Klik hier voor het magazine Maritiem 's-Hertogenbosch 2009

18, 19 en 20 september
Provincie Noord- Brabant

Colofon
Dit magazine is mogelijk gemaakt door
onderstaande personen en organisaties:
Coördinatie
Frank Hagemans
Nel van der Kroft - Blatter
Marc Smits
Ferdy Steger
Paul Reekers
Redactie
Marc Smits - Lezerstraal Producties
www.lezerstraal.nl
Emiel Bootsma - Tekstbureau Best!
(tekstadviezen)
Vormgeving en opmaak
Ferdy Steger - Het Communicatieplein
www.hetcommunicatieplein.nl
Advertenties
Frans Kragten
Nel van der Kroft - Blatter
Productie
Drukkerij BibloVanGerwen
www.biblovangerwen.nl
© 2009
Stichting Maritiem ’s-Hertogenbosch
www.maritiemshertogenbosch.nl
Redactioneel ten geleide:
Maritiem weerzien
Tja, en dan nog het redactionele voorwoord. Achteraf geschreven, vooraanstaand
geplaatst. Goed om weer mee af te trappen in het blad dat het tweejaarlijkse
Bossche maritieme weerzien voorspiegelt. Of het maritieme voorzien
weerspiegelt?
Hoe verder te gaan nu na vier zinnen de pen al leeg lijkt te raken en een writersblock na
ruim anderhalf jaar van redactioneel overleg, schrijfwerk en coördinatie dreigt? Kennelijk
vormt het weer in menig voorwoord, zelfs bij de zichzelf respecterende bladen, een ideaal
bruggetje om mee van start te gaan. Ook voor de geoefende schrijver blijkt het weer een
inspiratiebron van formaat. De veelgebruikte kapstok voor de redactionele inleiding om
het writersblock van zich af te schrijven. En laten we nu juist op het weer geen invloed
kunnen hebben. Of toch?
“Praten over het weer geeft aan dat je het nergens (anders) over kunt of wilt hebben”,
zo vernam ik ooit van een kenner. Het is weer Maritiem ’s-Hertogenbosch. Een weerzien
van vele mensen met een maritiem Bosch hart. Zoals mijn vormgeefpartner in maritieme
zaken die alle windkrachten behalve 12 trotseerde. Gelukkig heeft hij in dit magazine
nog meer over het Maritieme weer te melden en maakt hij dit blad qua vormgeving en
opmaak weer mogelijk. Maar verderop bijvoorbeeld ook de schipper van de ‘29’ die dit illustere
vaartuig een tweede kans gaf, zodat u het tijdens Maritiem weer kunt bezichtigen.
Het is weer Maritiem. De zeventiende aflevering staat op stapel waarbij de vertrouwde
programmering extra glans krijgt door nieuwe dimensies. Daarover leest u meer in dit
magazine, maar houdt ook de andere nieuwsbronnen zeker in de gaten. Via diverse
informatieve kanalen houdt stichting Maritiem ’s-Hertogenbosch u op de hoogte. Het magazine
vormt daarbij de kleurrijke, uitgebreide en informatieve achtergrond in de aanloop
naar het evenement. De website biedt in samenspraak met de digitale nieuwsbrieven het
verdere nieuws en voorts zullen ook weer de dagelijkse journaals worden gepresenteerd.
Informatieve aandacht daarnaast van de diverse media die een evenement als Maritiem
’s-Hertogenbosch niet stuurboord zullen laten liggen.
Ruim zeventig vrijwilligers zijn als Mariteam al vele maanden druk in de weer om Maritiem
’s-Hertogenbosch 2009 tot een succes te maken. Namens de afdeling communicatie daar-
bij dank aan iedereen voor de medewerking aan dit blad, en Drukkerij BibloVanGerwen
in het bijzonder. Speciale dank ook aan de mensen van de Vikinghaven in
’s-Hertogenbosch, waar de redactie meer dan welkom was. Wij wensen u veel (lees)
plezier tijdens de zeventiende maritieme weerspiegeling in het Bossche water en hopen u
18, 19 en 20 september aanstaande weer te zien!
Namens de redactie,
Marc Smits
3

Tijd voor
(net)werken
Regio Business is al 25 jaar de uitgever van toonaangevende
zakenmagazines in Midden- en Noordoost-Brabant.
Daarnaast organiseren wij BOB (Business Ontmoet Business)
Borrels, die acht keer per jaar plaatsvinden. Wilt u ook een
uitnodiging ontvangen of abonneelid worden, meldt u dan aan
via onze website.
R E G I O
E | info@regio-business.nl
I | www.regio-business.nl
REGIO NOORDOOST-BRABANT
BOB Debat
Personeel & Organisatie
Survival of the fi ttest
Anja Spaans
Resultaatgericht altruïsme
De Lind Consult
en de BOM
Kwestie van vertrouwen
Henk Keilman
Spirituele ondernemers
hebben de toekomst
REGIO NOORDOOST-BRABANT
Norbert
van Wijk
Zien en voelen hoe
telecom werkt
Dick Berlijn
Trots op onze
samenleving
Piet Kruijt
Baas over eigen
mobiliteit
Sandra Prudon
Ambitieus en een
beetje eigenwijs
BOB Debat
Mobiliteit &
Transport
Verwachte ellende
A2 weggebleven
Namen en afdeling Maritieme medewerkers
Frank Bakker Facilitaire comm.
Dees Berg - van Ham Programma comm.
Riky van Bokhoven Facilitaire comm.
Frans van den Brand Facilitaire comm.
Joep Chappin Sponsor comm.
Dolinda van der Donk Facilitaire comm.
Henri van der Donk Facilitaire comm.
André Driessen Penningmeester
Elly Gieles Infopost
Willem Glasbergen Programma comm.
Willem Jan Gloudemans Reddingsbrigade
Jan Graafmans Programma comm.
Rinus Groenenstein Facilitaire comm.
Guus Haffmans Mini-Maritiem
Frank Hagemans Vice-voorzitter
Marion Hagemans Wervings comm.
René Hagemans Facilitaire comm.
Inge Hagemans Programma comm.
Theo Hagen Voorzitter facilitaire comm.
Tonnie Hagen Facilitaire comm.
Al Heere Programma comm. gondelvaart
Kees Heij Programma comm.
Will van den Heuvel Facilitaire comm. rubberboten
Joop van Hoesel Programma comm.
Willem Janssen Programma comm.
Joost van Kempen Programma comm.
Harrie Kemps Programma comm.
Harrie Klever Facilitaire comm.
Wil Koks Programma comm.
Jan de Koning Facilitaire comm.
Charitina de Koning Facilitaire comm.
Harry Korst Sponsor comm.
Harry van der Krabben Voorzitter programma comm.
Jhony Kradolfer Facilitaire comm.
Frans Kragten Voorzitter sponsor comm.
Nel van der Kroft - Blatter Secretariaat
Rob van de Laar Voorzitter
Ger van Laarhoven Facilitaire comm.
Gras Mes Programma comm.
Marc Nederveen Werving/sponsor comm.
Harry Nogarede Facilitaire comm.
Jan Nijssen Mini-Maritiem
Paul Reekers Voorzitter marketing comm.
Janny Roijendijk Secretariaat
Harry Rooyakkers Facilitaire comm. rubberboten
Hent Rutten Programma comm.
Ed Schavemaker Secretaris
John Schellekens Facilitaire comm. rubberboten
Rob van Schie Facilitaire comm. rubberboten
Vivi Schreuder Infopost
Harry Schraven Programma comm.
Jan Smits Facilitaire comm.
Marc Smits Marketing comm.
Yolanda Smits Facilitaire comm.
Jan Spapens Programma comm.
Ferdy Steger Marketing comm.
Maarten Stout Facilitaire comm.
Barbara Stout Facilitaire comm.
Emiel Thomassen Facilitaire comm.
Bets Thomassen Facilitaire comm.
Henk van de Ven Facilitaire comm. rubberboten
Jan Venrooy Programma comm.
Egbert Verhagen Facilitaire comm.
John Vermeulen Facilitaire comm.
Toos Vermeulen Infopost
Albert Versfeld Reddingsbrigade
Herman Versfeld Facilitaire comm.
Barbara Versveld Facilitaire comm.
Piet Veuger Facilitaire comm. rubberboten
Frank van der Voort Werving/sponsor comm.
Martin van de Vorst Programma comm.
Ad Vorstenbosch Programma comm.
Dré Zijlmans Programma comm.
Willem van Zon Facilitaire comm.
Anita van Zon Facilitaire comm.

Dank aan onze sponsors
Hoofdsponsors
Amstel Bier
Drukkerij BibloVanGerwen
Provincie Noord-Brabant
Rabobank ’s-Hertogenbosch en Omstreken
Subsponsors
ADC Reproservice
Bouwgroep Moonen
Brabants Dagblad
Heijmans N.V.
Het Communicatieplein
Lezerstraal Producties
Ondernemersvereniging Orthenstraat/
‘De Brusselse Poort’
Oranje Scheepsverzekeringen
Stagelight
Van Amelsfoort Sieraden
Waterschap Aa en Maas
Vrienden
De Bossche Omroep krant op zondag
Digibiz
InterConnect
Mede mogelijk makers
Brabants Historisch Informatie Centrum
(de Citadel)
Brandweer en Politie
De Tijdreiziger (gemeente ’s-Hertogenbosch)
Gemeentelijke Afvalstoffendienst
Gemeente Bestuur en de Technische diensten
’s-Hertogenbosch
Katholieke EHBO Vereniging ’s-Hertogenbosch
Koninklijke Landmacht (Genie Vught)
Koninklijke Marine Den Helder
Moonen Vastgoed
Rijkswaterstaat: Dienstkring waterwegen/
Noord-Brabant en personeel sluis Engelen
Inhoud
Voorwoord van de redactie 3
Namen medewerkers Maritiem ’s-Hertogenbosch 4
Sponsoren 5
Inhoud 5
Voorwoord voorzitter Rob van de Laar 7
Voorwoord burgemeester mr. dr. A.G.J.M. Rombouts 9
Slepend monument voor sloop behoed 12
De kleinste scheepswerven van ’s-Hertogenbosch 16
Bossche Binnenhaven bespiegeld 18
De ‘Ouwe’ houdt een oogje in het zeil 22
Stegeriaanse klik met Maritiem ’s-Hertogenbosch 24
De Zuid-Willemsvaart: tijd voor verandering 28
Zeeliederensongfestival kan niet zonder de Neptjoens 30
Deinende start Maritiem ’s-Hertogenbosch 36
Plattegrond 37
Programma 38
De Marine vergroot je wereld 42
Sterk...stoer...met stampende motoren 44
Maritieme aanloophaven Alem: Jachthaven de Maas 48
Jeugdzeilen tijdens Maritiem door Nautilus 49
‘Den Bosch is gewoon mijn ding’ 50
Zeemansliederen door mannen zonder zeebenen 52
Schipperskoor De Doorsluizers laat het spetteren 53
Binnendieze: een historische stadsrivier 56
Nautische knowhow redt ‘29’ van de ondergang 58
Grootschalige ‘make over’ voor voor de Stadsdommel 62
Spotlight op de Orthenstraat 65
Dienst Waterpolitie paraat tijdens Maritiem 66
5

6
Digibiz vertaalt uw
doelstellingen naar praktische
internetoplossingen.
Dat doen we met een resultaatgerichte visie en
technische kennis, waarmee we uw wensen en eisen
vertalen naar pasklare producten.
Voor de informatievoorziening voor, tijdens en na
Maritiem ’s-Hertogenbosch 2009 ontwikkelden
wij de nieuwe website en e-mailnieuwsbrief.
Kijk op www.maritiemshertogenbosch.nl
of bel met 073 6100795.
www.digibiz.com

WELKOM BIJ MARITIEM
’s-HERTOGENBOSCH 2009
Het is weer zover, Maritiem ’s-Hertogenbosch komt
eraan. Honderden schepen hebben zich inmiddels
aangemeld om dit prachtige feest te kunnen mee-
maken. En ik weet zeker dat er nog eens duizenden
zijn, zonder schip, die verlangend uitzien naar die
unieke maritieme sfeer, naar die overvolle Stads-
dommel en de Binnenhaven. Maar ze kijken ook alle-
maal uit naar de maritieme beleving op de kaden en
in de straatjes. De geuren van versgebakken vis, van
geteerd hout en de geluiden van shantykoren en ac-
cordeons. Al die mensen die zo reikhalzend uitzien
naar het grootste binnenvaartevenement van Neder-
land heet ik, namens het bestuur,
van harte welkom.
Ondanks de economische tegenwind
hebben we toch de euvele moed gehad
om verder verder te bouwen en hier en en
daar aanpassingen te verrichten. Zo
is er onder andere meer aandacht
voor de indrukwekkende cultuurhistorie
van de binnenvaart, de oude
vestingstad en het water. De historihistorische sleepboot staat dit jaar extra in de de
belangstelling. Aan de hand van een gidsje
kan men nader kennismaken met de schepen. Met oude foto’s,
met exposities, een stadswandeling en en zelfs met historie verweven
in theaterstukken is de cultuurhistorie volop aanwezig.
Voor de bezoekende schepen is ook een aantal verbeteringen
aangebracht. Zo is er aan de zijde van de Sint-Janssingel gezorgd
voor aanlegpalen en zelfs voor elektriciteitsvoorzieningen. In de
Binnenhaven is een steiger aangelegd zodat men niet meer met
steile trappen de hoge kade dient op te klimmen en kan men de
antieke schepen van dichtbij en op ooghoogte bezichtigen.
We hebben een eerste aanzet gedaan tot aankleding, het zal u
niet ontgaan. Maar de uitbreiding zit hem ook in het evenementengebied.
Voor het eerst mét de Orthenstraat. Een unieke straat
met een opmerkelijk grote diversiteit aan winkels, bedrijfjes en
horecagelegenheden. Jammer dat de horeca in de Karrenstraat/
Korenbrugstraat en Lepelstraat/ Vismarkt dat ondernemerselan dit
jaar níet heeft durven tonen en dus voor het eerst in tweeëndertig
jaar niet (meer) tot het Maritieme feest behoren.
De zondag wordt er voortaan vollédig bij betrokken. De poorten
van de Citadel staan dit jaar ook op zondag wagenwijd open
waarbij ook shantykoren en accordeonspelers te horen zijn. Voor
het openingsconcert, dat door niemand minder dan de Bossche
held kapitein Marco Kroon geopend gaat worden, hebben wij een
vaderlandse topper weten vast te leggen.
Maar … dat alles is onmogelijk zonder de vele vrijwilligers die zich
belangeloos inzetten op de onmogelijkste uren. Zij weten zich
gesteund door een keur aan sponsoren die beseften dat, ondanks
de moeilijke tijden, Maritiem door móet gaan. Ook daarvoor alle
hulde, vooral aan Amstel Bier, de Rabobank, Drukkerij BibloVan-
Gerwen (die we vanaf deze plaats een extra pluim willen geven),
de Provincie Noord-Brabant, het Waterschap Aa en Maas en de
gemeente ’s-Hertogenbosch. Vergeten mogen we ook zeker zeker niet
de Genie van de Koninklijke Koninklijke Landmacht, die het evenement ‘Maritiem’
blijkbaar een meer dan dan warm warm hart toedraagt. Bovendien is
ook de Koninklijke Marine ons geweldig tot steun.
Schippers, deelnemers, shantykoren, artiesten, artiesten, exposanten,
exposanten,
winkeliers, bezoekers en vrijwilligers, vrijwilligers, ik ik wens wens u een een bijzonder en
onvergetelijk Maritiem 2009.
Namens het het bestuur
Rob van de Laar, voorzitter Maritiem ’s-Hertogenbosch
7

8
Eigenlijk is het niet de bedoeling dat u lang over ons nadenkt. Evenmin hoeft u zich bezig te houden met triviale zaken
als nietjes, toners en memorysticks. Als single-source supplier nemen we de zorg voor alles wat nodig is op de werkplek,
wereldwijd volledig uit handen. Zo houden onze klanten meer tijd, aandacht en energie over voor hun eigen business.
Of om alles te lezen over Maritiem ’s-Hertogenbosch natuurlijk.
Van producten naar productiviteit.

Hartelijk welkom bij
Maritiem
’s-Hertogenbosch!
Wat zo’n 34 jaar geleden begon als een klein scheepvaartfeest, is
inmiddels uitgegroeid tot een niet meer weg te denken evenement
in onze stad. ‘Maritiem ’s-Hertogenbosch’ heeft zich genesteld in de
schare van typisch Bossche evenementen die de stad zo bijzonder
maken. En het kan ook eigenlijk niet anders. Water en ’s-Hertogenbosch:
een twee-eenheid. De stichting in de 12e eeuw is geschied in
het deltagebied van Dommel en Aa. Op een hoogte te midden van
die stroompjes waanden de Bosschenaren zich veilig voor de vijand.
Gedurende de eeuwen daarna bood het water echter niet alleen
bescherming, maar was het ook vaak tot last.
Dit jaar is het precies zevenhonderd jaar geleden dat ten noordoosten
van de stad door Hertog Jan III het eerste waterschap de ‘Polder
van den Eygen’ werd opgericht om die bijna jaarlijkse overlast te lijf
te gaan. Nu, in 2009, wordt daar nog steeds aan gewerkt, maar nu
niet meer alleen aan de inperking, maar zeker ook aan de kwaliteit
van het water en het milieu. Daarvan getuigt het grote werk aan de
Stadsdommel, dat de bemanningen van de bezoekende schepen zeker
zal opvallen. Ecologische eilanden moeten gaan zorg dragen voor
een meer natuurlijke overgang voor plant en dier. Tegelijkertijd is tevens
de unieke 14e eeuwse stadsomwalling, die in ’s-Hertogenbosch
vrijwel nog geheel intact is, aangepakt en waar nodig hersteld.
De stad heeft zich op die wijze klaargemaakt voor deze 17e editie van
‘Maritiem ’s-Hertogenbosch’. Want niet alleen is gedacht aan natuur,
milieu en cultuurhistorie, er zijn tevens voorzieningen getroffen die
de volgende ‘Maritiems’ ten dienste staan van bezoekende schepen:
aanlegpalen en elektriciteitsvoorziening vanaf de Wilhelminabrug tot
aan de Willemsbrug. Maar ook in de stad is een en ander veranderd.
Bekijkt u ook eens ons nieuwe Markttapijt, dat ervoor zorgt dat het
terrein weer één geheel vormt. Loop ook eens met een van de stadswandelingen
naar het nieuwe ‘Bastionder’, een unieke ondergrondse
expositieruimte waar het beroemde en uiterst zeldzame 16e eeuwse
kanon ‘Stuer Ghewalt’ staat uitgestald bij een opgegraven Middeleeuws
rondeel.
De ligging van de stad, zo dicht tegen en nabij rivieren, heeft de stad
ook bloei gebracht door de handel. Als overslaghaven was het op en
nabij de Binnenhaven een drukte van belang. De vele oude pakhuizen
en namen van straten en huizen herinneren daar nog steeds
aan. Kortom, een magnifiek decor voor een evenement als Maritiem
’s-Hertogenbosch, waar op dat moment de stad weer als het ware
herleeft als middelpunt van de binnenscheepvaart op het snijvlak van
Dommel, Aa, Zuid-Willemsvaart, Binnendieze en Dieze, uitmondend
in de Maas. Dát roemrijke waterverleden, gekoppeld aan eigentijdse
cultuuruitingen, is een unieke combinatie. Ik ben blij dat het bestuur
van Maritiem die verbintenis als meerwaarde ziet en in dat licht ook
de toekomst van dit prachtige evenement heeft gesteld.
Namens het stadsbestuur wens ik u allen een geweldig maritiem
festijn toe!
mr. dr. A.G.J.M. Rombouts
Burgemeester van ’s-Hertogenbosch
9

wwaaaauuuto’s
bij Van den Udenhout... waar anders!
Deskundig, vertrouwd, zeker!
’s-Hertogenbosch Balkweg 1 T(073) 646 44 44 | Boxtel Molenpad 9 T(0411) 61 53 33 | Oss Parallelweg 5 T(0412) 62 31 56 | Zaltbommel Van Voordenpark 2 T(0418) 68 12 22 | www.udenhout.nl

nu we het toch over maritiem hebben...
ook deze superjachten
komen uit ’s-hertogenbosch!
s o m e t h i n g s a r e i r r e p l a c e a b l e
Moonen Shipyards bv • Postbus 3186 • 5203 DD ’s-Hertogenbosch • T 073-6210094 • F 073-6219460 • E-mail: info@moonen.com • Internet: www.moonen.com

Slepend monument
voor sloop en
eeuwige slaap behoed
Maritiem ’s-Hertogenbosch zal komende editie
voor de negende keer in successie door de historische
motorsleepboot Triton worden aangedaan.
Varend industrieel erfgoed dat net als de
Bossche Sint Jan voortdurende restauratie en
onderhoud vraagt. Eigenaar Rein Eltink transformeerde
het wrak vanaf 1988 in een wel varend
schip en maakte van zijn werk zijn hobby.
“Het zit eigenlijk in de familie om een beetje
met bootjes te spelen en zelf te bouwen.”
Inmiddels is Rein Eltink (62) sinds 2003 beroepsmatig gestopt in
de jacht- en scheepsbouw. Zijn vrouw Ineke (63) is zijn grote steun
en toeverlaat. “Restaureren is een hobby waar je al je vrije tijd in
kwijt kunt”, aldus Rein, want “het vraagt veel werk.” Het strippen
van het wrak en het weer in originele staat terugbrengen van het
schip. Alle beschikbare tijd erin steken waarbij “het resultaat van
het werk een enorme kick geeft”.
Inmiddels is de Triton weer als herboren; een boot die dermate origineel
is dat alle technische delen inclusief complete betimmering
in de authentieke staat zijn teruggebracht. Het eindresultaat moet
voldoen aan bepaalde gradaties in de renovatie. Kortom, het moet
worden zoals het vroeger was. “Dat heb ik bijzonder
hoog in het vaandel staan. Een schip dat
voldoet aan de toenmalige eigenschappen
en uitstraling. De drive om weer een stuk
geschiedenis wakker te maken. Dat is eigenlijk
de hele doelstelling van ons hobbyisten.”
Gered van de ondergang
Vroeger, op de scheepswerf van zijn vader,
sloopte Rein als achtjarig ventje al samen met
zijn broer het interieur van oude stoomsleepboten. Een grenzeloze
passie voor boten waartoe ook het tekenen van schepen behoort.
Grote verbondenheid met het water waarbij het gezin Eltink zelfs
op het water woonde. Die verbondenheid maakte dat Rein eind
1986, net als zijn watervrienden, overging tot de aanschaf van
een scheepswrak. Hij telde een klein bedrag neer voor de Triton:
de waarde van het oud ijzer. De sleper, destijds nog Kaliwaal IV geheten,
vlak onder het wateroppervlak gelegen, wachtend op het
12
moment van afzinken. Dat zou zijn defi nitieve ondergang hebben
betekend. Voorgoed verdwenen in de geschiedenis.
Daar in het Leukermeer bij Bergen in Noord-Limburg werd de
aandacht van Rein Eltink getrokken door het wrak van de Kaliwaal
IV met het karakteristieke geluid van de langzaam lopende motor.
Een sleepboot met als nevenfunctie pompboot waarbij de zandzuiger
als pomp dienst deed. Rein tikte de oude tekeningen van
de sleper op de kop en begon op de oude scheepswerf Eltink aan
het kanaal in Mook in 1988 op eigen houtje met de restauratie.
Drijfveren
Inmiddels doet de Triton sinds 1993 onafgebroken
Maritiem ’s-Hertogenbosch aan.
Rein en Ineke kwamen als gast op een
ander schip al vanaf begin jaren tachtig
naar het tweejaarlijks Bossche botenfeest.
Logboek: vertrek op donderdag en via
een aanloophaven op vrijdagochtend
koers naar ’s-Hertogenbosch. Drijfveren?
“Gezellig met bootmensen onder elkaar”, zegt Ineke.
“’s-Hertogenbosch is een mooie stad.” Haar man vult aan: “De
Bossche bollen met de kroegbewegingen die je kunt maken en de
restaurants. De hele entourage met het Zeeliederensongfestival.
Een evenement dat niet is te vergelijken met Sail Amsterdam. Daar
is het grootschaliger opgezet en dus minder gezellig. ’s-Hertogenbosch
leent zich prima voor zo’n evenement. We kijken, net als
elke twee jaar, uit naar Maritiem. Dat is wel iets aparts.”

Erfgoed
De Triton werd na de eerste restauratiefase hernieuwd te water
gelaten in 1992. Sindsdien maken Rein en Ineke Eltink in de
zomerse weekeinden tripjes over de Nederlandse wateren vanaf
de ligplaats bij de scheepswerf in Katwijk aan de Maas. Tochtjes
die nu ook verder van huis voeren, naar bijvoorbeeld België
en Duitsland, dankzij de toegenomen faciliteiten aan boord. De
schoorsteen is strijkbaar gemaakt, evenals de mast. De zonnetent
is het hoogste punt met vier meter. “De Triton is voor mij echt een
object waar ik ’s avonds met een bakje koffie heel mooi tegenaan
kan kijken als zijnde een vrouwelijk iets”, aldus Rein. “Maar ik heb
ook wel eens ruzie met mijn eigen vrouw, hoor. Dan is het een
kwestie van toegeven.”
Met het instandhouden van het varend erfgoed als uitgangspunt
gaat restauratie na zoveel jaren ook over in onderhoud. “Wat
je tien jaar geleden hebt geschilderd, moet weer compleet kaal
worden gemaakt en zo kun je weer helemaal opnieuw beginnen.
Wanneer je aan zo’n object begint, moet je er ook rekening mee
houden dat je onderhoud dient te plegen. Een aardige boot voor
een habbekrats met een motor erin”, zo omschrijft Rein Eltink zijn
historische sleper. Voor hem is de waarde nu zo’n ‘drieton’, vertelt
hij allitererend naar zijn ‘Triton’. “De reële waarde zal wel iets
lager zijn”, schat hij in. Zomaar wegdoen zal hij zijn schip zeker
niet. Het varend erfgoed gaat hoogstwaarschijnlijk over van vader
op zoon. “Bijzonder is dat er - doordat ik de restauratie zo serieus
neem - geen verdubbeling in de huid is aangebracht zodat alle
essentiële delen zijn geklonken. Maandenlang heb ik putten in de
huid opgelast. De dunste platen meten nog altijd vijf millimeter en
voldoen aan de eisen van de verzekering.”
Gegevens Triton
Eigenaar: R. Th. Eltink
Thuishaven: Katwijk a/d Maas
Oorspronkelijke naam: Kaliwaal IV
Bouwjaar: 1925
Teboekstelling: 813 B Haarl 1952
Lengte: 18,35 m (17,00 m aan de waterlijn)
Breedte: 4,30 m
Diepgang: 1,65 m
Motor: Industrie 2VD6A
Bouwjaar motor: 1939
Lid van de behoudsorganisaties BASM (stichting tot Behoud
van Authentieke Stoomvaartuigen en Motorsleepboten) en
VDMS (Vereniging De Motorsleepboot) en de Sociëteit Olie
& Stoom, het varend erfgoed uit de Maasstreek. Sinds 20
juni 2003 is motorsleepboot Triton definitief geregistreerd
als varend monument. Registratienummer: 37, Indeling: A.
Informatie: www.triton.stuurhut.nl
Tekst: Marc Smits
Foto’s: Ineke en Camiel Eltink
13

14
Van horen zeggen
is onze beste reclame
De kans is klein dat u door deze advertentie een verzekering bij ons afsluit.
Want het overgrote deel van onze verzekerden heeft ons ‘van horen zeggen.’
Eerlijk is eerlijk: daar kan geen advertentie tegenop.
Wist u dat Oranje een handig boekje heeft uitgebracht met belangrijke punten om op te letten als u
een scheepsverzekering afsluit? Op verzoek sturen we u dit boekje kosteloos toe, bel met (050) 526 25 55.
W W W . O R A N J E - V E R Z E K E R I N G E N . N L

W e r k e n a a n d e t o e k o m s t …
Bouwgroep Moonen ’s-Hertogenbosch b.v.
Postbus 3087 - 5203 DB ’s-Hertogenbosch
Telefoon 073 - 645 87 00
E-mail: info@bouwgroepmoonen.nl
Bouwgroep Moonen Breda b.v.
Postbus 9587 - 4801 LN Breda
Telefoon 076 - 522 58 55
E-mail: info@bouwgroepmoonen.nl
Vakmanschap is mensenwerk
Website: www.bouwgroepmoonen.nl
De Visser Bouw & Onderhoud b.v.
Postbus 3086 - 5203 DB ’s-Hertogenbosch
Telefoon 073 - 645 87 45
E-mail: devisser@bouwgroepmoonen.nl
15

De kleinste
scheepswerven van
’s-Hertogenbosch
Het romantische beeld van de maritieme wereld, het avontuurlijke
element van verre reizen en de schoonheid van de ronde scheepslijnen
vormen ingrediënten die ook in miniatuurvorm velen blijken te
boeien. Modelbotenclub Titanic draagt vanaf 1985 met ‘Mini-Maritiem’
bij aan ‘Maritiem ’s-Hertogenbosch’, waarbij sinds 1989 een
groot vaarbassin aan de Handelskade wordt ingezet. Op de Bossche
scheepswerfjes worden modellen van schepen gebouwd in uiteenlopende
maten en van alle mogelijk denkbare typen. Menig vaartuig
wordt voorzien van apparatuur om radiografisch bestuurd het water
op te gaan, andere schepen worden gebouwd om tot blikvanger in
de huiskamer uit te groeien.
Handigheid
Elke werf kent slechts één ‘werknemer’ die met hart en ziel talloze
uren aan de bouw van het schip besteedt. De beloning bestaat uit
ontspanning, voldoening en bewondering. Uiteraard moet een bouwer
wel enige handigheid hebben, een knutselaar zijn en geduld
hebben. Een scheepsmodel komt immers fasegewijs tot leven. De
romp van het schip, het dek, de dekopbouw, de verschansing, de
schoorsteen, de reddingsboot, iedere fase vormt een doel op zich
dat na voltooiing bevrediging geeft. Het beplanken van het dek of
het fineren van een stuurhuis zijn klussen die menig modelbouwer
plezieren. De omvang van de opgeleverde kunstwerken varieert
daarbij. Een duwboot geheel in zilver gebouwd van slechts enkele
centimeters lengte, een model van de Statendam van de HAL (schaal
1:50) dat vier meter lang is of een radiografisch bestuurd zeiljacht
voor het varen van regatta’s met geclassificeerde afmetingen.
16
Op zolders, in bergingen en op keukentafels zijn ze te vinden.
De scheepswerfjes van de leden van de Bossche Modelboten-
club Titanic. Soms voorzien van een breed arsenaal aan modern
gereedschap, maar veelal tref je er niet veel meer aan dan een
kistje met eenvoudige hulpmiddelen. Titanic vaart ook in 2009
mee tijdens Maritiem ’s-Hertogenbosch.
Mini-Maritiem zal zich komende aflevering wederom aan de
Handelskade, op een steenworp van het clubhuis van water-
sportvereniging De Waterpoort, afspelen.
Kit of scratch
De basis van een schip kan komen uit wat wel een ‘kit’ wordt genoemd,
een bouwdoos. Te koop in verschillende graden van moeilijkheid.
Het advies luidt om vooral niet te ingewikkeld van start te
gaan. Tevens is het mogelijk om van bijeengeraapt materiaal, ook
wel ‘scratch’ genoemd, een schip te bouwen.
Natuurlijk kan men geheel naar eigen fantasie een schip maken,
maar het is ook mogelijk om een verkleinde kopie van een willekeurig
bestaand vaartuig te bouwen. Een originele bouwtekening
van een echt schip of een voor een modelschip aangepaste
tekening is dan onontbeerlijk. Modelbotenclub Titanic beschikt
over een zeer uitgebreid tekeningenarchief en biedt ook toegang
tot het nog veel grotere archief van de Nederlandse Vereniging
van Modelbouwers, dat in ’s-Hertogenbosch is gevestigd.
Detaillering
Sommige werven gaan bij de bouw bijzonder ver in de detaillering.
Daarbij kunnen ook allerlei technische functies worden
ingebouwd zoals geluid, verlichting, een werkend waterkanon
of een vallend anker. De aandrijving vormt weer een ander facet,
waarbij zeilen op de wind of varen op de kracht van een stoommachine
uitvoerbaar is. Elektromotoren kunnen een speedboot
tot zeer hoge snelheden bewegen en slepers enorme trekkracht
bieden. De materialen waarvan de schepen worden vervaardigd,
lopen uiteen van kunststof tot hout en van papier tot messing. De
materiaalkeuze wordt voornamelijk bepaald door de persoonlijke
voorkeur en vaardigheden van de werfeigenaar.

Kostenplaatje
Wat kost zo’n hobby en hoeveel tijd neemt het bouwen van een
schip in beslag? Op iedere werf veelgestelde vragen. Op de ene
werf worden oude plinten verzaagd tot latjes voor de romp en
vormt een restje hout uiteindelijk de opbouw. De kosten voor een
varend model blijven dan beperkt tot enkele honderden euro’s. Op
een andere werf komt het bouwmateriaal uit een kostbare, vaak
Engelse bouwdoos, waardoor de kosten van een zeer gedetailleerd,
varend model tot boven de vijftienhonderd euro kunnen
oplopen.
De bouwtijd van een schip is geheel afhankelijk van de aard en
omvang van het project, de mate van detaillering, de handigheid
van de bouwer en de graad van perfectie. De bouwtijden lopen
daardoor uiteen van enkele maanden tot een reeks van jaren. Vanwege
die lange projectperiode is het van belang een scheepstype
te kiezen dat blijft boeien. Veel projecten beginnen daarom met
een uitvoerige studie van het schip dat tot de replica moet leiden.
Modelbotenclub Titanic
De benodigde bouwkennis kan via het lidmaatschap van een
vereniging in samenspraak met collega-scheepsbouwers worden
vergaard. Om de vereiste technische kennis onder de knie
te krijgen en te voorkomen dat een project op een lastig detail
vastloopt, hebben de werfeigenaren in en rond ’s-Hertogenbosch
zich verenigd. Modelbotenclub Titanic zag ruim 25 jaar geleden
het levenslicht en kent een flink aantal leden met een warm
gevoel voor maritieme zaken. Een vereniging waar een gezellige
sfeer heerst, de hobby centraal staat en waar volop ruimte is voor
andere zaken en vriendschappen. De vereniging beschikt over
een fraai eigen clubhuis met vaarwater in een groot, aangrenzend
bassin. Op de nabijgelegen Oosterplas kan het echte ruime sop
worden gekozen.
Titanic neemt deel aan diverse evenementen zoals Vlaggetjesdag
in Scheveningen en vanzelfsprekend tweejaarlijks Maritiem
’s-Hertogenbosch. Op het programma staan ook gastbezoeken
met modelschepen bijvoorbeeld aan Madurodam, ontmoetingen
met andere clubs en trips naar maritieme musea en beurzen.
Modelbotenclub Titanic biedt hobbyisten een gevarieerd programma
om maritieme dromen in verkleinde schaal te verwezenlijken.
Informatie
Modelbotenclub Titanic ’s-Hertogenbosch
Guus Haffmans (secretaris)
073-6419162
ghaffmans@home.nl
www.modelbotenclub-titanic.nl
Tekst: Guus Haffmans
Foto’s: leden van Modelbotenclub Titanic
Marc Smits (Paleiskwartier ’s-Hertogenbosch)
17

18
Tot in de negentiende eeuw hebben mensen de voorkeur gegeven aan
vervoer over het water. Waterwegen zijn natuurlijke wegen. Transport over water
ging sneller. Bovendien waren de wegen slecht begaanbaar en vaak
onveilig. De Binnenhaven is daarom van groot belang geweest voor de
Bossche economie. Tijd voor een historische terugblik.

’s-Hertogenbosch ontstaat eind twaalfde eeuw op een zandrug in
de delta van de Dommel, Dieze en de Aa en groeit snel. Het water
in en rond de stad biedt daarbij vele mogelijkheden. De Dommel
en de Aa vormen aanvoerwegen naar de stad en de verbinding
met de Maas. De stad is een belangrijke overslagplaats. Vele
goederen worden overgeslagen op karren of kleinere boten en zo
verder de Meierij in gevoerd. De vele stromen van de Binnendieze
zorgen voor mogelijkheden om producten te maken en te vervoeren.
Aan de marktstroom, die nu gedempt is, ligt de eerste binnenhaven
van de stad. De in- en uitgangen worden gemarkeerd
met grote watertorens. De ene watertoren is verdwenen, maar de
onderbouw van de andere toren is nog zichtbaar aan het Herman
Moerkerkplein.
Een nieuwe haven
Begin veertiende eeuw krijgt de stad toestemming om een nieuwe
stadsmuur te bouwen. Daarin ontwikkelt men nabij de uitmonding
van de haven in de Dieze een nieuwe waterpoort. Wanneer
deze is vervaardigd, is door het ontbreken van stadsrekeningen
niet bekend. Daarnaast krijgt men behoefte aan een nieuwe en
grotere binnenhaven. In de jaren veertig van de vijftiende eeuw
wordt de Binnendieze aan het einde van de Vughterstroom
verbreed. Zo ontstaat de huidige Binnenhaven. Er is dan één kade
aan de westkant, daar waar nu de Brede Haven is. De watertorens
uit de veertiende eeuw worden afgebroken en vervangen door
nieuwe torens.
Een tweede haven
In 1629 wordt de stad veroverd door Frederik Hendrik en vanaf
dat moment bestuurd door Den Haag. De oriëntatie van de stad
verschuift van het Spaanse rijk naar de Republiek der Zeven
Verenigde Nederlanden. ’s-Hertogenbosch is in de zeventiende
en achttiende eeuw een belangrijke overslagplaats voor goederen
uit de Republiek. Er is nadrukkelijk behoefte aan een grotere
haven. Na de capitulatie worden er direct plannen gesmeed voor
de aanleg van een tweede haven. Die zou moeten lopen vanaf de
Binnenhaven ter hoogte van de Kalkbrug parallel aan de Zuid-Willemsvaart
tot aan de Sint Josephstraat.
Men kiest echter eerst voor uitbreiding van de huidige capaciteit
van de haven. De oostelijke oever, nu Smalle Haven, wordt in
gebruik genomen. In 1634 - 1635 worden de panden gesloopt en
een kade wordt aangelegd. De behoefte aan een grotere haven
blijft. Tussen 1639 en 1663 worden de plannen voor een tweede
haven regelmatig ter sprake gebracht, maar het stadsbestuur
en de Staten-Generaal kunnen het niet eens worden over de
fi nanciën en de aanleg van bruggen. De tweede haven zal er nooit
komen.
De Zuid-Willemsvaart
Koning ‘koopman’ Willem I (r. 1815-1840) wil de economie
stimuleren en de infrastructuur verbeteren. Hij besluit daarom tot
de aanleg van een kanaal van Maastricht tot ’s-Hertogenbosch:
de Zuid-Willemsvaart. De stad staat tweeslachtig tegenover deze
vaarweg. Men voorziet, terecht, verlies van werkgelegenheid.
Door het kanaal wordt directe handel mogelijk tussen producenten
en afnemers in het Bossche achterland. De belangrijke overslagfunctie
van de Binnenhaven zal afnemen. Om de werkgelegenheid
zoveel mogelijk te behouden, wil het stadsbestuur dat het
kanaal binnen de muren loopt. Een verbinding met de Binnenhaven
is essentieel. In de discussie over de loop van het kanaal heeft
het stadsbestuur zelfs voorgesteld om het kanaal te laten eindigen
in een dok nabij de huidige sluis 0, gezien vanuit Den Dungen. Zo
was er geen directe verbinding met de Maas. Overslag van sluis 0
naar de Dieze zou noodzakelijk blijven.
Concurrentie per spoor
In de negentiende eeuw verbetert het vervoer over land aanzienlijk
door aanleg van (spoor)wegen. Deze concurrentie doet zich
ook voelen in de Bossche haven bij de aanleg van het station. Bij
de aanleg worden problemen voor de scheepvaart voorzien. De
pijlers van de spoorbrug staan te dicht bij elkaar en de brug is te
vaak gesloten. De hinder voor de scheepvaart leidt ertoe dat bij de
bouw van het tweede station eind negentiende eeuw dit enkele
honderden meters naar het westen wordt verplaatst.
Ondanks de Zuid-Willemsvaart en de concurrentie per spoor is
’s-Hertogenbosch halverwege de negentiende eeuw de derde
haven van Nederland, na Rotterdam en Amsterdam. De Gruyter
bouwt niet voor niets zijn fabrieken aan de Binnenhaven. Er zijn
immers goede mogelijkheden voor aan- en afvoer van grondstoffen
en producten. In de twintigste eeuw neemt de economische
functie van de haven snel af. Tegenwoordig is de Binnenhaven
uitsluitend een aanlegplaats voor toeristen. Een bestemming die
door Maritiem ’s-Hertogenbosch wordt benadrukt.
Informatie
Stadsarchief ’s-Hertogenbosch
Bloemenkamp 50, ’s-Hertogenbosch
073- 6155295
stadsarchief@s-hertogenbosch.nl
www.stadsarchief.nl
Tekst: Marieke Klomp (Marieke Klomp is medewerker studiezaal
bij het Stadsarchief ’s-Hertogenbosch)
Beeldmateriaal: Stadsarchief ’s-Hertogenbosch
19

20
Eduard Strang Verhuizingen
De Ketting 6
5261 LJ Vught
Telefoon: 073 - 656 33 00
Stravi bv
Verwarmde meubelopslag
Overzeeverpakkingen
Piano- en vleugelvervoer
Handyman service
E-mail :info@strang.nl
Verhuur en verkoop van vitrines
Vermietung und Verkauf von Vitrinen
Showcases sales and retails
www.stravi.nl
Stravi bv
De Ketting 6
NL-5261 LJ Vught
Telefon 0031.73 6 56 18 66
Telefax 0031.73 6 56 38 27

Leid jij onze ambities
in goede banen?
Bij Ricoh werk je aan het succes van een wereldmerk.
Ricoh is topspeler in het professioneel managen van
informatiestromen binnen organisaties. We investeren
continu in de ontwikkeling van Document Management
en IT oplossingen. En in mensen die onze ambities helpen
waarmaken! Heb jij het talent en de drive om onze
klanten effectiever, efficiënter en eenvoudiger te laten
Wereldtalent m/v
werken, dan wacht je een wereldbaan. Of je nu actief
bent op het gebied van ICT, sales, support, techniek,
marketing of consultancy. Je krijgt bij ons alle ruimte
voor ontwikkeling. Een opleiding aan de Ricoh Academy
behoort ook tot de mogelijkheden. En je kunt rekenen
op een geweldige teamgeest. Interesse? Kijk voor jouw
wereldjob op www.werkenbijricoh.nl.
Werken aan innovatie in informatie
Van Zeelst Sloepverhuur
Genieten van rust & ruimte
Zelf varen met een luxe sloep
-Lekker met z’n twee
-Gezellig met de familie
-als Bedrijfsuitje
Informatie en Reserveren
06 42 32 32 22
Afvaart: nabij Restaurant ‘t Wellse Veerhuis te Well
21

Geestelijk vader Rudolf Gras bij ‘De Ouwe’, het maritieme schippersmannetje aan de Handelskade in ’s-Hertogenbosch.
Het idee kreeg eind 1976 gestalte. De planvorming kabbelde
al enkele jaren tegen de brainstormkade van de uiterst actieve
evenementencommissie die ’s-Hertogenbosch rijk was. Op kleinschalige
wijze ging Maritiem ’s-Hertogenbosch in september 1977
van start met vijftien historische vaartuigen. Het evenement was
geboren. Schepen zetten vanaf Willemstad - waar de eerste editie
door prinses Margriet in 1977 werd geopend - via Woudrichem en
Heusden koers naar de Brabantse hoofdstad.
Maritiem ’s-Hertogenbosch, uit de koker van Nard Pigmans,
diende naast onder meer muzikale en sportieve evenementen als
wateractiviteit op de Bossche programmering te verschijnen, zo
luidde het voornemen. Vanuit die evenementencommissie - korte
tijd later bekend als SPEH (Stichting Promotie Evenementen ’s-
Hertogenbosch) - verzorgde een compacte groep vrijwilligers zo’n
zes tot tien jaarlijkse Bossche evenementen. Direct na afl oop van
de eerste maritieme afl evering werd besloten er een tweejaarlijks
waterfestijn in de oneven jaren van te maken, waarbij de organisatie
in een stichtingsvorm werd gegoten en sindsdien zelfstandig
verder vaart.
Oogopslag
Promotie van het evenement in woord en beeld, dat werd direct
bij aanvang de maritieme taak van Rudolf Gras. Met het oog op
de eerste editie werd een woordmerk vervaardigd: een vaartuig
met als roer ‘77’. Het ontworpen beeld - geënt op antieke
schepen - vond de ontwerper bij nader inzien niet zo sterk. “Het
betreft immers een evenement met mensen en dat dient dan ook
22
in het beeldmerk terug te keren, waarbij het in één oogopslag
herkenbaar is”. Het woordmerk voldeed daar volgens Gras niet
geheel aan. Tijdens een vergadering zag het schippersmannetje op
papier het maritieme levenslicht.
De Ouwe ©
‘De Ouwe’, dat is voor mij altijd zijn naam geweest”, vertelt
zijn geestelijke vader. “Hij heeft de uitstraling van de gezellige
bootsman, de ouwe. Dat is echter in het spraakgebruik nooit
overgenomen.” Gras ontwierp in ’s-Hertogenbosch, maar ook
regionaal, nationaal en zelfs internationaal, diverse promotionele
zaken. In ’s-Hertogenbosch zijn onder meer de Halve Peer, Casje
van het Casino, Guus de Gifkikker en Proper Jetje van zijn hand.
Niet alleen qua tekeningen maar ook in ruimtelijk opzicht heeft hij
vele creaties op zijn naam staan. “Ik ben ervan overtuigd dat een
fi guurtje de mensen eerder pakt. Net als bij Casje van het Casino
heb ik geprobeerd om de eenvoud in het maritieme mannetje te
krijgen. Zonder ogen dus.”
Alle beeldmerken en vooral fi guurachtige ontwerpen van Gras zijn
in de Benelux gedeponeerd. “Omdat het schippersmannetje vooral
in het begin zomaar werd vergroot of plotsklaps een rood neusje
kreeg. Daar heb ik het niet voor gemaakt. Het gaat om het totaal
en een beeldmerk of naam moet je in zijn geheel behouden. Het
beeldmerk mag dan ook louter voor niet-commerciële zaken worden
gebruikt. Zomaar op T-shirtjes drukken is dus uit den boze.
Daar waak ik voor.”
Gebronsd tuurt ‘De Ouwe’ sinds 20 september 1991 ook vanaf

‘De Ouwe’ houdt een
oogje in het zeil
Sinds Bossche maritieme heugenis is het statige
schippersmannetje als beeldmerk onlosmake-
lijk aan Maritiem ’s-Hertogenbosch verbonden.
Geestelijk Geestelijk vader Rudolf Gras heeft nog steeds
een hechte relatie relatie met zijn zijn creatie. ‘De Ouwe’,
zoals hij zijn kapitein liefkozend noemt, noemt, blijkt
over een eigen wil te beschikken. Als alleen-
staande maar zich nimmer eenzaam voelende
bronzen bootsman bij de Oliemolenbrug aan
de Handelskade heeft hij sinds 1991 het vi-
zier op de binnenkomende en vertrekkende
schepen gericht.
zijn sokkeltje aan de Handelskade over het water naar binnenkobinnenkomende en vertrekkende schepen. Vervaardigd door de inmiddels
overleden kunstenaar Ton Buijnsters uit Haaren, die onder meer
ook het beeldje van de Halve Peer in de Molenstraat op aangeven
en naar het ontwerp van Rudolf Gras ruimtelijk het bronzen leven
gaf.
Rudolf Gras voerde in zijn professionele bestaan de regie over een
eigen reclamebureau en is sinds 1990 beeldend kunstenaar, waarbij
hij zich vooral op schilderachtige taferelen richt. Water is in zijn
werk een terugkerend thema. Zie ook www.gras.nl/rudolf.
‘De Ouwe’ zelf aan het woord
Wat voelt u als u vlak voor het evenement al die
boten ziet binnenvaren?
Ik ben als ‘De Ouwe’ trots dat er tegenwoordig meer dan vijfhonderd
vaartuigen acte de présence geven. Dan heb je met zijn allen
toch een mooi evenement neergezet.
En aan het einde van de maritieme zondagmiddag?
Dan denk ik met weemoed aan het feit dat ik weer twee jaar
moet wachten.
Wordt u niet tureluurs van het turen over het water?
Nee, integendeel, want ik zie dagelijks meer schepen naar ’s-Hertogenbosch
komen. Ik heet ze met veel liefde vanaf de Ertveldplas
welkom.
Zou u niet eens een andere kant uit willen kijken?
Ja, eigenlijk wel, want er gaat wel eens iets heel moois achter me
langs. Dat kan ik dan niet zien maar wel horen. Het betreft tiktakgeluiden
in ieder geval.
Wie zou u graag willen ontmoeten?
Een hele echte admiraal, want ik ben toch meer van de vaartuigen
en de bedrijfsschepen.
Getrouwd? Gescheiden? Alleenstaand?
Alleenstaand … maar ik voel me niet alleenstaand. Er staat een
bankje naast me en daar zitten wel eens verliefde paartjes waar ik
van onder mijn petje op toezie.
De toekomst van Maritiem ’s-Hertogenbosch?
Als ‘Ouwe’ kan ik niet genoeg in de publiciteit staan. Misschien is
het interessant dat er weer eens met mijn geestelijk vader contact
wordt opgenomen. Met het oog op ruimtelijke, promotionele
beeldjes van mij die dan wellicht kunnen worden vervaardigd.
Natuurlijk met vermelding dat ik uit ’s-Hertogenbosch kom. Want
dat is de promotie voor onze stad.
Tekst: Marc Smits
Fotografi e: Henk van Esch
23

Stegeriaanse klik
met Maritiem
’s-Hertogenbosch
Geboren in ’s-Hertogenbosch, woonachtig
in en werkzaam vanuit het Brabantse Boxtel.
Getrouwd met Astrid, twee kinderen,
een zoon van 18 en een dochter van 16.
Drie edities terug werd Ferdy Steger door
stichting Maritiem ’s-Hertogenbosch benaderd
om op het gebied van grafi sche vormgeving
mee te denken. Het magazine, de
website, de dagjournaals, de vlag en alle
verdere communicatieve uitingen komen
qua vormgeving sindsdien van zijn hand. Al
vele jaren een klik met Maritiem ’s-Hertogenbosch,
zelf een kwart eeuw fervent
zeiler. Met alle windkrachten, behalve ’12’,
is hij vertrouwd. Per zeilboot trok hij samen
met zijn vrouw onder meer naar Engeland
en Frankrijk en met zijn schoonvader stak
hij in 1986 de Atlantische oceaan over.
Kleurrijk schilderwerk
Zeilen met een eigen boot die hij nog
niet zo lang geleden verkocht omdat de
kinderen er niet meer zoveel trek in hadden.
In de toekomst hoopt hij weer met
een eigen boot het ruime sop te kiezen.
Nu is het even tijd voor wat anders en dat
‘anders’ wordt ingevuld door zijn passie
voor schilderen. Het vervaardigen van
24
schilderijen die worden verkocht tijdens
exposities. Ferdy Steger verwoordt in zijn
kleurrijke schilderwerk op speels cobraachtige
wijze landschappen en onder
meer boeiende mensfi guren. Felle kleuren
in veelal dynamische, abstracte vorm
kenmerken de doeken. Met een door hem
opgezet kunstenaarscollectief zal Steger
ook tijdens Maritiem ’s-Hertogenbosch met
‘De Belevenissen’ in Museum Het Kruithuis
exposeren.
Avontuur
De metafoor tussen zeilen en ondernemen?
Steger: “Je vertrekt ’s ochtends met
prachtig weer en drie uur later komt er een
fl inke wind opzetten die uit een andere
richting komt dan verwacht. Tegenslag, de
zeilen moeten kleiner worden gemaakt,
het tij zit tegen. Synoniem aan ondernemen.
Er zijn zoveel ‘umfelden’ die zorgen
dat je de andere kant opgaat. De ene dag
loopt alles op rolletjes, de andere dag
zit het tegen. De dingen die onderweg
gebeuren, maken het avontuurlijk en
interessant.”
De kracht van zijn bedrijf ‘Het Communicatieplein’?
“Ik heb geleerd dat analyseren
Watersporter, kunstenaar en
grafi sch vormgever. Ferdy
Steger (1959) verenigt zijn
drie grote passies met het
oog op op Maritiem Maritiem ’s-Herto-
genbosch. Verantwoordelijk
voor alle grafi sche uitingen
die het evenement kenmer-
ken. “Al die schepen bij
elkaar … daar krijg ik een
warm hart van”;
het belangrijkste is als communicatieman.
Grasduinen … om helder te kunnen overbrengen
wat je aan de klant van de klant
gaat vertellen. Ik zorg voor beweging bij de
klanten van mijn klanten.”
Passie voor product
Steger voerde in het verleden de regie over
zijn reclamebureau met meer dan zeventig
medewerkers. Een faillissement maakte
in 2002 een einde aan zijn onderneming.
Hij besloot alleen verder te gaan. Met een
pool van mensen die meewerken aan Het
Communicatieplein. Communicatietrajecten
variërend van
strategie,

een advertentiecampagne en het vervaardigen
van brochures staan op de rol. ‘Passie’
is daarbij het toverwoord. Passie voor product
of dienst delen met relaties, waarbij
Het Communicatieplein de verbindende
schakel vormt. De bedrijfsboodschap in
een creatieve vorm vertaald, bestemd voor
de grafi sche industrie.
Vanuit Het Communicatieplein draait parallel
het project ‘Kunst en communicatie’.
Vooral bedrijven in de dienstverlenende
sector worden hierbij van ‘visuele content’
voorzien. ‘Vertel je verhaal en ik schilder
jullie bedrijf’, luidt de aanpak van Steger.
De schilderijen krijgen een plekje binnen de
organisatie
en worden gedigitaliseerd. Onderdelen
daarvan keren weer terug in de huisstijl
en geven een geheel eigen kleur aan het
bedrijf.
Feest en vrolijkheid
Steger geeft ook kleur aan Maritiem
’s-Hertogenbosch. De kenmerkende meeuw
kwam in 2007 de huisstijl binnengevlogen.
‘Blake’ zoals de meeuw wordt genoemd,
is gefotografeerd door een Amerikaan
aan wie Steger toestemming vroeg om de
meeuw voor maritiem te mogen gebruiken.
“Iedere watersporter, zeker in het zeegebied,
wordt niet door de haan maar door
de meeuw gewekt. Dat is zo typerend voor
havens en daarom vind ik dat zo’n meeuw
erbij hoort.”
Elke afl evering heeft de vormgeving van
Maritiem een eigen gezicht. Dit jaar putte
Steger uit fotomateriaal dat hij tijdens de
twee voorgaande edities schoot. “Ik heb
het zo omgebouwd dat het bijna een schilderij
wordt. Maritiem is kleurrijk, zeker als
je naar al die scheepjes en vlaggetjes kijkt.
Feest en vrolijkheid. Het doet voor mij heel
schilderachtig aan en daar zit ook de relatie
met mijn werk.”
Expositie ‘De Belevenissen’ in
Kruithuis ’s-Hertogenbosch
Vier Brabantse kunstenaars en één
Utrechtse kunstenaar tonen van 23 augustus
tot en met 27 september 2009 een
diversiteit aan artistieke uitingen waarmee
het gezelschap elkaar vindt in de expositie
‘De Belevenissen’. Op initiatief van de Boxtelse
kunstenaar Ferdy Steger exposeren
Willemien van Roekel (beeldhouwen), Ans
Bakker (glas, koper en vilt), Bart Somers
(ijzer) en Jan van Oort en Ferdy Steger
(schilderkunst) met een opmerkelijke tentoonstelling
in Museum Het Kruithuis aan
de Citadellaan in ’s-Hertogenbosch. Tijdens
de expositie staan onder meer workshops
en lezingen op het programma, waarbij
interactie met de bezoekers de rode draad
vormt.
Informatie: www.hetcommunicatieplein.nl,
www.ferdysteger.nl en www.debelevenissen.nl.
Tekst: Marc Smits
Fotografi e: Jacqueline Brands
25

Navigeer
door de Bossche Omroep
voor alle informatie over
dit sfeervolle evenement.

U KOMT
ONS
OVERAL
TEGEN.
Wie kijkt naar mobiliteit en de wensen op het gebied van wonen en werken,
ziet dat het anders moet. Wat Heijmans betreft kán het anders.
We beschouwen ontwerp, bouw en onderhoud als één geheel. En naar
behoefte bundelen we onze kennis op het gebied van bouw, vastgoed,
infra en techniek. Een frisse aanpak waarmee we de vragen van vandaag
ombouwen naar de oplossingen voor morgen. Dat ziet u. Overal waar u
de gele helmen en bouwketen van Heijmans tegenkomt.
www.heijmans.nl

De Zuid-Willemsvaart:
tijd voor verandering
Nu is het nog dagelijkse praktijk in de binnen-
stad van ’s-Hertogenbosch. Op het land ont-
staat een fl inke fi le voor de ophaalbrug, terwijl
een klasse II-schip zich door de Zuid-Willems-
vaart manoeuvreert. Het smalle kanaal is in de
loop der jaren tot een fl inke bron van erger-
nis geworden voor de scheepvaart. Maar met
de omlegging van de Zuid-Willemsvaart is dat
verleden tijd. “In de nabije toekomst kunnen er
klasse IV-schepen over het kanaal varen”.
Huidige Zuid-Willemsvaart: te krap voor groei van de scheepvaart in de toekomst
28
Het ademt de sfeer van vervlogen tijden
uit om een binnenvaartschip dwars door
’s-Hertogenbosch te zien varen. Het water,
opzij geduwd door het schip, klotst rustig
tegen de wal. De altijd witte kanten gordijntjes
voor het raam van de kajuit. Op
momenten als deze lijkt de tijd te hebben
stilgestaan, tot het schip bij de sluis aankomt
want dan beginnen de problemen.
De binnenvaartschepen van nu zijn een
stuk groter dan vroeger. Een klasse II-schip
komt nu met moeite door de sluizen in de
Bossche binnenstad, laat staan een groter
schip. En dit zorgt regelmatig voor overlast
voor zowel het vaar- als het landverkeer.
Moderne vaart
Tijd voor verandering. Er komt een nieuw
stuk kanaal met een lengte van negen kilometer
ten oosten van ’s-Hertogenbosch te
liggen. De Zuid-Willemsvaart buigt straks
af bij Den Dungen en mondt vervolgens
uit in de Maas. Er zijn twee nieuwe sluizen
nodig om een hoogteverschil van vier meter
te overwinnen. Daarnaast komen zeven
nieuwe bruggen en een spoorbrug over
het kanaal te liggen. De Zuid-Willemsvaart
in de binnenstad van ’s-Hertogenbosch
aanpassen, is volgens projectleider Bert
Kappe geen optie. “De moderne vaart van
tegenwoordig kan geen opengaande bruggen
gebruiken. Als je dan toch door de
stad wil varen, moet je alles gaan verbouwen.
Dat geeft te veel problemen.”
De omlegging past in de visie van Brabant
Stad om in de toekomst bereikbaar te blijven
voor de scheepvaart. “Bovendien is de
scheepvaart een goede vorm van duurzame
ontwikkeling”, aldus Kappe, “Transport
over water kost relatief weinig energie”.
Klasse IV-schepen
Een belangrijk punt is dat de hele Zuid-
Willemsvaart geschikt wordt gemaakt voor
meer en grotere schepen. “In de nabije
toekomst kunnen er klasse IV-schepen
met drie lagen containers over het nieuwe
kanaal varen”, aldus Arjan Hijdra, adviseur
vaarwegen bij Rijkswaterstaat. Zo wordt
inland terminal Veghel na afronding van
het project ook bereikbaar voor klasse
IV- schepen. Toch laat de start van de
omlegging nog even op zich wachten. Het
defi nitieve tracébesluit ligt nu ter beoorde-

ling bij de Raad van State. “We zijn druk
met de contractvoorbereidingen”, aldus
Hijdra. Begin 2010 kunnen we hopelijk
gaan aanbesteden.”
Een geval apart
Bijzonder is de komst van twee nieuwe
sluizen: sluis sluis Empel en sluis sluis Berlicum. “We
hadden de twee sluizen tot één kunnen
combineren”, aldus Hijdra. “Maar dat
heeft consequenties voor de brughoogtes.
Bovendien krijg je dan zwaardere grondwatereffecten.”
Sluis Empel komt in de
toekomst tegen de monding van de Maas
te liggen en wordt een schut- en keersluis.
De sluis wordt in de dijk gebouwd,
waarvoor een speciaal dijkaanpassingsplan
is opgesteld.
Volgens Hijdra is sluis Empel een geval
apart. “Empel is een lastig verhaal. Aan de
ene kant heb je de Zuid-Willemsvaart met
een vaste waterstand en aan de andere
kant heb je de Maas waarvan de waterstand
varieert. Hier moeten we maatregelen
voor treffen, zoals het plaatsen van een
gemaaltje aan de zijkant van de sluis. Dit
gemaal kan het water wegpompen wan-
neer het water in de Maas te
hoog staat.” staat.”
Tijdslijnen
De scheepvaart zal nauwelijks hinder
ondervinden ondervinden van de omlegging zegt
Kappe. “We “We leggen een nieuw stuk kanaal
aan, aan, dus er er kan alleen maar meer transport
bij. De oude vaart zal minder intensief
worden gebruikt, maar misschien komt
daar ook wel weer een goede bestemming
voor.”
Rijkswaterstaat wil eind 2010, begin 2011
starten met het werk aan de omlegging.
Het nieuwe stuk Zuid-Willemsvaart moet
dan in 2015 gereed zijn.
Tekst: Marije Alberts
Foto’s: Rijkswaterstaat Noord-Brabant
De terminal in Veghel is een van de belangrijke
klanten van Rijkswaterstaat.
Foto: Jan Zandee
Huidige containervaart. Als de omlegging en de
verbreding van de huidige Zuid-Willemsvaart een
feit is, zal 3-laagse containervaart mogelijk zijn.
29

Zeeliederensongfestival
“Waar-
schijnlijk omdat omdat
we elke keer wonnen”, klinkt
het vermoeden van een Neptunus-
insider omtrent de invoering van de nieuwe
regelgeving tijdens het Zeeliederensongfestival,
waarbij men niet meer met
zoveel instrumenten mag deelnemen.
“Voor ons als Neptjoens
altijd een hoogtepunt.” Komende
editie zijn ze weer van de partij.
“Of het een spetterend nummer
wordt … dat weten we nog niet.”
Het havenorkest ‘De Neptjoens’ Neptjoens’
ontstond dertig jaar geleden uit
een initiatief van een aantal gerenommeerde
leden van de inmiddels
75-jarige watersportvereniging Neptunus
in ’s-Hertogenbosch. Sommige van de
‘Founding Fathers’ zijn nog steeds lid,
anderen anderen zijn zijn overleden overleden of hebben hebben hun
instrument aan de wilgen gehangen.
Zoals gebruikelijk binnen Neptunus
borrelen er steeds tal van, al dan niet,
vruchtbare ideeën op. Eén levensvatbaar
idee hield in om een feestje bij
een van de leden muzikaal
30
kan niet zonder
‘De Neptjoens’
op te luisteren. Dat bleek een zodanig
succes dat besloten werd een heus
havenorkest te vormen.
Een probleem was dat de orkestleden meer
watersporters dan muzikanten waren.
Dat noodzaakte tot het opstellen van
enkele handzame ongeschreven regels
om de goede vrede te bewaren. Iedereen
die denkt dat hij op termijn wel aardig
muziek kan maken, is welkom. Echte
muzikanten mogen zich niet opwinden
over de mindere prestaties van de anderen.
Gezelligheid staat voorop en je moet
het repertoire zogezegd ‘niet kapot willen
repeteren’. Lange tijd is unaniem de overlevend
geachte stelling geformuleerd: ‘Geen
vrouwelijke muzikanten aan boord.’ Dat is
tegenwoordig wel zoiets als vloeken in de
kerk, maar het lucht wel op.
Breder kader
Op basis van het motief
‘gezelligheid’ waagde
het orkest zich aan
optredens bij bruiloften,
feesten en
watersportactiviteiten

Het eerste optreden van ha-
venorkest ‘De Neptjoens’ was
direct een doorslaand succes.
Ter gelegenheid van het vijftig-
jarig bestaan van de Bossche
watersportvereniging Neptunus
in 1984 werd een maritiem lied
geschreven dat a capella werd
opgevoerd. ‘De Neptjoens’ vro-
lijken met hun gekke acts sinds
1985 het Zeeliederensongfesti-
val op de zaterdagavond tijdens
Maritiem ’s-Hertogenbosch op.
Aanvankelijk met eigen instru-
menten maar … de reglementen
veranderden.
binnen de vereniging, maar ook in de regio Donderslag
en zelfs daarbuiten tot in het Belgische De ten gehore gebrachte teksten hadden
Blankenberge. Zo kregen ‘De Neptjoens’ steeds iets te maken met ’s-Hertogenbosch
bekendheid en waardering. De waardering en het water. Het verbaasde niemand
onder de watersportverenigingen bleek in dat ‘De Neptjoens’ frequent in de prijzen
het bijzonder toen 32 jaar geleden ‘Mari- vielen. Eerste prijzen waren regelmatig hun
tiem’ ontstond, met daaraan gekoppeld deel. “Misschien wel te vaak”, volgens
het Zeeliederensongfestival. Dit bood ‘De boze tongen. Het havenorkest kon lange
Neptjoens’ de gelegenheid zich in breder tijd beschikken over een goede tekstschrij-
kader te profi leren. Veel aandacht werd bever en een componist en was zodoende
steed aan de aankleding. De aanwezigheid in staat regelmatig eigen muziekstukken
van de enthousiaste - helaas te vroeg over- opvoeren. Naast het Zeeliederensongfestileden
zanger en organisator - Jackie Kuival was het orkest ook diverse keren op het
pers maakte de optredens tot een succes. drijvende bierviltje op de Dommel present.
De podia waren vaak moeilijk bereikbaar Dit om het watersportpubliek op de afge-
vanwege het toegestroomde watersportmeerde boten wat gezelligheid te bieden.
minnende publiek. De Neptjoens brachten Als donderslag bij heldere hemel veran-
allerlei creaties. Zo werd er een persifl age derde plots het zangreglement. Er kwam
op de titelsong van ‘New York, New York’ een thema en er mochten nauwelijks meer
opgevoerd. Eens werd een meterslange muziekinstrumenten worden gebruikt.
gondel met olielampjes langs de podia ge-
Protesteren hielp niet. Voor ‘De Neptjoens’
zeuld waarbij ‘Giovanni’ werd gezongen.
voelde dit aan als een doodsteek, aan-
Bij een andere gelegenheid stonden de
gezien de combinatie zanger, or-
muzikanten als een verzameling ‘zwoele
kest en entourage hun basis
wilde vrouwen’ waar de mannelijkheid
vormde. De ziel werd er
van afstraalde, als backinggroep sensu- sensu- sensu-
zogezegd uitgetrokken.
eel hun noten te blazen.
Met alle waardering voor
de sindsdien optredende zangkoren, ‘De
Neptjoens’ kunnen niet zingen en de tijden
zijn veranderd. Toch wil het orkest er zeker
niet de brui aan geven en schrijft het zich
toch weer iedere editie in. “Al is het maar
voor de gezelligheid en worden we regelmatig
afgedroogd.”
Tekst: Henk Smulders
Fotografi e: Watersportvereniging Neptunus,
Henk van Esch, Ferdy Steger
Informatie: www.wvneptunus.nl
31

32
Ambrosiusweg 7
5081 NV Hilvarenbeek
T 013 542 37 55
Lid van bouwend Nederland
en Bouwgarant
Bijna een eeuw leveren wij aan onze klanten
de kwaliteit die zij wensen...
... gewoon door flexibel te zijn en mee te
denken met de opdrachtgever.
Aannemingsbedrijf H. Simons BV
Contract-Catering - Schoonmaakdiensten - Theater- en Receptiediensten
www.appel.nl

Trossen los
Brabants
Dagblad is
aan boord!
Altijd op koers
met Brabants Dagblad
Neem een voordelig abonnement
Bel: 088 - 013 99 30

34
M I L A N O
K U N S T H A N D E L
U vindt onze sieraden o.a. bij:
Hendrik de Laat
Meesterteken
Al 90 jaar briljant
in
Bedrijventerrein de Brand | Het Sterrenbeeld 42 | 5215 ML ’s-Hertogenbosch
Vughterstraat 162 • 5211 GN ‘s-Hertogenbosch • telefoon 073 - 6133536
in goud, zilver
en diamant.
gevestigd sinds 1935
Gespecialiseerd in verkoop van grafiek,
schilderijen aquarellen en tekeningen
van ‘s-Hertogenbosch e.o. door de
eeuwen heen, alsmede verzorging van
inlijstwerk.
Exclusief voor Hendrik de Laat hebben
de bekende kunstenaars Marcel Schel-
lekens en Jeroen Hermkens stadsgezich-
ten van ‘s-Hertogenbosch in opdracht
vervaardigd. Deze werken zijn alleen
bij Hendrik de Laat verkrijgbaar. De col-
lectie bestaat momenteel uit 15 werken
en breidt jaarlijks met minimaal drie
werken uit. De bijgevoegde afbeelding
betreft de meest recente kleuren ets van
Marcel Schellekens van een gezicht op
de Markt te ‘s-Hertogenbosch.

’s-Hertogenbosch
Waterstad 2009
theater • muziek • rondleidingen • rondvaarten • exposities • lezingen
Een duik in het verleden
2 t/m 7 juni Watervoorziening
5 t/m 11 juli Waterbeheersing
12 t/m 20 september Waterwegen
voor meer informatie kijk op:
www.detijdreiziger.nl
35

Deinende start Maritiem
’s-Hertogenbosch 2009
Een topconcert voor een topevenement. Zo zou je het beste
het openingsconcert van Maritiem ’s-Hertogenbosch 2009
kunnen omschrijven. Niemand minder dan Danny de Munk
zal live optreden, met muzikale begeleiding van het Fan-
farekorps Koninklijke Landmacht ‘Bereden Wapens’. Het
muzikale optreden kent vervolgens een spectaculair en
oorverdovend klapstuk met de traditionele maritieme vuur-
36
werkshow.
Het 46-koppige Fanfareorkest van de
Landmacht onder leiding van chef-dirigent
majoor Tijmen Botma is een van de drie
beroepsorkesten van de Koninklijke
Landmacht. Het orkest verzorgt de muzikale
ondersteuning van ceremoniële en
protocollaire activiteiten. Daarnaast geeft
het orkest concerten en neemt het deel
aan taptoes. Bij Maritiem ’s-Hertogenbosch
2009 verzorgt dit Vughtse militaire orkest
de muzikale begeleiding van Danny de
Munk. Daarnaast brengt het een swingend
populair repertoire.
Danny de Munk zal tijdens het openingsconcert
van Maritiem ’s-Hertogenbosch
2009 een mix brengen van musicalrepertoire,
zijn nieuwste cd ‘Hart en ziel’ en de
echte Jordanese volksmuziek. Muziek met
een lach en een traan, een beetje rock and
roll en blues. Het optreden van Danny de
Munk staat garant voor een programma
met voor elk wat wils.
Openingsconcert
Maritiem ’s-Hertogenbosch 2009
Vrijdag 18 september
Aanvang: 20.30 uur, gevolgd door vuurwerkshow
om 22.00 uur

Programma Maritiem
’s-Hertogenbosch 2009
De rode nummers komen overeen met de locaties op
de plattegrond
DONDERDAG 17 SEPTEMBER
Aankomst van veelal traditionele schepen in Jachthaven De Maas
in Alem gedurende de dag.
1
10.00 - 18.00 Infopost bij de Wilhelminabrug aan de Van der
Does de Willeboissingel. Hier kunt u als schipper met al uw vragen
terecht. Hier kunt u ook de bijzondere maritieme vlag aanschaffen
en is de bijzondere verjaardagskalender ‘’s-Hertogenbosch Waterstad’
verkrijgbaar. Tevens kunt u hier het speciale sleepbotenboekje
kopen dat ingaat op de historie van de aanwezige antieke
sleepboten.
2
10.00 - 17.00 Doorlopende presentatie in het BHIC (Citadel) van
de Brabantse waterkaart ‘Noord-Brabant van Aa tot Zoom’; een
online waterkaart die de hele provincie Noord-Brabant bestrijkt,
een virtuele ontmoetingsplek rondom het thema water. Er wordt
hierbij ruime aandacht geschonken aan watergerelateerde
objecten zoals watermolens en -torens, bruggen, veren, sluizen,
overlaten en stuwen.
2
10.00 - 17.00 Expositie ‘Bossche waterzooi op de kaart’ in het
BHIC (Citadel). Deze tentoonstelling bestaat uit een selectie
unieke 16e - 19e eeuwse waterkaarten uit de collectie van het
Stadsarchief ’s-Hertogenbosch en het BHIC. Het accent ligt op de
waterwegen in en rondom ’s-Hertogenbosch en kanalen die al dan
niet zijn gerealiseerd.
3
12.00 - 17.00 Een drietal exposities in het Kruithuis aan de Citadellaan
7.
Expositie 1 betreft een diversiteit aan artistieke uitingen van
vier Brabantse en een Utrechtse kunstenaar onder de titel ‘De
Belevenissen’. Tijdens de tentoonstelling staan onder meer een
workshop en lezingen op het programma, waarbij interactie met
de bezoekers centraal staat.
Expositie 2 betreft enige tientallen schilder- en tekenwerken die
op initiatief van amateurschildervereniging ‘Het Bossche Palet’ zijn
vervaardigd van Bossche waterlocaties.
Expositie 3 is het resultaat van een tekenwedstrijd, uitgeschreven
door De Tijdreiziger, voor Bossche kinderen. In het kader van het
historisch jaarthema ‘’s-Hertogenbosch Waterstad’ zijn door hen
fantasieontwerpen gemaakt voor bruggen over de Zuid-Willemsvaart.
11
20.00 - 24.00 Gekostumeerd schippersbal in de feesttent op het
terrein van de jachthaven in Alem. Toegankelijk voor alle deelnemende
schippers aan Maritiem. Vervoer vanuit ’s-Hertogenbosch
per bus wordt geregeld met als opstapplaats het parkeerterrein
van het BHIC gelegen aan de Zuid-Willemsvaart 1 (de Citadel).
38
Vertrek om 19.30 en 20.30 uur. Terugreis: 23.30 en 00.30 uur.
Kosten retour busrit vijf euro per persoon, vooraf te voldoen op
rekeningnummer 155451660, Rabobank t.n.v. Stichting Maritiem
’s-Hertogenbosch o.v.v. ‘busreis Alem’. Men wordt verzocht zich
op ludieke maritieme wijze (matroos, kapitein, Neptunus, etc.) te
kleden. De jury wordt gevormd door het bestuur van Stichting Maritiem
’s-Hertogenbosch onder voorzitterschap van de voormalige
stichtingsvoorzitter Joep Chappin. Er worden originele maritieme
prijzen ter beschikking gesteld.
VRIJDAG 18 SEPTEMBER
1
10.00 - 18.30 Openstelling Infopost bij Wilhelminabrug. (zie onder
donderdag 17 september)
10.00 - 17.00 Aankomst van schepen. Alle schepen dienen om
17.00 uur te zijn afgemeerd en gepavoiseerd.
2
10.00 - 17.00 Doorlopende presentatie in het BHIC (Citadel) van
de Brabantse waterkaart ‘Noord-Brabant van Aa tot Zoom’. (zie
verder onder donderdag 17 september)
2
10.00 - 17.00 Expositie ‘Bossche waterzooi op de kaart’ in het
BHIC (Citadel). (zie verder onder donderdag 17 september)
3
12.00 - 17.00 Een drietal exposities in het Kruithuis aan de Citadellaan
7. (zie verder onder donderdag 17 september)
4
19.15 - 24.00 Mini-Maritiem op de Handelskade, de modelbotenclub
Titanic presenteert zich met prachtige modelboten vanuit de
eigen club en bevriende verenigingen en verzorgt demonstraties
van de bouw.
10
19.30 - 22.30 Openingsceremonie en openingsconcert op het
hoofdpodium voor de Citadel.
De opening vangt aan met een theatraal optreden door de
Koningstheaterakademie te ’s-Hertogenbosch. De openingshandeling
wordt verricht door kapitein Marco Kroon, eerder dit jaar
door H.M. Koningin Beatrix benoemd tot Ridder in de prestigieuze
Militaire Willemsorde.
Het openingsconcert zal worden verzorgd door het Fanfarekorps
Koninklijke Landmacht ‘Bereden Wapens’ met zang van Danny de
Munk. Het openingsconcert wordt mede aangeboden door Waterschap
Aa en Maas. Het openingsconcert zal worden afgesloten
met een spectaculaire vuurwerkshow (22.00 uur).
5
22.30 - 24.00 Muzikaal optreden in het Oliemolenpaviljoen.
ZATERDAG 19 SEPTEMBER
1
10.00 - 17.00 Openstelling Infopost bij Wilhelminabrug. (zie onder
donderdag 17 september)
10.00 - 17.00 Optreden Koningstheaterakademie i.s.m. Kunstakademie.
(nadere info volgt via de pers)

6
10.00 - 17.00 Braderie voor kunst, hobby, oude ambachten en
watersport op feestelijk versierde Handelskade, langs de Binnenhaven,
op het binnenterrein en voorterrein van de Citadel en, voor
het eerst, ook in de Orthenstraat.
2
10.00 - 17.00 Doorlopende presentatie in het BHIC (Citadel) van
de Brabantse waterkaart ‘Noord-Brabant van Aa tot Zoom’. (zie
onder donderdag 17 september)
2
10.00 - 17.00 Expositie ‘Bossche waterzooi op de kaart’ in het
BHIC (Citadel). (zie onder donderdag 17 september)
2
10.00 - 17.00 Presentatie van Waterschap Aa en Maas in een
stand bij de Citadel.
4
10.00 - 24.00 Mini-Maritiem op de Handelskade. (zie vrijdag 18
september)
1 / 4 / 11
10.00 Start Maritiem jeugdprogramma waarbij de jeugd diverse
opdrachten kan uitvoeren en kam kennismaken met diverse watersportonderdelen
op het evenementterrein. Activiteiten bestaan
onder andere uit varen met door Titanic beschikbaar gestelde modelboten,
morseseinen bij de Bossche Radio Amateur Club en een
kennismaking met de Bossche Schutterij. Men kan ook meevaren
met de snelle boten van de Genie, zeilen onder begeleiding in een
Optimist (zeilboot voor de kleinsten) en het beklimmen van klimtorens.
Deelnamebewijzen zijn verkrijgbaar bij de Maritiem-infopost
bij de Wilhelminabrug, het schip de ‘Makke Beer’ (locatie: Zuid-
Willemsvaart aan de zijde van de Citadel) en bij Mini-Maritiem op
de Handelskade.
7
10.00 - 17.00 Visrokerij op de kop van de Brede Haven.
10.00 Start programma KLPD Waterpolitie met snelle politieboot,
het patrouillevaartuig de P99. Bovendien zullen er een trailer met
speedboot, een 4-wheel-drive en een digitale presentatie te zien
zijn.
4
10.00 Start programma Roadshow Koninklijke Marine met klimtoren
op de Handelskade en rondrit met voertuig van de marine, een
zogenaamde Bifi.
1 / 8
10.00 - 19.00 Bezichtiging van de prachtige antieke sleepboten in
de Binnenhaven. Dit jaar zet Stichting Maritiem ’s-Hertogenbosch
de historische sleepboten in de spotlights. Enige tientallen van
deze antieke schepen zijn te bezichtigen aan de hand van het
speciaal vervaardigde sleepbotenmagazine verkrijgbaar bij de
Infopost van Maritiem aan de Van der Does de Willeboissingel. De
nummers in het boekwerkje corresponderen met de nummers van
de schepen.
9
11.00 Rondwandeling door VVV ’s-Hertogenbosch. Deskundige
gidsen leiden u langs de vele historische plaatsen op en om
het evenemententerrein van Maritiem. De start is op de boot
‘de Meerkoet’ van rederij Wolthuis in de Dommel aan de Sint-
Jansingel (tegenover Voetisch). Ontvangst met koffie/ thee en een
Bossche bol. Kosten 14,50 euro pp. U kunt zich inschrijven bij de
VVV op de Markt of via info@regio-vvv.nl of per telefoon (0900)
1122334. Maximum aantal deelnemers 60 personen. De wandeling
wordt op zondag herhaald.
5
10.00 - 17.00 Presentatie van de provincie Noord-Brabant onder
de titel ‘Water is voor ons van levensbelang’: de plannen betreffende
het waterbeheer. Locatie: het schip ‘Jheronimus Bosch’ van
rederij Wolthuis gelegen bij de Boombrug bij de ingang van de
Binnenhaven.
10
11.00 Start programma van de Genie met onder meer snelle boten
en een duiktank op het voorterrein van de Citadel.
12.00, 13.00 en 14.00
‘Esbattement van de Visscher’ (1530). Toneelstuk door Rederijkerskamer
Moyses Bosch. Locatie bij het ter perse gaan nog
onbekend. Het esbattement (klucht) is van de hand van Cornelis
Everaert, de factor van een Brugse rederijkerskamer. Het betreft
hier de man-vrouwverhouding in de Middeleeuwen die tot uiting
komt tijdens een noodweer op zee.
3
12.00 - 17.00 Drietal exposities in het Kruithuis aan de Citadellaan
7. (zie verder onder donderdag 17 september)
12.00 - 18.00 Muzikale optredens door shanty- en visserskoren op
de verschillende podia in het Maritieme gebied. Voor u treden onder
meer op: Loopend Tuygh, The Jolly Sailors, De Maessanghers,
Warempel, Havenkoor Deining, Pinchazo en de Zeepesantjes.
10
12.00 - 17.00 Diverse optredens op het hoofdpodium aan de
Zuid-Willemsvaart met medewerking van Het Gemengd Koor
’s-Hertogenbosch, Popkoor Tune, De Vriendenkring, Smartlappenkoor
Rond en Blond en het Binnendiezekoor; e.e.a. onder
begeleiding van drumfanfare Amantius.
12
14.00 Spectaculaire eendjesrace over de Stadsdommel met start
vanaf de Wilhelminabrug. Een sponsoractie ten bate van het sociaal
café van Cello-zorg door Lionsclub ’s-Hertogenbosch Bolduc.
Er zijn drieduizend eendjes te koop in de stand van deze club nabij
de Boombrug bij de Handelskade. Voor 2,50 euro doet u met het
door u gekozen eendje voorzien van een persoonlijk nummer mee
en maakt u kans op een van de vier prijzen en een hoofdprijs ter
waarde van 500 euro. De finish is ter hoogte van de Draaibrug bij
de Oliemolensingel.
7
15.00 Visafslag in de Visstraat op de kop van de Brede Haven met
medewerking van Daan Gielen.
6
20.00 Zeeliederensongfestival op diverse podia in de Orthenstraat
met o.a. ‘Societeit Olie en Stoom’, ‘de Neptjoens’, ‘W.S.V. i.o. Alle
Dagen Varen’, ‘W.S.V. Alem’, ‘WSV Viking’. De prijsuitreiking vindt
omstreeks 24.00 plaats.
39

10
20.00 - 22.00 Maritiem Promconcert op het hoofdpodium bij de
Citadel. Deze avond kunt u genieten van de klanken van twee
toporkesten uit ’s Hertogenbosch: Heineken Fanfare o.l.v. Jan
Nellestein en de Koninklijke Harmonie ’s Hertogenbosch o.l.v. Sjef
Ipskamp. Zang van onder meer Mirthe Bron, Sanne Eggenkamp en
Alice Rientjes, afgestudeerd aan de Koningstheaterakademie. Zij
brengen het betere Nederlandstalige repertoire over het voetlicht.
Voor het Bossche element zorgt Leo Donkers met zijn vertolking
van het lied ‘Brabant’.
5
22.30 - 00.00 Muzikaal optreden in het Oliemolenpaviljoen.
ZONDAG 20 SEPTEMBER
1
10.00 - 16.00 Openstelling Infopost bij Wilhelminabrug. (zie onder
donderdag 17 september)
10.00 - 16.00 Optreden Koningstheaterakademie i.s.m. Kunstacademie.
(nadere info volgt via de pers)
6
10.00 - 16.00 Braderie voor kunst, hobby, oude ambachten en
watersport op feestelijk versierde Handelskade, langs de Binnenhaven,
op het binnenterrein en voorterrein van de Citadel en, voor
het eerst, ook in de Orthenstraat.
2
10.00 - 16.00 Doorlopende presentatie in het BHIC (Citadel) van
de Brabantse waterkaart ‘Noord-Brabant van Aa tot Zoom’. (zie
onder donderdag 17 september)
2
10.00 - 16.00 Expositie ‘Bossche waterzooi op de kaart’ in het
BHIC (Citadel). (zie onder donderdag 17 september)
2
10.00 - 16.00 Presentatie van Waterschap Aa en Maas tijdens de
braderie in een stand bij de Citadel.
4
10.00 - 16.00 Mini-Maritiem op de Handelskade. (zie onder vrijdag
18 september)
6
10.00 - 16.00 Start Maritiem jeugdprogramma. (zie onder zaterdag
19 september). Echter op deze dag geen opdrachten in
tegenstelling tot de zaterdag.
10.00 Start programma KLPD Waterpolitie met snelle politieboot,
het patrouillevaartuig de P99. Bovendien zullen er een trailer met
speedboot, een 4-wheel-drive en een digitale presentatie te zien
zijn.
4
10.00 Start programma Roadshow Koninklijke Marine met klimtoren
op de Handelskade.
1 / 8
10.00 - 19.00 Bezichtiging van de antieke sleepboten. (zie onder
zaterdag 19 september)
40
2
11.00 Start programma Genie met onder meer snelle boten en
een duiktank op het voorterrein van de Citadel.
9
11.00 Rondwandeling door VVV ’s-Hertogenbosch over het
evenemententerrein van Maritiem. (zie verder onder zaterdag 19
september)
5
10.00 - 17.00 Presentatie van de provincie Noord-Brabant onder
de titel ‘Water is voor ons van levensbelang’ van de plannen betreffende
het waterbeheer. Locatie: het schip ‘Jheronimus Bosch’
van rederij Wolthuis gelegen bij de Boombrug bij de ingang van de
Binnenhaven.
3
12.00 - 16.00 Drietal exposities in het Kruithuis aan de Citadellaan
7. (zie onder donderdag 17 september)
4 / 6
12.00 - 18.00 Muzikale optredens door shanty- en visserskoren op
de verschillende podia in het Maritieme gebied.
10
12.00 - 13.30 Diverse muzikale optredens op het groot drijvend
podium voor de Citadel.
10
12.30 Bekendmaking mooiste schip en mooiste modelboot op het
hoofdpodium.
13.00, 14.00 en 15.00 ‘Esbattement van de Visscher’ (1530).
Toneelstuk door Rederijkerskamer Moyses Bosch. Locatie bij het
ter perse gaan nog onbekend. (zie verder onder zaterdag 19
september)
10
13.30 - 15.30 Afsluitend Maritiem Promconcert op het grote podium
voor de Citadel met optredens van het Filharmonisch Orkest
’s-Hertogenbosch, het Jeugd Symfonie Orkest en het orkest Dutch
Pipes and Drums, de Koninklijk Erkende TNT/ Harmonie ’s-Hertogenbosch.
Als Maritieme afsluiting treedt op het Koor Overal met
combo, bestaande uit oud-marinemensen.
15.45 Afsluiting Maritiem ’s-Hertogenbosch 2009.

De beroemdste zoon van ’s-Hertogenbosch
is thuis! In het middeleeuwse centrum
van de Brabantse hoofdstad, waar Jeroen
Bosch is geboren, opgegroeid en gevormd,
is het Jheronimus Bosch Art Center gevestigd.
In een stijlvol complex – gevormd
door een voormalige kerk en haar bijgebouwen
– brengt het centrum op diverse
wijzen het leven, het gedachtegoed en
de werken van deze kunstenaar voor het
voetlicht.
Jong en oud, liefhebber en kenner, bewoner
en toerist: iedereen kan hier genieten
van de nalatenschap van Bosch. De expositie
biedt de bezoekers aan het centrum
keer op keer een andere invalshoek om van
zijn werk te genieten. In deze bijzondere
sfeer, Bosch waardig, zal u menigmaal
oprecht verwonderd zijn. Verrassend is
ook het uitzicht over de stad vanuit de 40
meter hoge toren, welke bereikbaar is met
trap of lift. ’s-Hertogenbosch is bepalend
geweest in het leven van deze grote
kunstenaar, die tot op heden wereldwijd
een inspiratiebron voor velen is. Een mooi
Bosch-souvenir kunt u vinden in onze speciale
museumshop!
Op vertoon van deze advertentie krijgt
u 50% korting op de entreeprijs*!
* gedurende 2009.
Jeroen Boschplein 2
(voormalige Hinthamerstraat 175)
T 073-6126890
www.jheronimusbosch-artcenter.nl
Bezoek het Narrenschip
in het Jheronimus Bosch
Art Center
41

De marine
vergroot
je wereld!
De Koninklijke Marine zorgt kort gezegd we-
reldwijd voor veiligheid op en vanuit zee. Je
zou kunnen denken dat de marine alleen alleen maar
schepen heeft. Niets is minder waar. De marine
is een grote organisatie waar met ruim 11.000
mannen en vrouwen in tal van beroepen wordt
42
gewerkt. De diverse functies en werkplekken
zijn afwisselend. Zo kun je afhankelijk van je
functie bijvoorbeeld aan boord van een fregat
bij Hawaï varen, met het Korps Mariniers in
Noorwegen trainen of werken als automonteur
in Doorn.
Bij de marine denk je in eerste instantie aan
schepen. Logisch, want de schepen vormen
een belangrijk deel van de zeemacht. Alle
schepen, van mijnenjagers tot onderzeeboten,
dragen bij aan het werken aan
veiligheid op en vanuit zee. Maar behalve
schepen heeft de marine ook helikopters.
Ze vliegen vanaf Den Helder voor bijvoorbeeld
reddingsoperaties of gaan mee aan
boord van de schepen.
Korps Mariniers
Een speciaal onderdeel van de marine is
het Korps Mariniers. Een goed getrainde
eenheid die opereert op de grens van
water en land. En die waar ook ter wereld
snel inzetbaar is. Een pittig beroep dat
zware eisen stelt aan lichaam en geest. Het
Korps Mariniers heeft de beschikking over
twee amfi bische transportschepen..
Aan de wal
Vanzelfsprekend zijn er ook mensen nodig
in zogenaamde walfuncties. Denk aan de
bevoorrading en het onderhoud van schepen.
Het beheer van reserveonderdelen.
Het werven en aannemen van personeel.
Daarnaast beschikt de Koninklijke Marine
over een eigen brandweerkorps, ziekenboegen,
kazernes en opleidingsinstituten.
Een ander bijzonder onderdeel is de Dienst
Hydrografi e, die onder meer de binnen- en
kustwateren van Nederland en de Nederlandse
Antillen in kaart brengt en ook naar
wrakken speurt
Taken in de praktijk
De Koninklijke Marine heeft een aantal
belangrijke taken. Om deze goed te kunnen
vervullen, worden dagelijks uitgebreide
trainingsprogramma’s doorlopen en zijn
er testprogramma’s voor het materiaal. De
theorie wordt daadwerkelijk in de praktijk
gebracht. Om te laten zien hoe afwisselend
werken bij de marine is, zijn van de zes
belangrijkste taken fi lmpjes gemaakt die
op de site van de marine worden getoond:
Verdediging van grondgebied
De belangen van Nederland kunnen in gevaar
komen door crises in de buurt, maar
ook door crises elders in de wereld. De
verdediging en bescherming van Nederland
reikt dus veel verder dan alleen Nederlands
grondgebied.

Drugsbestrijding
De Nederlandse krijgsmacht wordt samen
met de Kustwacht Nederlandse Antillen &
Aruba ingezet voor drugsbestrijding in het
Caribische gebied.
Mijnenbestrijding
Wereldwijd liggen vijf miljoen zeemijnen in
de zeeën en kustgebieden. Het merendeel
is gelegd tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog.
Op de bodem van de Noordzee
liggen er nog vele duizenden.
Humanitaire hulpverlening/ rampenbestrijding
Een oorlog of natuurramp gaat altijd
gepaard met grootschalig menselijk leed.
Vaak zijn deze gebieden dan moeilijk
bereikbaar en soms onveilig. De Koninklijke
Marine kan dan hulp verlenen met fregatten,
maar ook met de amfi bische transportschepen
of met helikopters.
Search and Rescue
Iedere dag raken op zee mensen in nood.
Dat kan gebeuren aan boord van een
schip of op een booreiland, door brand,
een aanvaring of bijvoorbeeld een ongeval
aan boord. De Koninklijke Marine staat 24
uur per dag paraat om mensen op zee te
redden.
Vredesmissies
De Koninklijke Marine is de afgelopen
jaren veelvuldig ingezet voor vredesmis-
sies. Zowel ter zee, als ter land
en in de lucht hebben eenheden
opgetreden.
Samen met land- en luchtmacht
De hoogste militair in Nederland is de
Commandant der Strijdkrachten, die het
bevel over de gehele krijgsmacht voert:
landmacht, luchtmacht, marechaussee en
marine. Hij is de militair adviseur van de
minister van defensie. Hij maakt, samen
met de bestuursstaf, het defensiebeleid en
voert het bevel over de eenheden die operationeel
worden ingezet. De Nederlandse
krijgsmacht treedt gezamenlijk op. Dit betekent
dat de zeestrijdkrachten, net als de
land- en luchtstrijdkrachten, onderdeel zijn
van één team. Een team dat door samen te
werken meer is dan de som der delen.
Carribean Lion
Een voorbeeld van zo’n gezamenlijke
oefening is de in het Caribisch gebied
gehouden oefening ‘Carribean Lion’.
Naast marine-eenheden van verschillende
landen, waaronder Nederland, namen ook
de Nederlandse Landmacht en Luchtmacht
hieraan deel. Maar het blijft niet alleen bij
oefeningen. Een voorbeeld van daadwerkelijk
gezamenlijk optreden is de Nederlandse
deelname aan de missie in Afghanistan.
Ondersteunende diensten
De krijgsmachtdelen werken ook samen op
ondersteunend gebied. Voor materieels- en
logistieke ondersteuning aan de gehele
krijgsmacht is er de Defensie Materieels
Organisatie. En voor diverse ondersteunende
diensten het Commando Dienstencentra
Defensie. Hieronder valt bijvoorbeeld
het Instituut Keuring en Selectie in
Amsterdam. Hier worden sollicitanten voor
de verschillende krijgsmachtdelen gekeurd
en ontstaat er eenduidigheid in de manier
van keuren.
Informatie Koninklijke Marine
Wil je meer weten over werken bij de
marine? Kom dan tijdens Maritiem
’s-Hertogenbosch naar de stand van de
Koninklijke Marine! Zie ook:
www.marine.nl.
Tekst en beeld: Koninklijke Marine
43

44
Stichting Maritiem ’s-Hertogenbosch nodigt elke afl evering een
behoudsorganisatie uit om het evenement extra maritiem cachet
te geven. ‘Vereniging tot Behoud van de Zalmschouw’ voer met
haar varende monumentenvloot tijdens de meest recente mari-
tieme Bossche editie naar de Brabantse hoofdstad.
‘Vereniging de MotorSleepboot’ staat in 2009 als
behoudsorganisatie centraal.
Sterk … stoer … met
stampende motoren
Beteugelde krachten, nodig om mens
en schip te redden wanneer de techniek
het laat afweten, als de loeiende wind
het donkere water tooit met schuimkoppen
… of om ladingen heen en weer te
slepen …
Boten die met hun bemanning één geheel
vormen …
Robuuste, noeste werkers, uit hun voegen
barstend van de paardenkrachten …
Harde werkers, zwoegers met stampende
motoren die na een hard leven, meestal
zonder enige vorm van dank, aan hun
laatste reis beginnen …
Een reis die hen veelal binnen het bereik
van de verwoestende slopershamer
brengt …Tenzij … tenzij zij door iemand
in de arm worden genomen …
Mensen die je bij ‘Vereniging de Motor-
Sleepboot’ aantreft …
Mensen die dat soort sleepboten zoals de
duwers, de trekkers, de zwoegers en de
redders een warm hart toedragen …
Mensen die zorgen dat al deze historische
vaartuigen aan een tweede leven
mogen beginnen …
‘Vereniging de MotorSleepboot’ is een
landelijke behoudsorganisatie en telt inmiddels
meer dan 7800 paardenkrachten.
(Bron: 7800 Paardenkrachten VDMS 1993-2003)
Vereniging De MotorSleepboot
Vereniging De MotorSleepboot (VDMS)
zag op 26 februari 1993 het levenslicht en
bestaat geheel uit vrijwilligers. Doelstelling:
het behouden van het varend sleeperfgoed
en het organiseren van evenementen.
Tijdens diverse activiteiten in binnen- en
buitenland nemen de leden van VDMS deel
om de aandacht op de historische waarde
van hun vaartuigen te vestigen. De draaiende
motoren van deze schepen vormen
daarbij steevast een grote publiekstrekker.
Het jaarlijkse evenement dat de vereniging
zelf organiseert is ‘De Nationale SleepBoot-
Dagen’. Afwisselend in Zwartsluis en Vianen
tijdens het weekeinde van Hemelvaart
zijn daar jaarlijks tweehonderd sleepboten
en opduwers van de vereniging aanwezig.
Daarnaast worden de leden door de vereniging
ondersteund bij het behoud van hun
vaartuig. Een bibliotheek met handleidingen
van diverse motorenmerken staat de
leden ter beschikking. Ook bij onderhoud
en restauratie van de historische schepen
krijgen de leden ondersteuning.
Wetenswaardigheden
Vereniging De MotorSleepboot telt ruim
zevenhonderd leden die bijna zeshonderd
motorsleepboten en opduwers vertegenwoordigen.
Zo’n 73.000 paardenkrach-

ten aan motorvermogen stuwen zeven
kilometer aan scheepslengte voort. De
oudste sleepboten dateren uit 1886, de
oudste opduwers uit 1910. De oudste,
nog draaiende, motoren zijn sinds 1920
actief. Glorierijke namen zoals ‘Industrie’,
‘Brons’ en ‘Kromhout Bolnes’ pronken nog
vaak in de machinekamers. Museumstukken,
unieke exemplaren zoals ook ‘Berkel’
en ‘La Meuse’, die met veel zorg in stand
worden gehouden.
Maritiem ’s-Hertogenbosch 2009
Tijdens Maritiem ’s-Hertogenbosch 2009
worden worden namens Vereniging De Motor-
Sleepboot onder meer de volgende scheschepen verwacht:
• Mslb. Furie uit Katwijk: sleepboot gebouwd
in 1930 met een Daf (DD575,
120pk) in de machinekamer.
• Mslb. Bestevaer uit Papendrecht:
gebouwd in 1957 met een Kromhout
(F240, LW, 30pk) als motor.
• Mslb. Witte Witte Raaf uit Nieuwerbrug a/d
Rijn: gebouwd in 1940 met een Ruston
(VRH6, 60pk) als stuwkracht. Deze
mooie, ranke sleper was vanaf
1940 in handen van
de Rijkspolitie in Arnhem.
De sleper had sinds mei dat jaar zijn
standplaats daar en werd in 1943 door
de Duitsers gevorderd. Het schip werd
met afweergeschut uitgerust en voorzien
van camoufl age, waarna de bemanning
op zekere nacht in 1943 vluchtte en in de
provincie Groningen onderdook. Vervolgens
vertrok het schip naar onbekende
bestemming …
Informatie
Vereniging De MotorSleepboot is niet
alleen op het waterweb maar ook op het
world wide web te vinden: www.motorsleepboot.nl.
Een website met actuele
zaken, de evenementenkalender, een
fotogalerij van sleepboten en opduwers en
nuttige informatie.
Tekst: Agnes Vos
Foto’s: Anton Schoo (Mslb. Dolfi jn)
45

Water is voor ons van levensbelang
Nu en in de toekomst
Schoon water

Te weinig
water
Te veel
water
Onno Hoes,
gedeputeerde
provincie Noord-Brabant
Te veel water veroorzaakt overstromingen.
Daarom zorgen we voor dijken en rivierverruiming.
Te weinig water leidt weer tot verdroging en
verlies van belangrijke natuurwaarden.
Schoon water is van belang voor een gezonde
consumptie en recreatie, maar ook voor industrie,
landbouw en natuur.
Soms hebben we tegengestelde ‘waterbelangen’.
Daarom werkt de provincie Noord-Brabant aan
een hoogwaardig watersysteem. Voor nu en in de
toekomst!
Foto: Jan Zandee

Maritieme aanloophaven
Alem: Jachthaven De Maas
De traditionele aanloophaven van Maritiem
’s-Hertogenbosch ligt op een mastworp
van het pittoreske rivierdorpje Alem. Bij
de start van Maritiem ’s-Hertogenbosch
in 1977 stoomden zo’n twintigtal oude
bedrijfsvaartuigen vanuit Alem en Willemstad
op naar ’s-Hertogenbosch. Jachthaven
De Maas in Alem verschaft voorafgaand
aan Maritiem 2009 een sfeervolle en
gezellige aanloop naar het evenement. In
samenwerking met Eetcafé De Maas wordt
een stijlvol maritiem programma geboden.
Het eetcafé in de jachthaven is geheel in
scheepsstijl ingericht met een verzameling
48
originele gebruiksvoorwerpen en gereedschappen
uit de binnenvaart. Deelnemers
kunnen op donderdag 17 september een
mosselmaaltijd genieten. Vervolgens staat
er een gekostumeerd schippersbal op de
rol, met fraaie prijzen voor de best verklede
bezoekers.
De schepen stomen op vrijdagochtend 18
september na een ontbijtbuffet gezamenlijk
vanuit Alem op naar ’s-Hertogenbosch.
Van 14 augustus tot en met 7 september
kunt u zich rechtstreeks inschrijven bij
Jachthaven de Maas voor een gratis ligplaats
(voor één nacht van donderdag 17
op vrijdag 18 september) in aanloophaven
Alem. De inschrijving kan tot een week
vóór Maritiem ’s-Hertogenbosch 2009
worden geannuleerd.
Informatie:
Jachthaven de Maas
T : 0418-661524
F : 0418-661215
M: 06-45434198 (Suze Bosma)
E: info@jachthaven-demaas.nl
I: www.jachthaven-demaas.nl

Een primeur tijdens Mari-
tiem ’s-Hertogenbosch 2009:
YMCA Nautilus uit Kerkdriel
verzorgt zeilintroducties
voor de jeugd. Kinderen
kunnen in het waterrijke
hart van Maritiem, bij de
Citadel, aan boord van hun
eigen Optimist kennismaken
met de zeilsport. “Vanzelf-
sprekend staat de veilig-
heid hierbij voorop”, aldus
Jaap Wijnands van Nautilus,
het grootste allround wa-
tersportcentrum van Zuid-
Nederland. “Niemand gaat
zonder zwemvest het water
op. Gediplomeerde instruc-
teurs en assistentiebootjes
staan de kinderen op het
Jeugdzeilen tijdens
Maritiem door Nautilus
water bij.”
YMCA Nautilus in Kerkdriel is al meer dan
dertig jaar dé specialist voor watersportcursussen
in het zuiden van Nederland.
Een CWO-erkende zeil- en surfschool waar
zowel de praktijk als de theorie aan bod
komt. Goed opgeleide instructeurs staan
garant voor kwalitatief perfect verzorgde
cursussen. Naast zomerkampen voor kinderen
en jongeren worden op deze locatie
ook cursussen, sportieve evenementen en
vergaderingen gehouden. Op het watersportprogramma
staan zeilen, surfen en
duiken. In de weekeinden kunnen jongeren
en volwassenen in het kleine dorpje aan de
Maas terecht voor diverse opleidingen. Als
CWO-vaarschool biedt Nautilus uiteenlopende
erkende cursussen aan. Zeilen en
windsurfen, maar ook manoeuvreren op
een kajuitjacht of een groot motorschip.
Jonge kinderen starten in de Optimist en
kiezen later veelal voor de supersnelle
Topaz-zwaardboot.
Sportieve buitenzaken
Nautilus staat synoniem voor activiteiten op
en rond het water: plezier maken en lekker
actief bezig zijn. Van begin april tot en met
eind oktober trekken wekelijks groepen
uit Nederland, Duitsland en België naar
Kerkdriel voor een actieve vakantie. Naast
wateractiviteiten biedt Nautilus nog meer
sportieve buitenzaken, zoals een klimhal,
een mountainbikeparcours, een overdekte
skatebaan en een eigen barbecueschip.
De locatie van Nautilus leent zich ook
uitstekend voor bedrijfsevents. Naast zeilen
buitensportprogramma’s worden er
sportieve events neergezet. De activiteiten
lopen uiteen van kanovaren tot paintball
en van zeilen tot wakeboarden. Vast gegeven
is de goede verzorging in de eigen
haven aan boord van het restaurantschip
‘Bestevaer’.
Opvallend is de nevenfunctie die Nautilus
in de wintermaanden als touroperator
vervult. Al meer dan twintig jaar staan
wintersportreizen naar Oostenrijk op de
rol. Sportieve reizen voor gezinnen en
volwassenen, maar ook ski- en snowboardkampen
voor jongeren, met deskundige
reisleiders en Nederlandstalige leraren.
Informatie
Nautilus is op zoek naar mensen die kampen,
cursussen of arrangementen willen
begeleiden. Daarbij zijn ook 50-plussers
van harte welkom. Voor verdere informatie
over Nautilus kunt u tijdens Maritiem
’s-Hertogenbosch 2009 bij de instructeurs
aan het water of bij de ‘Beursboot’ met het
kenmerkende oranje zeil terecht.
YMCA Nautilus
Zandstraat 17
5331 PG Kerkdriel
T: 0418-632887
E: info@nautilus.nl
I: www.nautilus.nl
49

“Den Bosch is gewoon
mijn ding”
Geboren en getogen in de Brabantse hoofdstad met een be-
trokkenheid bij het Bossche waterevenement vanuit diverse diverse
invalshoeken. Ruim een kwart kwart eeuw lid van de Bossche Red-
dings Brigade, bijna een decennium directeur van het Bos-
schesche full service service internetbedrijf internetbedrijf Digibiz, dat sinds drie jaar de
webzaken voor Stichting Maritiem ’s-Hertogenbosch ver-
zorgt. Martijn Martijn Vervoordeldonk en zijn zijn passie voor het het water. water
Bezoeker, ondersteuner en vrijwilliger.
Drie hoedanigheden waarmee Martijn
Vervoordeldonk (33) zijn betrokkenheid bij
Maritiem ’s-Hertogenbosch onderstreept.
Als ‘Vriend van Maritiem’ verzorgt hij met
zijn bedrijf de internetzaken. Namens de
Bossche Reddings Brigade (BRB) verleent hij
assistentie tijdens het waterevenement.
“Op en top Bosschenaar”, zo typeert Martijn
Vervoordeldonk zichzelf. Directeur van
een echt Bosch’ bedrijf: Digibiz. Samen met
zijn studiegenoot Tijs Vrolijk startte hij eind
1999 vanuit zijn heao-opleiding een eigen
bedrijf. Digibiz is een online marketingbureau
en vertaalt businessdoelstellingen naar
praktische internetoplossingen. Gehuisvest
op het Bossche bedrijventerrein De Brand
zijn daar inmiddels achttien medewerkers
actief die ook de website en de digitale
nieuwsbrief van Maritiem ’s-Hertogenbosch
professioneel gestalte geven. “We steunen
graag Bossche initiatieven en willen ook
onze naam er graag aan verbinden. Maritiem
is gewoon een heel mooi evenement.
Omdat het zich in de binnenstad van
’s-Hertogenbosch afspeelt en het te maken
heeft met watersport.”
50
RIB
Watersport … zijn passie. Als vierjarig
ventje maakte Martijn Vervoordeldonk al
kennis met de Bossche Reddings Brigade
en raakte hij besmet met het watervirus.
Na elementair zwemmen volgde varend
redden. “Zo kom je in aanraking met
boten. Bij reddingsbrigades zijn dat veelal
rubberboten ofwel de RIB’s (Rigid Infl atable
Boat, MS).” Zijn vrijwillige taken als actief
bewaker bij de Bossche Reddings Brigade
zijn inmiddels verschoven naar bestuursmatige
werkzaamheden. Het operationele
deel achter zich gelaten, is Vervoordeldonk
nu verantwoordelijk voor het beleid op het
gebied van public relations en communicatie
en is hij lid van het dagelijks bestuur als
secretaris.
Zelf varen doet hij nog steeds met veel
plezier. Samen met zijn vriendin Ciska is
hij veelvuldig op het water te vinden. In
een snelle RIB, die wat meer op comfort is
afgestemd en met wat kunst en vliegwerk
de mogelijkheid biedt om te overnachten.
Vanuit standplaats Kerkdriel staan tochten
naar Zeeland, Scheveningen en de Biesbosch
op de rol. Maar ook rondom Rot-

terdam en zelfs op zee, waar het volgens
Vervoordeldonk “fantastisch “fantastisch varen is”. is”.
Bossche Reddings Brigade
De De Bossche Reddings Brigade is met het
oog op de de beveiliging op het water sinds
enkele edities betrokken bij Maritiem
’s-Hertogenbosch. De vorige afl evering
zorgde in dit opzicht voor een ommezwaai,
waarbij de BRB een serieuze invulling kreeg
toebedeeld. “Bij voorgaande afl everingen
vonden we dat wij daar gewoon gewoon aanwezig
moesten zijn en kwamen kwamen we gewoon. Nu Nu
zijn we met een aantal boten gedurende
het hele evenement aanwezig. Boten met
professionele vrijwilligers om te voorkomen
dat mensen te water raken en verdrinken.”
De Bossche Reddings Brigade is de oudste
reddingsbrigade van Nederland en bestaat
zelfs langer dan het overkoepelend orgaan
Reddingsbrigade Nederland. Ruim een jaar
geleden vierde de BRB haar honderdjarig
bestaan. Sinds bijna twee jaar kent de BRB
een eigen rampeenheid voor de regio Bommelerwaard.
Een groep van twintig vrijwilligers
staat bij toerbeurt 24 uur per dag 365
dagen per jaar paraat. Geplande bewakin-
gen zijn er onder meer bij de Oosterplas,
De Zandmeren, te land, ter zee en in de
lucht bij zeilwedstrijden en triatlons.
Tijdens Maritiem ’s-Hertogenbosch is
de BRB met vijftien vrijwilligers verdeeld
over vijf boten aanwezig. “Maar wel
vrijwilligers die van wanten weten”, aldus
Vervoordeldonk. “Ze beschikken over alle
EHBO-diploma’s, theorieopleidingen varend
redden en zwemmend redden. Professionals
dus … alleen worden ze niet betaald.”
Voorafgaand aan het evenement verleent
de BRB ook hand- en spandiensten, zoals
de ‘taxidienst’ naar het hoofdpodium bij
de Citadel. Tijdens de maritieme braderie
op zaterdag en zondag presenteert de
BRB zich eveneens met complete aanbod:
elementaire zwemles, zwemmend redden,
varend redden, cursus vaarbewijs, EHBO,
strandbewaking en evenementenbeveiliging
en calamiteiteninzet.
Ondersteuning
Vrijwillige betrokkenheid vanuit zijn watersportachtergrond
gecombineerd met een
professioneel gerichte insteek bij Maritiem
’s-Hertogenbosch. “Toen mijn mededirec-
teur eind 2006 met de vraag kwam of wij
interesse hadden om het evenement te
sponsoren, heb ik direct gezegd dat wij
dat leuk vinden en gaan doen. Daar wil ik
graag deel van uitmaken. Ik vind het belangrijk
dat zo’n evenement professioneel
uit de verf komt. Wij ondersteunen Maritiem
op het gebied van internetmarketing,
ons specialisme. Ik vind het ook heerlijk om
tijdens het weekeinde bij Maritiem aanwezig
te zijn, zowel op de wal als in een boot.
Het is gewoon een leuk evenement. Ik ben
een Bosschenaar en dat zal altijd zo blijven.
Er is veel bedrijvigheid in en rond de stad.
Een grote, bruisende stad. Den Bosch is
gewoon mijn ding.”
Informatie:
www.digibiz.com
www.bosschereddingsbrigade.nl
www.maritiemshertogenbosch.nl
http://martijnv.digibiz.com
Tekst: Marc Smits
Fotografi e: Ferdy Steger
51

Zeemansliederen door
mannen zonder zeebenen
Zestig van de 66 koorleden van schipperskoor De Maessanghers
uit Grave waren en zijn geen schippers met baarden, petjes en wol-
len truien en hebben nooit ‘last’ van zeebenen gehad. Zes koorle-
den hebben beroepsmatig of vanuit hun hobby wel zeeën of rivie-
ren bevaren. Een tweetal vaart nog regelmatig met eigen sleepboot
uit naar allerlei festiviteiten op of aan het water. Tijdens Maritiem
’s-Hertogenbosch zijn de Maessanghers wederom van de partij.
Het eeuwenoude Brabantse Maasstadje
Grave is onlosmakelijk verbonden met de
rivier de Maas. Perioden van voorspoed
werden afgewisseld met tijden van ernstige
problemen en grote zorg. Denk aan de
vele belegeringen en overstromingen. De
Gravenaar is gepokt en gemazeld door het
Maaswater. Geen wonder dus dat hier in
1997 de kiellegging van het schipperskoor
De Maessanghers geschiedde. In de loop
der jaren groeide het koor van twintig tot
66 zangers.
Eén vrouw, de dirigent, stuurt het koor
op professionele wijze vanaf het begin
aan en voert haar ‘schippers’ tot grote
hoogte in het zingen van meerstemmige
liederen over de avontuurlijke en risicovolle
zeilvaart, over zeelui zwervend over de
wereldzeeën en over heimwee, verlangen,
52
drank en vrouwen. Kortom zeemans- en
shantyliederen die alle facetten van de zeilen
scheepvaart belichten en waarin het wel
en wee van de zeeman wordt bezongen.
Plezier
De muzikale begeleiding van De Maessanghers
bestaat uit drie getalenteerde accordeonisten.
De kwaliteit komt tot uiting
in het uitgebreide nationale en internationale
repertoire. “We proberen zo perfect
mogelijk te zingen, maar je moet ons niet
vergelijken met een professioneel koor”,
aldus een Maessangher. “Het plezier in het
zingen, de onderlinge sociale contacten en
het plezier dat we ervaren wanneer we anderen
deelgenoot maken van ons kunnen,
zijn samen met de gedachte dat zingen
‘gezond voor je lijf en je leden’ is, de ken-
merken waarop alle koorleden samen met
de dirigent en de accordeonisten telkens
weer het ruime sop kiezen.”
Relatie Maritiem ’s-Hertogenbosch
De Maessanghers vierden in 2007 het
tienjarig bestaan met het organiseren van
een korendag. Het schipperskoor treedt op
in verzorgings- en verpleeghuizen, bij grote
haven- en maritieme feesten en andere
grote manifestaties, bij korenfestivals en bij
feestmiddagen van KBO’s.
Al vele edities hebben De Maessanghers
met veel plezier hun steentje bijgedragen
aan Maritiem ’s-Hertogenbosch in een
stralende, gemoedelijke, relaxte en vaak
zonovergoten stad volop in beweging.
Het komen en gaan van vele, vele koren,
die zich op verscheidene podia voor de
vele duizenden enthousiaste mensen van
hun beste kant laten horen, vormen met
al deze factoren en elementen samen de
juiste ambiance waar het voor iedereen bijzonder
goed toeven is en welke dé ingrediënten
zijn voor het iedere keer welslagen
van dit maritiem festijn. Het is en blijft een
geweldig feest!
Tekst: Rob Cober
Fotomateriaal: De Maessanghers

Schipperskoor
De Doorsluizers laat
het spetteren
De naam van het koor is niet
toevallig ontstaan. Sluizen
hebben alles met varen te
maken en doorsluizen soms
ook … met een lekker pintje.
Schipperskoor De Doorslui-
zers heeft als thuishaven ‘Den
Ouwe Sluis’ van watersportver-
eniging Sluis I in Oosterhout.
Tijdens Maritiem ’s-Hertogen-
bosch zijn De Doorsluizers
wederom van de partij.
Eén van de leden van de Oosterhoutse watersportvereniging
Sluis I lag met zijn boot
ergens in een haven aan de kust van Denemarken.
Op zeker moment was het de
bedoeling de thuisreis te aanvaarden, maar
het waaide te hard en men kon daardoor
de haven niet uit. Het schip lag ‘verwaaid’
zoals dat heet. De bemanning werd aan
boord van een ander schip uitgenodigd om
de avond gezellig met elkaar door te brengen.
Ook van de andere schepen waren
gasten aan boord, waaronder iemand met
een accordeon. Er werd gezongen en muziek
gemaakt. Het was bijzonder gezellig.
Eenmaal thuisgekomen, werd getracht om
de gezellige sfeer weer terug te halen. Die
pogingen waren succesvol … Schipperskoor
De Doorsluizers zag het daglicht in
2001 en bestaat offi cieel sinds 15 januari
2002. Het merendeel van de koorleden
is watersporter, actief lid van watersportvereniging
Sluis I en in het bezit van een
eigen boot. Het koor maakt dan ook deel
uit van wsv Sluis I met als thuishaven ‘Den
Ouwe Sluis’ in Oosterhout. Het repertoire
van schipperskoor De Doorsluizers bestaat
hoofdzakelijk uit liederen die alles met
water en varen te maken hebben. Een
repertoire dat intussen meer dan vijftig
titels bevat.
Kwalitatieve vooruitgang
De leden van wsv Sluis I varen in de zomer
door heel Europa. Bij veel tochten naar
het zuiden is, vanwege de gastvrijheid en
gezelligheid, ’s-Hertogenbosch de eerste
haven die wordt aangedaan. Varen ze niet
… dan wordt er gezongen … met een
sterke voorkeur voor shantyliederen. Schipperskoor
De Doorsluizers komt uiteraard
varend naar Maritiem ’s-Hertogenbosch.
Dertig zingende mannen begeleid door accordeon
en slagwerk brengen de liederen
ten gehore. Het geheel staat onder de
professionele leiding van de enige vrouw in
het gezelschap: Marion Komen.
Schipperskoor De Doorsluizers verzorgt
optredens in de hele regio. In 2008 wonnen
zij zelfs, in De Leur tijdens de Leurse
Havendagen, de eerste prijs op het korenfestival.
In het korte bestaan van het schipperskoor
werd al een prachtig repertoire
samengesteld met onder meer een aantal
zeer fraaie shantyliederen in de Nederlandse,
Duitse en Engelse taal. Opmerkelijk is
de kwalitatieve vooruitgang van het koor.
Naast de regelmatige optredens bij verpleeg-
en verzorgingshuizen, Rode Kruis,
havenfeesten en vlaggetjesdagen werd
inmiddels ook al een cd met elf liederen
uitgebracht. Twee jaar geleden verscheen
ook de cd ‘ZeeDee’ met 26 liederen.
Tekst en foto: Tjeerd van Aperen
Informatie: www.wsv-sluis1.nl
53

54
ADC zet v art achter uw opdracht...
ADC Reproservice BV
Postbus 515
5201 AM ’s-Hertogenbosch
Bezoekadres
Vughterstraat 299
5211 GE ’s-Hertogenbosch
Uw werk is onze passie!
Drukken, printen, kleur, zwart-wit, visitekaartjes, posters, rapporten, verslagen,
mailings, boeken, belettering, banners, roll-up systemen, websites, dtp-werkzaamheden, enz. enz. enz.
Telefoon/fax
Telefoon 073 6120566
Fax 073 6146455
Internet/e-mail
www.adcrepro.nl
info@adcrepro.nl

Natje & droogje
Maritiem ‘s-Hertogenbosch kiest voor
de natte kant. Wij voor het droogje:
de fantastische maaltijd.
Daarvoor kunt u terecht in het oudste
en gezelligste pand van ‘s-Hertogenbosch
bij Brasserie Méprise.
Méprise staat voor vers, verrassend,
snel en betaalbaar eten in een
ongedwongen sfeer.
We zijn elke dag geopend
en serveren (behalve zondag) ook een
perfecte lunch. Kom (sfeer) proeven.
brasserie méprise
Snellestraat 28 ‘s-Hertogenbosch 073 - 6130071 www.meprise.nl
Adv_2007_1-4_pag_XPR5 02-07-2009 15:41 Pagina 4
073 - 613 67 20
55

56
Binnendieze: een
historische stadsrivier
’s-Hertogenbosch dankt zijn
bestaan aan het water. Vraag
een willekeurige Nederlander
waaraan hij of zij denkt bij het
horen van de naam ’s-Herto-
genbosch en in veel gevallen
zal men antwoorden: de Sint
Jan en de Binnendieze. Beide
trekpleisters van formaat voor
de stad. Beide met een rijke
historie, maar wel met een
totaal verschillend karakter.
De Sint Jan als het symbool
van het godsdienstig verleden
en heden van de Bosschena-
ren. De Binnendieze, de oude
stadsrivier die werd gebruikt,
verguisd en nu gekoesterd.

’s-Hertogenbosch is ontstaan op een
hooggelegen zanddonk in een moerassig
deltagebied, gevormd door de laaglandbeken
Aa en Dommel. Aan het begin van
de 14e eeuw werd een nieuwe stadsmuur
gebouwd, waardoor het stadsoppervlak
werd vergroot van 9 tot 120 hectare. Hierdoor
kwam een groot aantal waterlopen
van Dommel en Aa binnen de stadsmuur
te stromen. In de loop van de tijd zijn veel
watertakken verdwenen. De Binnendieze is
nu de verzamelnaam van vijf waterlopen,
die al sinds de middeleeuwen door het hart
van de stad stromen.
Vele doeleinden
Aan de Binnenhaven werden vele producten
aangevoerd, overgeladen en met paard
en wagen vervoerd naar het achterland.
Eeuwenlang ging het vervoer in de stad
voornamelijk over het water. De woonhuizen
stonden aan de straatkant, de werkplaatsjes
en schuurtjes daarentegen aan de
Binnendieze. Hierdoor is het unieke beeld
ontstaan van waterlopen die áchter de
huizen doorstromen. Het water werd voor
vele doeleinden gebruikt. Als industrieel
water door de vele ambachten in de stad.
Als drinkwater door de bewoners. Door
de huisvrouwen als huishoudelijk water.
Door de kinderen om in te zwemmen of in
te vissen. Als bluswater gebruikt bij (stads)
branden. Tot ver in de 20e eeuw heeft de
Binnendieze ook dienst gedaan als (open)
riool.
Restauratie
In de 19e eeuw is het belang van de
Binnendieze voor de stad snel achteruit
gegaan. Halverwege de 20e eeuw was
de stadsrivier verworden tot een stinkend
riool. Verpaupering, ernstige vervuiling en
ondraaglijke stank waren de belangrijkste
redenen voor de gemeenteraad om in
1969 in te stemmen met een dempingbesluit.
Gelukkig werd de cultuurhistorische
waarde van de Binnendieze voor de stad
tijdig onderkend en werd voorkomen dat
alle waterlopen werden gedempt. In 1972
werd de Binnendieze defi nitief aangewezen
als beschermd stadsgezicht, waarna
de restauratie in 1973 kon beginnen.
Gedurende 25 jaar is gerestaureerd aan
de Binnendieze. Van de oorspronkelijk
12 kilometer aan waterlopen binnen de
tweede stadsmuur is na de restauratie nog
3630 meter over, waarvan 1290 meter
overkluisd is.
Varen
Bewoners rond de Uilenburg werden
nieuwsgierig en gingen in bootjes de
‘nieuwe’ Binnendieze verkennen. Dit
varen sloeg zo aan dat geleidelijk het idee
is ontstaan om openbare vaartochtjes te
gaan organiseren. In samenwerking met de
Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch zijn
toen de ‘bomers’ van het eerste uur van
start gegaan. In 1985 werd de Stichting
Binnendieze opgericht ter bevordering
van het varen op de Binnendieze. Nu
genieten vele duizenden bezoekers van de
historische waterlopen tijdens een verrassende
rondvaart. Door de realisatie van de
nieuwe Kruisbroedershekel kunnen de boten
ook de Singelgracht bereiken. Naast de
reguliere vaartochten worden op het water
ook kleinschalige evenementen georganiseerd,
zoals ‘Muziek op de Binnendieze’,‘Poëzie
op het water’, ‘In de voetsporen
van de vijand’ en niet te vergeten trouwen
in de feestelijk versierde huwelijksboot.
Binnendiezekoor
In 2000 is door een groep schippers en
baliemedewerkers het Binnendiezekoor
opgericht. Oorspronkelijk was het de
bedoeling om tijdens de wintermaanden
gezellig samen te zingen en de onderlinge
contacten te behouden. Gaandeweg
zijn echter het niveau en de bekendheid
van het koor zodanig toegenomen, dat
regelmatig optredens in de stad worden
verzorgd. Maar ook in de regio en in het
land worden (gast)optredens gegeven. In
2008 heeft het koor zich zelfs met veel
succes in Trier laten horen. Het repertoire
bestaat uit liederen die betrekking hebben
op ’s-Hertogenbosch en de Binnendieze,
maar kent ook songs over de scheepvaart,
lang van huis, verre landen, drank en
mooie meiden.
Alle koorleden zijn vrijwilliger bij de Kring
Vrienden van ’s-Hertogenbosch. Net als
in 2007 zal ook dit jaar, tijdens de manifestatie
Maritiem ’s-Hertogenbosch, het
Binnendiezekoor een optreden verzorgen
waarbij zeker liedjes over de stad en haar
water ten gehore worden gebracht.
Informatie Stichting Binnendieze:
www.kringvrienden.nl.
Auteurs: Ed Hupkens en Gerard ter Steege
Fotografi e: Gerard ter Steege (kleurenfoto’s)
/ BAM, afdeling Bouwhistorie,
Archeologie en Monumenten gemeente
’s-Hertogenbosch (zwart-witfoto)
Ed Hupkens en Gerard ter Steege zijn
beiden vrijwilliger bij de Kring Vrienden van
’s-Hertogenbosch.
57

Nautische knowhow redt
‘29’ van de ondergang
Rijksvaartuig 29, kortweg de ‘29’, is tijdens Maritiem ’s-Her-
togenbosch 2009 na restauratie in volle glorie te bezichti-
gen. Gered van de sloop door onder meer schipper Jan Mos-
terd, die zich vanuit het Geniemuseum in Vught succesvol
inspande om de teloorgang van de ‘29’ te voorkomen. Voor
Jan Mosterd is de ’29’ zeker geen nummer. Bespiegeling van
58
het historische duik- en bergingsvaartuig van de genie.
Het schip terugbrengen in de originele
staat en er dan maritieme evenementen
mee bezoeken. Dat had Jan Mosterd (69)
samen met een groepje vrijwilligers in 2006
voor ogen met Rijksvaartuig 29. Zijn kindje
redden van de ondergang, want zo beschouwt
Mosterd het historische vaartuig
dat in 1954 werd gebouwd als aanvulling
op de vloot van de vaar- en duikschool van
het ministerie van Defensie.
Jan Mosterd, vrijwillig schipper van zowel
het Geniemuseum in Vught als het Rijksvaartuig
29, beschikt over de nautische
knowhow en de juiste vrijwilligers die het
schip gaande houden. “Een legendarisch
vaartuig waarop menig dienstplichtige zijn
opleiding op heeft genoten. Het bijzondere
van de 29? Een leuke vraag maar moeilijk
te beantwoorden. Er zijn honderden jongens
binnen de genie die er hun opleiding
op hebben gehad. Zowel voor ‘nat’ als
‘droog’ is de ‘29’ een begrip.”

Herinneringen
Het voormalige duik-, vaar- en instructieschip
werd tot en met 2003 ingezet
om dienstplichtige duikers en aanstaande
schippers op te leiden voor het ministerie
van Defensie. De ‘29’, een kopie van het
bergingsvaartuig ‘Dolfi jn’, voldeed perfect
aan de doelen die het ministerie destijds
voor ogen had. Dankzij de tekeningen
van W.A. v.d. Tak Bergings- en Transport
Bedr. Rotterdam zag het vaartuig in 1954
het daglicht. In 2003 ging de ‘29’ met
pensioen.
Rijksvaartuig 29 werd in 2006 volledig
gerestaureerd en wordt nu beschikbaar gesteld
voor vaartochten. “Het schip was in
een zodanige staat dat het zonde was om
de snijbrander erin te zetten”, vertelt Jan
Mosterd. Doelstelling van de restauratie:
voor de toekomst behouden “omdat heel
veel dienstplichtigen goede herinneringen
aan dit vaartuig hebben”. Talloze mensen
die in de offshore en de berging hun werk
vonden, genoten net als Jan Mosterd hun
opleiding als schipper of duiker op de ‘29’.
Mosterd is vanaf jeugdige leeftijd aan
het varen verknocht. In 1959 kreeg hij de
oproep voor de militaire dienstplicht. Zijn
leerschool genoot hij op het zusterschip
van RV 29, de Dolfi jn. Zijn verzoek bij
Defensie om op de ‘29’ te worden ingezet,
werd dan ook direct na zijn opleiding
gehonoreerd. Als onderoffi cier kreeg hij de
kans om een gedegen opleiding te volgen.
Een groot deel van zijn leven was hij in de
berging actief en nog steeds vaart hij heel
graag met de ‘29’. Zijn grootvader was
zo’n negentig jaar geleden ook al schipper
… op een schokker van Defensie die vanuit
Den Briel eropuit trok.
Duikinstructie
Op de ‘29’ werden voorheen duikers in
het standaardpak opgeleid. Duiken tot
een diepte van ongeveer vijftig meter, met
lucht. Door de opkomst van de offshore
eind jaren zestig nam de vraag naar goede
duikers toe. De experimenten die al voor
de Tweede Wereldoorlog met heliumtoevoeging
bij de lucht werden gedaan,
zorgden echter voor veranderingen waarbij
de duiktechnieken moesten worden
aangepast. Het standaardduiken met
koperen helm en de schoenen verdween
en daarmee verdween de rol van de ‘29’
als instructieschip naar de achtergrond.
Tegenwoordig ligt de ‘29’ in de wintermaanden
voor onderhoud veelal op de
oude stek bij de vaar- en duikschool in het
Engelense Gat bij ’s-Hertogenbosch. In de
zomermaanden vormt het Havenmuseum
in Rotterdam de standplaats.
Rijksvaartuig 29
• Sinds 28 april 2007 museumstuk
• Het vrijwilligersteam voor RV 29 bestaat
uit twaalf ervaren personen
• Lengte 25 meter, grootste breedte
5,75 meter en diepgang 2,45 meter
• Motor: 170 pk
• Het blad ‘Genie’ uit september 1955
vermeldt een koninklijk bezoek aan
het Rijksvaartuig. Z.K.H. Prins Bernhard
bezocht op 28 juli 1955 de Vaaren
Duikersschool en ging ook aan
boord van de RV29.
Informatie: www.geniemuseum.nl
Tekst: Marc Smits
Foto’s: Geniemuseum Vught/ Jan Mosterd
Openstelling
De ‘29’ doet voor de tweede keer in successie
naar Maritiem ’s-Hertogenbosch aan.
“Het schip openstellen voor het publiek
en laten zien dat Defensie niet alleen maar
schieten en knallen is, maar dat er ooit ook
nog een tijd is geweest dat er gedegen
werd opgeleid”, motiveert Mosterd de
komst van het museumstuk. “Natuurlijk
wordt er nu ook gedegen opgeleid, maar
op een totaal andere manier. Defensie is
compleet veranderd. De genie is natuurlijk
nog steeds de afdeling waterbouwkundigen
die op ingenieursniveau de natte
aannemerij verzorgt. Maar de manier van
varen en het land verdedigen, om het
maar eens ouderwets te zeggen, is toch
veranderd.”
Rijksvaartuig 29 is eigendom van het
ministerie van Defensie en ondergebracht
bij het Geniemuseum in Vught. “Indien de
minister van Defensie het wenst, kan de
‘29’ zo worden ingezet”, besluit Mosterd.
59

60
O N D E R N E M E R S
M E T H A R T
V O O R
B I N N E N S T A D
E N
M A R I T I E M 2 0 0 9
' s - H E R T O G E N B O S C H

Strategie, concept, ontwerp,
vormgeving en uitvoering
van alle denkbare communicatieproducten
die mensen
in beweging brengen.
Als enthousiast watersporter heb ik wederom
genoten van het ontwerpen en vormgeven van dit
blad. Ik zie dat het mensen raakt en in beweging
brengt, fysiek of mentaal. Dat is ook mijn missie.
Wilt u uw klanten in beweging brengen?
Bel voor een vrijblijvende afspraak en ik kom
bij u op de koffi e. Ik wens u veel plezier tijdens
Maritiem ’s-Hertogenbosch.
Ferdy Steger, Pleinmeester
Het Communicatieplein
Hendrik Verheeslaan 70
5283 CW Boxtel
T 0411 611 233
I steger@hetcommunicatieplein.nl
www.hetcommunicatieplein.nl
www.debelevenissen.nl
E marc@lezerstraal.nl www.lezerstraal.nl Bisschop Zwijsenplein 1 5262 JK Vught M 06 195 681 43
J o u r n a l i s t i e k t e k s t b u r e a u M a r c S m i t s
L e z e r s t r a a l P r o d u c t i e s
61

De Dommel, de blauwe levensader van
’s-Hertogenbosch, is een bijzondere rivier
die van oudsher met de stedelijke ontwikkeling
en de vestingwerken is vervlochten.
Eerst vormde het water een natuurlijke barrière
om de ‘Moerasdraeck’ tegen indringers
te beschermen. Later verrezen hier de
vestingmuren langs de oevers van de Aa en
de Dommel. En weer vele jaren later, toen
de vestingwerken in verval raakten, bleven
de fundamenten ervan bewaard omdat ze
de stad nu juist tegen het wassende water
moesten beschermen. Juist hierdoor zijn de
contouren van de vestingwerken zo goed
herkenbaar. Uniek in Nederland en van
grote cultuurhistorische betekenis.
Maart 2008 zijn de gemeente ’s-Hertogenbosch,
waterschap Aa en Maas en de
provincie Noord-Brabant gestart met de
herinrichting van de Stadsdommel. Over
een lengte van anderhalve kilometer heeft
de rechte waterloop in de binnenstad
van ’s-Hertogenbosch een meer natuurlijk
karakter gekregen. En tegelijkertijd worden
de vestingwerken langs de Dommel
gerestaureerd en in ere hersteld. Met deze
62
ingrijpende ‘restyling’ van de Stadsdommel
wordt zowel het natuurlijke als het
cultuurhistorische karakter van de binnenstad
versterkt. Een uniek project dat een
belangrijke impuls geeft aan een duurzame
én bijzondere leefomgeving voor mens,
plant en dier.
‘Eldorado’ voor de ijsvogel
De Stadsdommel is een Ecologische
Verbindingszone (EVZ), een groene strook
die bestaande natuurgebieden die aan de
Dommel grenzen weer met elkaar verbindt.
Zo kunnen planten en dieren zich veilig
verplaatsen en krijgen ze meer leefruimte.
Deze rivier en zijn oevers vormen voor veel
planten- en diersoorten een belangrijk
leefgebied. Daarom is de natuurstrook boven
én onder water zo optimaal mogelijk
ingericht voor verschillende vissoorten, de
weidebeekjuffer, de lange ereprijs en ook
de ijsvogel. De steile oevers zijn hier schuin
afgegraven (fl auwe, natuurlijke oevers),
want een gevarieerde oever, van nat naar
droog, zorgt voor een grote variatie aan
plantensoorten. Hier komen allerlei zoogdieren,
insecten en amfi bieën op af. In het
water zijn eilandjes en paaiplaatsen voor
verschillende vissoorten aangelegd. Speciaal
voor de ijsvogel zijn op enkele plaatsen
steile oeverwanden gemaakt, zodat er
broedplaatsen ontstaan. Het gebied werd
door het regionale dagblad al eens een
‘Eldorado’ genoemd voor deze bijzondere
en mooie watervogel. In de toekomst trekken
het waterschap en de gemeente de
natuurstrook verder door richting de Dieze
en de Maas.
De Westwal keert weer
De uitvoering van de EVZ gaat hand in
hand met de restauratiewerkzaamheden
aan de stadsmuur op basis van het
Ontwikkelingsplan ‘Westwal Keert Weer’.
Eveneens in maart 2008 is een begin
gemaakt met het weer zichtbaar maken
van zo’n tweehonderd meter vestingmuur
aan de Sint Janssingel. De restanten van
de vestingmuur tussen de Wilhelminabrug
en de Mariënbrug bevinden zich onder de
parkeervakken aan de Sint Janssingel. De
restanten van de oude stadsmuur lagen
hier onder het maaiveld maar worden nu
weer zichtbaar gemaakt. Hier wordt de

Grootschalige
‘make over’ voor de
Stadsdommel
De Stadsdommel, vroeger een kronkelende rivier, werd aan het
einde van de 19de eeuw verlegd, gekanaliseerd en daarmee in
een keurslijf gestopt. Tegelijkertijd werd het Drongelens kanaal
aangelegd. Deze maatregelen hebben onder meer geleid tot
het watervrij maken van de stad. Nu, velen jaren later, hebben
de gemeente ’s-Hertogenbosch en waterschap Aa en Maas, in
samenwerking met provincie Noord-Brabant, de handen ineen
geslagen voor een bijzonder project waarbij de Stadsdommel
een nieuwe uitstraling krijgt.
vestingmuur met nieuwe stenen gereconstrueerd
en gerestaureerd. De grond die
door het graafwerk vrijkomt, is gebruikt
voor de aanleg van de EVZ. Tegelijk met
de restauratie van de vestingmuur zijn
de werkzaamheden aan het zuidelijker
gelegen Bastion Maria en bergbezinkbassin
gestart. De plannen voor de aanleg van
het Bolwerk Sint Jan zijn in ontwikkeling.
Vermoedelijk start de uitvoering in 2010.
Wanneer alle projecten langs de Stadsdommel
gereed zijn, wordt de openbare ruimte
langs de Sint Janssingel en de Westwal opnieuw
ingericht met bomen en een nieuwe
bestrating.
Scheepvaart
Niet alleen voor de inwoners en bezoekers
van ’s-Hertogenbosch op het vasteland,
maar ook voor de varende bezoeker wordt
de Stadsdommel een bijzonder mooie
ervaring. Wat is er immers mooier dan het
water vanaf het water te beleven? De organisatie
achter Maritiem ’s-Hertogenbosch
heeft op een constructieve manier een
nuttige bijdrage geleverd aan het plan van
de herinrichting. Hierdoor zijn verschillende
aanpassingen gedaan voor de scheepvaart.
Zo zijn beschoeiingpaaltjes voorzien van
een ‘dwarspin’, zodat schepen tijdens
Maritiem ’s-Hertogenbosch hier tijdelijk
kunnen aanmeren. Tevens is in overleg met
de gemeente gezocht naar alternatieve
ligplaatsen ter compensatie van de ruimte
die is benut voor het aanleggen van de
eilanden waar de natuur zich kan ontwikkelen.
Voor de ‘wandelende schipper’ en de landrotten
is er een nieuw wandelpad bovenlangs
het westelijk talud aangelegd. Hier
is het mogelijk rustig te genieten van het
mooie water, de natuurlijke oevers en de
gerestaureerde vestingwerken. Komende
jaren zal er nog veel veranderen. De natuur
gaat haar werk doen en de oevers zullen
steeds groener en gevarieerder worden. De
Stadsdommel met herstelde vestingwerken
wordt een ware parel voor planten, dieren
en vooral ook voor de mensen.
Tekst en fotografi e: Waterschap Aa en
Maas en de gemeente ’s-Hertogenbosch
63

De Orthenstraat
...altijd in
beweging
Ondernemersvereniging Orthenstraat ‘De Brusselse Poort’ en
stichting Maritiem Maritiem ’s-Hertogenbosch hebben de handen ineengesla- ineengesla-
gen. Tijdens het evenement zal deze boeiende straat in het centrum van de
oude binnenstad van ’s-Hertogenbosch zich door de typisch Maritieme sfeer
kenmerken. De Orthenstraat biedt een diversiteit aan winkeltjes met produc-
ten die u niet in andere straten aantreft. Met een keur aan eetgelegenheden
variërend van de Hollandse keuken tot maar liefs acht buitenlandse keukens.
De Orthenstraat is op zaterdag 19 en zondag 20 september omgetoverd in
een autoluwe straat met liefst vier podia, een braderie en vele terrasjes. Dit
alles wordt u aangeboden door stichting Maritiem ’s-Hertogenbosch en de
Ondernemersvereniging Orthenstraat ‘De Brusselse Poort’.
64
De ondernemers van de Orthenstraat:
Stadscafé d’n Burger, Kleding Pulp,Verlichting Koek,
Fotoshop City Foto, Vulstation Inktfi x,
Restaurant La Fontaine, Uitzendbureau Beter Baan,
Uitzendbureau Tempo Team, Mobiel bellen GSM
Today, Uitzendbureau 65+, Uw Kleermaker en Stomerij,
Bazar Nador, Restaurant Prince of India, Toko
Sang Lee, Salon Roosekrans, Restaurant Al Mundo,
Dumpshop Yankee, RK Bijbelhuis, Atiallah Mark, Damesmode
Lunaticz, Uitzendbureau W en D, Chicken
Runner, Turkse Bakkerij, Restaurant Shi Sha, Restaurant
Tonia van Langen, Amusementcenter Tripple
Seven, Woningbemiddeling Cedax, Copy Shop, Restaurant
Rancho Bravo, Afhaal Sang Lee, Restaurant
Fat Kee, Bed en Breakfast, Restaurant Het Strand,
Orthopedie en Maatschoenen Rob Hoskam, Magic
Moments, Downtown Boardsupplies, America Diamond
Nail Studio, The Arts Galerie, Bloemkunst Max
en Co, Studio Ekstein, Kinky Kappers, Hoorcomfort
Schoonenberg, MC Kinnley Casuals, Islamitische
Slagerij Üsküdar, Stedenbouw/ Architectuur DSA.

Spotlight op de
Orthenstraat
In 1356 wordt de naam ‘Orthenstraat’ voor
het eerst vermeld wanneer men een deel
van de oude stadsmuur aan particulieren
verkoopt om de verdere ommuring te fi -
nancieren. De panden aan de Orthenstraat
hebben tal van functies geherbergd. Er zijn
zeker vier gasthuizen gevestigd geweest.
Van de huidige straat lag het gedeelte van
de Visstraat tot ongeveer het Bokhovenstraatje
binnen de eerste stadsommuring,
die ergens zo rond 1200 voltooid moet zijn
geweest.
De Orthenstraat was ook een straat van
bedrijvigheid waar vele neringdoenden
hun kost verdienden. Zo was er in 1656 de
glasblazerij van Willem van Bree. Stadhouder
Willem IV (1711-1751) bezocht deze
‘bekendste glasblazerij’ tijdens zijn bezoek
aan militaire manoeuvres op de Vughtse
hei.
De Gruijter
Maar het meest bekend is toch de fabriek
van de Gruijter. In 1818 begonnen aan de
Hooge Steenweg, kocht Piet de Gruijter in
1828 in de Orthenstraat een pand en vestigde
daarin een grutterijfabriek, waarmee
hij de basis legde voor het uiteindelijke De
Gruijter-imperium. In 1862 werd de zaak
omgezet in de vennootschap ‘P. de Gruyter
De gehele Orthenstraat staat zater-
dag 19 en zondag 20 september in
het teken van Maritiem ’s-Hertogen-
bosch. Blik op een bijzonder historie-
rijke Bossche straat.
& zoon’. De zaken gingen voor de wind en
in 1904 werd op deze plaats een nieuwe
fabriek gebouwd die, met de diverse
uitbreidingen nadien, het straatbeeld tot
1980 zou domineren.
Hoewel eveneens aan de Hooge Steenweg
begonnen, mag de bank van Van Lanschot
zich toch zeker ook, door aankoop en
ingebruikname van panden in de Orthenstraat,
een gerenommeerde bewoner van
deze straat noemen. Het bedrijf, in 1737
gestart, is de oudste onafhankelijke bank
van Nederland.
Diversiteit
Als we de Bossche geneesheer Abraham
Walkart mogen geloven - hij werkte in de
tweede helft van de achttiende eeuw in de
stad - werden er onder de geringe stand
‘veele slempers’ gevonden en heerste er
veel ‘overdaadigheid op hunne vreugdemaalen
en drinkgelagen’. De ‘beschaafdheid
onder de goede burgerstand’ viel
Walkart tegen. ‘Om ‘s avonds eenige
pintjes oud bier te gaan drinken, en een
kaartje te speelen schijnen de meesten zeer
verzot.’ De geneesheer sprak echter ook
over de Orthenstraat, waar veel schippersgasten
rondstruinden. Rond die tijd waren
er volgens hem wel 26 gelegenheden om
bier en genever te drinken.
Ook nu is de Orthenstraat een straat van
grote diversiteit gebleven. Restaurantjes,
bedrijven, amusementshal, kopieerinrichting
en nog veel meer. Een straat van
wonen en werken. Een boeiende straat
ook vanwege de veelheid aan culturen
en de grote diversiteit aan neringen.
Een straat die uitnodigt om zich te laten
presenteren en ervan te genieten.
Tekst: Rob van de Laar
Foto’s: Stadsarchief ’s-Hertogenbosch
65

Dienst Waterpolitie paraat
tijdens Maritiem
Bij een evenement als Maritiem ’s-Hertogenbosch mag de
Dienst Waterpolitie niet ontbreken. Op zaterdag 19 en
zondag 20 september is het patrouillevaartuig de P99 te
bezichtigen. Daarnaast zal een trailer met speedboot, een
4-wheel-drive en een digitale presentatie te zien zijn.
De Waterpolitie is verantwoordelijk voor
opsporing, toezicht en handhaving op de
hoofdvaarwegen en grote wateroppervlakken
in Nederland. De Dienst Waterpolitie
maakt deel uit van het Korps landelijke
politiediensten (KLPD). Bij dit bijna vijfduizend
medewerkers tellende korps zijn
zeer uiteenlopende politiewerkzaamheden
ondergebracht die één overeenkomst
hebben: binnen de Nederlandse politie zijn
ze allemaal landelijk georganiseerd. Uit
kostenoverwegingen, omdat het efficiënter
is of, niet in de laatste plaats, omdat het
voordelig is de kennis die ervoor nodig is
te bundelen. Die combinatie van veelzijdigheid
en specialisme maakt het KLPD tot de
politiepartner die met en voor de regionale
korpsen werkt aan een veilige samenleving.
Werkzaamheden
De controle van diploma’s, vergunningen,
lading, documenten, de veiligheid aan
boord en vaar- en rusttijden van beroepsvervoerders
over water, neemt het grootste
deel van de tijd van de Waterpolitie in
66
beslag. Daarnaast heeft de Waterpolitie
specialistische kennis en expertise in huis,
bijvoorbeeld voor controles op het vervoer
van gevaarlijke en afvalstoffen. Sommige
controles voert de Waterpolitie vanuit de
lucht uit. Luchtwaarnemers vliegen mee
met de Luchtvaartpolitie of de Kustwacht
om te speuren naar verkeersovertredingen
op zee of het in het water dumpen van
afval. De Waterpolitie zorgt ook voor de
eerste opvang bij incidenten zoals aanvaringen
en verricht onderzoek naar de
toedracht ervan. Ook rechercheonderzoeken,
bijvoorbeeld naar diefstal van ladingen,
fraude en illegale werknemers, zijn
onderdeel van de werkzaamheden. In het
zomerseizoen houdt de Waterpolitie tevens
toezicht op de recreatievaart.
Ondersteunende taken
Naast deze zelfstandige taken heeft de
Waterpolitie ondersteunende taken. Dat
zijn werkzaamheden die ze bijvoorbeeld op
verzoek van de regiopolitie uitvoert. Denk
hierbij aan het dreggen naar vermiste per-
Patrouillevaartuig de P99 is tijdens Maritiem
’s-Hertogenbosch te bezichtigen
sonen of aan het verlenen van assistentie
bij overlast van recreanten. Voor de aanpak
van snelheidsovertreders door bijvoorbeeld
jetski’s beschikt de Waterpolitie over eigen
waterscooters. De regiopolitie schakelt
de Waterpolitie vaak in vanwege haar
expertise en specialistische, nautische kennis.
Daarnaast verzorgt de Waterpolitie op
verzoek opleidingen voor de regiopolitie.
De Waterpolitie is een specialistische dienst
bij uitstek.
Hoofdbureau van de Dienst Waterpolitie
Postbus 867
3300 AW Dordrecht
Centraal loket KLPD 0343-535353

Het is weer genieten
van Maritiem!
In september is 's-Hertogenbosch en omgeving weer in de ban van het schitterende
nautische spektakel op en rond het Bossche water: Maritiem. Martiem kenmerkt zich
door de intieme sfeer op de kade en op de vele boten. Rabobank 's-Hertogenbosch
en Omstreken is betrokken bij de lokale gemeenschap en al voor de vierde editie
trotse hoofdsponsor van dit evenement voor jong en oud. Wij wensen alle
deelnemers en toeschouwers veel plezier toe.
Uw Rabobank, hoofdsponsor van een
prachtig evenement voor jong en oud.
Het is tijd voor de Rabobank.

Over grenzen denken
...van drukwerk zodat u in uw dagelijkse communicatie
hoogwaardige middelen kunt inzetten in allerlei vormen
...van digitaal drukwerk zodat u kunt werken met kleine
oplages of producties op maat, snel geleverd en van hoge
kwaliteit
...van creatie zodat u uw bedrijf en uw producten of diensten
verrassend en doelgericht presenteert bij uw doelgroep
De Grote Beer 10
5215 MP ‘s-Hertogenbosch
...van nieuwe media zodat uw bedrijfspresentatie dankzij
moderne technologie opvallend en functioneel tot leven komt
...van fulfi lment zodat uw producten in de juiste
combinatie, correct en op tijd bij uw klanten aankomen
Telefoon (073) 594 47 44
Fax (073) 594 47 55
www.biblovangerwen.nl