Geachte Mevrouw, Mijnheer, Er werd bij u immers de diagnose ...

www.heelkunde-azdamiaan.be 

Geachte Mevrouw, Mijnheer, 

U werd verwezen naar de borstkliniek. 

Er werd bij u immers de diagnose gesteld van borstkanker. 

Dit was vast een donderslag bij heldere hemel. 

Ofschoon u reeds grotendeels werd ingelicht door uw huisarts of behandelend 

geneesheer, zijn er waarschijnlijk nog veel vragen omtrent uw ziekte en de behandeling. 

Deze voorstelling werd door ons samengesteld om u een beter inzicht te geven omtrent 

de behandeling. De medische termen werden tot een minimum herleid, vet gedrukt en 

kort omschreven. Achteraan vindt u fotomateriaal om zich een beter beeld te vormen. 

Voor vragen kunt u uiteraard altijd terecht bij één van onze medewerkers, die allen zijn 

opgesomd elk met zijn taak. Voor praktische vragen of problemen na uw ontslag kan u 

telefonisch terecht op de verpleegafdeling – 059/55.30.14 of op de raadpleging van uw 

behandelende arts. 

Ten slotte trachten we zelf ook actief bij te dragen aan een betere behandeling van 

borstkanker. Hiervoor participeren we aan een aantal wetenschappelijke studies, waar u 

soms ook in aanmerking kan komen voor een vrijwillige deelname. 

Dr. A. Janssen Dr. R. D’hondt 

Dr. S. Depuydt Dr. I. Spoormans 

Borstkliniek Medische oncologie 

Brochure borstkanker - verwerking ws 23.12.2005 1 Pagina 1


1. Wat is kanker ? .............................................................................................................................. 4 

2. Algemene bemerkingen over borstkanker ............................................................................... 5 

3. Anatomie van de borst ................................................................................................................. 6 

4. Onderzoeken bij borstkanker .................................................................................................... 7 

4.1. Bloedafname 7 

4.2. Radiologisch Borstonderzoek 7 

4.3. Longonderzoek 7 

4.4. Leveronderzoek 7 

4.5. Botonderzoek 7 

4.6. Microscopisch onderzoek 7 

5. De behandeling van borstkanker ................................................................................................ 8 

6. De chirurgische behandeling van borstkanker ........................................................................ 9 

6.1. Inleiding 9 

6.2. Inductiechemotherapie (inleidende chemo) 9 

6.3. Borstamputatie 9 

6.4. Borstsparende ingreep 9 

6.5. Borstsparende ingreep bij niet voelbare letsels 10 

6.6. Okselklieruitruiming 10 

6.7. Schildwachtklier 11 

7. De “nabehandeling” (na de operatie) ...................................................................................... 12 

7.1. Het nut van de nabehandeling 12 

7.2. Radiotherapie 12 

7.3. Chemotherapie 14 

7.4. Hormonale behandeling 15 

8. De opvolging en genezing .......................................................................................................... 16 

9. Kinesitherapie na borstoperaties ............................................................................................. 17 


9.2. Vroegtijdige problemen 17 

9.3. Oefeningen 17 

10. Lymfoedeem, een gevreesde verwikkeling .......................................................................... 20 

10.1. Definitie 20 

10.2. Symptomen van lymfoedeem 20 

10.3. Preventie van lymfoedeem 20 



10.4. Behandeling van lymfoedeem 21 

11. Uitwendige borstprothesen .................................................................................................... 22 


11.2. De voorlopige prothese 22 

11.3. Definitieve prothese 23 

11.4.Lingerie & badmode 24 

12. Borstreconstructie .................................................................................................................... 25 

13. Poortcatheter ............................................................................................................................. 26 

14. Oncologische revalidatie .......................................................................................................... 27 

15. Sociale voorzieningen voor borstkankerpatiënten ............................................................. 28 

15.1. Tussenkomst reiskosten 28 

15.2. Tussenkomst bij borstamputatie 28 

15.3. Tussenkomst bij haarprothese 28 

15.4. Tussenkomst bij poortcatheter (zie hoofdstuk 13) 28 

15.5. Farmaceutische producten 28 

15.6. Radiotherapie 29 

15.7. Tussenkomst bij kinesitherapie 29 

15.8. Tegemoetkomingen 29 

15.9. Hulpverlening thuis 29 

15.10. Psycho-sociale begeleiding 29 

16. Veel gestelde vragen ................................................................................................................. 30 

Moet ik nog thuisverzorging krijgen ? 30 

Wanneer kan ik terug in bad of onder de douche ? 30 

Wanneer mag ik met de wagen rijden ? 30 

Mag ik nog sporten ? 30 

Mag ik de pil of vrouwelijke hormonen nog nemen ? 30 

Mag ik nog zwanger worden ? 31 

Wat moet ik mijn kinderen vertellen ? 31 

Hoe moet ik verder leven na een borstamputatie ? 31 

Hoe moet het nu met mijn partner ? 32 

Is borstkanker erfelijk ? 32 

17. Andere nuttige adressen .......................................................................................................... 33 

18. Onze medewerkers zijn :......................................................................................................... 34 

21. Wetenschappelijke studies ...................................................................................................... 35 

22. Fotomateriaal ............................................................................................................................. 37 



1. 1. 1. Wat Wat is is kanker kanker ? 

Kanker is de tweede belangrijkste doodsoorzaak in ons land na hart- en vaatziekten. Het 

aantal kankergevallen neemt toe met de leeftijd. Dit gebeurt vooral na de leeftijd van 45 

jaar. Het aantal sterftegevallen ten gevolge van kanker lijkt zich te stabiliseren dankzij de 

vroegtijdige opsporing en betere behandelingstechnieken. 

Ofschoon kanker meestal toevallig ontstaat, zijn er nu toch enkele uitlokkende factoren 

goed gekend: alcohol (lever), roken (longen, slokdarm, keel), overdreven zonlicht (huid), 

chemische producten (asbest, …). Een klein percentage is erfelijk. Er bestaat dan een 

afwijking in het genetisch materiaal van de cel (DNA) dat kan worden overgeërfd van één 

van de ouders. 

Ons lichaam is opgebouwd uit miljarden cellen. Om te kunnen groeien en om beschadigde 

of verouderde cellen te kunnen vervangen, worden er nieuwe cellen aangemaakt door 

celdeling waarbij er twee nieuwe cellen ontstaan uit één enkele cel. Deze celdeling is 

normalerwijze een goed gecontroleerd proces zodat er steeds een evenwicht bestaat 

tussen celafbraak en aanmaak. Soms kan er een fout optreden in het delingsproces en 

ontstaan er cellen die zich onbeperkt en ongecontroleerd gaan vermenigvuldigen. Op deze 

manier ontstaan er kwaadaardige tumoren (gezwellen). 

Kanker is de verzamelnaam voor deze kwaadaardige tumoren die gekenmerkt worden 

door een ongeremde groei. 

Deze nemen enerzijds lokaal toe in volume waardoor ze andere weefsels of organen 

verdringen of er zelfs ingroeien. Anderzijds kunnen er cellen uit het gezwel loskomen en 

ontsnappen langs de bloed- of lymfevaten. Ze komen terecht in andere organen en kunnen 

daar nieuwe kolonies stichten: metastase (uitzaaiing). Longen, lever en botten zijn goed 

doorbloede organen en zijn het meest frequente doelwit. Naast uitzaaiingen via de 

bloedbaan is er ook uitbreiding mogelijk via de lymfevaten (lymfekanalen). Deze vaten 

vormen samen met de lymfeklieren (zuiveringsstation) het lymfestelsel (riolering), dat 

verspreid is over het ganse lichaam. Het lymfevocht wordt gevormd in de weefsels en 

bevat onder andere afvalstoffen, bacteriën, virussen, ontstekingscellen, … Het wordt 

afgevoerd via de lymfevaten om uiteindelijk in de bloedbaan te worden afgegeven. De 

lymfeklieren zijn de zuiveringsstations die op strategische plaatsen (liezen, bekken, oksel, 

hals,…) op de lymfevaten gelegen zijn, om ziekteverwekkers zoals microben onschadelijk 

te maken. Ook tumorcellen kunnen er worden opgehouden. 



2. 2. Algemene Algemene bemerkingen bemerkingen over over borstkanker 

borstkanker 

borstkanker 

Borstkanker is de meest voorkomende kanker bij vrouwen in Europa en Noord-Amerika. 

Sinds 1999 is er toename van borstkanker, deels door veroudering van de bevolking. In 

België zou 1 op 10 vrouwen borstkanker ontwikkelen tijdens haar leven. In België werden 

in 2005 zo’n 9405 nieuwe gevallen vastgesteld. 75% van deze gevallen presenteren zich na 

de leeftijd van 50 jaar met een piekleeftijd tussen 55 en 60 jaar. De oorzaak is niet 

gekend. Wel zijn er enkele individuele risicofactoren gekend, waarvan de familiale 

voorgeschiedenis de belangrijkste is. De overgrote meerderheid echter is te wijten aan 

toeval. Slechts 5 à 10 % van alle gevallen van borstkanker zou erfelijk zijn. Het gebruik van 

vrouwelijke hormoonpreparaten voor de behandeling in de menopauze is eveneens een 

belangrijke risicofactor. 

Borstkanker bij mannen is eerder een zeldzaam probleem: 1% van alle borstkankers. De 

behandeling is in grote lijnen dezelfde als bij vrouwen. 

Vóór de behandeling wordt door een reeks onderzoeken eerst nagegaan of er geen 

metastasen (uitzaaiingen) zijn. Deze bestaan meestal uit een bloedafname, radiografie 

van longen, skelet en lever, een botscan en soms een borstpunctie. 

In de behandeling van borstkanker komen drie verschillende disciplines aan bod, vaak in 

combinatie : de chirurgie (heelkunde), de radiotherapie (bestraling), de medische 

oncologie (chemo en/of hormonale therapie). 

Meer dan 80 % van de patiënten zal uiteindelijk genezen. Dit is enerzijds te danken aan de 

screeningsmammografie die door de overheid gratis wordt aangeboden aan alle vrouwen in 

België tussen 50 en 70 jaar, om de 2 jaren. Op deze manier worden steeds kleinere 

borsttumoren gevonden en dus in een beter geneesbaar stadium. Anderzijds zijn de 

verschillende behandelingen er sterk op vooruit gegaan. 



3. 3. 3. Anatomie Anatomie van van de de borst borst 

borst 

De borst is in feite een aanhangsel van de huid van de borstkas. Ze bestaat uit klierweefsel 

waartussen vetweefsel en steunweefsel. Het klierweefsel is georganiseerd in lobben 

waarvan de kliergangen eindigen in melkkanalen die op hun beurt uitmonden ter hoogte 

van de tepel. Het volume klierweefsel is maximaal ontwikkeld bij de vrouw tijdens de 

vruchtbare periode in haar leven. Het wordt geleidelijk vervangen door vetweefsel 

waardoor ook de elasticiteit vermindert (doorhangen). 

De borstklier is rijkelijk voorzien van bloedvaten, komende van de oksel en vanuit de 

diepte. De lymfedrainage is eveneens uitgebreid en gebeurt voornamelijk naar de oksel 

toe. De binnenste helft van de borst kan ook deels naar de klierstreken achter het 

borstbeen draineren. 

De borst is een geslachtsorgaan, onderhevig aan hormonale veranderingen in het bloed. 

Tijdens de menstruele cyclus kan hierdoor een spanningsgevoel ontstaan vóór de regels. 

Tijdens de zwangerschap en later bij de borstvoeding zal er eveneens een belangrijke 

volumetoename optreden met melkproductie nadien. Tumoren ontstaan in het 

borstklierweefsel zijn dan ook vaak gevoelig voor vrouwelijke hormonen. 



4. 4. 4. Onderzoeken Onderzoeken bij bij borstkanker 

borstkanker 

Deze zijn bedoeld om het stadium (uitgebreidheid) na te gaan en te zien of er geen 

metastasen (uitzaaiingen) zijn in longen, lever en bot. De testen worden meestal 

ambulant uitgevoerd. De kans om uitzaaiingen nu al te vinden zijn minder dan 5% 

4.1. 4.1. 4.1. Bloedafname 

Bloedafname 

Bloedafname 

Deze wordt altijd routinegewijs uitgevoerd. Meestal zijn deze normaal omdat borstkanker 

vaak pas laattijdig zich in het bloed (tumormarker) laat opsporen. Een gestoorde 

bloedname wil niet per definitie zeggen dat er uitzaaiingen zijn. 

4.2. 4.2. 4.2. Radiologisch 

Radiologisch Radiologisch Borstonderzoek 

Borstonderzoek 

Borstonderzoek 

• Mammografie: RX opname van de borst waarbij meestal de eerste diagnose wordt 

gesteld. 

• Echografie: bijkomend onderzoek van de radioloog om meer gegevens zoals de 

precieze lokalisatie en grootte na te gaan. Eventueel met punctie van het gezwel 

voor microscopisch onderzoek. 

• NMR of MRI: scan onderzoek dat voornamelijk gebruikt wordt om meerdere 

tumoren op te sporen of ingeval er twijfel is bij de mammografie en echografie. 

4.3 4.3. 4.3 

. Longonderzoek 

Longonderzoek 

Dit is meestal een klassieke RX opname van de longen doch soms ook met een CT scan bij 

twijfel of bij grotere tumoren. 

4.4. 4.4. Lever Leveronderzoek 

Lever onderzoek 

In de meeste gevallen wordt een echografie uitgevoerd en bij twijfel eventueel een 

bijkomende CT scan of NMR. 

4.5. 4.5. Botonderzoek 

Botonderzoek 

Dit gebeurt op de dienst nucleaire geneeskunde. Hierbij wordt een licht radioactieve stof 

(kleurstof) ingespoten via de arm die specifiek alle botten van het lichaam in het licht zal 

stellen. Twee à drie uren later wordt dan het scanonderzoek uitgevoerd. 

4.6. 4.6. Microscopisch Microscopisch onderzoek 

onderzoek 

Hiervoor wordt eerst een borstpunctie uitgevoerd van het gezwel. De anatoompatholoog 

kan dan de diagnose van borstkanker bevestigen. 



5. 5. 5. De De De behandeling behandeling van van borstkanker 

borstkanker 

Nadat alle noodzakelijke onderzoeken zijn uitgevoerd, wordt samen met u besproken 

welke de beste behandeling is in uw geval. De behandeling is meestal een combinatie van 

verschillende therapieën: operatie, chemotherapie, radiotherapie en/of hormonale 

therapie. Ook de volgorde is soms verschillend maar meestal wordt eerst een operatie 

verricht en nadien een nabehandeling. Niet iedere patiënt zal dezelfde nabehandeling 

volgen. Uw behandeling wordt onder andere bepaald door uw leeftijd, het stadium van de 

tumor en het type borstkanker. Tijdens de behandeling zal u ook gevolgd worden door 

verschillende artsen en begeleiders, naargelang het type therapie dat u op dat moment 

volgt. De nodige afspraken worden automatisch gemaakt. De uitleg die bij elke therapie 

hoort, zal ook telkens vooraf worden gegeven. Ook de huisarts wordt bij alle stappen 

betrokken en ingelicht, zodat u ook nog altijd bij hem of haar terecht kan voor bijkomende 

vragen. 

In de volgende hoofdstukken worden de meest frequente therapieën beschreven: de reden 

van therapie, de methodes, eventuele nevenwerkingen of bemerkingen. 



6. 6. 6. De De De chirurgische chirurgische behandeling behandeling van van borstkanker 

borstkanker 

6.1. 6.1. 6.1. Inleiding Inleiding 

Inleiding 

In de meeste gevallen wordt de behandeling gestart met heelkunde. Dit kan bestaan uit 

enerzijds het verwijderen van de volledige borst (mastectomie of borstamputatie) of 

anderzijds een borstsparende ingreep. 

Meestal worden gelijktijdig de okselklieren onderzocht Dit gebeurt aan de hand van 1 klier 

(schildwachtklier), soms alle klieren (okselklieruitruiming) die verwijderd worden. 

De keuze van de operatie wordt onder andere bepaald door het stadium van de ziekte, de 

grootte van het gezwel, de grootte van de borst, de plaats van het gezwel, … 

Op de raadpleging in de borstkliniek wordt u fotomateriaal getoond van het te verwachten 

resultaat. 

6.2. 6.2. Inductiechemotherapie Inductiechemotherapie (inleidende (inleidende chemo) chemo) 

chemo) 

Bij grotere borstkankergezwellen wordt soms een inleidende chemotherapie gegeven. Dit 

heeft de bedoeling om het gezwel kleiner te maken om eventueel nadien een 

borstsparende operatie te kunnen uitvoeren. Tegelijkertijd krijgt men een idee omtrent de 

gevoeligheid van het gezwel voor chemotherapie. Na 2 à 3 kuren wordt een herevaluatie 

uitgevoerd en een ingreep eventueel gepland. In functie van het microscopisch onderzoek 

na de operatie, kunnen nog een aantal aanvullende kuren worden gegeven postoperatief. 

6.3 6.3. 6.3 

. Borstamputatie 

Borstamputatie 

Hierbij wordt de volledige borstklier verwijderd met bovenliggende huid en tepel (foto). 

De okselklieren worden meestal in één geheel meegenomen. Het eindresultaat is een 

vlakke borstkaswand met een horizontaal of schuin verlopend litteken, reikend tot aan de 

oksel. Nadien kan hierop een uitwendige borstprothese worden gedragen, zie hoofdstuk 

11. Er bestaat altijd de mogelijkheid voor een borstreconstructie, zie hoofdstuk 12. Ook 

hiervan is er fotomateriaal aanwezig in de borstkliniek. 

6.4 6.4. 6.4 

. Borstsparende Borstsparende Borstsparende ingreep ingreep 

ingreep 

Door de vroegtijdige diagnose is het nu vaak mogelijk de borst te sparen (foto). De 

operatie (brede excisie) bestaat uit het verwijderen van het gezwel met een marge van 

normaal borstklierweefsel. 

Gezwellen die dicht bij de tepel gelegen zijn, kunnen gelijkaardig worden behandeld doch 

soms met wegname van de tepel. Het definitief microscopisch onderzoek na de operatie 

moet uitmaken of het letsel inderdaad volledig en voldoende veilig werd weggenomen. 

Indien de borst kan gespaard worden, wordt er nadien steeds een bestraling gepland, zie 

hst 7. 



De voorwaarden voor een borstsparende behandeling zijn : 

• het gezwel mag niet groter dan 4 cm zijn; 

• de grootte van het gezwel vergeleken met de grootte van de borst moet voldoende 

garantie bieden voor een aanvaardbaar cosmetisch resultaat na volledige 

verwijdering van het gezwel; 

• na een borstsparende behandeling moet men bereid zijn om 5 à 6 weken 

radiotherapie te ondergaan; 

• radiotherapie is niet altijd mogelijk : hoge leeftijd, vroeger reeds bestraling gehad, 

zwangere vrouwen (risico voor het kindje). 

• Na een borstsparende ingreep is een zorgvuldige opvolging noodzakelijk om een 

eventuele heropflakkering in de rest van de borst vroegtijdig op te sporen. Dit 

bestaat uit regelmatige controles en jaarlijks een mammografie (radiologie van de 

borst). 

• Tenslotte mag er maar één kwaadaardig letsel in de borst zijn en mogen er geen 

uitgebreide verkalkingen zichtbaar zijn op de mammografie. 

Samengevat kan men zeggen dat het belangrijk is dat het letsel volledig en veilig kan 

worden weggenomen met het behoud van een goed cosmetisch resultaat. In alle andere 

gevallen wordt beter een borstamputatie uitgevoerd. De kansen op definitieve genezing 

zijn in dit laatste geval daarom niet slechter. 

6.5. 6.5. Borstsparende Borstsparende ingreep ingreep bij bij niet niet voelbare voelbare letsels 

letsels 

Door de screeningsmammografie worden de letsels die we vinden veel kleiner. Soms zo 

klein dat ze zelfs niet meer gevoeld worden. Om ze tijdens de operatie toch goed te 

kunnen vinden, wordt vlak voor de operatie een klein naaldje geprikt door de radioloog 

met echografie of mammografie. Met dat naaldje, dat op de huid wordt vast gekleefd, 

wordt u nadien naar de operatiezaal gebracht (foto). 

6.6 6.6. 6.6 

. Okselklieruitruiming 

Okselklieruitruiming 

Radiografieën en onderzoek door de arts van de klieren in de oksel zijn niet volledig 

betrouwbaar. Vergrote klieren zijn niet noodzakelijk het gevolg van kanker maar kunnen 

ook bijvoorbeeld een reactie zijn na een punctie. Daartegenover kunnen normaal 

aanvoelende klieren reeds microscopisch kleine uitzaaiingen bevatten. 

Niettemin worden aangetaste lymfeklieren het best steeds verwijderd. Enerzijds voorkomt 

dit problemen in de toekomst. Anderzijds is de informatie die men bekomt uit het 

microscopisch onderzoek van de klieren belangrijk voor de beslissing tot eventuele 

verdere nabehandeling (zie hoofdstuk 7). 

Bij een volledige okseluitruiming worden alle klieren verwijderd die in verband staan 

met de borst. Tijdens de operatie wordt een drain (plastiek buisje) ingebracht om bloed 

en wondvocht na de operatie te laten aflopen. Op deze manier kan de huid, die 

Brochure borstkanker - verwerking ws 23.12.200510 Pagina 10


losgemaakt was, terug vastgroeien aan de borstkas en oksel. Nadien wordt een stevig 

rekverband aangelegd. 

Na de operatie worden oefeningen onder leiding van een kinesist gestart om verstijving 

van de schouder en de grote borstspier te voorkomen (zie hoofdstuk 9). Deze oefeningen 

worden tweemaal daags herhaald. De hoeveelheid wondvocht zal geleidelijk afnemen en 

meestal kan na 10 à 14 dagen het buisje worden verwijderd. Hierna mag de arm normaal 

bewogen worden. 

Bij het wegnemen van de klieren worden vaak de huidzenuwtjes geraakt van de huid van de 

okselholte en de binnenzijde van de bovenarm. Dit geeft aanleiding tot een slapend of 

prikkelend gevoel, wat vaak na verloop van maanden verdwijnt en slechts zelden blijvende 

last veroorzaakt. 

De meest gekende verwikkeling van de okselklieruitruiming is lymfoedeem (gezwollen, 

dikke arm). De lymfevaten en lymfeklieren spelen een rol in het opruimen van infecties en 

overtollig vocht in de huid en onderliggende weefsels. Na een okseloperatie gaat dus een 

deel van die functie verloren. Onmiddellijke zwelling na de operatie komt zelden voor en is 

weinig uitgesproken (kleiner dan 4%). Echt lymfoedeem treedt meestal op na bestraling van 

de oksel of na infecties ter hoogte van de arm waarbij de resterende lymfevaten ontsteken 

en dichtslibben (tot 7%). Voorkomen is dan ook beter dan genezen (zie hoofdstuk 10). 

6.7. 6.7. Schildwachtklier 

Schildwachtklier 

In ongeveer de helft van de gevallen kan de okselklieruitruiming vermeden worden door de 

techniek van de schildwachtklier. De schildwachtklier is de eerste klier die zou draineren 

van de borst of van het gezwel erin gelegen. Door de inspuiting thv de borst of het gezwel 

kan deze klier gemarkeerd worden. De kleurstof wordt enkele uren voor de operatie 

ingespoten op de nucleaire geneeskunde (cfr. botscan) (foto). Na 2 uren wordt een 

scanfoto genomen en zodra de klier “tekent” op de foto, wordt u naar de operatiezaal 

gebracht. Hier wordt hij operatief verwijderd via een kleine incisie thv de oksel, nadat 

eerst het borstgezwel was verwijderd. 

Indien het microscopisch onderzoek tijdens de operatie aantoont dat deze klier tumorvrij 

is, kan afgezien worden van een okselklieruitruiming. Indien er echter toch kankercellen 

zouden worden aangetroffen in deze klier, dan moeten ook de andere okselklieren nog 

verwijderd worden. 

Indien de techniek van de schildwachtklier wordt toegepast is er geen enkele kans op 

lymfoedeem. 



7. 7. 7. De De De “nabehandeling” “nabehandeling” (na (na de de operatie) 

operatie) 

7.1. 7.1. 7.1. HHet 

HH 

et et nut nut nut van van van de de de nabehandeling 

nabehandeling 

nabehandeling 

Talrijke grote studies hebben reeds het positief effect aangetoond op de overleving 

(definitieve genezing) en de kans op herval door middel van adjuverende (aanvullende) 

nabehandeling na borstoperaties. 

Er zijn twee vormen van nabehandeling mogelijk: lokaal en algemeen. 

• De lokale nabehandeling bestaat uit radiotherapie (bestraling). Deze is bedoeld 

om eventuele achtergebleven kankercellen in de borst of het amputatielitteken uit 

te schakelen. Zo wordt de kans op lokaal recidief (herval) geminimaliseerd en 

wordt de overleving ook hierdoor verbeterd. 

• De algemene nabehandeling bestaat uit chemotherapie of hormonale therapie. 

Deze is gericht op de kankercellen die mogelijk reeds langs de bloed- of de 

lymfevaten ontsnapt zouden zijn uit het gezwel, op het ogenblik van de diagnose 

(microscopische uitzaaiingen), en die nog niet met de bloedtesten of klassieke 

radiologische onderzoeken kunnen worden gedetecteerd. Macroscopische 

uitzaaiingen werden daarentegen reeds uitgesloten aan de hand van de uitgevoerde 

onderzoeken vóór de operatie. 

Elk dossier wordt besproken op de wekelijkse oncologische stafvergadering (MOC, 

multidisciplinair oncologisch consult), waar medisch oncologen, chirurgen, 

radiotherapeuten, radiologen, anatoompathologen, nucleaire geneeskunde… 

vertegenwoordigd zijn. 

Hier wordt de individuele behandeling voor elke patiënt beslist. 

Dit wordt nadien met u besproken op de raadpleging, waarna de nodige afspraken voor de 

nabehandeling worden gemaakt. Ook de huisarts wordt bij alle stappen betrokken en 

ingelicht, zodat u ook nog altijd bij hem of haar terecht kan voor bijkomende vragen. 

7.2. 7.2. Radiotherapie 

Radiotherapie 

7.2.1. 7.2.1. Werkingsmechanisme 

Werkingsmechanisme 

De radiotherapie maakt gebruik van hoogenergetische stralen. Deze veroorzaken een 

beschadiging van het DNA van een cel (erfelijk materiaal) waardoor ze zich niet meer kan 

delen. Normale cellen worden ook aangetast doch kunnen beter herstellen van de 

toegebrachte schade. De bestralingsdosis wordt zo berekend en toegediend dat er 

minimale schade optreedt ter hoogte van de normale weefsels en maximaal ter hoogte van 

het target (doel). De belangrijkste rol van de radiotherapie is weggelegd in de 

locoregionale (plaatselijke) controle van de ziekte. Door het uitvoeren van deze 

bestraling zal men 20% minder kans hebben om lokaal iets terug te krijgen en daardoor 

ook 5% meer kans op genezing. 



7.2.2. 7.2.2. Types Types van van van bestraling 

bestraling 

7.2.2.1. Bestraling van de borst 

Na borstsparende chirurgie volgt er klassiek een bestraling van de borst. Zo worden 

gelijke genezingskansen bekomen als met een borstamputatie voor hetzelfde gezwel. De 

bestraling start meestal 4 à 6 weken na de operatie, zodra de wonden goed genezen zijn. 

Deze bestaat uit 25 zittingen verdeeld over 5 weken, elke werkdag. De weekenddagen en 

feestdagen zijn rustdagen. Elke zitting neemt enkele minuten in beslag. Vooraf wordt een 

simulatie (schijnzitting) uitgevoerd om het bestralingsveld (zone) af te lijnen en om de 

dosis te berekenen. De apparatuur gelijkt sterk op de toestellen op de dienst radiologie, 

maar dan computergestuurd en met een andere soort stralen. 

Na deze klassieke bestraling wordt nog een boost (extra dosis) gegeven ter hoogte van 

het litteken gedurende een achttal bijkomende zittingen. 

7.2.2.2. Bestraling na borstamputatie. 

Deze bestraling wordt enkel voorbehouden wanneer er argumenten zijn voor een hoger 

risico voor lokaal herval : grote gezwellen (groter dan 5 cm), nipt of onvolledig verwijderd, 

ingroei van de huid, meerdere aangetaste klieren. 

7.2.2.3. Bestraling van de klieren achter het borstbeen 

De meeste borsttumoren draineren (verspreiden) naar de klieren in de oksel (eerste stap 

van uitbreiding of uitzaaiing). Tumoren ter hoogte van de binnenste helft van de borst 

kunnen zich ook verspreiden naar klieren achter het sternum (borstbeen). Deze klieren 

achter het borstbeen zijn niet bereikbaar voor chirurgie, zoals in de oksel. Deze klieren 

worden daarom preventief bestraald bij tumoren gelegen in de binnenste helft van de borst 

of gelegen achter de tepel. 

7.2.2.4. Bestraling van de oksel 

Meestal wordt een volledige okselklieruitruiming uitgevoerd en is bestraling overbodig. 

Radiotherapie wordt enkel weerhouden voor belangrijke klieraantasting in de oksel of 

onvolledige chirurgische verwijdering. 

7.2.3. 7.2.3. Nevenwerkingen 

Nevenwerkingen 

De nevenwerkingen bij radiotherapie zijn vergelijkbaar met reacties op blootstelling aan de 

zon (vb. zonnebank). Deze treden meestal op vanaf de tweede week van de behandeling 

en bestaan uit erytheem (roodheid) en soms radiodermatitis (droge, bruine 

verkleuring) van de huid. Blaarvorming is minder frequent en treedt vooral op in de 

plooien onder de borst en ter hoogte van de oksel. De meeste huidreacties genezen 

binnen de 1 à 2 maanden na de therapie. Een blijvende lichtbruine verkleuring van de huid 

of een vaster aanvoelen van de borst is mogelijk. 



Bestraling van de klierstreken achter het borstbeen kan aanleiding geven tot een 

voorbijgaande droge prikkelhoest of sliklast. De combinatie van chirurgie en radiotherapie 

van de oksel houdt een groter risico in op blijvend oedeem van de arm. 

Gezien het een lokale behandeling betreft, gaat radiotherapie niet gepaard met haaruitval 

of braken. Wel is er vermoeidheid mogelijk, vooral naar het einde van de bestraling. Dit 

wordt natuurlijk ook deels verklaard door de dagelijkse sleur om zich naar het ziekenhuis 

te begeven. Niettemin zullen sommige vrouwen in staat zijn om hun professionele activiteit 

waar te nemen tijdens de radiotherapie mits enige aanpassing van hun agenda. 

7.3. 7.3. 7.3. Chemotherapie 

Chemotherapie 

Chemotherapie 

Borstkanker is een relatief chemogevoelige kanker. Chemotherapie is dan ook een 

belangrijk instrument geworden voor de genezing. De kansen op genezing door het 

toedienen van chemotherapie na een operatie kunnen hiermee toenemen met 10% of 

meer. 

Het is een medicamenteuze behandeling met cytostatica (celdodende medicamenten). De 

kans op genezing wordt bepaald door de aanwezigheid van microscopische uitzaaiingen. 

Hier spelen verschillende factoren mee: 

• grootte van de tumor 

• soort tumor 

• aantal aangetaste klieren,… 

• hormoongevoeligheid 

• gevoeligheid voor chemo 

Naarmate het ingeschat risico groter is heeft de patiënte meer baat bij een aanvullende 

algemene therapie. Verder spelen ook de leeftijd van de patiënte, de al of niet 

aanwezigheid van de menopauze en de gevoeligheid van de tumor voor vrouwelijke 

hormonen, … mee. Uiteindelijk moet bij elke nabehandeling ook het nut worden 

afgewogen tegenover de nevenwerkingen. 

De chemotherapeutische behandeling zal door de medisch oncoloog meer gedetailleerd 

worden besproken van zodra de beslissing is genomen om ze toe te dienen. Dit kan maar 

worden vastgelegd als alle resultaten van de uitgevoerde onderzoeken op het weggenomen 

weefsel ter beschikking zijn. Dit neemt 2 weken in beslag na de operatie. 

Er zijn verschillende schema’s van chemotherapie mogelijk. Het meest toegepast schema is 

een combinatie van 3 producten. De behandeling duurt 4 à 5 maanden; hierbij dient men 6 

maal naar het oncologisch daghospitaal te komen. De medicatie wordt rechtstreeks in een 

ader toegediend. Hiervoor wordt soms een poortkatheter (onderhuidse katheter) 

onder lokale anesthesie ingeplant, hetgeen bloednames en toedienen van medicatie 

aanzienlijk vergemakkelijkt (zie hoofdstuk 13). 

Cytostatica grijpen niet alleen in op snel delende tumorcellen, maar ook op snel delende 

gezonde cellen. De belangrijkste nevenwerkingen zijn klachten ter hoogte van het 



spijsverteringsstelsel (misselijkheid, braken, diarree, ontsteking van het mondslijmvlies), 

haarverlies, verhoogde gevoeligheid voor infecties en vermoeidheid. Bij vrouwen die nog 

niet in de menopauze zijn, blijft de menstruatie soms achterwege tijdens de behandeling. 

Boven de leeftijd van 40 jaar is dit vaak definitief. 

Patienten die chemotherapie ondergaan kunnen last hebben van bepaalde bijwerkingen, o.a. 

misselijkheid, braken, diarree, vermoeidheid… In het oncologisch centrum (dagziekenhuis) 

wordt u bijgestaan door de oncologisch verpleegkundige. Alleenstaande patienten die na de 

dagbehandeling naar huis gaan, staan er alleen voor. Een nieuw initiatief werd genomen: 

een zorghuis (zie nuttige adressen) waar de alleenstaande chemopatiënten of bij wie de 

partner de zorg niet aankan, terecht kunnen in een moeilijke periode van de 

chemotherapie. Het is een alledaagse woning waar maximaal 4 gasten in een huiselijke 

sfeer kunnen worden opgevangen tijdens de zwaarste dagen van hun chemobehandeling. 

(zie hoofdstuk 17) 

Na de chemotherapie kan men deelnemen aan het oncologisch revalidatie programma om 

vlugger te herstellen (zie hoofdstuk 14) 

7.4. 7.4. Hormonale Hormonale behandel behandeling 

behandel behandel ing 

De borst is een secundair geslachtsorgaan bij de vrouw en staat onder invloed van 

geslachtshormonen. Ook tumoren die ontstaan zijn in de borst, blijken in 80% van de 

gevallen gevoelig te zijn voor vrouwelijke hormonen. Deze hormonale gevoeligheid kan in 

het labo worden getest op het weggenomen tumorweefsel. De hormonale therapie is 

gericht op het blokkeren van de ontwikkeling en de functie van hormoongevoelige 

tumorcellen. Dit kan tijdelijk of definitief zijn. 

• Een tijdelijke (omkeerbare) behandeling bestaat onder vorm van tabletten. Het 

meest gebruikte zijn Tamoxifen (vb. Nolvadex ®), Femara ®, Aromasin®, 

Arimidex®. Ze bestaat uit het dagelijks innemen van één tablet en dit voor een 

periode van 5 jaar. De belangrijkste neveneffecten die zich kunnen voordoen zijn : 

vapeurs of warmteopwellingen en lichte gewichtstoename. Soms veroorzaakt het 

bij de start van de behandeling wat voorbijgaande maaglast, soms ook wat 

gewichtslast en spierlast. Bepaalde medicamenten kunnen osteoporose 

(botontkalking) versnellen. In dat geval wordt nog een bijkomende test verricht om 

het “kalkgehalte” in het botweefsel te bepalen. 

• Een definitieve (onomkeerbare) hormonale therapie is het stilleggen van de 

eierstokken door middel van een operatie of bestraling. De definitieve hormonale 

behandeling wordt gebruikt bij nog menstruerende vrouwen om ze vroegtijdig in de 

menopauze te brengen. Ze wordt ook toegepast indien er een verhoogd risico is op 

eierstokkanker. 

Door een hormonale behandeling gedurende 5 jaren te volgen, reduceert men het risico 

op herval met 12% en verbetert de overleving (genezing) met 10%. Bovendien is er ook 

een positief beschermend effect op de andere borst, waar men de kans om ook een 

borstkanker hier krijgt ook reduceert met bijna 50%. 



8. 8. 8. De De De opvolgin opvolging opvolgin g en en genezing 

genezing 

Na de behandeling volgt een stricte follow-up (medische opvolging). Deze gebeurt opnieuw 

door de specialist waar u oorspronkelijk naar verwezen was. 

De eerste 2 jaren wordt u gezien om de 3 à 4 maanden. Nadien wordt u om de 6 maanden 

gezien. Na 5 jaren is de kans op genezing vrij groot en wordt u nog jaarlijks nog éénmaal 

gezien. 

Gedurende de eerste 5 jaren zal u ook jaarlijks een grote controle krijgen, bestaande uit 

radiologie van longen, lever en beide borsten. Ten slotte wordt er met regelmaat een 

bloedname aangevraagd bij uw huisarts, meestal 1 week voor de consultatie. Na 5 jaren 

wordt enkel nog een mammografie jaarlijks aangevraagd. 

De belangrijkste vraag die men heeft, is natuurlijk : kan ik genezen en wanneer ben ik 

genezen? 

Specifiek voor uw geval, heeft men hier geen juist antwoord (ja of nee) voor. Men kan u 

wel een idee geven hoe uw genezingskansen er uit zien, gebaseerd op onze ervaring in de 

borstkliniek. Hier worden door ons nu al meer dan 600 patiënten behandeld en gevolgd 

met borstkanker. De meeste patiënten (96%) presenteren zich sowieso zonder 

uitzaaiingen (= voorwaarde om te kunnen genezen). De drie problemen die zich kunnen 

voordoen na het eindigen van de behandeling zijn: uitzaaiingen (metastasen)tijdens de 

opvolging (10%), herval van borstkanker in dezelfde borst of een nieuwe borstkanker in de 

andere borst: 

• Uitzaaiingen (10%): botten, lever en longen zijn de meeste frequente organen. de 

meeste uitzaaiingen doen zich voor in de eerste 5 jaren na de behandeling. Na 5j 

heeft men nog slechts 1 % kans op laattijdige uitzaaiingen 

• Herval in dezelfde borst: 2.4 % waarvan ook het merendeel binnen de eerste 5 jaren 

• Nieuwe borstkanker in de andere borst: 6 % van onze patienten zal vroeg of laat 

ook een borstkanker aan de andere kant krijgen. Deze zijn meestal in een vroeger 

stadium ontdekt gezien de stricte opvolging. Gemiddeld trad deze nieuwe 

borstkanker pas op na 96 maanden na de eerste, zodat best voor lange tijd jaarlijks 

een mammografie wordt verricht. 

Samengevat heeft een gemiddelde borstkanker patiënt bij ons meer dan 85% kans om 

definitief genezen te zijn. Men moet minstens 5 jaren wachten om hiervan zo goed als 

zeker van te zijn. Problemen doen zich meestal voor binnen de eerste 5 jaren, vandaar ook 

het belang om goed opgevolgd te worden in deze periode. 



9. . . Kinesitherapie Kinesitherapie na na borstoperaties 

borstoperaties 

9.1. .1. .1. Inleiding Inleiding 

Inleiding 

Operaties ter hoogte van de grote borstspier en de oksel zijn doorgaans niet pijnlijk maar 

veroorzaken hinder en beperking van beweeglijkheid van het schoudergewricht. 

De dag na de ingreep zal uw kinesist dan ook al starten met een licht oefenprogramma. De 

bedoeling is om uw schouder zo snel mogelijk zijn normale beweeglijkheid terug te 

bezorgen en om vroegtijdige problemen na een operatie te voorkomen. 

9.2. .2. Vroegtijdige Vroegtijdige Vroegtijdige pr problemen 

pr oblemen 

9.2.1. .2.1. .2.1. Verkramping Verkramping van van van de de grote grote borstspier 

borstspier 

Dit kan een scherpe stekende pijn veroorzaken langs de voorkant van schouder en borst. 

De spier verkrampt doordat u de arm teveel stilhoudt en niet normaal beweegt. Hoe 

eerder u de arm strekt en op de gewone manier naar dingen reikt, hoe minder kans u hebt 

op deze pijn. 

9.2.2. .2.2. Gevoelsstoornissen 

Gevoelsstoornissen 

Aan de binnenzijde van de bovenarm en langs de buitenkant van de borst ontstaat een 

brandend en tintelend pijnlijk gevoel. Dit komt doordat tijdens de operatie zenuwen zijn 

doorgesneden die voor het gevoel van de huid zorgen. Het is een normaal verschijnsel en 

duurt gewoonlijk enkele maanden. Sommige patiënten blijven een gevoelloze plek op hun 

bovenarm houden. 

9.2.3. .2.3. Huidplooi 

Huidplooi 

Na het wegnemen van de okselklieren blijft er vaak een plooi in de huid zitten die door de 

oksel en langs de binnenkant van de arm loopt. In deze huidplooi zitten lymfevaten die 

beschadigd zijn en geen vocht meer transporteren. Deze lymfevaten drogen op, krimpen 

en staan daardoor als gespannen snaren onder uw arm. Dikwijls zijn ze pijnlijk. Dit gevoel 

kan doorlopen tot in de pols, waardoor de elleboog dan moeilijk gestrekt kan worden. 

9.2.4. .2.4. Fantoompijn Fantoompijn na na na borstamputatie 

borstamputatie 

Na een borstamputatie kan men soms nog de indruk hebben, nog een tepel te hebben. Dit 

gevoel is meestal niet storend en verdwijnt spontaan na enige maanden. 

9.3. .3. Oefeningen 

Oefeningen 

Oefeningen 

Beweging zal in de meeste gevallen een oplossing bieden. Als eerste oefening is het soms 

nodig een goede ademhalingstechniek aan te leren om te ontspannen. Diep inademen en 



langzaam uitademen helpt u te relaxeren. Daarna starten we de schouderbewegingen in 

alle richtingen, alsook oefeningen met gestrekte elleboog om de huid goed te rekken. Alle 

oefeningen worden verscheidene keren herhaald, eerst passief, nadien actief. Er wordt 

gewerkt tot aan de pijngrens. 

Het vochtdebiet in de drain zal initieel toenemen bij de revalidatie, doch zal geleidelijk 

afnemen. Er wordt aangeraden om niet meer dan tweemaal daags te oefenen om het 

vochtverlies langs de drain niet te veel te stimuleren. Het bewegen van de schouder heeft 

immers het effect van een pomp. 

Na het ontslag uit het ziekenhuis wordt aangeraden thuis verder te oefenen. 

Warmtetherapie, elektrotherapie en allerhande massages zijn hier niet aangewezen. 

9.3.1. .3.1. Armen Armen Armen boven boven het het hoofd hoofd strekken. 

strekken. 

Ga met gebogen knieën op de rug liggen of ga met de rug tegen een muur staan. Pak met 

beide handen een stok vast. Hou de handen net zo ver uit elkaar als de schouders breed 

zijn. Til de stok tot boven het gezicht en hou de ellebogen daarbij recht. Breng de stok nu 

langzaam over het hoofd naar achter. De niet-geopereerde arm helpt de andere arm. 

9.3.2. .3.2. Vlinderstretch. 

Vlinderstretch. 

Vlinderstretch. 

Ga op de rug liggen, trek de knieën op en hou de voeten op de grond. Sla de handen 

losjes in elkaar en leg ze achter het hoofd. Hou de ellebogen bij elkaar voor het gezicht. 

Laat de ellebogen langzaam naar de grond zakken. Telkens u de ellebogen verder naar de 

grond duwt zal u het voelen trekken aan de geopereerde zijde, in oksel en borst. 

Zorg ervoor dat de elleboog van de « goede » arm op de grond komt te liggen. 



9.3.3. .3.3. Zijwaartse Zijwaartse armstretch. 

armstretch. 

Doe deze oefening, indien mogelijk, voor een spiegel. Ga op een rechte stoel zitten. Hou 

de pols van de arm van de geopereerde zijde vast met de hand van de « goede » arm. Leg 

beide handen op het hoofd en hou de ellebogen zijwaarts gericht. Hou het hoofd rechtop. 

Trek langzaam de arm aan de geopereerde kant naar het hoofd toe. Probeer de bovenarm 

zo dicht mogelijk bij het oor te krijgen. Let er op dat u het hoofd niet naar de arm 

beweegt. Laat beide armen zakken. 

9.3.4. .3.4. .3.4. Muurklimmen. 

Muurklimmen. 

Ga met het gezicht naar de muur staan, met 

de voeten ongeveer 15 cm van de muur weg. 

Laat het voorhoofd tegen de muur rusten, 

voor het evenwicht. Leg de handpalmen net 

boven het hoofd tegen de muur. Begin met de 

vingers langs de muur “naar boven te 

wandelen”, elke keer een stukje hoger. 

Wandel mee omhoog tot de elleboog van de 

niet- geopereerde arm helemaal gestrekt is. 

Wandel met de hand van de geopereerde 

zijde zo ver naar boven als u kan. Dezelfde 

oefening kan u herhalen door de geopereerde 

zijde naar de muur te draaien en opnieuw te 

“”wandelen “. 



10 10. 10 

. . Lymfoedeem, Lymfoedeem, een een een gevreesde gevreesde verwikkeling 

verwikkeling 

10 10.1. 10 

.1. .1. Definitie Definitie 

Definitie 

Lymfoedeem is een onderhuidse opstapeling van eiwitrijke vloeistof veroorzaakt door 

beschadiging of afsluiting van de lymfevaten. 

10 10.2. 10 

.2. Symptomen Symptomen van van lymfoedeem 

lymfoedeem 

Het eerste symptoom is een zwelling van de vingers en de handrug of alleen van de 

voorarm of de bovenarm. Dikwijls is de hele arm gezwollen. De arm voelt dan strak en 

gespannen aan en wordt steeds zwaarder en moeizamer om te gebruiken. Armoedeem 

kan gepaard gaan met tintelingen. De zwelling kan nauwelijks zichtbaar zijn of tot meer 

dan 10 cm verschil in omtrek bedragen. Een verschil van 3 cm is reeds bemerkbaar. Men 

moet er rekening mee houden dat bij een rechtshandige de omtrek van de rechter 

bovenarm sowieso 1 cm groter kan zijn dan links en omgekeerd. De zwelling neemt 

gedurende zekere tijd langzaam toe om dan uiteindelijk te stabiliseren. In het begin is het 

oedeem nog reduceerbaar; het is nog zacht en men kan er met de vinger een putje in 

duwen (pitting of zacht oedeem). Blijft het onbehandeld, dan zal het geleidelijk harder 

worden door de ontwikkeling van fibrose (hard oedeem). Dan wordt het lymfoedeem 

onomkeerbaar en permanent. 

De bedoeling is dus om zo vroeg mogelijk te behandelen, wanneer er nog sprake is van 

zacht oedeem. 

10 10.3. 10 

.3. Preventie Preventie Preventie van van lymfoedeem 


• Vermijd vermoeiende arbeid en grote krachtinspanningen. Het is beter het werk te 

verdelen over heel de dag of enkele dagen. In feite dient iedereen zelf te 

ondervinden welke de maximaal toelaatbare belasting van de arm is. 

• Sport beoefenen is goed met mate. 

• Het dragen van spannende kledij of knellende armbanden en ringen aan de 

betrokken arm is af te raden. 

• Langdurig baden in water, sauna, extreem koude en sterke waterstralen zijn te 

vermijden. 

• De lymfevaten en lymfeklieren spelen een rol in het opruimen van infecties. Na een 

okseloperatie gaat dus een deel van die functie verloren. Vandaar dat iedere 

wonde, insectenbeet of kleine oppervlakkige infectie aanleiding kan geven tot 

ontsteking van de lymfevaten (lymfangitis) of wondroos, gekenmerkt door 

zwelling, rode vlekken, algemeen onwelzijn, koorts, enz… 

• Preventie is de beste remedie: 

o vermijd injecties, vaccinaties, bloedafnames en infusen aan de geopereerde 

zijde; Indien niet anders mogelijk, dient de huid zeer goed te worden 

ontsmet; 

o gebruik een ladyshave bij ontharing in plaats van een scheermesje; 



o neem een goede handhygiëne in acht; wees voorzichtig bij het knippen van 

nagels; 

o gebruik een vingerhoed bij het naaien en handschoenen en lange mouwen bij 

het tuinieren en verzorgen van kamerplanten; 

o let op met huisdieren en insecten; 

o vermijd zonnebrand; 

Kleine wondjes worden best meteen ontsmet en bedekt met een steriel verband. 

Raadpleeg uw arts bij tekens van infectie (roodheid, zwelling, warmte, pijn) zodat tijdig 

antibiotica kunnen worden voorgeschreven. Bij een ernstige vorm van lymfangitis zijn 

absolute rust met de arm in hoogstand en een antibioticabehandeling langs een infuus 

aangewezen. 

10 10.4. 10 

.4. .4. Behandeling Behandeling Behandeling van van van lymfoedeem 



Lymfoedeem is chronisch (langdurig) en moet ook zo behandeld worden. Medicatie en 

chirurgie bieden zelden een oplossing. Het beste is een behouden aanpak. Deze bestaat uit 

een manuele lymfedrainage (massage) door een kinesist en het dragen van 

compressiekledij (steunmouw of elastische kous). Men kan ook gebruik maken van een 

pneumatisch compressieapparaat. Deze zijn te huur bij het ziekenfonds. Een aantal 

kinesisten beschikt hierover zelf in hun praktijk. Er is geen terugbetaling voorzien voor 

eigen aankoop. 

Beter voorkomen dan genezen blijft ook voor lymfoedeem de beste raad! 



11 11. 11 

. . Uitwendige Uitwendige borstprothesen 

borstprothesen 

11.1. .1. .1. Inleiding 

Inleiding 

U heeft een borstamputatie ondergaan waardoor uw lichaamsbeeld is geschonden. 

Alhoewel het verdriet om het gemis van uw borst er niet minder door wordt, kan het 

dragen van een borstprothese een goed hulpmiddel zijn om het zelfvertrouwen terug te 

vinden. Ze speelt ook een belangrijke rol voor de houding, met name de rug, zeker 

naarmate u zwaardere borsten hebt. 

Het aankopen van een prothese kan een zeer emotionele gebeurtenis zijn. Soms komen 

alle gevoelens rond de ziekte en operatie op dat moment tot uiting.. Daarenboven bestaat 

er een heel gamma van soorten en prijzen. Vandaar dat de aankoop ervan geen lichtzinnige 

beslissing mag zijn. 

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen twee borstprothesen : voorlopige versus 

definitieve prothesen. Zie hoofdstuk 22, foto. 

11.2. .2. De De De voor voorlopige voor lopige prothese prothese 

prothese 

11 11.2.1. 11 

.2.1. Definitie 

Definitie 

Het woord geeft het reeds aan: dit is een tijdelijke oplossing tot de wonde helemaal 

genezen is. Het is een stoffen hoesje, opgevuld met watten. U draagt ze voorlopig over 

het verband en later op de huid en in de beha. Vindt u het contact met de huid niet 

prettig, dan kan u een rekbaar hoesje aan de binnenzijde van uw beha naaien ; op deze 

wijze kan de prothese trouwens niet verschuiven. 

Vanuit het ziekenhuis zorgen wij vrijblijvend voor een voorlopige prothese. De 

verpleegkundige kiest samen met u de juiste maat in functie van uw beha. Een geschikte 

beha voldoet aan volgende voorwaarden : 

• de volledige borst omvatten ; 

• de borst steunen, doch niet knellen ; 

• liefst zonder beugel ; de beugel drukt op het operatiegebied ; 

• de prothese goed op zijn plaats houden ; 

• een beha met sluiting vooraan is handig bij onvoldoende beweeglijkheid van arm en 

schouder. 

11 11.2.2. 11 

.2.2. Onderhoud 

Onderhoud 

U kan de voorlopige prothese meewassen in de machine : haal de watten uit het hoesje; 

gebruik eventueel het beschermzakje waarin u gewoonlijk beha’s wast . 



11 11.3. 11 

.3. .3. Definitieve Definitieve Definitieve prothese prothese 

prothese 

11 11.3.1. 11 

.3.1. Definitie 

Definitie 

Een definitieve prothese bestaat meestal uit siliconen : ze zijn gemaakt van een speciaal 

siliconenmengsel, omhuld met een uiterst dunne en flexibele folie die gelijkt op uw eigen 

huidskleur. 

Best wacht u met het dragen van een definitieve prothese totdat de wonde volledig 

genezen is. Tevens wordt er best gewacht tot na een eventuele bestraling. Radiotherapie 

kan door verhitting van de huid voor erytheem (roodheid) en soms zelfs verbranding 

(cf. zonnebrand) zorgen. 

Verschillende soorten prothesen worden door de verpleegkundige voorgesteld, alsook een 

aantal voorbeelden van aangepaste beha’s, zodat u zich reeds een goed idee kunt vormen. 

11.3.2. .3.2. Voordelen Voordelen van van een een si siliconen si siliconen 

liconen borstprothese 

borstprothese 

Gewicht en omvang benaderen vrij nauwkeurig deze van de gezonde borst : dit is niet 

alleen belangrijk voor het uitzicht (vooral bij zwaardere borstomvang), maar speelt ook 

een rol bij het behoud van het lichamelijk evenwicht en ter preventie van rugklachten. 

Door de goede warmtegeleiding zal de prothese snel aanvoelen als een deel van uzelf. Ze 

absorbeert geen vocht (zoals zalven, oliën,…), is bestand tegen transpiratie en geeft dus 

geen geurhinder. Ze is gemakkelijk te reinigen en is bestand tegen chloor- en zeewater 

(zie onderhoud). De siliconenprothese heeft een lange levensduur (1,5 à 2 jaar of langer). 

11 11.3.3. 11 

.3.3. Soorten Soorten Soorten prothesen 

prothesen 

Er zijn prothesen die in de beha gedragen worden (draagprothese) en andere die op de 

huid bevestigd worden (kleefprothese). Bij kleefprothesen wordt de schouder aanzienlijk 

ontlast : het gewicht hangt niet meer alleen aan de schouder maar ook aan de huid. 

Indien U de prothese draagt in de beha, kan u best een rekbaar hoesje innaaien, zoals bij 

de voorlopige prothese; zo blijft de prothese beter op zijn plaats. 

De kleefprothese heeft een dunne kleeflaag op de prothese zelf en wordt rechtstreeks op 

de huid gekleefd. De kleefprothese wordt dagelijks gereinigd met een speciaal product. 

11 11.3.4. 11 

.3.4. Onderhoud 

Onderhoud 

Verzorg uw prothese zoals uw eigen lichaam ! Het is aangewezen de prothese 

dagelijks te reinigen : 

• in handwarm water, eventueel met een zacht wasmiddel of zeep ; reinig ze nooit 

met aceton of alcohol 

• droog de prothese steeds goed af met een handdoek ; 



• leg de prothese nooit op of in nabijheid van een warmtebron en gebruik liefst geen 

haardroger ; 

• Bij irritatie van de huid kan u de prothese in het bijpassend hoesje dragen of de huid 

en de prothese poederen. De kleefprothese vereist een speciale verzorging. 

11 11.3. 11 

.3. .3.5. .3. 5. De De terugbetaling terugbetaling van van borstprothesen 

borstprothesen 

(koninklijk besluit van 18 febr. 2000 van toepassing vanaf 13 maart 2000) 

1. postoperatieve borstprothese – Priform 

26,72 euro 

2. de niet-klevende borstprothese (silicone) 

204,35 euro (geen persoonlijke opleg) 

3. de niet-klevende ‘light’ borstprothese 

204,35 euro (Geen opleg) 

4. de kleefprothese 

204,35 euro (persoonlijke opleg: 55 euro) 

5. zwemprothese 

80 euro (volledig zelf te betalen) 

6. Onderhoudsproducten 

17,29 euro (per maand terugbetaald) 

11 11.3.6. 11 

.3.6. Nuttige Nuttige tips 

tips 

Let op voor scherpe of uitstekende voorwerpen: naalden, doornen, beugels, scherpe 

nagels, juwelen met scherpe randen, broches, haakjes en sommige dierenklauwen,… Deze 

kunnen de prothese beschadigen. Let ook op voor oververhitting in de sauna of onder de 

zonnebank. 

Vooraleer u beslist om een definitieve prothese aan te kopen, kan u best vooraf een kijkje 

gaan nemen in de winkel: ga niet overhaast te werk en koop zeker niet « zomaar » een 

prothese. Er verschijnen steeds meer verfijnde prothesen. Een goede bandagist begeleidt 

u hierbij op een professionele wijze. 

11 11.4.Lingerie 11 

.4.Lingerie & & badmode 

badmode 

Aan de hand van een fotoboek, tonen we u onder andere hoe een opname verloopt. 

In een afzonderlijk lokaal demonstreren we u de verschillende soorten prothesen en 

mogelijkheden met de nodige uitleg. Ook wordt één maal per jaar door de bandagist en de 

firma een modeshow georganiseerd. 

Dit alles wordt u aangeboden om de drempelvrees met bandagisten kleiner te maken. 



12 12. 12 

. . Borstreconstructie 

Borstreconstructie 

In de behandeling van borstkanker blijft het soms noodzakelijk om de hele borst weg te 

nemen. Een borst amputeren of niet houdt echter geen verband met de ernst van de 

ziekte (zie hoofdstuk 6). Niettemin blijft deze ingreep drastisch. Naast de psychologische 

weerslag is er ook het lichamelijk effect: asymmetrie, veranderde belasting van schouder- 

en rugspieren. De huidige verfijnde prothesen (hoofdstuk 11 ) kunnen al veel corrigeren en 

verbergen, doch het blijft een kunstmatige borst met ongemakken: zweten, onderhoud van 

de prothese, allergie voor de kleefpleister,… 

De bedoeling van een borstreconstructie is om een zo normaal mogelijk uitzicht te 

bekomen door het volume en het reliëf te herstellen. Er zijn verschillende technieken, 

gebruik makend van inwendig ingeplant prothesemateriaal of uw eigen weefsels. Elke 

techniek heeft voor- en nadelen die goed met de plastische chirurg moeten besproken 

worden: 

• borstprothese onder de huid of grote borstspier ingeplant 

• transplantatie van buikspier en huid (zie hoofdstuk 22, foto) 

• transplantatie van huid en vet van de buikwand 

• verschuiving van rugspier en huid 

De tepel wordt nadien gereconstrueerd door middel van tatoeage, transplantatie van huid 

van de andere tepel of van elders. Soms dient ook het volume of de vorm van de andere 

borst te worden aangepast om een betere symmetrie te bekomen. 

Een nieuwe borst maken is geen kleinigheid. Het vereist soms meer dan één operatie, 

lange revalidatie en talrijke wond- of andere problemen. Daarenboven zal de 

gereconstrueerde borst nooit volmaakt zijn en altijd onderdoen voor de gezonde borst. 

Het tijdstip van de reconstructie is wisselend. Alhoewel ze in één tijd met de amputatie 

kan gebeuren, wordt vaak afgewacht tot alle nabehandelingen zijn afgewerkt en men 

voldoende hersteld is. 



13 13. 13 

. . Poortcatheter 

Poortcatheter 

De poortkatheter is een implanteerbaar toedieningsysteem dat ervoor zorgt dat de 

bloedafnames, toediening van medicijnen en eventuele bloedtransfusies eenvoudiger 

verlopen. 

De poortkatheter bestaat uit een aanprikpoort, met hieraan een slangetje, dat in verbinding 

wordt gebracht met een dieper gelegen bloedvat. 

De poort wordt onderhuids geplaatst (meestal onder het sleutelbeen), onder lokale 

verdoving. Uitwendig zie je er later niets van tenzij een kleine zwelling. 

Het plaatsen neemt ongeveer 30 à 45 minuten in beslag. De gebruikte huidhechtingen 

worden onder de huid geplaatst en dienen niet verwijderd te worden. 

Adviezen 

Adviezen 

• roodheid en gevoeligheid op de implantplaats zijn normaal de eerste 24 à 48 uur. 

• de lokale verdoving is meestal uitgewerkt na 1 à 2 uren; nadien volstaat een 

comprimé Dafalgan forte van 1 gr. als pijntherapie. 

• Het transparant verband wordt verwijderd bij de eerstvolgende afspraak in het 

ziekenhuis of na 10 dagen. 

• Doe de eerste week geen zware inspanningen. 

• Nadat de wonde genezen is vereist de huid geen speciale verzorging; gewone 

hygiëne met water en zeep volstaat. 

• U kan ook uw gewone dagelijkse activiteiten zoals baden, zwemmen, joggen, … 

hervatten. 

• U kan probleemloos door de veiligheidssystemen van warenhuizen, vliegveld, e.d. 

• De poortkatheter moet om de 6 à 8 weken worden gespoeld, indien deze niet 

gebruikt wordt. 

o dit om vorming van klonters te vermijden; 

o het spoelen van de poort gebeurt ambulant. 

• Indien de poortkatheter helemaal niet meer wordt gebruikt voor meer dan 6 

maanden, wordt hij best verwijderd. 

o deze ingreep gebeurt terug onder lokale verdoving, ambulant, en neemt 

ongeveer 15 minuten in beslag. 

• Raadpleeg uw arts wanneer u vanaf 48 uur na het plaatsen van het poortsysteem, in 

de omgeving van de hals of arm een sterke zwelling of roodheid opmerkt of bij 

koorts, kortademigheid of duizeligheid. 



14 14. 14 

. . Oncologische Oncologische revalidatie 

revalidatie 

Kanker is een ernstige ziekte en de gevolgen ervan zijn meestal niet gering. Door 

verbeterde diagnostiek en behandeling overleven steeds meer patiënten hun ziekte. Door 

de intensieve behandeling krijgen patiënten en ex-patiënten wel vaak te maken met 

langdurige en soms blijvende lichamelijke en psychosociale gevolgen van hun ziekte, iets 

waaraan vroeger nauwelijks aandacht werd geschonken. 

Om patiënten daarbij te helpen werd in het AZ Damiaan een programma ontwikkeld voor 

revalidatie van patiënten na chemotherapie. Het is een combinatie van lichaamstraining en 

psychosociale begeleiding. Een uniek programma en net dat steuntje in de rug dat 

sommige patiënten nodig hebben. 

Programma 

Programma 

Het programma duurt 3 maanden en er zijn 2 à 3 bijeenkomsten per week in kleine 

groepjes. 

Twee keer per week is er lichaamstraining met fitnessapparatuur, groepsactiviteit en soms 

aquagym. 

Er wordt zesmaal een thema-bijeenkomst voorzien over belangrijke onderwerpen in relatie 

tot kanker. Diverse sprekers geen informatie en een antwoord op vragen over 

bijvoorbeeld vermoeidheid, voeding, beleving en verwerking van kanker, aromatherapie, … 

De partners zijn bij deze bijeenkomsten vanzelfsprekend ook welkom. Op die manier kan 

er ook, vrijblijvend, contact gelegd worden met andere patiënten. Het is een samenzijn 

met mensen die elkaar met één woord begrijpen en aanvoelen. 

Met dit programma werken patiënten aan hun herstel: lichamelijk, geestelijk en sociaal. 

Het is wetenschappelijk aangetoond dat dit programma de levenskwaliteit verbetert, de 

conditie sneller normaliseert, de vermoeidheid wegneemt en patiënten toelaat beter met 

hun ziekte om te gaan. 

Deze revalidatie wordt verzorgd door Dr. D’hondt en C. Baeyaert, oncologisch 

verpleegkundige. 



15 15. 15 

. . Sociale Sociale voorzieningen voorzieningen voor voor borstkankerpatiënten 

borstkankerpatiënten 

Met betrekking tot de geneeskundige verstrekkingen zijn de terugbetalingen door de 

ziekteverzekering voor borstkankerpatiënten dezelfde als voor andere patiënten. De 

mutualiteit komt zo bijvoorbeeld tussen in de hospitalisatiekosten. 

15.1. .1. .1. Tussenkomst Tussenkomst Tussenkomst reiskosten 

reiskosten 

reiskosten 

Er is een tussenkomst van het ziekenfonds voor vervoerskosten voor chemo- en 

radiotherapie, evenals voor controleraadplegingen achteraf. De nodige attesten worden 

door uw behandelende arts of radiotherapeut afgeleverd. 

U kan gebruik maken van een vervoerdienst die aangesloten is bij uw mutualiteit. 

Hieromtrent kan u de nodige uitleg verkrijgen bij de sociale dienst. Deze dienst regelt dan, 

in samenspraak met de patiënt, het vervoer. Dit gebeurt tegen een gunsttarief, afhankelijk 

van de mutualiteit waar u bij bent aangesloten. 

Ook voor zelfstandigen, die enkel verzekerd zijn voor grote risico’s, is er een tussenkomst 

voorzien. 

15 15.2. 15 

.2. Tussenkomst Tussenkomst Tussenkomst bij bij borstamputatie 



Borstprothese: na een borstamputatie is er tussenkomst voorzien voor de aankoop van 

een uitwendige borstprothese, te vernieuwen om de 2 jaar.(cfr. 11.3.5.) 

15 15.3. 15 

.3. Tussenkomst Tussenkomst bij bij haarprothese 

haarprothese 

Er is een gedeeltelijke terugbetaling (max. 120 Euro) van het ziekenfonds voor de aankoop 

van een pruik bij alopecia (kaalhoofdigheid) tengevolge van chemotherapie, mits 

voorleggen van een medisch attest (met vermelding chemotherapie + productnamen) en 

de factuur. De termijn van vernieuwing is vastgelegd op 2 jaar. Sommige 

hospitalisatieverzekeringen dekken de meerkost (informeer u bij uw verzekeringsagent). 

15 15.4. 15 

.4. Tussenkomst Tussenkomst bij bij poortcatheter poortcatheter (zie (zie hoofdstuk hoofdstuk 13 13) 13 ) 

Bij gebruik van cytostatica worden de implanteerbare systemen voor het grootste 

gedeelte terugbetaald door het ziekenfonds. 

15.5. .5. Farmaceutische Farmaceutische producten 

producten 

Alle geregistreerde cytostatica vallen onder categorie A en worden dus volledig 

terugbetaald. Alle hormonale behandelingen worden volledig terugbetaald mits een attest 

van de behandelende geneesheer. Voor de Zofran en Litican (tegen misselijkheid tgv. de 

chemotherapie) is er een gedeeltelijke terugbetaling. 



15 15.6. 15 

.6. .6. Radiotherapie 

Radiotherapie 

Radiotherapie 

De bestraling wordt volledig terugbetaald. De reisonkosten gedeeltelijk. 

15 15.7. 15 

.7. Tussenkomst ussenkomst bij bij kinesitherapie 

kinesitherapie 

Er is een verhoogde tussenkomst voorzien wanneer de massage en de oefeningen worden 

toegediend binnen de 3 maanden na de heelkundige ingreep. Nadien wordt de 

kinesitherapie voor 60% terugbetaald van 60 behandelingen per jaar. Bij aanvraag bij de 

medisch adviseur wegens chronische ziekte (lymfoedeem) kan u een nog hogere 

tussenkomst bekomen. Er is geen tussenkomst voorzien bij de aankoop van een elastische 

kous of compressietoestel (zie hoofdstuk 10). 

Kinesitherapie wordt verzekerd onder de kleine risico’s (voor zelfstandigen). 

15 15.8. 15 

.8. Tegemoetkomingen 

Tegemoetkomingen 

De sociale dienst kan u helpen bij het wegwijs maken in de voorzieningen en 

tegemoetkomingen met betrekking tot borstkanker. 

Bij financiële problemen kan u eveneens de sociale dienst raadplegen. 

15 15.9. 15 

.9. Hulpverlening Hulpverlening Hulpverlening thuis thuis 

thuis 

Via de sociale dienst kan u beroep doen op heel wat thuiszorgdiensten. Voorbeelden zijn 

thuisverpleging, familiale hulp, opvang voor kinderen, … 

Deze diensten worden reeds vanuit het ziekenhuis gecontacteerd, zodat de hulp reeds kan 

starten tijdens uw ziekenhuisopname of bij uw ontslag. 

15 15.10. 15 

.10. Psycho Psycho-sociale Psycho sociale begeleiding 

Voor psychologische begeleiding kan steeds beroep gedaan worden op het team, zowel 

voor u als voor uw partner, kinderen en omgeving. 



16 16. 16 

. . Veel Veel gestelde gestelde vragen 

vragen 

Een patiënte die voor een borstoperatie wordt opgenomen heeft vaak al een zware 

periode achter de rug. Ze staat voor een ingrijpende operatie en voor een onzekere 

toekomst. Bij haar leeft een hoge nood aan een luisterend oor, voor oprechte interesse 

en duidelijke informatie. Tijdens de hospitalisatie zijn wij vaak het klankbord voor deze 

vragen. Hierbij worden wij geconfronteerd met allerlei vragen, gaande van zeer concreet 

zoals “wanneer kan ik een douche nemen” tot zeer diepgaand zoals “wat vertel ik mijn 

kinderen”. Vaak bestaat er geen pasklaar antwoord. We hebben niettemin getracht een 

overzicht te maken van veel gestelde vragen en antwoorden. Ook uw huisarts wordt bij 

alle stappen betrokken en ingelicht, zodat u ook nog altijd bij hem of haar terecht kan voor 

bijkomende vragen. 

Moet Moet Moet ik ik ik nog nog nog thuisverzorging thuisverzorging thuisverzorging krijgen krijgen krijgen ? ? 

? 

Bij ontslag worden er instructies voor de thuisverpleging meegegeven samen met een 

voorschrift omtrent de wondverzorging. Deze dient dagelijks te gebeuren zolang de drain 

Redon ter plaatse is. Eventueel kan vanuit het ziekenhuis een afspraak gemaakt worden. 

Daarenboven wordt er een afspraak gemaakt op de raadpleging voor een tussentijdse 

wondcontrole. 

Wanneer Wanneer Wanneer kan kan ik ik terug terug in in bad bad of of of onder onder de de douche douche ? 

? 

Een zitbad kan van meet af aan worden genomen. Een douche kan genomen worden zodra 

er geen verband meer nodig is. 

Wanneer Wanneer mag mag ik ik met met de de de wagen wagen rijden rijden ? 

? 

Algemeen kan men stellen dat u opnieuw kan rijden zodra je over een goede 

beweeglijkheid van de arm beschikt, ttz. van zodra de drain Redon verwijderd is en de 

wonde volledig is hersteld. 

Mag Mag ik ik nog nog sporten sporten ? ? 

? 

Alles hangt af van de wijze waarop u sport beoefent. Sport is zeker toegelaten doch met 

mate. Het is aan te raden om voorzichtig te beginnen en de inspanning geleidelijk op te 

drijven. U mag nergens in overdrijven. Tijdens de oncologische revalidatie is er 

hieromtrent een professionele begeleiding. 

Mag Mag ik ik de de pil pil of of vrouwelijke vrouwelijke hormonen hormonen nog nog nemen nemen ? 

? 

Nee. Het is aangetoond dat de pil of vrouwelijke hormonen tijdens de menopauze de 

groei van een gezwel zou kunnen stimuleren. Een groot deel van de borsttumoren is 

immers gevoelig voor dergelijke hormonen. Voor vrouwen die nog zwanger kunnen 

worden moet overleg gepleegd worden met de behandelende arts, met betrekking tot een 

alternatief voor contraceptie. 



Mag Mag Mag ik ik ik nog nog zwa zwanger zwa zwanger 

nger worden worden worden ? ? 

? 

Er wordt aangeraden om minstens 5 jaar te wachten om zwanger te worden. Dit heeft 

opnieuw te maken met de verhoogde spiegel van vrouwelijke hormonen in het lichaam bij 

zwangerschap. Een zwangerschap dient altijd overwogen te worden met uw arts. 

Wat Wat moet moet ik ik mijn mijn kinderen kinderen vertellen vertellen ? 

? 

Kinderen, hoe klein ook, weten haarfijn als er spanningen zijn in het gezin. Elk kind zal hier 

op zijn of haar manier op reageren. Kleine kinderen vragen aandacht door slapeloosheid, 

niet willen eten. Bij grotere kinderen stelt zich de vraag : wat vertellen we en wat niet ? 

Vertellen we te veel dan kan dit een schok veroorzaken; vertellen we niets dan verliest het 

kind zijn vertrouwen in u of begint het zaken te fantaseren die erger zijn dan de 

werkelijkheid. Daarom moet u de stap durven zetten om uw kinderen in te lichten : stap 

voor stap uitleg geven, rustig en vooral op een eenvoudige manier de vragen van uw 

kinderen beantwoorden. Enkel op deze manier kan de onrust voor een stuk worden 

weggenomen. Gedeelde onrust betekent immers rust, gedeeld verdriet betekent troost. 

Weet dat, hoe moeilijk het ook voor u is, kinderen veel gemakkelijker kunnen omgaan met 

lichamelijke veranderingen. Zij kunnen het veel gemakkelijker aanvaarden. Ze zullen 

minder last hebben van de verminking dan uzelf. Voor adolescenten is het soms 

gemakkelijker ze te betrekken in een gesprek met de arts of verpleegkundigen. Op deze 

manier krijgen ze het gevoel van erbij te horen. 

Hoe Hoe moet moet moet ik ik ik verder verder leven leven na na een een borstamputatie borstamputatie ? 

? 

Het doel van je borstamputatie was om uw genezingskansen zo maximaal mogelijk te 

maken. Dit betekent niet dat de verwerking vanzelfsprekend zal zijn. Uiteindelijk gaat het 

om een rouwproces: verlies van het vertrouwde lichaamsbeeld, zowel voor u als voor uw 

partner. De belangrijkste voorwaarde om tot een gezonde verliesverwerking te komen is 

dat u durft te rouwen om wat verloren ging. Verdriet is toegelaten. Een tweede 

belangrijke voorwaarde is dat u het eigen lichaam leert aanvaarden zoals het nu is. Je moet 

onthouden dat het niet op uw gezicht staat geschreven, dat u een borstamputatie hebt 

ondergaan. U moet groeien naar een nieuw zelfbeeld. Het is immers dit nieuwe lichaam 

dat je het zelfvertrouwen moet teruggeven. Dit kan enkel door het litteken durven te 

bekijken, aan te raken en wanneer u er klaar voor bent ook samen met uw partner. In het 

ziekenhuis zal u reeds aangemoedigd worden om naar het litteken te kijken. Kijken met 

een vertrouwde begeleider is veel gemakkelijker dan thuis alleen. Hoe langer u wacht, hoe 

hoger de drempel en groter de problemen. Het vertrouwen naar de buitenwereld toe kan 

eveneens vergroot worden door het dragen van een borstprothese. Ook hier worden 

reeds de eerste stappen gezet in het ziekenhuis door het demonstreren van allerhande 

prothesemateriaal. 

Het kan een hele tijd duren vooraleer vrouwen kunnen accepteren dat hun partner niet 

onmiddellijk met hen wil vrijen. Uiteindelijk is de borst een deel van het seksueel leven. 

Het is dan ook niet realistisch te doen alsof een borst niets uitmaakt. Niet alleen het 

litteken staat het vrijen in de weg, ook de angst en de zorgen omtrent de toekomst. 



Op die momenten kunnen knuffelen, strelen, intimiteit beleven ook mogelijkheden zijn om 

uiting te geven aan uw gevoelens. 

Ho Hoe Ho 

e e moet moet moet het het het nu nu nu met met met mijn mijn mijn partner partner partner ? ? 

? 

De partner wordt in deze moeilijke periode vaak vergeten. Ook hij heeft gevoelens en 

wordt geconfronteerd met de onzekerheid en de angst dat hij zijn partner kan verliezen. 

De meeste aandacht gaat immers naar de patiënte. Daarenboven biedt een 

ziekenhuiskamer weinig privacy voor het uiten van emoties. De echtgenoot moet 

begrijpen dat zijn partner ook tijd nodig heeft om in het reine te komen met zichzelf 

vooraleer een degelijk en open gesprek aan bod kan komen. Vaak is het ook moeilijk om 

met elkaar te spreken, gezien ieder bang is de andere hiermee extra te belasten. 

Niettemin kan samen huilen een enorme opluchting zijn. 

Het is opnieuw uiteraard niet realistisch te doen alsof een borst niets uitmaakt. U moet 

echter voor ogen houden dat uw partner nog steeds dezelfde is gebleven, ongeacht de 

borstoperatie. Eenmaal u uw zelfvertrouwen gevonden hebt, staat de weg open naar een 

relatie die mogelijks nog meer diepgaand was als tevoren. Dit vraagt tijd. Tijd heelt 

wonden. 

Is Is Is borstkanker borstkanker erfelijk erfelijk erfelijk ? ? 

? 

In de meerderheid van de gevallen is borstkanker puur toeval. In een beperkte minderheid 

is een verhoogd familiaal risico. Dit kan nagegaan worden aan de hand van een bloedstaal 

(genetisch onderzoek). 

Uw arts stelt eerst een stamboom samen om het familiaal risico in te schatten (bv. meer 

dan 3 borstkankers in 1 familie, borstkanker op jonge leeftijd (< 40 j), …). 

Indien het familiaal risico als hoog wordt ingeschat wordt eerst een bloedstaal onderzocht 

van de patiënte met borstkanker vooraleer andere leden van de familie te testen. 



17 17. 17 

. . Andere Andere nuttige nuttige adressen 

adressen 

VLAAMSE KANKERLIGA – SOCIALE DIENST 

Koningsstraat 217 

1210 – Brussel 

Contactpersoon : C. Heeremans – M. Van Rillaer 

02/227 69 60 – 02/227 69 71 

VLAAMSE KANKERTELEFOON 

Koningsstraat 217 


070/22 21 11 

VLK INLOOPHUIS (VLAAMSE LIGA TEGEN KANKER) 

Nieuwstraat 7 

8000 – Brugge 

050/34 38 12 

VERENIGING VOOR KANKERBESTRIJDING 

Zaterdagplein 13 bus 13 


02/219 48 20 

ZORGHUIS 

Pater Pirelaan 6, Oostende. http://www.zorghuis.be/ 

Patienten die chemotherapie ondergaan kunnen last hebben van bepaalde bijwerkingen, o.a. 

misselijkheid, braken, diarree, vermoeidheid… Alleenstaande patienten die na de 

dagbehandeling naar huis gaan, staan er alleen voor. Een nieuw initiatief werd genomen: 

een zorghuis waar de alleenstaande chemopatienten of bij wie de partner de zorg niet 

aankan, terecht kunnen in een moeilijke periode van de chemotherapie. Het is een 

alledaagse woning waar maximaal 4 gasten in een huiselijke sfeer kunnen worden 

opgevangen tijdens de zwaarste dagen van hun chemobehandeling. Vrijwilligers zorgen 

voor een permanente aanwezigheid. De gasten behouden hun eigen huisarts en 

thuisverpleegkundige. Het zorghuis is 24 op 24 uur open. 

Een coördinator, Joke Damman, psychologe, leidt alles in goede banen. 



18 18. 18 

. . Onze Onze medewerkers medewerkers zijn zijn : 

: 

GENEESHEREN 

Heelkunde - Borstkliniek Dr. A. Janssen (Coördinator) 

Dr. S. Depuydt 

Medische oncologie Dr. R. D’hondt 

Dr. I. Spoormans 

059/552000 

059/552000 

059/552000 

059/552000 

Nucleaire geneeskunde Dr. E. D’Hondt 059/552000 

Genetica Dr. T. de Ravel de l’Argentiére 059/553553 

Radiotherapie Dr. G. Demeestere St-Jan Brugge 

Borstverpleegkundige Kristien, Cindy & Melissa 059/553014 

Oncologische verpleegkunde Caroline Baeyaert 059/553266 

Hoofdverpleegkundige oncologisch 

centrum 

Nele Nolf 059/553032 

Sociaal assistente Annick Poppe, An Barbier 059/553116 

Psychologe Kathie Goormachtigh 059/557218 

Kinesitherapie Raf Vanzandweghe 059/557228 

Oncologische revalidatie Dr. R. D’hondt 

Caroline Baeyaert 

059/552000 

059/553266 

Clinical research coördinator David Raes 059/553188 

Uw eigen huisarts last but not least 



21. 21. Wetenschappelijke Wetenschappelijke studies 

studies 

Ten slotte trachten we zelf ook actief bij te dragen aan een betere behandeling van 

borstkanker. Hiervoor participeren we aan een aantal wetenschappelijke nationale en 

internationale studies, waarvoor u soms ook in aanmerking kan komen. Dit is steeds op 

vrijwillige basis. Uw eigen behandeling blijft steeds dezelfde. 

David Raes is de clinical research coördinator, die hiervoor full time wordt ingezet. 

Tel. +32 (0)59/553188; Fax +32 (0)59/553298; draes@azdamiaan.be 

CARIATIDE studie: compliance bij adjuverende behandeling met aromitase inhibitoren 

SOLE studie, phase III trial: continu letrozole versus intermittent na adjuverende 

hormonale therapie bij postmenopauzale vrouwen met hormoonpositieve, node positieve 

early stage borstkanker 

postmenopauzale vrouwen met borstkanker die reeds 4 tot 6 jaar een adjuvante 

behandeling hebben gehad met een SERM en/of een aromatase inhibitor 

EXTENET studie : Randomized Double-blind Placebo-Controlled Trial of Neratinib 

(HKI-272) After Trastuzumab in Women With Early-Stage HER-2/neu 

Overexpressed/Amplified Breast Cancer 

POEMS studie : Een gerandomiseerde fase III studie die nagaat of de toediening van een 

LHRH-analoog tijdens chemotherapie ovarieel falen na chemotherapie beperkt. Vrouwen < 

50 jaar met een primaire borstkanker in een vroeg stadium en hormoon negatief kunnen 

deelnemen. 

CHOICE studie: Current practice of Aranesp in the management of haemoglobin levels: 

an observational international cancer evaluation. patiënten met borst-, colorectale, 

ovarium- of longkanker die Aranesp krijgen 

VICTORIA studie: Phase III study of Vinflunine plus gemcitabine versus paclitaxel plus 

gemcitabine in patients with unresectable, locally recurrent or metastatic breast cancer 

after prior anthracycline-based adjuvant chemotherapy. Patiënten met een lokaal 

terugkerende of gemetastaseerde borstkanker met een ziektevrij interval sinds de 

beëindiging van de adjuvante chemotherapie van meer dan 12 maanden 

INTERGROUP Study (EORTC 10085) : Clinical and biological characterization of 

Male Breast Cancer: 

an international retrospective EORTC, BIG 

Retrograde kwaliteitscontrole van 593 consecutieve borstkanker patienten in het AZ Damiaan 



In voorbereiding: 

D-CARE studie: A randomized, double-blind, placebo-controlled, multi-center phase 3 

study of Denosumab as adjuvant treatment for women with early-stage breast cancer at 

high risk of recurrence. Patiëntes met stadium II of III borstkanker met een hoog risico op 

herval 

EXTENET studie: A randomized double-blind placebo-controlled trial of Neratinib 

(HKI-272) after Trastuzumab in women with early-stage HER-2/neu 

overexpressed/amplified breast cancer. 

patiëntes die in de afgelopen 2 jaar adjuvant werden behandeld met Herceptine 

ONCOREVA: Levenskwaliteitsverbetering en reïntegratie van adjuvant behandelde 

vrouwen met borstkanker door middel van fysieke training en levensstijlbegeleiding. 

adjuvant behandelde vrouwen met borstkanker 

SOLD studie: A randomized phase III study comparing trastuzumab plus docetaxel 

(HT) followed by 5-FU, epirubicin, and cyclophophamide (FEC) to the same regimen 

followed by single-agent trastuzumab as adjuvant treatments for early breast cancer. 

Patiëntes met HER2-positieve borstkanker 



22. 22. Fotomateriaal 

Fotomateriaal 

Zie website www.heelkunde-azdamiaan.be

Geachte Mevrouw, Mijnheer, Er werd bij u immers de diagnose ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?