herbergen 2012 - Lilith Ronner van Hooijdonk

herbergen 2012
een project van Stichting Herbergen of de reeks bouw en verbeelding (Elsbeth Ronner, Jelle Ooijevaar,
Johannes van Assem, Lieke van Hooijdonk, Lilith van Assem, Lisa van Wieringen en Trude van Assem)
mede tot stand gekomen
dankzij de volgende
mensen en bedrijven:
vrijwilligers
Alexander Geijzendorffer
Anna Ronner
Anne de Ruijter
Arjen Ronner
Bert van Wieringen
Carla van Assem
Daan Kollmer
Dorothea Ooijevaar
Esdert Kats
Eva Eiselt
Gerard van Wieringen
Hans Peters
Hendrien Kats
Ine Breukelaar
Jan Zwakman
Joost Kind
Jurre Schakel
Karin Maathuis
Kees van Assem
Klaartje Klaver
Klaas Zaal
Lia van Assem
Lia Zwakman
Maarten Horstink
Marco Kowal
Marc-Sybren Kwadijk
Margriet Timmerman
Marielle de Kwaasteniet
Riet Ooijevaar
Rutger Huiberts
Thijs Bakker
Ties van der Schaaf
Tineke Rinzema
Ton Kollmer
Walter van Hooijdonk
Willeke Rotteveel
Willemien Wiersma
opening
Ariadne Verstegen
Avalon
BSTN (Basten Stokhuyzen)
Dorothea Ooijevaar
Peter van Zutphen
Riet Ooijevaar
Ruud Jonker
Ton Ooijevaar
educatie
zesde klas Adriaan
Roland Holstschool
Lupko Koetje
finissage
Lidewij Faber
publiciteit
Artiance Centrum voor
de Kunsten Alkmaar
Babet Ooijevaar
Eerste Bergensche
Boekhandel
particuliere gevers
A. Rinzema
A.M.L. van Wieringen
A.P. Bot
Anke Kuypers
Anna Ronner
Anne Roos Bakker
Annelies Wijdeven
Annet Huis
Arjen Ronner
Bert Dirrix
C.J.P van Erp
C.M.A.G. van Hooijdonk
Carla van Assem
Carmen Buitenhuis
Caroline de Witte
Casper Thomson
Chris Broekema
Dorothea Ooijevaar
Eke Kriek
Elien Smeulders
Elisabeth de Reede
Esdert Kats
Frits David Zeiler
Geert Ellen
Geertje van Hooijdonk
Gerard Hendrix
Gerard van Wieringen
Gerry Ellen
Hans Harmse
Hans Peters
Hendrien Kats
Ida Kramer
J. Swager
J.P.M van Assem
Jan Ilsink
Janny van Wieringen
Jantje Engels
Jeanne van Hooijdonk
Johannes Schakel
Jorine Bakker
Kenzo Oijevaar
Lard Buurman
Lenneke Slinkert
Lia van Assem
Louise van Gisteren
Luc Willekens
Maarten Horstink
Marco Kowal
Margriet Ronner
Marieke Nooren
Marijke de Gruijter
Mark Jansen
Mathilde de Reede
Mathilde Janssen
Matthijs Hattink
Onno Hoekmeijer
Peter Hoekmeijer
Piet Nooren
Reina van Ballegooijen
Ria Nooren
Riet Ooijevaar
Rin Ilsink-van Dijk
Rosa Polle
Sara Vrugt
T.H. Rinzema
Thijs Bakker
Tineke Rinzema
Ton Ooijevaar
Trees Waarlé
Vincent Wittenberg
Walter van Hooijdonk
sponsoren
Avalon
Baarsma Wine Group Holding B.V.
Cultuur Cocktail
Gebroeders Min B.V.
Tent4Rent
Urban Synergy
Vanimedia
Waarlé Grafische Vormgeving
Waldorf Toys
studio vruGt
ABC Achitectuurcentrum Haarlem
AIR Architectuurcentrum Rotterdam
Chr. Muller Touw Groep
VOF H.W. van Gestel
subsidieverleners
Dr. Hofsteestichting
Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Holland
Stichting Stokroos
Stimuleringsfonds voor Architectuur
Stroom Den Haag
VSBfonds
Zabawas

Kinderen worden groot. Dat is jammer. Je nam een kind omdat
je een kind wou en nu zit je met een mens opgescheept. Wat moet
je daarmee?
Midas Dekkers, De Larf, over Kinderen en Metamorfosen

Een merklap, in opdracht van Stichting Herbergen gemaakt door Studio vruGt, hing een aantal
weken in de etalage van de Eerste Bergensche Boekhandel ter promotie van Herbergen 2012.

inhoud
4 algemeen
5 herbergen 2012
6 beelden werk lilith ronner van hooijdonk
7 beelden werk lilith ronner van hooijdonk
8 lilith ronner van hooijdonk
9 jelle ooijevaar
10 beelden werk jelle ooijevaar
11 beelden werk jelle ooijevaar
12 beelden werk johannes van assem
13 beelden werk johannes van assem
14 johannes van assem
15 lisa van wieringen
16 beelden werk lisa van wieringen
17 beelden werk lisa van wieringen
18 beelden werk trude van assem
19 beelden werk trude van assem
20 trude van assem
21 educatie en vrijwilligers
22 beelden van educatie en vrijwilligers
23 beelden van educatie en vrijwilligers
24 beelden van de bouw
25 beelden van de bouw
26 de bouw

algemeen
Stichting Herbergen of de reeks bouw en verbeelding stelt zich ten doel jaarlijks,
in een door architecten zelf ontworpen en gebouwde ruimte, beeldend werk van
kunstenaars te exposeren: een proeftuin. De stichting vindt het waardevol om periodiek
een tijdelijke mogelijkheid te creëren waarin haar architecten en kunstenaars
een eigen project realiseren. Herbergen ervaart de ruimte die zo ontstaat als een
proeftuin waar de verhouding tussen architectuur, landschap en kunst onderzocht
worden vanuit de vorm van het bouwwerk en de tentoon te stellen kunst en de context
(de omgeving) waarin het experiment plaatsvindt.
In 2010 is het eerste project van Herbergen tot stand gekomen. Het resultaat van
ieder jaar wordt gebundeld in een kleine publicatie die de intentie en de uitkomst
van het resultaat bespreekt. Op systematische wijze wordt het werk van de
kunstenaars ín het bouwwerk en het bouwwerk met de kunstwerken inzichtelijk. De
papieren verslaglegging maakt het mogelijk de experimenten van korte duur, door
tijd van elkaar gescheiden, naast elkaar te leggen en als een reeks te bezien. Zo is
Herbergen niet alleen een jaarlijks terugkerend experiment maar wordt het ook een
serie met een reflexief karakter. De uitkomst en de zeggingskracht zijn vooralsnog
onzeker. Wanneer en wat er te zeggen valt is dan ook van latere zorg. Vooralsnog
concentreren we ons op een coherente verslaglegging van de visuele en inhoudelijke
uitkomst van iedere editie.
Zodoende bestaat dit document uit een inleidende tekst waarin de intenties van
het jaar worden toegelicht en die de kunst, de architectuur en de context bij elkaar
brengt. Dan volgt beeld en woord betreffende het paviljoen, beeld en woord van alle
kunstenaars en beeld en woord van het dit jaar nieuwe educatie- en vrijwilligers programma.
Het document sluit af met beeld en woord van de bouw van het paviljoen.
4

herbergen 2012
Voor het derde jaar op rij vormde de Kunst10daagse de aanleiding om, in het decor
van weilanden met vergezichten op duinen en bossen, een tentoonstelling te bouwen in
de polder aan de rand van Bergen. In 2012 is de uitdaging gevonden in het vergroten
van het draagvlak voor dit jaarlijks terugkerende initiatief van Stichting Herbergen.
Meer dan voorgaande jaren nodigde het collectief van architecten en kunstenaars, de
dorpsgemeenschap, kinderen, vrijwilligers en sponsoren uit, deel te nemen aan Herbergen
2012. Niet alleen met de vraag het project financieel mogelijk te maken maar
ook met de uitnodiging bij te dragen aan de totstandkoming van de tentoonstelling.
De keuze voor een paviljoen van touw werd ingegeven door de opmerking van een
oplettende buurman. Hij wees erop dat het open polderlandschap niet vervuild dient te
worden met vreemde bouwsels. Op de omringende boerderijen is een direct verband te
zien tussen het landschap en de gebouwen. Grondstoffen van het land worden bewerkt
voor gebruik op het boerenerf, daken worden gerepareerd met riet uit de sloot en
hekken gevlochten van wilgentakken. Deze werkwijze inspireerde Lilith Ronner van
Hooijdonk te werken met als uitgangspunt de kringloop der dingen. In hun zoektocht
naar locatie specifieke materialen kwam vlas als de natuurlijke grondstof van touw
naar voren. Dit materiaal is niet alleen veel gebruikt op de boerderij, maar is ook een
alledaags materiaal waar schoolgaande kinderen en vrijwilligers vanuit hun eigen ervaring
mee kunnen werken.
Het paviljoen van touw is opgebouwd uit een houten constructie met hieromheen
gewikkeld dikke trossen touw. Het hergebruikte touw komt van scheepswerven en is,
nadat het tien dagen dienst heeft gedaan voor Herbergen 2012, doorgegeven aan een
volgende gebruiker. In het touwpaviljoen exposeert Lisa van Wieringen een serie van
zeventig foto’s van een jongeman die tot volwassenheid komt. Trude van Assem gaat
ondergronds. Als drager voor haar werk neemt Van Assem dit jaar de grond waarop
wij leven. Het werk, verborgen onder het gras van het weiland, verleidt de toeschouwer
naar beneden te kijken. De verbrandingsmotor van Johannes van Assem toont een
nutteloze keten van brandstof, warmte, geluid, geur en beweging. Het werk van Ooijevaar
bevraagt de grens tussen natuur, cultuur en het maakbare landschap. Paviljoen,
kuilen, motor en foto’s, ruimtelijk van elkaar gescheiden, zijn verbonden met een rode
draad in het weiland.
In deze landschappelijke opzet van Herbergen 2012 vindt ook een educatiepaviljoen
zijn plek. De ervaringen van Stichting Herbergen zijn dit jaar gedeeld met
schoolkinderen uit Bergen in een driedaagse workshop. Naar gelijkenis met het touwpaviljoen
wikkelden de zesdeklassers een tweede paviljoen voor de expositie van hun
maquettes. De uitwisseling van ideeën en kennis met de kinderen, maar ook met de
tientallen vrijwilligers die hielpen bij de realisatie van het touwpaviljoen, is zichtbaar
in alle facetten van Herbergen 2012.
5

pavijoen van buitenaf gezien
6 lilith ronner van hooijdonk

interieur van het paviljoen
lilith ronner van hooijdonk 7

lilith ronner van hooijdonk
Herbergen 2012 bestaat uit een landschappelijk ontwerp. Verspreid over het
gehele weiland staan de verschillende kunstwerken, aaneengeregen door een laag
hekje. Midden tussen de kunstwerken staat het paviljoen, dat dit jaar het werk van
slechts één kunstenaar, Lisa van Wieringen, huisvest.
Het paviljoen is gemaakt van touwen. Het zijn flinke trossen die eerder gebruikt
zijn in de scheepvaart. De touwen komen uit noordoost Friesland waar ze na gebruik
terug worden gebracht. De touwen zijn geweven rondom een houten constructie die
het dak ondersteunt. De keuze van het touw als bouwmateriaal komt voort uit de
overweging het ontwerp te laten samenvallen met het landschap. Touw werd in vroeger
tijden gemaakt van vlas, wat groeide op de Nederlandse akkers. De stapeling van
het touw lijkt van veraf een hooiberg. En ten slotte zijn de verweerde kleuren van de
touwen een verwijzing naar de herfstige kleuren van de Bergense School.
Het paviljoen heeft de aanblik van een ingeknipte cirkel. Eén uiteinde van de
cirkel is naar buiten gesprongen en vormt zo de ingang van een rondgang. Deze
rondgang refereert aan een stoa, een plek voor reflectie en rust om de expositie te
bekijken. Net als de stoa heeft deze expositieruimte een dak boven de looproute, in
het midden is er een vrij zicht op de lucht. De gang langs de wand wordt benadrukt
door de inwendige spanlijnen die het dak bij hevige wind op zijn plaats houden.
Deze spanlijnen kruizen de ruimte, waardoor de eigenlijke ruimte niet te betreden is.
Ook buiten de gevel krijgt de rondgang een accent door de verticale spanlijnen.
De expositie in het paviljoen belicht tien jaar van het leven van een jongeman.
De foto’s staan op houten planken in één lijn langs de wand. De gelijkenis met de
schouw, een vertrouwde plek voor de familiefotografie, dient zich aan. De serene
sfeer die ontstaat door de rondgang, wordt vertrouwelijk door de aanwezigheid van
de fotografie. De tien jaren van de jongeman worden opgenomen in de maalstroom
van de touwen. De foto’s zijn tussen twee glasplaten geplaatst, zodat bij het bekijken
van de foto’s de bezoeker eerst de touwen ziet, vervolgens geeft een blik door de
wand zicht op het landschap. Zo ontstaat een fragiele relatie tussen de fotografie, de
architectuur en het landschap.
Het is de derde keer dat Lilith Ronner van Hooijdonk een paviljoen bouwt op dit
weiland in Bergen. Ditmaal rijst de vraag wat de hut, het fundament van alle architectuur
volgens Vitruvius en Laugier, meer tot architectuur maakt dan de bouwwerken
van de boer op wiens land de hut wordt gebouwd. Misschien is de bijzonderheid
het verhaal dat wordt verteld, over het landschap, over de kleuren, over het materiaal
en over de poëzie.
8 lilith ronner van hooijdonk

jelle ooijevaar
Tijdens Herbergen 2012 presenteert Jelle Ooijevaar midden in het open landschap,
drie levensgrote nieuwe panelen. De installatie toont een tweeluik bestaande
uit één volledig zwarte foto, met vlak daar achter een foto van een glooiend landschap
met een kamilleveld. In de horizon van de tweede foto verstoort eveneens een
zwart vlak het beeld. Recht in lijn met dit tweeluik, slechts enkele meters er voorbij,
paneel nummer drie, een foto van een wijds landschap met graanvelden. In dit derde
paneel lijkt een diffuse waas zich vanaf de bovenkant tot ongeveer halverwege het
landschap te verspreiden. Deze waas doet nog het meeste denken aan een opkomende
mist, met het verschil dat deze halverwege het beeld in een abrupte harde lijn
stopt. In weerwil met echte mist, die zich kenmerk door een langzaam verloop.
De nieuwe werken die Ooijevaar tijdens Herbergen 2012 toont, lijken meer
‘emotioneel geladen’ dan eerder het geval was. Zijn analytische werkwijze maakt
langzaam plaats voor een donker ongemak. Wat gebleven is zijn, de vrij onspectaculaire
registraties van landschappen. Ooijevaar maakt nog altijd gebruik van rustig,
zacht licht en laat reële lucht boven de landschappen afwezig. Die lucht vervangt hij
door een zelfgemaakt wit vlak. Maar er is duidelijk concurrentie ontstaan met het
zwart. Het ijle wit lijkt niet langer te heersen en vecht voor zijn plek in het beeld. Er
is, om kort te gaan, ander weer opkomst.
jelle ooijevaar 9

10 jelle ooijevaar
zonder titel, apocalyps # 01, 2012
ca. 100x115 cm, fotografische afdruk

zonder titel, apocalyps # 02, 2012
ca. 100x115 cm, fotografische afdruk
zonder titel; de wand # 01, 2012
ca. 100x115 cm, fotografische afdruk
jelle ooijevaar 11

verbrandingsmotor
12 johannes van assem

johannes van assem 13

johannes van assem
Fotograaf Johannes van Assem maakte voor Herbergen 2012 een installatie. De
installatie bestaat uit een verbrandingsmotor afkomstig uit een auto. De motor is
opgehangen met twee rubber banden in een kubusvormig stalen frame. Naast de
motor staat een grote glazen fles met daarin een gele vloeistof: de brandstof. Uit de
fles leidt een transparante slang naar de motor. Een accu aangesloten voor stroomvoorziening
en een radiateur voor koeling.
Tijdens de tentoonstelling wordt de motor iedere ochtend gestart en iedere avond
afgezet. In de tussentijd loopt de motor constant. Als de machine aanstaat, maakt hij
een luid, ruw, hamerend geluid. De uitlaatgassen die het blok aan de onderkant verlaten,
maken een zwarte roetplek in het gras. Het koelwater dat de motor rondpompt
verwarmt de radiateur. Als je van een afstand kijkt zie je de warme lucht bij de radiateur
trillen. Het vliegwiel aan de ene kant en de riem die de dynamo aandrijft aan
de andere kant, laten de beweging zien die de motor maakt. De constante dreun van
de stationair lopende motor is voortdurend hoorbaar over het tentoonstellingsterrein.
Waait de wind je kant op, dan is ook de geur van de uitlaatgassen te ruiken.
Wat Van Assem beoogt met de installatie is niet meteen duidelijk. De motor draait
maar drijft niets aan. Het apparaat is uit de context gehaald waarin het zich normaal
bevindt. Auto, boot, vliegtuig, kettingzaag, bladblazer. In een dergelijke context
gaat weinig aandacht naar het fenomeen want de functie is evident en overheerst de
gedachte. Men doet zelfs veel moeite om de lastige eigenschappen te maskeren zoals
uitstoot en geluid, waardoor het hart van het apparaat vaak niet zichtbaar is.
Doordat Van Assem de motor zijn dienstbare rol ontneemt, wordt de aandacht op
het fenomeen gevestigd. De motor draait om te draaien en zal daar niet mee stoppen
voor de brandstof op is. Het werk is geen aanklacht tegen de mondiale milieuproblematiek
of de grootschalige uitstoot van CO2. Wel laat het werk de bodemschatten
zien die de aarde herbergt en het menselijk vernuft waaraan de verbrandingsmotor
zijn bestaan te danken heeft.
14 johannes van assem

lisa van wieringen
Lisa van Wieringen richt zich in haar werk voornamelijk op de reactie van groepen
mensen en familieleden die gezamenlijk gefotografeerd of gefilmd worden. Fotograferen
en filmen zijn in principe daden van interventie. Het is de verstoring die ontstaat
door haar aanwezigheid, haar camera en haar aanwijzingen die zij onderzoekt.
‘Wie de werkelijkheid bestudeert, moet zich niet bekommeren om de authenticiteit.
Net zo dwaas zou het zijn te geloven dat de mens zich onthult als hij de waarheid
over zichzelf denkt te spreken. Veel onthullender zijn vaak de leugens die hij
verspreidt. Zijn vermommingen zeggen meer over hem, dan zijn naakte lichaam.’
Dit citaat van auteur en essayist Arnon Grunberg in het NRC Handelblad (8
januari 2010) kan als leidraad worden gezien voor Van Wieringens werk. Het is deze
vermomming in zijn verschillende gedaanten, die ontstaat wanneer men zich gefilmd
of gefotografeerd weet, die zij onderzoekt.
De eerste twee edities van Herbergen toonde Lisa van Wieringen video’s waarin
zij de verbeelding van de relatie tussen familieleden onderzocht. Tijdens Herbergen
2012 toonde zij voor het eerst het werk de jongeman, bestaande uit zeventig foto’s,
waarbij de relatie tussen fotograaf en gefotografeerde centraal staat.
Van Wieringen fotografeerde de afgelopen negen jaar haar geliefde. In dit werk
onderzoekt zij de macht van de camera, het vastleggen van de tijd en de ontwikkeling
die het verstrijken van de tijd zichtbaar maakt. Het werk bestaat uit zo’n vijftig
portretten en twintig observaties, chronologisch gepresenteerd, en toont een deel van
de levenscyclus van een jongen die tot volwassenheid komt. De jongeman weet zich
op het merendeel van de foto’s overduidelijk gefotografeerd. Zichtbaar wordende
subtiele veranderingen in zijn poses, oogopslag, houding, kleding en haarstijl, waardoor
wellicht iets van zijn ontwikkeling en wisselende stemmingen te ontwaren zijn.
De combinatie van verschillende fotografische blikken en tijdslagen zorgen op
zich voor meer grip op de ontwikkeling van de jongen. Tegelijkertijd maken ze de
tekortkoming van foto’s wat betreft het weergeven van de werkelijkheid duidelijk.
De grote hoeveelheid foto’s maakt extra bewust van de tijd die niet in beeld gevangen
is en toont de steeds veranderende verschijningsvorm van de werkelijkheid en
van de vermommingen van de geportretteerde. De portretten van Van Wieringen
varen niet op drama en geven subtiel hun informatie prijs, zonder expliciet nadruk te
leggen op de wisselende stemmingen en poses van de geportretteerde. Bovenal is de
jongeman het product van specifiek deze fotograaf en deze geportretteerde, het is dat
wat er ontstaat wanneer Van Wieringen de camera op haar geliefde richt.
lisa van wieringen 15

16 lisa van wieringen
de jongeman in het paviljoen van touw

negen foto’s uit de reeks de jongeman, op wisselend formaat
lisa van wieringen 17

18 trude van assem
Trude van Assem graaft een gat

gefixeerde kuil
draad in de grond
trude van assem 19

trude van assem
De wens van een buur om tenminste elf maanden van het jaar van het vrije uitzicht
te kunnen genieten, terwijl Stichting Herbergen hoopte gebruik te maken van
het basisbouwwerk van 2011, ontlokte Trude van Assem de opmerking om tijdens
Herbergen 2012 in z’n geheel ondergronds te gaan. Een ondergronds paviljoen was
te hoog gegrepen, maar voor haarzelf gaf deze gedachte een aanknopingspunt.
Tijdens Herbergen 2010 presenteerde Van Assem twee werken als onderdeel van
het door de architecten ontworpen paviljoen. Deze werken vormden een kader waardoor
het weidse landschap gezien kon worden. Tijdens Herbergen 2011 gebuikte
Van Assem de geboden ruimte om, via haar werk, de beslotenheid van een huiselijke
vertrek, direct naast de openheid van het landschap, te ervaren. De openheid van
het polderlandschap, waarin weer en wind vrij spel hebben, bood een veel directere
confrontatie dan de beslotenheid van de bebouwde omgeving.
Ook tijdens de editie van 2012 heeft Van Assem de mogelijkheid aangegrepen
een element van het landschap uit te lichten. We zijn gewend om de wereld op
ooghoogte te bekijken, de schilderijen aan de wand, het sculptuur op de sokkel. We
kijken naar het landschap, de dreigende wolken, de mooie luchten en kijken pas naar
beneden als we voelen dat we uitglijden over een hondendrol. Zoals voor een schilder
het doek de drager is, voor de tekenaar het papier, zo is de aarde in deze editie
voor Van Assem de ondergrond van haar werk.
Van Assem groef twee kuilen. In één kuil plaatste ze een kist met een rol dun
geplastificeerd metaaldraad en dekte het weer toe. Boven de grond was een lus van
dit gekleurd draad zichtbaar, het kwam uit de grond, waar het ook weer in verdween.
Wanneer er aan getrokken werd, hoorde men een zacht gerommel. In de tweede
holte plaatste ze een gefixeerde kuil met in de bodem een gat waardoor een loze
ruimte in de diepte zichtbaar werd.
Twee uitvoeringen met twee dezelfde uitgangspunten; de focus op een wereld
waaraan we makkelijk voorbij gaan en tegelijk de drager van ons bestaan. Een
drager die tevens de door de mensheid georganiseerde netwerken van Nutsbedrijven,
zoals gas, water, riool, elektriciteit en communicatienetwerken, bevat en in het weiland
van boer Zwakman het organisme van de natuur met wortelstelsels van planten
en gangenstelsels van allerlei gedierte.
Wat ervaren werd in de opstelling van 2012 was gerichtheid op de waarneming
vanuit ooghoogte, zoals Van Assem ook bij zichzelf had geconstateerd. De verbazing
over de eenvoud van de grondwerken en de fascinatie voor de werking daarvan was
aanleiding voor haar werk voor Herbergen 2012. Bewust heeft ze door de aard van het
werk, dit keer haar werk buiten het door de architecten ontworpen paviljoen geplaatst.
20 trude van assem

educatie en vrijwilligers
Na twee jaar op het land van boer Zwakman een tentoonstelling te hebben
opgebouwd, vormde de reactie van een buurman voor Herbergen 2012 het startpunt.
De buurman gaf aan het niet op prijs te stellen wanneer een tijdelijk paviljoen zijn
landelijk zicht verstoorde. Deze reactie heeft ons mede doen beseffen hoe belangrijk
het contact met omwonenden en de dorpsgemeenschap is. Buren en geïnteresseerden
uit Bergen en omgeving wilden we dan ook, nog meer dan voorheen, betrekken bij
de totstandkoming van Herbergen 2012. Middels een educatie- en vrijwilligersproject
hebben we hen geënthousiasmeerd voor de bouw van het paviljoen, voor het
ontwerp van het bouwwerk en voor de tentoonstelling en het getoonde werk. Naast
onze hoop de deelnemers via deze twee projecten te verrijken, vergrootten we met
deze werkwijze onze zichtbaarheid en ons draagvlak.
Ook voorgaande edities van Herbergen kwamen mede tot stand dankzij de inzet
van vrijwilligers, het zoeken van sponsoring en crowdfunding. Echter waren voorheen
de betrokkenen vooral afkomstig uit het eigen netwerk van Stichting Herbergen,
dit jaar werden nieuwe doelgroepen aangesproken. Middels flyers, advertenties
op internet en in de lokale bladen nodigden wij vrijwilligers uit om onder begeleiding
mee te bouwen aan Herbergen 2012. In oktober werd er dan ook een week lang
met vrijwilligers touw gewikkeld om de wanden van het paviljoen op te bouwen.
Tijdens een speciaal georganiseerde burenborrel en een afsluitende finissage was er
ruime gelegenheid voor contact en onderlinge uitwisseling van ervaringen.
Voor het educatieproject benaderden wij De Adriaan Ronald Holst school in
Bergen. Een driedaags lesprogramma waarin de kracht van het eigen denken en
openheid voor nieuwe, onverwachte ideeën centraal stond, werd ontwikkeld voor
de laatste klas (kinderen van 11 en 12 jaar) van de basisschool. Hierbij waren het
maken van maquettes met touw en het werkelijk bouwen met touw de activiteiten
die de opgave concreet maakten. De eerste lesdag werd begonnen met een presentatie
over kunst en architectuur in relatie tot Herbergen 2012. In de middag maakten
de leerlingen maquettes van touw en gingen leerlingen aan de slag met een kijkopdrachten
over de te exposeren kunstwerken. De twee volgende lesdagen ontvingen
wij de klas op het land van boer Zwakman. Groepjes kinderen maakten onder
begeleiding van hun docent en mensen van Stichting Herbergen sokkels, stoeltjes en
tafels voor in een speciaal voor het educatieproject opgezet paviljoen. Op de laatste
dag werd het paviljoen aangekleed en versterkt met touw. In dit educatiepaviljoen
werd gedurende de Kunst10daagse het werk van de kinderen geëxposeerd.
educatie en vrijwilligers 21

educatieprogramma dag 1 educatieprogramma dag 2 en 3
opening
22 educatie en vrijwilligers

vrijwilligers helpen de wand van touw te wikkelen
burenborrel finissage
educatie en vrijwilligers 23

opbouw draagconstructie paviljoen
24 de bouw

touw en wikkelen van de wand
de bouw 25

de bouw
Dit jaar bestaat de tentoonstelling Herbergen 2012 niet alleen uit een onderkomen
voor het werk van de kustenaars maar verrijst in het land van boer Zwakman tevens
een landschappelijk ontwerp. Trude van Assem graaft twee kuilen en verschuilt
haar werk onder de grond. Johannes van Assem sleutelt aan een verbrandingsmotor,
net zo lang tot het apparaat gedurende tien dagen stationair blijft draaien. Jelle Ooijevaar
laat zijn foto’s onderdeel worden van het landschap door ze op te richten en te
plaatsen en alleen Lisa van Wieringen krijgt een onderkomen in een zelf gebouwd
paviljoen van architectenbureau Lilith Ronner van Hooijdonk.
Werden de kunstwerken bedacht en gemaakt door de kunstenaars zelf, bij de
totstandkoming van het paviljoen waren veel mensen betrokken. 41 vrijwilligers
hebben geholpen. Eerst werd er een tent neergezet: een werkplaats en opslagruimte
voor materiaal. De constructie van het paviljoen werd in een atelier voorbereid. Eenmaal
ter plaatse kon de plaatsing van de constructie worden uitgemeten en werden
palen en dakconstructie in elkaar gezet met steigers, ladders en sterke mannen en
vrouwen. Underlayment platen vormden on-verzaagd het dak. Eén voor één werden
ze als ribben over elkaar gelegd en met schroeven vast gezet om zo een verband te
brengen in de losse kolommen. Binnen en buiten werden scheerlijnen bevestigd om
het paviljoen te schoren.
Bijna twee ton touw werd in Friesland gehuurd en in een bus geladen en naar
Bergen gereden. Een aantal dagen lag het verspreid over het weiland om vervolgens
met hulp van veel mensen om de constructie gewikkeld te worden. Twee man binnen,
twee man buiten de constructie en één vliegende kiep, brachten het touw in het
gareel. Met klein touw werd het grote touw aan elkaar geknoopt. Schrale handen en
vereende krachten brachten de wand stuk voor stuk omhoog.
Direct na de tentoonstelling, na alle bezoeken, de discussies over het werk en
het plezier, werd de hele boel weer ingepakt, afgebroken en opgeruimd. Grote
delen staan opgeslagen, voor een volgend gebruik. Klein materiaal is afgevoerd
en de kunstwerken zijn verkocht of terug naar de kunstenaar. Tot slot werden alle
scheerlijnen weer uitgegraven, kwam boer Zwakman met de trekker om alle palen
de grond uit te trekken, en was het land weer leeg. Nu ligt het te wachten op een
nieuw seizoen.
26 de bouw

colofon
Stichting Herbergen of de reeks bouw en verbeelding
herbergen 2012
19 oktober 2012 – 28 oktober 2012
Wiertdijkje 5, Bergen (NH)
tekst
Elsbeth Ronner
Jelle Ooijevaar
Johannes van Assem
Lieke van Hooijdonk
Lilith van Assem
Lisa van Wieringen
Trude van Assem
Niets van dit projectplan mag zonder uitdrukkelijke toestemming van de makers worden gereproduceerd
Uitgave van Stichting Herbergen of de reeks bouw en verbeelding, december 2012, Rotterdam
De initiatiefnemers van Stichting Herbergen
of de reeks bouw en verbeelding zijn:
Elsbeth Ronner
Jelle Ooijevaar
Johannes van Assem
Lieke van Hooijdonk
Lilith van Assem
Lisa van Wieringen
Trude van Assem
Verantwoordelijk voor het ontwerp en de bouw van het paviljoen zijn:
architectenbureau Lilith Ronner van Hooijdonk (Elsbeth Ronner, Lieke van Hooijdonk en Lilith van Assem)
Verantwoordelijk voor de inhoud en de uitvoering van de tentoonstelling zijn:
Jelle Ooijevaar
Johannes van Assem
Lisa van Wieringen
Trude van Assem
Financiële ondersteuning:
Dr. Hofsteestichting
Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Holland
Stichting Stokroos
Stimuleringsfonds voor Architectuur
Stroom Den Haag
VSBfonds
Zabawas
en 85 donateurs
Onze speciale dank gaat uit naar:
Jan en Lia Zwakman, eigenaren van het land en de boerderij, steun bij alles waar we niet op hadden gerekend
28
fotografie
Arjen Ronner
Elsbeth Ronner
Hans Peters
Johannes van Assem
Marc-Sybren Kwadijk
Marius Grootveld
Trude van Assem
postadres
Korte Vleerstraat 78
2513 VL ‘s Gravenhage
kvk 52563545
www.stichtingherbergen.nl
redactie
Lilith van Assem
Lisa van Wieringen
Het bestuur van Stichting Herbergen of de
reeks bouw en verbeelding wordt gevormd door:
Aglaée Degros - voorzitter
Lise Lotte ten Voorde - secretaris
Michiel Heidenrijk - penningmeester

Stichting Herbergen of de reeks bouw en verbeelding