Kijkwijzer HAVO Rijkdom en weelde.pdf - Gemeentemuseum Den ...
Kijkwijzer HAVO Rijkdom en weelde.pdf - Gemeentemuseum Den ...
Kijkwijzer HAVO Rijkdom en weelde.pdf - Gemeentemuseum Den ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ijKdom <strong>en</strong> <strong>weelde</strong><br />
eindexam<strong>en</strong>KijKwijzer<br />
in sam<strong>en</strong>werking met<br />
het mauritshuis<br />
voortgezet onderwijs<br />
Havo, niveau <br />
2012 - 2013
Hoe Het werKt<br />
voor de leerling<br />
Deze eindexam<strong>en</strong>kijkwijzer leidt je langs kunstwerk<strong>en</strong><br />
uit verschill<strong>en</strong>de tijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> windstrek<strong>en</strong> in het<br />
Geme<strong>en</strong>temuseum D<strong>en</strong> Haag. Stuk voor stuk hebb<strong>en</strong><br />
ze iets te mak<strong>en</strong> met het exam<strong>en</strong>thema RIJKDOM EN<br />
WEELDE.<br />
Hoe ga je te werK<br />
E<strong>en</strong> clipboard kun je bij de infobalie in de hal l<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Je vindt bij ieder werk e<strong>en</strong> afbeelding, e<strong>en</strong><br />
aanduiding waar je het kunt vind<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> tekst <strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kele opdracht<strong>en</strong>.<br />
Je hoeft bij e<strong>en</strong> werk niet met de tekst te beginn<strong>en</strong>.<br />
Ga rustig zitt<strong>en</strong> op zaal, bekijk het werk, <strong>en</strong> begin<br />
met de vrag<strong>en</strong>. Pas wanneer je aan meer informatie<br />
toe b<strong>en</strong>t, kun je de introductie raadpleg<strong>en</strong>.<br />
Op de plattegrond in je kijkwijzer kun je zi<strong>en</strong> waar<br />
je b<strong>en</strong>t.<br />
voor de doc<strong>en</strong>t<br />
We rad<strong>en</strong> aan om voor deze kijkwijzer minimaal<br />
1,5 uur de tijd te nem<strong>en</strong> of van te vor<strong>en</strong> e<strong>en</strong> selectie<br />
te mak<strong>en</strong>.<br />
De inrichting van het museum is aan wisseling<strong>en</strong><br />
onderhevig. De afdeling Educatie doet haar best<br />
deze eindexam<strong>en</strong>kijkwijzer up-to-date te houd<strong>en</strong>,<br />
het kan echter voorkom<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> kunstwerk van<br />
deze kijkwijzer tijdelijk niet te zi<strong>en</strong> is.<br />
Neem om het museumbezoek goed te lat<strong>en</strong> verlop<strong>en</strong><br />
van te vor<strong>en</strong> contact op met de afdeling Educatie,<br />
tel.: 070 – 3381 120.<br />
De afdeling Educatie van het Geme<strong>en</strong>temuseum D<strong>en</strong> Haag staat niet in voor de juistheid van de inhoud<br />
van de voor deze kijkwijzer als bron gebruikte websites <strong>en</strong> publicaties <strong>en</strong> neemt ge<strong>en</strong> verantwoordelijkheid<br />
voor de gevolg<strong>en</strong> van ev<strong>en</strong>tuele fout<strong>en</strong> in deze kijkwijzer.<br />
Het antwoordmodel van deze exam<strong>en</strong>tour is uiteraard niet geplaatst op de website van het museum.<br />
Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> deze telefonisch of per e-mail aanvrag<strong>en</strong> bij de afdeling Educatie van maandag t/m vrijdag<br />
van 9.00 - 16.00 uur (tel. 070 - 33 81 120 of educatie@geme<strong>en</strong>temuseum.nl).<br />
© Geme<strong>en</strong>temuseum D<strong>en</strong> Haag<br />
December 2012<br />
Afdeling Educatie<br />
Tekst: Andrea Freckmann<br />
Vormgeving: Afdeling Foto & Vorm<br />
2<br />
plattegrond<br />
Begane grond<br />
17 19<br />
16<br />
SHO P<br />
GEMEENTE<br />
MUSEU M<br />
Het wonder van delfts Blauw<br />
SHOP MAURITSHUI S<br />
geme<strong>en</strong>temuseum<br />
mauritshuis<br />
AUL A<br />
1 e verdieping<br />
mondriaan & de stijl<br />
36<br />
48<br />
MUSEU M<br />
ATELIER<br />
mauritshuis<br />
ontdek het moderne<br />
3<br />
26<br />
25<br />
24
t<strong>en</strong>toonstelling mauritsHuis zaal 48, 1 e verdieping<br />
kunst<strong>en</strong>aar / uitvoerder<br />
Quint<strong>en</strong> massys<br />
titel<br />
madonna <strong>en</strong> kind<br />
datering<br />
voor 1530<br />
materiaal<br />
olieverf op paneel<br />
afmeting<strong>en</strong><br />
75 x 63 cm<br />
objectnummer<br />
842 langdurig bruikle<strong>en</strong> van<br />
het rijksmuseum aan het<br />
mauritshuis<br />
4<br />
van icoon naar ezelscHilderij<br />
QUINTEN MASSYS<br />
Je hoeft niet met onderstaande tekst<br />
te beginn<strong>en</strong>.<br />
Ga rustig zitt<strong>en</strong>, bekijk het werk, <strong>en</strong><br />
begin met de vrag<strong>en</strong>. Pas wanneer je<br />
aan meer informatie toe b<strong>en</strong>t, kun je<br />
deze introductie raadpleg<strong>en</strong>.<br />
Wandel<strong>en</strong>d door musea voor westerse<br />
kunstgeschied<strong>en</strong>is kan het niemand<br />
ontgaan dat schilderij<strong>en</strong> van ruwweg<br />
1450 er heel anders uitzi<strong>en</strong> dan die<br />
van daarna. De belangrijkste red<strong>en</strong><br />
daarvoor is bladgoud. De meeste<br />
schilderij<strong>en</strong> van voor 1450 zijn letterlijk<br />
vergulde panel<strong>en</strong> met gekleurde<br />
figur<strong>en</strong>, terwijl die van daarna op zijn<br />
hoogst zijn gevat in e<strong>en</strong> omvangrijke<br />
vergulde lijst.<br />
Oorspronkelijk werd het overvloedige<br />
gebruik van bladgoud in de schilderkunst<br />
overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> van de Byzantijnse<br />
schilderkunst. In Byzantium vervuld<strong>en</strong> icon<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
duidelijk afgebak<strong>en</strong>de functie binn<strong>en</strong> de eredi<strong>en</strong>st,<br />
vergulding was liturgisch voorschrift. In West-Europa<br />
ontbrak<strong>en</strong> dergelijke richtlijn<strong>en</strong>. Als gevolg daarvan<br />
wedijverd<strong>en</strong> religieuze instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> privéperson<strong>en</strong><br />
om het mooiste <strong>en</strong> rijkste altaarstuk.<br />
Beschilderde altaarstukk<strong>en</strong> war<strong>en</strong> vanaf de tweede<br />
helft van de 13e eeuw vooral in gebruik onder burgers<br />
in de sted<strong>en</strong>, terwijl prins<strong>en</strong> <strong>en</strong> edellied<strong>en</strong> vasthield<strong>en</strong><br />
aan de veel kostbaarder goudsmeedkunst: tabernakels<br />
<strong>en</strong> schrijn<strong>en</strong> van goud, verguld met zilver. Schilderij<strong>en</strong><br />
met bladgoud imiteerd<strong>en</strong> de vorm<strong>en</strong>taal van zulk<br />
edelsmeedwerk. De hoeveelheid bladgoud in de<br />
geschilderde voorstelling nam geleidelijk af gedur<strong>en</strong>de<br />
de 15e eeuw <strong>en</strong> leidde uiteindelijk tot het zog<strong>en</strong>aamde<br />
ezelschilderij, zonder goud.<br />
Quint<strong>en</strong> Massys (I) (1466-1530) was e<strong>en</strong> Zuid-<br />
Nederlands schilder, <strong>en</strong> wordt beschouwd als<br />
de laatste belangrijke verteg<strong>en</strong>woordiger van de<br />
Vlaamse Primitiev<strong>en</strong>. Vlaamse Primitiev<strong>en</strong> is de<br />
b<strong>en</strong>aming van e<strong>en</strong> groep<br />
kunstschilders uit de lage<br />
land<strong>en</strong> van de 15e <strong>en</strong><br />
begin 16e eeuw, voornamelijk<br />
werkzaam rond<br />
de bloei<strong>en</strong>de sted<strong>en</strong><br />
Brugge <strong>en</strong> G<strong>en</strong>t.<br />
De werk<strong>en</strong> van de Vlaamse<br />
primitiev<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gek<strong>en</strong>merkt door hun<br />
lev<strong>en</strong>dige <strong>en</strong> gedetailleerde<br />
schildertechniek<br />
waarin op e<strong>en</strong> naturalistische<br />
wijze de zichtbare<br />
wereld wordt afgebeeld.<br />
In de regel zijn hun<br />
werk<strong>en</strong> uitgevoerd op<br />
duurzame eik<strong>en</strong>hout<strong>en</strong><br />
panel<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> verfijnde<br />
olieverftechniek. Hoewel<br />
Jan van Eyck van oudsher<br />
werd aanzi<strong>en</strong> als de<br />
‘uitvinder’ van de olieverftechniek,<br />
heeft hij de<br />
techniek slechts verfijnd.<br />
Hij voerde de zog<strong>en</strong>aamde<br />
‘glaceertechniek’ tot e<strong>en</strong><br />
ongezi<strong>en</strong> meesterschap.<br />
Hierbij word<strong>en</strong> dunne <strong>en</strong><br />
doorzichtige lag<strong>en</strong><br />
olieverf op e<strong>en</strong> gladde<br />
witte ondergrond over<br />
elkaar aangebracht. Doordat het licht door de<br />
verschill<strong>en</strong>de kleurlag<strong>en</strong> kan dring<strong>en</strong> <strong>en</strong> door<br />
de witte ondergrond wordt weerkaatst, ontstaan<br />
bijzonder diepe kleur<strong>en</strong> in oneindig veel nuances.<br />
Bronn<strong>en</strong><br />
Eindexam<strong>en</strong> tehatex havo 2013: <strong>Rijkdom</strong> <strong>en</strong><br />
Weelde (digischool) http://moodle.digischool.nl/<br />
mod/resource/view.php?id=10867<br />
www.wikipedia.com<br />
Duccio, rucellai Madonna, 1285<br />
5
t<strong>en</strong>toonstelling mauritsHuis zaal 48, 1 e verdieping<br />
6<br />
opdracHt<strong>en</strong><br />
De Madonna van Duccio (in je kijkwijzer) is e<strong>en</strong><br />
voorbeeld van middeleeuwse schilderkunst.<br />
De Madonna met kind van Massys (hier op zaal) is<br />
e<strong>en</strong> voorbeeld van e<strong>en</strong> schilderij uit de R<strong>en</strong>aissance.<br />
Dat zie je in e<strong>en</strong> oogopslag. Waaraan?<br />
Beschrijf in trefwoord<strong>en</strong> de omgeving waarin<br />
Massys de Madonna plaatst.<br />
Hoe creëert Massys ruimte-illusie in zijn schilderij?<br />
Vergelijk met het schilderij van Duccio.<br />
Vergelijk de Madonna van Massys met de Madonna<br />
van Duccio. Ga in op aspect<strong>en</strong> van de voorstelling <strong>en</strong><br />
de vormgeving die je belangrijk vindt.<br />
De werk<strong>en</strong> van de Vlaamse primitiev<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gek<strong>en</strong>merkt door hun verfijnd gebruik van olieverf.<br />
Dankzij e<strong>en</strong> nieuwe glaceertechniek kond<strong>en</strong> ze bijzonder<br />
diepe kleur<strong>en</strong> in oneindig veel nuances schilder<strong>en</strong>.<br />
Quint<strong>en</strong> Massys (I) wordt beschouwd als de laatste<br />
belangrijke verteg<strong>en</strong>woordiger van de Vlaamse<br />
Primitiev<strong>en</strong>.<br />
Welk effect bereikte hij met het weergev<strong>en</strong> van de<br />
voorstelling in deze fijne schildertechniek?<br />
In West-Europa wedijverd<strong>en</strong> religieuze instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
privéperson<strong>en</strong> om het mooiste <strong>en</strong> rijkste altaarstuk.<br />
Het verdwijn<strong>en</strong> van bladgoud als achtergrond maakte<br />
schilderij<strong>en</strong> niet goedkoper.<br />
Schilderij<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> hierdoor namelijk niet minder<br />
pronkvol. Leg dit uit aan de hand van dit voorbeeld.<br />
7
t<strong>en</strong>toonstelling mauritsHuis zaal 36, 1 e verdieping<br />
Clara Peeters Stillev<strong>en</strong> met kaz<strong>en</strong>,<br />
amandel<strong>en</strong> <strong>en</strong> krakeling<strong>en</strong>,<br />
ca. 1615<br />
8<br />
stillev<strong>en</strong> in de 17 e eeuw<br />
cLARA PEETERS<br />
Je hoeft niet met onderstaande tekst te beginn<strong>en</strong>.<br />
Ga rustig zitt<strong>en</strong>, bekijk het werk, <strong>en</strong> begin met de<br />
vrag<strong>en</strong>. Pas wanneer je aan meer informatie toe b<strong>en</strong>t,<br />
kun je deze introductie raadpleg<strong>en</strong>.<br />
De Antwerpse clara<br />
Peeters (1589 - na 1621)<br />
is e<strong>en</strong> van de weinige<br />
vrouwelijke schilders uit<br />
de 17e eeuw <strong>en</strong> één van<br />
de pioniers in de ontwikkeling<br />
van het stillev<strong>en</strong><br />
als g<strong>en</strong>re in de vroege 17e<br />
eeuw. Haar werk maakt<br />
deel uit van de Vlaamse<br />
barokschilderkunst.<br />
Ze had zich gespecialiseerd<br />
in stillev<strong>en</strong>s met<br />
prachtige voorwerp<strong>en</strong>,<br />
heerlijke vrucht<strong>en</strong>,<br />
exotische bloem<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kostbaar voedsel.<br />
Peeters voegde soms miniatuurzelfportrett<strong>en</strong> toe<br />
in het glanz<strong>en</strong>de oppervlak van de kann<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
de nauwgezette details van haar stillev<strong>en</strong>s.<br />
Het zelfportret in miniatuur werd al in 1434 door<br />
Jan van Eyck toegepast in zijn portret van het echtpaar<br />
Arnolfini. Clara Peeters was één van de eerst<strong>en</strong><br />
die het in 17e-eeuwse stillev<strong>en</strong>s gebruikte. Het ging<br />
bij haar niet om e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel zelfportret, maar om soms<br />
wel vijf of zes zelfportretjes in e<strong>en</strong> schilderij.<br />
De stillev<strong>en</strong>s uit de Vlaams-Nederlandse schilderkunst<br />
uit de 17e eeuw zijn vooral beroemd om de<br />
stofuitdrukking, de weergave van het oppervlak van<br />
e<strong>en</strong> voorwerp. In één stillev<strong>en</strong> laat de schilder zijn<br />
vaardigheid zi<strong>en</strong> om tegelijkertijd bijvoorbeeld het<br />
karakter van e<strong>en</strong> satijn<strong>en</strong> kleed, e<strong>en</strong> droog brood,<br />
e<strong>en</strong> mat ei, bedauwde druiv<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> hard glanz<strong>en</strong>d<br />
glas <strong>en</strong> e<strong>en</strong> parelmoer<strong>en</strong> schelp weer te gev<strong>en</strong>.<br />
Vaak gebruikt<strong>en</strong> schilders hun geliefde object<strong>en</strong><br />
telk<strong>en</strong>s opnieuw.<br />
Er bestaan verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> stillev<strong>en</strong>s, die in<br />
typ<strong>en</strong> word<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>. Onderstaand vind je<br />
e<strong>en</strong> kleine selectie. Stillev<strong>en</strong>s l<strong>en</strong><strong>en</strong> zich voor meervoudige<br />
interpretatie, omdat aan stillev<strong>en</strong>s gewoonlijk<br />
ge<strong>en</strong> verhaal t<strong>en</strong> grondslag ligt. Je kunt er dus<br />
meestal meer dan één betek<strong>en</strong>is in zoek<strong>en</strong>.<br />
soort stillev<strong>en</strong> voorwerp<strong>en</strong> symboliek<br />
Pronkstillev<strong>en</strong> Kostbaarhed<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bijzondere vrucht<strong>en</strong><br />
Banketje<br />
Vanitas<br />
Bloemstillev<strong>en</strong><br />
Voorwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
voedingsmiddel<strong>en</strong><br />
hor<strong>en</strong>de bij e<strong>en</strong> maaltijd<br />
Schedels,<br />
gedoofde kaars<strong>en</strong>,<br />
verwelkte bloem<strong>en</strong>,<br />
vergane boek<strong>en</strong>,<br />
omgevall<strong>en</strong> glaz<strong>en</strong><br />
Allerhande verschill<strong>en</strong>de<br />
bloem<strong>en</strong>, al dan niet<br />
bijzonder, soms omgev<strong>en</strong><br />
door insect<strong>en</strong> zoals<br />
vlinders <strong>en</strong> torr<strong>en</strong>.<br />
<strong>Rijkdom</strong>, <strong>weelde</strong><br />
Mogelijk e<strong>en</strong> aanmoediging<br />
tot matigheid, of<br />
e<strong>en</strong> verwijzing naar het<br />
laatste avondmaal. Kan<br />
ook rijkdom weergev<strong>en</strong><br />
IJdelheid <strong>en</strong> zinloosheid<br />
van aards bezit, of het<br />
mem<strong>en</strong>to mori<br />
Mogelijk vergankelijkheid,<br />
maar ook<br />
bewondering voor<br />
de schepping<br />
Fruitstillev<strong>en</strong> Allerhande vrucht<strong>en</strong> Overvloed <strong>en</strong><br />
vruchtbaarheid<br />
Jachtstuk Dode fazant<strong>en</strong>, duiv<strong>en</strong>,<br />
hert<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander wild<br />
Bron<br />
www.wikipedia.com<br />
9
t<strong>en</strong>toonstelling mauritsHuis zaal 36, 1 e verdieping<br />
10<br />
opdracHt<strong>en</strong><br />
Beschrijf in trefwoord<strong>en</strong> wat de schilder heeft<br />
afgebeeld. Tot welke soort wordt dit stillev<strong>en</strong><br />
gerek<strong>en</strong>d, d<strong>en</strong>k je? Zie hiervoor de soort<strong>en</strong><br />
stillev<strong>en</strong>s in de tabel van de introductie.<br />
De stillev<strong>en</strong>s uit de Vlaams-Nederlandse schilderkunst<br />
uit de 17e eeuw zijn vooral beroemd om de<br />
stofuitdrukking. Wat was er zo bijzonder aan?<br />
Leg uit aan de hand van dit schilderij.<br />
Wie d<strong>en</strong>kt aan barokschilderkunst (waarvan dit<br />
schilderij e<strong>en</strong> voorbeeld is), d<strong>en</strong>kt ook mete<strong>en</strong><br />
aan de rol die het licht hierin speelt. Beschrijf<br />
de toepassing van het beeldaspect licht <strong>en</strong> de<br />
werking ervan. Waar bevindt zich de lichtbron?<br />
Met e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamd pronkstillev<strong>en</strong> kan de rijkdom<br />
van de opdrachtgever van het schilderstuk word<strong>en</strong><br />
gesymboliseerd. Valt het stillev<strong>en</strong> van Peeters<br />
onder deze noemer? Geef argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hiervoor<br />
of -teg<strong>en</strong>.<br />
Peeters voegde soms miniatuurzelfportrett<strong>en</strong><br />
toe in het glanz<strong>en</strong>de oppervlak van de kann<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de nauwgezette details van haar stillev<strong>en</strong>s.<br />
Waarom, d<strong>en</strong>k je?<br />
Hoe vaak <strong>en</strong> waar precies heeft ze zich zelf hier<br />
afgebeeld?<br />
11
t<strong>en</strong>toonstelling ontdeK Het moderne zaal 25, 1 e verdieping<br />
12<br />
goud in de 20 e eeuw<br />
DAAN VAN GOLDEN<br />
Je hoeft niet met onderstaande tekst te beginn<strong>en</strong>.<br />
Ga rustig zitt<strong>en</strong>, bekijk het werk, <strong>en</strong> begin met de<br />
vrag<strong>en</strong>. Pas wanneer je aan meer informatie toe b<strong>en</strong>t,<br />
kun je deze introductie raadpleg<strong>en</strong>.<br />
Voor Daan van Gold<strong>en</strong> (*1936) bestaat de scheiding<br />
tuss<strong>en</strong> kunst <strong>en</strong> lev<strong>en</strong> niet. De kunst staat dicht bij<br />
zijn lev<strong>en</strong>. Zijn eig<strong>en</strong> wereld, dat wat hem persoonlijk<br />
bezig houdt, vormt het uitgangspunt van zijn kunst.<br />
Onder invloed van zijn verblijf in Japan van 1962 tot<br />
1964 veranderde zijn stijl radicaal. Het wild geschilderde<br />
werk liet hij achter zich, zijn nieuwe werk was<br />
beheerst <strong>en</strong> op de vorm gericht. Terwijl hij in zijn<br />
lev<strong>en</strong>sonderhoud voorzag met het gev<strong>en</strong> van Engelse<br />
les <strong>en</strong> het spel<strong>en</strong> van bijroll<strong>en</strong> in Japanse gangsterfilms,<br />
begon hij de decoratieve patron<strong>en</strong> van stukk<strong>en</strong><br />
textiel <strong>en</strong> verpakkingspapier over te nem<strong>en</strong> op het<br />
doek. Het nieuwe werk ontstond, verklaarde hij later,<br />
om tot rust te kom<strong>en</strong>. Ook was hij af van het probleem<br />
‘wat’ <strong>en</strong> ‘hoe’ te schilder<strong>en</strong> in de nieuwe omgeving.<br />
Het overnem<strong>en</strong> van patron<strong>en</strong> bepaalde zijn werk voor<br />
de rester<strong>en</strong>de anderhalf jaar die hij in Japan doorbracht.<br />
De schilderij<strong>en</strong> van Daan van Gold<strong>en</strong> ontstaan uiterst<br />
langzaam. Als voorbeeld hiervan vertelt hij de<br />
volg<strong>en</strong>de anekdote: To<strong>en</strong> ik nog aan de lange hav<strong>en</strong><br />
in Schiedam woonde, war<strong>en</strong> ze in de omgeving aan<br />
het bouw<strong>en</strong>. Daar kon ik op uitkijk<strong>en</strong>. In die periode<br />
was ik begonn<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> schilderij. Er war<strong>en</strong> zestig<br />
woning<strong>en</strong> gebouwd, to<strong>en</strong> ik het schilderij af had.<br />
Het lijkt wel op monnik<strong>en</strong>werk: de monotonie <strong>en</strong><br />
discipline van het schilder<strong>en</strong> <strong>en</strong> de precieze uitvoering<br />
is voor hem e<strong>en</strong> vorm van meditatie.<br />
Om zo scherp mogelijke contour<strong>en</strong> te krijg<strong>en</strong>,<br />
gebruikt Van Gold<strong>en</strong> sjablon<strong>en</strong> <strong>en</strong> tape. Aanvankelijk<br />
schilderde hij met olieverf, maar al spoedig ging hij<br />
over naar Japanse lakverf, die als e<strong>en</strong> dunne, gladde<br />
film over het doek gelegd kon word<strong>en</strong>. Het onpersoonlijke,<br />
bijna industriële uiterlijk dat zijn schilderij<strong>en</strong> op<br />
die manier kreg<strong>en</strong>, beviel hem.<br />
De werk<strong>en</strong> van Daan van Gold<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bijna<br />
morele implicatie: het gaat erom dat we op integere<br />
wijze met de ding<strong>en</strong> omgaan, dat we ze met respect<br />
behandel<strong>en</strong>. Het kunst<strong>en</strong>aarsschap, zei hij, is e<strong>en</strong><br />
houding t<strong>en</strong> opzichte van het lev<strong>en</strong>. En dat omvat<br />
alles wat je doet. Elke daad moet goed zijn […].<br />
Karel Schampers schreef over Daan van Gold<strong>en</strong>:<br />
Dat is wat ik zo bewonder […]: de m<strong>en</strong>selijkheid die<br />
er uit spreekt, de toewijding waarmee het gemaakt is.<br />
In dat m<strong>en</strong>selijke, in die og<strong>en</strong>schijnlijk simpele ding<strong>en</strong><br />
zit e<strong>en</strong> aandacht <strong>en</strong> liefde die het heel bijzonder maakt.<br />
En die het bov<strong>en</strong> het alledaagse doet uitstijg<strong>en</strong>.<br />
13<br />
kunst<strong>en</strong>aar / uitvoerder<br />
daan van gold<strong>en</strong><br />
titel<br />
relic<br />
datering<br />
1964-1989<br />
afmeting<strong>en</strong><br />
70,5 x 48 cm<br />
materiaal<br />
lakverf <strong>en</strong> goudverf op hout<br />
objectnummer<br />
1039457<br />
Bronn<strong>en</strong><br />
Daan van Gold<strong>en</strong>,<br />
The p<strong>en</strong>cil of nature,<br />
© Museum Boijmans<br />
van Beuning<strong>en</strong>, Daan<br />
van Gold<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
auteurs, 1999<br />
Daan van Gold<strong>en</strong>,<br />
26 februari – 28 maart<br />
1978, Stedelijk Museum<br />
Schiedam
t<strong>en</strong>toonstelling ontdeK Het moderne zaal 25, 1 e verdieping<br />
14<br />
opdracHt<strong>en</strong><br />
Maak e<strong>en</strong> bondige beeldbeschrijving van het<br />
schilderij. Besteed hierbij ook aandacht aan:<br />
het kleurgebruik <strong>en</strong> de toets.<br />
E<strong>en</strong> icoon is e<strong>en</strong> afbeelding van christus, de Moeder<br />
Gods of heilig<strong>en</strong>. De Rucellai Madonna van Duccio<br />
(in je kijkwijzer) is er e<strong>en</strong> voorbeeld van. Icon<strong>en</strong> zijn<br />
meestal geschilderd op e<strong>en</strong> hout<strong>en</strong> paneel. Bij het<br />
schilder<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t er rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> te word<strong>en</strong><br />
met bepaalde regels. Deze regels zijn vervat in de<br />
schildersboek<strong>en</strong> (de zg. canon) <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de bedoeling<br />
voor zuiverheid <strong>en</strong> uniformiteit te zorg<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet<br />
af te wijk<strong>en</strong> van de leerstelling<strong>en</strong> van de kerk. E<strong>en</strong><br />
icoon wordt in principe niet gesigneerd, omdat m<strong>en</strong><br />
ervan uitgaat dat het Gods hand is die het schilder<strong>en</strong><br />
begeleidde.<br />
Daan van Gold<strong>en</strong> refereert met dit werk naar de<br />
icon<strong>en</strong> uit de middeleeuwse schilderkunst. Hiermee<br />
wordt niet de voorstelling bedoeld, maar bepaalde<br />
aspect<strong>en</strong> van de vormgeving. Welke overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />
zie je tuss<strong>en</strong> dit werk <strong>en</strong> de Rucellai Madonna van<br />
Duccio?<br />
Wat is de betek<strong>en</strong>is van dit werk, d<strong>en</strong>k je? Zou je<br />
bijvoorbeeld kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> dat het e<strong>en</strong> hed<strong>en</strong>daags<br />
icoon is? Verwerk hierbij je eig<strong>en</strong> associaties <strong>en</strong>/of<br />
raadpleeg de introductie in deze kijkwijzer.<br />
Niet alle<strong>en</strong> de titel Relic <strong>en</strong> de vormgeving van het<br />
werk verwijz<strong>en</strong> naar de religieuze schilderkunst.<br />
De orthodoxie leert dat door e<strong>en</strong> icoon te er<strong>en</strong>, de<br />
gelovige in verbinding treedt met God. E<strong>en</strong> gelovige<br />
vereert e<strong>en</strong> icoon door het slaan van e<strong>en</strong> kruis, door<br />
er voor te bidd<strong>en</strong>, door het mak<strong>en</strong> van buiging<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
door de icoon ev<strong>en</strong>tueel te kuss<strong>en</strong>.<br />
Probeer e<strong>en</strong> verband te legg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de manier<br />
waarop Daan van Gold<strong>en</strong> werkt <strong>en</strong> de rituel<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong> de kerk. Raadpleeg hiervoor ook de<br />
introductie in je kijkwijzer.<br />
15
t<strong>en</strong>toonstelling ontdeK Het moderne<br />
kunst<strong>en</strong>aar / uitvoerder<br />
michael raedecker<br />
titel<br />
The reflex<br />
datering<br />
2003<br />
materiaal<br />
olieverf, draad, gar<strong>en</strong><br />
objectnummer<br />
1020398<br />
16<br />
BorduurwerK <strong>en</strong> scHilderKunst<br />
MIcHAEL RAEDEcKER<br />
Je hoeft niet met onderstaande tekst te beginn<strong>en</strong>.<br />
Ga rustig zitt<strong>en</strong>, bekijk het werk, <strong>en</strong> begin met de<br />
vrag<strong>en</strong>. Pas wanneer je aan meer informatie toe b<strong>en</strong>t,<br />
kun je deze introductie raadpleg<strong>en</strong>.<br />
Tot in de 19e eeuw werd het werkveld van kunst <strong>en</strong><br />
kunstnijverheid bepaald door de organisatie van de<br />
gild<strong>en</strong>. Fraai borduurwerk in zijde voor de kleding<br />
van de welgestelde burgerij was bijvoorbeeld in de<br />
17e eeuw het werk van professionele borduurders.<br />
In veel Nederlandse sted<strong>en</strong> war<strong>en</strong> zij ver<strong>en</strong>igd in<br />
hetzelfde Sint-Lucasgilde als de kunstschilders.<br />
M<strong>en</strong> sprak ook wel van ‘schilder<strong>en</strong> met de naald’.<br />
De voorbeeldboek<strong>en</strong> die de borduurders <strong>en</strong> schilders<br />
gebruikt<strong>en</strong>, kwam<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>. Maar ook bijvoorbeeld<br />
kostuumseries die werd<strong>en</strong> gepubliceerd in boek- of<br />
pr<strong>en</strong>tvorm, werd<strong>en</strong> zowel door kleermakers als door<br />
schilders bestudeerd. In de 18e eeuw leidde het<br />
ver<strong>en</strong>ig<strong>en</strong> van zowel de kunst<strong>en</strong>aar als de kunst-<br />
ambacht<strong>en</strong> tot conflict<strong>en</strong> <strong>en</strong> uiteindelijk tot opheffing<br />
van het Sint-Lucasgilde.<br />
Er is sprake van e<strong>en</strong> interessante overlap tuss<strong>en</strong><br />
borduurwerk <strong>en</strong> schilderkunst in e<strong>en</strong> aantal fraaie<br />
Nederlandse stillev<strong>en</strong>s die geheel zijn uitgevoerd in<br />
zijd<strong>en</strong> borduurwerk. In het Fries Museum bevind<strong>en</strong><br />
zich twee stillev<strong>en</strong>s uit 1952, die grote verwantschap<br />
ton<strong>en</strong> met de geschilderde stillev<strong>en</strong>s uit de<br />
17e eeuw.<br />
zaal 24, 1 e verdieping<br />
De Nederlandse kunst<strong>en</strong>aar Michael Raedecker<br />
(*1963) studeerde modeontwerp<strong>en</strong> voordat hij e<strong>en</strong><br />
vervolgstudie in de beeld<strong>en</strong>de kunst<strong>en</strong> koos. Hij zet<br />
de oude traditie van ‘schilder<strong>en</strong> met de naald’ op e<strong>en</strong><br />
hed<strong>en</strong>daagse manier voort. Hij verwerkt stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
borduurt gar<strong>en</strong>s op e<strong>en</strong> met acrylverf bewerkte<br />
ondergrond. Zijn kleurgebruik is vaak minimaal <strong>en</strong> de<br />
afbeelding<strong>en</strong> zijn van alledaagse ding<strong>en</strong>, bijvoorbeeld<br />
e<strong>en</strong> tafel met stoel<strong>en</strong>, wasgoed wapper<strong>en</strong>d aan e<strong>en</strong><br />
waslijn <strong>en</strong> stillev<strong>en</strong>s.<br />
Bronn<strong>en</strong><br />
T<strong>en</strong>toonstellingscatalogus Mode x Kunst. E<strong>en</strong> affaire,<br />
Geme<strong>en</strong>temuseum D<strong>en</strong> Haag, © WBooks 20122<br />
www.wikipedia.nl<br />
Geborduurd schilderij, 1652<br />
Zijde met borduurwerk in zijde,<br />
15 x 23 cm<br />
Fries Museum Leeuwaard<strong>en</strong><br />
17
t<strong>en</strong>toonstelling ontdeK Het moderne zaal 24, 1 e verdieping<br />
18<br />
opdracHt<strong>en</strong><br />
Het geborduurde stillev<strong>en</strong> uit 1652 (in je kijkwijzer)<br />
toont grote verwantschap met de geschilderde<br />
stillev<strong>en</strong>s uit de 17e eeuw. Licht deze uitspraak toe<br />
aan de hand van de voorstelling <strong>en</strong> aspect<strong>en</strong> van de<br />
vormgeving die je belangrijk vindt. Verwerk hierbij<br />
ook de informatie die je eerder in deze kijkwijzer bij<br />
het stillev<strong>en</strong> van Clara Peeters hebt gekreg<strong>en</strong>.<br />
In hoeverre past het materiaal van het geborduurde<br />
stillev<strong>en</strong> bij de voorstelling/de vormgeving?<br />
Zoals het Sint-Lucasgilde de kunst<strong>en</strong>aar <strong>en</strong> de<br />
kunstambacht<strong>en</strong> onder één dak ver<strong>en</strong>igde, zo<br />
br<strong>en</strong>gt Michael Raedecker in zijn werk verschill<strong>en</strong>de<br />
disciplines bij elkaar. Hoe?<br />
Raedecker past het ‘schilder<strong>en</strong> met naald <strong>en</strong> draad’<br />
op e<strong>en</strong> hed<strong>en</strong>daagse manier toe. Vergelijk zijn werk<br />
met het geborduurde schilderij uit 1652. Noem<br />
overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> die je belangrijk<br />
vindt.<br />
Raedecker refereert niet alle<strong>en</strong> naar de techniek<br />
van e<strong>en</strong> geborduurd stillev<strong>en</strong>, maar ook naar het<br />
stillev<strong>en</strong> als g<strong>en</strong>re. Licht deze uitspraak toe.<br />
Wat is de betek<strong>en</strong>is van dit werk, d<strong>en</strong>k je?<br />
19
t<strong>en</strong>toonstelling Het wonder van delfts Blauw zaal 17, Begane grond<br />
kunst<strong>en</strong>aar / uitvoerder<br />
de metaale pot<br />
titel<br />
theebus met schroefdop<br />
datering<br />
1691-1724<br />
materiaal<br />
keramiek, fai<strong>en</strong>ce<br />
objectnummer<br />
0400757<br />
20<br />
Kunstvoorwerp<strong>en</strong> van<br />
uitzonderlijKe waarde<br />
ZWART DELFTS THEEBUS<br />
Je hoeft niet met onderstaande tekst te beginn<strong>en</strong>.<br />
Ga rustig zitt<strong>en</strong>, bekijk het werk, <strong>en</strong> begin met de<br />
vrag<strong>en</strong>. Pas wanneer je aan meer informatie toe b<strong>en</strong>t,<br />
kun je deze introductie raadpleg<strong>en</strong>.<br />
Nog aan het einde van de 16e eeuw was de handel<br />
met Azië e<strong>en</strong> geleg<strong>en</strong>heidsonderneming. Voor e<strong>en</strong><br />
handelsreis werd<strong>en</strong> schep<strong>en</strong> gehuurd of gekocht<br />
<strong>en</strong> zeelied<strong>en</strong> geworv<strong>en</strong>. Na de reis werd de balans<br />
opgemaakt, het schip verkocht <strong>en</strong> het personeel<br />
ontslag<strong>en</strong>. Om sterker in de markt te staan, werd in<br />
1602 de Ver<strong>en</strong>igde Oost-Indische compagnie (VOc)<br />
opgericht. De VOc had eig<strong>en</strong> schep<strong>en</strong> <strong>en</strong> was e<strong>en</strong><br />
belangrijke factor voor de handel <strong>en</strong> de welvaart in<br />
de 17e eeuw. Met de VOc kwam ongeveer 400 jaar<br />
geled<strong>en</strong> chinees porselein naar Nederland.<br />
Delfts blauw, het aardewerk met witte glazuur met<br />
blauwe beschildering, heeft zijn ontstaan te dank<strong>en</strong><br />
aan het blauwwitte chinese exportporselein. Binn<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> mum van tijd was dit verfijnde porselein zo<br />
populair dat de Delftse aardewerkfabrikant<strong>en</strong> de<br />
chinese voorwerp<strong>en</strong> begonn<strong>en</strong> na te boots<strong>en</strong>.<br />
Bij gebrek aan porseleinaarde kond<strong>en</strong> zij echter<br />
alle<strong>en</strong> de vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> decoratiemotiev<strong>en</strong> imiter<strong>en</strong>.<br />
Porselein wordt gemaakt van e<strong>en</strong> speciale kleisoort<br />
die wordt gebakk<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> temperatuur van rond<br />
1400 º c. Porselein is wit <strong>en</strong> e<strong>en</strong> beetje doorschijn<strong>en</strong>d.<br />
De Delftse pott<strong>en</strong>bakkers probeerd<strong>en</strong> het chinese<br />
porselein na mak<strong>en</strong>. Ze maakt<strong>en</strong> aardewerk van gelige<br />
klei, gebakk<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> temperatuur van circa 1000 ºc.<br />
Met het glazuur kond<strong>en</strong> ze alle kleur<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan het<br />
aardewerk. Wanneer porselein breekt, zijn de scherv<strong>en</strong><br />
door <strong>en</strong> door wit. Wanneer aardewerk breekt, zie je<br />
aan de binn<strong>en</strong>kant de kleur van gebakk<strong>en</strong> klei.<br />
Het vroegste Delfts was, in navolging van het eerste<br />
blauwwitte chinese exportporselein, blauwwit<br />
versierd met oosters geïnspireerde voorstelling<strong>en</strong>.<br />
Ook de modell<strong>en</strong> war<strong>en</strong> oosters. To<strong>en</strong> aan het einde<br />
van de 17e eeuw veelkleurig oosters porselein op de<br />
markt kwam, war<strong>en</strong> de plateelbakkers er als de<br />
kipp<strong>en</strong> bij om ook dit gekleurde goed na te boots<strong>en</strong>.<br />
Naast het oosters geïnspireerdeproductassortim<strong>en</strong>t,<br />
begonn<strong>en</strong> de<br />
plateelbakkers ook eig<strong>en</strong><br />
modell<strong>en</strong> <strong>en</strong> versiering<strong>en</strong><br />
toe te pass<strong>en</strong>. Het ruime<br />
aanbod van zowel oosters<br />
als westers Delfts stimuleerde<br />
de vraag naar<br />
oosters porselein met<br />
Europese vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
decoraties. Dit porselein<br />
met westerse motiev<strong>en</strong><br />
is het zog<strong>en</strong>aamde<br />
Chine de commande.<br />
Het getuigt van de<br />
voortdur<strong>en</strong>de wisselwerking<br />
tuss<strong>en</strong> Oost <strong>en</strong> West.<br />
Het verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitstall<strong>en</strong> van oosters porselein<br />
k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> lange traditie. Behalve aan het hof van de<br />
Oranjes, war<strong>en</strong> ook in de huiz<strong>en</strong> van de Hollandse<br />
burgerij modieuze porseleinopstelling<strong>en</strong> al vroeg in<br />
de 17e eeuw te bewonder<strong>en</strong>. Al dan niet in combinatie<br />
met oosters porselein werd Delfts aardewerk te pronk<br />
gezet op consoles of richels langs de wand, in de<br />
haard of op de schouw <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>op kast<strong>en</strong> die speciaal<br />
daarvoor uitkrag<strong>en</strong>de kapp<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong>. Hieruit ontstond<br />
in de 18e eeuw de porseleinkast met glaz<strong>en</strong> deur<strong>en</strong>.<br />
Voor dit type kast ontwikkeld<strong>en</strong> de Delftse plateelbakkers<br />
het kaststel dat uit e<strong>en</strong> onev<strong>en</strong> combinatie<br />
van bekervaz<strong>en</strong> <strong>en</strong> dekselpott<strong>en</strong> bestaat.<br />
Bronn<strong>en</strong><br />
Zaaltekst<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling Het wonder van Delfts<br />
Blauw<br />
Marion van Ak<strong>en</strong>-Fehmers, Titus M. Eliëns, Suzanne<br />
M. R. Lambooy, Het Wonder van Delfts Blauw,<br />
Geme<strong>en</strong>temuseum D<strong>en</strong> Haag,<br />
Waanders uitgevers 2012<br />
Kamerscherm van Japans<br />
lakwerk, ca. 1700-1750,<br />
Koll<strong>en</strong>burg antiquairs,<br />
http://www.koll<strong>en</strong>burgantiquairs.com/nl<br />
21
t<strong>en</strong>toonstelling Het wonder van delfts Blauw zaal 17, Begane grond<br />
22<br />
opdracHt<strong>en</strong><br />
Het verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitstall<strong>en</strong> van oosters porselein<br />
k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> lange traditie. Behalve aan het hof van de<br />
Oranjes, werd<strong>en</strong> ook in de huiz<strong>en</strong> van de Hollandse<br />
burgerij porseleinopstelling<strong>en</strong> al vroeg in de 17e eeuw<br />
te pronk gezet. Dat zie je prima in het popp<strong>en</strong>huis<br />
van koopmansvrouw Sara Rothé uit 1743. Het geeft<br />
e<strong>en</strong> goed beeld van het dagelijks lev<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> rijk<br />
woonhuis in die tijd.<br />
In welke kamers <strong>en</strong> op welke plekk<strong>en</strong> zie je Delfts<br />
blauw/Chinees porselein? Voor de b<strong>en</strong>aming van de<br />
kamers kijk op de waaier met de bijschrift<strong>en</strong>.<br />
Kamer delfts blauw/chinees porselein in/op…<br />
Dit is e<strong>en</strong><br />
Delfts blauw/chinees porselein vind je in de meest<br />
uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de modell<strong>en</strong> (vorm<strong>en</strong>) <strong>en</strong> met oosterse/<br />
westerse of gecombineerde versiering. Kies drie<br />
modell<strong>en</strong> uit het popp<strong>en</strong>huis van Sarah Rothé.<br />
Maak e<strong>en</strong> tek<strong>en</strong>ing van de vorm <strong>en</strong> beschrijf de<br />
versiering. Wat voor voorwerp is het, d<strong>en</strong>k je?<br />
Dit is e<strong>en</strong> Dit is e<strong>en</strong><br />
Versiering Versiering Versiering<br />
Door naar de vorm <strong>en</strong> de versiering te kijk<strong>en</strong>, kom<br />
je er niet achter of het serviesgoed in het popp<strong>en</strong>huis<br />
e<strong>en</strong> voorbeeld is van Delfts blauw of van<br />
Chinees porselein. Geef e<strong>en</strong> verklaring hiervoor <strong>en</strong><br />
betrek hierbij de introductie.<br />
Bekijk de theebus (Zwart Delfts) in de vitrine.<br />
Wie goed kijkt ziet, dat dit theegoed ge<strong>en</strong> Aziatisch<br />
porselein is. Waaraan kun je dat zi<strong>en</strong>?<br />
Theedrink<strong>en</strong> was e<strong>en</strong> kostbare aangeleg<strong>en</strong>heid <strong>en</strong><br />
aanvankelijk aan e<strong>en</strong> beperkte kring voorbehoud<strong>en</strong>.<br />
Na 1680 werd het algeme<strong>en</strong> aanvaard <strong>en</strong> e<strong>en</strong> geliefd<br />
tijdverdrijf.<br />
M<strong>en</strong> trachtte bij theegoed het exotische <strong>en</strong> kostbare<br />
karakter van het theedrink<strong>en</strong> te b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong>.<br />
Hoe? Leg uit aan de hand van dit theebusje <strong>en</strong><br />
betrek hierbij ook de afbeelding van het oosterse<br />
lakwerk in je kijkwijzer.<br />
Hier in de Stijlkamers zie je voorbeeld<strong>en</strong> van bijzondere<br />
wanddecoraties uit oude her<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>. De meest<br />
kostbare manier om e<strong>en</strong> vertrek vorm te gev<strong>en</strong> was<br />
met goudleer - zoals je het ziet in zaal 16 hiernaast.<br />
Goudleer gebruikte m<strong>en</strong> vooral in de formele vertrekk<strong>en</strong><br />
waar onder andere gast<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> verhuizing werd het uiteraard meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Bijna ev<strong>en</strong> waardevol zijn de gewev<strong>en</strong> wandtapijt<strong>en</strong><br />
van deze zaal.<br />
Waar zie je dit soort wanddecoraties terug in het<br />
popp<strong>en</strong>huis van Sara Rothé?<br />
23
t<strong>en</strong>toonstelling Het wonder van delfts Blauw zaal 19, Begane grond<br />
Piramidale bloemhouder, ca. 1690,<br />
collectie Victoria & Albert Museum<br />
Lond<strong>en</strong><br />
24<br />
etaler<strong>en</strong> van macHt, rijKdom<br />
<strong>en</strong> succes<br />
PIRAMIDALE BLOEMHOUDERS<br />
Je hoeft niet met onderstaande tekst te beginn<strong>en</strong>.<br />
Ga rustig zitt<strong>en</strong>, bekijk het werk, <strong>en</strong> begin met de<br />
vrag<strong>en</strong>. Pas wanneer je aan meer informatie toe b<strong>en</strong>t,<br />
kun je deze introductie raadpleg<strong>en</strong>.<br />
Willem III, prins van<br />
Oranje, huwde in 1677<br />
met de Engelse Mary<br />
Stuart. Gezegd wordt<br />
dat Mary II in Engeland<br />
de mode heeft geïntro-<br />
duceerd om in kabinett<strong>en</strong><br />
porselein <strong>en</strong> aardewerk<br />
uit te stall<strong>en</strong>. Als kind<br />
moet Mary al zijn gefascineerd<br />
door oosters<br />
porselein uit het bezit<br />
van haar vader <strong>en</strong> andere<br />
familieled<strong>en</strong> van het<br />
Engelse koningshuis.<br />
Het beger<strong>en</strong>swaardige<br />
porselein stond te pronk<br />
in kunstkabinett<strong>en</strong> in de<br />
paleiz<strong>en</strong> van de Europese<br />
adel <strong>en</strong> werd als kostbaarheid<br />
t<strong>en</strong> gesch<strong>en</strong>ke<br />
gegev<strong>en</strong> aan vorst<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
hun adellijke hoveling<strong>en</strong>.<br />
Deze vaas is e<strong>en</strong> verwijzing<br />
naar het stadhouderlijk<br />
paar Willem III <strong>en</strong> Mary<br />
Stuart. Als verzamelaar<br />
van Delfts had Mary e<strong>en</strong><br />
grote liefde voor de<br />
tulp<strong>en</strong>vaas, waarvan zij<br />
m<strong>en</strong>ig exemplaar heeft besteld. De tulp<strong>en</strong>vaas, ook<br />
vaas met tuit<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd, is het Delfts icoon bij<br />
uitsteek. Vaz<strong>en</strong> met tuit<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> tal van verschijningsvorm<strong>en</strong>,<br />
waaronder imposante piramidevaz<strong>en</strong><br />
zoals deze, van soms wel twee meter hoog.<br />
Tulp<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> in de westelijke wereld geïntroduceerd<br />
door de We<strong>en</strong>se ambassadeur in Turkije, die over de<br />
bloem<strong>en</strong> schreef die hij in 1551 in Turkije had gezi<strong>en</strong>.<br />
Ottomaanse sultans droeg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> tulp op hun tulband<br />
als symbool. De naam tulp is zo afkomstig van het<br />
Perzische woord ‘tulipan’, wat tulband betek<strong>en</strong>t.<br />
De aankomst van e<strong>en</strong> vracht tulp<strong>en</strong>boll<strong>en</strong> in 1562<br />
in Antwerp<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>de het begin van de Europese<br />
tulp<strong>en</strong>teelt. In de 17e eeuw, 1630 - circa 1637, ontstond<br />
er in de Republiek der Zev<strong>en</strong> Ver<strong>en</strong>igde Nederland<strong>en</strong><br />
rond de tulp<strong>en</strong>bol e<strong>en</strong> bizarre tulp<strong>en</strong>manie, ook wel<br />
‘tulp<strong>en</strong>gekte’, ‘tulpomanie’ of ‘boll<strong>en</strong>gekte’ g<strong>en</strong>oemd:<br />
plotseling werd<strong>en</strong> tulp<strong>en</strong>boll<strong>en</strong> speculatieve handelswaar.<br />
De gekte dreef de prijz<strong>en</strong> op tot exorbitante<br />
hoogte, zelfs tot de bol zijn gewicht in goud waard<br />
was. Deze rage was begin 1637 op zijn hoogtepunt.<br />
25
t<strong>en</strong>toonstelling Het wonder van delfts Blauw zaal 19, Begane grond<br />
26<br />
opdracHt<strong>en</strong><br />
Je ziet het mete<strong>en</strong> - deze piramidale bloemhouder<br />
is niet gemaakt voor de Hollandse burgerij.<br />
Hij hoort thuis in e<strong>en</strong> vorstelijk paleis. Maak e<strong>en</strong><br />
beknopte beschrijving van de bloemhouder <strong>en</strong><br />
onderbouw deze uitspraak aan de hand van de<br />
vormgeving.<br />
Ook teg<strong>en</strong>woordig hoort e<strong>en</strong> overdadig boeket bij<br />
e<strong>en</strong> feestelijke ceremonie, e<strong>en</strong> speciale geleg<strong>en</strong>heid<br />
<strong>en</strong> zeker bij e<strong>en</strong> ontvangst in het Koninklijke Huis.<br />
De vaas met tuit<strong>en</strong> is echter uit de mode geraakt.<br />
Geeft e<strong>en</strong> verklaring hiervoor.<br />
De grote belangstelling die hed<strong>en</strong>daagse ontwerpers<br />
voor Delfts blauw hebb<strong>en</strong>, richt zich vooral op<br />
tulp<strong>en</strong>vaz<strong>en</strong>. De ontwerpers Jurg<strong>en</strong> Bey, Studio Job,<br />
Hella Jongerius <strong>en</strong> Alexander van Slobbe liet<strong>en</strong> zich<br />
inspirer<strong>en</strong> door de bloempiramide van Willem III <strong>en</strong><br />
Mary Stuart. Hun ontwerp<strong>en</strong> zie je hiernaast.<br />
Kies e<strong>en</strong> ontwerp dat je aanspreekt <strong>en</strong> maak e<strong>en</strong><br />
schets van het model (de vorm).<br />
In hoeverre refereert de ontwerper naar de originele<br />
bloempiramide? Waarin ligg<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>? D<strong>en</strong>k<br />
aan de functie, de vorm <strong>en</strong> de versiering.<br />
De kamerbetimmering (1720 – 1770) van deze kamer<br />
is afkomstig uit het huis Buit<strong>en</strong>rust dat in de 19e eeuw<br />
bewoond werd door de koningin-weduwe Anna<br />
Paulowna. Het is e<strong>en</strong> bijzonder voorbeeld van namaak<br />
<strong>en</strong> verm<strong>en</strong>ging van elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. De voorstelling<strong>en</strong> op<br />
de panel<strong>en</strong> van deze ruimte zijn ontle<strong>en</strong>d aan illustraties<br />
uit china, <strong>en</strong> aan pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met jachttaferel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ambacht<strong>en</strong> uit ‘Het M<strong>en</strong>selyk Bedryf’ van Jan Luyk<strong>en</strong>.<br />
Het Geme<strong>en</strong>temuseum noemt deze zaal echter ook<br />
wel e<strong>en</strong>s de ‘Japanse Lakkamer’. Waarom, d<strong>en</strong>k je?<br />
Ontwerper:<br />
27