De psychoanalyticus en ethiek, een ontmoeting - Gezelschap voor ...

onbewuste, niet erkende implicatie, het perspektief van de benadering vertekent. We zullen
die vraag daarom op het eind van onze uiteenzetting opnieuw opnemen. Ondertussen willen
we er wel op wijzen dat wat men de weg van de individuele psychologie noemt - voor ons,
het klinisch onderhoud met een subject dat zelf met een vraag aankomt - misschien een
veiliger weg is dan deze van de zogenaamd statistische verwerking.
Maar brengen we eindelijk onze exemplifiëringen.
Het eerste voorbeeld betreft een man in analyse die herhaaldelijk droomt dat hij schuldig
werd bevonden aan een moord. "Het is zo realistisch dat ik mezelf in de droom toespreek :
'Dat is geen droom, dat heb je werkelijk gedaan'". Hij is telkens de hele dag ontdaan vanwege
het dwingend en massaal realiteitskarakter van deze droom. Toen hij deze droom voor het
eerst droomde, had hij reeds vóór de consultatie het verband gelegd met de abortus die twee
jaar geleden in zijn vorige relatie had plaats gegrepen. Hij was des te meer verwonderd over
zijn droomprodukt daar hij dacht dat de abortus volgens alle regels van de kunst was
verlopen : medisch perfect, psychologisch begeleid, redelijk gemotiveerd, zelf gekozen besluit.
En nu deze droom...
Hierbij willen we onderstrepen dat het over een vrijzinnige man gaat, niet een vrijzinnige
van eergisteren, maar een afstammeling van een oud vrijzinnig geslacht van minstens drie
generaties ver. Er kan hier geen sprake zijn van een schuld-inductie door het heersend geloof,
zoals men wel eens graag ter verklaring inroept. De analyse bracht hier ongemeen rijk
genuanceerd materiaal, waaronder het voornaamste betrekking had op de aanwezigheid van
abortus in het leven van zijn moeder. De lus waardoor hij dit betrok op zijn eigen bestaan,
plaatste hem voor de cruciale vraag wat leven dan voor hem wel waard was. "Een wezentje,
reeds gestorven voor het tot het woord geboren werd. De mond voor eeuwig gesnoerd.
Nutteloos geconcipieerd, nodeloos verworpen : ongeboren leven. Een leven dat nooit tot
vragen mocht komen : Gij ? Ik ? Gij en ik ? Ik en gij ? Wie ? Hij of zij ? Wat ? Zij of hij ?
Waar ? Waar vandaan ? Waarheen ? Zijn ? Waartoe ? Wie ben ik ? Wat ben ik ? Waar ben ik ?
Allemaal doodeenvoudige woorden uit het woordenboek, woorden die in een leven tot
vreemde vragen openbloeien. Mijn leven desnoods als antwoord op die nooit gestelde vragen.
De kracht van het nooit gezegde. De doem, over de generaties heen, van het nooit
gesymboliseerde. Sprekend doorheen de ziekten en de ongelukken, doorheen de symptomen
van moeder en vader. Verstomd fluisteren doorheen de duur en de loop van hun en mijn
bestaan. Het verstolde woord dat ik al zoveel jaren als 'n vracht door 't leven zeul."
Ander voorbeeld. Eveneens van een man. Een hooggecultiveerd man die jaren na zijn
analyse in het buitenland te hebben afgesloten, naar zijn land geroepen wordt aan het sterfbed
van zijn tachtigjarige moeder, vertelt hoe zij zich, half bewust, half in schemertoestand, tot
haar vijf zonen wendt die ze om haar heen verenigd waant. Elk van hen spreekt ze toe met
hun naam, terwijl ze feitelijk slechts twee zonen heeft : de man in kwestie en zijn meer dan
tien jaar jongere broer. Het is aan haar sterfbed dat hem de sleutel aangereikt wordt van wat
jaren voor hem enigmatisch was gebleven : de herinnering aan bloederige details, aan scènes
vol paniek, aan drie abortussen die gecamoufleerd werden als misvallen, en de vele
toespelingen van zijn moeder daarop. Het raadselachtige verband dat door haar gelegd wordt
tussen deze voorvallen en de liefde voor hem, leveren hem uiteindelijk ook de sleutel van een
vervelend en hardnekkig lichamelijk symptoom - wat hij "des contractions anales" noemt - en
van zijn ontzaglijke ambivalentie tegenover zijn broer - als ze hem dan toch zo beminde,
7