TOP PABO-Boek#19.indd - Techniek Coach

Werkmap Techniek 

Informatie en opdrachten 

Deze werkmap is vervaardigd in samenwerking met het Algemeen Pedagogisch Studiecentrum. 

Met dank aan alle Techniek Coaches van het pabo-team voor hun waardevolle inbreng en suggesties. 

Bureau TOP is de uitvoeringsorganisatie van de Stichting Promotie Metaaltechnieken (SPM). 

Bureau TOP (Techniek Organisatie Promotie) organiseert promotionele acties om jongeren voor een 

opleiding en een baan in de techniek te doen kiezen. Het heeft daarvoor twee programmalijnen. Eén 

voor het basisonderwijs (groep 5 tot en met 8) en op leerlingen van het middelbaar onderwijs en 

één voor jongeren die al werkzaam zijn in het technische vak. De aandacht is vooral gericht op de 

belangen van de Metaal en Elektro. 

Daarnaast zijn er Techniek Coaches die op basisscholen en pabo’s voorlichting geven en opereren 

vanuit Bureau TOP. Alle promotionele acties worden georganiseerd vanuit een gemeenschappelijke 

missie. Immers, hoe beter de promotieonderdelen op elkaar zijn afgestemd, des te groter de kans 

op succes. 

Meer informatie over Bureau TOP vind je op www.bureautop.nl. Hier kun je je ook aanmelden voor 

de digitale nieuwsbrief, waarin de voortgang rondom deze programma’s wordt toegelicht. 

Uitgave: December 2005 

Bureau TOP, VBTA-project 

Frankrijklaan 10-A 

2391 PX Hazerswoude-Dorp 

Postbus 18 

2390 AA Hazerswoude-Dorp 

telefoon: 0172-23 66 00 

fax: 0172: 23 66 01 

e-mail: info@techniekcoach.nl 

website: www.techniekcoach.nl 

Werkmap Techniek | Opdrachten 

Opdracht 1 

1

2 Opdracht 1 Opdrachten | Werkmap Techniek

Inhoudsopgave 

Werkmap Techniek 

Voorwoord 5 

Opdrachten 

Opdracht 1: Het principe van staalconstructies 7 

Opdracht 2: Het principe van hijsinstallaties 11 

Opdracht 3: Meettechniek 15 

Opdracht 4: Elektrische huisinstallatie 16 

Opdracht 5: Elektrische geleidingen 24 

Opdracht 6: Installatie techniek (belinstallatie) 29 

Opdracht 7: Fruitbatterij 33 

Opdracht 8: Soldeerverbindingstechniek (Looplichtje) 35 

Opdracht 9: Digitale Techniek (cijfers vormen) 40 

Opdracht 10: Felstechniek (button maken) 42 

Opdracht 11: Buigtechniek (Paperclip buigen) 45 

Deel 4: Bijlagen 

Bijlage A: Selectie van websites over techniek in het basisonderwijs 52 

Bijlage B: Lijst met mogelijke onderwerpen voor lessen techniek 53 

Bijlage C: Milieu paragraaf 55 

Bijlage D: Videoband: Hoezo Techniek? 57 

D-1: De onzichtbare techniek in de dierentuin 60 

Bijlage E: Antwoordenlijsten 64 

Bijlage F: Notities 68 


Metertje, metertje, wat hebben we gezien? 

waar bleven al die jongens en meisj m een tien? 

Ze werden doorandus, dat kwam van al dat leren. 

maar als bij jou dat kraantje lekt, wie komt h dan repareren? 

De socioloog, de psycholoog zit achter zijn bureau, 

en de allerlaatste loodgier staat bij madame Tussaud! 

Wim Kan 

Opdracht 1 

Pagina 

3

Voorwoord 

Algemeen 

Onze maatschappij wordt in belangrijke mate bepaald door techniek. Al jong komen mensen in aanraking 

met techniek: technisch speelgoed, de telefoon, televisie, wasmachine, computer, vervoersmiddelen, 

etc. Veel mensen ervaren techniek als een vanzelfsprekendheid, waar men pas bij stilstaat als iets niet 

functioneert of kapot gaat. 

Hoe werkt het eigenlijk? 

Techniek is voor veel kinderen, jongeren maar ook voor volwassenen iets waarvan ze niet zo veel weten. 

We gebruiken allemaal een telefoon om te bellen, programmeren de videorecorder of maken gebruik van 

de magnetron, maar weten vaak niet hoe deze apparaten werken en hoe ze worden vervaardigd. Het is 

belangrijk dat kinderen al op jonge leeftijd in aanraking komen met techniek en dat daardoor hun nieuwsgierigheid 

en belangstelling wordt gewekt. Door aandacht te besteden aan het ontwerpen en oplossen 

van technische vragen en het zelf maken van een technisch werkstuk ervaren kinderen hoe leuk techniek 

is en hoe belangrijk techniek is voor het reilen en zeilen in onze hedendaagse maatschappij. Door 

ervaringsleren krijgen ze belangstelling voor wat achter het bedieningspaneel of de schakelaar zit. 

Jongeren en techniek 

Het werken in de verschillende technische sectoren is boeiend, uitdagend en veelzijdig. Echter weten 

veel jongeren dit niet. De technische bedrijfstakken kampen al jaren met onvoldoende instroom. Vandaar 

dat er verschillende activiteiten ondernomen worden om de instroom in technisch onderwijs te bevorderen. 

Voor alle fases in een productieproces, van ontwerp tot vervaardigen en van verkopen tot onderhoud, 

zijn goed opgeleide vakmensen nodig. 

Techniek op school 

Voor bedrijven in de technische sector is het al jaren moeilijk om voldoende en bekwaam personeel te 

vinden. De metaal en metalectro branche onderkent dit probleem al jaren en onderneemt gezamenlijk 

actie om dit op te lossen. Deze activiteiten zijn sinds een aantal jaren ondergebracht bij Bureau TOP. 

Een van de activiteiten is ondermeer het gratis verzorgen van gastlessen op basisscholen en op pabo’s 

voor leraren in opleiding. Op jaarbasis verzorgen de Techniek Coaches ongeveer 3.000 gastlessen op 

basisscholen en 150 op pabo’s. Het is belangrijk dat studenten in opleiding tijdens hun studie in aanraking 

komen met techniek en technische vaardigheden op doen. De leerkracht heeft een belangrijke rol 

om kinderen op de basisschool als onderdeel van hun sociale ontwikkeling kennis te laten maken met 

techniek. 

Ook de minister steunt techniek in het onderwijs 

“In een samenleving waarin techniek zo’n grote rol speelt, is behoefte aan mensen met technische 

vaardigheden en kennis. Deze maatschappelijke achtergronden lagen ten grondslag aan de start van het 

programma Verbreding Techniek Basisonderwijs in 2001. 

Als je kinderen vroeg in aanraking brengt met techniek, dan is de kans groter dat ze later kiezen voor 

een loopbaan in de technische sector. Bovendien geef je ze vaardigheden en kennis mee, waar ze hun 

hele leven plezier van hebben.” Aldus minister Verhoeven. Zij stimuleert met het programma Verbreding 

Techniek in het Basisonderwijs (VTB) scholen die techniek een vaste plaats in het onderwijs willen geven. 

Ook het VBTA-project werkt samen met het Programma VTB. 

Meer informatie: www.techniekbasisonderwijs.nl. 

Werkmap Techniek | Voorwoord 

5

Talent voor techniek 

Jongeren hun talent voor techniek laten ontdekken, zodat zij dat verder kunnen ontwikkelen en hen 

vervolgens introduceren in de echte wereld van techniek, dat is de opdracht van Bureau TOP. Het programma 

voor de basisschool wordt voor een groot deel ingevuld door de Techniek Coach die gastlessen 

verzorgt en scholen en leerkrachten ondersteuning biedt bij het integreren van techniek in het lesprogramma. 

Leerkrachten leren zo leerlingen hun talent voor techniek te ontdekken. 

Waarom techniek op de pabo? 

Bureau TOP laat jongeren in nauwe samenwerking met scholen en bedrijven kennismaken met techniek. 

Met als doel dat diezelfde jongeren later, goed opgeleid, kiezen voor een technische loopbaan. Leerkrachten 

op basisscholen zijn een belangrijke sleutelfiguur om dit te bereiken. Wanneer leerkrachten meer 

techniek integreren in hun onderwijsprogramma raken kinderen beter bekend met techniek, de technische 

wereld en de beroepsmogelijkheden. Een van de manieren om leerkrachten te bereiken is het verzorgen 

van gastlessen techniek die door pabo’s geïntegreerd kunnen worden in hun eigen technieklessen. 

Gastles op de pabo 

De pabo-gastles wordt verzorgd door vrijwilligers afkomstig uit het bedrijfsleven, de zogenoemde Techniek 

Coaches. Voor de pabo-gastles is dit werkboek ontwikkeld met daarin opdrachten, met achtergrondinformatie 

over de verschillende technische begrippen en processen. Het werkboek is bedoeld om u 

als toekomstige leerkracht mee te nemen in de wondere wereld van techniek, en in het bijzonder de 

wondere wereld van de metaal en elektrotechniek. Tevens is er een hoofdstuk tips voor de (aankomend) 

leerkracht opgenomen. U krijgt hier betaalbare alternatieven aangereikt om dezelfde opdrachten te doen 

met uw eigen leerlingen. 

Tot slot 

De metaal en elektrotechniek kan absoluut niet zonder jonge mensen. Op het gebied van techniek is de 

laatste eeuw veel ontwikkeld, maar er gaat ongelooflijk veel meer gebeuren. Er zijn nog tal van uitdagingen 

waar we voor staan en vragen die nog onbeantwoord zijn. De jonge generatie moet oplossingen zien te 

vinden voor de groeiende energiebehoefte, luchtvervuiling en het zuiveren van water. De toekomst van de 

wereld is voor een belangrijk deel afhankelijk van de ontwikkelingen in de techniek en van de nieuwe generaties 

die in die techniek werkzaam willen zijn. Dus: wie kiest voor de techniek, kiest voor de toekomst. 

Meer weten? 

Bureau TOP heeft over techniek en onderwijs een aantal sites ontwikkeld: 

Leerkrachten basisonderwijs: www.techniekcoach.nl 

Kinderen en jongeren: www.jouwtechniek.nl 

Leerlingen metaal- en elektrotechniek: www.jrvakkanjers.nl 

Jonge vakmensen uit de metaal en elektro: www.vakkanjers.nl 

Algemeen: www.bureautop.nl 

6 

Voorwoord | Werkmap Techniek

Opdracht 1 

Onderwerp 

Het principe van staalconstructies 

Omschrijving 

Bij het ontwerpen en bouwen van bruggen, hoogspanningsmasten of bijvoorbeeld de Eiffeltoren 

moeten architecten en constructeurs rekening houden met een aantal zaken. Afgezien van het 

materiaal waarvan een brug wordt gebouwd, moet de brug stevig (stijf) zijn en mag vooral niet doorzakken 

(slap). Veel ontwerpers gebruiken het principe dat een driehoek in zijn vlak een stijf geheel 

vormt, in tegenstelling tot een vierhoek of een veelhoek. 


Opdracht 1 

7

Instructie 

Doel van deze opdracht 

Je leert het principe van de stijve constructie begrijpen en toepassen. 

Welke materialen heb je nodig? 

1 Lange strip. 

11 Korte strippen. 

Cilinderkopschroeven. 

Vleugelmoeren. 

Oplegblokjes. 

Organisatie 

Deze opdracht duurt ongeveer 15 minuten. 

8 Opdracht 1 Opdrachten | Werkmap Techniek

Druk 

oplegpunten 

Druk 

koppelstaven 

r driehoek stijf 

taal ook stijf 

Opdrachten 

Figuur 1: vierhoek 

Druk 

Figuur 2: driehoek 

schoor 

oplegpunten 

Druk 

koppelstaven 

Figuur 3: 

vierhoek met schoor 

per driehoek stijf 

totaal ook stijf 


a. Maak een vierhoek volgens figuur 1. 

Wat merk je op als je probeert deze vierhoek te bewegen? 

schoor 

b. Wat merk je op als je de driehoek probeert te bewegen? 

schoor 

c. Maak een vierhoek met schoor volgens figuur 3. 

Wat merk je op als je de vierhoek probeert te bewegen? 

Opdracht 1 

9

d. Maak 3 aan de basis gekoppelde driehoeken volgens figuur 4. 

Leg de uiteinden op 2 oplegblokjes. 

Druk op de top van de middelste driehoek. Wat merk je op? 

e. Koppel nu de toppen van de driehoeken met twee koppelstaven volgens figuur 5. 

Druk nu nogmaals op de top van de middelste driehoek. Wat merk je op? 

Tenslotte: 

Druk 

oplegpunten 

Figuur 4: alleen met de basis gekoppelde driehoeken 

Druk 

koppelstaven 

per driehoek stijf 

totaal ook stijf 

Figuur 5: met basis en toppen gekoppelde driehoeken 

f. Demonteer de constructie naar de oorspronkelijke staat voor de volgende groep. 

10 Opdracht 1 Opdrachten | Werkmap Techniek 

schoor

Opdracht 2 

Onderwerp 

Het principe van hijsinstallaties 

Omschrijving 

Hijsinstallaties worden gebruikt om zwaardere objecten te verplaatsen. Je ziet hijskranen in gebruik 

bij het laden en lossen van schepen in havens en overslagbedrijven, maar ook bij ieder groter bouwproject. 

Katrollen zie je ook regelmatig bij het bedienen van de tuigage op recreatie-zeilboten. 


Opdracht 2 

11

Instructie 


Hoe kun je een zware last vertikaal verplaatsen met een beperkte kracht en gelijkblijvende arbeid? 


1. De samenklapbare hijsstandaard met daarop gemonteerd SCHIJVEN, GELEIDINGEN en DRAAD- 

KLEM. 

2. Het hijskoord met daaraan bevestigd de UNSTER en SCHUIFKNOP. 

3. Het te hijsen gewicht (LAST G) met daarop het ONDERBLOK met SCHIJVEN gemonteerd. 

Organisatie 


Opdrachten 

Deze opdrachten behelzen drie verschillende hijssituaties. Deze worden na elkaar uitgevoerd. De 

gegevens worden tijdens of direct na een hijsonderdeel in de tabel ingevoerd. 

Opdracht I 

25 cm 

Geleideschijf 

Geleideoog 

Draadklem 

Schuifknop 

Last 

Bovenblok 

met 

3 schijven 

Koorddeel 

Unster 

Onderblok 

met 

3 schijven 

De UNSTER met koord en SCHUIFKNOP aanbrengen volgens bovenstaande schets. Het koord 

aantrekken tot de LAST net loshangt van de bodem. 

12 Opdracht 2 

Opdrachten | Werkmap Techniek

DRAADKLEM vast. 

Daarna, als meetreferentie, de SCHUIFKNOP tegen de DRAADKLEM vastzetten. 

25 cm hijsen, daartoe DRAADKLEM los. De SCHUIFKNOP verplaatst mee op het koord. 

Zodra de LAST 25 cm is gehesen, het koord in de DRAADKLEM vastzetten. 

De volgende hijsgegevens opnemen en vermelden in de tabel onder “vragen”: 

l: De afstand van de DRAADKLEM tot de SCHUIFKNOP. 

g: De trekkracht in grammen aflezen op de UNSTER. 

d: Het aantal koorddelen waaraan de LAST hangt. 

Opmerking: 

Op de achterzijde van de kraan vind je, voor het meten, ook nog een cm-verdeling. 

Opdracht II 


Opdracht III 

Last Last Last Last 

De werkwijze van Opdracht II en III is gelijk aan Opdracht I, dus: 

De UNSTER met koord en SCHUIFKNOP aanbrengen volgens bovenstaande foto. Het koord aantrekken 

tot de LAST net loshangt van de bodem. DRAADKLEM vast. 

Daarna, als meetreferentie, de SCHUIFKNOP tegen de DRAADKLEM vastzetten. 

25 cm hijsen, daartoe DRAADKLEM los. De SCHUIFKNOP verplaatst mee op het koord. 

Zodra de LAST 25 cm is gehesen, het koord in de DRAADKLEM vastzetten. 

Opdracht 2 

13

De volgende hijsgegevens opnemen en vermelden in de tabel onder “vragen”: 

l: De afstand van de DRAADKLEM tot de SCHUIFKNOP. 

g: De trekkracht in grammen aflezen op de UNSTER. 

d: Het aantal koorddelen waaraan de LAST hangt (dit is bij opdracht II). 

Tabel behorend bij de opdracht Hijsinstallaties 

Opdracht I 

Opdracht II 

Opdracht III 

Vragen 

Aantal Trekkracht aan unster Ingehaalde Last Verrichte arbeid 

koorddelen koordlengte (G) (A) 

gram cm gram gcm kgm 

d g l G = d x g A = g x l A / 100 000 

Welke opdracht (I,II,III) hijst het zwaarst? 

Hoeveel weegt de LAST? In grammen en kilogram. 

Jouw conclusies over de te verrichten arbeid: 

Volgens de arbeidsinspectie mag een werker maximaal 15 kg tillen. Hoeveel schijven in zowel onder- 

als bovenblok zijn er nodig om je eigen gewicht te mogen ophijsen? 

Denk aan de formule voor “Last” (G = d x g) in de tabel. 

14 Opdracht 2 


Opdracht 3 

Bekken 

Onderwerp 

Meten met de schuifmaat. 

Omschrijving 

Snavels 

Torentje 

Digitale-schuifmaat 

“Door meten tot weten” (meten = weten), devies van Kamerlingh Onnes! 

In de techniek is meten essentieel bij het ontwerpen, tekenen en fabriceren van allerlei producten, 

zeker bij producten, die in elkaar moeten passen en eventueel op verschillende bedrijven worden 

geproduceerd. Een van de meest gebruikte meetapparaten in de techniek is de schuifmaat (zie volgende 

bladzijde). Hiermee kan men zowel een buiten- (A) als een binnendiameter (B) meten, respectievelijk 

met de bekken en de snavels, tot op 0,05 mm nauwkeurig! Met het uitschuifbare staafje 

(C) aan de achterzijde (de zogenoemde staart) kun je hoogte- en dieptematen meten. 


Pasring 

Analoge-schuifmaat 

Staart 

Opdracht 3 

15

Instructie 


Het meten met een schuifmaat. 


Een rond torentje met een aantal trappen en in de bodem een rond gat. 

Een analoge schuifmaat van 15 cm lang. 

Een schuifmaat (15 cm) met een digitale aflezing. 

Een pasring. 

Organisatie 


Opdracht (toelichting) 

Snavels 

Bekken 

0 

~20 

B 

1 

2 

3 

4 

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

5 

6 

7 

~20 2 3 4 5 6 cm 

A 

schuif 

X 

8 

9 

10 11 12 13 14 15 

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

20, 

7 mm 

16 Opdracht 3 

Opdrachten | Werkmap Techniek 

Liniaal 

C 

~20 

Straat 

Hoe meet je met een schuifmaat? 

Als je de schuif met knopje X heen en weer over de liniaal schuift, dan merk je dat de bekken, de 

snavels en de staart evenredig meeschuiven. Stel je bijvoorbeeld de 0 streep van de schuif op 2 (= 

20 mm) van de liniaal, dan zijn alle maten A, B, en C: 20 mm! Als je de 0 streep iets verder zet dan 

20 mm, dan geeft het eerstvolgende streepje op de schuif, dat gelijk staat met een streepje op de 

liniaal, de cijfers achter de komma aan! Op deze manier kun je met een mechanische schuifmaat 

zelfs tot op 0,05 mm nauwkeurig meten. Met een schuifmaat, in digitale uitvoering, hoef je de maten 

niet af te lezen van het liniaal en de schuif, maar kun je de juiste maat aflezen van de display 

tot op 0,01 mm nauwkeurig. 

Een voorbeeld (zie detail op tekening). Het eerstvolgende streepje op de schuif dat gelijk staat met 

een streepje op de liniaal is 7, zodat de juiste maat wordt: 20 mm + 0,7 mm = 20,7 mm!

Wat kun je meten met een schuifmaat? 

Plaats je de bekken aan de buitenzijde (buitendiameter) van een van de trapjes van het torentje, 

dan kun je de maat op de liniaal en de schuif tot op 0,05 mm nauwkeurig aflezen. Bij de digitale 

uitvoering kun je de maat tot op 0,01 mm nauwkeurig aflezen van een display. Zo kun je met de 

snavels de binnenmaten F en G (binnendiameter) van het gat (boring) opmeten en met de staart 

kun je de maten 1 t/m 5 opmeten! De hoogte van de ring meet je weer met de bekken. 

Opdracht 

Opdracht: (vervolg) 

binnenmaat 

G 

H 

Meet de maten van het torentje en de pasring: 

Meet de maten van het torentje en de pasring: 

Antwoorden: 

• 

Antwoorden: 

Maat buitendiameter A = .................... mm 

• Maat Maat buitendiameter B = .................... A = mm mm 

• Maat Maat buitendiameter C = .................... B = mm mm 

• Maat Maat buitendiameter buitendiameter D = .................... C = mm mm 

• Maat buitendiameter E = .................... 

Maat buitendiameter D = 

mm 

mm 

• Maat binnendiameter F = .................... 

Maat buitendiameter E = 

mm 

mm 

• Maat binnendiameter G = .................... mm 

Maat binnendiameter F = mm 

• Dieptemaat gat H = ................... mm 

Maat binnendiameter G = 

• Hoogtemaat 1 = ................... mm 

mm 

Dieptemaat gat H = mm 

• Hoogtemaat 2 = .................... mm 

• Hoogtemaat 3 = .................... mm 

• Hoogtemaat 4 = .................... mm 


• Hoogtemaat 5 = .................... mm 

6. 

E 

D 

C 

B 

A 

F 

5 

4 

3 

2 

1 

Hoogtemaat 1 = mm 






Opdracht 3 

17

Opdracht 4 

Onderwerp 

Elektrische huisinstallatie 

Omschrijving 

Een Elektrische Huisinstallatie (EH) bestaat meestal uit de volgende componenten: 

1. Kabelaansluitdoos en een kWh meter. Beide zijn eigendom van de netbeheerder en zijn door 

hem verzegeld (niet voor derden toegankelijk). 

2. Meterkast, waarin de binnenkomende kabel wordt onderverdeeld in meestal 3 of 4 groepen, elk 

voorzien van een schakelaar, een zekering en een aardlekschakelaar. 

3. Leidingnet naar wandcontactdozen, schakelaars en aansluitingen voor lampen. 

Een EH mag alleen door bevoegde personen (installateurs) aangelegd worden! Daarbij zijn door het 

Nederlands Normalisatie Instituut (NNI) Nederlandse Normen (NEN) vastgesteld. Inmiddels zijn er 

ook door de International Electrotechnical Commission (IEC) Eurorichtlijnen (EU) vastgesteld, vooral 

op het gebied van veiligheid. Een EH wordt meestal gevoed met een wisselspanning van 220/230 

Volt, verdeeld over bijvoorbeeld 4 groepen, die elk beveiligd zijn met een zekering/automaat van 16 

Ampère en een aardlekschakelaar. Een eenvoudig rekensommetje leert dat per groep maximaal 

220/230 Volt x 16 Ampère = 3520/3680 Watt afgenomen kan worden. Tenslotte moeten alle groepen 

in ‘natte’ ruimten (keuken, wc en badkamer) voorzien zijn van een aardaansluiting! 

18 Opdracht 4 


Instructie 


Je weet hoe een elektrische huisinstallatie werkt. 


Kleurpotloden: rood, blauw en zwart. 

Liniaal. 

Elektropaneel. 

Verschillende snoertjes (bruin, blauw en zwart) met banaanstekkers. 

Organisatie 



Opdracht 4 

19

Opdrachten 

Opdracht A. 

Teken aan de hand van onderstaand voorbeeld het bedradingschema van de verbruikstoestellen 7, 

9 en 10 in met rechte lijnen. Gebruik het grote schema (volgende bladzijde) om zelf de circuits in te 

tekenen en in te kleuren. 

Let op: Een bruine draad (= fasedraad), loopt altijd en alleen naar een schakelaar, drukknop of 

wandcontactdoos (n.v.t.). 

Een blauwe draad (= nul draad), loopt altijd naar een verbruikstoestel (lamp, wasmachine 

e.d.) of een wandcontactdoos (n.v.t.). 

Een zwarte draad (= schakeldraad) ten slotte is de verbinding tussen schakelaar en verbruikstoestel. 

In de bovenstaande tekening zijn alleen verbruikstoestellen getekend, dus geen wandcontactdozen 

noch centraaldozen. In de meterkast zijn 3 groepen getekend: A, B, en C. Verdeel in je tekening de 

verbruikstoestellen 7, 9 en 10 gelijkmatig over deze groepen. 

Schakelaar nummer 1 hoort bij lamp nummer 1 enz. 

Drukschakelaar nummer 10 hoort bij zoemer nummer 10 enz. 

20 Opdracht 4 


Schakelaar Nr. 1 hoort bij Lamp nr. 1 enz. 

Drukschakelaar Nr. 10 hoort bij zoemer nr. 10 enz. 

Stekkerbusjes van de schakelaars zijn altijd rood en zwart 

Stekkerbusjes van de apparaaten zijn altijd blauw en zwart 


Opdracht 4 

21

Opdracht B 

Controleer nu vervolgens op de elektropanelen of je de bedradingcircuits goed hebt ingetekend. 

Als je het goed hebt ingetekend zullen de diverse apparaten ook werken. 

Let op: 

Alle apparaten worden vanuit de meterkast achtereenvolgens aangesloten. 

Begin met alle schakelaars uit te zetten. 

Sluit vervolgens één circuit aan (volgens tekening). 

Zet de hoofdschakelaar aan (van de meterkast). 

Door het omzetten van de schakelaar, het indrukken van de beldrukknop of het openen van het 

magneetcontact (nummer 5), zal het betreffende lampje of de zoemer werken. 

Sluit vervolgens een ander circuit aan en herhaal de procedure. 

N.B. Zorg ervoor dat de kleuren van de stekkers overeenstemmen met de kleuren van de stekkerbusjes. 

Tenslotte 

Sluit de opdracht af door de schakelaars op “uit” te zetten en daarna de banaanstekkers (niet aan 

de snoeren trekken) uit de stekkerbusjes te trekken! 

22 Opdracht 4 


A. Algemene elektra informatie deel 1: Lichtschakelingen 

(Zie ook de toelichting bij opdracht 5) 

A.1. Eenvoudige aan/uit schakeling 

Bruine draad 

220/230 Volt 

Blauwe nul draad 

Groen/gele aarddraad 

Bruine draad 

1. 220/230 Is de schakelaar Volt open, dan is de lamp spanningsloos en dus uit. 

2. De bruine draad is de fasedraad: hier staat de spanning op! 

Lamp 

Blauwe nul draad 

3. De blauwe draad is de “nul”-draad. Hierdoor loopt de stroom terug als de lamp aangaat. 

4. De zwarte draad is de schakeldraad. Die bevindt zich altijd tussen de schakelaar en de lamp 

(stroomverbruiker). 

Groen/gele aarddraad 

4. De groen/gele draad is de aarddraad. Deze zit meestal aan een metalen behuizing om deze 

altijd spanningsloos te houden. Zwart Dit is zeker noodzakelijk in “natte” ruimtes zoals de keuken en 

de badkamer. Bruin 

Zwart 

A.2. Hotelschakeling 

Zwart 

De lamp 220/230Volt kan bij deze schakeling op twee plaatsen worden aan- en uitgeschakeld. Bijvoorbeeld on- 

Lamp 

der aan de trap en boven aan de trap. Hoe werkt dat nu? 

Bruin 

220/230Volt 


Blauw 

Zwart 

Groen/Geel 

Zwart 

Blauw 

Groen/Geel 

Zwarte schakeldraad 

Lamp 

Zwarte schakeldraad 

Zwart Aarde 

Lamp 

Aarde 

B. Algemene elektra informatie: Veiligheid 

De spanning op het net is 220/230 Volt. Dat is bij aanraken levensgevaarlijk. Bij werkzaamheden 

aan de elektrische installatie moet je dan ook altijd de installatie spanningsloos maken. Schakel 

hiervoor de hoofdschakelaar uit en/of draai de zekering eruit (oud). Controleer dit met een spanningszoeker. 

De zekering/smeltveiligheid is meestal 16 Ampère. Dat betekent dat deze groep 

maximaal 230 Volt x 16 Ampère = 3680 Watt=3,68 kW kan leveren. Sluit je dus meer aan, dan 

verbreekt de zekering het circuit (brandgevaar). 

Opdracht 4 

23

Opdracht 5 

Onderwerp 

Elektrische geleidingen 

Omschrijving 

Dagelijks hebben we te maken met elektrische geleiding. Geleiding via het snoer van de stofzuiger 

of strijkijzer, maar ook bijvoorbeeld via de atmosfeer (bliksem, radiogolven) of de aarde. In Nederland 

zie je veel geleiders - zowel boven- als ondergronds - voor energietransport (hoogspanningsmasten 

en de kabels), telefonie en datatransmissie. 

We onderscheiden veel soorten geleiders: 

1. Goede geleiders, bijvoorbeeld koper of aluminium, voor transport van elektriciteit. 

2. Minder goede geleiders, zoals staal, wolfram (voor gloeilampen), kool (o.a. voor volumeregelaars 

en weerstanden), weerstanddraad (voor straalkachels). 

3. Niet geleiders (isolatoren), zoals glas, porselein, rubber, plastics (o.a. voor afscherming of 

bevestiging van elektrische draden). 

24 Opdracht 5 


Begrippen spanning, stroom en weerstand: 

In de elektriciteitsleer kennen wij begrippen als: 

spanning, stroomsterkte en weerstand. 

Om je deze begrippen duidelijk te maken kun je deze enigszins vergelijken met een waterleiding! 

Voor de waterkraan staat er druk (= spanning). Pas als je de kraan open draait komt er een waterstraal 

uit (= stroom). De grootte van de kraanopening bepaalt hoeveel water er uit stroomt. Met 

andere woorden: de kraan vormt een (regelbare) weerstand ten opzichte van de waterstroom! Een 

elektrisch voorbeeld is een dimmer (regelbare weerstand) voor een lamp. 

Tussen de polen van de wandcontactdoos staat ook spanning (in Europa meestal 220/230V). Pas 

als je hier een apparaat op aansluit (een lamp of stofzuiger) gaat er een stroom lopen, afhankelijk 

van de grootte van de inwendige weerstand van het apparaat! 

De natuurkundige Ohm heeft al in 1827 ontdekt dat indien twee van de drie begrippen: 

spanning (Volt = U) 

stroom (Ampère = I) 

weerstand (Ohm = R) 

bekend zijn, men de onbekende kan uitrekenen met behulp van de wet van Ohm! 

Deze luidt: 

spanning (U) = stroomsterkte (I) x weerstand (R) of 

U = I x R 

Hieruit kan men afleiden: I = U : R of R = U : I 

Deze laatste formule stelt je in staat om de onbekende weerstanden te berekenen van opdracht 5! 

Instructie 

Doel van deze opdracht: 

begrip bijbrengen voor enkele basiselementen van de elektriciteitsleer. 

Materialen die je nodig hebt: 

Geleidingspaneeltje. 

Meetsnoeren rood en zwart met banaanstekkers, waarop krokodillenklemmen kunnen worden 

gestoken. 

Organisatie 



Opdracht 5 

25

Opdrachten 

A Weerstanden 

Bepaal de waarde van de weerstanden 1 t/m 6 door middel van de wet van Ohm. 

a) a) Plaats de meetsnoeren in de stekkerbusjes. Verwijder daartoe de krokodillenklemmen. 

b) b) Doe dit ook voor de weerstanden 2 t/m 6. Bereken met voornoemde formule de waarden van 

deze weerstanden. 

Let op: de Ampèremeter geeft de waarde in milli-Ampère aan. 

Dat wil zeggen 70 mA = 0,070 Ampère. 

Voorbeeld: als bij weerstand 2, de Voltmeter; (U =) 1 V, en de Ampèremeter; (I =) 75 mA aanwijst, 

dan is de waarde van de weerstand R = U : I of 1 : 0,075 = 13 Ohm. 

1 Weerstand 

2 Weerstand 

3 Weerstand 

4 Weerstand 

5 Weerstand 

6 Weerstand 

U I R 

meten meten berekenen 

(Volt) (Ampère) (Ohm) 

26 Opdracht 5 


B Geleidingen 

Als je de zes stofnamen hebt bepaald, plaats dan op de banaanstekkers van de meetsnoeren een 

krokodillenklem en plaats deze achtereenvolgens links en rechts op de staafjes 1 t/m 6. Als het 

lampje gaat branden is het staafje geleidend. Zo niet dan is het staafje een isolator en dus niet 

geleidend. 

Antwoorden: 

Staafje 1: (stofnaam) wel/niet geleidend (*) 






(*) = Doorhalen wat niet van toepassing is 


Opdracht 5 

27

Algemene elektra informatie deel 2: Elektriciteit 

Zie ook de toelichting bij opdracht 4 

1. De basisformule is de wet van Ohm ( teken = ) 

Deze luidt: U = I x R U = de spanning in Volt (V) 

I = de stroom in Ampère (A) 

R = de weerstand in Ohm () 

Voorbeeld: 

Als er bij een spanning van 230 Volt (lichtnet) een stroom van 1 Ampère loopt, is de weerstand dus 

230 . Als je de spanning en de stroom kent, kun je de weerstand uitrekenen: R = U : I. Hiermee 

kun je de weerstanden in deze opdracht uitrekenen. 

2. Voor vermogen geldt P = U x I P = het vermogen in Watt 

Voorbeeld: 

bij een elektrisch kacheltje van 2300 watt ( is 2,3 kilowatt) bij 230 Volt, loopt een stroom van 10 

Ampère en is de weerstand 23 ohm (). 

3. Voor energie geldt W= P x t W = energie in Joules ( vroeger in kilowattuur, kWh) 

t = de tijd in seconden 

1 kWh (h staat voor het engelse hour) kilowattuur = 

3,6 Mjoule {1000 maal 60 minuten maal 60 seconden} 

m staat voor milli (is 1/1000). Dus een milli-ampère is eenduizendste Ampère 

k staat voor kilo (is 1000). Dus een kilo- is 1000 

M staat voor Mega (is 1.000.000). Dus een Mega-watt is 1.000.000 Watt 

4. gelijkspanning /wisselspanning 

We kennen in de praktijk twee belangrijke spanningsoorten: 

Gelijkspanning: 

Bijvoorbeeld de spanning van een autoaccu of van een batterij ( bijvoorbeeld 12Volt=). Hierbij is de 

spanning constant. 

Wisselspanning: 

Bijvoorbeeld de netspanning in woningen 230 Volt ~. 

Hierbij wisselt de spanning snel (50 cycli (50 maal) per seconde) rond nul, waardoor transformatoren 

gebruikt kunnen worden om lagere of hogere spanning te maken. 

Bij een wisselspanning van 230 V zijn de toppen 320 V (dit komt doordat de 230 V de effectieve 

waarde is en deze is √2 maal kleiner dan de maximale waarde) 

(1/50) seconde 

+ 320 V 

0 Volt 

- 320 V 

28 Opdracht 5 


Opdracht 6 

Onderwerp 

Installatietechniek 

Omschrijving 

In elk huis bevindt zich een belinstallatie die de bewoners soms zelf moeten aanleggen of repareren. 

Evenals bij een elektrische huisinstallatie zijn ook bij een belinstallatie diverse voorschriften 

van kracht (zie ook opdracht 4). Een bel of zoemer werkt meestal op een wisselspanning van 6- of 

8V die via een transformator uit het net wordt verkregen. Deze transformator welke meestal in de 

meterkast is geplaatst moet elektrisch veilig zijn, dat wil zeggen dat deze door de daartoe aangewezen 

instanties is goedgekeurd! Voor Nederland is dit de KEMA. 

Door symbolen moet op het huis van de transformator worden aangegeven aan welke eisen deze 

voldoet, bijv.: 

Geeft aan dat de 220/230V aansluiting (ook wel primaire wikkeling genoemd) gescheiden 

is van de 6/8 Volt aansluiting (= secondaire wikkeling). 

Geeft aan dat de transformator dubbel is geïsoleerd en hoeft daarom niet geaard te 

worden. 

Opmerking: voor de aansluitingen naar bel en/of zoemer gelden geen specifieke eisen omdat 

6/8 Volt een veilige spanning is! Volgens NEN norm 1010 is een wisselspanning tot 25 V(AC) 

veilig bij aanraking! 


Opdracht 6 

29

Instructie 


Het aansluiten van een belinstallatie. 


Paneel met daarop voorgemonteerd: een transformator, bel en een drukknop. 

Beveiligde netspanningaansluiting. 

Montagedraad 1 mm. 

Snoer 3x1 mm 2 wit. 

Steker met randaarde. 

Montage gereedschap: kniptang. 

striptang. 

mesje. 

1 schroevendraaier 5,5 mm. 

1 kruis schroevendraaier. 

Organisatie 

Deze opdracht duurt 15 minuten voor deelopdracht 1 of 2. 

Schematische voorstelling van een elektrische belinstallatie 

~ = wisselstroom 

~ = wisselstroom 

drukknop 

zwart bruin bruin 

bel ~8V 

blauw 

transformator 

~220/230V Netspanning 

blauw 

30 Opdracht 6 


Opdrachten 

Monteer een elektrische belinstallatie 

Er zijn twee verschillende panelen beschikbaar, elk voor één deelopdracht. 

Deel-opdracht 1: Aansluiten van bel, transformator en drukknop 

Deel-opdracht 2: Aansluiten van de netspanning. 

BEL 

Spoel 

Spoel 

8 V 

Montageinstructies 

Transformator 


230 V 

Deel-opdracht 1 

Drukknop 

Trekontlasting 

Stekker met 

randaarding 

a. Neem de montagedraden bruin, blauw en zwart en strip de uiteinden 

circa 5 mm. af, met behulp van de striptang. 

b. Monteer de draden volgens bovenstaand schema. 

c. Bij de transformator de draadjes onder de schroefjes vastzetten. 

Opdracht 6 

31

Deel-opdracht 2: Aansluiten van de netspanning 

Witte snoer knippen en strippen 

a. Knip het witte snoer 3x1 mm 2 op ± 0,5 m lengte af (indien nodig), en verwijder ± 4 cm aan 

beide zijden de witte buitenmantel zonder de isolatie van de binnenaders te beschadigen. 

b. Strip de aansluitingen (zie tekening); 

1. knijp tussen duim en wijsvinger de uiteinden bij elkaar. 

2. druk voorzichtig het mesje op 4 cm afstand in de witte buitenmantel (niet schuiven/snijden) 

totdat de mantel vanzelf openspringt. 

3. herhaal dit rondom totdat de mantel geheel afgeschoven kan worden. 

4. strip vervolgens de aders ± 5 mm af, en draai de koperdraadjes in elkaar (twisten). 

Sluit vervolgens het snoer aan één zijde aan de transformator (zie opmerking A) en de andere 

zijde aan de stekker (zie tekening). 

Let op dat de isolatie van de aders tot aan de aansluitklemmen moeten doorlopen, er mogen in 

geen geval koperdraden zichtbaar blijven. Denk erom dat je eerst de buitenmantel van de stekker 

over het snoer schuift. 

8V 

230V 

Bruin 

Blauw 

trekontlasting 

32 Opdracht 6 

Opdrachten | Werkmap Techniek 

Bruin 

Blauw 

Geel-groen aarde draad 

De witte buitenmantel dient in de trekontlasting van het belpaneel gedrukt te worden en onder 

de trekontlasting in de stekker geschroefd. 

Opm. A: Aangezien de transformator niet geaard hoeft te worden (zie opm. blz. 29) kun je de geelgroene 

draad aan de transformatorzijde geheel afknippen. (Bij een transformator met een 

metalen behuizing moet je deze wel aarden.) 

Werk het geheel netjes af en laat voordat je alles sluit, je werk controleren door de Techniek 

Coach! 

Laat vervolgens met behulp van de Techniek Coach je werk aansluiten op het 220/230V net via 

een speciaal beveiligingskastje. (zie opmerking B). 

Demonteer het geheel en ruim de tafel netjes op! 

Opm. B: Om kortsluiting te voorkomen is het gewenst dat alleen de Techniek Coach het belbordje 

van spanning (220/230V) voorziet.

Opdracht 7 

Onderwerp 

Fruitbatterij 

Omschrijving 

Indien men 2 elektroden (+ pool van bijvoorbeeld koper, - pool van bijvoorbeeld zink) in een vruchtdeel 

plaatst, dan vindt in het vruchtzuur (= elektrolyt) een elektro chemische reactie plaats (potentiaalverschil), 

voldoende om een micro-chip aan te sturen die vervolgens op de display de tijd aangeeft. 

De werking van de fruitbatterij is gebaseerd op een door Volta ontdekte natuurlijke eigenschap dat de 

naam “elektrochemische spanningsreeks van metalen” heeft gekregen. Hij ontdekte namelijk dat als 

een metaal in een waterige oplossing wordt geplaatst er een (metaal afhankelijke) elektrische spanning 

ontstaat. 

Bij de volgende metalen horen de aangegeven spanningswaarden: 

Goud +1,38 V Staal - 0,24 V 

kwik + 0,85 V IJzer -0,24 V 

Zilver + 0,8 V Zink - 0,76 V 

Koper + 0,34 V Aluminium -1,69 V 

Instructie 

2 stuks fruit/fruitdelen (bijvoorbeeld sinaasappels) 

Snoer met twee verschillende elektroden. 

Organisatie 



Opdracht 7 

33

Opdrachten 

1. Stel de fruitbatterij samen volgens de afbeelding (vorige bladzijde). 

2. Plaats de 2 vruchten/vruchtdelen in de bakjes. 

3. Steek één elektrode in het linker vrucht(deel) en de andere elektrode in het rechter vrucht(deel). 

4. Verbind vervolgens de 2 vruchten/vruchtdelen met de losse draad waaraan twee verschillende 

metalen zitten. 

Let op: De elektroden zijn van verschillende materialen gemaakt, namelijk koper en zink. Let erop dat 

in elk vruchtdeel 2 elektroden van deze verschillende materialen gestoken moeten worden. 

Vragen: 

Wat zie je als je de metalen van de losse draden omwisselt? 

Hoe zou dat komen? 

Waarom gebruiken we twee vruchtdelen en niet één? 

5. Verwijder ten slotte de elektroden. 

34 Opdracht 7 


Opdracht 8 

Onderwerp 

Soldeerverbindingstechniek. 

Looplichtje (elektronische schakeling). 

Benodigdheden 

Soldeerstation. 

Soldeermal. 

Soldeertin. 

Onderdelen looplichtje. 

Batterij. 

Correctie blokje voor IC’s. 

Zijkniptang. 

Buigtang (platte bektang). 

Tin afzuigapparaat. 

Omschrijving 

Dagelijks komen we looplichten tegen op bijvoorbeeld reclameborden en winkels. Het schakelen 

gebeurde vroeger met handschakelaars (mechanisch) of met magneetschakelaars (elektrisch). Tegenwoordig 

gaat het schakelen elektronisch door middel van IC’s (Integrated Circuits). In deze opdracht 

werk je met een speciaal aangemaakte IC (4017), waarin alle benodigde schakelmomenten voor een 

looplichtje zijn opgeslagen en als een miniatuur stappenschakelaar werkt. Als lampjes worden LED’s 

(Light Emitting Diodes) gebruikt. Het IC (4017) bevat tevens de voorschakelweerstanden voor de 

LED’s, omdat deze werken op 1,5 Volt en dus bij een batterijspanning van 9 Volt kapot zouden gaan. 

De 2de IC (555) zorgt voor de regelmatige tikken voor het schakelmoment. Dit is de oscillator van 

het geheel. 


Opdracht 8 

35

Werking looplichtje 

Een IC 555 levert een impulsje aan IC 4017 die vervolgens de zes LED-jes van het looplicht achter 

elkaar aanzet. De snelheid van de impulsjes wordt bepaald door de weerstand R1 en de condensator 

100n. Door de weerstand R1 te wijzigen (1M voor 470k) gaan de LED-jes vlugger na elkaar aan. 

De speld functioneert als schakelaar wanneer deze doorgeknipt is bij het paneeltje. Speld gesloten 

betekent dat het circuit aan is, speld open betekent circuit is uit. 

Instructie 

Doel van de opdracht 

Je kunt onderdelen op een printplaat bevestigen. 

Je kunt goede soldeerverbindingen maken op deze printplaat. 

Je leert de schakeling te testen en eventuele fouten herstellen. 

Je ervaart de positieve effecten van het zelf maken van een werkende elektronische 

schakeling. 

Organisatie 

Op een tafel zijn een aantal soldeerstations aangesloten op het lichtnet. 

Je werkt individueel aan de opdracht. 

In deze werkmap staan instructies hoe je te werk moet gaan en aan welke criteria een goede 

soldeerverbinding moet voldoen. 

Lees voor je begint eerst de montage- en soldeerinstructie goed door. 


Onderdelen 

Printplaat. 

LED’s. 

IC 555. 

IC 4017. 

Weerstand snel (kleurencode geel-violetgeel-goud, 

of geel-violet-zwart-oranje). 

Weerstand langzaam (kleuren code bruinzwart-groen-goud). 

Speld. 

Condensator. 

Batterij aansluiting (Rood en Zwart). 

36 Opdracht 8 


Opdrachten 

Maak je eigen looplichtje 

Montage van de onderdelen 

Plaats de onderdelen op het printplaatje met de afbeelding voor de onderdelen naar boven. 

1. Begin met de 6 rode LED’s (Light Emitting Diode). 

Let op de montagerichting: de korte draad zit aan de platte kant van de LED (Pijl 1). Op de 

printplaat staat deze platte kant duidelijk aangegeven. 

LED’s met twee vingers goed aandrukken tot op de printplaat. 

Buig bij alle te monteren onderdelen na montage 2 pootjes aan de soldeerkant iets naar buiten om te 

voorkomen dat bij het omdraaien van het printplaatje tijdens het solderen de onderdelen eruit vallen. 


1 

2 3 

2. Monteer het grote zwarte IC (Integrated Circuit of chip) met de vele pootjes (IC 4017) 

Er is een richtapparaat aanwezig waarmee je de pootjes eventueel recht kunt maken. 

Let op de montagerichting: op de printplaat zie je dat er een half rondje uit mist (pijl 2). Op de 

chip ontbreekt dat ook. 

3. Monteer de kleine IC 555 

Let op: op de printplaat zie je dat er een half rondje uit mist en dat er een stip op staat (pijl 3). 

De IC mist geen half rondje maar er staat wel een stip op. De stip moet op de stip. 

Opdracht 8 

37

4. Monteer één van de twee weerstanden op de plaats van R1 (de andere weerstand is dus over). 

Buig de te gebruiken weerstand op maat met de vingers. De weerstand met de kleurenringen: 

bruin--zwart-groen-goud geeft een rustig knipperend beeld. De weerstand met de kleurenringen: 

geel-paars--geel-goud geeft een sneller knipperend beeld. 

5. Monteer de condensator op de plaats gemerkt met 100n. 

6. Monteer de rode en de zwarte draad van de batterijaansluiting, door van onderen door het grote 

gat te steken en de soldeereinden door het kleine gat van bovenaf. Hierna de lussen strak trekken 

volgens foto. 

Laat na het plaatsen van alle onderdelen en voor het solderen de montage controleren door 

een Techniek Coach 

7. Plaats de gemonteerde printplaat in de soldeermal en zet de speld met het krokodillenbekje 

vast, zoals aangegeven. 

Let op dat ook de draadjes van de zwarte chips goed door de print steken. 

8. Nu kun je gaan solderen (zie volgende bladzijde). 

38 Opdracht 8 


1. Maak de punt van de soldeerbout schoon op het natte sponsje van het soldeerstation. 

2. Zet dan de punt van de soldeerbout op de plaats die je wilt solderen: op het vierkante vlakje, 

tegen de draad aan. 

3. Breng een beetje soldeer aan daar waar de punt van de soldeerbout de printplaat raakt. De tin 

zo laag mogelijk tegen de soldeerbout aan drukken. 

4. Haal de tindraad weg en laat de bout nog circa twee seconden op de soldeerplaats. 

De tin vloeit dan goed tegen de draad omhoog. 

Een goede soldeerverbinding vloeit mooi bij het eindje draad omhoog en glimt een beetje, een 

foute soldeerverbinding is dof en ziet er uit als de volgende schetsjes: 

Fout Fout 

5. Pas op dat alle verbindingen apart gesoldeerd worden, dus niet twee aan elkaar (kortsluiting!) 

6. Daarna de speld met veel tin goed vast solderen. 

8. Na het solderen de te lange draden afknippen met de platte kant van het zijknip-tangetje op de 

printplaat. Denk aan degene die bij je in de buurt is: De draadeinden springen weg! Haal hierbij 

het printplaatje uit de mal, het knippen gaat dan gemakkelijker. 

9. Knip de speld door met de grote tang (let op: het draadeindje kan wegspringen). 

Door de speld bij de inkeping door te knippen ontstaat een schakelaar, waardoor het looplichtje 

alleen maar knippert als de speld gesloten is. 

Testen 

1. Sluit de batterij van 9 Volt aan. De schakeling moet nu gaan knipperen. Ja? Gefeliciteerd!!!! 

2. Werkt het niet? 

Controleer of alle soldeerverbindingen goed gesoldeerd zijn. 

Zijn er geen twee verbindingen kortgesloten door soldeertin? 

Zijn alle onderdelen aangebracht? 

Zit de grote IC goed? Uitsparing op uitsparing? 

Zit de kleine IC goed? Rondje op rondje? 

Zitten alle LED’s met de platte kant aan de juiste zijde? 

Kom je er niet uit? Vraag een Techniek Coach om even mee te kijken wat er aan de hand is. 


Opdracht 8 

39

Opdracht 9 

Onderwerp 

Digitale techniek (letters/cijfers vormen) 

Omschrijving 

Digitale aanduidingen kom je overal tegen. Denk aan lichtreclames, videorecorders, rekenmachientjes 

en wekkerradio’s. Bij al deze apparaten wordt een zogenoemde LED-display (Licht Uitzendende 

Diode) aangestuurd door een elektrische spanning. Het grote voordeel is dat de werking van deze 

displays vrijwel geen energie kost en overal z’n toepassing vindt: van de piepkleine rekenmachine 

tot levensgrote lichtborden in stadions en aanduidingen in het verkeer. In de praktijk worden displays 

meestal aangestuurd door een elektronische schakeling in plaats van handbediende schakelaars. 

Instructie 


Ontdek welke schakelaars omgezet moeten worden om een bepaalde letter/cijfer te vormen op de 

display. 


Schakelpaneel 

Organisatie 

Door middel van de schakelaars 1 t/m 8 kun je nu cijfers en letters vormen. 

Als je deze gevonden hebt, noteer je deze in de tabel met een 0 of 1 (0 is schakelaar uit; 1 is 

schakelaar in). 


40 Opdracht 9 


Antwoordenblad 

In de linker kolom zie je de voorgedrukte cijfers 0 t/m 9 en enkele letters. De cijfers zijn uit het tientallig 

stelsel, ook wel het decimale stelsel genoemd. De cijfers die je invult hebben alleen een waarde 

1 of 0. Deze twee cijfers vormen samen het tweetallig stelsel. Ook wel het binaire stelsel genoemd. De 

Engelse vertaling van een binair cijfer is Binary digit. Door deze woorden samen te trekken ontstaat het 

begrip bit. Acht bits samen vormen een byte. Dat is de eenheid waarin geheugengrootte aangegeven 

wordt. MB = Megabyte = 1000 000 bit; GB = Gigabyte = 1000 000 000 bit. De 8 schakelaars op het 

paneel stellen dus 1 byte voor. 

Letters/cijfers vormen 

1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 

0 A 

1 B 

2 C 

3 D 

4 E 

5 F 

6 H 

7 P 

8 U 

9 

Digitale aanduidingen vind je ook op: 


Opdracht 9 

41

Opdracht 10 

Onderwerp 

Felstechniek 

Omschrijving 

Overal zie je buttons, verjaardags-buttons, actie-buttons en reclame-buttons. Deze simpele buttons 

worden gemaakt door middel van de ‘Felstechniek’. Felstechniek is metalen platen verbinden door 

de randen om elkaar heen te vouwen. Deze techniek kom je veel tegen. Denk aan de fabricage van 

bier- of colablikjes, maar ook bij de fabricage van olievaten. Er bestaan fabrieken over de hele wereld 

waar deze techniek volautomatisch wordt toegepast. 

Instructie 


Inzicht krijgen in hoe op een eenvoudige manier 2 metalen plaatjes door de rand om te vouwen met 

elkaar worden verbonden met behulp van een handpers met matrijs. 


Een buttonpers met matrijs. 

2 Soorten metalen plaatjes (bovenblikje - bol en speldplaatje). 

Papier-snijapparaat en glas-onderlegplaat. 

Folieplaatje. 

N.B. Controleer nauwkeurig of het bovenblikje (bol) enkelvoudig is. 

Organisatie 

Op een tafel staat een buttonpers met matrijs en button-onderdelen. 

Je werkt individueel aan de opdracht. 

Hieronder staan instructies hoe je te werk moet gaan. 

Deze opdracht duurt ongeveer 5 tot 15 minuten. 

42 Opdracht 10 


Opdrachten 

Fels een button voor jezelf nadat je eerst op een zelf gesneden papieren plaatje je naam hebt geschreven. 

Je kunt ook iets anders verzinnen bijvoorbeeld een leuke tekening, fotootje of een illustratie 

uit een magazine. Veel is mogelijk mits de afmeting (ø 55 mm) en de dikte (max. 80 grams) 

aan de eis voldoet. 

Het maken van een button plaatje 

Snij eerst een rond papieren plaatje uit met het snijapparaat (zie de afbeelding hierboven). 

Handel daartoe als volgt: 

a. Leg de glasplaat op een vlakke ondergrond. Leg het te snijden papier hierop. 

b. Plaats de cirkelsnijder in het midden van de uit te snijden afbeelding. 

c. Druk met één hand bovenop het snijapparaat en draai met de andere hand de meshouder rechtsom 

(met de wijzers van de klok mee). Niet te hard drukken en eventueel twee maal ronddraaien. 


Opdracht 10 

43

Het maken van een button 

Leg het bovenblikje met de 

bolle kant naar boven in de 

grijze zijde van de matrijs. 

Draai de rode bovenring met 

het handeltje naar rechts 

Plaats de matrijs weer in de 

pers (draai de matrijs zodanig 

dat de speld recht ligt) en 

draai de rode bovenring naar 

links. 

Leg hierop het papiertje, 

met de afbeelding naar boven, 

en daarop het folieplaatje 

Haal de hefboom rustig naar 

beneden en weer omhoog. 

Hard drukken is beslist niet 

nodig! 

Haal de hefboom rustig over, 

druk door tot de button goed 

gesloten is. Hard doordrukken 

is beslist niet nodig! Haal de 

hefboom weer omhoog. 

Plaats de matrijs zodanig in 

de pers dat de afbeelding op 

het papier plaatje recht, en 

leesbaar van voren ligt. 

Neem de matrijs uit de pers en 

zet hem omgekeerd neer, de 

zwarte zijde is nu boven. Leg 

het speldplaatje met de sluiting 

naar beneden in de matrijs. 

Neem de matrijs uit de pers 

DE BUTTON IS NU KLAAR! 



Opdracht 11 

Onderwerp 

Buigtechniek 

Omschrijving 

Deze techniek wordt voor veel producten toegepast: stoelen met een buisframe, een elektrische 

dompelaar, bloemenstandaards, schroefveren, fiets, bagagedrager enz. Voor veel producten wordt 

dit uitgevoerd op speciale buigmachines. Maar ook worden toepassingen handmatig uitgevoerd, 

zoals C.V. en waterleidingen buigen of betonvlechten. 


Hoe maak je een paperclip? 


Een buigmal. 

Metaaldraad - 2 mm dik en 240 mm lang. 

Organisatie 

Deze opdracht - 2 paperclips - duurt ongeveer 10 minuten. 


Opdracht 11 

45

Instructie 

1 Leg het staafje langs de cilinder met 

de kleinste diameter en het einde 

tegen de aanslag. 

3 Leg het staafje met de ronding om de 

maatnok en langs de 2e cilinder. 

5 Leg nu het staafje met de ronding om 

de maatnok en langs 3e cilinder. 

2 Buig het staafje met je vingertoppen 

om de cilinder en buig vervolgens iets 

door. 

4 Buig het staafje weer met je vingertoppen 

om de cilinder en buig vervolgens 

iets door. 

6 Buig het staafje weer met je vingertoppen 

om de cilinder en buig vervolgens 

iets door. 



DEEL 3 

ALTERNATIEVEN 

VOOR OPDRACHTEN 

Toelichting 

In dit deel geven wij enkele voorbeelden hoe onze opdrachten met eenvoudige (en goedkope) middelen 

op de basisscholen gedaan kunnen worden. 

Inhoudsopgave Pagina 

Opdracht 1 : Staalconstructies 48 

Opdracht 2 : Hijsinstallatie 48 

Opdracht 3 : Meettechniek 48 

Opdracht 4 : Elektrische huisinstallatie 48 

Opdracht 5 : Elektrische geleidingen 48 

Opdracht 6 : Belinstallatie 49 

Opdracht 7 : Fruitbatterij 50 

Opdracht 8 : Soldeerverbindingstechniek 50 

Opdracht 9 : Digitale techniek 50 

Opdracht 10 : Felstechniek 50 

Opdracht 11 : Buigtechniek 50 

Hulpbronnen bij het opzetten van een les techniek 

Je staat er niet alleen voor 

Kijk in de (school-)bibliotheek of de OWP (Onderwijs Werk Plaats). 

Vraag hulp aan een technische collega. 

Zoek op internet. 

Schakel technisch-onderlegde ouders en/of grootouders in. 

Ga naar een bedrijf in de buurt. 

Vraag een Techniek Coach via bureau TOP (info@bureautop.nl). 

Begin gewoon! 

Werkmap Techniek | Deel 3 Alternatieven voor opdrachten 

47

Alternatief voor opdracht 1, staalconstructies/brug 

Eenvoudig te realiseren met bijvoorbeeld K’nex of goedkoper met karton, hout, kunststof of metalen 

strips. 

Alternatief voor opdracht 2, hijsinstallatie 

Ook te maken met Merkur, Lego, K’nex, of hout. 

Alternatief voor opdracht 3, meten 

Het laten meten is voor scholieren op basisscholen een belangrijke doe-activiteit! Behalve met een 

schuifmaat is het meten met een rolmaat of meetlat mogelijk. Visueel toonbaar maken dat 1 dm = 

10 cm = 100 mm, is dan voor veel leerlingen beter te begrijpen! 

Alternatief voor opdracht 4, elektrische huisinstallatie 

Met batterijen, lampjes, zoemers, motortjes en schakelaars is dit eenvoudig te realiseren. Let wel 

bij de aanschaf van diverse onderdelen op de juiste spanningen. Een ronde staafbatterij geeft 1,5 

Volt (codes; LR03, LR6, LR14 en LR20), een platte batterij 4,5 Volt (code 3LR12) en een blok batterij 

9 Volt (code 6F22). Maak bijvoorbeeld een schakelaar met 2 stukjes koper en een speld (zie ook 

looplichtje) of drie punaises en een paperclip. 

Alternatief opdracht 5, elektrische geleidingen 

Monteer op een plankje enkele weerstanden (of weerstandsdraad) van verschillende waarden. 

Gebruik bijvoorbeeld een beltrafo (8 Volt) en 3 weerstanden van resp. 1 Ohm, 15 Ohm, 32 Ohm. 

Monteer tevens enkele staafjes van verschillende materialen op veerklemmetjes (gereedschapklemmetjes 

ø 6 mm) zoals staal, koper, aluminium, hout en kunststof. Ten slotte een lampvoethouder 

met lampje en aansluitklemmen (kroonsteentje). (Zie tekening op deze pagina). 

48 

~220/230 V 

vastebedrading 

1 Ohm 

15 Ohm 

32 Ohm 

Koperen spijkertjes 

(solderen) 

~220/230 V 

~8 V 

A B 

Alternatieven voor opdrachten 

bel-trafo 

Lampje 

E10-8V 

gereedschapklemmen 

6ø 

staal 

koper 

aluminium 

kunststof 

hout 

kroonsteen 

Deel 3 | Werkmap Techniek

Instructie 

1. Neem twee draden met een massieve kern, elk met een lengte van circa 35 cm en voorzie ze 

aan beide zijden van een gestript gedeelte van circa 1 cm. Sluit een draad aan op punt A en de 

andere draad op punt B. Raak vervolgens met de andere uiteinden van beide draden de punten 

aan weerszijden van respectievelijk de weerstanden 1, 15 en 32 Ohm aan en bepaal bij welke 

weerstand het lampje sterk of minder sterk brandt. 

2. Bepaal de stofnaam van de staafjes rechts. 

3. Raak vervolgens met de draden (op dezelfde wijze als bij de weerstanden) de staafjes aan beide 

uiteinden aan en bepaal welke materialen de stroom geleiden en welke niet! 

Alternatief opdracht 6, elektrische belinstallatie 

Met eenvoudige middelen is het mogelijk een elektrische bel te maken. 

Wat heb je nodig? 

Een houten plankje, 2 houten blokjes, wat schroefjes. 

Een grote spijker L = ±10 cm diameter = ± 4 mm. 

± 10 Meter wikkeldraad diameter = ± 0,65 mm. 

Een stukje staal dikte = ± 1 mm. 

Een fietsbel. 

Een kroonsteentje 2 polig. 

Een voedingsbron b.v. een beltrafo 220/230 - 8V~. 

Stelschroefje 

Schets 

Instructie 

Twee klemmen 

Fietsbel 

Spijker 

Wikkeldraad 

Kroonsteen 

1. Wikkel het wikkeldraad strak om de spijker en sluit de uiteinden op de kroonsteen aan. 

2. Monteer een schroef of klinknagel op het uiteinde van het stuk staal. 

3. Monteer de spijker, bel en het stuk staal met de houten blokjes (*) op het houten bord. 

4. Indien je vervolgens, via een beltrafo, 8 Volt op het kroonsteentje aansluit, zal de bel gaan rinkelen! 

Opmerking 

Deze bel werkt alléén op wisselspanning! 

Werkmap Techniek | Deel 3 Alternatieven voor opdrachten 

Staal 

49

Alternatief opdracht 7, fruitbatterij 

Wat heb je nodig? 

Een digitaal klokje. 

Een plankje. 

Twee stukjes regenpijp van ± 6 cm hoogte. 

2 Stukjes koperplaat ± 1 mm dik en 10 x 30 mm en 2 stukjes zinkplaat van ongeveer dezelfde 

afmeting. 

Montage draad rood, blauw en zwart. 

Instructie 

Zet de twee stukjes regenpijp met lijm op het plankje vast. Soldeer 2 draden op de batterij-lipjes van 

het klokje en soldeer aan de andere draadeinden stukjes metaal van koper en zink. Soldeer tevens 

aan een zwarte draad aan elk eind een stukje koperplaat en een stukje zinkplaat. Je zult zien dat 

met behulp van 2 sinaasappels en/of ander fruit het klokje zal gaan werken. 

Alternatief opdracht 8, soldeerverbindingstechniek 

Uiteraard kun je met goedkope 220 V soldeerbouten de leerlingen laten solderen. Het is echter aan 

te bevelen om soldeerstations te kopen omdat deze met een veilige spanning werken. Behalve het 

solderen van prints is het ook leuk om leerlingen allerlei draadfiguurtjes (bijvoorbeeld je naam) te 

laten solderen. 

Alternatief opdracht 9, digitale techniek 

Displays zijn in alle soorten en maten verkrijgbaar. Met een batterij (1,5 V) zijn deze aan te sturen 

met eenvoudige schakelaars (bijvoorbeeld een veiligheidsspeld of paperclip). 

Alternatief opdracht 10, felstechniek 

Vraag voor levering van buttonpers en ander specifiek materiaal de leverancier op bij Bureau TOP, 

telnr. (0172) 23 66 00. 

Alternatief opdracht 11, buigtechniek 

Met behulp van een plank waarin spijkers op een bepaalde manier zijn geslagen. Kun je met ijzerdraad 

figuren buigen. 

50 

Alternatieven voor opdrachten 


DEEL 4 

Bijlagen 

Bijlage A: Selectie van Websites over techniek in het basisonderwijs. 

Bijlage B: Lijst met mogelijke onderwerpen voor lessen techniek. 

Bijlage C: Milieuparagraaf. 

Bijlage D: D-1: Videoband: Hoezo Techniek? 

D-2: De onzichtbare techniek in de dierentuin. 

Bijlage E: Antwoordenlijsten. 

Bijlage F: Notities. 

Werkmap Techniek | Deel 4 Bijlagen 

51

Bijlage A 

Selectie Websites “Techniek in het basisonderwijs” 

Op www.techniekcoach.nl vindt u onder andere een uitgebreid overzicht van handige websites voor 

techniek in het basisonderwijs. Ook op www.bureautop.nl is altijd een actueel overzicht aanwezig. 

Hieronder volgt een selectie. 

www.vonk-techniek.nl Internetsite van de vereniging van techniek in het primair onderwijs. 

www.paboweb.nl Informatiekanaal voor lerarenopleidingen basisonderwijs. 

www.technocentra.nl Verzamelpunt van alle technocentra in Nederland. 

www.e-nemo.nl Nemo in Amsterdam, met interactieve attracties over wetenschap en technologie. 

www.technika10.nl/technika10/basisonderw.htm Techniekactiviteiten voor meisjes. 

www.ontdekplek.nl Een grote serie werkbladen techniek en de “EncyclopeDoe” met bijna 3000 

links naar proefjes en andere activiteiten. 

www.ontdekhoek.nl In Zwolle, Sittard, den Bosch en Rotterdam maken ontdekhoeken kinderen 

enthousiast voor science. 

www.ondeknet.nl Leerlingen kunnen hier informatie halen voor werkstukken, verslagen, e.d. 

www.bureautop.nl Jongerenmarketingorganisatie voor de Metaal en Elektro, o.a. coördinator van 

het VTBA project. 

www.go-infra.nl De Go Infra voorlichtingscampagne voor een opleiding of baan in de grond-, water-, 

wegen- en spoorbouw. 

www.speeltech.nl Uitleg voor leerlingen over natuurkundige verschijnselen, ook leverancier van 

leskisten. 

www.ontdekkasteel.nl De Ontdekkastelen maken onderdeel uit van het VTB-programma. 

www.minocw.nl Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. 

www.cito.nl Website van de Citogroep. 

www.pmot.nl Leverancier van allerlei techniek materiaal voor basisscholen en PABO’s. 

52 

Bijlagen Deel 4 | Werkmap Techniek

Bijlage B: 

Mogelijke onderwerpen voor lessen techniek op de basisschool: 

Verzameld tijdens de gastlessen Techniek op de pabo’s: 

FIETS wielen, trappers, ketting, versnelling, bel, verlichting, fietspomp, 

frame, banden. 

HUISHOUDELIJKE APPARATEN blikopener, kookplaat, koelkast, afwasmachine, verwarming. 

WATERVOORZIENING van pompstation tot waterkraan. 

STROOMVOORZIENING opwekking (kolen/olie/wind/water/gas), verdeling, veiligheid. 

COMPUTER wat kun je er allemaal mee doen. 

VERLICHTING schakelaars, lampen, stopcontacten, schakelingen, soorten spanning 

(220 volt/380 volt/batterij/accu), deurbel. 

ALGEMEEN inzicht in technische situaties in onze alledaagse omgeving/klussen 

in en om huis. 

POMPEN IN/OM HUIS verwarming, wasmachine, afwasmachine, vijver, aquarium, fiets. 

MUZIEKINSTRUMENTEN soorten, geluid, hoe gemaakt, zelf maken (panfluit). 

CREATIEF technische apparatuur “slopen” en daarna iets creatiefs maken 

van de vrijkomende onderdelen. 

FOTOGRAFIE van opname tot foto (evt. zelf doen met digitale camera). 

TIJD van kerkklok tot en met radiosignaal gestuurde klokken en alles 

wat er tussen ligt. 

COMMUNICATIE radio, tv , telefoon, fax, computer (e-mail en internet). 

WINDENERGIE windmolen – vlieger. 

WATERBEHEERSING dijken, gemalen, sluizen. 

VERWARMING vuur maken (vroeger en nu), verwarmingssystemen, brandstoffen. 

CONSTRUCTIES bestaande constructies nabouwen met Merkur of Lego. 

SPEELGOED techniekelementen ontdekken in speelgoed. 

VEILIGHEID noodzaak en soort(en) beveiliging vaststellen bij elektriciteit (denk 

ook aan blikseminslag), water en hitte. 

Werkmap Techniek | Deel 4 

Bijlagen 

53

HISTORIE uitvindingen uit het verleden waarderen en nabouwen met huidige 

materialen. 

EXCURSIE bezoek een technisch museum of bedrijf inclusief voorbereiding en 

evaluatie. 

NATUURVERSCHIJNSELEN proefjes over toepassing in de techniek (licht, luchtdruk, water, 

vuur). 

MATERIALEN herkenning en toepassing van materialen in de techniek (eigenschappen, 

kleur, sterkte). 

VERBINDINGEN lijmen, nieten, spijkeren, smelten, klinken, schroeven, 

lassen,solderen. 

54 


Bijlage C: 

Milieu paragraaf 

Milieu is iets dat ons heden nogal bezighoudt, om ons en onze nazaten in een 

Milieu bewoonbare is iets dat ons schone heden wereld nogal te bezighoudt, laten leven. om ons en onze nazaten in een 

bewoonbare Op velerlei schone gebied wereld zijn te afspraken laten leven. gemaakt, al dan niet vertaald in wetten en conve- 

Milieu is iets dat ons tegenwoordig nogal bezighoudt, om ons en onze nazaten in een bewoonbare 

Op velerlei nanten. gebied zijn afspraken gemaakt, al dan niet vertaald in wetten en conve- 

schone wereld te laten leven. 

nanten. Dit geldt zeer zeker ook voor de industrie, waarbij gesteld mag worden dat 

Op velerlei 

Dit geldt Nederland 

gebied 

zeer zeker tot 

zijn 

ook de 

afspraken 

vooruitstrevende 

gemaakt, 

voor de industrie, landen 

al dan 

waarbij behoort. 

niet vertaalt in wetten en convenanten. 

gesteld mag worden dat 

Dit 

Nederland 

geldt 

De 

zeer 

industrie tot 

zeker 

de vooruitstrevende is 

ook 

verplicht 

voor de 

een 

industrie, 

milieuzorgsysteem landen 

waarbij 

behoort. 

gesteld 

te hebben 

mag worden 

of tenminste 

dat Nederland 

op korte 

tot 

ter- 

de vooruitstrevende 

De industrie mijn landen te is implementeren. verplicht 

behoort. 

een milieuzorgsysteem Voldoet zo’n systeem te hebben aan alle of criteria tenminste dan op kan korte het bedrijf ter- 

De mijn industrie te gecertificeerd implementeren. is verplicht worden een Voldoet milieuzorgsysteem volgens zo’n de systeem ISO 14001. aan te hebben alle criteria of ten dan minste kan het op bedrijf korte termijn te implementeren. 

gecertificeerd Principe Voldoet worden hiervan zo’n volgens is systeem dat het de aan bedrijf ISO alle 14001. alle criteria milieuaspecten dan kan het heeft bedrijf beschreven gecertificeerd en de worden vervolgens 

de Principe ISO plichting 14001. hiervan op is zich dat het neemt bedrijf om alle een milieuaspecten continue verbetering heeft beschreven na te streven. en Regelmatig de ver- 

Principe plichting wordt hiervan op gecontroleerd zich is neemt dat het om bedrijf of een het continue alle bedrijf milieuaspecten aan verbetering zijn verplichtingen heeft na te beschreven streven. voldoet! Regelmatig en de ver-plichting op zich 

neemt wordt om gecontroleerd een continue of verbetering het bedrijf aan na te zijn streven. verplichtingen Regelmatig voldoet! wordt gecontroleerd of het bedrijf aan 

zijn verplichtingen Om iets meer voldoet! van de systematiek te begrijpen kan men het beste het systeem in 

Om iets hoofdstukken meer van de opdelen. systematiek Hier te volgen begrijpen de belangrijkste kan men het hoofdstukken beste het systeem voorzien in van een 

Om hoofdstukken iets korte meer toelichting. van opdelen. de systematiek Hieruit Hier volgen moge te begrijpen de blijken belangrijkste dat kan het men een hoofdstukken het belangrijk beste het voorzien en systeem intensief van in proces een hoofdstukken is 

opdelen. korte en toelichting. Hier in de volgen bedrijfspolitiek Hieruit de belangrijkste moge moet blijken zijn hoofdstukken dat geïntegreerd. het een belangrijk voorzien van en een intensief korte proces toelichting. is Hieruit moge 

en in de bedrijfspolitiek moet zijn geïntegreerd. I Wet- en Regelgeving 

blijken dat het een belangrijk en intensief proces is en in de bedrijfspolitiek moet zijn geïntegreerd. 

II Bodem 

II Bodem 

I Wet- I Wet- en Regelgeving en Regelgeving 

I Wet- en Regelgeving 

Milieu is iets dat ons heden nogal bezighoudt, om ons en onze nazaten in een 

bewoonbare schone wereld te laten leven. 

Op velerlei gebied zijn afspraken gemaakt, al dan niet vertaald in wetten en convenanten. 

Dit geldt zeer zeker ook voor de industrie, waarbij gesteld mag worden dat 

Nederland tot de vooruitstrevende landen behoort. 

De industrie is verplicht een milieuzorgsysteem te hebben of tenminste op korte termijn 

te implementeren. Voldoet zo’n systeem aan alle criteria dan kan het bedrijf 

gecertificeerd worden volgens de ISO 14001. 

Principe hiervan is dat het bedrijf alle milieuaspecten heeft beschreven en de verplichting 

op zich neemt om een continue verbetering na te streven. Regelmatig 

wordt gecontroleerd of het bedrijf aan zijn verplichtingen voldoet! 

Om iets meer van de systematiek te begrijpen kan men het beste het systeem in 

hoofdstukken opdelen. Hier volgen de belangrijkste hoofdstukken voorzien van een 

korte toelichting. Hieruit moge blijken dat het een belangrijk en intensief proces is 

en in de bedrijfspolitiek moet zijn geïntegreerd. 

Elk bedrijf heeft een milieuvergunning nodig, af te geven door de overheid 

en moet voldoen aan de wet! 

Elk bedrijf heeft een milieuvergunning nodig, af te geven door de overheid en moet 

voldoen aan de wet! 

Elk bedrijf heeft een milieuvergunning II Bodem nodig, af te geven door de over- 

Elk bedrijf heid heeft en moet een voldoen milieuvergunning aan de wet! nodig, af te geven door de overheid 

en moet voldoen aan de wet! 

Het bedrijfsterrein dient schoon te zijn. Voor de grond zijn normen opgesteld om 

verspreiding van verontreiniging te voorkomen, zeker in de richting grondwater. 

III Lucht 

II Bodem 

Het bedrijfsterrein dient schoon te zijn. Voor de grond zijn normen opgesteld om 

Het bedrijfsterrein dient schoon te zijn. Voor de grond zijn normen opgesteld om verspreiding van 

Het bedrijfsterrein verspreiding van dient verontreiniging schoon te zijn. te Voor voorkomen, de grond zeker zijn normen in de richting opgesteld grondwater. om 

verontreiniging te voorkomen, zeker in de richting grondwater. 

verspreiding van verontreiniging te voorkomen, zeker in de richting grondwater. 

III Lucht 

III Lucht 

III Lucht 

Aangaande de uitstoot van gassen (emissie) naar de lucht 

zijn ook normen opgesteld. Schadelijke stoffen dienen er uitgefilterd 

te worden, de uitstoot moet gecontroleerd zijn. 

Dit geldt eveneens voor de geur- (stank)emissie. 

IV Water 

Aangaande Aangaande de uitstoot de uitstoot van gassen van gassen (emissie) (emissie) naar de naar lucht de lucht 

zijn Aangaande ook zijn normen ook de normen uitstoot opgesteld. opgesteld. van Schadelijke gassen Schadelijke (emissie) stoffen naar stoffen dienen de lucht dienen er uit- er uit- 

Afhankelijk van de soort industrie kunnen er stringente eisen worden gesteld aan 

gefilterd zijn ook gefilterd te normen worden, te opgesteld. worden, de uitstoot de Schadelijke uitstoot moet gecontroleerd moet het stoffen te gecontroleerd lozen dienen afvalwater. zijn. er Dit uit- zijn. Hiertoe zijn talloze normen opgesteld. 

geldt gefilterd eveneens Dit te geldt worden, voor eveneens de de geur- uitstoot voor (stank)emissie. 

de moet geur- gecontroleerd (stank)emissie. zijn. 

Dit geldt eveneens voor de geur- (stank)emissie. Ook U heeft de morele plicht ons milieu maximaal te ontzien!! 

IV Water 

IV Water 

Werkmap Techniek Deel 4 - Notities 71 

Ook u heeft de morele plicht ons milieu maximaal te ontzien!! 


IV Water 

Afhankelijk Afhankelijk van de van soort de industrie soort industrie kunnen kunnen er stringente er stringente eisen worden eisen worden gesteld gesteld aan het aan te lozen afval- 

Afhankelijk het te van lozen de afvalwater. soort industrie Hiertoe kunnen zijn talloze er stringente normen eisen opgesteld. 

water. Hiertoe zijn talloze normen opgesteld. 

worden gesteld aan 

het te lozen afvalwater. Hiertoe zijn talloze normen opgesteld. 

Ook U heeft de morele plicht ons milieu maximaal te ontzien!! 

Ook U heeft de morele plicht ons milieu maximaal te ontzien!! 


Werkmap Techniek | Deel 4 Bijlagen 

55

V Geluid 

V Geluid 

Elk bedrijf kent Elk kent zijn bedrijf geluidsgrenzen. zijn kent geluidsgrenzen. zijn geluidsgrenzen. Deze zijn Deze door de zijn overheid Deze door zijn de vastgesteld overheid door de voor overheid vastgesteld de vastgesteld voor de verschillende 

voor de 

verschillende verschillende perioden per etmaal perioden en per per week. etmaal De geluidbelasting en per week. wordt De geluidbelasting uitge- 

perioden per etmaal en per week. De geluidbelasting wordt uitgedrukt in dBA. wordt uitgedrukt 

in dBA. 

drukt in dBA. 

VI Energie 

VII Grond- en Hulpstoffen. 

56 

V Geluid 

VI Energie 


Het bedrijf is verplicht te streven naar beperking van het energiegebruik, ter 

vermindering van het broeikaseffect (CO 

Het bedrijf is verplicht te streven naar beperking van 2reductie/Kyoto convenant). Hiertoe 

het moeten energiegebruik, plannen ter gemaakt vermindering worden van het om broeikas- bijvoorbeeld de hoeveelheid energie 

effect per (CO2reductie/Kyoto kg product Het te bedrijf verminderen convenant). is verplicht Hiertoe te streven moe- naar beperking van 

ten plannen gemaakt het worden energiegebruik, om bijvoorbeeld ter vermindering de hoe- van het broeikasveelheid 

energie per effect kg product (CO2reductie/Kyoto te verminderen convenant). Hiertoe moeten 

plannen gemaakt worden om bijvoorbeeld de hoeveelheid 

energie per kg product te verminderen 

Minimalisering van van grondstoffen is een duidelijk is een streven, duidelijk er dient streven, ook gezocht er dient te ook gezocht te worden naar milieu- 

worden naar milieuvriendelijke stoffen. Hetzelfde geldt voor hulpstoffen. 

vriendelijke stoffen. Hetzelfde geldt voor hulpstoffen. 


VIII Rest- en Afvalstoffen 

Minimalisering van grondstoffen is een duidelijk streven, er dient ook gezocht te 

VIII Rest- worden en naar Afvalstoffen 

milieuvriendelijke stoffen. Hetzelfde geldt voor hulpstoffen. 

Men dient een een afvalboekhouding bij te houden bij te houden en op basis daarvan doelstellingen te formuleren 

en op basis daarvan doelstellingen te formuleren 

hoe de hoeveelheid afval gereduceerd kan worden 

hoe de hoeveelheid VIII afval Rest- gereduceerd en kanAfvalstoffen 

worden 

Men moet streven naar: 

Men 1 Maximaal moet streven naar: 

1 Maximaal Men 

hergebruik 

hergebruik dient een van materialen afvalboekhouding 

van materialen 

bij te houden 

2 

2 

Reststoffengebruik 

Reststoffengebruik en op basis voor daarvan andere 

voor andere 

toepassingen doelstellingen toepassingen te formuleren 

3 Afvalstoffen hoe maximaal de maximaal hoeveelheid verbranden verbranden afval gereduceerd kan 

4 Het Het overige worden (minimaal) te storten. te storten. 

Men moet streven naar: 

Tot slot: 

Bovenstaande 1 is Maximaal slechts een hergebruik korte beschrijving van van materialen hetgeen er speelt in het bedrijfsleven. 

Duidelijk 2 Reststoffengebruik moge zijn dat er al veel voor is gebeurd andere maar toepassingen 

dat er nog een lange weg 

is te gaan om “milieuvriendelijk”te produceren. Maar ook dan nog zullen er tel- 

3 Afvalstoffen maximaal verbranden 

kens weer nieuwe mogelijkheden zich aandienen. Een goed milieuzorgsysteem 

dient er voor 4 te Het zorgen overige dat men (minimaal) hier continue te alert storten. op blijft. 

Zo ziet men dus dat tegenwoordig techniek en milieu 

Tot slot: 

onverbrekelijk met elkaar zijn verbonden 

Bovenstaande Tot slot: is slechts een korte beschrijving van wat er speelt in het bedrijfsleven. Duidelijk 

moge zijn Bovenstaande dat er al veel is is slechts gebeurd een maar korte dat beschrijving er nog een van lange hetgeen weg is er te speelt gaan in om het “milieuvriendelijk” 

bedrijfs- 

te produceren. 

leven. Duidelijk 

Maar ook 

moge 

dan nog 

zijn 

zullen 

dat er 

er 

al 

tel-kens 

veel is gebeurd 

weer nieuwe 

maar 

mogelijkheden 

dat er nog een 

zich 

lange 

aandienen. 

weg 

Een 

is te gaan om “milieuvriendelijk”te produceren. Maar ook dan nog zullen er tel- 

goed milieuzorgsysteem 

kens weer nieuwe 

dient 

mogelijkheden 

er voor te zorgen 

zich aandienen. 

dat men hier 

Een 

continue 

goed milieuzorgsysteem 

alert op blijft. 

dient er voor te zorgen dat men hier continue alert op blijft. 

72 Werkmap Techniek Deel 4 - Notities 

Zo ziet men dus dat tegenwoordig techniek en milieu 

onverbrekelijk met elkaar zijn verbonden 


Tegenwoordig zijn techniek en milieu onverbrekelijk met elkaar verbonden. 


BIJLAGE D-1 

les eventueel zelf een gastles te verzorgen tijdens de stage. Daarom 

Het VBTA- PABO project 

zijn enkele “low-budget” opdrachten in de kijkwijzer (zie bijlage 3) 

Sinds een aantal jaren vertellen opgenomen. ervaren ex-werknemers uit de Metaal- en Electrotechnische Industrie 

(Techniek Coaches) door middel van “gastlessen” over techniek aan studenten op de PABO. 

Het doel van de gastlessen is: 

b. je als student duidelijk te maken dat je als leerkracht later in de 

a. je als student te laten praktijk zien, wat een techniek grote kan verantwoordelijkheid zijn: boeiend, leuk, hebt interessant kinderen veelzijdig te laten en wel 

degelijk te begrijpen; Techniek ervaren wat Coaches techniek hebben is en een kan. werkboek Techniek ontworpen is even dat onmisbaar je in staat als stelt ande- 

na oefening in de gast-les eventueel zelf een gastles te verzorgen tijdens de stage. Daarom zijn 

re belangrijke vakken bv. rekenen taal en geschiedenis. 

enkele “low-budget” opdrachten in de videoband kijkwijzer (zie bijlage D-3) opgenomen. 

b. je als student duidelijk c. dat te maken je als student dat je als basisschool-kinderen leerkracht later in de met praktijk een een aanleg grote voor verantwoor- techniek 

delijkheid hebt kinderen te laten ervaren wat techniek is en kan. Techniek is even onmisbaar als 

andere belangrijke vakken leert bijvoorbeeld identificeren. rekenen Je kunt taal deze en geschiedenis. 

kinderen en de ouders/opvoeders 

vervolgens gericht en gefundeerd adviseren over het toekomstige 

c. dat je als student basisschoolkinderen 

onderwijs na de 

met 

basisschool. 

een aanleg voor techniek leert identificeren. Je kunt 

deze kinderen en de ouders/opvoeders vervolgens gericht en gefundeerd adviseren over het 

toekomstige onderwijs na de basisschool. 

Hoezo techniek Hoezo techniek 

“gastlessen” over deze techniek aan studenten op de PABO. 

Het doel van de gastlessen is: 

a. je als student te laten zien, wat techniek kan zijn: boeiend, leuk, 

interessant veelzijdig en wel degelijk te begrijpen; BTA-ers hebben 

Videoband: Hoezo Techniek? 

een werkboek ontworpen dat je in staat stelt na oefening in de gast- 

Deze videoband wordt gebruikt als vast onderdeel 

van de “gastles” Deze videoband en laat je wordt beelden 

zien van kinderen die al heel jong met al hun 

gebruikt als vast onderdeel van 

fantasie spelenderwijs bruggetjes bouwen in 

het zand. 

de “gastles” en laat je beelden 

zien van kinderen die al heel 

jong met al hun fantasie 

spelenderwijs bruggetjes 

bouwen in het zand. 


Op deze wijze, zonder dat ze het weten zijn kinderen spelend bezig met een vorm van technisch 

inzicht. Want het bruggetje in het zand lijkt natuurlijk wel op die grote brug over de rivier in de buurt. 

Kinderen komen dagelijks in aanraking met de rijkdom aan (van) techniek. Onderweg naar school 

ontdekken kinderen allerlei vormen en voorbeelden van techniek. Als techniek er toch eens niet zou 

zijn… 

Werkmap Techniek | Deel 4 Bijlage D-1 

57

niek. Als techniek er toch eens niet zou zijn…….. 

niek. Als techniek er toch eens niet zou zijn…….. 

Op de videoband zie je leerlingen op de basisschool van groep 7 en 8 , waar BTA-ers 

Op de videoband zie je leerlingen op de basisschool van groep 7 en 8 , waar BTA-ers 

enthousiast over zichtbare en 

enthousiast over zichtbare en 

onzichtbare Op de videoband techniek vertellen zie je de leerlingen op de 

onzichtbare basisschool techniek van vertellen groep 7 en 8 , waar Techniek 

tijdens een gastles. 

tijdens Coaches een gastles. enthousiast over zichtbare en onzicht- 

Het bare technisch techniek inzicht vertellen van de 

Het technisch inzicht van de 

tijdens een gastles. 

leerlingen Het technisch wordt met inzicht dit soort van de leerlingen wordt 

leerlingen wordt met dit soort 

met dit soort lessen verder ontwikkeld. Dat is 

lessen verder ontwikkeld. 

lessen handig, verder want ontwikkeld. in de wereld om hen heen is de 

Dat techniek is heel handig overal , want aanwezig. in 

Dat is heel handig , want in 

de wereld om hen heen is de 

de wereld om hen heen is de 

techniek overal aanwezig. 

techniek overal aanwezig. 

58 

Pieter Pieter uit groep uit groep zeven zeven wil er 

Pieter uit groep zeven wil er wil er meer van weten 

meer en van gaat weten op pad en gaat met op een videocamera. Hij 

meer van weten en gaat op 

pad filmt met onderweg een videocamera. allerlei zaken waarvan hij zelf 

pad vindt met dat een videocamera. ze technisch zijn: o.a. hijskranen, 

Hij filmt onderweg allerlei 

Hij graafmachines, filmt onderweg allerlei treinen, knipperlichten, huis- 

zaken 

houdelijke 

waarvan 

apparaten. 

hij zelf vindt 

zaken waarvan hij zelf vindt Er is gewoon teveel om 

dat op ze zijn technisch band zijn: te zetten. o.a. hijs- 

dat ze technisch zijn: o.a. hijskranen, 

graafmachines, treikranen, 

graafmachines, treinen, 

knipperlichten, huishounen, 

knipperlichten, huishoudelijke 

apparaten. Er is 

delijke apparaten. Er is 

gewoon teveel om op zijn 

gewoon teveel om op zijn 

band te zetten. 

band te zetten. 

In de gastlessen gaan de leerlingen vervolgens zelf aan het werk, onder begeleiding van Techniek 

Coaches, met allerlei technische onderwerpen zoals: 

elektriciteit; 

herkenning van technische voorwerpen; 

herkenning van technische apparaten; 

constructies (driehoeken); 

het maken van voorwerpen (o.a. button, een paperclip en het looplichtje). 

Werkmap Techniek Deel 1 - Informatie 753 

Werkmap Techniek Deel 1 - Informatie 753 

Bijlage D-1 


Tenslotte nemen de filmbeelden je mee naar een wereld waar de techniek ogenschijnlijk 

niets te zoeken heeft……… naar het oerwoud. In dit oerwoud komen ook veel kinde- 

ren die, net als de meesten geen idee hebben van de techniek die gebruikt wordt om in 

Nederland een oerwoud in stand te houden. Ook een uitstapje naar de woestijn en de 

Tenslotte nemen de filmbeelden je mee naar een wereld waar de techniek ogenschijnlijk niets te 

oceaan laat je zien hoeveel techniek er achter deze fantastische wereld schuilgaat. 

zoeken heeft… naar het oerwoud. In dit oerwoud komen ook veel kinderen die, net als de meesten 

geen idee hebben van de techniek die gebruikt wordt om in Nederland een oerwoud in stand te 

De houden. videoband Ook ”Hoezo een uitstapje techniek” naar heeft de je woestijn meegenomen en de op oceaan een ontdekkingsreis laat je zien en hoeveel heeft techniek er achter 

deze fantastische wereld schuilgaat. 

je uitgedaagd na te denken over techniek. Wellicht heb je er vragen over ……….en als 



je antwoorden vindt kun je je 

leerlingen De videoband op de basisschool ”Hoezo techniek” heeft je 

meegenomen op een ontdekkingsreis en heeft 

later nieuwsgierig maken en 

je uitgedaagd na te denken over techniek. 

ze Wellicht laten kennismaken heb je er met vragen de over… en als je 

wondere, antwoorden maar o vindt zo gewone kun je je leerlingen op de 

basisschool later nieuwsgierig maken en ze 

wereld van techniek. 

laten kennismaken met de wondere, maar o zo 

gewone wereld van techniek. 

Bijlage D-1 

59

TECHNIEK. 

De videoband speelt zich voor een deel af in deze veelzijdige, veelkleurige 

ZOO. 

Om BIJLAGE een tropisch D-2 oerwoud, een zinderende woestijn en een oceaan in 

Nederland in stand te houden is techniek nodig …..veel techniek. 

De “onzichtbare” Techniek in een dierentuin 

De videoband laat je kennismaken met deze “onzichtbare techniek”. 

De In de technische zestiger jaren informatie werd bij hieronder Burgers ZOO maakt gezocht je beeld naar een over manier de ZOO mensen nog dichter bij de natuur 

completer. te brengen en dieren zoveel mogelijk in een natuurlijke omgeving te laten leven . 

Pas in de tachtiger jaren kon men deze droom realiseren, dank zij de TECHNIEK. 

De videoband speelt zich voor een deel af in deze veelzijdige, veelkleurige ZOO. 

Om een tropisch oerwoud, een zinderende woestijn en een oceaan in Nederland in stand te houden 

is techniek nodig …..veel techniek. De videoband laat je kennismaken met deze “onzichtbare tech- 

DE BUSH 

niek”. De technische informatie hieronder maakt je beeld over de ZOO completer. 

De Bush is de grootste complete tropenhal ter wereld zonder dakondersteuning. 

Het De gehele bushdak 

hangt aan 8 masten. De totale oppervlakte van de tropenhal is onge- 

dieren. Het ecosysteem voor plant en dier wordt geregeld dankzij de techniek. 


60 

veer drie voetbalvelden groot. 

De Bush is de grootste complete tropenhal ter 

In wereld de hal zonder heerst dakondersteuning. 

een perma- 

Het gehele dak hangt aan 8 masten. De totale 

nente temperatuur van 24°. 

oppervlakte van de tropenhal is ongeveer 

Er drie is constant voetbalvelden veel licht groot. en het In de hal heerst een 

regent permanente er ongeveer temperatuur 70 cm. per van 24°. Er is constant 

veel licht en het regent er ongeveer 70 

jaar. 

cm per jaar. 

In dit tropisch regenwoud 

groeien meer dan 

groeien 

1500 verschillende 

meer dan 1500 

soorten 

ver- 

planten en er leven 

veel verschillende dieren. Het ecosysteem 

schillende voor plant soorten en dier planten wordt geregeld en dankzij de 

er techniek. leven veel verschillende 

DE DESERT 

De desert De Desert is de grootste overdekte woestijn 

De Desert is de grootste overdekte woestijn ter wereld. De oppervlakte is gelijk aan 1,5 

ter wereld. De oppervlakte is gelijk aan 1,5 

voetbalveld en de hal is circa 10 meter hoog. De Desert voetbalveld wordt verwarmd en de door hal is stralings- circa 10 meter hoog. 

buizen De Desert aan het wordt dak. De verwarmd temperatuur door stralingsbuizen 

aan het dak. De temperatuur kan oplopen 

kan tot oplopen 40° Celcius tot 40° of Celsius hoger. of De desert is verbon- 

hoger. den met de Bush door middel van een 243 

meter lange onderaardse gang. De natuurlijke 

De Desert is verbonden met de 

ventilatie zorgt voor de ‘verkoelende wind”. 

Bush d.m.v. een 143 meter lange 

onderaardse gang. 

De natuurlijke ventilatie zorgt voor 

een “verkoelende wind”. 

Bijlage D-2 


De Oceaan 

Het aquarium bevat 8 miljoen liter zeewater. 

De mensen maken van gewoon water 

zeewater (zoutgehalte 3,5%). Het gewicht van 

het zeewater is 1016 gram per liter. Het voordeel 

hiervan is dat er geen ongewenste organismen 

in het systeem komen. 

De watertemperatuur is constant 25° Celsius. 

De tropische zeewater-temperatuur is 27° 

- 31°. De systeembeheersing is uiterst geavanceerd 

als het gaat om de stroming, de zuivering, 

de temperatuur, het licht en het zoutgehalte 

van het water. 

In de totaal 12 bassins zijn 23 acryl panelen 

aangebracht met een totale oppervlakte van 

475 vierkante meter. De grootste ruit is 100 

vierkante meter (20x5m) en 35cm dik. Voor de 

filtering en de conditionering van het water is 

10 km pijpleiding aangelegd. 

DE OCEAN 

Het aquarium bevat 8 miljoen liter zeewater. De mensen make 

zeewater (zoutgehalte 3,5%). Het gewicht van het zeewater is 

tuur , het licht en het zoutgehalte van het water. 

De totale waterinhoud van 8 

Werkmap Technie 

De totale waterinhoud van 8 miljoen liter wordt 

miljoen eenmaal liter wordt in de eenmaal 6 á 8 uur in gezuiverd. In het sy- 

de 6 steem á 8 uur zijn gezuiverd. diverse energiebesparende maat-regelen 

getroffen. De helft van de investering van 

In het systeem zijn diverse 

de Ocean is besteed aan technische onder- 

energiebesparende steuning!!! Rond maat- de evenaar is het zonlicht erg 

regelen intens getroffen. en bereikt De helft waarden van 100.000 Lux. 

De meeste dieren (ook vissen) kunnen zich 

van de investering van de 

goed aan diverse lichtomstandigheden aan- 

Ocean passen is besteed maar aan planten techni- veel minder. Voor basschesins 

ondersteuning!!! met belangrijke plantengroei moeten er 

dus hoge eisen aan de verlichting worden 

Rond de evenaar is het zon- 

gesteld. Hiervoor worden ultramoderne stralers 

licht gebruikt. erg intens en bereikt 

waarden van 100.000 Lux. 

Plotselinge sterke veranderingen in lichtsterkte 

De meeste dieren (ook vissen) kunnen zich goed aan diverse lichtomstandigheden leiden tot paniek. Daarom aan- zijn de lampen zodanig 

geschakeld dat ze tegen de avond enige 

passen maar planten veel minder. Voor bassins met belangrijke plantengroei moeten er 

tijd na elkaar automatisch gedoofd worden. 

dus hoge eisen aan de verlichting worden gesteld. Hiervoor worden ultramoderne 

61 

voordeel h 

ongewens 

systeem k 

De watert 

25° Celsiu 

temperatu 

De systee 

geavancee 

stroming, 

In de totaal 12 bassins zijn 23 acryl panelen aangebracht met e 

475 vierkante meter. De grootste ruit is 100 vierkante meter (2 

Voor de filtering en de conditionering van het water is 10 km. 

stralers Maar gebruikt. dat is nog niet alles. 

Plotselinge sterke veranderingen in lichtsterkte leiden tot paniek. Daarom zijn de lampen 

Er worden veel energiebesparende maatregelen genomen. Er wordt warmte teruggewonnen op de 

zodanig uittredende geschakeld ventilatielucht. dat ze tegen Ook de avond de warmte enige tijd van na de elkaar condensors automatisch van gedoofd de koelinstallatie wordt gebruikt. 

worden. De gehele ventilatie is zo ontworpen dat de afgegeven warmte, dus energie, van de lampen meehelpt 

aan de verwarming van de restaurants enz. 

Alle regelingen zijn computergestuurd waardoor een optimaal gebruik wordt gemaakt van de beschikbare 

energie. 

Maar De energievoorziening dat is nog niet alles. tenslotte wordt geleverd via trafostations met een gemiddeld opgenomen 

vermogen van 1000 kVA. Daarmee kunnen ongeveer 2900 huizen worden verwarmd. 

Er worden veel energiebesparende maatregelen genomen. Er wordt warmte terugge- 

Hoezo techniek....?? 

wonnen op de uittredende ventilatielucht. Ook de warmte van de condensors van de 

koelinstallatie wordt gebruikt. De gehele ventilatie is zo ontworpen dat de afgegeven 


warmte, dus energie, van de lampen meehelpt aan de verwarming van de restaurants 

enz. 

Bijlage D-2

BIJLAGE D-3 

Videoband “Hoezo techniek “ 

Inleiding videoband 

Zoals je tijdens het praatje van de Techniek Coach aan het begin van deze gastles hebt gehoord is 

techniek overal, zichtbaar en onzichtbaar. Jullie als toekomstige leerkrachten hebben o.a. verantwoordelijkheid 

leerlingen van de basisschool kennis te laten maken met de wondere wereld van 

techniek en hen te ondersteunen bij de keuze van vervolgonderwijs. Deze videoband laat je een 

combinatie zien van natuur en techniek. Bekijk de videoband en laat de beelden voor zich zelf spreken. 

Na afloop van de videoband : 

Vragen : 

wat is je opgevallen? 

wat heeft je het meest getroffen; wat heeft je geraakt ? 

wat blijft je het meeste bij? 

Neem eerst even de tijd iets voor jezelf op te schrijven. Daarna volgt een plenaire uitwisseling van 

antwoorden, waarbij de Techniek Coach vooral op antwoorden en opmerkingen doorvraagt. 

Als er tijd over is volgen hieronder nog een aantal vragen. 

Vraag 1. 

In de videoband was veel onzichtbare techniek te zien in een dierentuin 

Kun je twee andere voorbeelden bedenken waar techniek ook “onzichtbaar” is maarwel noodzakelijk 

om iets te laten functioneren? 

Schrijf ook op wat voor soort techniek dat is b.v. : ijsbaan …..koeltechniek, mobieltje………… 

Vraag 2. 

Techniek gebruik je o.a. om “het leven” nuttig, aangenaam en gemakkelijk te maken. Maar techniek 

vervuilt ook het milieu. 

Hoe kun/moet je ook hier techniek inzetten om milieuproblemen op te lossen? Waar denk je aan? 

Noem twee voorbeelden. 

bijvoorbeeld vuilverbrandingsinstallatie…….. 

Stel dat je later als leerkracht van een basisschool je leerlingen verder wil motiveren voor technische 

onderwerpen. Dan kan je leerlingen van groep 7 en 8 laten werken aan twee onderstaande 

opdrachten. 

62 

Bijlage D-3 


Opdracht 3 . (Voer deze opdracht uit in tweetallen ) 

De leerkracht van groep 2 wil graag een lees/vertelhuis in haar klas. Jullie gaan haar ondersteunen. 

Maak een schets hoe het vertelhuis eruit gaat zien. 

Houdt rekening met: veiligheid, licht, stevigheid, kleur en sfeer 

Maak een lijst waar op staat welke materialen en welk gereedschap je globaal nodig hebt. 

Wat is zichtbaar en onzichtbare techniek in dit vertelhuis? 

Presenteer je ontwerp aan de groep 

De leerkracht van groep 8 wil graag een audio/visuele/computerhoek in zijn klas. Jullie zijn de deskundigen 

en gaan de leerkracht helpen. 

Maak een schets hoe de audio/visuele/computerhoek eruit gaat zien. 

Maak een lijst waarop staat welke apparaten, materialen en welk gereedschap je globaal nodig 

hebt. 

Wat zie je aan zichtbare en onzichtbare techniek in de hoek? 

Presenteer je ontwerp aan de groep. 

Werkmap Techniek | Deel 4 Bijlage D-3 

63

Bijlage E. 

Antwoorden behorende bij de diverse opdrachten: 

Opdracht 1 Staalconstructies 

a. De vierhoek ”schaart” en is constructief slap. 

b. De driehoek is constructief stijf. 

c. De vierhoek (nu verdeeld in 2 driehoeken) is constructief stijf. 

d. De driehoeken zijn stijf maar de constructie is slap op de verbindingspunten van de driehoeken. 

e. Nu is de hele constructie stijf. 

Opdracht 2 Hijsinstallaties 

64 

Aantal Trekkracht aan unster Ingehaalde Last Verrichte arbeid 

koorddelen koordlengte (G) (A) 

gram cm gram gcm kgm 

d g l G = d x g A = g x l A / 100 000 

Opdracht I 1 1425 25 1425 35625 0,36 

Opdracht II 2 713 50 1425 35625 0,36 

Opdracht III 6 238 150 1425 35625 0,36 

Antwoorden: 

Uitgangspunt: de kracht in het hijskoord is vanaf de UNSTER tot daar waar je trekt overal gelijk. 

Opdracht I hijst het zwaarst, want je trekt direct aan de LAST. De benutte schijven dienen alleen 

voor de geleiding van het koord. 

De LAST weegt, inclusief onderblok, 1425 gram of 1,43 kg. Het is moeilijk de UNSTER zuiver 

af te lezen. Dus een marge van plus of min 25 gram is heel acceptabel. In het geval van een 

veel grotere afwijking kan door de Techniek Coach de nulstand van de UNSTER gecontroleerd 

en ingesteld worden. Het is vanzelfsprekend dat de LAST in alle hijsopdrachten een gelijk gewicht 

heeft. 

De verrichte Arbeid, in rekenkundige term: Arbeid = Kracht x Weg, is bij alle drie de opdrachten 

gelijk. De conclusie dat de verrichte arbeid gelijk blijft, zolang het te hijsen gewicht en hijshoogte 

niet wijzigen, is belangrijker dan de nauwkeurigheid van de berekende getallen. 

De vraag betreffende het aantal benodigde schijven, dat noodzakelijk is om met een trekkracht 

van maximaal 15 kg je eigen gewicht te kunnen hijsen, wordt uitgevoerd met de methode zoals 

gebruikt in de tabel. 

Stel eigen gewicht: 60 kg 

G = d x g Berekening: 60 000 = d x 15 000 dus d = 4 

Bijlage E Antwoordenlijsten | Werkmap Techniek

Om een LAST van 60 kg aan 4 koorddelen te hangen zijn twee onderen twee bovenschijven noodzakelijk. 

Namelijk iedere onder- of bovenschijf samen, correspondeert met twee koorddelen. 

Echter bedraagt het eigen gewicht bijvoorbeeld 65 kg en doen we de berekening opnieuw, dan 

komen we aan 4,3333 koorddelen. Omdat we alleen met twee koorddelen per schijf kunnen 

werken, zijn in dit geval dus drie onderen drie bovenschijven nodig. De trekkracht wordt dan, 

volgens de eerder gevolgde rekenmethode, lager dan 15 kg, namelijk 10,8 kg. 

Opdracht 3 Meettechniek 

Maat buitendiameter A 

Maat buitendiameter B 

Maat buitendiameter C 

Maat buitendiameter D 

Maat buitendiameter E 

Maat binnendiameter F 

Maat binnendiameter G 

Dieptemaat gat H 

Hoogte maat 1 

Hoogte maat 2 

Hoogte maat 3 

Hoogte maat 4 

Hoogte maat 5 

Hoogte maat 6 

58,0 mm 

41,0 mm 

36,3 mm 

28,8 mm 

18,0 mm 

24,0 mm 

41,1 mm 

10,0 mm 

20,0 mm 

18,0 mm 

13,5 mm 

12,5 mm 

10,0 mm 

20,0 mm 

Alle ronde maten zoals 58 mm dienen geschreven te worden als 58,0 mm (om de nauwkeurigheid 

aan te geven). 

Opdracht 5a Weerstanden * 

U in Volt I in Ampère R in Ohm 

Weerstand 1 0,09 0,075 1,2 

Weerstand 2 1,28 0,0705 18,1 

Weerstand 3 2,22 0,0673 32,9 

Weerstand 4 3,6 0,0619 58,1 

Weerstand 5 4,72 0,0573 82,3 

Weerstand 6 6,09 0,0512 118,9 

N.B. afwijkingen in de resultaten kunnen ontstaan door onnauwkeurigheden van de diverse 

componenten. Nauwkeurigheid ca. 10%. 

Werkmap Techniek | Antwoordenlijsten Bijlage E 

65

Opdracht 5b 

Staafje 1 

Staafje 2 

Staafje 3 

Staafje 4 

Staafje 5 

Staafje 6 

66 

is van 

is van 

is van 

is van 

is van 

is van 

Opdracht 7 Fruitbatterij 

hout 

kunststof (perspex) 

roestvast staal 

rood koper 

geel koper (messing) 

aluminium 

Geleiding 

en niet geleidend 

en niet geleidend 

en wel geleidend 




Je ziet dat, indien alle elektroden goed zijn aangebracht, het klokje een tijd aangeeft. Dit hoeft niet 

de juiste tijd te zijn! 

Dit komt doordat het vruchtzuur een potentiaal verschil (een elektro-chemische reactie die zich uit in 

de vorm van een kleine elektrische spanning) veroorzaakt tussen de beide (verschillende) elektroden. 

We gebruiken 2 stuks fruit en dubbele elektroden om voldoende spanning op te wekken voor het 

klokje. 

Dit komt overeen met de noodzaak om 1 of meerdere batterijen te gebruiken in elektrische apparaten 

afhankelijk van de vereiste spanning. 

Opdracht 9 Digitale Techniek 

1 2 3 4 5 6 7 8 

0 1 1 1 1 1 1 0 0 

1 0 1 1 0 0 0 0 0 

2 1 1 0 1 1 0 1 0 

3 1 1 1 1 0 0 1 0 

4 0 1 1 0 0 1 1 0 

5 1 0 1 1 0 1 1 0 

6 1 0 1 1 1 1 1 0 

7 1 1 1 0 0 0 0 0 

8 1 1 1 1 1 1 1 0 

9 1 1 1 1 0 1 1 0 

1 2 3 4 5 6 7 8 

A 1 1 1 0 1 1 1 0 

B 1 1 1 1 1 1 1 0 

C 1 0 0 1 1 1 0 0 

D 1 1 1 1 1 1 0 0 

E 1 0 0 1 1 1 1 0 

F 1 0 0 0 1 1 1 0 

H 0 1 1 0 1 1 1 0 

P 1 1 0 0 1 1 1 0 

U 0 1 1 1 1 1 0 0 


Digitale aanduidingen vind je ook op: 

Lichtreclames. 

Thermometers. 

Rekenmachines. 

Weegapparatuur. 

Snelheidsmeters. 

Lichtkranten. 

Klokken, wekkers en stopwatches. 

Magnetrons. 

Audio- en videoapparatuur. 

Informatiepanelen. 

Mobiele telefoons. 

Werkmap Techniek | Antwoordenlijsten Bijlage E 

67

F. Notities 

68

TOP PABO-Boek#19.indd - Techniek Coach

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?