De psychoanalyticus en ethiek, een ontmoeting - Gezelschap voor ...

eïmporteren van de terminologie van Husserl waar de sfeer van de natuurlijke subjectiviteit
gesteld wordt tegenover de sfeer van de persoon. Men maakt immers de hele discussie rond
het concept 'persoon' en 'persoonlijkheid' binnen de psychoanalyse niet met één pennestreek
ongedaan. En zeker niet voor de psychoanalyticus. Het gevaar voor een nieuw idealisme en
voor een naïef optimisme zijn bovendien niet zomaar opzij te schuiven.
Toch ware het wenselijk mochten alle psychologische hulpverleners rekening houden met
de implicaties van deze distinctie, ook waar ze de terminologie bekritiseren. Het fixeren op de
gebruikte terminologie kan ons hier alleen op een dwaalspoor sturen. Wie het begrijpen en
blootleggen van het werk van het onbewuste laat uitzwermen tot een grenzeloos in vraag
stellen en achteruit schuiven van verantwoordelijkheid, veroordeelt zijn klinische arbeid tot de
grootste inefficiëntie. Het bouwen van eindeloze lussen waarmee men de
verantwoordelijkheid voor de keuze van de eigen pathologie uit de weg tracht te gaan, heeft
nooit enige oplossing gebracht.
Men kan niet zonder zich aan geschiedenisvervalsing te bezondigen, beweren dat Freud of
Lacan daaraan zouden meegewerkt hebben. Denken we maar aan de uitdrukking van Freud
"Die Neurosenwahl" en aan de frequentie waarmee Lacan de klemtoon legt op "le choix". Bij
beiden vindt men het onderscheid tussen het werk van de herkenning van de onbewuste
determineringen en de herkenning van de verantwoordelijkheid voor de vroeger gemaakte
keuzes. Hoe zou men immers durven verhopen dat er nieuwe verantwoordelijke keuzes
gemaakt worden, zonder het voorafgaand werk van de analyse van de verantwoordelijkheid in
de vroegere pathologie. Zegt Lacan niet dat de psychoanalyticus zijn analysant begeleid tot het
punt van herkenning "Dit ben ik, dit ben ik geweest", tot het punt waar de ware reis begint :
"Dit wordt het..."! 2 De levende psychoanalyse, zoals men ze in de geschriften van haar
stichters kan natrekken en zoals ze in de praxis van menig analyticus geïncarneerd wordt,
heeft steeds met deze bifurcatie, met deze dubbele gelaagdheid rekening gehouden, zonder
dat men over dubbelzinnigheid kan gewagen. Wanneer men Freud verwijt de motivaties van
de mens genaturaliseerd, zie geanimaliseerd te hebben, vergeet men dat hij de vruchten van
een kuur rechtstreeks evenredig acht met de graad van frustratie waarin ze verloopt. Wanneer
men Lacan verwijt de therapeutische behandeling van het psychisme getransformeerd te
hebben in een categorisch imperatief, is men zijn kritiek op de ego-analytici vergeten die voor
identificatie-model poseren. Wie zei ook weer "Faites comme moi, n'imitez personne!" ?
Leven ? Gevaar! Gevaarlijk leven ? Iets voor de literatuur; niet iets om
te wagen. Liever een leven in comfort. Wat reeds een beetje dood zijn is.
Gevaarlijk leven brengt te dicht bij het lijk. Het leven vervoert te zeer
het stinkend lijk van de dagelijkse vaandelvlucht en opgave, van moord
en oorlog, opdat men het nog zou aandurven... Dus ontwijken!
Is het op deze wijze dat de psychoanalyticus de ethiek ontmoet ?
Men zal doen opmerken dat dit themata zijn die ook in de filosofie -Socrates, Plato en
Aristoteles, Augustinus en Thomas van Aquino, Spinoza, Kant en Hegel, Nietzsche en
Schopenhauer, Camus en Sartre,... - uitvoerig en uiteenlopend behandeld werden. De
diepgang en de nuances die daar bereikt werden door professionelen van de wetenschap van
de ethiek, kan de psychoanalyticus niet hopen te evenaren.
Wat zouden zijn bemoeiingen daar dan nog kunnen betekenen ?
3