De psychoanalyticus en ethiek, een ontmoeting - Gezelschap voor ...

opnieuw in vraag stellen, langzaam een aantal regels opbouwen, die al dan niet gedeeld worden door een
collectiviteit. Het toepassingsprobleem is daar niet hetzelfde, aangezien we de regel vanuit de 'ervaring' hebben
geconstrueerd en hij niet het karakter van aprioriciteit bezit.
Een dergelijke analyse voert ons naar het reeds klassieke Popperiaans thema van de falsifieerbaarheid, een
formele voorwaarde waaraan een theorie moet voldoen, en dit van de effectieve falsificatie. Had ook Popper
niet reeds een geheel van methodologische regels ingevoerd ter concretisering van situaties waarbinnen men
een theorie als gefalsifieerd kan beschouwen ? Dergelijke methodologische regels behoorden niet tot de
wetenschap - ze hadden dan immers zelf falsifieerbaar moeten zijn -maar werden afgeleid uit het concrete
gedrag van de wetenschapper. Hoe in dit geval het individualisme overstijgen ? Wat garandeert dat de
beschrijving van de individuele wetenschapper ons de regels oplevert die gevolgd worden door een collectiviteit
van wetenschappers ? Popper gaat inderdaad uit van een isomorfie tussen het individuele gedrag en dit van de
collectiviteit. Hij vooronderstelt, met andere woorden, dat de wetenschappelijke gemeenschap een rationele
gemeenschap is waarbij de collectiviteit slechts voortspruit uit de optelling van de individuen. De wetenschap
vormt wel een 'spontane orde', op te vatten in de zin van sommige auto-organisationele theorieën, aangezien de
regels binnen een praktijk en een interactie ontwikkeld worden. Aangezien ze slechts achteraf een regulerende
functie krijgen, kan men ze beschouwen als "contingente of conditionele imperatieven". (P. Dumouchel,
"Social Systems and the Logic of Discovery", Cahiers du CREA, nr. 5; Travaux d'épistémologie générale, Paris,
juin 1985, pp. 95-129) Een dergelijke isomorfie werd door Kuhn niet meer vooropgesteld, aangezien hij de
collectiviteit van de wetenschappers echt als een irrationele gemeenschap beschouwt, waar een sommatie in
bovenvermelde zin niet mogelijk is. De relatie tussen het individu en de collectiviteit wordt daar echt tot
onoplosbaar probleem.
Hoe staat het nu met de psychoanalyse ? Vormt de collectiviteit van analytici een rationele of irrationele
gemeenschap ? Wat kan het nut zijn, maar eventueel ook het gevaar, van concretiserende regels ? Vooreerst
lijkt het ons dat een explicitatie van die regels kan leiden tot het verder blootleggen van de vooronderstellingen
waarop de psychoanalyse als gemeenschap berust. Bovendien kan een dergelijke explicitatie leiden tot een
verhoogde regulerende werking, zonder dat de voorgestelde regels als definitief, absoluut of niet te overstijgen
zouden mogen beschouwd worden. Tenslotte kan men ze steeds laten vergezellen van voorbeelden, van kleine
gevalsfragmenten waarin ze toegelicht worden. Is dit trouwens niet de basis van een groot gedeelte - naast het
artisanale 'hoe moet ik het doen', blijft er vanzelfsprekend een grote rol toe te bedelen aan het 'wat werd
onvoldoende bij me geanalyseerd' - van de controle-analyse ? Duidelijk dat wij elk gesprek over regels opvatten
in de zin van een discussie over conditionele regels toegelicht met gevalsstudies.
19. Friedrich Nietzsche deze maal, in "Also sprach Zarathoustra".
20. Bonjour Mr. Assagioli!
26