Nieuwsbrief Mensenrechten & Gezondheidszorg van juni 2012

Gezondheidzorg en Mensenrechten’ uit 1992. Een
hoogtepunt is ook de Nederlandse versie van de
‘Toolkit Right to health’ voor professionals in de
gezondheidszorg.
De toolkit is uitgekomen in het najaar van 2009. Deze
toolkit is de condensatie van ´The Right to health´.
Iedereen die in de zorg werkt kan de toolkit in z’n zak
steken. Als je dan in een situatie komt waarbij dit aan
de orde is, trek je je toolkit en dan weet je wat je moet
doen. Er zijn nog 3000 toolkits die verspreid moeten
worden. De toolkit is ontwikkeld in samenwerking
met de KNMG, de British Medical Association en de
werkgroep MRE. Het is een JWS-product omdat het
uitdraagt waar JWS voor staat: ‘the right to health’ is
hiermee vertaald naar de lokale Nederlandse situatie. Ik
heb sponsoring geregeld door lezingen te geven voor
de rotary en dergelijke organisaties.
Aan de reader ‘Toolkit medical rights’ is ook intensief
gewerkt. Op de brainstormdag in 2008 is besloten dat
de klapper die tot dan toe gebruikt werd, een update
nodig had. Die noodzaak was er vanwege de komst
van het Medical Peacework project, gestart in 2005.
Medical Peacework (MPW) is een gratis online cursus
voor professionals in de gezondheidszorg. Het doel
van de cursus is om professionals informatie te geven
over de invloed van geweld in welke vorm dan ook
op individu en samenleving, gebaseerd op het WHOrapport
‘Violence and Health’. Ook laat MPW zien hoe
professionals kunnen bijdragen aan het verminderen
van de gevolgen daarvan.
Een succes van MRE is ook het werken met studenten.
Het is leuk dat studenten ons weten te vinden. Ze
zoeken begeleiding over verschillende onderwerpen.
Ze weten ons te vinden, omdat ik veel les geef.
Studenten en docenten kennen de Johannes Wier
Stichting wel. JWS heeft een goede traditie daar. Het
komt vaak aan op de persoonlijkheid van mensen, het
nadeel daarvan is dat het erg kwetsbaar is. Er is met
name contact met medische studenten. Studenten
van ‘gezondheidszorg en vredesvraagstukken’ (VUMC/
AMC) worden doorgestuurd naar JWS.
We hebben sinds 2001 een lopende structurele
samenwerking met NVMP (Nederlandse Vereniging
voor Medische Polemologie), WEMOS en IFMSA
(International Federation of Medical Students
Association) over Global Health Education en the
right to health. In 2009 hebben we samen met de
IFMSA, Wemos, de NVMP een symposium gehouden
over ‘global health education’ en de rol van artsen in
een globaliserende gezondheidszorg. Het was erg
leuk om dit thema vooral met en voor studenten
vanuit verschillende aspecten te belichten. We zijn
nu bezig met de voorbereidingen voor het volgende
symposium.’
Werken met studenten - Haiti: medical trip - uusc4all Over duivelse begoochelingen en Over de heksen
Wat moet MRE in de toekomst doen?
‘Aandachtspunten voor MRE zijn met name van
praktische inhoudelijke aard. Belangrijk is het om
goed te monitoren wat de ontwikkelingen zijn met
betrekking tot toegang tot zorg en dit te vertalen
naar bewustwording en advocacy, onderwijs- en
trainingsconcepten. Onderwijsinstellingen als me-
dische faculteiten en hoge scholen voor verpleeg-
kunde en paramedische opleidingen moeten mee-
genomen worden in dit werk. Er moet veel
samengewerkt worden met andere organisaties.
Anders bestaat het gevaar dat we links en rechts
ingehaald worden.
Het speerpunt van JWS is de wisselwerking tussen
de ontwikkelingen in de gezondheidszorg, de taken
van de overheid en de professional die daarin werkt.
Het is belangrijk om goed te kijken hoe je je daar op
focust met het doel te zorgen dat the right to health
als kwaliteitscriterium sturend en toetsend wordt en
een landelijke richtlijn wordt voor de kwaliteit van de
medische professie.
Concreet betekent het: ga zo door en blijf inspelen
op de actualiteit. Want dat is de vertaling van global
health op lokaal niveau. Zo kan de marktwerking een
bedreiging voor het recht op gezondheid zijn. Het recht
op gezondheid moet dienen als kwaliteitscriterium
voor het medisch handelen. Die bewustwording moet
zich verspreiden onder alle disciplines en sectoren van
de gezondheidszorg (ook in de GGZ bijvoorbeeld).
We hebben een ‘luis in de pels functie’. Dat kan via
structurele netwerken die er zijn, maar ook het
informele netwerk is belangrijk.´
Welke ´Take home message´ heb je voor MRE
en JWS?
´Gezondheidszorgprofessionals zijn een schakel in
een nieuw systeem dat ´the right to health´ heet.
Hierbij gaat het om bewustwording van de omvang en
organisatie van dit recht. Het is een holistisch concept:
alle aspecten tellen. De gezondheidszorgprofessional
moet zich bewust zijn van zijn positie in dat concept.
De professional is de ogen en oren van het systeem zelf,
een unieke positie! Dat moeten we blijven uitdragen
en daarbij aansluiten bij de concrete praktijk.´
Inke Schaap
Gezondheidswetenschapper en docent/onderzoeker bij
hogeschool Saxion.
Jan Wier en de mensenrechten
Bij de oprichting van een mensenrechtenorganisatie voor gezondheidswerkers is lang gezocht naar een
naamgever. Dat het de Johannes Wier Stichting werd, sprak destijds niet vanzelf. Het was een terechte keuze
- zij het deels om andere redenen dan die waarop ze in 1986 steunde.
vanuit mensenrechtenperspectief
De arts Jan Wier (1515-1588) staat bekend als de eerste
serieuze opponent van de heksenvervolging. Die faam
dankt hij aan de boeken De praestigiis daemonum
(Over duivelse begoochelingen, 1563) en De lamiis
(Over de heksen, 1577), waarin hij het onzin noemde
dat vrouwen een duivelspact sloten, naar sabbaths
vlogen, heksenzalf brouwden en toverden. Hij achtte
heksenprocessen onwettig, omdat ze niet-bestaande
misdrijven betroffen en omdat verdachten gemarteld
werden, vernederd en opgesloten in mensonwaardige
omstandigheden.
Marteling en doodstraf
Over duivelse begoochelingen bevat veel wat
voorvechters van de mensenrechten nog altijd
nastreven. Hij verzette zich tegen een wrede
behandeling van arrestanten en gedetineerden,
keurde marteling af en vond dat mensen nooit ter
dood mochten worden gebracht op grond van
hekserij. Tegelijk bevat Over duivelse begoochelingen
veel wat nu de wenkbrauwen doet fronsen. Zo
keurde Wier huiselijk geweld niet altijd af, zolang
het ‘binnen de perken’ bleef. Bovendien wees hij de
doodstraf niet voor alle veroordeelden van de hand.
Gifmengers bijvoorbeeld mochten wat hem betreft
gerust worden geëxecuteerd. Wier afrekenen op het
feit dat hij in Over duivelse begoochelingen niet over
de hele lijn standpunten verdedigde die tegenwoordig
als streefdoel gelden, zou echter op twee manieren
anachronistisch zijn.
Langs de meetlat van de 21ste eeuw?
Een eerste anachronisme bestaat erin aan te nemen
dat zestiende-eeuwers dezelfde zaken belangrijk
vonden als mensen in latere eeuwen, zodat streven
naar mensenrechten dezelfde
inhoud en vorm
moest hebben. Het heeft
echter weinig zin om
bijvoorbeeld over iemand
te oordelen op grond
van hoe hij een begrip
als ‘beroepsgeheim’ zoals
we dat nu opvatten,
invulling gaf: als een
Toogdag in Fort Vechten in Bunnik
zestiende-eeuwer die maar zeer selectief prijs stelde
op anonimiteit en discretie.
Het tweede anachronisme bestaat erin een zestiendeeeuwer
langs de mensenrechtenmeetlat van eenentwintigste-eeuwers
te leggen. Wie dat doet, kan
bijvoorbeeld teleurgesteld zijn dat Wier niet over de
hele lijn tegen de doodstraf was. In een tijd waarin
mensen om allerlei redenen de doodstraf kregen,
was het al zeer radicaal om die straf voor aanzienlijke
groepen veroordeelden onaanvaardbaar te noemen.
Een bredere kijk op het werk van Jan Wier
Wie Johannes Wier uitsluitend op basis van Over
duivelse begoochelingen en Over de heksen
beoordeelt, doet de man bovendien tekort, want
naast zijn boeken over de heksen heeft hij een reeks
andere traktaten gepubliceerd. Vooral in Medicarum
Observationum Rararum Liber Unus uit 1567 (Een boek
met zeldzame medische observaties) nam hij stelling in
ten aanzien van medisch-ethische dilemma’s.
Medische experimenten en beroepsgeheim
Zo keurde Wier af dat aanhangers van de paracelsistische
geneeskunde in het wilde weg en zonder
toestemming medicijnen uitprobeerden op patiënten
- het zestiende-eeuwse equivalent van farmaceutische
experimenten. Het medisch beroepsgeheim zoals we
Wiers houding tegenover deze ‘hongerstakers’
was verrassend modern.
dat nu kennen, bestond nog niet. Het kwam bij Wier
dan ook niet op – evenmin als bij zijn vakgenoten –
om gevalsstudies systematisch te anonimiseren. Ten
aanzien van wat hij als beschamende ziektes zag, vond
hij discretie wel geboden. Zo verborg hij de identiteit
van lijders aan seksueel overdraagbare aandoeningen,
net zoals die van een meisje dat aangerand was door
haar arts.
Medische zorg aan armen
In de tijd van Wier was professionele medische zorg
voorbehouden aan wie het kon betalen. Ook Wier zelf
werkte voor een hertog en voor edelen die bevriend
waren met zijn werkgever. Toch moet de gedachte aan
zoiets als gezondheidszorg voor iedereen bij hem al
hebben geleefd. In Een boek met zeldzame medische
observaties en in Artzney Buch (Artsenijboek) uit 1580
besprak hij naast recepten met kostbare ingrediënten
ook medicijnen die voor minder kapitaalkrachtige
10 11