedweekend.be 

of op de Vlaamse infolijn: 0800/30 20 1 

Het Erfgoedweekend in Antwerpen is een gezamenlijke organisatie van Kapa - Kring van Archivarissen in de Provincie Antwerpen, de Stedelijke Musea Antwerpen - 

afdeling Publiekswerking, de Museumconsulent Provincie Antwerpen, de Stedelijke Dienst Monumenten- en Welstandszorg, Toerisme Antwerpen, Toerisme Pastoraal, 

Coördinatie Cultuur en Communicatie, Kabinet Schepen voor Cultuur, Bibliotheken en Monumentenzorg en de Erfgoedcel Antwerpen (coördinatie). 

Secretariaat: Erfgoedcel, Brouwershuis, Adriaan Brouwerstraat 20, 2000 Antwerpen 

Vlaamse 

overheid 

Met dank aan alle deelnemers en alle stedelijke diensten voor hun medewerking.

rfgoedweekend - Erfgoedcel Antwerpen

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?