'Een moment in zijn eeuwigheid' - Res nova

22
De associatie vrij gelegd
en ideeën superieur was aan de eigen tijd. Pars pro toto hiervan was de
Middeleeuwse stad, samevatting van een geordende, overzichtelijke samenleving,
waarin kerk, kunst en cultuur nog als eenheid met elkaar optrokken. Typerend voor
het toen nog positieve beeld van de bourgeois, zag Viollet-le-Duc de meerwaarde
in het burgerlijke karakter van de samenleving. Voor hem is het de burgerij – en niet
de clerus – die de roem van die tijd heeft bepaald. In zijn ideaalbeeld kreeg de
werkman of ambachtsman een bijzondere positie: hij stond symbool voor de
degelijkheid, de eerlijkheid en de spontaniteit van het eenvoudige volk in een
periode waarin het over geheel Europa in staat bleek door gezamenlijke
krachtsinspanning een Gesamtkunstwerk als een kathedraal op te richten. De wind
die dit ideaal meevoerde, woei over geheel Europa en leidde er toe dat men het
‘gouden tijdperk’ van de Middeleeuwen als model zag voor de nieuwe nijverheid.
Om dit tot uitdrukking te brengen bediende men zich van een vormentaal die
daarmee geassocieerd kon worden: industriële gebouwen werden voorzien van
logo-achtige decoraties als boogfriezen, lisenen, pinakels, arkeltorens en Vlaamse
topgevels en gotische ramen. Daarnaast propageerde men het gebruik van
gietijzeren constructies als ‘natuurlijke’ opvolger van het houten vakwerk en de
stenen ‘welfbeer’ systemen van het verleden.
Afb. 20 Industriële ijzeren constructies, zoals de ‘sorteermachine’ in Lessines golden in de visie van
Viollet-le-Duc en zijn tijdgenoten als legitieme voortzetting van historische systemen als
vakwerkbouw (foto: Otie van Vleuten, Lessines 27 september 2008)
Ook hierbij valt de rol van Viollet-le-Duc nauwelijks te overschatten: in zijn Entretiens
wees hij op de overeenkomsten tussen ijzeren structuren en het gotische systeem en
formuleerde een programma zodat een concrete vertaalslag kon plaatsvinden van
het Middeleeuwse systeem naar de moderne tijd. Bij onze molen gaat het niet om
‘Een moment in zijn eeuwigheid’