'bouw verplaatsbare prefab parkeergarages aan rand ... - Betonplaza
'bouw verplaatsbare prefab parkeergarages aan rand ... - Betonplaza
'bouw verplaatsbare prefab parkeergarages aan rand ... - Betonplaza
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Platform voor het ontwerPen, fabriceren, bouwen en gebruiken van Prefab betonProducten<br />
‘bouw <strong>verplaatsbare</strong><br />
<strong>prefab</strong> <strong>parkeergarages</strong><br />
<strong>aan</strong> <strong>rand</strong> van de stad’<br />
‘onze architectuur<br />
brengt het innerlijk<br />
van een gebouw<br />
tot uitdrukking’<br />
Sneller bouwen<br />
dankzij <strong>prefab</strong><br />
balkbodem rukt op<br />
#9<br />
mei 2008
Gelezen in Cobouw:<br />
Drie miljard euro nodig<br />
voor een droog Nederland<br />
Maar goed dat De Hamer<br />
alles van infi ltratie én<br />
rioolsystemen weet!<br />
Bergbezinkbassins<br />
Bergbezinkleidingen<br />
Columbuizen<br />
Permeobuizen<br />
AQUA Mensura bestrating<br />
Permeo Stones<br />
ZOAB-banden<br />
Voegstones<br />
Nijmeegse Betonindustrie De Hamer B.V., Postbus 6553, 6503 GB Nijmegen<br />
Telefoon: 024 3441244, E-mail: info@dehamer.nl, Website: www.dehamer.nl
:ton mei 2008<br />
voorwoord:<br />
verder kijken<br />
het is een gemiste kans als men werkt volgens geijkte paden. als men terugvalt op datgene wat men kent<br />
of zoals men het altijd doet. men laat de mogelijkheden van vernieuwing liggen. wat erger is: daardoor gaat<br />
men tevens voorbij <strong>aan</strong> de mogelijkheden op een hogere kwaliteit, een betere <strong>aan</strong>sluiting op de wensen<br />
van de klant, meer efficiency, kortere bouwtijd en noem verder de aspecten maar op die het bouwen van<br />
vandaag en morgen bepalen.<br />
ik heb dan ook bewondering voor individuen en partijen in de bouw die met een breder perspectief kijken.<br />
mensen die uitdokteren of een gekozen oplossing, een bouwsysteem of een materiaal niet anders c.q.<br />
beter kan. niet alleen in de eerste planvorming, maar zelfs nog switchen als de contouren van een project<br />
min of meer zijn vastgelegd. die zelfs dan nog voor het alternatief <strong>prefab</strong> beton durven te kiezen in de<br />
wetenschap dat het uiteindelijk z’n vruchten afwerpt.<br />
het mooiste is natuurlijk als men vroegtijdig het juiste bouwsysteem kiest. we zien steeds vaker dat<br />
bouwpartijen van een traditioneel bouwsysteem naar <strong>prefab</strong> beton overstappen omdat de voordelen van<br />
snelheid, vormvariatie en uit te besteden montage een steeds belangrijkere rol g<strong>aan</strong> spelen. ook wordt<br />
de keuze van het vloersysteem niet langer een automatisme, maar gaat men op zoek naar de specifieke<br />
oplossing met alle voordelen van dien. bijvoorbeeld met een interessant systeem met balkbodems. of<br />
men kiest in plaats van een standaard toplaag voor een luxere toplaag.<br />
u vindt in deze uitgave van b:ton talrijke voorbeelden van projecten waarbij men de stap naar vernieuwing<br />
heeft gezet. men kijkt verder dan de neus lang is. kiest dan voor een gloednieuwe boogstal. of voor<br />
bijzonder gevormde gevelelementen, voor nieuwe producten die door inventieve ingenieurs worden<br />
ontwikkeld, voor gevarieerde bruggen opgebouwd uit modulaire elementen. kortom, kiezen voor toe-<br />
komstgerichte oplossingen. vanzelfsprekend in <strong>prefab</strong> beton. veel leesplezier!<br />
bart van melick<br />
voorzitter bfbn<br />
3
inhoud:<br />
4<br />
6<br />
verrassend beton op<br />
fib symposium in amsterdam<br />
het fib symposium laat zien dat beton het startpunt moet zijn in de<br />
planontwikkeling en niet het eindpunt bij de materialisatie, omdat<br />
men anders kansen van modern beton laat liggen.<br />
10 Spotlight<br />
Superdun beton: uitdaging<br />
voor de architect<br />
de toekomst is <strong>aan</strong> <strong>prefab</strong>. maar dan in vezelversterkt zeer hogesterktebeton,<br />
waarmee onderhoudsarme en superslanke elementen<br />
te vervaardigen zijn.<br />
14 Prefab beton als uitgangspunt<br />
‘onze architectuur brengt het innerlijk<br />
van een gebouw tot uitdrukking’<br />
de architect moet gevoel hebben voor de constructie. de constructeur<br />
moet op zijn beurt gevoel hebben voor vormgeving. dat moet<br />
matchen.<br />
03: voorwoord<br />
13: column<br />
22: #1 voor nummer kw505<br />
24: Sneller bouwen dankzij <strong>prefab</strong><br />
balkbodem rukt op<br />
b:ton mei 2008
:ton mei 2008<br />
32: betonnen bruggen in Zuiderpark:<br />
<strong>prefab</strong> op maat<br />
34: rechte lijn naar accuraat bouwen<br />
38: alternatieve energiebron ideaal in<br />
combinatie met lichtbeton<br />
40: ‘bij innoveren hoort je nek uitsteken’<br />
46: nu ook waterdichte wanden<br />
met holle wandsysteem<br />
50: actualiteiten<br />
52: Productnieuws<br />
54: colofon<br />
18 vvd-raadslid bas van tijn<br />
‘bouw <strong>verplaatsbare</strong> <strong>prefab</strong> <strong>parkeergarages</strong><br />
<strong>aan</strong> de <strong>rand</strong> van de stad’<br />
Juist in <strong>prefab</strong> beton zijn snel <strong>parkeergarages</strong> te realiseren. tijdelijk<br />
of permanent. op die manier is dit mobiliteitsvraagstuk adequaat<br />
op te lossen.<br />
28<br />
ifd voor koeien, varkens<br />
en opdrachtgevers<br />
Slim boeren en bouwen? kies dan voor de nieuwe boogstal die<br />
tot maar liefst 40% goedkoper kan zijn dan traditionele stallen<br />
en beter is voor het welzijn van de dieren.<br />
44<br />
karakteristiek gezicht<br />
heeft geen cosmetica nodig<br />
het spanningsveld van de individuele woning en de gezamenlijkheid<br />
van een woongebouw is opgelost door een bijzondere <strong>prefab</strong><br />
betongevel, met getordeerde woningkaders.<br />
5
Prefab beton: europa versus amerika<br />
verrassend beton op<br />
fib symposium in amsterdam<br />
Als iemand wil weten wat er zich wereldwijd afspeelt op het gebied van beton, dan mag hij<br />
of zij het International fi b Symposium 2008 van 19 tot 22 mei in Amsterdam niet missen. Met<br />
bijdragen uit maar liefst 46 landen belooft het vakevenement een bredere kijk op beton te<br />
bieden dan ooit tevoren. door Paul engelS<br />
6<br />
Romein Beton<br />
b:ton mei 2008<br />
Cement&BetonCentrum
:ton mei 2008<br />
“een symposium over de totale breedte van beton. niet alleen het materiaal<br />
beton, maar juist ook de toepassing, de oplossing, het maatwerk. het is geen<br />
rekentechnische materiaalkeuze meer die ergens achter <strong>aan</strong> het proces <strong>aan</strong> bod<br />
komt, maar je begint thans bij de veelzijdige eigenschappen van beton en leidt<br />
zo het meest geschikte beton naar de optimale prestatie.” ir. dick Stoelhorst,<br />
secretaris van het organisatiecomité en directeur van de betonvereniging, benadrukt<br />
dat de 210 geselecteerde presentaties (155 inleidingen en 55 posterpresentaties)<br />
juist die exponentiële ontwikkeling van het materiaal bestrijken.<br />
“gingen we twintig jaar geleden in het stadium van materialisatie met beton<br />
<strong>aan</strong> het modelleren, construeren en rekenen, bij het symposium ervaar je de<br />
enorme sprong voorwaarts die we hebben gemaakt omdat beton thans heel<br />
anders wordt benaderd. er wordt veel meer naar de mogelijkheden en eigenschappen<br />
gekeken en van daaruit wordt naar de beoogde specifi eke oplossing<br />
toegewerkt. modern beton is niet meer het gangbare beton. die indruk zal<br />
men absoluut op het symposium opdoen. beton is maatwerk.”<br />
niet alleen uit landen die van oudsher de trom roeren wat betonontwikkelingen<br />
betreft, ook uit landen als brazilië, oekraïne, wit-rusland, Servië et cetera komen<br />
interessante bijdragen. brazilië heeft bijvoorbeeld 18 abstracts ingediend.<br />
uit toon<strong>aan</strong>gevende landen als china en Japan komen totaal 45 abstracts. “mij<br />
verbaast het hoe groot die spreiding is. uit alle hoeken van de wereld komen<br />
innovaties en praktijkoplossingen in beton. die exponentiële ontwikkeling van<br />
beton zal daarom eerder versnellen dan afnemen.”<br />
Wetenschap én praktijk: europese landen als nederland, duitsland en<br />
italië blijven toon<strong>aan</strong>gevend op dit gebied. Zo vertegenwoordigen deze drie<br />
samen meer dan 100 abstracts. Zonder dat men bang hoeft te zijn voor doublures<br />
of eentonigheid. “we hadden in totaal bijna 400 abstracts ontvangen.<br />
deze zijn gewogen, geselecteerd en gesplitst in een twaalftal thema’s. het<br />
hoge <strong>aan</strong>tal presentaties en de uiteenlopende thema’s tonen de breedte van<br />
het symposium, dat gelet op de reikwijdte eigenlijk meer de titel van congres<br />
dan symposium verdient. bovendien is er de confrontatie tussen de meer wetenschappelijke<br />
bijdragen en de oplossingen vanuit de praktijk. daar staat de<br />
fi b (federation internationale du beton) ook voor, nadat de organisatie in 1998<br />
uit een fusie van fiP en ceb ontstond en de wetenschappers en praktijkmensen<br />
zo bij elkaar bracht. het is terug te vinden in de editie van 2008, waarin praktische<br />
maatwerkoplossingen centraal st<strong>aan</strong>. dat kan niet anders dan via synergie<br />
van wetenschap en praktijk.”<br />
7
:ton mei 2008<br />
met een record <strong>aan</strong> deelnemende landen en een recordbreedte in beton verwacht<br />
dick Stoelhorst dat de animo behalve uit het buitenland ook vanuit nederland<br />
zal toenemen. “we mikken op pakweg 500 á 600 bezoekers. men kan<br />
zich voor één dag <strong>aan</strong>melden (€ 345,-) of voor het volledige lezingenprogramma<br />
(€ 950,-). omdat specifi eke thema’s op meerdere dagen terugkomen, kun je<br />
eigenlijk niet volst<strong>aan</strong> met één dag. neem <strong>prefab</strong> beton. dit komt bijvoorbeeld<br />
<strong>aan</strong> bod in een sessie waarbij <strong>prefab</strong> beton in europa wordt vergeleken met<br />
<strong>prefab</strong> beton in amerika. dat zou je als dagsessie kunnen volgen. maar omdat<br />
<strong>prefab</strong> beton ook qua ontwikkelingen, noviteiten, maatschappelijke vraagstukken<br />
en wat dies meer zij ook in andere sessies <strong>aan</strong> bod komt, doe je jezelf tekort<br />
door een enkel highlight eruit te kiezen. nogmaals, wil je wereldwijd weten wat<br />
beton is en kan, dan is het fi b symposium een uitgelezen kans daartoe. mede<br />
omdat de lezingen worden ondersteund met genoemde 55 postersessies en<br />
een expositie die met de dag in omvang groeit.”<br />
Twaalf thema’s: de inleidingen en postersessies zijn gerangschikt<br />
naar twaalf thema’s. met daarbij vermeld het <strong>aan</strong>tal bijdragen zijn dit:<br />
• lifecycle design (19)<br />
• design strategies for the future (9)<br />
• underground structures (9)<br />
• monitoring and inspection (8)<br />
• diagnosis (12)<br />
• innovative materials (41)<br />
• codes for the future (28)<br />
• modifying and adapting structures (10)<br />
• architectural concrete (13)<br />
• developing a modern infrastructure (23)<br />
• designing structures against extreme loads (19)<br />
• increasing the speed of construction (9)<br />
meer informatie op www.fi b2008amsterdam.nl<br />
invulmechanismen van beton hebben plaatsgemaakt voor vernieuwende constructies<br />
en oplossingen in beton. het brengt (<strong>prefab</strong>) beton dichterbij het<br />
prille begin van het planproces en tegelijkertijd dichterbij het beoogde hoogwaardige<br />
eindresultaat. in die breedte van het bouwproces past het brede fi b<br />
symposium, meent dick Stoelhorst. “ik hoop velen te mogen verwelkomen in<br />
amsterdam. in het congres centrum van de meervaart. een passende locatie<br />
die dan helemaal voor dit evenement wordt ingericht. ook maatwerk. het is<br />
een mooie voorbode van maatwerk in beton.”<br />
9
10<br />
spotlight:<br />
De specialist in dunschalige betonelementen<br />
microbeton slaat een nieuwe weg in. Na jaren<br />
succesvol te zijn geweest in voornamelijk het<br />
ophogen van galerijen bruist directeur Pieter<br />
Nap (30) nu van de ideeën over nieuwe toepassingsmogelijkheden.<br />
Zoals gevelelementen<br />
met en zonder reliëf. door franS boS<br />
b:ton mei 2008
:ton mei 2008<br />
Superdun beton:<br />
uitdaging voor de architect<br />
“ferrocement, het materiaal waarvan het bedrijf uit krimpen <strong>aan</strong> den iJssel ge-<br />
bruik maakt, heeft bij een dikte van slechts twee centimeter een dekking op de<br />
wapening van slechts drie millimeter nodig,” zegt directeur nap. “de structuur<br />
is zo dicht, dat het materiaal waterdicht en zeer duurzaam is. de druksterkten<br />
liggen tussen 65 en 85 n/mm2 . er zit geen grind in, alleen cement, fijn zand en<br />
vulstoffen, maar de receptuur houden we voor onszelf.”<br />
heel wat tijd hebben nap en de zijnen gestoken in de juiste samenstelling en<br />
ook vooral in de methoden van verwerking. volgens de jonge ondernemer<br />
heeft dat bij dit type beton nogal wat voeten in de aarde gehad: “met gewoon<br />
storten kom je er met dit soort aardvochtige beton niet. het is erg moeilijk ver-<br />
werkbaar. maar we zijn er inmiddels wel handig in geworden. de verwerking is<br />
een groot deel van het bedrijfsgeheim. een speciale tak van sport zijn de mal-<br />
len. in de bouw wordt vaak gebruik gemaakt van hout of staal. wij hebben een<br />
manier gevonden om op een slimme manier kunststof mallen te maken. die<br />
zijn twee tot drie keer goedkoper!”<br />
Verrassende toepassingen: Qua toepassingen is van alles te bedenken.<br />
“de bakermat van producten met ferrocement ligt in de scheepsbouw. de<br />
duurzaamheid van het materiaal is ruimschoots bewezen. Zeilschepen van fer-<br />
rocement zijn reeds twintig jaar oud en varen de wereld rond. de wapening<br />
wordt niet <strong>aan</strong>getast. en dat terwijl zeewater zo ongeveer het slechtste milieu<br />
is dat er voor staal bestaat!”<br />
Superdun beton, een wapeningsnet met een dun laagje ferrocement.<br />
De Erasmusbrug in reliëf op een paneel van microbeton.<br />
“nu er een goed ophangsysteem is bedacht, ligt gevelbekleding voor de hand.<br />
die ophanging bestaat uit roestvaststalen haken die op het wapeningsnet<br />
zijn gelast. de dekking door de ferrocement is voldoende om het net en de<br />
wapening te vrijwaren van corrosie door blootstelling <strong>aan</strong> lucht of water. dit<br />
ophangsysteem vereenvoudigt de montage en ga<strong>rand</strong>eert een betrouwbare<br />
bevestiging.”<br />
Nieuwbouw: “we zijn goed in galerijophogingen, maar dat is niet spannend<br />
meer,” zegt nap. “we bewogen ons op de renovatiemarkt. nu wordt het tijd<br />
om leuke dingen voor de nieuwbouw te verzinnen. een <strong>aan</strong>nemer zal niet zo<br />
snel uit zichzelf direct naar ons toekomen. we moeten het van een voorschrijver<br />
als de architect hebben. die zal het product en de toepassingsmogelijkheden<br />
moeten kennen en we willen hem dat graag vertellen.”<br />
nap heeft nog een koffer vol andere ideeën: “traptreden bijvoorbeeld. wij zijn<br />
in staat traptreden van slecht 4,5 cm dikte met een vrije overspanning van 150<br />
cm te maken. in iJburg is ons product gebruikt als alternatief voor hardhouten<br />
galerijen. het lijkt er van een afstandje ook op. en het is gega<strong>rand</strong>eerd onderhoudsvrij.<br />
heel leuk zijn ook dunne panelen met allerlei soorten reliëf van wel<br />
150 bij 60 cm. die wegen maar 42 kilo per vierkante meter”.<br />
in de onderneming is ook ruimte voor wat meer ludieke onderwerpen. “hier<br />
in het bedrijf hebben we een paar studenten rondlopen, die hun fantasieën<br />
uitleven”, zegt Pieter nap. “Ze zijn nu druk <strong>aan</strong> het rekenen <strong>aan</strong> een kano van<br />
beton voor de volgende betonkanorace. die beroemde betonnen roeiboot uit<br />
Zeeland is leuk, maar onze boot moet in alles beter zijn. en dat gaat lukken.”<br />
11
VBI FlexCasco<br />
Uitgekiend bouwproces<br />
leidt tot beter resultaat<br />
De voordelen in vogelvlucht:<br />
<br />
<br />
<br />
Offerte <strong>aan</strong>vragen?<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Bouwen wordt assembleren<br />
Snel wind- en waterdicht<br />
Minder arbeid op de bouwplaats<br />
Eenvoudige montage
:ton mei 2008<br />
column:<br />
Belangrijke plaats voor beton<br />
in uitvoerende bouw<br />
het behoeft geen betoog dat de bouw <strong>aan</strong> ve<strong>rand</strong>ering onderhevig is. opdrachtgevers en opdrachtnemers g<strong>aan</strong><br />
gezamenlijk uitvoering geven <strong>aan</strong> projecten. <strong>aan</strong>nemers en onder<strong>aan</strong>nemers st<strong>aan</strong> steeds dichter bij elkaar om de<br />
uitvoering tot een succes te maken. deze manier van (samen)werken heeft in positieve zin gevolgen voor het bouwproces.<br />
niet alleen kan zo de toelevering van materiaal en mensen ‘just in time’ plaatsvinden, maar het draagt ook<br />
bij tot vermindering van faalkosten. de uitvoerende bouw zal ook op een andere manier moeten omg<strong>aan</strong> met (toe-)<br />
leveranciers.<br />
daarnaast zien wij een andere noemenswaardige ve<strong>rand</strong>ering: daar waar voorheen veel werk op de bouwplaats werd<br />
ged<strong>aan</strong>, zien wij dat de voorbereidende werkzaamheden nu veel meer in de fabriek plaatsvinden. dit betekent voor<br />
de bouwer dat de werkvoorbereider alle details van een project minutieus moet uitwerken. die voorbereiding vraagt<br />
van de medewerker in de <strong>prefab</strong> betonindustrie ook deskundigheid van het materiaal beton. door de verschuiving<br />
naar <strong>prefab</strong> bestaat het risico dat de kennis over beton, en met name over het storten van beton in het werk, afneemt.<br />
het <strong>prefab</strong> bouwen neemt een grote vlucht. natuurlijk zal in het werk te storten beton blijven best<strong>aan</strong>, maar<br />
verschuivingen richting <strong>prefab</strong> bouwen zullen naar verwachting verder toenemen.<br />
kennis van beton en het omg<strong>aan</strong> met beton en betonconstructies is onlosmakelijk verbonden met kennis van de<br />
uitvoerende bouw. met name de direct verantwoordelijken voor de uitvoering dienen zich terdege bewust te zijn<br />
van het belang en de gevolgen van betonconstructies. op tekening kan het allemaal wel netjes worden <strong>aan</strong>gegeven,<br />
maar in de praktijk kan het resultaat wel eens anders zijn. beton mag dan keihard zijn, het ‘leeft’ wel.<br />
drukvastheid en draagvermogen laten zich op papier prima lezen, in de praktijk zal dit soort zaken continue in de<br />
gaten moeten worden gehouden. dit betekent dat de medewerkers in de uitvoerde bouw veel kennis van zaken<br />
moeten hebben omtrent de voorbereiding en uitvoering van betonconstructies. niet altijd kan een beroep worden<br />
ged<strong>aan</strong> op deskundigen. het achteraf inroepen ervan geeft vaak onoverbrugbare problemen. Samenwerken in de<br />
bouw is ontzettend belangrijk. niet alleen om op een verantwoorde manier een project tot een succes te maken,<br />
maar ook om de beste kwaliteit af te leveren. in dit verband levert een goede samenwerking tussen functionarissen<br />
als constructeur, werkvoorbereider en de leverancier van (<strong>prefab</strong>) beton in de voorbereiding gebundelde kennis op.<br />
en dat is onontbeerlijk op het moment dat het op de daadwerkelijke uitvoering <strong>aan</strong>komt.<br />
beton heeft de toekomst. het is goed dat deze toekomst gepaard gaat met het toenemen van de kennis rond beton,<br />
betonconstructies en de uitvoering van beton in bouwwerken. voorwaar een uitdaging voor iedereen die betrokken<br />
is bij de uitvoering van bouwprojecten.<br />
Jan de koning<br />
directeur bob opleiding,<br />
training en advies, Zoetermeer<br />
dekoning@bob.nl<br />
13
14<br />
b:ton mei 2008
:ton mei 2008<br />
Prefab beton als uitgangspunt<br />
‘onze architectuur brengt<br />
het innerlijk van een<br />
gebouw tot uitdrukking’<br />
Jan van der Leij, directeur architect bij Bonnema Architecten, is een fervent voorstander van <strong>prefab</strong>ricage.<br />
Het is een vanzelfsprekend vertrekpunt in het ontwerp. Het door hem ontworpen Orbis<br />
Medical Park in Sittard bestaat zowel van binnen als van buiten grotendeels uit <strong>prefab</strong> beton.<br />
“Onze voorkeur gaat daarbij uit naar een zichtbare constructie.” door mathilde van hulZen<br />
Hoe omschrijft u de ontwerpstijl van Bonnema Architecten?<br />
als functionele architectuur. het gaat niet alleen om het realiseren van het<br />
programma van eisen van een opdrachtgever, we brengen het wezen van<br />
een gebouw tot uitdrukking. het gebouw faciliteert de organisatie en dat<br />
heeft consequenties voor de indeling en de rest van het ontwerp. daarnaast<br />
laten we zien hoe een gebouw in elkaar zit, de constructie vormt een<br />
wezenlijk element van het ontwerp. kijk maar naar het kantoor voor agis<br />
in amersfoort, de uitbreiding van het politiekantoor in amsterdam en het<br />
orbis medical Park in Sittard.<br />
Hoe gaat u bij het ontwerpen te werk? voor het genoemde orbis<br />
medical Park hebben we de uitgangspunten van de ziekenhuiswereld opnieuw<br />
bekeken en in een nieuw organisatiemodel gegoten. dat heeft tot<br />
een nieuw werkconcept geleid, waarin we veel energie hebben gestoken.<br />
in dit ziekenhuis staat de patiënt centraal en dat bepaalt de manier waarop<br />
het gebouw vorm heeft gekregen. de patiënt hoeft bijvoorbeeld niet van<br />
de ene naar de andere afdeling te lopen, de medische specialisten komen<br />
bij de patiënt. een specialist heeft dus geen eigen domein maar werkt samen<br />
met alle andere specialisten in een groter gebouw. daardoor is er veel<br />
meer onderling overleg mogelijk dan in een traditioneel vormgegeven<br />
ziekenhuis en creëer je in feite een medisch expertisecentrum. dat zie je<br />
ook terug <strong>aan</strong> de buitenkant van het gebouw, de hoofdfuncties zijn ondergebracht<br />
in een <strong>aan</strong>tal centra. bovendien heeft het hoofdgebouw een verbinding<br />
tussen de begane grond en de eerste verdieping, een split level.<br />
dat zorgt voor een extra hoge en open werkruimte. via de volledig glazen<br />
gevel stroomt daar het daglicht binnen. de hoogte en de ruimtelijkheid<br />
die daardoor ontstaat, geeft een bijzondere sfeer. als mensen in stilte geconcentreerd<br />
willen werken, kunnen ze zich terugtrekken in cocons.<br />
Welke rol speelt <strong>prefab</strong> beton in het Orbis Medical Park? Prefab<br />
beton is hierbij ons uitgangspunt geweest, zowel voor de constructie als<br />
voor het uiterlijk zoals de gevel. als architectenbureau zijn we voorstander<br />
van <strong>prefab</strong> materialen en met name <strong>prefab</strong> beton. daarmee bereik je<br />
een constante kwaliteit en een strak product, je houdt toleranties beter<br />
onder controle. bovendien is het prijsgunstig en de hogere snelheid van<br />
het bouwproces speelt ook een rol. Prefab beton vraagt wel veel voorbereiding<br />
en engineering, want al het werk moet tegelijkertijd worden uitgevoerd<br />
omdat bepaalde onderdelen toch nog moeten worden gestort.<br />
15
:ton mei 2008<br />
Prefab beton als uitgangspunt<br />
‘onze architectuur brengt<br />
het innerlijk van een<br />
gebouw tot uitdrukking’<br />
Jan van der Leij, directeur architect bij Bonnema Architecten, is een fervent voorstander van <strong>prefab</strong>ricage.<br />
Het is een vanzelfsprekend vertrekpunt in het ontwerp. Het door hem ontworpen Orbis<br />
Medical Park in Sittard bestaat zowel van binnen als van buiten grotendeels uit <strong>prefab</strong> beton.<br />
“Onze voorkeur gaat daarbij uit naar een zichtbare constructie.” door mathilde van hulZen<br />
Hoe omschrijft u de ontwerpstijl van Bonnema Architecten?<br />
als functionele architectuur. het gaat niet alleen om het realiseren van het<br />
programma van eisen van een opdrachtgever, we brengen het wezen van<br />
een gebouw tot uitdrukking. het gebouw faciliteert de organisatie en dat<br />
heeft consequenties voor de indeling en de rest van het ontwerp. daarnaast<br />
laten we zien hoe een gebouw in elkaar zit, de constructie vormt een<br />
wezenlijk element van het ontwerp. kijk maar naar het kantoor voor agis<br />
in amersfoort, de uitbreiding van het politiekantoor in amsterdam en het<br />
orbis medical Park in Sittard.<br />
Hoe gaat u bij het ontwerpen te werk? voor het genoemde orbis<br />
medical Park hebben we de uitgangspunten van de ziekenhuiswereld opnieuw<br />
bekeken en in een nieuw organisatiemodel gegoten. dat heeft tot<br />
een nieuw werkconcept geleid, waarin we veel energie hebben gestoken.<br />
in dit ziekenhuis staat de patiënt centraal en dat bepaalt de manier waarop<br />
het gebouw vorm heeft gekregen. de patiënt hoeft bijvoorbeeld niet van<br />
de ene naar de andere afdeling te lopen, de medische specialisten komen<br />
bij de patiënt. een specialist heeft dus geen eigen domein maar werkt samen<br />
met alle andere specialisten in een groter gebouw. daardoor is er veel<br />
meer onderling overleg mogelijk dan in een traditioneel vormgegeven<br />
ziekenhuis en creëer je in feite een medisch expertisecentrum. dat zie je<br />
ook terug <strong>aan</strong> de buitenkant van het gebouw, de hoofdfuncties zijn ondergebracht<br />
in een <strong>aan</strong>tal centra. bovendien heeft het hoofdgebouw een verbinding<br />
tussen de begane grond en de eerste verdieping, een split level.<br />
dat zorgt voor een extra hoge en open werkruimte. via de volledig glazen<br />
gevel stroomt daar het daglicht binnen. de hoogte en de ruimtelijkheid<br />
die daardoor ontstaat, geeft een bijzondere sfeer. als mensen in stilte geconcentreerd<br />
willen werken, kunnen ze zich terugtrekken in cocons.<br />
Welke rol speelt <strong>prefab</strong> beton in het Orbis Medical Park? Prefab<br />
beton is hierbij ons uitgangspunt geweest, zowel voor de constructie als<br />
voor het uiterlijk zoals de gevel. als architectenbureau zijn we voorstander<br />
van <strong>prefab</strong> materialen en met name <strong>prefab</strong> beton. daarmee bereik je<br />
een constante kwaliteit en een strak product, je houdt toleranties beter<br />
onder controle. bovendien is het prijsgunstig en de hogere snelheid van<br />
het bouwproces speelt ook een rol. Prefab beton vraagt wel veel voorbereiding<br />
en engineering, want al het werk moet tegelijkertijd worden uitgevoerd<br />
omdat bepaalde onderdelen toch nog moeten worden gestort.<br />
15
:ton mei 2008<br />
Jan van der Leij, directeur architect<br />
bij Bonnema Architecten<br />
voor het orbis medical Park hebben we de toleranties van <strong>prefab</strong> beton ge-<br />
bruikt als vastst<strong>aan</strong>d gegeven voor het ontwerp. de verschillen in de construc-<br />
tie kun je duidelijk vanaf de buitenkant zien. de onderste bouwlaag heeft een<br />
breedplaatvloersysteem vanwege de zware apparatuur die daarop wordt ge-<br />
plaatst. dan komt de technische tussenlaag die als een verbinding functioneert<br />
tussen de bouwlagen. die tussenlaag zorgt voor een maximale vrijheid want al-<br />
les kan met elkaar worden verbonden zonder dat je de apparaatuur per se fysiek<br />
op elkaar moet <strong>aan</strong>sluiten. die verbinding is door het hele ziekenhuis voelbaar<br />
en zichtbaar. de verpleeglaag hebben we op eenpersoons kamers gebaseerd,<br />
dus die modules zijn leidend geweest voor het ontwerp van die verdieping.<br />
onze voorkeur gaat uit naar een zichtbare constructie, al kan dat niet bij elk<br />
project. Je ziet dat bijvoorbeeld terug bij het interpolis gebouw in tilburg, met<br />
een betegelde <strong>prefab</strong> gevel en zichtbare kolommen. of bij het Pen gebouw in<br />
alkmaar. we vinden dat belangrijk omdat functionaliteit niet alleen volgt uit<br />
de inwendige organisatie van een gebouw maar ook uit de architectuur. daarnaast<br />
willen we duidelijk maken <strong>aan</strong> de constructeur hoe het gebouw in elkaar<br />
steekt. de vertaling van het ontwerp naar de fysieke uitvoering laten we dus<br />
niet <strong>aan</strong> hem over. bovendien heeft ook de <strong>aan</strong>blik van een gebouw een functie.<br />
dat laten we dus allemaal zien.<br />
Functionele architectuur: bonnema architecten werd opgericht in<br />
1957 door abe bonnema. <strong>aan</strong>vankelijk ontwierp het bureau vooral wonin-<br />
gen, maar daarna kwamen er ook opdrachten voor de utiliteitsbouw (zowel<br />
voor particulieren als voor de overheid). daarmee won het bureau nationale<br />
en internationale prijzen.<br />
bekende ontwerpen zijn onder andere het gebouw voor nationale nederlanden<br />
naast het centraal Station in rotterdam, het hoofdkantoor voor interpolis<br />
in tilburg en de achmeatoren in leeuwarden. rode draad bij alle<br />
ontwerpen vormt de menselijke maat. de gebruiker van een gebouw staat<br />
centraal, de functie bepaalt het uiterlijk. daarom mag de constructie worden<br />
gezien.<br />
na het overlijden van abe bonnema in 2001 namen Jan van der leij, hylco<br />
van der woude en Jaap eenshuistra het bureau over. alle drie werkten ze al<br />
jaren bij bonnema architecten. als huidige directie hebben ze sindsdien de<br />
kenmerkende architectuurstijl voortgezet.<br />
Denken uw collega-architecten daar hetzelfde over? in nederland<br />
is <strong>prefab</strong> beton aardig gemeengoed geworden. wel zouden architecten nog<br />
meer gebruik kunnen maken van de mogelijkheden. ik zie wel meer <strong>prefab</strong> beton<br />
als vormgevend element, dus het gaat de goede kant op. maar je moet er<br />
ook gevoel voor hebben. als architect moet je gevoel hebben voor constructie<br />
en dan moet je een constructeur treffen met gevoel voor vormgeving. Je moet<br />
met elkaar matchen.<br />
Jammer genoeg zijn bij de besluitvorming de bouwkosten vaak belangrijker<br />
dan de architectuur. dat is echt nederlands, het moet allemaal sober en doelmatig.<br />
terwijl ik denk: je bouwt niet voor de korte termijn. maar bedrijven hebben<br />
vaak niet zo’n boodschap <strong>aan</strong> duurzaamheid en de kwaliteit van leven van<br />
een project. kijk maar eens naar die dozen op bedrijfsterreinen. dat zijn etalages<br />
voor de snelweg en verder niks. de uitstraling van zo’n gebouw moet gelijk<br />
zijn <strong>aan</strong> het bedrijfsimago en dat laatste ve<strong>rand</strong>ert zo snel dat er ook minder<br />
<strong>aan</strong>dacht is voor de vormgeving. terwijl je toch telkens een geweldige <strong>aan</strong>slag<br />
doet op grondstoffen en middelen. ik zie daarom meer in hergebruik. gebouwen<br />
moeten ook geschikt zijn voor de verre toekomst.<br />
Ziet u nog nieuwe mogelijkheden voor <strong>prefab</strong> beton? als je <strong>prefab</strong><br />
beton als draagconstructie gebruikt, vormen isolatie en koudebruggen een<br />
beperkende factor. dat is jammer, want daardoor verminderen de toepassingsmogelijkheden.<br />
een kantoorpand moet nu eenmaal goed zijn geïsoleerd. voor<br />
het Pen gebouw in alkmaar hebben we isolatie in het <strong>prefab</strong> beton laten instorten,<br />
maar zoiets vraagt veel energie en een strikte kwaliteitsbewaking tijdens<br />
het bouwproces. dus als de fabrikanten daarvoor nog een oplossing vinden,<br />
graag. verder maakt de huidige computertechnologie steeds meer mogelijk<br />
als het gaat om <strong>prefab</strong> beton als volwaardige gevelbekleding. denk maar <strong>aan</strong><br />
ingestorte of gefreesde patronen. de huidige architectuur kenmerkt zich hier<br />
ook door. tegenwoordig worden er gebouwen gemaakt die niet mogelijk waren<br />
zonder computer. dat geldt ook voor de vormgeving. van de andere kant,<br />
een computerprogramma is alleen een hulpmiddel om de maatvoering onder<br />
controle te krijgen. voor onze architectuur is de computer geen uitgangspunt.<br />
onze ontwerpen faciliteren een organisatie. het zijn geen droombeelden uit<br />
een computer.<br />
17
:ton mei 2008<br />
vvd-raadslid bas van tijn<br />
‘bouw <strong>verplaatsbare</strong><br />
<strong>prefab</strong> <strong>parkeergarages</strong><br />
<strong>aan</strong> <strong>rand</strong> van de stad’<br />
“Het ligt zó voor de hand: zet op de P&R-locaties rond de stad meer <strong>prefab</strong> <strong>parkeergarages</strong>. Dan<br />
wordt het <strong>aan</strong>tal parkeerplaatsen snel verdubbeld en blijft de stad bereikbaar voor mensen die er<br />
écht moeten zijn, zoals zakenmensen en bewoners.” door franS boS<br />
bas van tijn lanceerde het idee een tijdje geleden en tot zijn eigen verbazing is<br />
er massaal op gereageerd. Zelfs door grote bouwondernemingen, die meteen<br />
klaar stonden met offertes. maar van tijn kan daar niks mee. de bal ligt bij de<br />
rotterdamse wethouder en vvd-partijgenote baljeu, die met voorstellen moet<br />
komen. “ik pleit voor de bereikbaarheid van de stad, met het openbaar vervoer,<br />
maar zeker ook met de auto. en die bereikbaarheid is erbij gebaat als mensen,<br />
die enigszins kunnen, het openbaar vervoer nemen en mensen die per se in de<br />
stad moeten zijn voor bijvoorbeeld zaken, gemakkelijk per auto de stad in kunnen.<br />
en zo ben ik op <strong>prefab</strong> garages gekomen.”<br />
het gemeenteraadslid vervolgt: “ik heb absoluut geen verstand van bouwen en<br />
zo. als iemand zegt: het kan daarom en daarom niet, neem ik dat onmiddellijk<br />
<strong>aan</strong>. ik kijk naar de verkeers- en vervoersproblematiek en bedenk daarvoor een<br />
bijdrage <strong>aan</strong> een mogelijke oplossing. Prefab <strong>parkeergarages</strong> is dan één van de<br />
mogelijkheden.” van tijn rekent voor dat een grondgebonden parkeerplaats in<br />
rotterdam rond 18.000 euro kost. voor een plaats in een ondergrondse parkeergarage<br />
moet bijna 30.000 euro worden neergeteld. in een <strong>prefab</strong> parkeergarage<br />
kost een parkeerplaats rond 7.000 euro.<br />
Tweelaags: “de <strong>parkeergarages</strong> die ik voor ogen heb,” zegt van tijn, “zijn<br />
tweelaags. dat is om <strong>aan</strong> de b<strong>rand</strong>veiligheidseisen te kunnen voldoen. Ze moeten<br />
worden opgebouwd uit modules. de pilaren kunnen ook wat minder robuust<br />
worden dan in permanente gebouwen. de wanden en dekken moeten als<br />
het ware in elkaar kunnen ‘klikken’. Ze kunnen in korte tijd worden gebouwd<br />
en als het nodig is, kunnen ze gemakkelijk worden afgebroken en elders weer<br />
opgebouwd. en ze hoeven niet lelijk te zijn. als je ze met mooie doeken met<br />
bijvoorbeeld foto’s erop inpakt, kan het er best <strong>aan</strong>trekkelijk uitzien. vergelijk<br />
het met de doeken op steigers.”<br />
“kijk, de kuip is particulier terrein en er komt toch een nieuw stadion, maar waarom<br />
niet nu al een parkeergarage zoals ik bedoel op het huidige parkeerterrein?<br />
met de <strong>aan</strong>leg van een metrolijn die kant op, zou dat een belangrijke bijdrage<br />
kunnen leveren <strong>aan</strong> de parkeeroverlast die men in iJsselmonde nu heeft rondom<br />
wedstrijden. neem de P&r bij rhoon. ik zeg: zet er nou eens één laagje op.”<br />
bas van tijn vindt ook dat de plaatsen van de Park & ride’s <strong>aan</strong> een onderzoek<br />
moeten worden onderworpen. “de P&r bij de kuip is behalve bij wedstrijden<br />
altijd leeg. die <strong>aan</strong> de kralingse Zoom is altijd druk, zo niet vol. hoe komt dat?<br />
liggen alle P&r’s wel op de goede plaatsen? er wordt in 2014 gebouwd op<br />
hoog- en laag-Zestienhoven. dat ligt <strong>aan</strong> de <strong>rand</strong>stadrail die nu al rijdt. daar<br />
kan dus naar mijn idee in de tussenliggende zes jaar een <strong>prefab</strong> parkeergarage<br />
komen. als in de toekomst in Schieveen zou worden gebouwd, kan die garage<br />
als de behoefte zich voordoet, gemakkelijk worden verplaatst. ik weet zeker dat<br />
men - als het goed geregeld is en het ov de mensen snel naar de stad brengt - er<br />
rechtstreeks heen rijdt en niet eens meer probeert om met de auto de stad in<br />
te komen.”<br />
Miljoenen: “binnen de stadsregio is tot 2020 een bedrag van 240 miljoen beschikbaar<br />
voor P&r-locaties. er moeten 12.000 P&r-plaatsen bij. wij hebben<br />
niet gezegd: we willen in dat jaar op die plek een parkeergarage. we willen van<br />
de wethouder weten hoe zij met dit gegeven denkt om te g<strong>aan</strong>. mijn suggestie<br />
is bedoeld om haar te helpen in een denkrichting, niet om haar voor de voeten<br />
te lopen. ik wil het proces versnellen.”<br />
19
:ton mei 2008<br />
bas van tijn staat lijnrecht tegenover arno bonte van groenlinks, die de coolsingel autovrij wil maken. alle <strong>parkeergarages</strong> in het centrum, ook de particuliere van<br />
de bijenkorf en v&d, moeten van hem dicht en het restantje autoverkeer dat dan overblijft, moet ondergronds. maar bonte staat alleen, alle andere partijen in de<br />
gemeenteraad van rotterdam zien er geen heil in.<br />
“Stadsarchitect witteveen heeft na de oorlog een belangrijke rol gespeeld in de wederopbouw van de stad: brede haaks op elkaar st<strong>aan</strong>de straten, veel water en<br />
groen,” zegt van tijn. “daar kunnen we nu van profiteren. ik vind het verder wel prettig om niet altijd binnen geb<strong>aan</strong>de paden te blijven. en gezien de positieve<br />
reacties spreekt het idee van <strong>prefab</strong> <strong>verplaatsbare</strong> <strong>parkeergarages</strong> kennelijk <strong>aan</strong>.”<br />
verschillende systemen in <strong>prefab</strong> beton:<br />
Tijdelijk of permanent, huren of kopen? het idee van bas van tijn is zo<br />
gek nog niet en bovendien praktisch gemakkelijk uitvoerbaar. er zijn inmiddels<br />
zelfs concrete voorbeelden. bfbn-fabrikanten hebben <strong>parkeergarages</strong> ontwik-<br />
keld, die demontabel zijn en dus kunnen worden neergezet op plaatsen waar<br />
tijdelijk behoefte is. “de <strong>parkeergarages</strong> kunnen voor vijf jaar, maar ook voor<br />
vijftig jaar worden neergezet,” zegt harry campen van ballast nedam. “we<br />
hebben samen met onder meer rené krom van onze dochter haitsma beton<br />
een modulair systeem ontwikkeld, dat met een artikel 17-procedure tijdelijk<br />
of via ‘artikel 19’ permanent in huur, in koop of alle andere mogelijkheden in<br />
korte tijd kan worden neergezet. in ons systeem worden stalen liggers en kolommen<br />
neergezet. de hellingbanen geven stijfheid <strong>aan</strong> de kern. op het frame<br />
komen zogenoemde tt-platen van zestien meter lang. dat is een ideale maat<br />
voor <strong>parkeergarages</strong>, twee maal vijf meter voor de haakse parkeerplaatsen en<br />
zes meter voor de rijb<strong>aan</strong>. voor de exploitatie bieden we tevens beheer <strong>aan</strong>. een<br />
parkeerplaats kost 7000 euro, exclusief fundering en exclusief de btw.”<br />
de modules kunnen worden gestapeld. Standaard zijn begane grond en drie<br />
etages. daarboven moet <strong>aan</strong> specifieke b<strong>rand</strong>weereisen worden vold<strong>aan</strong>.<br />
door de constructie is het bouwwerk bijzonder transparant. en omdat alles in<br />
het zicht is, ook in principe veilig. de kolommen van 25 bij 25 centimeter, die<br />
bovendien niet ‘middenin’ de garage st<strong>aan</strong>, geven de garage een zeer slanke<br />
uitstraling. de <strong>rand</strong>en zijn afgeschermd door open roosterbalustrades. “desgewenst<br />
kan een gevel van glas, metselwerk, hout of steigerdoek worden <strong>aan</strong>-<br />
gebracht,” aldus campen. “Steigerdoek geeft bovendien de mogelijkheid van<br />
periodiek wisselende gevelreclame. dan hoeft een parkeergarage <strong>aan</strong> de <strong>rand</strong><br />
van de stad ook niet een lelijk ding te zijn. onder meer in nieuwegein bij het<br />
ziekenhuis en in Z<strong>aan</strong>dam bij het stadhuis zijn onze tijdelijke <strong>parkeergarages</strong><br />
gebouwd, die bijna permanent vol zijn.”<br />
de betonplaten komen ook goed tot hun recht op andere plaatsen waar grote<br />
kolomvrije ruimten gecreëerd moeten worden. het draagvermogen is bepaald<br />
conform de nen 6720 en nen 6702 en voldoet <strong>aan</strong> milieuklasse 1. de belasting<br />
door eigen gewicht van de <strong>prefab</strong> ligger en eventuele constructieve druklaag<br />
maakt geen deel uit van de permanente belasting. de sterkteklasse van de <strong>prefab</strong><br />
ligger is b65. de sterkteklasse van de druklaag is b35.<br />
ook betonson kent een systeem om snel (eventueel tijdelijke) <strong>parkeergarages</strong><br />
te bouwen. Jan van haastert: “ons systeem ParkSys is volledig modulair en demontabel.<br />
er zijn twee typen: splitlevel en met hellingb<strong>aan</strong>. maar steeds is de<br />
overspanning 16 meter. het is een volledig betonnen casco met een vierpunts<br />
oplegging.” de verlichting van de parkeergarage is geheel geïntegreerd. in feite<br />
zijn verschillende afmetingen denkbaar. de kosten zijn afhankelijk van specifieke<br />
omstandigheden tussen 5.000 en 7.000 euro per parkeerplaats. en net als<br />
bij vergelijkbare systemen is de afwerking een vrije keus van de architect: van<br />
een eenvoudig roosterwerk tot met klimop begroeide boomstammen, zoals bij<br />
het ziekenhuis van helmond.<br />
21
:ton mei 2008<br />
#1<br />
voor nummer kw505<br />
22
:ton mei 2008<br />
kunstwerk 505 is beter bekend (en berucht vanwege de tijdelijke afsluiting voor vrachtverkeer) als de<br />
hollandse brug. de schakel tussen amsterdam en almere wordt in opdracht van rijkswaterstaat niet<br />
alleen versterkt en voorzien van een nieuw wegdek, de brug wordt ook <strong>aan</strong> weerszijden met 2 meter<br />
verbreed, zodat de vluchtstrook volwaardig kan worden gebruikt. medio maart is Spanbeton in samenwerking<br />
met de bouwcombinatie Strukton-reef begonnen met de montage van de <strong>prefab</strong> betonliggers<br />
van 50 m lengte en 3,2 meter hoogte. Ze wegen 160 ton per stuk. Ze worden, geladen op zware trucks<br />
op pontons, van de productielocatie in koudekerk <strong>aan</strong> den rijn naar muiden gevaren. nummer 1 is hier<br />
op weg. in totaal zullen 14 van dergelijke liggers worden toegepast, waarop 196 speciaal ontworpen<br />
<strong>prefab</strong> betonnen bekistingsplaten (3,6 m lengte, 1,8 m breedte, 0,7 m hoogte, dikte 100 mm) worden<br />
gemonteerd. in een volgende uitgave van b:ton zal dit project uitgebreid worden beschreven.<br />
Ineke Key fotografie, Capelle <strong>aan</strong> den IJssel<br />
23
24<br />
Sneller bouwen dankzij <strong>prefab</strong><br />
balkbodem rukt op<br />
b:ton mei 2008<br />
Prefab balkbodems zijn vooral geschikt voor bouwprojecten waar het gaat om bouwsnelheid en<br />
herhaling van grote <strong>aan</strong>tallen dezelfde bouwelementen. Die kenmerken zijn vooral van belang voor<br />
grotere gebouwen. Maar het ideale constructie-element voor grote projecten kan ook nuttig zijn<br />
voor minder omvangrijke bouwwerken. De balkbodem rukt op. door mathilde van hulZen
:ton mei 2008<br />
Balkbodem in de uitvoering: bij het <strong>aan</strong>brengen van balkbodems kan<br />
voor de <strong>aan</strong>sluiting op kolommen een kopsparing worden gemaakt of een<br />
oplegstrook die in het werk wordt gestort (natte knoop). de balkbodem<br />
kan worden voorzien van een stekwapening <strong>aan</strong> de kopzijde. voor de oplegging<br />
van de breedplaatvloer wordt een vlakke <strong>rand</strong> van 80 mm gemaakt,<br />
de beugels uit de balkbodem worden vervolgens 100 mm vanaf de zijkant<br />
terug geplaatst. een <strong>rand</strong>juk en koppelwapening zijn daardoor overbodig.<br />
10 mm opleggen bij een afwerking van 30 mm kan ook, dan is echter wel<br />
een stempelrij bij de oplegging nodig. voor de montage van de balkbodem<br />
worden kogelkopankers ingestort. na het afstorten en verharden van<br />
de druklaag krijgt de balkbodem zijn defi nitieve sterkte. tijdens de bouw<br />
wordt de bodem waar nodig onderstempeld.<br />
<strong>aan</strong> het bakstenen uiterlijk van het kantorencomplex m<strong>aan</strong>plein van kPn telecom in den haag zie je het niet<br />
af. maar de dertien gebouwen met een totaal oppervlak van 85.000 m2 (opgeleverd in 2000) zijn opgebouwd<br />
uit betonnen kolommen, breedplaatvloeren en balkbodems. een recenter bouwproject waarvoor balkbodems<br />
zijn gebruikt, heet de Zomertuinen. op een voormalig volkstuinencomplex in Spijkenisse realiseert<br />
bam woningbouw drie woongebouwen met daarin 120 koopappartementen. daarnaast komt een modern<br />
woonzorgcomplex dat uit vier verdiepingen bestaat. de bovenste twee verdiepingen bieden plaats <strong>aan</strong> dertig<br />
koopappartementen, daaronder zijn 93 zorgappartementen gesitueerd rondom het wijkservicecentrum.<br />
van een geheel andere orde is het cSg melanchton college in rotterdam, een schoolgebouw met grote zalen<br />
en daardoor fl inke overspanningen.<br />
voor al deze grote gebouwen zijn <strong>prefab</strong> balkbodems in combinatie met breedplaatvloeren gebruikt, om<br />
dat daarmee grotere overspanningen mogelijk zijn en een hogere bouwsnelheid kan worden gerealiseerd.<br />
bovendien levert de combinatie van balkbodem en breedplaatvloer in alle bouwstadia voordelen op: in de engineeringfase<br />
een besparing, tijdens de uitvoering verantwoordelijkheid in één hand en een vereenvoudigde<br />
projectcoördinatie en -voortgang.<br />
door het maken van natte knopen ontstaat een statisch onbepaald liggersysteem met navenante voordelen.<br />
grote <strong>aan</strong>nemers in nederland zijn al lang overtuigd van deze voordelen en gebruiken balkbodems volop.<br />
de neiging om steeds meer <strong>prefab</strong> bouwmaterialen te gebruiken dringt ook door tot de minder omvangrijke<br />
bouwpartijen. Zo zijn bekistingen voor vloeren inmiddels vrijwel verdwenen uit de bouwwereld. naar alle<br />
waarschijnlijkheid zet deze ontwikkeling zich door in de bekistingen voor betonnen balken. daarvoor komen<br />
steeds vaker balkbodems in de plaats.<br />
25
Omdat de wereld kleur heeft.<br />
Bayferrox ® -poederpigmenten, Bayferrox ® -microgranulaat, C-compact<br />
pigmenten. Vloeibare pigmenten en cementzwart, door een onafhankelijk<br />
instituut getest voor zowel gewapend als ongewapend beton. Chroomoxidegroen,<br />
Heucodur ® -pigmenten, Tit<strong>aan</strong>dioxide. Gekwalificeerde<br />
adviezen voor pigmenttoepassingen, doseertechniek.<br />
Kleurpigmenten voor uw project.<br />
Scholz Benelux BV • Tel. 0317-61 70 44<br />
info@scholz-benelux.com • www.scholz-benelux.com
:ton mei 2008<br />
Gladde afwerking: een balkbodem is een ge<strong>prefab</strong>riceerde vlakke betonbekisting voor een betonbalk of<br />
een verzwaarde vloerstrook. in feite gaat het om een halffabrikaat: een dikke ‘breedplaat’ die wordt toege-<br />
past als <strong>prefab</strong> gewapende betonbalk. de balkbodem vormt samen met het in het werk gestorte deel van de<br />
balk een hybride constructie, waarbij de balkbodem de tijdrovende bekisting en de wapening in één gang<br />
<strong>aan</strong>brengt. bij de balkbodem hoort een standaard breedplaatvloer of kanaalplaatvloer. de <strong>prefab</strong> balk is 7 tot<br />
25 cm dik, voorzien van wapening en standaard uitgevoerd met vellingkanten. de uitstekende beugelwapening<br />
smeedt de balk en de vloer tot één geheel. na het <strong>aan</strong>brengen van de balkbodems kan de <strong>aan</strong>nemer in<br />
één gang de breedplaatvloeren <strong>aan</strong>brengen en het benodigde beton erop storten.<br />
het halffabrikaat wordt voornamelijk gebruikt voor de bouw van <strong>parkeergarages</strong> en kantoorgebouwen. naast<br />
een grote kolomvrije overspanning en een hoge bouwsnelheid maken balkbodems het ook mogelijk dat de<br />
verdiepingsvloeren een kleine constructiehoogte nodig hebben en dat er vrijwel geen bekistingwerkzaamheden<br />
op de bouwplaats nodig zijn. ook het uiterlijk van de balkbodem mag er wezen; het product heeft een<br />
gladdere afwerking dan in het werk gestort beton.<br />
Prefab balkbodems hebben daarnaast de voordelen van een fabrieksmatige productie. onafhankelijke keuringsinstanties<br />
certificeren het productieproces vooraf. dat levert een constante kwaliteit op, onder gecontroleerde<br />
omstandigheden. ten opzichte van een constructie uit gestort beton is een <strong>prefab</strong> systeem daardoor<br />
bijzonder bedrijfszeker.<br />
Technische gegevens balkbodem element<br />
Standaard breedte 1000-1200-1500-1800-2400-2700 mm<br />
afwijkende breedte in overleg<br />
maximale plaatlengte ca.10,0 m<br />
dikte tussen 70 – 240 mm; hoger op <strong>aan</strong>vraag<br />
massa 2400 kg/m3 Sterkteklasse beton c28/35; hoger op <strong>aan</strong>vraag<br />
Staalkwaliteit feb 500, productie door komo<br />
gecertificeerde buigcentrale<br />
oplegvlak breedplaatvloervlak tussen 10 en 80 mm<br />
milieuklasse Xc1 t/m Xc4, Xf1 en Xf3<br />
b<strong>rand</strong>werendheid 60-90-120 minuten<br />
Standaard breedte twee vellingkanten<br />
afwijkende breedte één vellingkant<br />
toleranties conform nen 2889<br />
Bouwkundige sparingen zijn beperkt mogelijk (behalve voor kolommen). Het doorvoeren en<br />
instorten van leidingen moet in overleg met de hoofdconstructeur.<br />
27
28<br />
b:ton mei 2008<br />
Een nieuw stalontwerp wint het volgens de ontwikkelaars op kosten, snelheid van bouwen én het<br />
binnenklimaat voor het vee. De boogstal past volledig in het principe van Industrieel, Flexibel en<br />
Demontabel bouwen (IFD). De stal is vrij indeelbaar, indien nodig gemakkelijk te verplaatsen en<br />
wordt met een beperkt <strong>aan</strong>tal <strong>prefab</strong> elementen opgebouwd, waaronder een onderbouw van<br />
<strong>prefab</strong> beton. door ing. e. PiJnaPPelS *
:ton mei 2008<br />
boogstal tot 40% goedkoper dan traditionele stal<br />
ifd voor koeien,<br />
varkens en opdrachtgevers<br />
de eerste boogstal is gebouwd in het limburgse dieteren voor melkveehou-<br />
der harry houben, die er 85 koeien in onderbrengt. Slechts 24 verschillende<br />
<strong>prefab</strong> onderdelen zijn gebruikt om de stal van 35 x 85 te bouwen. de veertien<br />
spanten van vuurvast verzinkt staal, met een hart op hart maat van 5,75 m,<br />
reiken tot 9,5 hoogte. dankzij de relatief geringe hoogte past de boogstal goed<br />
in het landschap. over de spanten is een speciale, ventilerende constructie van<br />
folie en gaas gespannen, die dankzij een grote luchtspouw zorgt voor koelte<br />
zomers en warmte ’s winters. het leidt tot een goed binnenklimaat voor koeien<br />
en mogelijk ook varkens. het systeem is voorts geschikt voor opslag, stalling,<br />
als manege, als drooghal voor biomassa en noem verder maar op.<br />
in het kader van het ifd-demonstratieproject heeft dlv bouw, milieu en tech-<br />
niek uit uden het nieuwe bouwconcept voor rundveestallen ontwikkeld. de<br />
boogstal is opgebouwd uit een onderbouw en bovenbouw. deze zijn onafhan-<br />
kelijk van elkaar te bouwen. ook de fundering van beide is los van elkaar ge-<br />
houden. daardoor ontstaat een grote flexibiliteit in bouw en gebruik. Zowel de<br />
onderbouw als de bovenbouw zijn opgebouwd uit een beperkt <strong>aan</strong>tal <strong>prefab</strong><br />
bouwsegmenten. dit drukt de kostprijs <strong>aan</strong>zienlijk, zorgt voor een grote bouwsnelheid,<br />
en bevordert de onderlinge uitwisselbaarheid. er wordt door harry<br />
houben gerekend op een besparing tot 40% op de bouwsom ten opzichte van<br />
een traditionele stal. de ontwikkelaars g<strong>aan</strong> uit van een gemiddelde besparing<br />
van 25 tot 30%. dat is pas slim boeren én bouwen....<br />
Onderbouw: de onderbouw wordt uitgevoerd als een niet-onderkelderd<br />
<strong>prefab</strong> betonvloersysteem op een strokenfundering. het betreft een nieuwe<br />
systematiek van leggen, waarbij nieuwe types <strong>prefab</strong> vloerelementen voor<br />
loopvloer en ligbox worden geïntroduceerd. tevens worden bepaalde <strong>prefab</strong><br />
onderdelen in de stal geïntegreerd als strokenfundering voor het vloersysteem,<br />
waardoor de efficiëntie tijdens de bouw wordt verhoogd. het plaatsen van pre-<br />
fab betonelementen op een strokenfundering is arbeidstechnisch een stuk<br />
eenvoudiger dan het ter plaatse storten van een niet-onderkelderde stalvloer<br />
met allerlei verschillende oppervlaktestructuren, hoogteverschillen, afschot en<br />
giergootjes. bij de demostal in dieteren zijn vloerelementen met een betonsterkteklasse<br />
c45/55 toegepast. de vloer kan een aslast van 12 ton weerst<strong>aan</strong>.<br />
de duurzaamheid van het zeer dichte beton ga<strong>rand</strong>eert een lange levensduur.<br />
Ligboxen: de uitvoering van de <strong>prefab</strong> ligboxen is in de boogstal gelijk <strong>aan</strong> de<br />
tot op heden toegepaste elementen in andere stallen, echter met een <strong>aan</strong>gepaste<br />
maatvoering van 2,50 m in een binnenrij, en 2,75 m tegen de wanden.<br />
ook het afschot is verhoogd tot 10 cm. de achter<strong>rand</strong> is standaard 15 cm hoog.<br />
een hogere achter<strong>rand</strong> is mogelijk.<br />
Loopvloer met gierafvoer: als loopvloerelementen zijn twee typen loopvloerenafwerking<br />
mogelijk: de ruitprofielvloer of de vlakke vloer met rubber<br />
afwerking. beton is - mits voorzien van de juiste afwerking - een goede ondergrond<br />
voor de klauwen van het vee. een rubber loopvloer geeft een lagere belasting<br />
op de klauw en significant meer koeverkeer op stal. als alternatief voor<br />
de geprofileerde betonvloer is er ook een vlakke betonvloer mogelijk, die van<br />
een rubberen loopvloer kan worden voorzien.<br />
de vloeren liggen op afschot naar het midden, waarbij overtollige gier via een<br />
goot kan afstromen. de vloeren kunnen worden gelegd in breedtes variërend<br />
van 2,50 tot 4,00 m. de ruitprofielvloer heeft een goed beloopbaar profiel. dit<br />
is erg belangrijk bij dichte vloeren. door het afschot en het profiel in de vloer<br />
blijft de vloer schoon en blijven de klauwen droger. de lengtesleufjes worden<br />
schoon geschoven met een kamschuif. Zodoende kan de vloer goed worden<br />
gereinigd.<br />
bij de eerste stal in dieteren is gekozen voor een dichte ruitprofielvloer. de vloer<br />
is voorzien van een speciale profilering die voor het eerst is toegepast.<br />
29
:ton mei 2008<br />
Mestopslag: de mestopslag is buiten de stal. dit komt ten goede <strong>aan</strong> het kli-<br />
maat in de stal. er komt namelijk veel minder mestgeur vrij. bij grotere stallen<br />
is een mestopslag buiten de stal goedkoper dan grote betonnen kelders onder<br />
de stal. bijkomend voordeel is ook dat bij eventuele vergisting er een constante<br />
<strong>aan</strong>stroom van verse mest richting vergister mogelijk is.<br />
Bovenbouw: de bovenbouw bestaat uit een boog met één vrije overspanning.<br />
deze boog is opgebouwd uit 10 rechte tralieliggers, variërend in lengte,<br />
die onder een bepaalde hoek onderling worden gekoppeld. de staalconstructie<br />
is zodanig uitgekiend dat met een minimale hoeveelheid staal kan worden<br />
gebouwd. vandaar ook de doorlopende bogen <strong>aan</strong> de zijkant van de stal. afhankelijk<br />
van de gewenste hoogte <strong>aan</strong> de zijgevel blijft een efficiënt benutbare<br />
netto stalbreedte over. de boogstal komt beschikbaar in overspanningen van<br />
25 tot 50 m breedte. door de beperkte hoogte is er verlies van ruimte <strong>aan</strong> de<br />
zijkant; het resulteert in een effectieve stalbreedte van 19 tot 42 m. ondanks<br />
de grote overspanning kan door de boogvorm de hoogte toch beperkt blijven.<br />
dit is gunstig bij een bestemmingsplan met beperkte nokhoogtes.<br />
Plaatsing folie en ventilatie: de bogen worden voorzien van een strak afgespannen<br />
folie, met <strong>aan</strong> de bovenzijde een strak gespannen ventilatiegaas.<br />
hiermee krijgt de boogstal een vriendelijke groene of grijze uitstraling. door<br />
de combinatie ontstaat een heldere stal, met veel natuurlijke lichtinval, zonder<br />
rechtstreekse zoninstraling of opwarming van de stal. deze combinatie heeft<br />
een zeer positief effect op diergezondheid, vruchtbaarheid en dierenwelzijn.<br />
*ing e. Pijnappels is specialist huisvesting melkvee, verbonden <strong>aan</strong> dlv bouw, milieu &<br />
techniek te uden.<br />
Voordelen IFD boogstal:<br />
• de bouwkosten zijn ca. 25 á 30 % lager dan bij traditionele bouw. hier-<br />
door zijn de huisvestingskosten <strong>aan</strong>zienlijk lager. dit komt de rendabi-<br />
liteit van het bedrijf c.q. veehouderijsector ten goede.<br />
• door de goede geïntegreerde ventilatie in de boogstal is een goede<br />
diergezondheid gega<strong>rand</strong>eerd. tevens wordt in de stal een leefmilieu<br />
gecreëerd met veel licht en lucht. dit komt ten goede <strong>aan</strong> de vruchtbaarheid,<br />
en gezondheid van de dieren.<br />
• door een lagere investering per m2 stalruimte is de keuze voor een groter<br />
oppervlakte per dier goed mogelijk tegen geringe meerkosten.<br />
• de bedrijfsgrootte van de melkveehouderij groeit sterk. daardoor is er<br />
bij nieuwbouw behoefte <strong>aan</strong> grote, brede stallen. bij een breedte van<br />
30 á 35 m resulteert dat traditioneel in een stal met een nokhoogte van<br />
10 á 12 m hoogte. de boogstal kan ondanks de maximale breedte van<br />
50 m met een nokhoogte van 10 meter volst<strong>aan</strong>.<br />
• de uitvoering van dak en gevels is zeer flexibel qua materiaal- en<br />
kleurkeuze. hiermee kan gemakkelijk worden ingespeeld op lokale<br />
omstandigheden. tevens is de uitstraling van het gebouw met de welstandcommissie<br />
in te vullen.<br />
• de onderbouw wordt zo uitgevoerd dat de mest snel uit de stal is. hierdoor<br />
komen er meer mogelijkheden voor de veehouders op het gebied<br />
van mestscheiding en mestvergisting. dit komt de benutting van de<br />
mest ten goede. tevens zal er een reductie van broeikasgassen c.q.<br />
stikstofverbindingen als distikstofoxide (n2o) en stikstofdioxide (no2)<br />
worden gerealiseerd.<br />
• door toepassing van dit bouwconcept vindt een <strong>aan</strong>zienlijke reductie<br />
plaats van gebruikte bouwmaterialen. daardoor wordt ook de hoeveelheid<br />
transport met ca. 55 % beperkt. in het kader van de beperking van<br />
uitstoot broeikasgassen is dit een <strong>aan</strong>zienlijke reductie.<br />
• flexibiliteit in huisvesting en bedrijfsvoering ten gevolge van toekomstige<br />
functiewisseling, uitbreiding of inkrimping; de boogstal is demontabel<br />
en verplaatsbaar. minder kapitaalvernietiging bij toekomstige<br />
bedrijfsve<strong>rand</strong>eringen en -verplaatsingen of <strong>aan</strong>passingen ten gevolge<br />
van gewijzigde regelgeving. de boogstal kan ook eenvoudig worden<br />
toegepast bij verlenging of verbreding van een best<strong>aan</strong>de stal.<br />
• in de toekomst géén sloopwerk en sloopafval. hierin zit een groot<br />
maatschappelijk voordeel. tevens is 80% van de gebruikte bouwmaterialen<br />
later te hergebruiken.<br />
• Snellere en goedkopere bouw dankzij industrialisatie, <strong>prefab</strong>ricage en<br />
beperking diversiteit benodigde elementen.<br />
31
etonnen bruggen<br />
in Zuiderpark:<br />
<strong>prefab</strong> op maat<br />
32<br />
b:ton mei 2008<br />
Vijftien nieuwe bruggen in het Zuiderpark van Rotterdam, veertien voor fietsers en wandelaars en<br />
één voor autoverkeer. Slanke, lichtgebogen bruggen over sloten en vaarten maken elk plekje van het<br />
drastisch opgeknapte park weer bereikbaar. DP6 architectuurstudio won er de Betonprijs 2007 mee<br />
in de categorie bruggen en viaducten. door franS boS
:ton mei 2008<br />
alewijnse vervolgt: “wij zijn uitgekomen op slanke, betonnen bruggen, die ge-<br />
inspireerd zijn door het verleden van het park. de bruggen zijn sober, praktisch,<br />
functioneel en toch fraai vormgegeven.” door een modulair systeem kon <strong>aan</strong><br />
de financiële voorwaarden worden vold<strong>aan</strong>. elke brug heeft landhoofden die<br />
uit <strong>prefab</strong> beton zijn vervaardigd. de basisvorm is gelijk. de dubbel gekromde<br />
elementen zijn van zelfverdichtend beton. omdat de multiplex bekistingen de-<br />
montabel en verstelbaar zijn, konden de landhoofden met één dubbele bekis-<br />
ting worden gemaakt. de kleinste breedte was 150 cm.<br />
Meubelmakers: “de fabrikant, waco lingen beton te bergen op Zoom, heeft<br />
uitstekend werk geleverd,” aldus alewijnse. “als meubelmakers is er <strong>aan</strong> de<br />
mallen gewerkt. het is altijd spannend als het eerste element uit de mal komt.<br />
we hadden wat last van ophoping van de toeslagstof, zwart basalt. dat hebben<br />
ze kunnen oplossen. de bruggen zijn heel licht van kleur, maar om het effect<br />
van de <strong>aan</strong>tasting door vuil te beperken, is de toeslagstof gebruikt.”<br />
op de landhoofden rusten de brugdekken. deze best<strong>aan</strong> uit <strong>prefab</strong> platen en<br />
<strong>rand</strong>elementen met een in het werk gestorte strook. de platen zijn maximaal<br />
twaalf meter lang. daarvoor is gekozen, omdat dit een slanke brug met een<br />
“wij wilden de bruggen - het zijn er in totaal vijftien geworden - soepel in het<br />
landschap laten vallen,” zegt ir. robert alewijnse van het delftse architecten-<br />
bureau. “dat was nog niet zo eenvoudig, omdat geen van de bruggen hetzelfde<br />
was qua lengte. Samen met de delftse constructeur abt is dan ook heel wat<br />
gerekend. de krommingen zijn telkens verschillend vanwege de verschillende<br />
lengtes in combinatie met de wettelijke eisen. de hellingen moeten rolstoel-<br />
vriendelijk zijn. en de <strong>aan</strong>landing is telkens anders: <strong>aan</strong> de ene kant kan een<br />
hoge kade zitten en <strong>aan</strong> de andere kant een lage. ook de breedte verschilt tel-<br />
kens. dat vroeg dus om originele oplossingen.”<br />
dikte van 300 mm oplevert. de delen zijn gestort verbonden. omdat het brug-<br />
dek relatief dun is, zijn de toleranties klein: minder dan twee millimeter.<br />
de gebogen dekken zijn in een stalen mal op een flexibele tafel gegoten. de<br />
rondingen zijn variabel: hoe langer de brug, hoe kleiner de straal van de ronding.<br />
en er zijn bruggen bij waarvan één of meer elementen gebogen zijn en de<br />
rest recht is. de grootste overspanning is 55 meter, de kleinste 14 meter. om<br />
de 12 meter zijn kolommen <strong>aan</strong>gebracht. heel bijzonder zijn de bruggetjes met<br />
zitbankjes <strong>aan</strong> de reling.<br />
Sierlijkheid: “de bruggen hebben door hun vormgeving een soort sierlijkheid,”<br />
zegt alewijnse. “men ervaart een brug vrijwel altijd vanaf de zijkant. bij<br />
het ontwerpen proberen we de sfeer van de plek - in dit geval een stadspark van<br />
meer dan vijftig jaar oud - over te brengen. de gebruikers van het park st<strong>aan</strong><br />
hierbij voorop. we onderzoeken welke specifieke omstandigheden in de omgeving<br />
<strong>aan</strong>wezig zijn en welke materialen daarin passen. we willen eerst goed<br />
begrijpen wat de opgave is en geven daarna pas vorm <strong>aan</strong> de vraag. we hebben<br />
er als studio met onze 25 mensen lol in om doorlopend technische kennis te<br />
verzamelen en die waar nodig toe te passen.” met als resultaat geslaagde en<br />
zelfs bekroonde projecten.<br />
33
GC2<br />
34<br />
GC7<br />
GW1<br />
T4<br />
GC8<br />
T8<br />
T3<br />
T7<br />
T14<br />
T6<br />
T12<br />
GC6<br />
GC1<br />
T13<br />
T5<br />
GC9<br />
T9<br />
T15<br />
T10<br />
GC7<br />
T11<br />
b:ton mei 2008<br />
rechte lijn naar accuraat bouwen<br />
GC5<br />
Tafelconstructie 1<br />
schaal 1: 40<br />
GC4<br />
T1<br />
Tafelconstructie 1<br />
schaal 1: 40<br />
GC2<br />
T2
:ton mei 2008<br />
3d engineering van <strong>prefab</strong> beton:<br />
Het werken met een 3D engineeringpakket biedt voordelen ten opzichte van het werken met een<br />
traditioneel 2D pakket. Doordat de tekenaar in een 3D omgeving werkt en alle onderdelen 1:1<br />
gemodelleerd worden, is goed te zien of wat er wordt gemodelleerd ook werkelijk kan en past.<br />
Dit voorkomt faalkosten. Problemen worden in de voorbereiding gesignaleerd en opgelost. Geen<br />
passingproblemen op de bouwplaats meer. door wim de beer*<br />
Zelfs voor doorgewinterde ingenieurs en tekenaars - ook in de <strong>prefab</strong><br />
betonindustrie - is het even wennen. normaliter werkt de tekenaar altijd in<br />
een plat vlak. bij een 3d pakket wordt niet meer getekend in de zin van lijnen<br />
trekken, maar wordt er gemodelleerd in een 3d omgeving. de weg naar<br />
geschikte productietekeningen blijkt bij gebruik van een 3d pakket wezenlijk<br />
anders te zijn dan bij het gebruik van een 2d pakket. wij hebben dat zelf <strong>aan</strong> den<br />
lijve ondervonden. Sinds een kleine twee jaar voeren wij de detailengineering<br />
van <strong>prefab</strong> beton onderdelen voor diverse projecten en opdrachtgevers uit met<br />
behulp van het 3d engineeringspakket tekla Structures. een onderdeel wordt<br />
samengesteld of gemodelleerd uit één of meerdere volumes. de tekenaar heeft<br />
hiertoe de beschikking over een uitgebreide profielendatabase met vaste en<br />
parametrische profielen. bovendien heeft hij ook zelf de mogelijkheid nieuwe<br />
profielen <strong>aan</strong> te maken en op te sl<strong>aan</strong> in de profielendatabase. door het plaatsen<br />
van profielen in het model en het eventueel toevoegen of uitsnijden daarvan,<br />
kan elke gewenste vorm worden gemaakt.<br />
<strong>aan</strong> elk volume kunnen voorts materiaalkwaliteiten en andere eigenschappen<br />
worden toegekend, die later op de tekeningen of in rapporten terugkomen. is<br />
het element naar wens gemodelleerd, dan kan met behulp van diverse macro’s<br />
worden overgeg<strong>aan</strong> tot het modelleren en <strong>aan</strong>brengen van instortvoorzieningen<br />
en wapening. nadat een element compleet gemodelleerd is, wordt er een<br />
merknummer toegekend en kan de tekening worden gegenereerd. het<br />
toekennen van merk en positienummers wordt niet meer door de tekenaar<br />
ged<strong>aan</strong>, maar na het vergelijken met andere onderdelen in het model door de<br />
software. tekeningen worden automatisch gegenereerd, waarbij de tekenaar<br />
kan opgeven welke <strong>aan</strong>zichten en onderdelen hij wil laten zien. maatvoering<br />
wordt naar wens automatisch of handmatig bijgeplaatst.<br />
Beter in- en overzicht: deze werkwijze leidt ertoe dat de tekenaar meteen<br />
ziet of alles klopt. dit is een groot voordeel ten opzichte van het werken in een<br />
2d omgeving, waar de tekenaar steeds wordt gedwongen in meerdere vlakken<br />
te denken en het overzicht beduidend minder is. geen balken die door elkaar<br />
heen lopen, geen kolommen die te kort of te lang zijn, geen knooppunten waar<br />
de <strong>aan</strong>sluiting niet klopt. dankzij deze 3d voorbereiding worden eventuele<br />
passingproblemen zowel in de fabriek als op de bouw doeltreffend voorkomen.<br />
het modelleren van wapening is ook 1:1, dus met de juiste staafdiameters en<br />
35
We hebben<br />
inmiddels wel<br />
wat opgebouwd<br />
in deze branche.<br />
Volcano Advertising is een full service<br />
reclamebureau met een voorliefde voor<br />
de bouwwereld. Om die reden zijn we<br />
de afgelopen jaren uit-gegroeid tot hét<br />
bureau voor bouwbedrijven en bedrijven<br />
die iets met de bouw te maken hebben.<br />
We bouwen inmiddels <strong>aan</strong> de naam en<br />
het imago van tal van gerenommeerde<br />
bouwers. Zodat zij zich kunnen onderscheiden<br />
van hun concurrenten.<br />
Wordt het niet eens tijd voor een opbouwend<br />
gesprek?<br />
Postbus 4768 4803 ET Breda<br />
Tel 076 560 88 44 Fax 076 560 88 40<br />
E-mail info@volcanoadvertising.com
:ton mei 2008<br />
buigstralen. dit geeft een accurate weergave van de situatie in de mal of op<br />
de bouw en tevens de mogelijkheid tot het opstellen van correcte buig- en<br />
knipstaten of digitale bestanden voor het <strong>aan</strong>sturen van wapeningsmachines.<br />
wijzigingen in het model worden direct verwerkt in alle op het gewijzigde<br />
onderdeel betrekking hebbende tekeningen en rapporten. er hoeft dus maar<br />
op één plaats te worden gewijzigd. de tekening is altijd een 1:1 weergave van<br />
het model, de tekening zelf is inhoudelijk niet te wijzigen. alle vormwijzigingen<br />
of anderszins worden in het model verwerkt. na nummeren, wat feitelijk het<br />
updaten van de tekening is na wijzigen van het model, kan de tekening weer<br />
worden geopend.<br />
er zijn een groot <strong>aan</strong>tal macro’s of componenten beschikbaar die de productie<br />
van de tekenaar <strong>aan</strong>zienlijk kunnen doen toenemen. veel gebruikte onderdelen,<br />
details en verbindingen kunnen hiermee snel worden gemodelleerd. wijzigt<br />
er later iets <strong>aan</strong> deze onderdelen, dan kan de component worden <strong>aan</strong>gepast,<br />
waarna alle hiermee in het model geplaatste onderdelen in het model<br />
tegelijkertijd zijn <strong>aan</strong>gepast. deze componenten kunnen ook door de gebruiker<br />
zelf worden gemaakt, wat bij standaarddetailleringen en oplossingen erg<br />
handig is. alle informatie wordt in één database opgeslagen en is in de vorm<br />
van tekeningen, lijsten of rapporten oproepbaar. alles wat <strong>aan</strong> informatie in het<br />
model wordt gestopt, is er ook weer uit te halen.<br />
Veel wegen: in theorie biedt 3d modelleren zowel gemak als verbetering.<br />
wordt dit in de praktijk gestaafd bij de projecten die tot dusverre op deze<br />
wijze zijn uitgewerkt? het hangt uiteraard van de stand van zaken van het<br />
beschikbare 3d pakket af. Zo heeft genoemd pakket weliswaar een groot<br />
markt<strong>aan</strong>deel, maar wordt er nog volop ontwikkeld <strong>aan</strong> de betonmodule.<br />
vooral het toewijzen van merknummers blijkt nogal eens problemen op te<br />
leveren en ook op tekeningenniveau valt er nog één en ander te verbeteren.<br />
bij elke update worden verbeteringen en klantenwensen doorgevoerd, zodat<br />
er thans goed en vlot met het pakket te werken is. wel blijkt in de praktijk<br />
dat er veel wegen zijn om tot het gewenste resultaat te komen, waarbij<br />
nogal eens een verkeerde afslag kan worden genomen. al doende leert men.<br />
met support van de leverancier en met vallen en opst<strong>aan</strong> komt men tot het<br />
gewenste resultaat. het modelleren gaat steeds vlotter en er worden telkens<br />
nieuwe mogelijkheden en onmogelijkheden geprobeerd. het genereren van<br />
rapporten, hoeveelhedenstaten, tekeningenlijsten, buigstaten en dergelijke<br />
is allemaal mogelijk, wapeningsmachines kunnen digitale bestanden uit de<br />
software ontvangen, zodat het maken van buig- en knipstaten in de toekomst<br />
tot het verleden gaat behoren.<br />
inmiddels is de engineering van <strong>prefab</strong> onderdelen voor een groot <strong>aan</strong>tal<br />
projecten, cascobouw, woningbouw en infra, op deze wijze in 3d opgezet.<br />
de beschreven voordelen zijn duidelijk voelbaar. we hebben stellig het idee<br />
dat we dankzij 3d engineering in combinatie met <strong>prefab</strong> beton de faalkosten<br />
in de bouw krachtig <strong>aan</strong> het beteugelen zijn. dat is een 2d rechte lijn die we<br />
kaarsrecht moeten blijven volgen. op weg naar een accurate bouw.<br />
*wim de beer is directeur van Precast engineering bv<br />
37
alternatieve energiebron<br />
ideaal in combinatie<br />
met lichtbeton<br />
lichtbeton is nog een tamelijk onbekend product in de huidige bouwwereld,<br />
maar is wel bij uitstek een geschikt product in combinatie met een alternatieve<br />
warmtebron. lichtbeton of ook wel leca (light expanded clay aggregate) is<br />
een bouwproduct dat in de Scandinavische landen veel wordt toegepast. in de<br />
Scandinavische landen kiest men zeer bewust dit product met name om de fysische<br />
eigenschappen, te weten: isolerend, warmteaccumulerend en vochtregulerend.<br />
nog een bijkomend en belangrijk voordeel is dat men er fabrieksmatig<br />
grote <strong>prefab</strong> bouwelementen van kan produceren, waardoor er meer kan<br />
worden gebouwd in een kortere tijd. ideaal als je als land lange periodes kent<br />
waarin buiten op de bouwplaats niet of onder zeer slechte weersomstandigheden<br />
wordt gewerkt.<br />
in basis is lichtbeton een beton waar het traditionele grind wordt vervangen<br />
door geëxpandeerde kleikorrels. deze kleikorrel, die ook wordt toegepast in de<br />
hydrocultuur, vormt een basis waardoor de specifieke eigenschappen van lichtbeton<br />
sterk zijn voor toepasbaarheid bij alternatieve warmtebronnen. de ‘grind<br />
vervangende kleikorrel’ in combinatie met het productieproces is de belangrijkste<br />
reden waardoor lichtbeton zijn specifieke eigenschappen verkrijgt. de eigenschappen<br />
als hoog isolerend, vochtregulerend en warmteaccumulerend verkrijgt<br />
het lichtbeton door de geëxpandeerde kleikorrel. het feit dat de eigenschappen<br />
van de korrel goed tot zijn recht komen, ontstaat door het productieproces. in<br />
tegenstelling tot normaal beton wordt bij het productieproces van lichtbeton de<br />
beton niet verdicht door middel van trillen, maar door een walstechniek.<br />
38<br />
b:ton mei 2008<br />
Een veel besproken onderwerp op dit moment is onze behoefte <strong>aan</strong> energie en de kleiner wordende<br />
voorraden fossiele b<strong>rand</strong>stoffen. Zeker met de huidige olieprijzen van meer dan $ 110,- per vat is het<br />
verstandig om te kijken hoe de warmtebehoefte in woningen en gebouwen anders geregeld zou kunnen<br />
worden en het verbruik van fossiele b<strong>rand</strong>stof drastisch zou kunnen worden gereduceerd. Het<br />
beste is gebruik te maken van duurzame energiebronnen. Maar niet alleen de energiebron is bepalend<br />
voor de uiteindelijke behaaglijkheid in het gebouw of de woning. De keuze van het te gebruiken bouwmateriaal<br />
kan hierbij van veel betekenis zijn. Niet alleen temperatuur maar ook de relatieve luchtvochtigheid<br />
is van belang voor het wooncomfort. door ing. a.h. koning*<br />
Onmiskenbare voordelen: eigenschappen die kenmerkend zijn voor lichtbeton<br />
worden in de dagelijkse praktijk nog onvoldoende erkent. bij de keuze<br />
van het materiaal wordt in de meeste gevallen gekeken naar de prijs en naar<br />
de bekendheid met het bouwmateriaal. voor lichtbeton zou je dus ook kunnen<br />
stellen dat ‘wat de boer niet kent, dat eet hij niet’ van toepassing is. en<br />
‘<strong>aan</strong>gezien de boer het niet kent’, is het de zorg van de producenten dat de<br />
bekendheid groter wordt. temeer daar de voordelen voor de woonconsument<br />
onmiskenbaar zijn. optimaal comfort in een woning wordt verkregen door de<br />
temperatuur en relatieve vochtigheid constant te houden. door toepassing van<br />
de geëxpandeerde kleikorrel wordt dit sterk positief beïnvloed. de vochtregulering<br />
van de geëxpandeerde kleikorrel is enorm te noemen. de korrel met zijn<br />
open structuur kan heel goed water, dus vocht, absorberen maar bindt deze<br />
niet. bij een hoge relatieve vochtigheid neemt het lichtbeton element eenvoudig<br />
het vocht op en geeft dit, zodra de luchtvochtigheid weer daalt, terug. in<br />
vergelijking met het traditionele grindbeton zien we hier een groot verschil,<br />
immers grindbeton neemt bijna geen vocht op. bij kalkzandsteen is het nadeel<br />
dat het product wel vocht opneemt maar dat het kalk ook bindt. daarom geeft<br />
kalkzandsteen nooit al het opgenomen vocht terug en neemt het vocht op uit<br />
zijn omgeving, ook bij geringe luchtvochtigheid.<br />
de toepassing van alternatieve warmtebronnen heeft als gevolg dat men een<br />
zogenaamde laagtemperatuurverwarming krijgt. hierbij is het van belang dat
:ton mei 2008<br />
de dag- en nachtfluctuatie van de temperatuur zo gering mogelijk is. omdat<br />
lichtbetonwanden sterk warmteregulerend zijn, geven zij van nature, zodra de<br />
temperatuur in een woning daalt, als eerste hun opgenomen warmte weer terug<br />
<strong>aan</strong> de omgeving. hierdoor kan de laagtemperatuurverwarming, ondanks<br />
zijn trage start, toch comfort geven en worden de dalingen in de ruimtetemperatuur<br />
verkleint. om het milieu zo min mogelijk te belasten en niet onnodig<br />
energie te verbruiken, is een goede isolatie van woningen en gebouwen noodzakelijk.<br />
met toepassing van lichtbeton is de rc-waarde te verbeteren met meer<br />
dan 4%, zonder extra kosten.<br />
Comfortabel wonen: wellicht is het met de huidige maatschappelijke discussie<br />
en de wens om woningen te voorzien van energielabels van belang om<br />
de keuze van een bouwmateriaal niet alleen te laten afhangen van de prijs en<br />
bekendheid van het materiaal. er is een zeer goed alternatief waarbij op meerdere<br />
aspecten voordelen te behalen zijn: energieverbruik, duurzaamheid van<br />
het product, hoog bouwtempo en minimale arbeid op de bouwplaats. als laatste<br />
voordeel wordt er een comfortabel gebouw voor de uiteindelijke gebruiker<br />
gerealiseerd.<br />
Productie van lichtbeton vindt plaats in fabrieken waar in geconditioneerde<br />
ruimtes wordt gewerkt. hierdoor kan er gedurende het gehele jaar elementen<br />
worden geproduceerd. met name in nederland, waar op dit moment de discussie<br />
volop <strong>aan</strong>wezig is hoe te kunnen voldoen <strong>aan</strong> onze woningbehoefte met<br />
een afname in het arbeidspersoneel op de bouwplaats, is meer industrieel bouwen<br />
op zijn plaats. omstreeks 1990 is lichtbeton in nederland geïntroduceerd<br />
door de heren h. meijer en b. koning, de één industrieel/betonproducent en de<br />
ander <strong>aan</strong>nemer pur sang. beiden hadden het vertrouwen dat voor dit product<br />
markt zou moeten zijn in nederland. een visie die geënt was op (1) het dalende<br />
bestand wat betreft het bouwplaatspersoneel, (2) een blijvende hoge woningbehoefte<br />
moeilijk realiseerbaar met traditionele bouwmethodieken en (3) een<br />
ve<strong>rand</strong>ering in energie en milieu naar de toekomst.<br />
Groei: in 1990 is gestart met een minimale productiecapaciteit van ca. 15.000<br />
m² op jaarbasis. dat de behoefte <strong>aan</strong> het product en de marktvraag zouden<br />
g<strong>aan</strong> toenemen is inmiddels duidelijk. medio 2008 zijn er meerdere producenten<br />
die een gezamenlijk productiecapaciteit bezitten van ca.1.000.000 m².<br />
hiermee kan 7% van de totaal benodigde vierkante meters in de bouw worden<br />
voorzien. momenteel wordt nog maar ca. 3% van de bouw uitgevoerd in lichtbeton.<br />
lichtbeton wordt in nederland met name toegepast voor het <strong>prefab</strong>riceren<br />
van dragende wanden ten behoeve van woningbouw. het product is ook<br />
toepasbaar bij kleinere utiliteitsbouw. van belang hierbij is de hoogte van het<br />
uiteindelijke gebouw en de overspanning van de vloeren.<br />
lichtbeton wordt geproduceerd van een handdroog mengsel dat wordt ver-<br />
dicht middels een wals. de wandelement worden op stalen productietafels<br />
opgebouwd. in de wandelementen worden de voorzieningen ten behoeve van<br />
sparingen, elektra, waterleiding en overige installatie volledig opgenomen,<br />
zodat op de bouwplaats een minimale arbeidsintensieve procesgang ontstaat.<br />
nadat de mallen zijn opgebouwd, wordt door middel van een betonverdeler de<br />
mal gevuld. Zodra de mal voor de helft met het mengsel is gevuld, wordt een<br />
standaard wapeningsnet <strong>aan</strong>gebracht. deze wapening dient voor versterking<br />
van de wand tijdens het lossen van de mallen, het transport naar de bouwplaats,<br />
de montage en uiteindelijk tegen de mogelijke krimp van beton. eenmaal op<br />
de bouwplaats worden de elementen met behulp van een bouwkr<strong>aan</strong> gelost<br />
en worden ze direct op de uiteindelijke plaats gemonteerd. hierdoor worden<br />
geen kostbare manuren verspild door eerst een tussenopslag. afhankelijk van<br />
de grootte van een woning kunnen productiesnelheden op de bouwplaats worden<br />
gerealiseerd van meerderen woningen op één dag.<br />
Interessante warmtebron: bij toepassing van alternatieve energiebronnen,<br />
waarvoor in de meeste gevallen een warmtepompinstallatie wordt gebruikt,<br />
ontstaat een zogenaamde laagtemperatuurverwarming. toepassing<br />
van vloer- en wandverwarming is dan bij uitstek de meest geschikte methode<br />
om de warmte in de woning te krijgen. ook hier heeft bouwen met lichtbeton<br />
voordelen omdat zonder onnodige verstoring van het productieproces de slangen<br />
kunnen worden opgenomen in de wanden, zodat deze als radiator fungeren.<br />
door het warmteaccumulatief vermogen van lichtbeton ontstaat tevens<br />
de mogelijkheid om de wand toe te passen als buitenblad en dit buitenblad<br />
vervolgens te gebruiken als zogenoemde warmtebron.<br />
elbement bv, producent van lichtbeton, heeft dit gerealiseerd in een proefwo-<br />
ning die is gebouwd in Zutphen. voor deze woning is 28 m² buitenspouwblad<br />
gebruikt om als warmtebron te dienen. uit het experiment is naar voren geko-<br />
men dat een warmtewand in combinatie met een totale constructie van licht-<br />
beton afdoende functioneel is. gelet op de huidige maatschappelijk discussies<br />
omtrent co 2 uitstoot, duurzame energie, milieu en de woningbehoefte in ne-<br />
derland heeft lichtbeton zeker toekomst in het nederlandse bouwproces.<br />
*ing. a.h. koning is algemeen directeur van elbement bv.<br />
39
Je doet <strong>aan</strong> innovatie of je doet het niet. Er is geen halfslachtige manier<br />
om nu en dan een idee te lanceren, vervolgens roepen dat je als partij<br />
in de bouwnijverheid innovatief bent, maar dan toch steeds weer<br />
terugvallen op het traditionele denken en doen. “Bij innoveren hoort<br />
ondernemen, je nek uitsteken. De techniek vertalen in een product en<br />
dit product verkopen. Het liefst samen met een <strong>aan</strong>tal enthousiaste<br />
partijen die in die innovatie geloven.” door Paul engelS<br />
40<br />
b:ton mei 2008
:ton mei 2008<br />
miljarden euro’s is relatief begrip voor bewoonbaar nederland<br />
‘bij innoveren<br />
hoort je nek uitsteken’<br />
ir. dil tirimanna is directeur/senior adviseur van fdn engineering bv uit am-<br />
sterdam en rotterdam. het twaalftal (civiel)technici van dit bureau, regelmatig<br />
<strong>aan</strong>gevuld met tu afstudeerders, is dagelijks bezig met constructieve adviezen<br />
en berekeningen. “wij zijn ingenieurs die met beide benen op de grond st<strong>aan</strong>.<br />
tegelijkertijd kunnen wij ook gek doen. we besteden bijvoorbeeld een flink<br />
deel van onze tijd <strong>aan</strong> ideeën en onderzoek naar innovaties. een bedrijf dat fat-<br />
soenlijk innoveert, moet op z’n minst 5% van de tijd bezig zijn met vernieuwing.<br />
Je bent écht innovatief als dat percentage tussen de 5 en 10% ligt. wij zitten<br />
vaak tegen de 20% <strong>aan</strong>. niet omdat we per se ideeën willen spuien, maar omdat<br />
we als ondernemer kansen uitwerken voor nieuwe producten. dat zou de bouw<br />
ook moeten doen.”<br />
Juist die focus op levensvatbare producten betekent voor fdn een selectie van<br />
ideeën. Zo zijn <strong>prefab</strong> kabelgoten voor het trottoir ontwikkeld, zijn drijvende<br />
steigers en golfbrekers gerealiseerd en is men thans volop bezig met het bouwen<br />
van modulaire, onderhoudsvrije bruggen. Stuk voor stuk in <strong>prefab</strong> beton.<br />
tirimanna legt uit: “ten eerste g<strong>aan</strong> we in de toekomst absoluut toe naar meer<br />
<strong>prefab</strong>ricage. dat is zeker. ten tweede gaat zeer hogesterktebeton daarin een<br />
voorname rol spelen. met name vezelversterkt beton, dat zeer duurzaam is, zeer<br />
onderhoudsarm en waarmee je ook nog eens slanke constructies kunt maken.<br />
Staal is te duur geworden als materiaal. het is net als hout ook niet zo onderhoudsarm<br />
als vezelversterkt beton. geen wapening, maar een ge<strong>prefab</strong>riceerde,<br />
slanke constructie van zeer hogesterktebeton. denk daarbij <strong>aan</strong> een b200.”<br />
Lange termijn telt: die kant gaat het volgens de civiel ingenieur op. tenminste,<br />
als nederland door gaat krijgen dat vernieuwende en hoogwaardige<br />
constructies en besparing op onderhoud van wezenlijk belang zijn. of je het<br />
nu hebt over <strong>prefab</strong> kabelgoten die gedurende 30 jaar een besparing van 30%<br />
opleveren omdat je geen graafwerk meer hebt of over drijvende constructies<br />
voor woningen en kustverdediging, nederland zal vooraf moeten investeren.<br />
“we zullen naar de lange termijn moeten kijken. maar ja, alles moet nu bijna<br />
gratis en daarom wordt naar de korte termijn gekeken. echter, miljarden euro’s<br />
investeren is een relatief begrip als je naar de lange termijn van een bewoonbaar<br />
nederland kijkt.”<br />
nederland zal moeten wennen <strong>aan</strong> lange termijn investeringen, inclusief de inzet<br />
daarbij van vernieuwende producten en systemen. “ik neem niemand iets<br />
kwalijk als ons land dat nog mondjesmaat doet. bij de deltawerken was sprake<br />
van grote risico’s en toen werd er volop geïnnoveerd. nu is er een plan voor<br />
ondergrondse bebouwing onder de amsterdamse grachten. in 2002 hebben<br />
wij op onze website al het idee gelanceerd om het parkeren onder de grachten<br />
te realiseren. het gaat niet om de ideeën, het gaat er om hoe een goed idee tot<br />
een goed product komt en goed wordt verkocht. daar kan wel eens vijftig jaar<br />
overheen g<strong>aan</strong>, maar het komt er uiteindelijk wel.”<br />
41
ouwspecialisten<br />
bouwspecialisten<br />
Specialisten in betontechniek<br />
Specialisten in betontechniek<br />
Vilton B.V., Nederlands grootste producent en leverancier van constructieve en<br />
Vilton waterkerende B.V., Nederlands bouwmaterialen, grootste is producent een samenwerking en leverancier <strong>aan</strong>geg<strong>aan</strong> van constructieve met Pfeifer en<br />
waterkerende GmbH, producent bouwmaterialen, van transportankersystemen, is een samenwerking verbindings- <strong>aan</strong>geg<strong>aan</strong> en bevestigings-<br />
met Pfeifer<br />
technieken GmbH, producent welke wereldwijd van transportankersystemen, worden toegepast in verbindings- de betonindustrie. en bevestigingstechnieken<br />
welke wereldwijd worden toegepast in de betonindustrie.<br />
Beide bedrijven zijn zeer innovatief en oplossingsgericht waardoor unieke<br />
Beide concepten bedrijven worden zijn ontwikkeld. zeer innovatief en oplossingsgericht waardoor unieke<br />
concepten worden ontwikkeld.<br />
rondebeltweg 42 almere - postbus 50350 - 1305 aj almere nederland - t: 036 521 0521 - f: 036 521 0 531<br />
rondebeltweg 42 almere - postbus 50350 - 1305 aj almere nederland - t: 036 521 0521 - f: 036 521 0 531<br />
www.vilton.nl info@vilton.nl<br />
www.pfeifer.de<br />
www.vilton.nl info@vilton.nl<br />
www.pfeifer.de
n<br />
ten<br />
uur<br />
b:ton mei 2008<br />
Concrete toepassingen: het gaat ook sneller als meerdere partijen zich ach-<br />
ter een ontwikkeling scharen. fdn heeft inmiddels zelf producten ontwikkeld<br />
en gebouwd. de <strong>prefab</strong> kabelgoten zijn er en hebben recent de innovatieprijs<br />
van de gemeente amsterdam gewonnen. “wethouder lodewijk asscher toon-<br />
de zich heel enthousiast. er wordt gesproken over daadwerkelijke toepassing<br />
van de kabelgoten. het is een prima modulair systeem voor laag- en midden-<br />
De goot is geschikt voor de plaatsing van midden en<br />
spanningkabels. we kunnen alles onder de stoep ordenen en gemakkelijk be-<br />
laagspanningskabels, telecom en CAI kabels. Onder<br />
reiken in geval van onderhoud of nieuwe kabels. de standaard elementen van<br />
telecomkabels worden alle kabels ten behoeve van<br />
1,5 meter worden<br />
telecommunicatie<br />
in onze opdracht door<br />
en internet<br />
betonfabriek<br />
verst<strong>aan</strong>.<br />
nichtevegt<br />
Met<br />
en<br />
CAI<br />
den<br />
kabels<br />
boer<br />
beton vervaardigd.” worden de kabels voor radio en tv bedoeld. Door de<br />
<strong>aan</strong>sluitingen <strong>aan</strong> beide zijdes van de kabelgoot kan<br />
ook de straatverlichting er op worden <strong>aan</strong>gesloten.<br />
2 e prijs winnaar<br />
Amsterdamse<br />
Innovatie Trofee<br />
2007<br />
Trottoir kabelgoot<br />
De kabelgoot is geschikt voor rechte stukken tracé. Voor<br />
de bochten kunnen mantelbuizen toegepast worden. De<br />
hoogteligging van de kabels in de goot is dusdanig dat dit<br />
geen problemen geeft.<br />
De vrijwel onbeperkte mogelijkheden voor tegelmotieven<br />
op de dekplaat maakt de trottoir kabelgoot bijzonder<br />
geschikt voor winkelstraten. Toepassing in een woonwijk<br />
is natuurlijk ook mogelijk.<br />
DIMENSIES<br />
fdn geeft Trottoir daar zelf Deopdracht goot heeft Kabelgoot<br />
toe een onder inwendig het motto oppervlak ‘als zich geen van 610 partners bij 270 <strong>aan</strong>mm<br />
dienen, De doen trottoirwij kabelgoot het zelf’. is een “dat goot kost waarin veel alle tijd kabels en geld. onder maar het trottoir we geloven kunnenerin. worden Zo<br />
geplaatst afgesloten door een dekplaat waarin een trottoirmotief is verwerkt.<br />
willen we nu 1 op 1 de modulaire brugdekken bouwen op het terrein van de tu<br />
delft. ons niet beperken tot onderzoekrapporten, maar in de hoogst mogelijke<br />
2 .<br />
Hierin kunnen de kabels in 4 gescheiden groepen geplaatst<br />
worden. De goot is opgebouwd uit elementen met een lengte<br />
van 1,5 meter. Elk gootelement weegt ongeveer 600 kg.<br />
betonkwaliteit (b200,<br />
De goot<br />
vezelversterkt)<br />
wordt afgesloten<br />
liggen er<br />
met<br />
straks<br />
dekplaten.<br />
brugdelen<br />
De<br />
van<br />
oppervlakte<br />
3,5 meter<br />
inwendige breedte, vangeschikt een dekplaat voor diverse is 1500verkeerscategorieën bij 750 mm belasting. de<br />
brugdelen <strong>aan</strong> elkaar koppelen tot de gewenste lengte en je hebt een sterke, onderhoudsarme<br />
brug. door ze daadwerkelijk te vervaardigen ervaar je de maakbaarheid,<br />
werk je naar optimalisatie en kun je ze in de praktijk beproeven.”<br />
2 . Op deze dekplaat kan<br />
een willekeurig tegelmotief worden <strong>aan</strong>gebracht. De massa<br />
van een dekplaat is ongeveer 300 kg. Deze massa maakt het<br />
deksel vandalismebestendig. Het deksel kan echter nog wel<br />
eenvoudig gelicht worden met een kleine kr<strong>aan</strong>.<br />
Drijvende woonwijken: de derde concrete vernieuwing betreft drijvende<br />
betonelementen. in griekenland is een drijvende golfbreker van <strong>prefab</strong> beton<br />
toegepast. andere landen hebben interesse getoond. de drijvende steigers<br />
zijn ook productiegereed. “we hopen op partners in deze. als ik bedenk dat<br />
wij straks woonwijken op drijvende betonlichamen moeten bouwen, dan zie<br />
ik grote dokken voor mij waar die drijvende <strong>prefab</strong> betonconstructies industrieel<br />
worden vervaardigd. dat kan toch feitelijk niet met in situ beton op een<br />
bouwplaats? dan heb je de grootste moeite om alles recht te krijgen bovenop<br />
de polystyreenblokken. in Japan best<strong>aan</strong> plannen voor drijvende steden en is<br />
een proef ged<strong>aan</strong> met een drijvend vliegveld van 1 km lengte. ons land zal niet<br />
achterblijven. niet over 10 of 20 jaar, maar misschien wel over 50 jaar.”<br />
ir. dil tirimanna hoopt dat de eerste succesvolle innovaties van fdn bouwers,<br />
fabrikanten en opdrachtgevers zullen <strong>aan</strong>zetten om te participeren in innovatie.<br />
“we zijn een klein bureau Figuuren 1 mede Doorsnede daardoor kabelgoot loopt het proces met devaak <strong>aan</strong>wezige te langzaam<br />
vanwege benodigd kabels investeringskapitaal. in de goot. maar of het nu linksom of rechtsom<br />
moet, we blijven werken <strong>aan</strong> innovatieve producten. gewoonweg omdat er<br />
nog heel veel uit een toekomstgericht product als <strong>prefab</strong> beton te halen is.”<br />
MSK = Middenspanningskabels<br />
LSK = Laagspanningskabels<br />
Telecom = Telefoon en internet<br />
CAI = Centrale Antenne Inrichting<br />
laagspanningskabels, telecom en CAI kabels. Onder<br />
telecomkabels worden alle kabels ten behoeve van<br />
telecommunicatie en internet verst<strong>aan</strong>. Met CAI kabels<br />
worden de kabels voor radio en tv bedoeld. Door de<br />
<strong>aan</strong>sluitingen <strong>aan</strong> beide zijdes van de kabelgoot kan<br />
ook de straatverlichting er op worden <strong>aan</strong>gesloten.<br />
De kabelgoot is geschikt voor rechte stukken tracé. Voor<br />
de bochten kunnen mantelbuizen toegepast worden. De<br />
hoogteligging van de kabels in de goot is dusdanig dat dit<br />
geen problemen geeft.<br />
De vrijwel onbeperkte mogelijkheden voor tegelmotieven<br />
op de dekplaat maakt de trottoir kabelgoot bijzonder<br />
VOORDELEN<br />
geschikt voor winkelstraten. Toepassing in een woonwijk<br />
• Gemakkelijk en snel bijleggen van nieuwe kabels,<br />
is natuurlijk ook mogelijk.<br />
repareren van kabels en verwijderen van oude kabels<br />
• Het trottoir ligt er na afloop van een ingreep weer als<br />
DIMENSIES<br />
nieuw bij<br />
De goot heeft een inwendig oppervlak van 610 bij 270 mm<br />
• Geen beschadigingen <strong>aan</strong> kabels meer door reparaties<br />
<strong>aan</strong> leidingen<br />
• Kabels zeer overzichtelijk in de grond <strong>aan</strong>wezig<br />
• Bescherming van boomwortels bij onderhoud<br />
2 .<br />
Hierin kunnen de kabels in 4 gescheiden groepen geplaatst<br />
worden. De goot is opgebouwd uit elementen met een lengte<br />
van 1,5 meter. Elk gootelement weegt ongeveer 600 kg.<br />
De goot wordt afgesloten met dekplaten. De oppervlakte<br />
van een dekplaat is 1500 bij 750 mm<br />
BEHEER EN FINANCIERING<br />
Aanbevolen wordt deze beide taken door de gemeente<br />
te laten volbrengen. Omdat de kabelgoot meerdere en<br />
wisselende gebruikers heeft zal een het geheel overziend<br />
org<strong>aan</strong> het beheer moeten opnemen. De gemeente kan deze<br />
rol goed vervullen.<br />
2 . Op deze dekplaat kan<br />
een willekeurig tegelmotief worden <strong>aan</strong>gebracht. De massa<br />
van een dekplaat is ongeveer 300 kg. Deze massa maakt het<br />
deksel vandalismebestendig. Het deksel kan echter nog wel<br />
eenvoudig gelicht worden met een kleine kr<strong>aan</strong>.<br />
Voor de financiering wordt <strong>aan</strong>bevolen dat de gemeente<br />
de kabelgoot in eerste instantie betaalt en vervolgens de<br />
gebruiksrechten verkoopt <strong>aan</strong> de nutsbedrijven. In de<br />
gemeente Rotterdam wordt dit principe reeds toegepast<br />
voor de utility ducts. De kosten van de gebruiksrechten<br />
zijn hier gebaseerd op het ‘niets meer dan anders’ principe,<br />
wat inhoudt dat de kosten die de nutsbedrijven in een<br />
conventionele situatie kwijt waren geweest in rekening<br />
worden gebracht.<br />
Figuur 1 Doorsnede kabelgoot met de <strong>aan</strong>wezige<br />
kabels in de goot.<br />
MSK = Middenspanningskabels<br />
LSK = Laagspanningskabels<br />
Telecom = Telefoon en internet<br />
CAI = Centrale Antenne Inrichting<br />
Figuur 2 Trottoir kabelgoot<br />
43<br />
VOORD<br />
• Gema<br />
repar<br />
• Het t<br />
nieuw<br />
• Geen<br />
<strong>aan</strong> le<br />
• Kabe<br />
• Besch<br />
BEHEE<br />
Aanbev<br />
te laten<br />
wissele<br />
org<strong>aan</strong><br />
rol goed<br />
Voor de<br />
de kabe<br />
gebruik<br />
gemeen<br />
voor de<br />
zijn hie<br />
wat inh<br />
conven<br />
worden<br />
Figuu
Vrijheid van beton gebruikt in Delftse woongevel<br />
bureau kroner uit den haag kreeg van vestia uit delft de opdracht om een<br />
woongebouw met 24 kleinschalige appartementen voor ex-psychiatrische<br />
patiënten te ontwerpen. architect mark graafl and legt uit: “we hebben af<br />
en toe een wat grote mond door te stellen dat wij op een snelle en goedkope<br />
manier fraaie en hoogwaardige stadswoningen op best<strong>aan</strong>de locaties kunnen<br />
realiseren. dat maken wij regelmatig waar door voor dergelijke stedelijke invullocaties<br />
gebruik te maken van <strong>prefab</strong> betoncasco’s, waar mogelijk compleet<br />
met <strong>prefab</strong> betongevels. maar dan krijg je op basis van dat statement ook de<br />
uitdaging voorgeschoteld om iets te verzinnen voor een moeilijke locatie <strong>aan</strong><br />
de brasserskade in den haag, waar voorheen een portiekfl at stond. op deze<br />
zwaar geluidsbelaste en pal op de zon gelegen locatie moet je dan een markant<br />
woongebouw ontwerpen, met zeer kleine eenheden en met gemeenschappelijke<br />
ruimten voor het sociale contact. de moeilijke locatie vroeg om een doordachte<br />
gevel. bovendien wilden wij de gevel architectonisch benutten in het<br />
spanningsveld tussen de beslotenheid en veilige individuele woonplek voor de<br />
patiënten versus het beoogde contact met de buitenwereld. het moest een<br />
gevel met letterlijk en fi guurlijk meerdere dimensies worden.”<br />
ook hier kwam vrij snel het idee van <strong>prefab</strong> beton naar voren. vanwege de<br />
verkeersbelasting was in de eerste plaats een ‘dove’ gevel vereist. “dankzij de<br />
44<br />
b:ton mei 2008<br />
Het kan natuurlijk uiterst ingewikkeld worden gemaakt om een gevel een karakteristieke uitstraling te<br />
geven. Een overdaad <strong>aan</strong> tierlantijntjes, complexe detailleringen in materialen die zich daar nauwelijks<br />
voor lenen of de duurste materialen uit Verwegistan. Het kan echter ook simpel en toch verrassend.<br />
Door de vormvrijheid van het materiaal beton te gebruiken. Dat bewijst het vrijst<strong>aan</strong>de woongebouw<br />
‘De Vrije Bras’ in Delft met z’n markante architectuur, waaronder kenmerkende, getordeerde <strong>prefab</strong><br />
betonnen gevelelementen. door Paul engelS<br />
massa van beton konden wij de zware geluidsnorm halen. overigens zonder de<br />
gevel helemaal dicht te zetten met beton. integendeel, we hebben zelfs extra<br />
grote raamopeningen weten te creëren in die betonelementen door extra dik<br />
dubbelglas en extra kierdichting toe te passen. in de kozijnen zijn om en om ramen<br />
en hPl vezelcementpanelen <strong>aan</strong>gebracht, voor het betonnen binnenblad<br />
langs. op de panelen zitten delftsblauwe tegeltjes met motieven van molens.<br />
de molens verwijzen naar de molen die in deze buurt heeft gest<strong>aan</strong> vanaf de<br />
16e eeuw. als je het gebouw van veraf ziet, lijkt het een stippenpatroon, maar<br />
naarmate je dichterbij komt, herken je de delftsblauwe tegels en de molens.”<br />
Torderende kaders: de vorm van de betonnen gevelelementen is bijzonder:<br />
ze bezitten een stevige kader<strong>rand</strong> die in dikte en diepte verloopt. in feite<br />
tordeert elk gevelelement. mark graafl and: “door die kaders bedrukken wij de<br />
individuele eenheden. elke bewoner z’n eigen woning. Zo moet dat voelen bij<br />
deze vorm van ‘beschermd wonen’. Samen zorgen de kaders echter voor een<br />
dynamisch gevelbeeld, dat bijdraagt <strong>aan</strong> het nieuwe landmark dat het gebouw<br />
vormt. Zowel overdag als ’s avonds springt het gebouw eruit. het heeft écht<br />
een karakteristiek gezicht. heel simpel met de vormvrijheid van beton. Zonder<br />
allerlei cosmetische ingrepen. het hoeft ook niet altijd baksteen te zijn voor een<br />
stadswoning of woongebouw.”
:ton mei 2008<br />
Denken in <strong>prefab</strong>: bureau kroner streeft ernaar om stadswoningen op een snelle en goedkope manier te realiseren, als het kan met minimale overlast rondom<br />
de bouwplaats. niet voor niets heeft dit bureau al jaren geleden voor Panagro stadswoningen van vier bouwlagen in een geheel ge<strong>prefab</strong>riceerd betonsysteem<br />
ontwikkeld. niet alleen het casco, ook de betongevel is ge<strong>prefab</strong>riceerd, compleet met vooraf <strong>aan</strong>gebracht bakstenen metselwerk. in rotterdam zijn recent vijf<br />
stadswoningen met een <strong>prefab</strong> betonnen casco gebouwd, al is hier de bescheiden hoeveelheid metselwerk in de voorgevel losgekoppeld van het casco en ter<br />
plekke opgebouwd. een volgend project in den haag omvat vier stadswoningen die weer geheel in <strong>prefab</strong> beton zijn ontworpen. “we vinden het een <strong>aan</strong>trekkelijke<br />
bouwmethode met de nodige voordelen. maar het is geen blauwdruk voor ons. Zo is het woongebouw ‘de vrije bras’ getunneld, terwijl wij het in <strong>prefab</strong><br />
hadden uitgewerkt. dat had vooral met het strakke ritme van de rechthoekige woonunits te maken. bovendien was op deze locatie meer ruimte om te bouwen.<br />
ik weet echter zeker dat er steeds meer stadswoningen in <strong>prefab</strong> casco’s zullen worden gebouwd. de belangstelling van opdrachtgevers neemt behoorlijk toe,”<br />
ervaart mark graafl and. “dat heeft niet alleen met onze grote mond te maken, maar veel meer met de voordelen van de systematiek.”<br />
karakteristiek gezicht<br />
heeft geen cosmetica nodig<br />
alleen de gevel beschrijven, doet de architectuur van het woongebouw tekort.<br />
het was namelijk een opgave om eenheden van 36 m2 bvo te ontwerpen, met<br />
woonkamer, keukenunit, separate slaapkamer en badkamer. deze zijn consequent<br />
in een breedtemaat van 4 meter op de bovenste drie bouwlagen geschakeld.<br />
op de begane grond zijn drie garages, kamers voor het personeel en een<br />
gemeenschappelijke ruimte ingericht. niet als één kolossale zaal, maar in de<br />
vorm van allerlei woonkamertypen, zodat men zijn of haar eigen plekje kan<br />
vinden. ook de opensl<strong>aan</strong>de deuren naar de gemeenschappelijke tuin zorgen<br />
voor een goed gebruik van die gemeenschappelijke voorziening. de glooiende<br />
tuin heeft een structuur gekregen met rijen banken in de vorm van zwarte betonnen<br />
u-blokken (40x40x50 cm) in het gras, in combinatie met terrassen van<br />
betontegels en grasbetontegels. “ook het trappenhuis <strong>aan</strong> een kopgevel hebben<br />
wij ruim opgezet met een spel van licht door een mix met doorzichtige en<br />
dichte gevelplaten. het is feitelijk niet meer dan een dunne regenjas rond een<br />
functioneel trappenhuis van staal, hout en <strong>prefab</strong> betonplaatjes. Simpel, stoer,<br />
licht, maar zodanig vormgegeven dat het als sociale ontmoetingsruimte kan<br />
functioneren.”<br />
Veel effect: het verbaast de architect eigenlijk zelf dat met zulke simpele<br />
oplossingen zoveel effect is bereikt. “als je ziet dat je met het spelen met de<br />
betonnen gevelelementen zo’n expressie <strong>aan</strong> gevels kunt geven of met het verplaatsen<br />
van wanden een gemeenschappelijke ruimte kunt laten leven, dan is<br />
dat een maximaal effect tegen een minimaal budget. er zijn opvallend veel reacties<br />
gekomen toen het gebouw klaar was. gebruikers en buurtbewoners zijn<br />
zeer tevreden met dit gebouw op die prominente plek. het is een mooi stukje<br />
modern delft geworden.”<br />
Projectgegevens woongebouw ‘De Vrije Bras’, Delft<br />
opdrachtgever: vestia, delft<br />
gebruiker: Stichting Perspektief woonbegeleiding, delft<br />
ontwerp: bureau kroner architectuur – urbanisme –<br />
scenografi e, den haag (mark graafl and,<br />
Jaap mittelhaeuser, Patrick willemsen)<br />
uitvoering: <strong>aan</strong>nemingmaatschappij Panagro, leidschendam<br />
Projectmanagement: ceres Projecten, den haag<br />
betonnen<br />
gevelelementen: loveld nl (gevelelementen),<br />
hoco beton (trappen, galerijen, consoles,<br />
binnenspouwbladen etc.), excluton<br />
(betonnen u-blokken), holcim (betontegels)<br />
45
nu ook<br />
waterdichte wanden met<br />
holle wandsysteem<br />
eind jaren ‘70 heeft alvon haar holle wandsysteem op de nederlandse markt<br />
geïntroduceerd. de toepassing heeft zich in de loop der jaren steeds verder uitgebreid<br />
tot onder meer kelderwanden, keerwanden en bouwmuren. toepassing<br />
bij waterkerende constructies met een hoge duurzaamheidklasse, zoals<br />
reinwaterkelders en bergbezinkbassins, stond evenwel regelmatig ter discussie.<br />
reden om samen met ingenieursbureau J.g. hageman onderzoek te verrichten.<br />
het zwaartepunt van het verrichte onderzoek was de invloed van het<br />
vulbeton op de ge<strong>prefab</strong>riceerde schillen, alsmede de verticale voegen tussen<br />
de ge<strong>prefab</strong>riceerde elementen[1]. de uitkomsten openden de weg naar succesvolle<br />
toepassingen.<br />
Zo is voor de waterleidingmaatschappij oost gelderland een <strong>aan</strong>tal reinwaterkelders<br />
gerealiseerd. in het noorden en oosten van het land zijn diverse bergbezinkbassins<br />
met het holle wandsysteem uitgevoerd. de ervaringen van de<br />
verwerkende partijen en de betrokken ingenieursbureaus zijn bijzonder positief;<br />
de uitvoering verloopt volgens planning, de constructie voldoet volledig<br />
en fi nancieel is er een besparing mogelijk ten opzichte van volledig monolitische<br />
wanden of volledig ge<strong>prefab</strong>riceerde massieve wanden. het holle wand-<br />
46<br />
b:ton mei 2008<br />
De toepassing van het Holle Wandsysteem past in de huidige tijd. Minder inzet van arbeid, materiaal en<br />
materieel op de bouwplaats en meer <strong>prefab</strong>riceren onder geconditioneerde omstandigheden. Moeilijk<br />
te maken bekistingen, hoge wanden, schuin geplaatste wanden, wandliggers, geïsoleerde wanden,<br />
het kan allemaal in het Holle Wandsysteem. Mits met een <strong>aan</strong>tal beperkingen in afmeting (transport<br />
en productie) en een <strong>aan</strong>tal <strong>rand</strong>voorwaarden op het constructieve vlak rekening wordt gehouden en<br />
goede kennis van de verwerkingsadviezen <strong>aan</strong>wezig is. Het systeem blijkt na onderzoek tevens geschikt<br />
voor een effi ciënte uitvoering van waterkerende wanden, die met grote zekerheid waterdichtheid zijn.<br />
Bovendien past de krimpfi losofi e van het systeem (waardoor krimpwapening kan worden bespaard) in<br />
de actuele noodzaak van doelmatig en effi ciënt omg<strong>aan</strong> met grondstoffen. door SJorS vinke*<br />
systeem volgt zonder probleem, ook bij seriegrootte één, de vorm van de wanden:<br />
hoeken, schuine wanden, sparingen, schuine onderzijde in verband met<br />
afschot van de bodemvloer zijn geen enkel probleem. op horizontale wapening<br />
ter vermijding van krimpscheuren is veel wapeningsstaal te besparen. de<br />
bouwsnelheid is zeer hoog: bekistingen en wapeningsstaal zijn geïntegreerd in<br />
de ge<strong>prefab</strong>riceerde schillen, waardoor veel specialistische arbeid op de bouwplaats<br />
wordt verplaatst naar de fabriek. hierdoor ontstaat een grote besparing<br />
op bouwplaatskosten en wordt de werkorganisatie en de coördinatie op de<br />
bouwplaats veel beheersbaarder en minder afhankelijk van onder<strong>aan</strong>nemers.<br />
Omslag: het systeem zorgt daarmee voor een omslag. traditioneel werden<br />
waterkerende constructies uitgevoerd als in het werk gestorte wanden met<br />
een hoogovencement cemiii/b42,5 lh hS en een grote hoeveelheid doorg<strong>aan</strong>de<br />
horizontale wapening ter beperking van de scheurwijdte. grote voordelen<br />
van holle wanden ten opzichte van monolitisch in het werk gestorte wanden<br />
zijn de bouwsnelheid en de eenvoud: de <strong>prefab</strong> schillen, waarin tevens de benodigde<br />
wapening is opgenomen, functioneren als bekisting. als verbindingswapening<br />
tussen elementen worden ge<strong>prefab</strong>riceerde korven meegeleverd.
:ton mei 2008<br />
een holle wand is een <strong>prefab</strong> halffabrikaat en bestaat uit twee, met elkaar verbonden,<br />
verticaal gewapende betonschillen die de zijkanten van een wand vormen.<br />
de elementen worden volgens een montageplan op de bouw gesteld en<br />
vervolgens volgestort. de constructieve beperkingen van deze <strong>prefab</strong> bouwwijze<br />
ten opzichte van de in het werk gestorte wanden zijn gering, omdat alle<br />
onderlinge en <strong>aan</strong>grenzende <strong>aan</strong>sluitingen ‘nat’ worden uitgevoerd. gelet op<br />
de gunstige lengte/massaverhouding ten opzichte van volledige <strong>prefab</strong> wanden,<br />
kan tevens worden bezuinigd op kr<strong>aan</strong>kosten. vanzelfsprekend tellen de<br />
<strong>prefab</strong> voordelen: minder bouwafval, beheerst en snel bouwproces, beperkt<br />
benodigde montageruimte (ter plaatse van damwanden en belendingen),<br />
geen tussentijdse opslag op de bouwplaats, weinig benodigde arbeid.<br />
Constructieve onderbouwing: in 1990 verscheen een Stupré-rapport over<br />
samengestelde wandconstructies. Proefondervindelijk is toen vastgesteld dat<br />
er geen bezwaren waren de voorgeschreven schuifweerstanden van <strong>aan</strong>sluitvlakken<br />
ook toe te passen op samengestelde betonwanden. tevens werd tussen<br />
onderkant schil en vloer een stelruimte van 50 mm <strong>aan</strong>gegeven, die door<br />
het vulbeton wordt opgevuld, waardoor de totale dikte van de wand als meewerkende<br />
breedte kan worden benut. Sindsdien is de vbc 1995 verschenen en<br />
zijn in de afgelopen jaren de ervaringen met het product en de toepassingsmogelijkheden<br />
toegenomen, waardoor de behoefte is ontst<strong>aan</strong> <strong>aan</strong> vernieuwing<br />
en <strong>aan</strong>vulling van de theoretische onderbouwing, gecombineerd met een<br />
praktische uitwerking van het constructieve aspect. dit resulteerde in rapport<br />
goudstikker - de vries, construeren met alvon hollewandsysteem [2], waarin<br />
onder meer <strong>aan</strong> bod komen:<br />
• op buiging, al dan niet in combinatie met normaalkracht, belaste wanden<br />
• wandliggers<br />
• voegdetaillering<br />
• krimpinvloeden in combinatie met waterdichtheid.<br />
een bekend verschijnsel bij betonnen wanden van kelders, tunnels en bassins<br />
is de scheurvorming als gevolg van belemmerende vervormingen. in het algemeen<br />
geldt dat ter beperking van deze scheurvorming vrij veel horizontale<br />
wapening nodig is. naar dit verschijnsel is al veel onderzoek ged<strong>aan</strong> en er zijn<br />
methoden beschikbaar om de benodigde wapening te berekenen. deze methoden,<br />
zoals gegeven in cur-rapport 85, Scheurvorming door krimp en temperatuurwisseling<br />
in wanden, gelden echter voor monoliete wanden.<br />
47
de situatie bij het holle wandsysteem is echter <strong>aan</strong>merkelijk gunstiger omdat:<br />
• de schillen al een zekere krimp hebben onderg<strong>aan</strong> voordat het<br />
vulbeton wordt gestort.<br />
• de krimp van de schillen kleiner is dan van het vulbeton vanwege hogere<br />
sterkteklasse van de ge<strong>prefab</strong>riceerde schillen.<br />
• in het vulbeton hydratatie optreedt, die na verharding tot een<br />
temperatuurdaling leidt, die de druk in de schillen veroorzaakt.<br />
om deze gunstige invloeden te onderzoeken is de scheurontwikkeling en de<br />
invloed van de wapening hierop bepaald met behulp van het hechtlaagmodel.<br />
uit de berekeningen blijkt dat er in volgestorte holle wanden minder krimpwapening<br />
nodig is dan in monolitisch in het werk gestorte wanden.<br />
er is onderscheid gemaakt tussen twee wandtoepassingen:<br />
• wanden in milieuklassen Xd, XS, Xf2, Xf4 en Xa met waterdruk <strong>aan</strong><br />
beide zijden (bijvoorbeeld bassinwanden), vulbeton c28/35 met hoogovencement<br />
met lage hydratatiewarmte, sterkteklasse schillen c35/45.<br />
• wanden in milieuklassen Xc2 t/m Xc4, Xf1 en Xf3 met waterdruk <strong>aan</strong><br />
één zijde (bijv. kelderwanden), vulbeton c20/25 met portlandcement<br />
met normale hydratatiewarmte, sterkteklasse schillen c35/45.<br />
48<br />
b:ton mei 2008<br />
verder is onderscheid gemaakt in toelaatbare scheurwijdte. eisen in het kader<br />
van de duurzaamheid zijn gesteld in de vbc 1995. de toelaatbare scheurwijdte<br />
bedraagt 0,3 mm in milieuklassen Xc2 t/m Xc4, Xf1 en Xf3 en 0,2 mm in<br />
milieuklassen Xd, XS, Xf2, Xf4 en Xa.<br />
in het algemeen zijn deze eisen niet hoog genoeg om een waterdichte wand<br />
te verkrijgen. meestal zal hiertoe de scheurwijdte tot 0,1 mm moeten worden<br />
beperkt. nadere informatie hierover kan worden ontleend <strong>aan</strong> betonconstructies<br />
onder temperatuur- en krimpvervormingen (betonpraktijkreeks 2) van c.r.<br />
braam, k. van breugel, c. van der veen, c en J.c. walraven. de berekeningen<br />
van de benodigde hoeveelheid wapening zijn uitgevoerd voor een toelaatbare<br />
scheurwijde van 0,10 tot 0,20 mm. om een indruk te geven van de resultaten<br />
zijn in tabel 1 de benodigde wapeningshoeveelheden gegeven voor een wand<br />
met een hoogte van 3 m, een schildikte van 60 mm en een dikte van het vulbeton<br />
van 180 mm (totale dikte 300 mm).<br />
bij kelderwanden (milieuklassen Xc2 t/m Xc4, Xf1 en Xf3) is de productietechnisch<br />
toegepaste wapening in het algemeen Ø 8-200 in de schillen en<br />
Ø 8-200 ter plaatse van de voegen. dit is voldoende waarborg ten <strong>aan</strong>zien van
:ton mei 2008<br />
tabel 1: benodigde hoeveelheid wapening in 60 mm dikke schillen van een wand met een totale dikte van 300 m bij een wandhoogte van 3 m.<br />
milieuklasse<br />
Xd, XS, Xf2,<br />
Xf4 en Xa<br />
(“agressief”)<br />
Xc2 t/m Xc4,<br />
Xf1 en Xf3<br />
(“nat”)<br />
Scheurwijdte<br />
w (mm)<br />
0,10<br />
0,15<br />
0,20<br />
0,10<br />
0,15<br />
0,20<br />
holle wand<br />
W O (%) Ø 10 (mm 2 ) wapening Ø 8 (mm 2 ) wapening<br />
0,53 795 10- 95 636 8- 75<br />
0,31 465 10-165 372 8-135<br />
0,21 315 10-245 252 8-195<br />
0,37 555 10-140 444 8-11<br />
0,20 300 10-260 240 8-20<br />
0,12 180 10-435 144 8-345<br />
tabel 2: benodigde voegwapening in het vulbeton (als alternatief voor afdichten) bij een wandhoogte<br />
van 3 m en een vulbetondikte van 180 mm (wapening per zijde) en een wanddikte van 300 mm.<br />
milieuklasse<br />
Xd, XS, Xf2,<br />
Xf4 en Xa<br />
(“agressief”)<br />
Xc2 t/m Xc4,<br />
Xf1 en Xf3<br />
(“nat”)<br />
Scheurwijdte<br />
w (mm)<br />
0,10<br />
0,15<br />
0,20<br />
0,10<br />
0,15<br />
0,20<br />
holle wand<br />
W O (%) Ø 10 (mm 2 ) wapening Ø 8 (mm 2 ) wapening<br />
0,69 621 10-125 495 8-100<br />
0,39 351 10-220 288 8-170<br />
0,24 216 10-360 207 8-240<br />
0,50 450 10-170 360 8-135<br />
0,25 225 10-340 180 8-270<br />
0,15 135 10-580 126 8-390<br />
de duurzaamheid (w ≤ 0,20 mm). er is globaal Ø 8-100 nodig ten <strong>aan</strong>zien van<br />
de (hogere) waterdichtheideis (w ≤ 0,10 mm). bij bassinwanden (milieuklassen<br />
Xd, XS, Xf2, Xf4 en Xa) is ongeveer 50% meer wapening nodig om <strong>aan</strong> de eisen<br />
te voldoen.<br />
Waterdichte voegen: doorg<strong>aan</strong>s geldt dat veel wapening nodig is om de<br />
scheurwijdte als gevolg van opgelegde vervormingen te beperken. een andere<br />
methode om de scheurwijdte te beperken of zelfs te voorkomen, is het toepassen<br />
van dilatatievoegen of schijnvoegen. de bij de holle wand toegepaste voegen<br />
ontst<strong>aan</strong> door de beperkte lengte van de schillen. omdat deze voegen niet<br />
voorkomen in het vulbeton, zijn ze als schijnvoegen te beschouwen (vergelijk<br />
de ingezaagde voegen bij bedrijfsvloeren). het voordeel van deze voegen is dat<br />
de scheur die in het vulbeton in de omgeving van de voegen wil ontst<strong>aan</strong>, vanwege<br />
de verzwakte doorsnede altijd zal optreden ter plaatse van de voegen.<br />
voor de waterdichtheid is dit geen bezwaar, omdat de voegen kunnen worden<br />
voorzien van een waterdichte afwerking. in plaats van het <strong>aan</strong>brengen van een<br />
waterdichte coating ter plaatse van de voegen, kan er ook van worden uitgeg<strong>aan</strong><br />
dat de scheurwijdte beperkt moet blijven tot de toelaatbare waarde. dat<br />
kan worden bereikt door toepassing van wapening in het vulbeton ter weerszij-<br />
volle wand<br />
W O (%) Ø 10 (mm 2 ) wapening Ø 8 (mm 2 ) wapening<br />
0,93 1395 10- 55 1116 8- 45<br />
0,57 855 10- 90 684 8- 70<br />
0,38 570 10-135 465 8-110<br />
0,76 1140 10- 65 912 8- 55<br />
0,47 750 10-110 564 8- 85<br />
0,32 480 10-160 384 8-130<br />
den van de voegen. de hiertoe benodigde wapening kan worden bepaald met<br />
de berekeningsmethode voor in het werk gestorte wanden. in tabel 2 is tot slot<br />
de benodigde wapening gegeven ter plaatse van de voegen voor het geval dat<br />
de voegen niet worden voorzien van een afdichtingmassa, maar er wel een eis<br />
<strong>aan</strong> de scheurwijdte wordt gesteld.<br />
*Sjors vinke, alvon<br />
literatuur:<br />
rapport ingenieursbureau ir. J.g. hageman nr. 3840-1-7, Scheurbeperking alvon-wanden.<br />
rapport goudstikker - de vries, construeren met alvon hollewandsysteem.<br />
deze rapporten kunnen bij de <strong>prefab</strong> fabrikant worden opgevraagd<br />
49
50<br />
actualiteiten:<br />
europese bekroning arbeidsomstandigheden<br />
b:ton mei 2008<br />
tijdens de europese campagne ‘lighten the load’ werden de europese good<br />
Practice awards uitgereikt. eén daarvan is voor <strong>prefab</strong> betonfabrikant dycore<br />
met ‘het vervangen van de traditionele houten ‘holblokken’ door een ePS-<br />
sparing in het product’. de ribbenvloer-elementen werden jarenlang op zoge-<br />
naamde holblokken geplaatst, waarin de lepels van een heftruck kunnen wor-<br />
den geschoven. deze holblokken wegen echter tussen de 28 en 35 kilo per stuk<br />
en moesten met de hand worden verwerkt. na een studie naar de fysieke (rug)<br />
belasting van de medewerkers en interne brainstorm zijn verschillende oplos-<br />
singen bedacht en doorgerekend. de oplossing werd gevonden door in de po-<br />
lystyreenonderlaag van de ribbenvloer een uitsparing te maken, zodat daar de<br />
lepels van de heftruck in kunnen schuiven en er dus helemaal geen holblokken<br />
meer nodig zijn. de jury waardeerde de bron<strong>aan</strong>pak en daarmee de eliminatie<br />
van het risico. informatie: www.dycore.nl.<br />
lente in zicht:<br />
optimisme in de<br />
betonwereld<br />
de betonfabrikanten zien de markt weer krachtig <strong>aan</strong>trekken. het<br />
orderniveau stijgt, hoewel uitbreiding van de personele sterkte voor-<br />
lopig nog niet <strong>aan</strong> de orde is. dit concludeerde het cbS na een on-<br />
derzoek onder producenten in de sectoren beton, cement en gips.<br />
Zij constateert een groeiend optimisme. in januari 2008 nam bij 30<br />
procent van de ondernemingen de bedrijvigheid echter af. toch rekent<br />
één op de drie fabrikanten voor de nabije toekomst op groei. de<br />
orders uit het buitenland mogen dan licht afnemen, het binnenland<br />
plaatst juist weer meer bestellingen. bijna de helft van de fabrikanten<br />
is van plan komende m<strong>aan</strong>den de prijzen te verhogen. de orderpositie<br />
ligt ruim een kwart hoger dan in het peiljaar 2000.
:ton mei 2008<br />
robot bevordert mechanisch straten<br />
holcim heeft een nieuwe pakketteringrobot in gebruik genomen en conformeert<br />
zich hiermee <strong>aan</strong> de arbo richtlijnen voor leveranciers van bestratingmaterialen.<br />
de zelf ontwikkelde en gebouwde robot zorgt ervoor dat de<br />
bestratingmaterialen op een zodanige manier worden <strong>aan</strong>geleverd dat deze<br />
mechanisch kunnen worden verwerkt. om de fysieke belasting van straatmakers<br />
te verlichten zijn richtlijnen opgesteld om bestratingwerk machinaal uit<br />
te voeren. mechanisch straten betekent dat de leverancier dan ook overeenkomstig<br />
moet <strong>aan</strong>leveren. de robot kan betonstraatstenen en betontegels in<br />
de vereiste pakketten samenstellen, palletteren en binden. de betontegels<br />
worden bijvoorbeeld per twee stuks opgepakt, gedraaid - waarbij een laatste<br />
kwaliteitscontrole plaatsvindt - en op de pallet gezet. naast snelheid zorgt deze<br />
manier van palletteren er ook voor dat hoge concentraties van stofontwikkeling<br />
worden vermeden. meer informatie www.holcim.nl<br />
eco-heipaal beste dubokeuze<br />
de door de iJb groep ontwikkelde en geproduceerde eco-paal<br />
is door het nederlands instituut voor bouwbiologie en ecologie<br />
(nibe) beoordeeld als één van de beste dubokeuzes. de houten<br />
heipaal afkomstig uit duurzame bosbouw met lichte betonopzet-<br />
ter scoort weliswaar nog iets beter, maar is lang niet altijd toe-<br />
pasbaar. deze <strong>prefab</strong> betonpaal is daarom een zeer interessante<br />
milieuvriendelijke keuze voor paalfunderingen. de crux zit in de<br />
vorm van de paal met een doelmatige dimensionering en minima-<br />
le hoeveelheid materiaal. de heipaal is precies afgestemd op de<br />
dragende functie in de grond met een zo groot mogelijk dragend<br />
uhPc: licht, dicht en sterk<br />
elegant bouwen met beton<br />
oppervlak <strong>aan</strong> de punt en een verjongde schacht. op deze manier<br />
wordt alleen daar materiaal toegepast waar dit constructief nood-<br />
zakelijk is. de lengte van de verzwaarde voet is afgestemd op de<br />
ontwerpnorm (nen 6743) waardoor geen reductiefactor nodig is.<br />
tevens zorgt de verjongde schacht voor een sterke reductie van<br />
de negatieve kleef ten opzichte van de massieve variant. de heipaal<br />
is geheel voorgespannen en heeft met een voetafmeting van<br />
400 x 400 mm en een schacht van 250 x 250 mm. meer informatie:<br />
www.ijbgroep.nl.<br />
‘uhPc’ (ultra high Performance concrete) oftewel ‘ultrahogesterktebeton’ is weliswaar nog relatief onbekend, maar een grote belofte. naast zijn sterkte-eigenschappen<br />
openen met name de grote elasticiteit en taaiheid van deze betonsoort de deur naar elegante constructieve toepassingen. uhPc is<br />
sinds een paar jaar op de markt en vindt vooralsnog in de <strong>prefab</strong>ricage zijn eerste toepassingen. te denken valt <strong>aan</strong> schermen van gebouwen, grote<br />
overspanningen met een grote mate van lichtdoorlatendheid, overkappingen van stations, uitkragingen en meer. het materiaal biedt de mogelijkheid<br />
om veel eleganter te bouwen. de grote vloeibaarheid maakt millimeterdunne en superfijne vormen en detailleringen in het oppervlak mogelijk. Zo kan<br />
de dikte van gevelpanelen met dit materiaal worden teruggebracht van 70 naar 10 millimeter. werken met uhPc vraagt overigens wel een andere werkwijze.<br />
Zo moeten mallen bijvoorbeeld vloeistofdicht zijn. op dit moment onderzoeken studenten van de tu eindhoven de architectonische potenties<br />
van dit veelbelovende materiaal.<br />
51
productnieuws:<br />
holle heipaal:<br />
licht en milieuvriendelijk<br />
‘hailight’ is de naam van de holle heipaal die werd ontwikkeld door<br />
haitsma beton. de innovatieve heipaal is 30 procent lichter dan de<br />
massieve heipaal, maar heeft dezelfde constructieve kwaliteit. door<br />
minder beton te gebruiken wordt niet alleen het gewicht gereduceerd,<br />
maar verminderen ook de transport- en kr<strong>aan</strong>kosten. de lichtere heistelling<br />
levert opdrachtgevers een besparing op hun uitvoeringskosten<br />
op, die kan oplopen tot 20%. de holle heipaal wordt vervaardigd van<br />
zelfverdichtend beton en heeft een massieve kop en punt over 1,5 meter<br />
lengte. informatie: www.haitsma.nl<br />
Prefab energieconcept voor<br />
grondgebonden woningen<br />
52<br />
de zoektocht naar alternatieve verwarmingssystemen is in volle gang. Zo<br />
ontwikkelde betonson voor grondgebonden woningen een zelfvoorzie-<br />
nend en zelfregulerend <strong>prefab</strong> energie-totaalconcept dat gebruikmaakt<br />
van bodemwarmte. het ‘welwonen concept’ is een combinatie van betonnen<br />
energiepalen en klimaatvloeren en kenmerkt zich door een groot<br />
bufferend vermogen. betonkernactivering in de eerste verdiepingsvloer<br />
blijkt dan voldoende om een hele woning te koelen en te verwarmen. het<br />
concept maakt gebruik van energiefunderingsbalken, die de constante<br />
bodemtemperatuur absorberen, om deze vervolgens door te geven <strong>aan</strong><br />
het ingebouwde circulatiesysteem in de vloeren. de <strong>prefab</strong> energiepalen<br />
zijn voorzien van een kunststof element waar het verwarmde of gekoelde<br />
water doorheen stroomt. door deze uitgekiende constructie met minuscule<br />
kanalen onttrekken de palen optimale energie. het concept is het antwoord<br />
op torenhoge energieprijzen, strengere ePc-eisen en toenemende<br />
comfortwensen. het systeem levert in zomer en winter een constante temperatuur<br />
van 21ºc - 23ºc en dat met een energiebesparing van 40% en een<br />
co -reductie van 40%. voor meer informatie: www.betonson.com.<br />
2<br />
warme sfeer met verouderde<br />
langformaat steen<br />
het design label conteXtuur van mbi presenteert de langformaat steen, als onderdeel van de<br />
nieuwe antica lijn met vormvaste betonstraatsteen die via een speciale verouderingsmethode<br />
extra natuurlijk overkomen. dankzij de warme sfeer passen de stenen in vele straatbeeldtoepas-<br />
singen. alle denkbare formaten kunnen door middel van deze bewerking worden verouderd. de<br />
deklaag wordt opgebouwd uit kleurechte mineralen. deze nieuwe lijn betonstraatstenen is ook in<br />
een plano (facetloze) uitvoering te verkrijgen. voor meer informatie: www.contextuur.nl.
:ton mei 2008<br />
betonnen pannen voor flauwhellende daken<br />
monier, leverancier van producten voor hellende daken, heeft het<br />
low Pitch System gelanceerd, een systeem voor daken met een<br />
hellingshoek tussen 7º en 15º. dit wordt formeel als een plat dak<br />
beschouwd. de betonnen dakpannen van groot formaat hebben<br />
een waterkering in de lage wel. daardoor kan geen regenwater<br />
onder de dakpan worden geblazen. de waterkering is van me-<br />
taal, omdat een betonnen kering te kwetsbaar bleek. onder de<br />
pan wordt een speciaal ontwikkelde ventilerende onderdakfolie<br />
toegepast. deze is voorzien van zelfklevende plakstroken. met<br />
een Pu-lijm worden de tengels bevestigd. kunststof profielen<br />
onder de dak<strong>rand</strong> en dakdoorvoeren maken de <strong>aan</strong>sluitingen<br />
waterdicht. meer informatie: www.monier.nl<br />
60% energiebesparing via kantoorvloeren<br />
banden beschermen banden<br />
bouwen zonder klimaatvloeren wordt maatschappelijk onverantwoord. de vloeren functioneren als verwarmingsinstrument<br />
én koelapparaat en leveren een besparing van meer dan 60% op de energienota. Zoals het vbi<br />
ecoPrefab concept. het innovatieve klimaatsysteem levert een <strong>aan</strong>genaam binnenklimaat, verhoogt daardoor<br />
de arbeidsproductiviteit en levert met genoemde besparing op de energiekosten een indrukwekkende bijdrage<br />
<strong>aan</strong> een gezonde, duurzame toekomst. bovendien valt het deels onder de regeling voor energie-investeringsaftrek.<br />
het klimaatsysteem is een perfect concept voor organisaties die verantwoord en duurzaam willen ondernemen.<br />
informatie: www.vbi.nl.<br />
de nieuwe regelgeving voor bushaltes en de nieuwe subsidieregeling leiden tot een<br />
versnelde <strong>aan</strong>leg van haltes. de meeste recent <strong>aan</strong>gelegde haltes voldoen echter<br />
niet geheel en al door een onjuiste maatvoering als gevolg van onvoldoende ruim-<br />
te, een foutieve keuze van materialen en niet te vergeten een slechte constructie.<br />
bij de verhoogde bushaltes worden doorg<strong>aan</strong>s betonnen materialen toegepast.<br />
<strong>aan</strong>gezien deze materialen onderhevig zijn <strong>aan</strong> externe factoren zoals weer en verkeer<br />
zullen er na verloop van tijd verruwingen <strong>aan</strong> de betonbanden optreden, die<br />
schadelijk zijn voor de banden van de bussen. nijmeegse betonindustrie de hamer<br />
heeft samen met via-futura een zeer speciale harde slijtvaste laag op het <strong>aan</strong>rijdvlak<br />
van de betonbanden ontwikkeld en beproefd. door deze gladde harde laag<br />
kunnen bussen de speciale banden <strong>aan</strong>rijden om zo te komen tot de juiste haltering,<br />
zonder schade te veroorzaken <strong>aan</strong> de eigen banden. Samen met gebra b.v. uit<br />
gendt is in opdracht van de gemeente westervoort de eerste halte met busbanden<br />
21,6/30 x 26 x100 met een slijtvaste gladde laag <strong>aan</strong>gelegd.<br />
meer informatie: www.via-futura.nl<br />
53
NOE-Bekistingtechniek b.v.<br />
Postbus 25, 4240 CA Arkel<br />
Tel. (0183) 56 98 88, Fax (0183) 56 33 17<br />
E-Mail info@noe.nl, www.noe plast.com<br />
colofon:<br />
54<br />
bfbn<br />
Postbus 194<br />
3440 ad woerden<br />
tel: 0348 484484<br />
fax: 0348 484450<br />
e-mail: beton@bfbn.nl<br />
internet: www.bfbn.nl<br />
Secretariaat:<br />
bfbn, drs. J.m. van der wurf<br />
Hoofdredactie: Paul engels<br />
Redactie: volcano creatieve communicatie<br />
en bfbn<br />
Creatief...<br />
. . . betonoppervlakken vormgeven - met NOEplast<br />
Olifantenhuis, dierentuin Keulen<br />
Redactiecommissie:<br />
mevr. h. de kruijf<br />
ing. w. g. van der garde<br />
ing. S.J. de boer<br />
r. heijnen<br />
drs. ing. b. J. w. m. van melick<br />
ir. a. P. Pielkenrood<br />
c. Zwijsen<br />
Aan B:ton werkten mee:<br />
auteurs: Paul engels,<br />
mathilde van hulzen, frans bos,<br />
liliane verwoolde, Sjors vinke,<br />
ing. e. Pijnappels, J. de koning,<br />
w. de beer, ing. a.h. koning<br />
Uitgever:<br />
volcano creatieve communicatie<br />
Postbus 4768<br />
4803 et breda<br />
tel: 076 560 88 44, fax: 076 560 88 40<br />
NOEplast structuurmatten<br />
geven beton<br />
een individueel<br />
karakter. NOEplast is<br />
zowel bij betonbekisting<br />
als bij<br />
<strong>prefab</strong> inzetbaar.<br />
Meer dan 100<br />
standaardstructuren<br />
leverbaar, zoals<br />
houtnerf<br />
metselwerk<br />
natuursteen<br />
pleister<br />
gebouchardeerde<br />
geluidswerende<br />
vrije en grafische<br />
structuren<br />
Vraag vrijblijvend<br />
de NOEplast<br />
catalogus <strong>aan</strong>!<br />
bladmanager: kostas Sfirtsis<br />
traffic: marloes boogaard<br />
Concept/vormgeving & productie:<br />
volcano creatieve communicatie<br />
victor de Zeeuw, marieke albers<br />
Advertentie exploitatie:<br />
volcano creatieve communicatie<br />
Postbus 4768<br />
4803 et breda<br />
tel: 076 560 88 44, fax: 076 560 88 40<br />
bob Postma<br />
Fotografie/illustraties:<br />
henk Snaterse, ineke key fotografie,<br />
ellen houtma, Patrick willemsen,<br />
Jeroen musch, toon de wit, ellen houtman,<br />
den haag<br />
b:ton mei 2008